Język starozongepajcki: Różnice pomiędzy wersjami

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Linia 33: Linia 33:
 
|-align=center
 
|-align=center
 
!Przymknięte
 
!Przymknięte
−
|*{{IPA|i}} || || *{{IPA|u}}
+
|*{{IPA|i}} ('''i''') || || *{{IPA|u}} ('''u''')
 
|-align=center
 
|-align=center
 
!Średnie
 
!Średnie
−
|*{{IPA|e̞}}||||*{{IPA|o̞}}  
+
|*{{IPA|e̞}} ('''e''')||||*{{IPA|o̞}} ('''o''')
 
|-align=center
 
|-align=center
 
!Półotwarte
 
!Półotwarte
−
|||*{{IPA|ɞ̜}}<ref name="wymowa">wymowa rekonstruowana</ref>||
+
|||*{{IPA|ɞ̜}} ('''á''') <ref name="wymowa">wymowa rekonstruowana</ref>||
 
|-align=center
 
|-align=center
 
!Otwarte
 
!Otwarte
−
|||colspan="2"|*{{IPA|ɑ}}<ref name="wymowa"></ref>
+
|||colspan="2"|*{{IPA|ɑ}} ('''a''') <ref name="wymowa"></ref>
 
|-align=center
 
|-align=center
 
|}
 
|}
Linia 57: Linia 57:
 
|- align="center"
 
|- align="center"
 
! colspan="2" | Nosowe
 
! colspan="2" | Nosowe
−
|*{{IPA|m}}, *{{IPA|mː}}
+
|*{{IPA|m}}, *{{IPA|mː}} ('''m, mm''')
−
|colspan="2"|*{{IPA|n}}, *{{IPA|nː}}
+
|colspan="2"|*{{IPA|n}}, *{{IPA|nː}} ('''n, nn''')
 
|
 
|
 
|
 
|
Linia 66: Linia 66:
 
! rowspan="2" |Zwarte
 
! rowspan="2" |Zwarte
 
!<small>bezdźwięczne</small>
 
!<small>bezdźwięczne</small>
−
|*{{IPA|p}}      
+
|*{{IPA|p}} ('''p''')
−
|colspan="2"| *{{IPA|t}}
+
|colspan="2"| *{{IPA|t}} ('''t''')
 
|
 
|
−
|*{{IPA|k}}  
+
|*{{IPA|k}} ('''k''')
−
|*{{IPA|q}}  
+
|*{{IPA|q}} ('''q''')
 
|
 
|
 
|-
 
|-
 
!<small>dźwięczne</small>
 
!<small>dźwięczne</small>
−
|*{{IPA|b}}
+
|*{{IPA|b}} ('''b''')
−
|colspan="2"| *{{IPA|d}}
+
|colspan="2"| *{{IPA|d}} ('''d''')
 
|
 
|
−
|*{{IPA|g}}
+
|*{{IPA|g}} ('''ǧ''')
 
|
 
|
 
|
 
|
Linia 83: Linia 83:
 
! rowspan="2" | Szczelinowe  
 
! rowspan="2" | Szczelinowe  
 
!<small>bezdźwięczne</small>
 
!<small>bezdźwięczne</small>
−
|*{{IPA|f}}      
+
|*{{IPA|f}} ('''f''')
−
|*{{IPA|θ}}, *{{IPA|s}}
+
|colspan="2"|*{{IPA|θ}}, *{{IPA|s}} ('''þ, s''')
 
|
 
|
 +
|*{{IPA|x}} ('''ch''') <ref name="ołłuch">barwa zaświadczona tylko w ołłuchu</ref>
 
|
 
|
−
|*{{IPA|x}}<ref name="ołłuch">barwa zaświadczona tylko w ołłuchu</ref>
+
|*{{IPA|h}} ('''h''')
−
|
 
−
|*{{IPA|h}}
 
 
|-
 
|-
 
!<small>dźwięczne</small>
 
!<small>dźwięczne</small>
 
|
 
|
−
|*{{IPA|ð}}, *{{IPA|z}}
+
| colspan="2"|*{{IPA|ð}}, *{{IPA|z}} ('''ð, sz/ż''')
 
|
 
|
−
|
+
|*{{IPA|ɣ}} ('''g''')
−
|*{{IPA|ɣ}}  
 
 
|
 
|
 
|
 
|
Linia 102: Linia 100:
 
