Język hoczebozki

koico koico latis koico
Typologia:	fleksyjny
Utworzenie:	Emil (w 2021)
Cel utworzenia:	Na potrzeby prywatnego konwerldu
Sposoby zapisu:	póki co łacinka
Kody
Conlanger–1	koi.
Lista conlangów

        

Zobacz też słownik tego języka.

Koico /ˈkɔi̯t͡so/ "język", także latis koico /ˈlatis ˈkɔi̯t͡so/ "język ludzki, ludzi" to aprioryczny somięz stworzony w grudniu 2021 przez Emila. Jest to język fleksyjny zawierające nietypowe dla polskiego użytkownika cechy, takie jak czwarta osoba, rzadkie używanie przymiotników czy określoność liczby mnogiej.

Koico posiada dwie odmiany literackie - używaną w Hoczebozie (koi. Hotṡboz) i w Jechgiwie (koi. Jechjhoeb), chociaż różniących się głównie użyciem nieokreślonych zaimków liczby mnogiej, zapisem głoski /ɛ/ i obecnością form czasu zaprzeszłego. Mieszanka tych dwu odmian jest planowania do użytku w Gammaji. W artykule póki co będzie opisana wersja hoczebozka, później pojawią się też odniesienia do różnic w Jechgiwie.

Fonologia

Samogłoski

	Przednie		Tylne
	Płaskie	Zaokrąglone
Przymknięte	i <i>	y <ü>	u <u>
Półprzymknięte	e <e>		o <o>
Półotwarte	ɛ <ę>, <ä>		ɔ <å>
Otwarte			a <a>

Wymowa samogłosek jest dosyć stabilna i obejmuje mało allofonów, nie występuje zjawisko redukcji. Jednakże u przed miękkimi ny ly j przechodzi w [ʉ] - jest to najbardziej widoczny allofon w języku.

W dwu małych słowach występują też nosowe [ỹ] i [ɔ̃] - tüns [tʰỹz] "oczywiście" oraz donx [dɔ̃] "jak". Istnienie ich nie jest do końca wyjaśnione.

Dyftongi

Samogłoska początkowa	Zakończenie na /i̯/	Zakończenie na /u̯/	Otwarcie dyftongu
/a/	/ai̯/ <ai>	/au̯/ <au>
/ɛ/	/ɛi̯/ <ei>	/ɛu̯/ <eu>
/ɔ/	/ɔi̯/ <oi>	/ɔu̯/ <ou>
/i/			/ie̯/ <ie>
/y/			/ye̯/ <oe>
/u/			/uo̯/ <uo>

Dyftongi są mniej stabilne niż samogłoski. Przede wszystkim powszechna jest utrata dyftongu oe, który zostaje połączony z ie (toe > tie "teraz", kloet > kliet "drewno"). Inną jeszcze popularniejszą zmianą jest monoftongizacja ie oe uo do długich samogłosek /iː/, /yː/ (albo nawet /iː/) i /uː/. W ten sposób wie "trzy" jest czytane jako [wiː], kloet "drewno" jako [klyːd] (lub [kliːd]) i ʒuon "wy" jako [d͡zuːn]. Monoftongizacja ta jest obecna nawet w szybkiej mowie oficjalnej.

Spółgłoski

W koico występują 31 fonemiczne spółgłoski.

		Wargowe	Laminalne	Apikalne	Podniebienne	Welarne	Labiowelarne	Gardłowe
Nosowe		m <m>	n <n>		ɲ <ny>	ŋ <nx>, <n>	ŋʷ <nxu>, <n>
Zwarte	bezdźwięczne	p <p>	t <t>			k <k>	kʷ <qu>
	dźwięczne	b <b>, <v>	d <d>			g <g>	gʷ <gu>
Afrykaty	bezdźwięczne		t͡s <c>
	dźwięczne		d͡z <ʒ>
Szczelinowe	bezdźwięczne	f <f>	s <s>	s̱ <ṡ>	ʃ <š>	x <ch>	xʷ <chu>	h <h>
	dźwięczne		z <z>	ẕ <ż>	ʒ <ž>			ʕ <jh>
Drżące, półsamogłoski			r <r>		j <j>		w <w>
Boczne			l <l>		ʎ <ly>

Allofonia i uwagi:

• spółgłoski p t c k qu przed samogłoskami przyjmują przydech - [pʰ] [tʰ] [t͡sʰ] [kʰ] [kʷʰ];
• spółgłoski b g gu pomiędzy samogłoskami i po nienosowych sonoratach stają się odpowiednio [v] (oddane na piśmie) [ɣ] [ɣʷ] (dialektalnie także d > [ð] na identycznych zasadach);
• dźwięczne spółgłoski przed bezdźwięcznymi ulegają ubezdźwięcznieniu i analogicznie bezdźwięczne udźwięczniają się przed dźwięcznymi. Dźwięk h staje się [ɦ], zaś jh [ħ];
• na końcu wyrazu opozycja dźwięczności traci na znaczeniu - wszystkie spółgłoski stają się dźwięczne;
• połączenia zwartych i szczelinowych przedniojęzykowych łączą się w afrykaty (bezdźwięczne ts tṡ tš i dźwięczne dz dż dž). W przeciwieństwie do c afrykata ts nie przyjmuje nigdy przydechu i może to pełnić funkcje odróżniającą;
• po przedniojęzykowych szczelinowych druga taka staje się afrykatą, np. ṡz [ẕd͡z];
• w wygłosie dźwięki l i r stają się [ɫ] (prócz pozycji przy i niezgłoskotwórczym) i [ɹ] (a na końcu słowa r może się stać nawet [ɐ̯]);
• spółgłoski nxu qu gu chu mogą się pojawić tylko przed samogłoskami innymi niż u ü uo oe lub innymi labiowelarnymi (jednak wtedy zapisuje się jako n k g ch);
• dźwięk jh może być alternatywnie realizowany bezdźwięcznie jako [ħ], jako zwarcie krtaniowe lub przed ę e tak samo jak j. Ten dźwięk ponadto może być często alternatywnie zapisywany jako x, ale po n zawsze występuje zapis njh;
• spółgłoski ṡ ż są na pograniczu obstruentów i sonorantów mimo wyraźnej wymowy jako szczelinowe. Przede wszystkim należą podobnie jak l ly r do "spółgłosek wolnych", które mogą nastąpić po dowolnej spółgłosce w nagłosie sylaby. Przypuszcza się, że historycznie ṡ ż były bocznymi szczelinowymi /ɬ/ i /ɮ/ które dopiero potem przeszły w obecne zwykłe szczelinowe. Jednak czasem zachowują się jakby były od zawsze zwykłymi szumiącymi, występując przed spółgłoskami w nagłosie (uzasadnia to się historycznymi procesami fonetycznymi).

Struktura sylaby

Maksymalna struktura sylaby to (S)(C)(R)V(Z)(C), aczykolwiek takie słowa są niezwykle rzadkie, np. htlorv "chmura". Częstsze są prostsze sylaby. Legenda oznaczenia:

• S - jest to dowolna spółgłoska szczelinowa przedniojęzykowa lub h. W praktyce w tej pozycji nie występują często ṡ i ż. Jeżeli po S występuje od razu element R to może przyjąć ten dowolną dźwięczność, natomiast jeżeli element C to dźwięczność się do niego dostosowuje;
• C - jest to dowolna spółgłoska;
• R - do tej klasy należą płynne l ly r oraz szczelinowe ṡ i ż. Są to tzw. spółgłoski wolne;
• V - dowolna samogłoska lub dyftong;
• Z - szeroka klasa spółgłosek która obejmuje R, S a także f ch m n ny i nx. Jest to odpowiednik spółgłosek wolnych w nagłosie.
• Połączenie ZC może też reprezentować zbitka kt.

Akcent

Akcent zawsze pada na pierwszą sylabę końcowego rdzenia.

Gramatyka

Oboczności głoskowe

W kilku miejscach zachodzi historyczna jotyzacja spółgłosek, które stają się bardziej "miękkie". Dotyczy ona wszystkich przedniojęzykowych i części welarnych oraz krtaniowych.

• n > ny
• nx > ny
• t > c
• d > ʒ
• k > š
• sk > šk
• g > ž
• zg > žg
• s > ṡ
• z > ż
• ch > š
• l > ly
• r > ly~ż
• jh > h

Ponadto dyftongi ie oe uo nie występują po półsamogłoskach (prócz wie), Występuje ówczas zmiana:

• jie > i
• joe > jeu
• juo > jeu
• woe > woi
• wuo > weu

W większości przypadków i ü u znikają po akcencie jeżeli występuje po nich kolejna samogłoska. Nie zachodzi wtedy, kiedy ta samogłoska istnieje już w pozycji po takiej redukcji.

Zaimki

Zaimki osobowe

	l. pojedyncza				l. mnoga nieokreślona				l. mnoga określona
	1. osoba	2. osoba	3. osoba	4. osoba	1. osoba	2. osoba	3. osoba	4. osoba	1. osoba	2. osoba	3. osoba	4. osoba
mianownik	queb, que	såt	auny, åny, ai	mitiz	quever	såter	aunyer	mitzer	hot	ʒuon	küs	dajh
dopełniacz	engui	fęlv	ulyc	dir	enguir	fęlver	ulycer	dijer	ot	jeun	üs	ajh
celewnik	engua	fęlva	ulyca	då	enguar	fęlvar	ulycar	dår	nxúola	unʒa	oejha	luoma
biernik	enguie	fęlvie	ulycie	die	enguier	fęlvier	ulycier	dier	nxúolie	unʒie	oegie	luomie
wołacz	quevuo	såtuo	aunyuo	mitzuo	quevuor	såtuor	aunyuor	mitzuor	hotuo	ʒuonuo	küsuo	dajhuo

Rzeczownik

Rzeczowniki w koico nie odmienia się przez żaden rodzaj czy inną podobną klasę. Podlega za to odmianę przez liczbę (a co za tym idzie, także określoność) i przypadki. W języku występuje pięć deklinacyj.

W prawie wszystkich deklinacjach zachodzi połączenie dopełniacza l. poj. oraz mianownika l. mn. określonej. Dla poszczególnych deklinacyj mogą zachodzić też inne takie zjawiska.

Deklinacja I

Deklinacja I posiada zerową końcówkę fleksyjną w mianowniku które kończą się spółgłoską. Występuje ona w wielu jednosylabowych słowach np. hog "noga", htlorv "chmura", kloet "drewno", boz "kraina" a także w części wielosylabowych np. hotiṡ "zakole rzeczne".

