Język sechtoński

Język sechtoński ܣܚܬܘܢ ܟܢܘܟ [sɨħ'ton 'knuk]
Sposoby zapisu:	syryjskie, sechtońskie, łaciński
Typologia:	aglutynacyjno-fleksyjny SVO?
Faktycznie
Utworzenie:	Henryk Pruthenia, Canis w 2016
W ?
Używany w :	Secht
Klasyfikacja:	J. sechtońskie sechtoński
Lista conlangów

Zobacz też słownik tego języka.

Język sechtoński - oficjalny język Konfederacji Państw Sechtonu. Początkowo tworzony przez Canisa, przejęty przez Henryka Pruthenię.

Dane pierwotne

• fonetyka pseudosemicka
• inspirowany aramejskim, częściowo hebrajskim i arabskim
• zapisywany pismem syryjskim (czcionka Estrangelo)
• słabo rozwinięty system rdzeni spółgłoskowych
• język aglutynacyjny

Zachowane słowa:

• "Sechton" wymawiane jest [sɨħ'ton]. To [ɨ] wynika z silnej redukcji [ɛ]
• Secht, lub Sechton (od nazwy języka), czyli -on - nazwa języka
• Nazwa własna: Sechtonsera Mers: Tłumaczenie: Konfederacja Państw Sechtonu (-sera, liczba zbiorowa, gen?)
• Stolica: S'xaka
• Reprezentacja: Każdy serej, czyli urzędnik, minister
• Secht, Konfederacja Państw Sechtonu (ܣܚܬܘܢܣܪܐ ܡܪܣ Sechton-Sera Mers), Związek Sechtu (ܣܚܬܘܢܝܪ ܠܟܝܬܠ Sechtonir Lekiatal) (czyli sera - państwo, i nie liczba mnoga!). -on, końcówka dzierżawcza przymiotnikowa? -ir (końcówka genetywna?)
• S'xaka ܨܥܩܐ [sʕaqɑʔ]
• Konfederacja Państw Sechtonu ܣܚܬܘܢܝܪ ܠܟܝܬܠ [sɨħtoɲir lɨcatäl]

Pismo:

• ܣܚܬܘܢܣܪܐ ܡܪܣ : s¹.ch.t¹.w.n s¹.r.ʔ m.r.s¹ : Sechton-Sera Mers
• ܣܚܬܘܢܝܪ ܠܟܝܬܠ : s¹.ch.t¹.w.n.i.r l.k.i.t¹.l : Sechtonir Lekiatal : [sɨħtoɲir lɨcatäl]
• ܨܥܩܐ : s².'x.q.ʔ : S'xaka : [sʕaqɑʔ]

Czyli:

• s¹ użyte przed samogłoskami i w wygłosie
• s² użyte przed spółgłoskami
• jod użyty, jeżeli zmiękcza k i n
• alef dla samogłoski, ale tylko w wygłosie. Zgaduję, że w nagłosie też (brak danych)
• t¹ przed samogłoskami
• w dla samogłoski /o/ w zamkniętej

Leksyka:

• S'xaka - miasto
• serej - urzędnik
• ser(a) - państwo
• sera - państwa
• s-r - władza, rządzić?
• Lekiatal - związek
• Mers - związek
• Sechton - nazwa języka
• Secht - nazwa kraju

Gramatyka:

• Sechton-Sera Mers > przymiotnik (nieodmienny!)
• język lewogłowowy
• Sechtonir - ir - końcówka genetywu.

Obecne dźwięki:

• ch:
• 'x: ʕ
• aka: aqɑ
• a: ɑʔ
• e: ɛ
• e: ɨ (zredukowane ɛ)
• a
• ä
• ni: ɲi
• l
• c
• ħ
• i
• s
• r
• o

Czyli mamy przynajmniej: Samogłoski:

• i (ɨ<ɛ)
• ɛ o
• a ä ɑ

Spółgłoski

• n ɲ
• t c ʔ
• s ħ ħ ʕ

Dźwięki

Samogłoski

• i ɨ u (i u)
• e o (ê o)
• ɛ (e)
• a ä ɑ (a)

Alofonia

Występują następujące alofony:

• ä : ɑ (przed spółgłoskami tylnymi),
• a : e (nieakcentowane, przed miękkimi),

Redukcja

W języku sechtońskim dochodzi do silnej redukcji samogłosek nieakcentowanych:

• ɛ > ɨ
• ä > a
• u > o
• i > e

Jednocześnie należy zaznaczyć, że samogłoski /e/ oraz /o/ występują też jako samodzielne fonemy.

Spółgłoski

• m n ɲ (m n ni)
• p t k c q ʔ (p t k ki k~q ')
• v s x ħ ʕ h (w s x ch 'x h)
• l r j w (l r j)

Spółgłoski /ɲ/ oraz /c/ są alofonami /n/ i /c/ przed /i/, /j/, ale występują także jako samodzielne dźwięki.