! colspan="2" | Drżące
 
! colspan="2" | Drżące
 
|
 
|
−
|colspan="2"| *{{IPA|r(ː)}} <ref name="wymowa"></ref>
+
|colspan="2"| *{{IPA|r(ː)}} ('''r''') <ref name="wymowa"></ref>
 
|
 
|
 
|
 
|
Linia 110: Linia 108:
 
! colspan="2" | Boczne, Półsamogłoski
 
! colspan="2" | Boczne, Półsamogłoski
 
|
 
|
−
|*{{IPA|ɫ}}, *{{IPA|ɫː}}<ref>Żaden język nie utrzymał welaryzacji z długiej płynnej geminaty, jednak po obecności welaryzacji krótkiej wersji w większości potomkiw można uznać, że początkowo gieminata też została zwelaryzowana</ref>
+
|*{{IPA|ɫ}}, *{{IPA|ɫː}} ('''ł, l''') <ref>Żaden język nie utrzymał welaryzacji z długiej płynnej geminaty, jednak po obecności welaryzacji krótkiej wersji w większości potomkiw można uznać, że początkowo gieminata też została zwelaryzowana</ref>
−
|*{{IPA|ɮ}}<ref name="ołłuch"></ref>
+
|*{{IPA|ɮ}} ('''łł''') <ref name="ołłuch"></ref>
−
|*{{IPA|j}}, *{{IPA|jː}}
+
|*{{IPA|j}}, *{{IPA|jː}} ('''j, jj''')
−
|*{{IPA|w}}, *{{IPA|wː}}
+
|*{{IPA|w}}, *{{IPA|wː}} ('''w, ww''')
 
|
 
|
 
|
 
|
Linia 123: Linia 121:
 
*konstrukcje z przedimkem i jednosylabowym słowem stały się akcentowane na przedimek
 
*konstrukcje z przedimkem i jednosylabowym słowem stały się akcentowane na przedimek
 
*akcent w wyrażeniach przyimkowych zaczął padać na przyimek
 
*akcent w wyrażeniach przyimkowych zaczął padać na przyimek
−
*cofnięcie akcentu w nieregularnych słowach i złożeniach np. ''kałłgâ > kâłłga, neirâ > neîra, chahtatâgei > chahtâtagei''. W dwóch pierwszych przypadkach akcent de chwakto ustał w pozycji regularnej.
+
*cofnięcie akcentu w nieregularnych słowach i złożeniach np. ''*kałłgâ > *kâłłga, *neirâ > *neîra, *chahtatâgei > *chahtâtagei''. W dwóch pierwszych przypadkach akcent de chwakto ustał w pozycji regularnej.
  
 
Powstanie stałego akcentu na pierwszą sylabę w wschodniozongepajckich odbyło się później, po oddzieleniu się djalektu zachodniego (który częściowo utrzymuje zasady akcentu starozongepajckiego).
 
