truski stàdap trùgil

Utworzenie:	tqr w 2016
Liczba użytkowników	???
Sposoby zapisu:	łacinka
Typologia:	SVO
Klasyfikacja:	trusko-taugryjskie trusko-brockie truski
Kody
Conlanger–1	`trg`
Conlanger–3	`kyn.trg.tqr`
Przykład
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ???
Lista conlangów

Stàdap trùgil, czyli język truski, to język z grupy trusko-taugryjskiej. Jest językiem używanym w Państwie Truskim, jak również na całym obszarze środkowo-zachodniego Kyonu, zwłaszcza w Chanacie Brockim.

Nazwa

Staɣdap trudakiz oznacza dosłownie dźwięczne mówienie, ale "dźwięczne" tutaj znaczy prawidłowe, dobre. Truski utracił jednak w toku ewolucji czasownik trudgo "mówić" (jak i ten konkretny imiesłów), przez to drugi człon nazwy stał się niezrozumiały. Stąd tylko jeden krok do uznania słowa stàdap za język (w końcu pochodna od dźwięku, a po utracie zbitek rzeczowniki mogły kończyć się na pojedynczą spółgłoskę), a słowo trudakiz, już wtedy ściągnięte do trudg(iz), z powoli zanikającą końcówką -iz, dostało końcówkę -il, tworzącą przymiotniki w nowotruskim. Oczywiście słowu 'trùg' została przypisana etymologia ludowa, a sama nazwa stała się nazwą ludu.

Historia

Język wywodzi się z języka starotruskiego, zwanego również pratruskobrockim. W prajęzyku większość spółgłosek miało po trzy kontrastujące odmiany (zwykłą, palatalizowaną i faryngalizowaną). Oprócz tego były cztery spółgłoski nienależące do tej grupy (/ʔ h j w/), zwane spółgłoskami pojedynczymi, oraz cztery spółgłoski, mogące być również zgłoskotwórcze (/r l m n/). W drodze ewolucji, system spółgłoskowy uległ dramatycznemu przeobrażeniu. Spółgłoski "zwykłe" i miękkie zlały się ze sobą, dając spółgłoski bezdźwięczne. Natomiast spółgłoski faryngalizowane utraciły faryngalizację, i przeszły w spółgłoski dźwięczne (w uproszczeniu).

W prajęzyku forma rdzenia rzeczownika wyglądała tak: (C1)(C2)VCC. Były tutaj również inne obostrzenia (niektóre dotyczące fonotaktyk całego języka)

Spółgłoski z różnych rzędów (na przykład miękkie i faryngalizowane) nie mogły występować w jednej zbitce.
W zbitce wygłosowej musiała być przynajmniej jedna spółgłoska rzędowa (i zazwyczaj była ostatnia), a bardzo często były dwie.
Samogłoska przednia nie mogła występować przed spółgłoską faryngalizowaną, a tylna przed miękką - wskutek czego mieliśmy alternacje samogłoskowe - bo niektóre sufiksy wymuszały palatalizację/neutralizację/faryngalizację (patrz punkt 1). Prawo to nie dotyczyło spółgłosek położonych przed samogłoską (co okaże się istotne później).
/j/ nie mogło występować w zbitce wygłosowej.
W zbitce nagłosowej /j w ʔ h/ nie mogło występować na pierwszym miejscu.

Pierwsze zmiany następowały jednocześnie. Było to (wspomniane już wcześniej) uproszczenie systemu spółgłoskowego, tonogeneza, i uproszczenie deklinacji. Jak wiadomo, w prajęzyku mieliśmy aż 11 przypadków, z których ostały się ledwo cztery (mianownik, dopełniacz, biernik, miejscownik), różniące się tylko tonem (końcówki odpadły zupełnie, zostały tylko pojedyncze spółgłoski w jednej-dwóch formach).

Za to wytworzyły się tony. W nienagłosowych zbitkach spółgłoskowych znikała pierwsza głoska, o ile była rzędowa. W zależności od tego, do którego rzędu należała, taki ton powstawał. Spółgłoski faryngalizowane powodowały ton opadający, palatalizowane rosnący, a zwykłe neutralny. Niedługo później zaczęły znikać spółgłoski faryngalizowane i miękkie, utrzymywanie alternacji samogłoskowych nie miało już sensu. Nieco wcześniej samogłoski przestały korelować przedniość/tylność ze spółgłoską po, i zaczęły ze spółgłoską przed. Wyrównało to większość alternacji samogłoskowych.

Zniknęła samogłoska /æ/. Po miękkich/zwykłych przeszła w /ɛ/ (zlewając się z pierwotnym /e/), natomiast po faryngalnych w /a/ (i zlała się z pierwotnym /ɒ/).