Spółgłoska /p/

Spółgłoska /p/ ulega zanikowi, jeżeli znajduje się w innej pozycji, niż przed samogłoską.

Zapis

Dla języka sechtońskiego używa się trzech form zapisu:

• alfabetu łacińskiego (używany w tym artykule)
• alfabetu syryjskiego (używany do zapisania tekstów)
• alfabetu sechtońskiego (oryginalny alfabet używany w Kyonie).

Zapis syryjski

Alfabet Syryjski
Alap '~a /ʔ, a/	He h~e /h, e/	Waw w~u~o /v, u, o/	Het ch /ħ/	Tet t² /t/	Jod j~i~ê /j, i, e/
ܐ	ܗ	ܘ	ܚ	ܛ	ܝ
Kap k /k/	Lamad l /l/	Mim m /m/	Nun n /n/	Semkat s¹ /s/	'E 'x /ʕ/
ܟ	ܠ	ܡ	ܢ	ܣ	ܥ
ܟܟ		ܡܡ	ܢܢ
Pe p /p/	Sade s² /s/	Kop q /q/	Resz r /r/	Szyn x /x/	Taw t¹ /t/
ܦ	ܨ	ܩ	ܪ	ܫ	ܬ

Zasady ortograficzne

Następujące znaki mogą oznaczać samogłoskę lub spółgłoskę:

• alap /ܐ/: '~a /ʔ, a/
• he /ܗ/: h~e /h, e/
• waw /ܘ/: w~u~o /v, u, o/
• jod /ܝ/: j~i~ê /j, i, e/

Znaki te mogą oznaczać samogłoskę jedynie w pozycji nagłosowej i wygłosowej (przy czym, mogą także oznaczać spółgłoskę w tej samej pozycji). Wyjątkiem jest jedynie znak waw, które może oznaczać samogłoskę /o/ pochodzącą od dawnego dyftongu /aw/ (czyli diachronicznie, zapisywana jest spółgłoska).

Dla dźwięków /t/ i /s/ używa się dwóch znaków: Dla /s/ używane są znaki:

• semkat /s¹/ܣ/ - używane przed samogłoskami i w wygłosie,
• sade /s²/ܨ/ - używane przed spółgłoskami.

Dla /t/ używane są znaki:

• taw /t¹/ܬ/ - używane przed samogłoskami i w wygłosie,
• tet /t²/ܛ/ - używane przed spółgłoskami.

Dla miękkich /c/ oraz /ɲ/ zawsze przyjmuje się zapis:

• kap + jod /k.i/ܟܝ/ - dla /c/,
• nun + jod /n.i/ܢܝ/ - dla /ɲ/.

Nazwy Sechtońskie

Alfabet Syryjski Nazwy w języku sechtońskim:
Alap	He	Waw	Het	Tet	Jod
Alaw ܐܠܘ	He ܗܗ	Wo ܘܘ	Chet ܚܛ	Tet ܬܛ	Jot ܝܘܛ
Kap	Lamad	Mim	Nun	Semkat	'E
Kaw ܟܟ	Lamat ܠܡܛ	Mim ܡܝܡ	Nun ܢܢ	Semkat ܣܡܟܛ	'Xe ܝܗ
Pe	Sade	Kop	Resz	Chyn	Taw
Pe ܦܗ	Sate ܣܬܗ	Qow ܩܘܘ	Rex ܪܫ	Xin ܫܝܢ	To ܬܘ

Zapis sechtoński

Pismo sechtońskie pochodzi od części znaków alfabetycznych z pisma staromitenskiego.

Gramatyka

Język sechtoński jest językiem aglutynacyjnym, choć w słowotwórstwie, odmianie dużej części czasowników, a także pewnej grupy rzeczowników, charakteryzuje się też wymianą samogłosek.

Rdzenie Spółgłoskowe

Większa część słownictwa języka sechtońskiego oparta jest o rdzenie spółgłoskowe. I o ile, fleksja wewnętrzna charakterystyczna jest dla czasowników (łączona z aglutynacją), to większość rzeczowników odmienia się aglutynacyjnie. Rzeczowniki składające się z jednego morfemu (a także ich pochodne), oraz rzeczowniki utworzone od czasowników (imiesłowów, poszczególnych form czasowych, etc.) także w pewnym stopniu odmieniają się przy pomocy fleksji wewnętrznej.

Występują następujące formy rdzeni spółgłoskowych:

• rdzeń pełny - składa się jedynie z spółgłosek,
• rdzeń jednostopniowy - składa się z spółgłosek i jednej stałej samogłoski,
• rdzeń wielostopniowy - składa się z spółgłosek, i dwóch (lub większej nawet ilości) samogłosek, przy czym dochodzi do wymiany samogłosek pomiędzy części spółgłosekm
• rdzeń martwy - rdzeń, w którym nie dochodzi do wymiany samogłosek (głównie zapożyczenia, oraz najkrótsze słowa),

Rdzenie składają się w większości z trzech spółgłosek, rzadziej dwóch, lub czterech. Przy czym znamienne jest, że rdzenie dwuspółgłoskowe oznaczają w większości podstawowe słowa, w tym też większość z nich to rzeczowniki opisujące elementy przyrody. Rdzenie czterospołgłoskowe mają określoną budowę:

• są duplikacją rdzenia dwuspółgłoskowego,
• mają budowę C-C-H-C,
• mają budowę 'SC-C-C,

Mała część rdzeni czterospółgłoskowych ma budowę C-C-C-C.

