Język sajama

Język sajama, sayama (say. Sayama [ˈsajama] język Sajama, maya ya Sayamim [ˈmaja jaˈsajamim] język Sajamów). Język używany w świecie Nugs funst.

Fonologia

Spółgłoski

• m n ɲ /m n ņ/
• b̥ d̥ /b d/
• p ~ β t ~ ɾ ʔ /p t ḋ/
• pˤ ~ βˤ tˤ ~ ɾˤ /ṗ ṭ/
• ᵐβ ⁿɾ /mb nd/
• s x h /s ħ h/
• t͡sʰ k͡xʰ /c ḣ/
• j /y/

Samogłoski

• i /i/
• e o /é o/
• ɛ /e/
• a /a/

Alfabet

A a	B b	C c	D d	Ḋ ḋ
[a]	[b̥]	[t͡sʰ]	[d̥]	[ʔ]
E e	É é	H h	Ħ ħ	Ḣ ḣ
[ɛ]	[e]	[h]	[x]	[k͡xʰ]
I i	M m	mB mb	N n	nD nd
[i]	[m]	[ᵐβ]	[n]	[ⁿɾ]
Ņ ņ	O o	P p	Ṗ ṗ	S s
[ɲ]	[o]	[p ~ β]	[pˤ ~ βˤ]	[s]
T t	Ṭ ṭ	Y y
[t ~ ɾ]	[tˤ ~ ɾˤ]	[j]

Morfologia

Czasownik

Czasownik odmienia się przez:

• czasy (teraźniejszy : przeszły : przyszły)
• strony (czynna : bierna)
• tryby (oznajmujący : rozkazujący)

Dodatkowo istnieje forma bezokolicznika.

Koniugacja

Występują cztery wzory koniugacyjne:

• dwa spółgłoskowe
  • tematyczny (koniugacja I)
  • alternacyjny (koniugacja II)
• dwa samogłoskowe
  • tematyczny (koniugacja III)
  • alternacyjny (koniugacja IV)

Koniugacja I

Do koniugacji I należą wszystkie czasowniki tematyczne, których temat zakańcza się na spółgłoskę:

Strona Czynna
Tryb	Czas
	Teraźniejszy	Przeszły	Przyszły
Oznajmujący	ḣayat	ḣayataħ	ḣayati
Rozkazujący	ḣayat	—	ḣayati
Strona bierna
Tryb	Czas
	Teraźniejszy	Przeszły	Przyszły
Oznajmujący	ḣayatis	ḣayatas	ḣayatis
Rozkazujący	ḣayatis	—	ḣayatis
Bezokolicznik
ḣayata

Koniugacja II

Do koniugacji II należą wszystkie czasowniki alternacyjny, których temat zakańcza się na spółgłoskę:

Strona Czynna
Tryb	Czas
	Teraźniejszy	Przeszły	Przyszły
Oznajmujący	éndoħa	éndħaħ	éndoħi
Rozkazujący	éndħa	—	éndħi
Strona bierna
Tryb	Czas
	Teraźniejszy	Przeszły	Przyszły
Oznajmujący	éndoħis	éndħas	éndoħis
Rozkazujący	éndħis	—	éndħis
Bezokolicznik
éndoħa

Koniugacja III

Do koniugacji III należą wszystkie czasowniki tematyczne, których temat zakańcza się na samogłoskę:

Strona Czynna
Tryb	Czas
	Teraźniejszy	Przeszły	Przyszły
Oznajmujący	ņama	ņamaħ	ņamaya
Rozkazujący	ņama	—	ņamay
Strona bierna
Tryb	Czas
	Teraźniejszy	Przeszły	Przyszły
Oznajmujący	ņamas	ņamaḋas	ņamayas
Rozkazujący	ņamas	—	ņamays
Bezokolicznik
ņamaḋ

Koniugacja IV

Do koniugacji IV należą wszystkie czasowniki alternacyjne, których temat zakańcza się na samogłoskę:

Strona Czynna
Tryb	Czas
	Teraźniejszy	Przeszły	Przyszły
Oznajmujący	tosé	tséħ	toséya
Rozkazujący	tsé	—	tséy
Strona bierna
Tryb	Czas
	Teraźniejszy	Przeszły	Przyszły
Oznajmujący	tosés	tséḋas	toséyas
Rozkazujący	tsés	—	tséys
Bezokolicznik
toséḋ

Zaimek

Zaimek osobowy

Zaimki osobowe w mianowniku:

Zaimek
Osoba	Sg	Du	Pl
1.	mba	ap	ħa
2.	é	ép	aṭa
3.	yos	isa	isi

Aby utworzyć biernik należy dodać do zaimka końcówkę biernika -m lub poddać spółgłoskę w wygłosie mutacji.

