Język proto-pirkirski

język proto-pirkirski
Typologia:	VSO
Utworzenie:	Zabojad (w 2021)
Najnowsza wersja:	0.1
Klasyfikacja:	Pirkirskie
Kody
Conlanger–1	ppr.
Lista conlangów

Język proto-pirkirski - proto-język stworzony na początku 2021 roku przez Zabojada.

Założenia

1. Fonetyka języków pochodnych będzie podobna do tej prezentowanej przez języki Azji i Oceanii
2. Sprawdzenie kreatywności w zakresie możliwych zmian fonetycznych, stąd stosunkowo ubogi inwentarz głosek
3. Eksploracja mniej znanych struktur gramatycznych, takich jak ergatywność czy hierarchia żywotności

Fonologia

Spółgłoski

Pogrubioną czcionką zaznaczono grafemy transkrypcji, fonemy przedstawione są wewnątrz dwóch ukośników prawych, natomiast alofony są zapisane wewnątrz nawiasów kwadratowych.

Spółgłoski	Wargowe	Przednio-językowo-dziąsłowe	Podniebienne	Miękopodniebienne	Miękopodniebienno-wargowe	Krtaniowe
Nosowe	m /m/ [mʰ]	n /n/ [nʰ]		g /ŋ/ [ŋʰ]
Zwarte	p /p/ [pʰ]	t /t/ [tʰ]		k /k/ [kʰ]		ʼ /ʔ/
Frykatywy		s /s/ [sʰ]		x /x/		h /h/
Aproksymanty		r /ɾ/	y /j/		w /w/
Aproksymanty nazalizowane			[j̃]		[w̃]

Samogłoski

Podstawowe samogłoski /a i u/ są odróżniane na podstawie trzech cech:

• długość - /aː iː uː/
• nosowość - /ã ĩ ũ/
• rotyczność -/a˞ i˞ u˞/

Cechy te są wyłączne, więc samogłoska nie może być fonemicznie długa i nosowa jednocześnie.
Samogłoski dzielą się na dwie grupy: samogłoski harmonizowane (tj. podlegające harmonii) oraz samogłoski harmonizujące (tj. wyzwalające harmonię). Podział ten jednak nie oznacza, że samogłoski harmonizujące nie podlegają również harmonii, a jedynie ma na celu zwrócenie uwagi na ich działanie na następujące po nich samogłoski.

Samogłoski harmonizowane

Samogłoski krótkie				Samogłoski długie
	Przednie	Środkowe	Tylne	Przednie	Środkowe	Tylne
Zamknięte	i /i/		u /u/	ii /iː/		uu /uː/
Otwarte		a /a/			aa /aː/

Samogłoski harmonizujące

Samogłoski nosowe				Samogłoski rotyczne
	Przednie	Środkowe	Tylne	Przednie	Środkowe	Tylne
Zamknięte	in /ĩ/		un /ũ/	ir /iʳ/		ur /uʳ/
Otwarte		an /ã/			ar /aʳ/

Istnieją również dwa dyftongi: ai /ai̯/ i au /au̯/, co razem daje w sumie 14 samogłosek.

Harmonie samogłosek

Są dwie progresywne harmonie samogłosek:

• nosowa, która unosawia samogłoskę bądź glajd (/j/ i /w/) następujący po spółgłosce lub samogłosce nosowej. Jest ona jednak blokowana przez każdą spółgłoskę niebędącą glajdem.

Przykład:

*sanya [sãj̃ã] - harmonia nasalizuje /j/ i następujące samogłoski

*nawa [nãw̃ã] - harmonia wyzwolona przez /n/

*santa [sãta] - harmonia jest blokowana przez /t/

*gáya [ˈŋʰaja] - w dialekcie południowym aspirowane spółgłoski nosowe nie rozpoczynają harmonii nosowości

*hanmúwi [hãˈmʰuwi] - w dialekcie południowym aspiorwane spółgłoski przerywają harmonię nosowości

• rotyczna, która urotycznia następną samogłoskę po samogłosce rotycznej. Nie jest zatrzymywana przez żadną ze spółgłosek.