Zaimek

Zaimek osobowy

Forma główna
Osoba		Sg	Du	Pl
1.	m	ma	imma	waxa
	f	mina	minna	wixa
2.	m	sat	satta	qana
	f	sita	sitta	qina
3.	m	ur	warra	mor
	f	uma	wamma	mom
	n	'et	atta	mat

Odmiana
Osoba			Forma
			Główna	Łączona	Dzierżawcza	Akuzatywna
Sg	1.	m	ma	ma-	maja	man
		f	mina	mi-	minajja	min
	2.	m	sat	sa-	satja	sam
		f	sita	si-	sitajja	sim
	3.	m	ur	u-	ujir	um
		f	uma	um-	umir	umim
		n	'et	ta-	tajir	tam
Du	1.	m	imma	imma-	immê	imman
		f	minna	minna-	minnê	minnan
	2.	m	satta	satta-	sattê	sattam
		f	sitta	sitta-	sittê	sittam
	3.	m	warra	warra-	warrar	warrama
		f	wamma	wamma-	wammar	wammama
		n	atta	atta-	attar	attama
Pl	1.	m	waxa	wa-	waxjar	oxma
		f	wixa	wi-	wixjar	oximar
	2.	m	qana	qa-	qaniar	qamar
		f	qina	qi-	qiniar	qimar
	3.	m	mor	im-	imar	imim
		f	mom	mom-	momar	momim
		n	mat	imta-	imtajar	imtajim

Rzeczownik

Rzeczownik w języku sechtońskim odmienia się przez przypadki i liczby. O ile kolejne przypadki tworzy się za pomocą aglutynacji, to odmiana przez liczby opiera się u części tzw. złamanych rzeczowników o wymiany samogłoskowe w rdzeniu. Wyróżnia się dwie podstawowe formy rzeczownika: główną i łączoną.

Forma

Aby stworzyć formę łączoną, należy pamiętać, że akcent pada z reguły na ostatnią sylabę tematu głównego rzeczownika (tu - formy łączonej), więc, jeżeli forma podstawowa kończy się na spółgłoskę, to rozszerzając temat o samogłoskę (by słowo mogło swobodnie przykleić końcówkę aglutynacyjną) dochodzi do przeskoczenia akcentu, i redukcji samogłoski.
Aby stworzyć liczbę podwójną należy podwoić ostatnią spółgłoskę rdzenia i stworzyć takie środowisko (poprzez wstawienie samogłoski /e/, lub /a/), by ta duplikacja była wymawialna. Akcentowana jest samogłoska przed duplikowanymi spółgłoskami. Jeżeli jakiś przedmiot często występuje w parach, to forma liczby podwójnej tożsama jest formie mnogiej - a sama forma podwójna de facto nie występuje.
Liczba mnoga tworzona jest za pomocą wymian samogłoskowych, lub za pomocą prefiksu pa-. Część rzeczowników łączy oba sposoby tworzenia liczby mnogiej.

Deklinacja rzeczownika

Sg.		Du.	Pl.
Główna	Łączona
qat	qta	qatta	qet
qot	qta	qotta	qut
qut	qto	qutta	qêt
qit	qte	qitta	qêt
qet	qta	qetta	qot
qet	qte	qetta	qot
qatal	qatla	qatalla	qetal
qVtal	qVtla	qVtalla	qVtol
qVtel	qVtla	qVtella	qVtol
Vqtal	Vqtala	Vqtalla	Vqetal
Vqtel	Vqtele	Vqtella	Vqetel
-C	-Ca	-(a)CCa	pa- -Ca
		(a)CCa
-V	-V	-Vjja	pa- -V

Przypadki

Przypadki wyraża się za pomocą sufiksów doklejanych do rzeczowników.

Przypadki

Przypadek	Końcówka
bez czegoś	-qi
od czegoś	-rê
przy czymś u kogoś	-wa
jak coś jako coś	-hi
ku czemuś aby coś w stronę czegoś w jakimś celu	-ki
skądś (pochodzenie)	-r
z czegoś (materiał, źródło)	-xe
z czymś	-m
czemuś	-se
czyjś	-te
do czegoś	-re'
jakoś czymś	-'xih
gdzieś	-ch
w środku czegoś	-se'
przez coś	-row
wzdłuż czegoś	-niê
nad czymś nad coś	-q
pod czymś pod coś	-x
przed czymś przed coś	-jo
za czymś za coś	-set
dokądś	-lin

Przymiotnik i przysłówek

Przymiotnik jest nieodmienny i stoi przed opisywanym rzeczownikiem. Jeżeli przymiotnik występuje bez rzeczownika jako podmiot, lub dopełnienie, wzmacniany jest zaimkiem III osoby stojącym po nim.

