Gdanszczyzna
Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania
Gdanszczyzna - chdanska sprach ['ɣanska 'sprɑːx] - język jermański, używany w świecie zapadki. Przez wieki poddawał się wpływom słowianskim jak i innech języków basenu Morza Bałtyckiego. Używany na Pomorzu Gdańskiém (gd. oeṡteri pommorhji land)
Procesy fonetyczne ze staroszwedzkiego:
Gdanszczyzna rozwinęła się w dzisiejszę formę za pomocą następująceh proces:
- k(C)_, g(C)_, s(C)_{e, y, i, ɛ} > ċ, ḋ, ṡ
- iː, yː, uː, oː, eː, aː, øː, ɛː > í, uê, ú, ô, ê, á, éo, é
- i, y, u, o, e, a, ø, ɛ > í, y, u, o, yu, a, eo, e
- nieakcentowane i, u, e > ë (djareza zazwyczaj pomijana)
- tj, kj, skj, sj, dj, lj, rj, nj > ś, ś, hj, hj, z, l, r, ń
- þ, ð > tz, ds (wymawiane daléj þ, ð)
- przed spółgłoskami k, g > x (zapis 'ch')
- w wygłosie wyrazu t, d > 0/ʔ (zapis etymologiczny)
- v', jw > ɥ (zapis uô, uê, ui, ué, ui, uy, uoe, ue)
Ortografja
Ortografja gdanszczyzny posiada wiele cudów niedziwów, występuje wiele wieloznaków.
- Aa - [a];
- Áá - [ɑː];
- Bb - [b];
- Cc - [k], [s];
- ch - [x]
- Ċċ - [t͡ʃ]
- Dd - [d], w wygłosie [ʔ] lub nieme
- ds - [ð]
- dz - [d͡z]
- Ḋḋ - [d͡ʒ]
- Ee - [ɛ]
- eo - [ø]
- Éé - [eː]
- éo - [øː]
- Êê - [wɵ]
- Ëë - [ə]~[ɪ]
- Ff - [f]
- Gg - [g]
- Hh - [h]~[x]
- hj [ɧ]
- Ii - [i]
- Íí - [iː]
- Jj - [j]
- Kk - [k]
- Ll - [l]
- Mm - [m]
- Nn - [n]
- nj - [ɲ]
- Oo - [o]
- Ôô - [wʊ]
- Pp - [p]
- Rr - [ɹ]
- Ss - [s]
- Ṡṡ - [ʃ]
- Śś - [ɕ]
- Tt - [t], w wygłosie [ʔ] lub nieme
- tz - [θ]
- ts - [t͡s]
- Uu - [u]
- uô, uê, ui, ué, ui, uy, uoe, ue - [ɥ]
- Úú - [ɯː]
- Vv - [v]
- Yy - [y]
- yu - [ɨ]~[ə]~[ɪ]
- Zz - [z]
- Żż - [ʒ]
Długość samogłoski
Samogłoskę długę można zaznaczyć na dwa sposoby:
- zapisując jak samogłoskę krótkę w pierwszéj sylabie, np. êt hus - dom
- poprzez akut:
- w sylabie zamkniętéj (gdy jest pierwszą w wyrazie) dwoma spółgłoskami, np. átta - osiem
- w każdéj następnéj sylabie
Samogłoskę krótkę zapisuje się w sylabie:
- pierwszéj poprzez podwojenié następnéj spółgłoski, np. êt sunn - syn
- innéj niż pierwsza poprzez postawienie samogłoski bez żadnego podwajania, np. Visla - Wisła
W wieloznakach podwaja się tylko pierwszy znak, istnieje także zasada, że nigdy nie pisze się kk, tylko zawsze ck.
Gramatyka
Pod wpływém pomorszczyzny i polszczyzny nie doszło do urposzczeń w deklinacji i konjugacji
Rzeczownik
| Męski a-temat | Męski u-temat | Żeński ō-stems | Nijaki a-temat | Męski an-temat | żeński ōn-temat | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Sg.Nom. | fihjër | sunn | hjang | hjipp | bitti | uicka |
| Sg.Gen. | fisks | sunnar | hjangar | hjips | bitta | uickë |
| Sg.Dat. | fihjë | synjë | hjangë | hjipë | bitta | uicku |
| Sg.Acc. | fisk | sunn | hjang | hjipp | bitta | uicku |
| Pl.Nom. | fiská | synní | hjangá | hjippí | bittá | uickú |
| Pl.Gen. | fiska | sunna | hjanga | hjippa | bitta | uikna |
| Pl.Dat. | fiskëm | sunëm | hjangëm | hjippëm | bittëm | uickëm |
| Pl.Acc. | fiska | synnjë | hjangá | hjipp | bitta | uickú |
Przymiotnik
Pod wpływém odmiany cprzymiotników w językach słowianskiech doszło do małech zmian w odmianie przymiotników:
| Męski | Żeński | Nijaki | |
|---|---|---|---|
| Mianownik l.poj. | -i | -a | -e |
| Przypadek zależny l.poj. | -e | -o | -e |
| Liczba mnoga | -o | -o | -o |
Czasownik
Czasowniki odmieniają się przez osoby i liczby i czasy.
