Analiza wybranych tekstów w języku Budinos
Artykuł prezentuje dwa teksty w języku Budinos wraz z ich tłumaczeniem na język rosyjski i polski oraz analizą słów. Teksty budinoskie i rosyjskie pochodzą z chrestomatii języka Budinos, z części zawierającej teksty autorstwa absolwentek oczno-zaocznej szkoły języka Budinos (Ксения Лазурина, Марина Денисова, Наталья Демина, Татьяна Резунова, Алена Николаева, Наталья Белкова), zachowana jest ich pisownia oryginalna, a chochliki drukarskie są poprawione za pomocą kwadratowych nawiasów. Polskie teksty są tłumaczeniem na podstawie słownika budinosko-węgierskiego. Wyrazy oznaczone literą R są tłumaczone na podstawie tekstu rosyjskiego lub rosyjsko-budinoskich rozmówek.
Mar ta?
Wersja Budinos
Mar ta?
- Tina,verme, latid tadet joko lona. Tade empara picho, de chote kasuto, negge kogo no.
- Tina vermid lati tad emparat zheka vjulasa, pelpa vjulasa, voida vjulasa, istuda vjulasa, erio tarkasa. Tade empara volib jaksho, pekto, loso, vajko...Kemle ta jurta, motole – eln[i]ja. Tina bashijtid [bashjtid] tad emparat utazi meniku, tilentiku ojmesi.
- Tad empara vermib rucho [rocho], angolo,udmurto...keladage. Kedje tina lulid, mar ta?
Wersja rosyjska
Что это?
- Наверное ты видишь этот предмет каждый день. Это маленькая, но очень нужная вещь, бывает и большой.
- Ты можешь увидеть этот предмет на столе, на полке, на стуле, на кровати, в разных местах. Он может быть красным, чёрным, синим, белым...Кому-то этот предмет — друг, другому — враг.
- Ты берёшь эту вещь с собой, когда едешь путешествовать или когда хочешь отдахнуть.
- Эта вещь может быть на русском, английском, удмуртском ...языках.
- Как ты думаешь, что это?
Wersja polska
Co to?
- Na pewno widzisz to codziennie. Ta rzecz jest mała, ale bardzo pożyteczna, czasem może być też dużą.
- Możesz zobaczyć to na stole, na półce, na łóżku, na krześle, w równych miejscach. Ta rzecz może być czerwona, czarna, niebieska, biała... Dla kogoś to przyjaciel, dla kogoś innego - wróg. Bierzesz tę rzecz z sobą, gdy jedziesz w podróż, gdy chcesz odpocząć.
- Ta rzecz może być w rosyjskim, angielskim, udmurckim ...języku. Jak myślisz, co to?
Słowa
- mar 'co'
- ta 'to'
- tina 'ty'
- verme 'można', 'R na pewno'
- latid 'widzisz' (lati 'widzieć' + -ø- 'cz. ter.' + -d '2. os. l. poj.')
- tadet 'to' (tade 'to' + -t 'biernik')
- joko 'każdy, wszyscy'
- lona 'dzień'
- tade 'tan, ta, to'
- empara 'rzecz'
- picho 'mały'
- de 'ale'
- chote 'bardzo'
- kasuto 'użyteczny'
- negge 'czasem'
- kogo 'duży, stary'
- no 'R może być'
- vermid 'możesz' (vermi 'móc' + -ø- 'cz. er.' + -d '2. os. l. poj.')
