Morfologia języka nowantyjskiego

Nowantyjski jest językiem analityczno-fleksyjnym o dość sztywnej składni, w którym większość odmian staje się redundantna. Morfologia nowantyjska cechuje się w obrębie fleksji stosunkowo dużym synkretyzmem form, wywołanym specyficzną ewolucją języka z jednej strony na peryferiach dawnego Cesarstwa Rzymskiego — a więc łacińskiego obszaru językowego, a z drugiej — pod znacznym wpływem zarówno „oddolnym”, sprzed wykształcenia się samego języka (substrat celtycki), jak i późniejszym (superstrat nordycki).

Synchroniczne zmiany fonetyczne w morfologii

Metafonia

Metafonia (trason) jest w języku nowantyjskim zjawiskiem stosunkowo młodym i przypomina do pewnego stopnia germański umlaut. Tematowa samogłoska ulega wymianie pod wpływem występujących (obecnie lub wcześniej) w sufiksie fleksyjnym samogłosek skrajnych /a/, /i/ oraz /u/.

• A-metafonia — pod wpływem /a/: [i] → [ɛ], [u] → [ɔ]
• I-metafonia — pod wpływem /i/: [u] → [ɨ], [ɔ] → [ɛ]
• U-metafonia — pod wpływem /u/: [i] → [ɨ], [ɛ] → [ɔ]

I-metafonia i U-metafonia w wielu dialektach nie powodują zmiany zaokrąglenia samogłoski. W tych dialektach:

• I-metafonia — [u] → [ʉ], [ɔ] → [œ]
• U-metafonia — [i] → [ɨ], [ɛ] → [ʌ]

Zjawisko to jest ekspansywne i dopuszczalne, choć niezalecane, w wymowie standardowej. W zapisie dialektu z tego typu metafonią, jej rezultaty są zapisywane jako odpowiednio <ú>, <ó>, <í>, <é>.

Alternacja samogłoskowa

Alternacja samogłoskowa (camw), w odróżnieniu do metafonii, nie jest zjawiskiem przewidywalnym i wynika z różnego rozwoju samogłosek łacińskich w języku nowantyjskim ze względu na miejsce padania akcentu. Jako że akcent był (i pozostaje) ruchomy wyłącznie w paradygmacie czasownikowym, tylko tam mamy do czynienia z alternacją. Wyróżnia się sześć alternujących par:

• łac. Ĭ — [ɨ] : [i]
• łac. Ĕ — [ɨ] : [ɛ]
• łac. Ē — [i] : [ei]
• łac. Ŏ — [u] : [ɔ]
• łac. Ō — [u] : [wi]
• pcelt. *u, *ū → celtonow. *u — [ɨ] : [u]

Fleksja nominalna

Przypadki i ich funkcje

W nowantyjskim zachowana została okrojona w pewnym stopniu deklinacja łacińska. Z systemu sześciu przypadków (synwad) zachowały się cztery — funkcje ablatywu zostały przejęte w dużej mierze przez celownik, a w mniejszym stopniu także biernik, a wołacza — przez mianownik poprzedzony odpowiednią partykułą. Przez przypadki odmieniają się rzeczowniki, przymiotniki, imiesłowy, liczebniki porządkowe, liczebniki główne od 1 do 3, zaimki osobowe, zaimki dzierżawcze, zaimki nieokreślone oraz określniki. Przynależność rzeczowników i przymiotników do klas deklinacyjnych jest uzależniona od etymologii.

mianownik (nomnadyw)

• występuje w roli podmiotu: Im mi-allein ew ti-awddind. - „Uspokajam się, gdy cię słucham.”
• poprzedzony partykułą a, używany jest jako wołacz: A prydwis nawd, sig remas tu? - „O drogi marynarzu, czy wrócisz?”
• dopełnienie po czasowniku yss „być”: Ig y on lan labd cis labd cu molt graws. - „Mleko pełne to to mleko, które ma dużo tłuszczu.”
• orzecznik po czasownikach yss oraz hi (obydwa oznaczają „być”, p. niżej)

dopełniacz (gyndyw)

• wyraża przynależność: reis cad - „wojsko króla”, także metaforycznie: Ig hwî 2009 mi ann. - „2009 to był mój rok.”
• w charakterze dopełniacza podmiotowego: reis gwundad - „wola króla”
• w charakterze dopełniacza dopełnieniowego: reis med - „strach przed królem”
• partytyw: yn llor (wyjątkowe umiejscowienie dopełniacza za określanym substantywem). Nowantyjski używa partytywu także w przypadku fragmentów rzeczy policzalnych: Sig gweis tu sy gwal? - „Chcesz kawałek jabłka?”
• opis, definiowanie: mawras ioras omm - „człowiek wielkiej sławy”
• wiek: triw ann eiridd - „trzyletnie dziecko”
• różnego rodzaju okoliczniki: heiras e nobdys „w dzień i w nocy”. W przypadku okoliczników czasu, dopełniacz określa okres, a nie punkt.
• wymagany jako uzupełnienie przymiotników wyrażających chęć: samwynys awar „żądny krwi”, seis dysposd „chętny na seks”, Ewrobas rilugdand „niechętny Europie”.
• sporadycznie dopełnienie bliższe (związane z użyciem partytywnym)

celownik (dadyw)