Czasownik

Sechtońska fleksja czasowna jest bardzo bogata. Czasowniki odmieniają się przez następujące kategorie:

• liczba (pojedyncza : podwójna : mnoga)
• czas (teraźniejszy : przeszły : zaprzeszły)
• tryb (oznajmujący : rozkazujący : przypuszczający)

Formy czasownika

Czasownik posiada aż pięć głównych form:

• formę bezokolicznika
• formę pojedynczą
• formę mnogą
• formę czynną
• formę bierną

Główne formy zależne są od wzoru odmiany. W czasie odmiany czasownika może dojść do pewnych zmian. Np. powstała zbitka /aw/ przechodzi w /o/, /a/ przed /'/ przechodzi w /e/ (także też przed innymi spółgłoskami tylnymi)

Forma pojedyncza

Używana jest dla tworzenia liczby pojedynczej i podwójnej (w tym przypadku poprzez podwojenie ostatniego radykału) czasu teraźniejszego oraz przy tworzeniu imiesłowów przysłówkowych współczesnych. W większości przypadków, jest zbieżna z formą bezokolicznika po odcięciu końcówki.

Forma mnoga

Forma mnoga jest używany przy tworzeniu liczby mnogiej czasu teraźniejszego.

Forma czynna

Forma czynna jest używana przy tworzeniu czasu przeszłego aktywnego, przeszłego ciągłego aktywnego, imiesłowu czynnego (dla czasowników przechodnich) oraz czasu uprzedniego.

Forma bierna

Forma bierna używana jest przy tworzeniu form czasu przeszłego nieaktywnego i biernego, przeszłego ciągłego biernego, imiesłowu czynnego (dla czasowników nieprzechodnich), oraz czasu przeszłego biernego.

Koniugacja

Czasowniki sechtońskie przydzielone są jednocześnie do dwóch koniugacji:

• wewnętrznej - opisującej wzór, według jakiego dochodzi do wymian samogłoskowych wewnątrz rdzenia;
• sufiksalnej - zależnej od otrzymanej końcówki bezokolicznika.

Koniugacja wewnętrzna

Wzór I

F.	Frekwentywne	Efektywne	Intensywne	Sprawcze
Inf.	qatl	aqatl	iqitel	qotol
Sg.	qatol	aqatal	iqetel	qotol
Pl.	qatl	aqatl	iqetl	qotl
Acc	qutul	aqatul	yaqtul	qotul
Pass.	qetel	aqatel	yatel	qotel

Wzór II

F.	Frekwentywne	Efektywne	Intensywne	Sprawcze
Inf.	qtel	eqtel	iqetel	qetol
Sg.	qtel	eqtel	iqtel	qetol
Pl.	qtel	eqtel	iqetel	qetol
Acc	qetul	eqtol	yeqtol	qetul
Pass.	eqetal	eqetal	yeqtal	qetal

Wzór III

F.	Frekwentywne	Efektywne	Intensywne	Sprawcze
Inf.	qotol, qtol	oqtol	iqetol	qotl
Sg.	qotol, qtol	oqtol	iqtol	qotol
Pl.	qotol, qtol	oqtol	iqetl	qotl
Acc	qotul, qtul	oqtul	yeqotul	qotul
Pass.	oqtol	oqtal	yeqotal	qotal

Wzór IV

F.	Frekwentywne	Efektywne	Intensywne	Sprawcze
Inf.	qitil, qitl, qtil, qitul, qtul, qutul, qotul	uqutol, uqtol	iqetul	qutl
Sg.	qitil, qitl, qtil, qitul, qtul, qutul, qotul	uqutol, uqtol	iqetul	qutul
Pl.	qitil, qitl, qtil, qitul, qtul, qutul, qotul	uqutol, uqtol	iqetl	qutl
Acc	qetul, qetul, qetul	uqutul, uqtul	yequtul	qutul
Pass.	qatul, qatul, qatul	uqtal	yegutal	qutal

Wzór V Słaby

F.	I	II	III	IV	V	VI
Inf.	qot	qit	qut	qat	qet	qot
Sg.	qet	qit	qut	qet	qet	qot
Pl.	qet	qit	qut	qet	qet	qot
Acc	qut	iqt	yequt	yeqot	yeqot	qut
Pass.	qat	yeqt	yeqat	yeqat	yeqet	qat