- lati 'widzieć'
- tad 'ten, ta, to'
- emparat 'rzecz' (empara 'rzecz' + -t 'biernik')
- zheka 'stół'
- vjulasa 'na' (vjula 'dach' lub vjula 'sufit' + -sa 'w')
- pelpa 'R półka'
- voida 'łóżko'
- istuda 'krzesło'
- erio 'różny'
- tarkasa 'w miejscu' (tarka 'miejsce' + -sa 'w')
- volib 'jest, istnieje' (voli 'być, istnieć' + -ø- 'cz. ter.' + -b '3. os. l. poj.'), 'R może być'
- jaksho 'czerwony'
- pekto 'czarny'
- loso 'niebieski'
- vajko 'biały'
- kemle 'komuś, dla kogoś' (kem 'kto' + -la 'celownik')
- jurta 'przyjaciel'
- motole 'komuś innemu' (moto 'ktoś inny' + -la 'celownik')
- eln[i]ja 'wróg'
- bashijtid [bashjtid] 'bierzesz' (bashjti 'brać, łapać' + -ø- 'cz. ter.' + -d '2. os. l. poj.'), 'R bierzesz z sobą'
- utazi 'podróżować'
- meniku 'gdy jedziesz w podróż' (meni 'jechać' + -ku 'końcówka imiesłowu o znaczeniu "gdy coś robisz"')
- tilentiku 'gdy chcesz, pragniesz' (tilenti 'życzyć sobie, chcieć, pragnąć' + -ku 'końcówka imiesłowu o znaczeniu "gdy coś robisz"')
- ojmesi 'odpoczywać
- vermib 'może' (vermi 'móc' + -ø- 'cz. ter.' + -b '3. os. l. poj.'); R 'może być'
- rucho [rocho] 'rosyjski' (R roch-a 'Rosjanin' + -o 'formant przymiotnika')
- angolo 'angielski' (R angol-a 'Anglik' + -o 'formant przymiotnika')
- udmurto 'udmurcki' (R udmurt-a 'Udmurt' + -o 'formant przymiotnika')
- keladage 'językami' (kela 'język, mowa' + -da 'l. mn.' + -ge 'narzędnik ~ komitatyw')
- kedje 'R jak'
- lulid 'myślisz' (luli 'myśleć' + -ø- 'cz. ter. ' + -d '2. os. l. poj.')
Tulka
Wersja Budinos
Tulka
- Eliksib-voliksib tulka. Tulkan emiksio vijo bordada, mecho sulkada [tulkada]. Vola, kedjet kelditio levtili [livtili] ilmasa, silmat shompoti livtimage. Ikte perka nea neziksib sot, no vechkiksib sole. So joko lona selmiksib tulkan livtimat, no tulka kastiksib sot. Soda levtiksio [livtiksio] valche ilmas. Nea o teksiksib tulkage. De ikte perka nea arsiksib: “Ta tulka livtib pois minasta.” Nea pelijb, kedj aku a latib tulkast. Tulka levtiku [livtiku] bara, so kunttiksib no vorsijb sot solas.
- Tulka a levtiksib [livtiksib] ni, age veljo levtima [livtima] elan tekendima volijb. Tulka kouliksib. Nea jemtiksib tulkat no jemtiksib kane elatekendimat. No soku iso kuolima jigijb uksas.
Wersja rosyjska
Птица
- Жила-была птица. Птица с сильными крыльями и красивым[и] перьями. Существо созданное летать в небе и радовать глаз.
- Однажды женщина увидела ее и влюбилась. Каждый день она любовалась полетом птицы. И та позвала её с собой. Они вместе полетели в небо. Женщина восхищалась птицей. Женщина подумала: « А ведь птица когда-нибудь улетит от меня.» И она испугалась. Что больше никогда не увидит птицу. А когда птица прилетела вновь, она поймала её и посадила в клетку.
- Птица больше не летала, а только в этом заключался смысл её жизни. Птица умерла.
- Женщина лишилась птицы и лишилась смысла жизни. И тогда смерть постучалась в её дверь.
Wersja polska
Ptak
- Pewnego razu żył sobie ptak. Ptak miał silne skrzydła, piękne pióra. Stworzenie stworzone, by latało po niebie, cieszyło oczy swoim lotem. Pewnego razu zobaczyła go kobieta i zakochała się w nim. Ona codziennie obserwowała lot ptaka, i ptak zawołał ją. Oni razem polecieli w niebo. Kobieta zachwycała się ptakiem. Ale pewnego razu kobieta pomyślała: "Ten ptak ode mnie odleci." Kobieta bała się, że nigdy więcej nie zobaczy swojego ptaka. Gdy ptak znów przyleciał, ona złapała go i zamknęła do klatki.