• wyraża dopełnienie dalsze: Ig da Carlawn sy abas mab. - „Karolina dała chłopcu wody.”
• dativus posessivus: Im mi brend ew lliwru. - „Zabieram moją książkę.”
• dativus absolutus: Ig yndran twid abyrda porda. - „Wszyscy weszli, gdy drzwi zostały otwarte.”
• wymagany przez różne przyimki. Gdy ten sam przyimek wymaga także biernika, celownik wyraża znaczenie dynamiczne.
• różnego rodzaju okoliczniki, zwykle miejsca, czasu lub sposobu: rabd „w tej chwili”, mawra horda „z wielką siłą”. W przypadku okoliczników czasu, celownik określa punkt.
• wymagany jako uzupełnienie przymiotników wyrażających m.in. podobieństwo, a także przymiotników w stopniu wyższym

biernik (gusadyw)

• wyraża dopełnienie bliższe: Ig camw ew pygonn. - „Wymieniam pieniądze.”
• accusativus cum substantivo deverbali - konstrukcja oparta na łacińskiej składni AcI. Jako że bezokolicznik odpowiada w nowantyjskim rzeczownikowi odczasownikowemu, podlega on standardowej odmianie i również odmienia się w bierniku: Ig gwidd Tômas Ioll raddaw. - „Tomasz widzi, że Julia mówi.”
• różnego rodzaju okoliczniki. Najczęściej oznacza czas trwania (twid heir „cały dzień”) i zakres w przestrzeni (twidus logus „wdzędzie”)
• wymagany przez różne przyimki. Gdy ten sam przyimek wymaga także celownika, biernik wyraża znaczenie statyczne.

Odmiana rzeczownika

Deklinacja słaba

Deklinacja słaba (llewl dechinad) kontynuuje łacińskie deklinacje III i V, oraz oparty na nich wzór deklinacji samogłoskowej. Jej „słabość” oznacza w praktyce to, że oryginalne sufiksy fleksyjne zostały zredukowane w zasadzie do spójek, co powoduje znaczny synkretyzm form. Wyróżnia się dziewięć wzorów deklinacji słabej.

Przypadek	Nosowa, typ -ōnis	Nosowa, typ -inis	Welarna, typ -gis	Welarna, typ -cis	Dentalna, typ -dis	Dentalna, typ -tis	i-tematowa	s-tematowa	samogłoskowa
Liczba pojedyncza
Mianownik	galwad-Ø	omm-Ø	reif-Ø	pag-Ø	eiridd-Ø	cidad-Ø	swil-Ø	ie-s	îi-Ø
Dopełniacz	galwad-u	omm-ys	re-is	pa-is	eiridd-ys	cidad-ys	swil-ys	ie-Ø	îi-s
Celownik	galwad-u	omm-Ø	re-i	pa-i	eiridd-Ø	cidad-Ø	swil-ØI-met.	ie-Ø	îi-Ø
Biernik	galwad-Ø	omm-Ø	re-i	pag-Ø	eiridd-Ø	cidad-Ø	swil-Ø	ie-Ø	îi-w
Liczba mnoga
Mianownik	galwad-unis	omm-is	re-is	pa-is	eiridd-is	cidad-is	swil-is	ie-s	îi-s
Dopełniacz	galwad-unu	omm-u	re-iw	pag-u	eiridd-u	cidad-iw	swil-u	ie-w	îi-w
Celownik	galwad-uniw	omm-iw	re-iw	pa-iw	eiridd-iw	cidad-iw	swil-iwI-met.	ie-w	îi-w
Biernik	galwad-unis	omm-is	re-is	pa-is	eiridd-is	cidad-is	swil-is	ie-s	îi-s

Charakterystyczną cechą odmiany słabej jest wyraźne rozróżnienie, poza wariantem s-tematowym, między mianownikiem w liczbie pojedynczej i mnogiej, w zasadzie nieobecne w większości wzorów mocnych.

Deklinacja mocna

W deklinacji mocnej (hord ddechinad) wyróżnia się pięć wzorów odmiany, wywodzących się z łacińskich deklinacji I, II, IV oraz odmian „rodzinnych”.

Przypadek	a-tematowa	o-tematowa	u-tematowa łacińska	u-tematowa celtycka	r-tematowa
Liczba pojedyncza
Mianownik	hill-Ø	mwis-Ø	pord-Ø	ridd-us	maddr-Ø
Dopełniacz	hell-asA-met.	mwis-ØI-met.	pord-usU-met.	rydd-usU-met.	maddr-ys
Celownik	hill-a	mwis-Ø	pord-uU-met.	rydd-uU-met.	maddr-Ø
Biernik	hell-ØA-met.	mwis-uU-met.	pord-ØU-met.	rydd-ØU-met.	maddr-Ø
Liczba mnoga
Mianownik	hill-a	mwis-ØI-met.	pord-usU-met.	rydd-usU-met.	maddr-is
Dopełniacz	hill-u	mwis-uU-met.	pord-uU-met.	rydd-uU-met.	maddr-u
Celownik	hill-isI-met.	mwis-isI-met.	pe'rd-iwI-met.	ridd-iwI-met.	maddr-iw
Biernik	hell-asA-met.	mwis-us	pord-usU-met.	rydd-usU-met.	maddr-is