Koniugacja zewnętrzna

Koniugacja zewnętrzna

Inf.			-∅	-t	-ta	-a-ta	-a	-o-ta
Ind.	Prs.	Sg.	-∅			-at	-a	-o
		Du.	-a			-at	-a	-o
		Pl.	-a			-a-ta	-a	-o-ta
	Prt.	Sg.	-o, -∅			-a-to	-o, -∅	-o-to
		Du.	-o			-a-tto	-o-wa	-o-tto
		Pl.	-e			-a-ye	-o-ye	-o-ye
	Plprf.	Sg.	na			nat	na	not
		Du.	enne			anne	anne	onne
		Pl.	ye			ane	ne	one
Imp.		Sg.	-∅			-∅	-e	-e
		Du.	-e			-et	-e	-o
		Pl.	-e			-e-te	-e	-o-ta
Subj.		Sg.	-i			-it	-i	-ê-t
		Du.	-iye			-itt-e	-iye	-ê-tte
		Pl.	-ê			-ê-t	-ê	-êt
Part.		Acc.	-∅			-i		-e
		Pass.	-∅			-e

Słowotwórstwo

Słowotwórstwo języka sechtońskiego oparte jest w głównej mierze o czasownik i jego derywaty. Istnieje grupa starych słów o znaczeniu typowo rzeczownikowym, i ich budowa ma wpływ na powstawanie nowych słów na zasadzie analogii. Jednak wiele słów w ostatnim czasie

Afiks	Fleksja wewnętrzna	Zapis	Przykład		Znaczenie	Uwagi
ki- + forma aktywna	-	kj		"robotnik"	Wykonawca czynności	Wykonawca w czasie wykonywania czynności jest aktywny, często łączy się z czasownikami przechodnimi.
ih¹- + forma bierna/nieprzechodnia	-	jh¹		"słuchacz"	Wykonawca czynności	Wykonawca czynności jest w czasie wykonywania czynności bierny. ¹Często dochodzi do asymilacji /h/ do następnej spółgłoski, w szczególności, jeżeli jest to spółgłoska szczelinowa.
ist¹ + forma bierna	-	jst¹			Wynik, efekt działania niespowodowanego przez człowieka	Efekt lub wynik zakończonego procesu, który miał miejsce samoistnie, lub powstał pod wpływem przyrody. Często dochodzi też do przesunięcia znaczeń na samo zjawisko przyrodnicze. ¹Dźwięk /t/ często wypada.
m(a)- + forma aktywna	-	m			Pochodzenie, narodowość, nowsze zawody	Formant często używany dla tworzenia nazw nowych zawodów, profesji. Nosi odcień "nowoczesności".
m(a)- + forma bierna, nieprzechodnia	-	m			Miejsce wykonywania czynności	Bardzo popularny formant, używany dla tworzenia nazw miejsc, w których dokonuje się jakiejś czynności, w szczególności jeżeli jest to miejsce, używane w czasie działalności.
sqa-, siq-, seq-	-	sq, sjq, sq	kowa - "woda" k-w	sqakowa "pustynia"	Brak cechy.	Nadaje znaczenie braku cechy.
sqa-, siq-, seq- -on	-	sq, sjq, sq -wn	kowa - "woda" k-w	sqakowon "odwodniony"	Brak cechy.	Tworzy przymiotnik oznaczający brak określonej cechy.
im-	-	jm			Cecha, rzeczownik odprzymiotnikowy.	Czasami, w szczególności w długich słowach, pomiędzy ostatnimi dwoma spółgłoskami dodawana jest samogłoska /a/ a więc TTC > imTTaC-on.
ma-		m-			Zbiór, skupisko jakichś przedmiotów, rzadziej także ludzi.	Określa zbiory, skupiska jakichś przedmiotów ludzi.
pa-		p-
-w-		-w-			Natężenie cechy.	Zazwyczaj stawiany po przedrostu modyfikującym znaczenie, nadaje znaczenie zwiększenia natężenia danej cechy, wielkość czegoś lub mnogość.
un- + liczba podwójna -a		wn -a			Para	Podkreśla występowanie czegoś w parze.
ja-		j'	k-'x-s "wiedzieć, znać"	jaki'xas "informacja"	Nośnik jakiejś cechy, zjawiska, półśrodek, droga przekazania, wynik.	Często tworzy słowa abstrakcyjne
iCTiC	iCTiC				Na zewnątrz, poza, koniec.	Stara konstrukcja, nadająca znaczenie zakończenia czegoś, przejścia do drugiego stanu, lub ruch lub położenie na zewnątrz.
'xa		'x-		"życie"	Długotrwała czynność, lub czynność wykonywana stale.	Konstrukcja używana dla nazywania czynności długotrwałych lub stałych. Tworzy przede wszystkim rzeczowniki, w tym też te stare, ale ostatnio popularna przy tworzeniu czasowników opisujących długotrwały proces lub stan. Często dochodzi do zaniku nieakcentowanych samogłosek.
imiesłów (-on)					Wykonawca czynności	Zwykła substantywizacja imiesłowu. Bardzo częsty proces, często dochodzi do odpadnięcia końcówki przymiotnikowej -on.
m- + imiesłów (-on)		m-		"żeglarz"		Tworzy nazwy wykonawców czynności, którzy zazwyczaj pracują w grupach.
imiesłów + -iq		-jq		"pisarz"		Tworzy nazwy wykonawców czynności przeważnie krótkotrwałych, lub nie wymagających dużych nakładów pracy.
ja- + bezokolicznik -il		j-			Nosiciel cechy.	Tworzy nazwę osoby noszącej jakąś cechę, charakteryzującą się czymś.
TTTiT	TTTaT > TTTiT				Rodzaj żeński
TTTiT-ta	TTTaT(V), TTTuT(V) > TTTiT	-t
TTTiT-na	TTTaT(V), TTTuT(V) > TTTiT	-n
TTTiT(V)-m	TTTaT(V), TTTuT(V) > TTTiT	-m
forma nieprzechodnia + -a	-'				Wytwór, wynik	Tworzy nazwy wytworów zjawisk naturalnych, nie spowodowanych przez człowieka, lub tych, w których człowiek nie brał udziału, lub jego udział w tworzeniu był mały.
(i-) + forma bierna, aktywna		(j-)			Wytwór, wynik	Rzeczy lub zdarzenia spowodowane przez człowieka.
TTTiT	TTTaT(V), TTTuT(V) > TTTiT				Zamknięte pomieszczenie, miejsce ograniczone przestrzennie, zazwyczaj przeznaczone do określonej czynności, nazwy pomieszczeń, pokoi.
qa-		q-			Otwarta przestrzeń, obszar, region	Nazwy określające duże obszary, miejsca o jakimś przeznaczeniu (wtedy od formy biernej), obszary o pewnej cesze.
-amiq		-mjq			Mieszkaniec jakiegoś miejsca, nazwa odmiejscowa.	Forma męska, głównie nazwy miejscowości, obszarów, krajów.
-anqa		-nq			Mieszkanka jakiegoś miejsca, nazwa odmiejscowa.	Forma żeńska, głównie nazwy miejscowości, obszarów, krajów.
TTTiT -ja	TTTaT > TTTiT	-j			Zdrobnienia	Forma bardzo powszechna wśród większości słów o temacie z samogłoską /a/.
TTTiT -ja	TTTuT > TTTiT	-j				Mało produktywna grupa, używana głównie dla części starych wyrazów, jednak wciąż produktywna w części grup semantycznych.
-ja		-j				Produktywna grupa, tworzona od słów, gdzie nie dochodzi do wymiany samogłosek.
TTTuT	TTTaT > TTTuT				Zgrubnienie
TTTuT	TTTiT > TTTuT
TTTVT¹T¹i	TTTVT¹ > TTTVT¹T¹i
-im		-jm	"koń"	"źrebię"	Młode zwierząt	Bardzo produktywna grupa określają młode zwierząt (w tym też egzotycznych). Bardzo często dochodzi do redukcji słabych samogłosek.
-qa + forma bierna	-	q		"jaśnieć"	Natężenie cechy	Natężenie cechy, wzmożenie działania.