Powstanie stałego akcentu na pierwszą sylabę w wschodniozongepajckich odbyło się później, po oddzieleniu się djalektu zachodniego (który częściowo utrzymuje zasady akcentu starozongepajckiego).
 +
 +
Akcent nieregularny jest oznaczony cyrkumfleksem, lub w przypadku '''*á''', kółkem. W dychwtongach oznacza się tylko drugi element ('''â å ê eî î ô oû û''').
 +
 +
== Gramatyka ==
 +
===Harmonja samogłosek w afiksach===
 +
Odziedziczona od protogamajskiego, pierwsza samogłoska afiksu musi się zgadzać z ostatnią samogłoską. Samogłoska po lewej to warjant krótki, po prawej jest to warjant funkcjonalnie długi.
 +
* ''*i *ei ↔ *i *ei''
 +
* ''*u *ou ↔ *u *ou''
 +
* ''*a *á ↔ *a *á''
 +
* ''*e ↔ *e''
 +
* *''o ↔ *o''
 +
W przypadku '''*a, *i, *u''' samogłoski może się zmienić w zależności od wymaganej długości. Samogłoski '''*e, *o''' nie miały długich odpowiedników, więc zawsze otrzymywały te same samogłoski. Dopiero później '''*e''' stanie się funkcjonalnie długim '''*o'''. Ta odrębność '''*e *o''' jest wyjątkową innowacją zongepajckiego i dowodem, że harmonja nadal była procesem trwającym i nie zrealizowanym w pełni.
 +
 +
Krótka samogłoska podległa haromonji jest oznaczona jako '''_''', a długa jako '''_²'''
 +
 +
=== Deklinacja rzeczowników ===
 +
Rekonstruuje się 9 przypadków – o jeden więcej niż w j. klasycznym. Celownik bowiem występuje w ołłuchu, a także w utartych zwrotach.
 +
 +
Oddzielne tematy nie występowały, gdyż palatalizacja nie była przeprowadzona.
 +
 +
{|
 +
|
 +
{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
 +
|- style="font-weight:bold; text-align:center; background-color:rgb(255, 153, 0);"
 +
! colspan="5" | Odmiana samogłoskowa
 +
|- style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);"
 +
| Przypadek
 +
| Sufiks
 +
| style="font-style:italic;" | *hitłá (kapłan)
 +
| style="font-style:italic;" | *toǧo (jabłko)
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | 1. Mianownik
 +
| style="font-style:italic;" | *–ø
 +
| *hitłá
 +
| *toǧo
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | 2. Dopełniacz
 +
| style="font-style:italic;" | *–w_
 +
| *hitłáwa
 +
| *toǧowo
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | 3. Celownik
 +
| style="font-style:italic;" | *–w_ł
 +
| *hitłáwał
 +
| *toǧowoł
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | 4. Biernik
 +
| style="font-style:italic;" | *–j_s
 +
| *hitłájas
 +
| *toǧojos
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | 5. Miejscownik
 +
| style="font-style:italic;" | *–h_?/*–há? <ref>Wszystkie języki potomne nie mają w tej końcówce harmonji, ale pierwotnie powinna być</ref>
 +
| *hitłáha/*hitłáhá
 +
| *toǧoho/*toǧohá
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | 6. Ablatyw
 +
| style="font-style:italic;" | *–ku
 +
| *hitłáku
 +
| *toǧoku
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | 7. Allatyw
 +
| style="font-style:italic;" | *–ǧuk <ref name="allatyw"> w większości języków gammajskich, które utrzymały allatyw, końcówki pochodzą od rekonstruowanego *-(_)ksu, ale w zongepajckich jest to *-kuch i jest ono rekonstruowane jako starozongepajckie *-(ǧ)uk. Przyczyna tej zmiany nieznana</ref>
 +
| *hitłáǧuk
 +
| *toǧoǧuk
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | 8. Innesyw
 +
| style="font-style:italic;" | *–s_
 +
| *hitłása
 +
| *toǧoso
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | 9. Wołacz
 +
| style="font-style:italic;" | *–q_²
 +
| *hitłáqá!
 +
| *toǧoqo!
 +
|}
 +
|
 +
{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
 +
|- style="font-weight:bold; text-align:center; background-color:rgb(255, 153, 0);"
 +
! colspan="5" | Odmiana spółgłoskowa
 +
|- style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);"
 +
| Przypadek
 +
| Sufiks
 +
| style="font-style:italic;" | *hełł (świnia)
 +
| style="font-style:italic;" | *þałłaþ (rada, zbiór)
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | 1. Mianownik
 +
| style="font-style:italic;" | *–ø
 +
| *hełł
 +
| *þałłaþ
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | 2. Dopełniacz
 +
| style="font-style:italic;" | *–_
 +
| *hełłe
 +
| *þałłaþa
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | 3. Celownik
 +
| style="font-style:italic;" | *–_ł
 +
| *hełłeł
 +
| *þałłaþał
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | 4. Biernik
 +
| style="font-style:italic;" | *–_s
 +
| *hełłes
 +
| *þałłaþas
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | 5. Miejscownik
 +
| style="font-style:italic;" | *–h_?/*–há?
 +
| *hełłhe/*hełłhá
 +
| *þałłaþhe/*þałłaþhá
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | 6. Ablatyw
 +
| style="font-style:italic;" | *–_ku
 +
| *hełłeku
 +
| *þałłaþaku
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | 7. Allatyw
 +
| style="font-style:italic;" | *–uk <ref name="allatyw"></ref>
 +
| *hełłuk
 +
| *þałłaþku
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | 8. Innesyw
 +
| style="font-style:italic;" | –s_
 +
| *hełłse
 +
| *þałłaþsa
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | 9. Wołacz
 +
| style="font-style:italic;" | –q_²
 +
| *hełłqe!
 +
| *þałłaþqá!
 +
|}
 +
|
 +
|}
 +
  