Jest to jedyna deklinacja, która formalnie zachowuje odrębność G. l. poj oraz N. l. mn. określonej, jednak w praktyce często i tu się łączą.

	l. pojedyncza	l. mnoga określona	l. mnoga nieokreślona
Mianownik	-Ø	-og	-er
Dopełniacz	-o, -og	-ogro	-iro
Celownik	-as	-ogs	-erṡ
Biernik	-ely	-ogely	-erely
Wołacz	-ruo	-ogruo	-iruo

W rzadkich przypadkach wielosylabowych słów głoski i ü u znajdujące się w drugiej sylabie zanikają po dodaniu końcówki fleksyjnych, jak podane wcześniej hotiṡ-hotṡog-hotṡer.

Deklinacja II

Deklinacja II jest najczęstszą deklinacją w koico i występuje w znacznej części słów. Charakteryzuje się końcówką mianownika w l. poj -ę. Do tej deklinacją należą między innymi bondę "woda", latsę "człowiek", tratę "ogień" i hrolvę "wioska".

	l. pojedyncza	l. mnoga określona	l. mnoga nieokreślona
Mianownik	-ę	-Ø	-er
Dopełniacz	-Ø	-og	-irog
Celownik	-i	-ogi	-eri
Biernik	-aly	-åly	-eraly
Wołacz	-ie	-ogrie	-irie

To co jest ważne, to w formie dopełniacza liczby pojedynczej i mianownika liczby mnogiej określonej ze względu na zerową końcówkę fleksyjną w grupach spółgłoskowych może pojawić się dodatkowe i, u lub rzadko ü. Jest to zależne od słowa i należy to zapamiętać (rozwiązaniem tego problemu może być podzielenie tej deklinacji na cztery podgrupy lub nauka rzeczowników wraz z formą dopełniacza). I tak na przykład tej samogłoski nie znajdziemy w słowach bondę (dopełniacz bond) i tratę (trat), ale możemy ją spotkać w latsę (latis) oraz hrolvę (hrolub).

Deklinacja III

Trzecia deklinacja jest używana do wszystkich wielosylabowych słów, które kończą się dowolną samogłoską w mianowniku liczby pojedynczej. Przykłady słów to koico "język", škåtu "wiatr" czy jechu "morze".

	l. pojedyncza	l. mnoga określona	l. mnoga nieokreślona
Mianownik	-Ø	-l	-r
Dopełniacz	-l	-log	-ler
Celownik	-s	-sog	-ser
Biernik	-ly	-lyož	-lyer
Wołacz	-r	-ręl	-rie

Podobnie jak w innych deklinacjach, samogłoski i ü u w drugiej sylabie często znikają po dodaniu końcówki z samogłoską jak np. škåtu-škåtręl (ale škåtur).

Deklinacja IV

Ta deklinacja jest używana w kilku rzeczownikach zakończonych spółgłoskami l ly r ṡ ż, jak np. zoil "gwiazda" czy hstęr "ręka". Jest zbliżona do deklinacji I.

	l. pojedyncza	l. mnoga określona	l. mnoga nieokreślona
Mianownik	-Ø	-ajh	-er
Dopełniacz	-ajh	-ogro	-erajh
Celownik	-i	-ajhi	-eri
Biernik	-åly	-ogely	-eråly
Wołacz	-ie	-ogruo	-irie

Deklinacja V

Piąta deklinacja jest używana głównie do odmiany przymiotników i imiesłowów, charakteryzuje się dopełniaczem liczby pojedynczej -oel.

	l. pojedyncza	l. mnoga określona	l. mnoga nieokreślona
Mianownik przymiotnika	-f, -if	-oel	-fer
Mianownik imiesłowu	-ei		-ęr
Dopełniacz	-oel	-iech	-oeler
Celownik	-nx, -inx	-nya	-nxer
Biernik	-ily	-uš	-lyer
Wołacz	V.=N.

Przymiotnik

Przymiotnik jest częścią mowy rzadko używaną w koico. Zamiast niego często występuje rzeczownik w dopełniaczu.

Przymiotnik na ogół jest stosowany w utartych frazach, przy cechach jakościowych (mały, silny, dobry itd.), charakter duchowy/psychiczny oraz jako liczebniki porządkowe. Natomiast dopełniacz opisuje prócz przynależności cechy wyróżniające, pochodzenie, charakter fizyczny a także występuje w mianownikowej funkcji podmiotu w postaci przymiotnika (co może być trudne do zrozumienia dla przeciętnego użytkownika j, polskiego) np. bond hailai hrolvi ejh "wodna (studnia) jest w wiosce". W ekstremalnych sytuacjach dopełniacz może nawet się stopniować.

Z tego względu mówi się o zacieraniu się różnicy między przymiotnikiem a dopełniaczem w koico. Przykładowe przymiotniki:

• guavif - mały
• nxuinf - duży
• jeub(i)rif - silny
• tierṡif - słaby
• serkif - dobry
• bżelf - zły
• šüm(i)kif - egoistyczny, samolubny
• queb(ü)żif - przyjazny, empatyczny
• tafsirf - przyjazny
• quopiecif - wrogi

Odmiana przymiotnika

Rdzenie przymiotnikowe zawsze kończą się spółgłoską i odmieniają się w deklinacji V, przyjmując mianownik -f po nosowych, płynnych i szczelinowych oraz -if po innych spółgłoskach oraz dopełniacz -oel w liczbie pojedynczej.

Stopniowanie

Przymiotnik jest stopniowany za pomocą przyrostków przez trzy stopnie - wyższy, równy i niższy. Stopień najwyższy jest wyrażany wyższym, zaś najniższy niższym. Są one nieakcentowane, nie powodują więc usunięcia i ü u w następnej sylabie.

