Język starozongepajcki: Różnice pomiędzy wersjami

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Linia 92: Linia 92:
 
!<small>dźwięczne</small>
 
!<small>dźwięczne</small>
 
|
 
|
−
| colspan="2"|*{{IPA|ð}}, *{{IPA|z}} ('''ð, sz/ż''')
+
| colspan="2"|*{{IPA|ð}}, *{{IPA|z}} ('''ð, ż''')
 
|
 
|
 
|*{{IPA|ɣ}} ('''g''')
 
|*{{IPA|ɣ}} ('''g''')
Linia 125: Linia 125:
 
Powstanie stałego akcentu na pierwszą sylabę w wschodniozongepajckich odbyło się później, po oddzieleniu się djalektu zachodniego (który częściowo utrzymuje zasady akcentu starozongepajckiego).
 
Powstanie stałego akcentu na pierwszą sylabę w wschodniozongepajckich odbyło się później, po oddzieleniu się djalektu zachodniego (który częściowo utrzymuje zasady akcentu starozongepajckiego).
  
−
Akcent nieregularny jest oznaczony cyrkumfleksem, lub w przypadku '''*á''', kółkem. W dychwtongach oznacza się tylko drugi element ('''â å ê eî î ô oû û''').
+
Akcent nieregularny jest oznaczony cyrkumfleksem, lub w przypadku '''*á''', kółkem. W dychwtongach oznacza się tylko drugi element ('''â å ê eî î ô oû û''') – sposób ten został zaczerpnięty z greki klasycznej.
  
 
== Gramatyka ==
 
== Gramatyka ==
Linia 284: Linia 284:
 
Liczbę podwójną tworzyło się dodając przed końcówkę przypadku sufiks ''*-(_)jja''. Liczbę mnogą tworzyło się podobnie, ale na dwa sposoby – przy słowach kończących się na ''*-łł'' wyrzucenie tej spółgłoski i dodaniu przyrostka ''*-r_sa'', zaś w przypadku innych słów przyrostkiem ''*-łł_sa''
 
Liczbę podwójną tworzyło się dodając przed końcówkę przypadku sufiks ''*-(_)jja''. Liczbę mnogą tworzyło się podobnie, ale na dwa sposoby – przy słowach kończących się na ''*-łł'' wyrzucenie tej spółgłoski i dodaniu przyrostka ''*-r_sa'', zaś w przypadku innych słów przyrostkiem ''*-łł_sa''
  
 +
=== Deklinacja zaimkiw ===
 +
Możliwa jest tylko częściowa rekonstrukcja odmiany zaimków, gdyż te uległy znacznym, nieregularnym zmianom.
 +
 +
=== Przymiotnik ===
 +
Przymiotnik uzyskał możliwość użycia długiej samogłoski w końcówce, gdy ostatnia samogłoska też była długa. Nie działo to się prawdopodobnie po wygłosowym '''*-á''', gdyż obecne języki mają po refleksach tej samogłoski krótką samogłoskę w końcówce.
 +
 +
Schemat wyboru końcówki przymiotnika:
 +
{| class="wikitable" style="text-align:center"
 +
! rowspan="2" | Ostatnia samogłoska
 +
! colspan="3" | Pozycja tej samogłoski i długość
 +
|-
 +
! krótka
 +
! długa w wygłosie
 +
! długa w śródgłosie
 +
|-
 +
| '''*i, *ei'''
 +
| *-sis
 +
| colspan="2" | *-seis
 +
|-
 +
| '''*u, *oi'''
 +
| *-sus
 +
| colspan="2" | *-sous
 +
|-
 +
| '''*a, *á'''
 +
| colspan="2" | *-sas
 +
| *-sás
 +
|-
 +
| '''*e'''
 +
| colspan="3" | *-ses
 +
|-
 +
| '''*o'''
 +
| colspan="3" | *-sos
 +
|-
 +
|}
 +
 +
=== Przysłówek ===
 +
Zmiana w samogłosce przymiotnika dotyczyła także przysłówka.
 +
 +
Wygłosowe '''*-h''' w przysłówku uległo zmianie na '''*-ð'''.
 +
 +
Schemat wyboru końcówki przysłówka:
 +
{| class="wikitable" style="text-align:center"
 +
! rowspan="2" | Ostatnia samogłoska
 +
! colspan="3" | Pozycja tej samogłoski i długość
 +
|-
 +
! krótka
 +
! długa w wygłosie
 +
! długa w śródgłosie
 +
|-
 +
| '''*i, *ei'''
 +
| *-sið
 +
| colspan="2" | *-seið
 +
|-
 +
| '''*u, *oi'''
 +
| *-suð
 +
| colspan="2" | *-souð
 +
|-
 +
| '''*a, *á'''
 +
| colspan="2" | *-sað
 +
| *-sáð
 +
|-
 +
| '''*e'''
 +
| colspan="3" | *-seð
 +
|-
 +
| '''*o'''
 +
| colspan="3" | *-soð
 +
|-
 +
|}
  