 
== Przypisy ==
 
== Przypisy ==

Wersja z 15:16, 3 lip 2020

Język starozongepajcki
żongábeiseis eigołł
Typologia: analityczno-aglutynacyjny z elementami fleksji, z szykiem SOV
Utworzenie: Emil (w 2020)
Cel utworzenia: Na potrzeby projektu/konwerldu
Sposoby zapisu: łacińska transkrypcja
Klasyfikacja: Gamajskie
Kody
Conlanger–1 zon.
Lista conlangów

        

Język starozongepajcki (starozongepajcki żongábeiseis eigołł /'zo̞nɣɞ̜be̞ɪ̯se̞ɪ̯s 'e̞ɪ̯ɣo̞ɮ/ "język zachodzącego słońca", także gammasas eigołł /'ɣɑmːɑsɑs 'e̞ɪ̯ɣo̞ɮ/ "język (proto)gamajski", dosłownie "język ludzki") był najwcześniejszą wersją zongepajszczyzny. Wywodzi się od pragammajskiego i jest do niego zbliżony.

Jest to język rekonstruowany, przyczyną było stworzenie punktu zaczepnego do wyprowadzenia djalektu zachodniego i oddzielenia od reszty zongepajszczyzny.

Fonetyka

System samogłosek i spółgłosek

Na etapie starozongepajckiego nie ma jeszcze drastycznych różnic od protogamajskiego. Odróżnienie iloczasu przy pomocy ilości trwania głoski zanikło, ale *á *ei *ou były swojego rodzaju długimi odpowiednikami *a *i *u. Samogłoski średnie *e *o były wówczas poza tym systemem, dopiero później *e zaczęto traktować jako długi odpowiednik *o (być może pod wpływem coraz bardziej przedniej wymowy *á).

Protogamajska spółgłoska *ħ zaczyna być wymawiana jako *ch [x] i ukończył się slotacyzm (przejście krótkiego *r > *łł [ɮ]). Pierwsza przesuwka jeszcze się nie odbyła, dlatego system spółgłosek starozongepajckich jest jest mocno podobny do innych gammajskich.

Przednie Środkowe Tylne
Przymknięte *i (i) *u (u)
Średnie *e̞ (e) *o̞ (o)
Półotwarte *ɞ̜ (á) [1]
Otwarte *ɑ (a) [1]

Dyftongi: *ei, *ou

Wargowe Zębowe Dziąsłowe Podniebienne Welarne Języczkowe Gardłowe
Nosowe *m, *mː (m, mm) *n, *nː (n, nn)
Zwarte bezdźwięczne *p (p) *t (t) *k (k) *q (q)
dźwięczne *b (b) *d (d) *g (ǧ)
Szczelinowe bezdźwięczne *f (f) *θ, *s (þ, s) *x (ch) [2] *h (h)
dźwięczne *ð, *z (ð, sz/ż) *ɣ (g)
Drżące *r(ː) (r) [1]
Boczne, Półsamogłoski *ɫ, *ɫː (ł, l) [3] *ɮ (łł) [2] *j, *jː (j, jj) *w, *wː (w, ww)

Akcent

Pierwotnie akcent padał zgodnie z zasadami pragammajskimi. W pewnym momencie przesunął się o jedną sylabę do tyłu w zestroju akcentowanym. Echwekty to:

  • konstrukcje z przedimkem łłach stały się na ogół akcentowane na pierwszą sylabę rzeczownika/przymiotnika
  • konstrukcje z przedimkem i jednosylabowym słowem stały się akcentowane na przedimek
  • akcent w wyrażeniach przyimkowych zaczął padać na przyimek
  • cofnięcie akcentu w nieregularnych słowach i złożeniach np. *kałłgâ > *kâłłga, *neirâ > *neîra, *chahtatâgei > *chahtâtagei. W dwóch pierwszych przypadkach akcent de chwakto ustał w pozycji regularnej.