Samogłoski słabe

Samogłoski słabe to samogłoski występujące w rdzeniu i nie będące akcentowane. Częstym zjawiskiem jest wypadanie samogłosek słabych, jeżeli:

• nie doprowadzi to do trudności w wymowie,
• nie zatrze to znaczenia słowa

Wypadanie samogłosek jest powszechne, nawet w przypadku tworzenia nowych form za pomocą samych prefiksów i sufiksów.

Samogłoski mocne

Są to samogłoski występujące w rdzeniu, które wymieniają się w procesie słowotwórczym na inne samogłoski. W większości przypadków jest to pierwsza samogłoska w rdzeniu, ale od tej reguły jest wiele wyjątków.

Wokalizacja

Proces, w wyniku którego spółgłoski /w/, /j/ przechodzą między spółgłoskami w samogłoski /u/, /i/.

Mała wokalizacja

Proces, w wyniku którego nagłosowe /m/, /n/, /r/, /l/ znajdujące się przed trudną do wymówienia zbitką spółgłoskową dostają samogłoskę protetyczną /i/, czyli dochodzi do utworzenia sylab /im/, /in/, /ir/, /il/.

Monoftongizacja

Zjawisko powstałe w wyniku zmian fonetycznych, polegające na monoftongizacji dyftongów /ij/ i /aw/ do /ê/ i /o/. Proces ten jest wciąż żywy, chociaż zdarzają się wyjątki.

Zabarwienie

Proces polegający na zmianie barwy samogłoski pod wpływem znajdującej się dalej spółgłoski, np.

• /ir/ do /êr/
• /aH/ do /eH/

Należy pamiętać, że zjawisko to jest powszechne w dawno utworzonych formach, jest dalej żywe na zasadzie analogii, choć też zdarzają się od niej często wyjątki.

Elementy gramatyki historycznej

Wiele zjawisk morfologicznych wynika z historii języka sechtońskiego. Wiele procesów, takich jak rozszerzanie szkieletów samogłoskowych, czy ich mutacje, wynika z procesów fonetycznych, które miały miejsce od pierwotniejszego stanu języka prasechtońskiego.