Czasowniki mocne
Odmiana na przykładach bita (gryźć), bjutza (proponować), uertza (stawać się), śella (kraść), metta (mierzyć) and farra (iść).
| Odmiana | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| I grupa | II grupa | III grupa | IV grupa | V grupa | VI grupa | |
| Bezokolicznik | bita | bjutza | uertza | śella | metta | farra |
| Imiesłów przeszły | bitën | buttzën | vurtzën | stullën | mettën | farrën |
| Imiesłów teraźniejszy | bitandë | bjutzandë | uertzandë | śellandë | mettandë | farrandë |
| Tryb oznajmujący czasu teraźniejszego | ||||||
| jech | bité | bjutzé | uertzé | śellé | metté | farré |
| tzú | bité | bjutzé | uertzé | śellé | metté | farré |
| hann/ônn/tzett | bité | bjutzé | uertzé | śellé | metté | farré |
| uir | bitom | bjutzom | uertzom | śellom | mettom | farrom |
| ir | bitën | buttzën | uertzën | śellën | mettën | farrën |
| tzer/tzar/tzê | bita | bjutza | uertza | śella | metta | farra |
| Tryb oznajmujący czasu przeszłego | ||||||
| jech | bêt | beotz | vartz | stall | matt | fôr |
| tzú | bêtët | beotzët | vartzët | stallët | masët | fôrôt |
| hann/ônn/tzett | bêt | beotz | vartz | stall | matt | fôr |
| uir | bitëm | buttzëm | vurtzom | stalom | matom | fôrom |
| ir | bitën | buttzën | vurtzën | stalën | matën | fôrën |
| tzer/tzar/tzê | bitë | buttzë | vurtzo | stalo | mato | fôro |
| Tryb łączący czasu teraźniejszego | ||||||
| jech | bitë | bjutzë | uertzë | śellë | mettë | farrë |
| tzú | bitë | bjutzë | uertzë | śellë | mettë | farrë |
| hann/ônn/tzett | bitë | bjutzë | uertzë | śellë | mettë | farrë |
| uir | bitom | bjutzom | uertzom | śellom | mettom | farrom |
| ir | bitën | bjutzën | uertzën | śellën | mettën | farrën |
| tzer/tzar/tzê | bitën | bjutzën | uertzën | śellën | mettën | farrën |
| Tryb łączący czasu przeszłego | ||||||
| jech | bitë | buttzë | vurtzë | stalë | matë | fôrë |
| tzú | bitë | buttzë | vurtzë | stalë | matë | fôrë |
| hann/ônn/tzett | bitë | buttzë | vurtzë | stalë | matë | fôrë |
| uir | bitëm | buttzëm | vurtzom | stalom | matom | fôrom |
| ir | bitën | buttzën | vurtzën | stalën | matën | fôrën |
| tzer/tzar/tzê | bitën | buttzën | vurtzën | stalën | matën | fôrën |
| Tryb rozkazujący | ||||||
| tzú | bitë | bjutzë | uertz | śellë | mettë | farre |
| uir | bitom | bjutzom | uertzom | śellom | metom | farrom |
| ir | bitën | bjutzën | uertzën | śellën | mettën | farrën |
Czasowniki słabe
Czasowniki słabe są pogrupowane w cztéry grupy:
- Pierwsza konjugacja: czasowniki zakończone na -arr, -ar w czasie teraźniejszém. Większość czasowników należy do téj grupy.
- Druga konjugacja: czasowniki zakończone na -yur, -err w czasie teraźniejszém.
- Trzecia konjugacja: czasowniki zakończone na -irr, -eorr w czasie teraźniejszém.
- Czwarta konjugacja: Te czasowniki mają mniéj lub bardziej nieregularną odmianę. Około 20 czasowników.
Poszczególne grupy dzielą się także na następne:
- I: kończy się na -tzë w czasie przeszłém
- II: kończy się na -dë w czasie przeszłém
- III: kończy się na -të w czasie przeszłém
| Odmiana | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Tryb oznajmujący czasu teraźniejszego | ||||||
| jech | -aré | -ár | -yur | -er | -ir | -eoré |
| tzú | -aré | -áré | -yuré | -eré | -ir | -eoré |
| hann/ônn/tzett | -ar | -ár | -yur | -er | -ir | -eor |
| uir | -arom | -árom | -yurom | -erom | -irom | -eorom |
| ir | -arën | -árën | -yurën | -erën | -irën | -eorën |
| tzer/tzar/tzê | -ara | -ára | -yura | -era | -ira | -eora |
| Odmiana | |||
|---|---|---|---|
| Tryb oznajmujący czasu przeszłego | |||
| jech | -tzë | -dë | -të |
| tzú | -tzë | -dë | -të |
| hann/ônn/tzett | -tzë | -dë | -të |
| uir | -tzëm | -dëm | -tëm |
| ir | -tzën | -dën | -tën |
| tzer/tzar/tzê | -tzë | -dë | -të |
Zaimki osobowe
Oto tablica przedstawiająca zaimki osobowe w gdanszyźnie
| Liczba pojedyncza | Liczba mnoga | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. osoba | 2. osoba | 3. osoba masc./fem./neut. | 1. osoba | 2. osoba | 3. osoba masc./fem./neut. | |
| Mianownik | jech | tzú | hann/ônn/tzett | uir | ir | tzer/tzar/tzê |
| Dopełniacz | minn | tzinn | hans / hjenna / tzess | varr | ittzra | tzyura / tzyura / tzyura |
| Celownik | merr | tzerr) | hannëm / hjennë / tzy | oss | ittzër | tzyum / tzyuem / tzyum |
| Biernik | micch | tzicch | hann / hanna / thett | oss | ittzër | tza / tzarr / tzeonn |