Powstanie stałego akcentu na pierwszą sylabę w wschodniozongepajckich odbyło się później, po oddzieleniu się djalektu zachodniego (który częściowo utrzymuje zasady akcentu starozongepajckiego).

Akcent nieregularny jest oznaczony cyrkumfleksem, lub w przypadku *á, kółkem. W dychwtongach oznacza się tylko drugi element (â å ê eî î ô oû û).

Gramatyka

Harmonja samogłosek w afiksach

Odziedziczona od protogamajskiego, pierwsza samogłoska afiksu musi się zgadzać z ostatnią samogłoską. Samogłoska po lewej to warjant krótki, po prawej jest to warjant funkcjonalnie długi.

  • *i *ei ↔ *i *ei
  • *u *ou ↔ *u *ou
  • *a *á ↔ *a *á
  • *e ↔ *e
  • *o ↔ *o

W przypadku *a, *i, *u samogłoski może się zmienić w zależności od wymaganej długości. Samogłoski *e, *o nie miały długich odpowiedników, więc zawsze otrzymywały te same samogłoski. Dopiero później *e stanie się funkcjonalnie długim *o. Ta odrębność *e *o jest wyjątkową innowacją zongepajckiego i dowodem, że harmonja nadal była procesem trwającym i nie zrealizowanym w pełni.

Krótka samogłoska podległa haromonji jest oznaczona jako _, a długa jako _²

Deklinacja rzeczowników

Rekonstruuje się 9 przypadków – o jeden więcej niż w j. klasycznym. Celownik bowiem występuje w ołłuchu, a także w utartych zwrotach.

Oddzielne tematy nie występowały, gdyż palatalizacja nie była przeprowadzona.

Odmiana samogłoskowa
Przypadek Sufiks *hitłá (kapłan) *toǧo (jabłko)
1. Mianownik *–ø *hitłá *toǧo
2. Dopełniacz *–w_ *hitłáwa *toǧowo
3. Celownik *–w_ł *hitłáwał *toǧowoł
4. Biernik *–j_s *hitłájas *toǧojos
5. Miejscownik *–h_?/*–há? [4] *hitłáha/*hitłáhá *toǧoho/*toǧohá
6. Ablatyw *–ku *hitłáku *toǧoku
7. Allatyw *–ǧuk [5] *hitłáǧuk *toǧoǧuk
8. Innesyw *–s_ *hitłása *toǧoso
9. Wołacz *–q_² *hitłáqá! *toǧoqo!
Odmiana spółgłoskowa
Przypadek Sufiks *hełł (świnia) *þałłaþ (rada, zbiór)
1. Mianownik *–ø *hełł *þałłaþ
2. Dopełniacz *–_ *hełłe *þałłaþa
3. Celownik *–_ł *hełłeł *þałłaþał
4. Biernik *–_s *hełłes *þałłaþas
5. Miejscownik *–h_?/*–há? *hełłhe/*hełłhá *þałłaþhe/*þałłaþhá
6. Ablatyw *–_ku *hełłeku *þałłaþaku
7. Allatyw *–uk [5] *hełłuk *þałłaþku
8. Innesyw –s_ *hełłse *þałłaþsa
9. Wołacz –q_² *hełłqe! *þałłaþqá!


Przypisy

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 wymowa rekonstruowana
  2. ↑ 2,0 2,1 barwa zaświadczona tylko w ołłuchu
  3. ↑ Żaden język nie utrzymał welaryzacji z długiej płynnej geminaty, jednak po obecności welaryzacji krótkiej wersji w większości potomkiw można uznać, że początkowo gieminata też została zwelaryzowana
  4. ↑ Wszystkie języki potomne nie mają w tej końcówce harmonji, ale pierwotnie powinna być
  5. ↑ 5,0 5,1 w większości języków gammajskich, które utrzymały allatyw, końcówki pochodzą od rekonstruowanego *-(_)ksu, ale w zongepajckich jest to *-kuch i jest ono rekonstruowane jako starozongepajckie *-(ǧ)uk. Przyczyna tej zmiany nieznana
Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Język_starozongepajcki&oldid=34734”