Zanikanie spółgłosek w zbitkach miało też inny ciekawy efekt. Mianowicie, jeśli zbitka była w wygłosie, samogłoska ulegała dyftongizacji (Vi jeśli przed miękką/zwykłą Vu przed faryngalną). Na dyftongach powstawały tony rosnąco-opadające, jak i opadająco-rosnące.

Przykład (formy trugilskie po wyrównaniach. Akut oznacza ton rosnący, grawis opadający. Na dyftongach akut oznacza ton opadająco-rosnący, a grawis rosnąco-opadający): stàd ‘dźwięk’

Nom /stàd/ < */stɒxˤtˤur/
Gen /stád/ < */stæxt’as/
Acc /staùd/ < */stɒxˤtˤ/
Loc /stad/ < */stæxke/

Wpływ na tony miały również spółgłoski /j w ʔ h/:

/taroù/ < */tarruʔ/ ‘potem’ (dyftong z powodu ostatniej sylaby)
/úmb/ < */ʔumbo/ ‘my ekskluzywne’
/laùgr/ < */ljaxˤr/ ‘człowiek (Acc)’ (dyftong z /u/ powodowany przez /j/, a nie spółgłoskę faryngalizowaną)
/mei/ < */mwe/ ‘partykuła trybu łączącego’ (odwrotnie, /w/ powoduje dyftong z /i/)
/eú/ < */eʔe/ ‘zaimek zastępujący powtórzony zaimek’ (to już w ogóle dziwny przypadek)

Tony rosnące ani opadające nie mogły występować jeden po drugim w tym samym wyrazie. Pierwszeństwo miał oczywiście ton gramatyczny, jeśli istniał.

Ogólnie koniugacja nie uległa takim uproszczeniom jak deklinacja, przetrwały wszystkie tryby, imiesłów, nawet końcówki 3 osoby i perfectum. Oczywiście wszystko przemielone przez zmiany fonetyczne.

Fonetyka

Język truski posiada dość prosty zestaw dźwięków, zwłaszcza biorąc pod uwagę fonetykę starotruską. Rozwinął tony, ale z ich wyjątkiem nie ma on jakichś szczególnych cech, jeśli chodzi o dźwięki.

Samogłoski i dyftongi

i [i] u [u]
e [ɛ] o [ɔ]
a [a]

eu [eʊ̯] ei [eɪ̯]
ou [oʊ̯] oi [oɪ̯]
au [aʊ̯] ai [aɪ̯]

W języku występują trzy tony fonemiczne: rosnący (zaznaczany akutem), opadający (oznaczany grawisem) oraz neutralny (bez akcentu). Tonów w języku jest jednak więcej - na dyftongach ton jest "złamany", czyli ton rosnący zmienia się w ton opadająco-rosnący, a opadający - w rosnąco-opadający. Ton neutralny również może przyjąć różne wartości w zależności od otoczenia - może być na przykład tonem wysokim, albo niskim. Przykładem może być choćby nazwa Państwa Truskiego - Túmtaùd Trùg, wymawiana [tum˩˥.taʊ̯d˧˥˩ trug˥˩].

Spółgłoski

m [m] n [n]
p [p] b [b] t [t] d [d] k [k] g [g]
s [s] z [z] h [h]
r [r] l [l]

Gramatyka

Rzeczowniki

Występuje sześć wzorów odmiany. Polega ona w zdecydowanej większości na przegłosach.

Deklinacja I

	stàd (dźwięk)	laùgr (człowiek)
Nom	stàd	laùgr
Gen	stád	laúgr
Acc	staùd	laùgr
Loc	stad	laugr

Deklinacja II

	rós ()	meís (rzeka)
Nom	rós	meís
Gen	rós	meís
Acc	roìs	meìs
Loc	rós	meís

Deklinacja III

	keld ()
Nom	keld
Gen	keld
Acc	keld
Loc	keld

Deklinacja IV

	keld ()
Nom	keld
Gen	keld
Acc	keld
Loc	keld

Deklinacja V

	ketr (jezioro)
Nom	ketr
Gen	kétr
Acc	ketr
Loc	kétr

Deklinacja VI

	kiùm (ujście)
Nom	kiùm
Gen	kím
Acc	kímk
Loc	kiùm

Zaimki

Czasowniki

Czasowniki odmieniają się według trzech wzorców odmiany.

Koniugacja I

	imperfekt	perfekt
1	-o	-ò
2	-o	-ò
3	-os	-òs

Koniugacja II

	imperfekt	perfekt
1	-a	-à
2	-a	-à
3	-as	-às

Koniugacja III

	imperfekt	perfekt
1	-ór	-órì
2	-ór	-órì
3	-ór	-órì

Partykuły trybów

Truski ma kilka trybów, które są tworzone poprzez użycie odpowiednich partykuł.

mei - łączący
paí - życzący
kaím - dezyderatyw
gou - rozkazujący
kei – pytający

Są też partykuły łaczone:

meík – łączący i pytający
paík – życzący i pytający
taík – dezyderatyw i pytający

Język truski

Spis treści