 
== Przypisy ==
 
== Przypisy ==

Wersja z 21:14, 18 lip 2020

Język starozongepajcki
żongábeiseis eigołł
Typologia: analityczno-aglutynacyjny z elementami fleksji, z szykiem SOV
Utworzenie: Emil (w 2020)
Cel utworzenia: Na potrzeby projektu/konwerldu
Sposoby zapisu: łacińska transkrypcja
Klasyfikacja: Gamajskie
Kody
Conlanger–1 zon.
Lista conlangów

        

Język starozongepajcki (starozongepajcki żongábeiseis eigołł /'zo̞nɣɞ̜be̞ɪ̯se̞ɪ̯s 'e̞ɪ̯ɣo̞ɮ/ "język zachodzącego słońca", także gammasas eigołł /'ɣɑmːɑsɑs 'e̞ɪ̯ɣo̞ɮ/ "język gammajski", dosłownie "język ludzki") był najwcześniejszą wersją zongepajszczyzny. Wywodzi się od pragammajskiego i jest do niego zbliżony.

Jest to język rekonstruowany, przyczyną było stworzenie punktu zaczepnego do wyprowadzenia djalektu zachodniego i oddzielenia od reszty zongepajszczyzny.

Fonetyka

System samogłosek i spółgłosek

Na etapie starozongepajckiego nie ma jeszcze drastycznych różnic od protogamajskiego. Odróżnienie iloczasu przy pomocy ilości trwania głoski zanikło, ale *á *ei *ou były swojego rodzaju długimi odpowiednikami *a *i *u. Samogłoski średnie *e *o były wówczas poza tym systemem, dopiero później *e zaczęto traktować jako długi odpowiednik *o (być może pod wpływem coraz bardziej przedniej wymowy *á).

Protogamajska spółgłoska *ħ zaczyna być wymawiana jako *ch [x] i ukończył się slotacyzm (przejście krótkiego *r > *łł [ɮ]). Pierwsza przesuwka jeszcze się nie odbyła, dlatego system spółgłosek starozongepajckich jest jest mocno podobny do innych gammajskich.

Przednie Środkowe Tylne
Przymknięte *i (i) *u (u)
Średnie *e̞ (e) *o̞ (o)
Półotwarte *ɞ (á) [1]
Otwarte *ɑ (a) [1]

Dyftongi: *ei, *ou

Wargowe Zębowe Dziąsłowe Podniebienne Welarne Języczkowe Gardłowe
Nosowe *m, *mː (m, mm) *n, *nː (n, nn)
Zwarte bezdźwięczne *p (p) *t (t) *k (k) *q (q)
dźwięczne *b (b) *d (d) *g (ǧ)
Szczelinowe bezdźwięczne *f (f) *θ, *s (þ, s) *x (ch) [2] *h (h)
dźwięczne *ð, *z (ð, ż) *ɣ (g)
Drżące *r(ː) (r) [1]
Boczne, Półsamogłoski *ɫ, *ɫː (ł, l) [3] *ɮ (łł) [2] *j, *jː (j, jj) *w, *wː (w, ww)

Akcent

Pierwotnie akcent padał zgodnie z zasadami pragammajskimi. W pewnym momencie przesunął się o jedną sylabę do tyłu w zestroju akcentowanym. Echwekty to:

  • konstrukcje z przedimkem łłach stały się na ogół akcentowane na pierwszą sylabę rzeczownika/przymiotnika
  • konstrukcje z przedimkem i jednosylabowym słowem stały się akcentowane na przedimek
  • akcent w wyrażeniach przyimkowych zaczął padać na przyimek
  • cofnięcie akcentu w nieregularnych słowach i złożeniach np. *kałłgâ > *kâłłga, *neirâ > *neîra, *chahtatâgei > *chahtâtagei. W dwóch pierwszych przypadkach akcent de chwakto ustał w pozycji regularnej.

Powstanie stałego akcentu na pierwszą sylabę w wschodniozongepajckich odbyło się później, po oddzieleniu się djalektu zachodniego (który częściowo utrzymuje zasady akcentu starozongepajckiego).

Akcent nieregularny jest oznaczony cyrkumfleksem, lub w przypadku *á, kółkem. W dychwtongach oznacza się tylko drugi element (â å ê eî î ô oû û) – sposób ten został zaczerpnięty z greki klasycznej.

Gramatyka

Harmonja samogłosek w afiksach

Odziedziczona od protogamajskiego, pierwsza samogłoska afiksu musi się zgadzać z ostatnią samogłoską.