	Prefiks
Wyższy	wa-, waj-
Niższy	ie-, ij-

Czasownik

Czasownik w koico jest odmienną częścią mowy. Odmienia się przez czasy, osobę, określoność, tryb i strony. Koniugacja w koico charakteryzuje się tym, że praktycznie nie ma tu nieregularności i odmieniają się według jednej z kilku koniugacji.

Odmiana przez osoby i czasy

W czasownikach znika podział na liczbę mnogą określoną i nieokreśloną, zachowuje się zaś czwarta osoba. Czasy występują zaś cztery, tradycyjnie określane jako pręzensę, imperfeitę (czasem zwany pręteritę), perfeitę i plusquamperfeitę. Mimo nazw np. perfeitę rzadko opisuje przeszłość. Wszystkie są proste.

• pręzensę jest czasem z natury oddającym stałe, powtarzające, rutynowe czynności w teraźniejszości. Po dodaniu jakiegoś wyznacznika czasu wyrażać może przyszłość niezależnie od rodzaju czynności;
• imperfeitę (preteritę) to podstawowy czas przeszły, zachowujący się podobnie jak pręzensę w teraźniejszości;
• perfeitę to czas teraźniejszy "bieżący". Opisuje on pojedyncze czynności, które mają teraz miejsce, ale nie powtarzają się regularnie;
• plusquamperfeitę ma dwie funkcje. Pierwsza z nich to odpowiednik perfeitu dla przeszłości - wyraża pojedyncze z niej wydarzenia, które nie powtórzyły się, przynajmniej regularnie. Druga zaś to typowa dla indoeuropejskich funkcja wyrażenia przeszłej czynności przed inną czynnością, wyraża on wtedy czynności niezależnie od rodzaju, będąc obok czasu imperfeitę lub innego plusquamperfeitę. Ta druga funkcja występuje tylko w wariancie hoczebozkim.

Koniugacja I

Koniugacja ta kończy się na -uz i dotyczy większości czasowników w koico.

Bezokolicznik		-uz
Imperatyw		-å
Osoba		Pręzensę	Imperfeitę	Perfeitę	Plusquamperfeitę
l. poj.	1. os.	-eb	-üng	-et	-etüng
	2. os.	-t, -åt	-im	-oer	-oerim
	3. os.	-ai	-op	-ely	-elyop
	4. os.	-iz	-aṡt	-of	-ofaṡt
l. mn.	1. os.	-ot	-eft	-aus	-auseft
	2. os.	-uon	-ulm, -im	-ig	-igulm, -igim
	3. os.	-üs	-ouž	-qua	-quouž
	4. os.	-ajh	-ies	-unx	-unxies

Z tego wynika, że czas plusquamperfeitę jest tworzony w sposób aglutynacyjny, dołączając do końcówki perfeitę drugą końcówkę z czasu imperfeitę.

Użycie końcówek liczby pojedynczej drugiej osoby w liczbie mnogiej w czasie imperfeitę jest spowodowane to, że normalna końcówka -ulm jest bliska końcówce czasu pręzensę, czyli -uon. W szybkiej mowie mogą się jeszcze bardziej zbliżyć, a nawet zlać do form -uom, -uon. Dlatego często w mowie potocznej używa się końcówki -im, która przy dodaniu zaimka osobowego lub kontekstu zapewnia pełne odróżnienie czasów.

Wiele czasowników należy do tej koniugacji. Przykłady to hailuz "być", šuocohuz "mówić", tṡuruz "brać", raikuz "pić", guevuz "jechać", zurükuz "grać" oraz hoguz "kroczyć, iść". Przygład odmiany na raikuz:

Bezokolicznik		raikuz
Imperatyw		raikå
Osoba		Pręzensę	Imperfeitę	Perfeitę	Plusquamperfeitę
l. poj.	1. os.	raikeb	raiküng	raiket	raiketüng
	2. os.	raikt	raikim	raikoer	raikoerim
	3. os.	raikai	raikop	raikely	raikelyop
	4. os.	raikiz	raikaṡt	raikof	raikofaṡt
l. mn.	1. os.	raikot	raikeft	raikaus	raikauseft
	2. os.	raikuon	raikulm, raikim	raikig	raikigulm, raikigim
	3. os.	raiküs	raikouž	raikqua	raikquouž
	4. os.	raikajh	raikies	raikunx	raikunxies

Koniugacja II

Koniugacja ta kończy się na -z i dotyczy jednosylabowych rdzeni zakończonych samogłoską. Jej cechą wyróżniającą jest spory synkretyzm form.

Bezokolicznik		-z
Imperatyw		Imp.=Inf.
Osoba		Pręzensę	Imperfeitę	Perfeitę	Plusquamperfeitę
l. poj.	1. os.	-b	-ng	-t	-tüng
	2. os.	-s	-m	-r	-rim
	3. os.	-ny	-p	-ly	-lyop
	4. os.	-z	-ṡt	-f	-faṡt
l. mn.	1. os.	-c	-ft	-s	-seft
	2. os.	-n	-lm	-g	-gulm
	3. os.	-sk	-ž	Ø	-quouž
	4. os.	-jh	-ʒ	-nx	-nʒ

Formy plusquamperfeitę tworzy się podobnie jak w koniugacji I, z wyjątkiem 4 osoby liczby mnogiej, gdzie wyłamuje się -nʒ.