Procesy fonetyczne

Na współczesny kształt morfologii mają wpływ następujące procesy:

• m, n, r, l #_{C} > im, in, ir, il
• ir > êr
• ij > ê
• aw > o
• aH > eH (proces uległ cofnięciu w wielu przypadkach)

Teksty

Owca i Konie

Ixal jê pajecha

Na wzgórzu owca, która nie miała wełny, zobaczyła konie: jeden ciągnął ciężki wóz, drugi dźwigał wielki ładunek, a trzeci wiózł szybko człowieka. Owca rzekła do koni: „Serce mnie boli, widząc, co człowiek nakazuje robić koniom”. Konie odpowiedziały: „Słuchaj, owco, serca nas bolą, kiedy widzimy, jak człowiek, pan, zabiera twoją wełnę na płaszcz dla samego siebie. I owca nie ma wełny”. Usłyszawszy to, owca pobiegła przez równinę.

Miklach ixal, qes 'et juro tnaqi, jequto pajecha: ah 'et irijeo jarton jerwe'a, aswaton 'et qehusato melek rol, jo jeqton 'et qe'on nuqul simix. Ixal hehum pajechase: „Ahicha telat man, rech ma hut njeq simix uleq meqota pajechase.” Pajecha usutunaje: „Se'xet, ixal, pahicha telata oxma, rech waxa huta, r'xih simix, ertel, nixu'a satja tna ihcheslaki use-jir . Jê ixal jer tnaqi.” Rech ixal jeso'xato 'et, ixal jaq'u'o matanjarow.

Słownik

Rdzenie Pełne

Dwuspółgłoskowe

'-ch "dół, dziura"

• 'echon - głęboki
• 'echnata - pogłębiać
• macha - dół
• 'acha - dziupla

'-h "jeden"

• ah - jeden
• a'hton - pierwszy

'-q "krew"

• aq - krew
• e(')qon - czerwony

'-x "ogień"

• exa - ogień
• ixata - palić

'-w "ząb"

• ew (o- (<aw-)) - ząb

h-' "ręka"

• ha' (he'-) - ręka

h-ch "serce"

• ahicha - serce
• hechon - miły

h-t "gwiazda"

• ahata (aht-) - gwiazda

h-t² "widzieć"

• hut - widzieć

j-k "jajko, jajo"

• ika - jajko

j-m "głowa"

• ima - głowa
• joma - myśleć

j-r "być"

• jort - być

k-r "morze"

• kra - morze
• karon - morski
• akiron - niebieski

k-w "woda"

• kowa - woda

l-n "oko"

• lun (lana-) - oko

l-q "drzewo"

• leq (luq-) - drzewo
• molqa - las

m-j "piasek"

• mamia - plaża
• muj - piasek
• momja - pustynia

n-n "matka, mama"

• nana - mama, matka

n-t "dawać, dać"

• anta - dać, dawać

q-t "kość"

• qita - kosć
• Iqtawiq - Iktawik

q- "bieg, szybkość"

• aqe'a - biec
• aqe'ata - uciec, pobiec
• qe'on - szybki

q-r "umierać, umrzeć"

• qirta - umrzeć
• qurta - śmierć
• Iqrinaja - Ikrinaja

r-w "iść, chodzić"

• rwa - iść

r-' "pić"

• re'a - pić

s-k "noc"

• sak - noc
• iskon - ciemny

s-q "siedzieć"

• seqta - siedzieć

s-q "wiara"

• jisiq - wiara, religia

s-t "Słońce"

• Sat - Słońce

s-x "imię"

• sexa (sixa-) - imię

s-w "dwa"

• swa - dwa
• aswaton - drugi

s-w "ziarno, nasienie"

• sawa - nasienie, ziarno
• Aswajel - Aswajel

t-n "wełna"

• tna - wełna
• atna - fala

t-q "obcy, dziki, niebezpieczny"

• mataq - wróg
• matqon - wrogi
• teqon - dziki, niebezpieczny
• itqon - niebezpieczny

t-r "kamień"

• tur (tra-) - kamień
• atron - twardy

t-t "nowy"

• taton - nowy
• matata - witać
• matta - witaj! (powitanie)

'x-t "palec"

• exta - palec

w-s

• oson - każdy
• wasa - wszystko
• uson - cały, wszystek, wszystko

Trójspółgłoskowe

'-ch-j "patrzeć"

'-'x-r "uczyć"

'-x-t "mężczyzna"

h-k-w "gnić, psuć"

h-h-m "mówić"

• hihumta - mówić

h-h-q "trzeć, prać"

h-r-t- "sam"

• harta - sam, samotny, pojedynczy

h-w-q "wołać"

• huweq - wołać
• ahweqa - przekonywać

j-ch-w "inny, daleki"

• ichwon - inny
• ichow - odległość, różnica, przedział
• ichowon - daleki

j-h-k "siła, móc, umieć"

• ehkata - móc, umieć
• jehka - siła
• ihkon - silny

j-s-h "dzień"