Ostatnia
samogłoska
słowa 		Pierwsza
samogłoska sufiksu
krótka (_) długa (_²)
i, ei i ei
u, ou u ou
a, á a á
o o
e e


W przypadku *a, *i, *u samogłoski mogły się zmienić w zależności od wymaganej długości. Samogłoski *e, *o nie miały długich odpowiedników, więc zawsze otrzymywały te same samogłoski. Dopiero później *e stanie się funkcjonalnie długim *o. Ta odrębność *e *o jest wyjątkową innowacją zongepajckiego i dowodem, że harmonja nadal była procesem trwającym i nie zrealizowanym w pełni. Z drugiej strony, mogła to być różnica djalektalna już w pragammajskim.

Krótka samogłoska podległa haromonji jest oznaczona jako _, a długa jako _²

Deklinacja rzeczowników

Rekonstruuje się 9 przypadków – o jeden więcej niż w j. klasycznym. Celownik bowiem występuje w ołłuchu, a także w utartych zwrotach.

Oddzielne tematy nie występowały, gdyż palatalizacja nie była przeprowadzona.

Odmiana samogłoskowa
Przypadek Sufiks *hitłá (kapłan) *toǧo (jabłko)
1. Mianownik *–ø *hitłá *toǧo
2. Dopełniacz *–w_ *hitłáwa *toǧowo
3. Celownik *–w_ł *hitłáwał *toǧowoł
4. Biernik *–j_s *hitłájas *toǧojos
5. Miejscownik *–h_?/*–há? [4] *hitłáha/*hitłáhá *toǧoho/*toǧohá
6. Ablatyw *–ku *hitłáku *toǧoku
7. Allatyw *–ǧuk [5] *hitłáǧuk *toǧoǧuk
8. Innesyw *–s_ *hitłása *toǧoso
9. Wołacz *–q_² *hitłáqá! *toǧoqo!
Odmiana spółgłoskowa
Przypadek Sufiks *hełł (świnia) *þałłaþ (rada, zbiór)
1. Mianownik *–ø *hełł *þałłaþ
2. Dopełniacz *–_ *hełłe *þałłaþa
3. Celownik *–_ł *hełłeł *þałłaþał
4. Biernik *–_s *hełłes *þałłaþas
5. Miejscownik *–h_?/*–há? *hełłhe/*hełłhá *þałłaþhe/*þałłaþhá
6. Ablatyw *–_ku *hełłeku *þałłaþaku
7. Allatyw *–uk [5] *hełłuk *þałłaþku
8. Innesyw –s_ *hełłse *þałłaþsa
9. Wołacz –q_² *hełłqe! *þałłaþqá!

Liczbę podwójną tworzyło się dodając przed końcówkę przypadku sufiks *-(_)jja. Liczbę mnogą tworzyło się podobnie, ale na dwa sposoby – przy słowach kończących się na *-łł wyrzucenie tej spółgłoski i dodaniu przyrostka *-r_sa, zaś w przypadku innych słów przyrostkiem *-łł_sa

Deklinacja zaimkiw

Możliwa jest tylko częściowa rekonstrukcja odmiany zaimków, gdyż te uległy znacznym, nieregularnym zmianom.

Przymiotnik

Przymiotnik uzyskał możliwość użycia długiej samogłoski w końcówce, gdy ostatnia samogłoska też była długa. Nie działo to się prawdopodobnie po wygłosowym *-á, gdyż obecne języki mają po refleksach tej samogłoski krótką samogłoskę w końcówce.

Schemat wyboru końcówki przymiotnika:

Ostatnia samogłoska Pozycja tej samogłoski i długość
krótka długa w wygłosie długa w śródgłosie
*i, *ei *-sis *-seis
*u, *oi *-sus *-sous
*a, *á *-sas *-sás
*e *-ses
*o *-sos

Przysłówek

Zmiana w samogłosce przymiotnika dotyczyła także przysłówka.

Wygłosowe *-h w przysłówku uległo zmianie na *-ð.

Schemat wyboru końcówki przysłówka:

Ostatnia samogłoska Pozycja tej samogłoski i długość
krótka długa w wygłosie długa w śródgłosie
*i, *ei *-sið *-seið
*u, *oi *-suð *-souð
*a, *á *-sað *-sáð
*e *-seð
*o *-soð

Przypisy

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 wymowa rekonstruowana
  2. ↑ 2,0 2,1 barwa zaświadczona tylko w ołłuchu
  3. ↑ Żaden język nie utrzymał welaryzacji z długiej płynnej geminaty, jednak po obecności welaryzacji krótkiej wersji w większości potomkiw można uznać, że początkowo gieminata też została zwelaryzowana
  4. ↑ Wszystkie języki potomne nie mają w tej końcówce harmonji, ale pierwotnie powinna być
  5. ↑ 5,0 5,1 w większości języków gammajskich, które utrzymały allatyw, końcówki pochodzą od rekonstruowanego *-(_)ksu, ale w zongepajckich jest to *-kuch i jest ono rekonstruowane jako starozongepajckie *-(ǧ)uk. Przyczyna tej zmiany nieznana
Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Język_starozongepajcki&oldid=35351”