Do czasowników w tej grupie należą waz "mieć", chåz "palić się" oraz loez "oglądać". Przykład odmiany na waz:

Bezokolicznik		waz
Imperatyw
Osoba		Pręzensę	Imperfeitę	Perfeitę	Plusquamperfeitę
l. poj.	1. os.	wab	wang	wat	watüng
	2. os.	was	wam	war	warim
	3. os.	wany	wap	waly	walyop
	4. os.	waz	waṡt	waf	wafaṡt
l. mn.	1. os.	wac	waft	was	waseft
	2. os.	wan	walm	wag	wagulm
	3. os.	wask	waž	wa	waquouž
	4. os.	wajh	waʒ	wanx	wanʒ

Ta koniugacja jest już zamknięta i nie powstają nowe czasowniki w niej. Wynika to z tego, że te krótkie czasowniki są dosyć niestabilne i gdyby nie akcent, byłyby zlane z niektórymi przyimkami czy partykułami.

Koniugacja III

Koniugacja ta kończy się na -åd i dotyczy sporej części czasowników w koico. Jej cechą charakterystyczną jest brak końcówki 1. osoby liczby pojedynczej w czasie pręzensę.

Bezokolicznik		-åd
Imperatyw		Ø
Osoba		Pręzensę	Imperfeitę	Perfeitę	Plusquamperfeitę
l. poj.	1. os.	Ø	-ing	-et	-eting
	2. os.	-t, -åt	-iek	-oer	-oeriek
	3. os.	-åny	-ejh	-ely	-iejh
	4. os.	-iz	-alv	-of	-ofalv
l. mn.	1. os.	-ot	-ich	-aus	-ausich
	2. os.	-uon	-im	-ig	-igim
	3. os.	-üs	-ir	-qua	-quair
	4. os.	-ajh	-ies	-unx	-unxies

Widać tu więc mocne podobieństwo do koniugacji I, od której różni się głównie formami imperfeitę.

Do tej koniugacji należą czasowniki cecåd "jeść", ougåd "święcić", lodsåd "dać" i revalåd "skręcać". Przykład odmiany na lodsåd:

Bezokolicznik		lodsåd
Imperatyw		lodus
Osoba		Pręzensę	Imperfeitę	Perfeitę	Plusquamperfeitę
l. poj.	1. os.	lodus	lodsing	lodset	lodseting
	2. os.	lodust, lodsåt	lodsiek	lodsoer	lodsoeriek
	3. os.	lodsåny	lodsejh	lodsely	lodsiejh
	4. os.	lodsiz	lodsalv	lodsof	lodsofalv
l. mn.	1. os.	lodsot	lodsich	lodsaus	lodsausich
	2. os.	lodsuon	lodsim	lodsig	lodsigim
	3. os.	lodsüs	lodsir	lodsqua	lodsquair
	4. os.	lodsajh	lodsies	lodsunx	lodsunxies

Imiesłowy

W koico istnieją trzy formy imiesłowowe, tradycyjnie ponumerowane od I do III. Wszystkie kończą się na -ei, ewentualnie -zei w koniugacji II.

• imiesłów I - zawsze występujący przed dopełnieniem lub podmiotem, służy on przede wszystkim do określenia czynności jako cechy, np. hogoel latis "chodzący ludzie". Odpowiada on w uproszczeniu polskiemu imiesłowowi przymiotnikowemu czynnemu (-ący) czy norweskiemu imiesłowowi teraźniejszemu (-ende);
• imiesłów II - urabiany nieakcentowanym przedrostkiem ti- lub c- przed samogłoską. Jego główna funkcja to budowanie rozbudowanej strony biernej (tzw. hailuzo pasif tręngę) jak w que hailet tiloezei "jestem oglądany", ale także oddaje uczucia i obecny stan podmiotu np. tikontoel kašieniz "zaskoczeni rodzice".
• imiesłów III - najrzadziej używana forma imiesłowu, urabiany przedrostkiem nieakcentowanym ou- lub ov-. Wyraża on uczucia i obecny stan dopełnienia jak w np. que zuloetüng ouzucecily båmlekaly "zobaczyłem zjedzony chleb".

Strona bierna

Koico posiada kilka konstrukcji do tworzenia strony biernej. Ta jest urabiana tylko przy obecności czasownika przechodniego.

Du-pasif

Jest to bardziej potoczny i poetycki sposób tworzenia strony biernej w koico. Jest on tworzony przez inwersje pozycyj dopełnienia i podmiotu oraz dodając partykułę du przed czasownikiem:

• Que cecet båmlekaly → Båmlekę du cecely — jem chleb → chleb jest jedzony
• Küs loež serkily jonkely → Serkif jonk du loep tro oegie — oglądali dobre przedstawienie → dobre przedstawienie było oglądane przez nich

Hailuzo pasif

To bardziej formalny, oficjalny sposób tworzenia strony biernej. Jest on budowany czasownikiem hailuz "być" w odpowiednim czasie oraz występującym po nim imiesłowem II, oczywiście odwracając kolejność podmiotu i dopełnienia:

• Que cecet båmlekaly → Båmlekę hailely ticecei — jem chleb → chleb jest jedzony
• Küs loež serkily jonkely → Serkif jonk hailop tiloezei tro oegie — oglądali dobre przedstawienie → dobre przedstawienie było oglądane przez nich

Tryb przypuszczający

Tryb przypuszczający wyraża niepewność i przypuszczenia co do danej czynności. Podobnie jak strona bierna, jest tworzony na kilka sposobów.