- Ptak już nie latał, a tylko latanie było sensem jego życia. Ptak umarł. Kobieta straciła ptaka i straciła też sens życia. I wtedy śmierć zapukała do jej drzwi.
Słowa
- tulka 'ptak'
- eliksib 'żył' (eli 'żyć' + -ksi- 'cz. przesz. świadka' + -b '3. os. l. poj.')
- voliksib 'był' (voli 'istnieć, być' + -ksi- 'cz. przesz. świadka' + -b '3. os. l. poj.')
- eliksib-voliksib 'R pewnego razu był sobie (początek bajki)', kalka z ros. жила-была (žyla-byla; dosł. żyła-była)
- tulkan 'ptakowi' (tulka 'ptak' + -n 'dopełniacz')
- emiksio 'były' (em 'były [czasownik nieregularny, nie kończy się na -i]' + -i- 'samogłoska protetyczna (?)' + -ksi- 'cz. przesz. świadka' + -o '3. os. l. mn.'; w tej postaci tak samo wyglądałby czasownik emi 'całować')
- vijo 'silny'
- bordada 'skrzydła' (borda 'skrzydło' + -da 'l. mn.')
- mecho 'piękny'
- sulkada [tulkada] 'pióra' (tulka 'pióro' + -da 'l. mn.'; słowa 'ptak' i 'pióro' są homofonami)
- vola 'R stworzenie' (vol-i 'istnieć, być' + -a 'formant rzeczownika')
- kedjet 'R którego'
- kelditio 'stworzyli' (kelditi 'organizować, tworzyć' + -ø- 'cz. ter.' + -o '3. os. l. mn.')
- levtili [livtili] 'latać często, ciągle' (livti 'latać' + -li 'końcówka wyrażająca częstotliwość')
- ilmasa 'w niebie' (ilma 'powietrze, niebo' + -sa 'w')
- silmat 'oczy' (silma 'oko' + -t 'biernik')
- shompoti 'R cieszyć' (shompot-o 'zadowolony' + -i 'formant czasownika')
- livtimage 'lotem' (livtima 'lot' + -ge 'narzędnik~komitatyw')
- ikte perka 'raz'
- nea 'kobieta, żona'
- neziksib 'patrzył' (nezi 'patrzyć' + -ksi- 'cz. przesz. świadka' + -b '3. os. l. poj.'), 'R zobaczył'
- sot 'go' (so 'on, ona, ono' + -t 'biernik')
- no 'R i'
- vechkiksib 'kochał' (vechki 'kochać' + -ksi- 'cz. przesz. świadka' + -b '3. os. l. poj.'), 'R zakochał się'
- sole 'jemu' (so 'on, ona, ono' + -le 'celownik, tu: rekcja czasownika vechki')
- so 'on, ona, ono'
- joko 'każdy, wszyscy'
- lona 'dzień'
- selmiksib 'obserwował' (selmi 'obserwować, uważać' + -ksi- 'cz. przesz. świadka' + -b '3. os. l. poj.')
- livtimat 'lot' (livtima 'lot, latanie' + -t 'biernik')
- kastiksib 'przyzwał' (kasti 'wołać, zawołać' + -ksi- 'cz. przesz. świadka' + -b '3. os. l. poj.')
- soda 'oni' (so 'on, ona, ono' + -da 'l. mn.')
- levtiksio [livtiksio] 'lecieli' (livti 'larać' + -ksi- 'cz. przesz. świadka' + -o '3. os. l. mn.')
- valche 'razem'
- ilmas 'w niebo' (ilma 'powietrze, niebo' + -s 'w (coś)')
- o tekiksib 'dziwił się' (o teki 'dziwić się' + -ksi- 'cz. przesz. świadka' + -b '3. os. l. poj.'), 'R zachwycał się'
- tulkage 'ptakiem' (tulka 'ptak' + -ge 'narzędnik~komitatyw', rekcja czasownika o teki)
- de 'ale'
- arsiksib 'myślał' (arsi 'myśleć' + -ksi- 'cz. przesz. świadka' + -b '3. os. l. poj.')