Przykład:

*tarka [taʳkaʳ] - harmonia urotycznia następną samogłoskę, bez względu na /k/

*'arranya [ʔaʳrãʳj̃ãʳ] - obydwie harmonie działające razem

Dyftongi nie przechodzą przez harmonię:
Przykład: *niyaryau [nĩj̃ãʳj̃au]

Sylaba i akcent

Sylaba ma sztywną strukturę CV, gdzie C oznacza dowolną spółgłoskę a V - dowolną samogłoskę lub dyftong.
Akcent jest toniczny - sylaba akcentowana jest wymawiana z wyższym tonem. Akcent nie musi padać w każdym słowie - istnieją wyrazy w ogóle nieakcentowane.

Schematy akcentuacyjne

• słowo z akcentem - sylaba akcentowana wymawiana jest z tonem wysokim, po którym następuje downstep, reszta sylab - ton niski,
• słowo bez akcentu - pierwsza sylaba dostaje ton niski, reszta ton wysoki, brak downstepu

Przykład:

• *tá /Hꜜ/ vs. *ta /L/
  
• *táta /HꜜL/ vs. *tatá /LHꜜ/ vs. *tata /LH/
  
• *tátata /HꜜLL/ vs. *tatáta /LHꜜL/ vs. *tatatá /LLHꜜ/ vs. *tatata /LHH/

Długie samogłoski (również rotyczne i nosowe) mają tendencje do przesunięcia akcentu na siebie przed/po krótkiej akcentowanej samogłosce.
Przykład:

• *ká- vs. *ka-súr
• *sá vs. *'ín-sa

Intonacja zdaniowa

Proto-pirkirski jest językiem o tarasowych poziomach tonalnych

• zdanie orzekające,
• intonacja wykrzyknikowa,
• intonacja pytająca

Gramatyka

Rzeczownik

Przypadki

1. Absolutyw
2. Ergatyw
3. Celownik
4. Dopełniacz
5. Wołacz

Rodzaje

Trzy rodzaje:

1. Ludzki
2. Ożywiony
3. Nieożywiony

Liczba mnoga

Liczba mnoga tworzona jest głównie poprzez reduplikacje. W dialekcie północnym rolę liczby mnogiej przejmuje przyrostek tworzący rzeczowniki zbiorowe *-??

Liczebnik

System szóstkowy

System dziesiętny	System szóstkowy	Proto-pirkirski liczebnik
0	0
1	1
2	2
3	3
4	4
5	5
6	10
7	11
8	12
9	13
10	14
11	15
12	20
60	100

Czasownik

System czasów

Dwa czasy: nieprzeszły i przeszły

Dialekty

Dialekt północny

Samogłoski krótkie (nienosowe i nierotyczne) w pozycjach słabych są redukowane do szwy [ə]

Pozycje słabe:

• na końcu słowa, np. *kiirúra [kiːˈɾuɾa] > [kiːˈɾuɾə],
• przed pełną samogłoską, np. *yayaa [jajaː] > [jəjaː],
• przed samogłoską akcentowaną, np. *karaká [kaɾaˈkʰa] > [kaɾəˈkʰa]

Samogłoski rotyczne są dosyć niestabilne, więc jednym z pierwszych etapów jest ich rozbicie:

• pod akcentem - /aʳ iʳ uʳ/ przechodzą w parę /aɾ iɾ uɾ/, np. *'arutakúr [ʔaɾutaˈkʰuʳ] > [ʔəɾutəˈkʰuɾ],
• bez akcentu - /aʳ iʳ uʳ/ przechodzą w /ɾa ɾi ɾu/, np. *pirkír [piʳˈkʰiʳ] > [pɾiˈkʰiɾ]

Dialekt południowy

Podobna do północnej redukcja samogłosek w pozycjach słabych.
Spółgłoski /m n ŋ s/ zostają aspirowane w akcentowanej sylabie - [mʰ nʰ ŋʰ sʰ].

Dialekt zachodni

Brak redukcji samogłosek w pozycjach słabych

---