Ke-kondicjonaly

Najprostsza forma tworzenia trybu przypuszczającego, tworzony poprzez partykułę ke przed czasownikiem (podobnie jak du do strony biernej). Występuje we wszystkich czasach:

• Que cecet båmlekaly → Que ke cecet båmlekaly — jem chleb → zjadł chleb

Co ciekawe, może on być połączony z rozbudowaną stroną bierną, a nawet z du-pasif. Wtedy partykuły przyjmują forme du ke lub dug:

• Båmlekę du cecely → Båmlekę du ke cecely → Båmlekę dug cecely — chleb jest jedzony → chleb byłby jedzony

Opisowy

Tryb przypuszczający opisowy tworzony jest poprzez czasownik squårguz "chcieć" lub hailuz "być" w wokalicznym trybie przypuszczającym (squęrg i heil) i bezokolicznika:

• Que cecet båmlekaly → Que squęrget cecåd båmlekaly — jem chleb → zjadłbym chleb
• Que cecet båmlekaly → Que heilet cecåd båmlekaly — jem chleb → zjadłbym chleb

Podobnie jak ke-kondicjonaly, może być tworzony w stronie biernej. O ile strona bierna z du nie powinna wzbudzać większych problemów, to komplikuje to się w rozbudowanej stronie biernej z hailuz. Wtedy pierwszym czasownikiem jest hailuz używany do strony biernej, po nim zawsze specjalny imiesłów od squårguz - tisquęrgei, a na końcu bezokolicznik:

• Båmlekę hailely ticecei → Båmlekę hailey tisquęrgei cecåd — chleb jest jedzony → chleb byłby jedzony

Podobnie jak tryb przypuszczający z partykułą, może być stosowany we wszystkich czasach.

Wokaliczny

Reliktowa forma trybu przypuszczającego, występującego tylko w wybranych czasownikach. Urabiany jest przegłosem pierwszej samogłoski czasownika:

• å → ę
• o → e
• uo → oe
• u → ü
• au → oi
• oi → ai
• oi → ei (sporadycznie)
• ai → ei (sporadycznie)
• ou → eu
• pozostałe głoski (w tym większość ai) bez zmian (bardzo rzadkie przypadki)

Te formy występują głównie w najczęstszych czasownikach i modalnych. Są one wyjątkowe pod tym względem, że można urabiać od nich imiesłowy II (w praktyce jedynym częstym jest tisquęrgei):

• tiheilei ← hailuz
• tisquęrgei ← squårguz
• titṡürei ← tṡuruz

Gerundium

Gerundium jest urabiane od czasowników:

• koniugacji I i III poprzez zastąpienie -uz/-åd poprzez -eáum np. hailuz > haileáum, cecåd > ceceáum;
• koniugacji II poprzez zastąpienie -z poprzez -mojh np. waz > wamojh;

Przysłówek

Przysłówek jest samodzielnym słowem lub urabia się go od rzeczownika, imiesłowu lub przymiotnika. Jest nieodmienny i przyjmuje sufiks -aum, np. serkaum "dobrze", nxuinaum "mało" lub latsaum "ludzko". Jeżeli dane słowo ma sens przysłówka, ale nie ma końcówki -aum jest tradycyjnie zaliczane do partykuł (jak np. zuprés "na pewno").

Partykuły

Koico posiada sporą liczbę partykuł. Mogą one mieć funkcje twierdzące lub wykrzytnikowe (ha "tak", i "nie"), modalne (zuprés "na pewno"), gramatyczne (du - partykuła do tworzenia pasif tręngę (strony biernej)), a czasem nawet są bez własnego znaczenia, a służą do zmiany znaczenia wyrazu (raikuz - pić, raikuz kuo - poić zwierzę) lub po prostu istnieją w danych środowiskach gramatycznych z powodów historycznych lub wymagań szyku zdania (np. le używane czasem po czasownikach koniugacji II w celu zachowania oryginalnej ostatniej spółgłoski).

Liczebniki

Koico charakteryzuje się nietypowym jak na języki systemem szóstkowym liczebników, w którym podstawę stanowi liczba 6. Liczebniki porządkowe odmieniają się deklinacją V, zaś liczebniki zwykłe deklinacją I.

liczba	liczebnik zwykły	liczebnik porządkowy
0	quol	quolf
1	jhęk	jhękif
2	bür	bürf
3	wie, wij-o	wief
4	zo, zoh-o	zof
5	peis	peisif
6	chuag	chuagif
7	chauglyuṡjhęk	chauglyuṡjhękif
8	chauglyuṡbür	chauglyuṡbürf
12	bürchuago	bürchuagof
13	bürchuagolyuṡjhęk	bürchuagolyuṡjhękif
14	bürchuagolyuṡbür	bürchuagolyuṡbürf
18	wiechuago	wiechuagof
24	zochuago	zochuagof
30	peischuago	peischuagof
36	chuagchuago	chuagchuagof

~muszę jeszcze przemyśleć kwestię wyższych liczebników.

Przedimek

Funkcja przedimka nieokreślonego nie istnieje.

W mowie oficjalniej nie występuje też przedimek określony dla liczby pojedynczej. Inaczej jest jednak w mowie potocznej, gdzie występują zaimki wskazujące - jhe, mijhe~migé oraz henxa - oznaczające "to", "toto" i "tamto". Mówią one wtedy o rzeczy, która jest wyjątkowa, jest wiadoma z kontekstu lub już sie pojawiła w przekazie.