- ta 'to'
- livtib 'leci' (livti 'lecieć' + -ø- 'cz. ter.' + -b '3. os. l. poj.')
- pois 'R odpowiednik polskiego przedrostka od-', por. fin. mennä pois 'odejść'; w słownikach j. Budinos istieją dwa słowa na 'odejść': ere meni i ere tuli
- minasta 'ode mnie' (mina 'R ja' + -sta 'od')
- pelijb 'bał się' (peli 'bać się' + -j- ' cz. przesz. nieświadka' + -b '3. os. l. poj.')
- kedj 'że'
- aku 'nigdy'
- a 'nie'
- latib 'widzi, zobaczy' (lati 'widzieć' + -ø- 'cz. ter.' + -b '3. os. l. poj.')
- tulkast 'swojego ptaka' (tulka 'ptak' + -s- 'końcówka dzierżawcza 3. os. l. poj.' + -t 'biernik')
- levtiku [livtiku] 'gdy leciał' (livti 'lecieć' + -ku 'końcówka imiesłowu o znaczeniu "gdy coś robisz"')
- bara 'znów'
- kunttiksib 'złapał' (kuntti 'złapać, trzymać' -ksi- 'cz. przesz. świadka' + -b '3. os. l. poj.')
- vorsijb 'zamknął' (vorsi 'zamknąć' + -j- 'cz. przesz. nieświadka' + -b '3. os. l. poj.')
- solas 'w sól' (sola 'sól' + -s 'w (coś)'), 'R do klatki'
- levtiksib [livtiksib] 'leciał' (livti 'lecieć' + -ksi- 'cz. przesz. świadka' + -b '3. os. l. poj.')
- ni 'już'
- age 'R a, zaś'
- veljo 'tylko'
- levtima [livtima] 'lot, latanie'
- elan 'chleba' (ela 'chleb' + -n 'dopełniacz'), 'R 'jego życia'
- tekendima 'R sens' (tekendi 'znaczyć' + -ma 'rzeczownik odczasownikowy')
- volijb 'był' (voli 'istnieć, być' + -j- 'cz. przesz. nieświadka' + -b '3. os. l. poj.')
- kuoliksib 'zmarł' (kuoli 'umierać' + -ksi- 'cz. przesz. świadka' + -b '3. os. l. poj.')
- jemtiksib 'stracił' (jemti 'stracić' + -ksi- 'cz. przesz. świadka' + -b '3. os. l. poj.')
- tulkat 'ptaka' (tulka 'ptak' + -t 'biernik')
- kane 'też'
- elatekendimat 'R sens życia' (ela 'chleb' 'R życie' + tekendi 'znaczyć' + -ma 'rzeczownik odczasownikowy' + -t 'biernik')
- soku 'R wtedy'
- iso 'własna'
- kuolima 'śmierć'
- jigijb 'zapukał' (jigi 'pukać' + -j- 'cz. przesz. nieświadka' + -b '3. os. l. poj.')
- uksas 'do drzwi' (uksa 'drzwi' + -s 'w (coś)', rekcja czasownika jigi)
Warto zwrócić na obecne w tekście wahania między czasem przeszłym świadka a nieświadka, czasem w obrębie jednego zdania. Ze względu na charakter tekstu (bajka, przypowieść) powinien on być w całości w czasie przeszłym nieświadka. Wahanie takie może świadczyć o niezrozumieniu znaczenia wnoszonego przez te dwa czasy.
Źródła
- A. A. Arzamazov, Kojne "BUDINOS" - Obščyj jazyk finno-ugrov, Iževsk 2009. (Słownik budinosko-węgierski)
- A. A. Arzamazov, "BUDINOS" - Obščyj jazyk finno-ugrov, Iževsk 2009.
- A. A. Arzamazov, "BUDINOS" - Obščyj finno-ugorskij jazyk. Chriestomatija, Iževsk 2010. (Źródło tekstów)