• iseh - dzień
• jashon - zwyczajny, normalny

j-s-t "koniec, granica"

• ista - koniec
• jaston - końcowy, potrzebny
• jastota - potrzebować
• jastot - potrzeba

j-x-k "kwiat, rosnąć, piękny, dobry"

• ixak - kwiat
• Ixkiana - Ichkiana

j-x-l "owca"

• ixal (ixla-) - owca

j-x-t "czas"

j-'x-n "ziemia"

k-'-w "trzymać, dłoń"

k-ch-k "nos, czuć"

k-ch-h² "robak, czerw, zepsuty"

k-h-r "wracać"

k-j-m "chcieć"

• kima - chcieć
• akiêmata - tęsknić
• akim - tęsknota

k-m-n "mleko"

• akmin - mleko
• kumanta - doić

k-n-k "język, usta"

• makianka - usta
• knuk - język

k-x-l "być chudym"

k-'x-l "sprzedawać"

k-'x-s "wiedzieć, umieć"

l-'x-h "oddychać"

l-'x-m "jasny, błyskawica"

• Li'xaqna - Lichakna

l-'x-n "latać, ptak"

• le'xna - latać
• il'xnata - ruszać (się)
• il'xnet - ruch

m-ch-l "piec, wypiekać"

m-k-l "wypukły, wysoki"

• makla (mkela-) - góra
• mikla - wzgórze

m-k-r "duch, wiatr"

• imkar - wiatr
• momkar - dusza
• makra - duch
• ilimkara - demon

m-'x-j "niszczyć"

• im'xita - niszczyć

n-h-' "dawny, przeszły"

n-h-k "jasny"

• nhakon - jasny
• nehkata - świecić

n-h-r "oddać"

• nehrata - oddać

n-q-m "wieźć"

• niqma - wieźć

n-t-' "myśleć"

• inte'a - myśleć

n-x-' "brać"

• inxe'a - brać

n-x-n "lekki"

• anhinon - lekki

n-'x-n "martwy"

q-h-s "używać, narzędzie, cel"

r-'-' "nieść"

• re'eta - nieść

r-ch-' "krzyczeć"

• reche'ta - krzyczyeć

r-n-q "liść, dużo"

• runqa - liść

r-r-j "płynąć"

• rarja - płynąć
• uririja - ciec

r-r-t "spokój, cisza, mały"

• êr(r)iton - mały
• arrat - cisza
• arerton - cichy

r-s-k "ucho, słyszeć, słuchać"

• irsuk (ruska-) - ucho

s-h-' "piękny"

• ashe'on - piękny

s-j-m "biały, czysty"

• asimon - biały
• sajmon - czysty
• Sêmtaja - Semtaja

s-l-k "płakać"

• silkata - płakać
• salka - łza

s-q-k "ciąć, nóż"

• asqaka - ciąć
• isqik - nóż

s-r-' "jednoczyć, gnieść"

t-ch-t "jeść, wchłaniać"

• techta - jeść

t-m-q "most, deski

• tmeq - deska
• tamaq - most
• matmaq - maszt

t-n-j

• tanjon - równy, płaski
• matanja - równina

t-'x-w "żyć, mieszkać"

• te'xo (te'xaw-) - mieszkanie
• ti'xata - żyć, mieszkać
• ti'xta - mieszkanie
• Ti'xona - Tichona

w-'-n "zacząć"

• wenata - zacząć

w-h-j "bać się"

• ohaja - bać się
• wahja - strach
• wahjata - straszyć

w-j-t "malować, pisać"

• ojat - litera, znak
• wajata - pisać
• ojtata - malować

w-r-q "brzeg"

• warqa - brzeg

w-t-q "pokazać"

• otaqa - pokazać, wskazać

w-x-j "koło, kulisty"

• oxej - koło
• wexajon - kulisty, okrągły
• wexaj - okrąg

w-x-l "czarny, brudny"

• oxlon - czarny
• wexlon - brudny
• wexlata - brudzić
• Oxaliq - Ochalik

w-x-s "kobieta, rodzić"

• wexsa - kobieta
• oxasta - rodzić

w-x-t "spadać, upaść, niszczeć, deszcz"

• oxta - spaść, upaść
• wexta - spadać, upadać
• oxitata - niszczeć, psuć się, rozkładać
• oxta - deszcz

w-'x-k "leżeć"

• o'xka - leżeć
• mo'xak - łóżko

'x-q-k "uderzać, bić"

• e'xqaka - bić
• 'Xeqakiq - Chekakik

Czterospółgłoskowe

k-j-n-t "łamać, giąć

• kiênta - giąć
• akinata - przerywać

k-w-k-w "tonąć"

• kokwata - tonąć
• akokota - zaginąć

Rdzenie Jednostopniowe

Dwuspółgłoskowe

tel- "ból"

• tela - ból
• telata - boleć
• tela - sprawiać ból

Rdzenie Martwe

lu "nie"

• lu - nie