Osobliwości gramatyczne

• po czasowniku waz "mieć" nie występuje jak w indoeuropejskich biernik, tylko celownik;
• po liczebnikach można pominąć formy liczby mnogiej;

Morfemy słowotwórcze

Istnieją dwie kategorie morfemów słowotwórczych - słabe i mocne. Słabe przyjmują deklinacje i koniugacje rdzenia (ewentualnie tylko deklinacja IV→ I) i są w stanie "wrosnąć" w inne morfemy, mocne są zaś przypisane do danej deklinacji. Występują przedrostki, wrostki i przyrostki. Zapis X- oznacza przedrostek (wszystkie są słabe), zaś -X przyrostek, jednak po nim mogą być końcówki fleksyjne. -X- to wrostki i w zależności od budowy są przed ostatnią samogłoską lub spółgłoską rdzenia (**pres → Précis).

Morfemy znaczenia rzeczowników

Słabe

• -ci- - urabia on wyjątkowość lub imiona, jak np. popularne **pres → Précis - imie oznaczającego tyle co "człowiek prawdy, pewności" (patrz na zuprés). Niektórzy używają też go jako przedimka określonego, np. jülgúosę "słońce" → jülgúocisę "to słońce", jednak de facto ta funkcja jest błędem;
• -jho- - wyraża on obiekt wykonywania czynności, np. zurükuz → zurüjhok (grać → gra), koicauguę → koicaujhoguę (mówca → mównica);
• -eny - zdrabnia słowo, np. hog → hogeny (noga → nóżka);
• -iz - wyraża on całość, jedność, holistyczność, np. kašienę → kašienizę (ojciec → rodzic, stąd liczba mnoga "rodzice");
• -åqu - zgrubia słowo, np. guatsi → guatsåqui (dom → domsko).

Mocne

• -auguę (d. II) - wyraża przynależność do jakiejś wspólnoty, np. šuogren → šuogrenauguę (wojna → wojownik, żołnierz), geit → geitauguę (obóz → obozowicz), koico → koicauguę (język → mówca);
• -ik (d. I) - wyraża zawód, może być urabiane od czasowników, jak i rzeczowników, np. nxuås → nxuåsik (pole → rolnik), loez → loezik (oglądać → widz, obserwator), ougåd → ougik (święcić → kapłan);
• -ois (d. I) - wyraża realizatora czynności, np. lodsåd → lodsois (dać → dawca), zurükuz → zurükois (grać → gracz);
• -(d)ski, -(d)sko (d. III) - w niektórych rejonach Hoczebozu pod wpływem obcych języków służą one do urabiania nazwisk, np. šuocohuz → šuocodsko (od "mówić" - znaczy tyle co mówca).

Morfemy znaczenia czasowników

Wszystkie to przedrostki:

• bro- - oznacza porażkę, np. waz → browaz (mieć → stracić);
• chülyu- - oznacza czynności będącej efektem innej, np. chåz → chülyuchåz (palić się → dymić się);
• ge- - oznacza powtarzanie czynności, np. lodsåd → gelodsåd (dać → dawać). Może być podwojony, wtedy oznacza większą powtarzalność, np. lodsåd → gegelodsåd, jednak zazwyczaj w tej funkcji występuje ta-;
• hei- - przedrostek tzw. wolny, ma różne znaczenia słowotwórcze, np. waz → heiwaz (mieć → odbierać rzecz);
• i-, j- - oznaczają niezrealizowanie czynności, np. cecåd → icecåd (jeść → nie zjeść);
• ke- - oznacza przypuszczenie czynności (patrz ke-kondicjonaly), np. hpeguz → kehpegeb (chcieć → chciałbym);
• kę- - oznacza przeciwieństwo czynności, np. šuocohuz → kęšuocohuz (mówić → milczeć). Zawsze jest najbliżej rdzenia;
• mlå- - oznacza dokończenie czynności, np. hoguz → mlåhoguz (iść → dojść);
• neu- - oznacza zakończenie czynności sukcesem, np. chåz → neuchåz (palić się → spalić się);
• scuo- - oznacza realizacje czegoś w linii prostej (występuje więc głównie w czasownikach oznaczających ruch), np. hoguz → scuohoguz (iść → iść prosto), loez → scuoloez (widzieć → patrzyć na wprost);
• ta- - oznacza bardzo częstą realizacje czynności, np. hoguz → tahoguz (iść → chodzić regularnie);
• zu- - ma wiele funkcji słowotwórczych, ale podstawową jest zapewnienie ukończenia czynności lub faktu, że ona naprawde wystąpiła, np. raikuz → zuraikuz (pić → wypić). Niekiedy zmienia całkowicie znaczenie, np. rükuz → zurükuz (spędzać czas → grać)

Szyk zdania

Zdanie w koico przyjmuje formę SOV lub SVO, z czego ta pierwsza jest popularniejsza. O ile pozycje dopełnienia i orzeczenia można zamieniać, to podmiot zawsze rozpoczyna zdanie (może być jedynie pominięty w przypadku zaimka, jak w polskim). Szyk SOV:

przydawki S —

podmiot —

przydawki O —

dopełnienie —

poimek —

partykuły gramatyczne —

czasownik —

przysłówki —

imiesłów —

bezokolicznik

Szyk SVO:

przydawki S —

podmiot —

partykuły gramatyczne —

czasownik —

przysłówki —

imiesłów —

bezokolicznik —

przydawki O —

dopełnienie —

poimek

Czasownik oznacza pojedynczy czasownik, modalny lub posiłkowy.

Koico można więc nazwać językiem o szyku S1.

Zapis

Koico póki co jest zapisywany zmodyfikowaną łacinką. Do znaków diakrytycznych należą: akut (eigü - nad samogłoskami), umlaut (umlaut - ü), kropka (jolt - ṡ ż), haczek (hatšek - š ž), ogonek (hogeny - ę) i kółko (ulcen - å).

litera	fonemy	nazwa	uwagi
a	/a/	/a/ <a>
å	/ɔ/	/ɔ/ <å>
b	/b/	/bie̯/ <bie>
c	/t͡s/	/t͡sie̯/ <cie>	łączone z /d͡z/ na końcu słowa
d	/d/	/die̯/ <die>
e	/e/, /ɛ/	/e/ <e>	jako /ɛ/ w dyftongach ei eu
ę	/ɛ/	/ɛ/ <ę>
f	/f/	/fie̯/ <fie>
g	/g/, /gʷ/	/gie̯/ <gie>	/gʷ/ w połączeniu gu przed samogłoską
h	/h/	/hɔ/ <hå>
jh	/ʕ/	/ʕɔ/ <jhå>	może być realizowane czasem jako /ʔ/, /ħ/ lub /j/
i	/i/, /j/	/i/ <i>	/j/ po samogłoskach
j	/j/	/jɔ/ <jå>
k	/k/	/kɔ/ <kå>	łączone z /g/ na końcu słowa
ch	/x/, /xʷ/	/xɔ/ <chå>	/xʷ/ w połączeniu chu przed samogłoską
l	/l/	/el/ <el>	welaryzowane w wygłosie nie po /j/ do [ɫ]
ly	/ʎ/, /ʎi/	/eʎ/ <ely>	/ʎi/ na początku wyrazu i po przedrostkach (zamiast lyi)
m	/m/	/em/ <em>
n	/n/, /ŋ/, /ŋʷ/	/en/ <en>	wymowa /ŋ/ przed k g ch wymowa /ŋʷ/ przed qu gu chu
ny	/ɲ/, /ɲi/	/eɲ/ <eny>	/ɲi/ na początku wyrazu i po przedrostkach (zamiast nyi)
nx	/ŋ/, /ŋʷ/	/eŋ/ <enx>	/ŋʷ/ w połączeniu nxu przed samogłoską
o	/o/, /ɔ/	/o/ <o>	jako /ɔ/ w dyftongach oi ou
p	/p/	/pie̯/ <pie>	łączone z /b/ na końcu słowa
q	/kʷ/	/ku/ <ku>	tylko w połączeniu qu przed samogłoskami oznaczającym /kʷ/
r	/r/	/er/ <er>	welaryzowane w wygłosie do [ɹ~ɐ̯]
s	/s/	/es/ <es>	łączone z /z/ na końcu słowa
š	/ʃ/	/eʃ/ <eš>	łączone z /ʒ/ na końcu słowa
ṡ	/s̱/	/es̱/ <eṡ>	łączone z /ẕ/ na końcu słowa
t	/t/	/tie̯/ <tie>	łączone z /d/ na końcu słowa
u	/u/, /w/	/u/ <u>	/w/ po samogłoskach
ü	/y/	/y/ <ü>
v	/b/ ([v])	/ef/ <ef>	allofon /b/ pomiędzy samogłoskami i po r l ly
w	/w/	/wo/ <wo>
z	/z/	/zet/ <zet>
ž	/ʒ/	/ʒet/ <žet>
ż	/ẕ/	/ẕet/ <żet>
ʒ	/d͡z/	/d͡zet/ <ʒet>

Przypadek akcentu akutowego

Akut jest nietypowym diakrytykiem w koico. Litery z nim nie są sortowane osobno i są uważane za warianty wersji podstawowych. Jego zadania to:

• odróżnianie homonimów (i "nie" od í "żaden");
• podkreślenie nieregularnego akcentu. Ma to miejsce głównie w zapożyczeniach i wtedy, kiedy po historycznym dołączeniu przedrostka samodzielny rdzeń znika, jak np. zuprés "na pewno" od zu + pres - rdzeń pres obecnie nie występuje samodzielnie;
• w połączeniu uo nad pierwszym znakiem oznacza, że po welarnych nx g ch należy wymówić /uo̯/, a nie /ʷo/ (np. gúolp [ˈguo̯lb] "księżyc" i guotę [ˈgʷotʰɛ] "ziemia");
• w celu oddzielenia dwu samogłosek, które by tworzyły dyftong (stawia się wtedy nad drugim elementem);
• w niektórych nazwach własnych z powodów historycznych.

Przykładowe teksty

Ojcze nasz

Kašienie ot wir scęktas jho hailai, gruch ulyc sido ougo hailai, gruch ulyc tṡugęchei zuhogai, gruch fęlv skalę hailet donx kamras ejh, kemakt guoti. (...)
[ˈkʰaʃie̯nie̯ ˈod ˈwiɐ̯ ˈst͡sʰɛktʰaz ˌʕo ˈhai̯lai̯, gruɣ ˈuʎd͡z ˈsido ˈɔu̯ɣo ˈhai̯lai̯, gruɣ ˈuʎd͡z ˈt͡s̱uɣɛxɛi̯ zuˈhoɣai̯, gruɣ ˈfɛlv ˈskʰalɛ ˈhai̯led dɔ̃ ˈkʰamraz ˌeʕ, kʰemagd gʷotʰi]