Zaimek osobowy pytajny

• da - kto?
• isa - co?

Aby utworzyć biernik należy dodać do zaimka końcówkę biernika -m.

Zaimek osobowy wskazujący

• hyos - ten
• ayi - tamten

Zaimek przysłowny

Zaimek przysłowny
Rodzaj	Wskazujący	Względny	Pytajne	Upowszechniające	Przeczące	Nieokreślone
Sposobu		say (jak)	say (jak?)
Miejsca		a ħéḋ; ħéḋ a; ħéḋ oḋ (gdzie, dokąd, skąd)	a ħéḋ; ħéḋ a; ħéḋ oḋ (gdzie?, dokąd?, skąd?)			a anħéḋ; anħéḋ a; anħéḋ oḋ (gdzieś, dokądś, skądś)
Czasu		ténd (kiedy, gdy)	ténd (kiedy?)			andénd (kiedyś)
Miary
Przyczyny

Zaimek nieokreślony

Zaimek nieokreślony tworzy się z pomocą prefiksu am(+mutacja spółgłoskowa).

Rzeczownik

Rzeczownik odmienia się przez przypadki i liczby.

Liczba

Występują trzy rodzaje liczb:

• pojedyncza (przedmiot lub osoba występuje pojedynczo; czasami także określenie zbioru; używane także z liczebnikami)
• podwójna (przedmiot lub osoba występuje zazwyczaj w parze)
• mnoga (wiele przedmiotów lub osób)

Przypadki

W języku sayama istnieją dwa przypadki:

• mianownik (pełni funkcję podmiotu w zdaniu)
• biernik (samodzielnie pełni funkcję dopełnienia w zdaniu; występuje w połączeniach z przyimkami i poimkami)

Deklinacja

Występuje pięć wzorów odmiany. Przynależność zależy od rodzaju tematu, samogłoski tematowej, rozszerzenia tematu, lub wymiany samogłoski.

Deklinacja
Wzór	I		II	III	IV	V	VI		VII		VIII
	-		-a-	-i-	-am-	-ay-	↓		↓y		↓ -a-
Nom Sg	nay	cép	ħéma	yami	nda	éħa	mbos	ħnot	nyod	syat	nyasa
Nom Du	naya	cépa	ħémaya	yamya	ndama	éħaya	mbsa	ħnta	nida	sita	nisaya
Nom Pl	nayi	cépi	ħémi	yamiyi	ndami	éħayi	mbsi	ħnti	nidi	siti	nisi
Acc Sg	nay	cémb¹	ħémam	yamim	ndam	éħaym	mbos	ħnond¹	nid	sind¹	nyasa
Acc Du	naya	cémba	ħémayam	yamyam	ndamam	éħayam	mbsa	ħnnda	nida	sinda	nisayam
Acc Pl	nayi	cémbi	ħémim	yamiyim	ndamim	éħayim	mbsi	ħnndi	nidi	sindi	nisim
Znaczenie	człowiek	pole	ucho	oko	ręka	dom	pies	wieś	łowca	pień	pług

• ¹ Jeżeli rzeczownik wzoru spółgłoskowego kończy się na /t/, /p/, to w bierniku dochodzi do mutacji spółgłoskowej do /nd/, /mb/.

Liczebnik

Liczebniki główne

• 1 aḋ
• 2 bé
• 3 ṗo
• 4 yat
• 5 sam
• 6 nda
• 7 yoṭ
• 8 ņya
• 9 net
• 10 ħé

• 11 ħéyaḋ
• 12 ħéybé
• 13 ħéyṗo
• 14 ħéyat
• 15 ħéysam
• 16 ħéynda
• 17 ħéyoṭ
• 18 ħéyņya
• 19 ħéynet

• 20 béħé
• 21 béħé aḋ
• 30 ṗoħé
• 40 yatħé

• 100 iya
• 110 iya ħé
• 200 béiya
• 300 ṗoiya
• 400 yatiya

• 1000 cé
• 1100 cé iya
• 2000 bécé
• 3000 ṗocé
• 4000 yatcé

• 10000 iņa
• 11000 iņa cé
• 20000 béiņa
• 30000 ṗoiņa
• 40000 yatiņa

Liczebniki porządkowe

Liczebniki porządkowe tworzy się za pomocą sufiksu -in dodanego na koniec ostatniego liczbnika:

• 1. aḋin
• 2. béin
• 3. ṗoin
• 11. ħéyaḋin
• 20. béħéin
• 21. béħé aḋin

Przymiotnik

Przymiotniki odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje (żywotny i nieżywotny)

Zaimek
Przypadek	Żywotny	Nieżywotny
Nom Sg	yas	yasiya
Nom Du	yasa	yasiyaya
Nom Pl	yasi	yasiyi
Acc Sg	yas	yasiyam
Acc Du	yasam	yasiyayam
Acc Pl	yasim	yasiyim
Znaczenie	mały

Przysłówek

Przysłówki mogą przyjmować wiele końcówek, w zależności od pochodzenia. Przysłówki pochodzące od przymiotnika przyjmują końcówkę -iyam.

Przyimek i poimek

Cechą szczególną języka sayama jest to, że poimek stojąc przed rzeczownikiem oznacza stateczne położenie, a po ruch, np:

• yé cémb- na polu
• cémb yé - na pole

Stąd też powstało rozdzielenie przyimków na dwa rodzaje:

• pełne (mogące pełnić funkcję przyimka i poimka, to jest położenia i ruchu)
• ułomne (mogące pełnić funkcję poimka, zazwyczaj opisują ruch z jakiegoś miejsca).

Przyimki miejsca

Pełne:

• a¹ - w (do)
• yé¹ - na
• no - nad
• mbo - pod
• yis - za
• siya - przed
• nda¹ - przy, u (w stronę, ku}
• ņa - obok
• aṭ - z prawej
• té - z lewej
• ḣé - wzdłuż, przez

Ułomne:

• oḋ - z, od
• noṭ - znad
• mboṭ - spod
• yiṭ - zza
• siyaṭ - sprzed

Uwagi:

• ¹Po tych przyimkach dochodzi do mutacji nagłosowego /t/, /p/ do /nd/, /mb/,

Przyimki czasu

• X -
• X -
• X -

Przyimki relacyjne

• ya - pełni funkcję dopełniacza
• ma - z, wraz z, razem z
• éy - bez
• yi - dla, pełni funkcję celownika
• yim¹ - o

Uwagi:

• ¹Po tych przyimkach dochodzi do mutacji nagłosowego /t/, /p/ do /nd/, /mb/,

Spóijnik

• oḋ - i

Składnia

Budowa zdania

Ogólny szyk zdania to SVO. Przydawki stoją zawsze po rzeczowniku, a okoliczniki mogą stać przed czasownikiem, bądź na początku zdania.

Kopula

W języku sayama nie ma czasownika być, przez co nie występuje także łącznik. Orzecznik występuje zaraz po opisywanym podmiocie, czasami może być poprzedzony zaimkiem wskazującym.

Konstrukcja posesywna

W języku sayama konstrukcję posesywną (wyrażającą nasze mieć) tworzy się z pomocą przyimka ma (z, razem, wraz):

• ma nay ayaḋ - człowieka ma konia

Przeczenie można stworzyć na dwa sposoby, z pomocą partykuły przeczącej nie (ay), lub z pomocą przyimka bez (éy):

• ma nay ay ayaḋ - człowieka nie ma konia
• ma nay éy ayaḋ - człowieka nie ma konia

Przykładowe teksty

Owca i Konie

Na wzgórzu owca, która nie miała wełny, zobaczyła konie: jeden ciągnął ciężki wóz, drugi dźwigał wielki ładunek, a trzeci wiózł szybko człowieka. Owca rzekła do koni: „Serce mnie boli, widząc, co człowiek nakazuje robić koniom”. Konie odpowiedziały: „Słuchaj, owco, serca nas bolą, kiedy widzimy, jak człowiek, pan, zabiera twoją wełnę na płaszcz dla samego siebie. I owca nie ma wełny”. Usłyszawszy to, owca pobiegła przez równinę.

Ṗos oḋ ayaḋi

Yé ahiyam ṗos, ma yéḋ éy aņiḋ, iséħ ayaḋi: aḋin ndaħ tpaym yidiyam, béin iḣayiħ ptaym ṗeyiyam, oḋ ṗoin syimbiyam tpiħ nay. Ṗos mayaħ yi ayaḋi: "Atya tya mbam, mba ténd isé, dam nay mbé maḋ yi ayaḋi." Ayaḋi ħandeħ: "Ņama, ṗos! Atyi tya ħam, ħa ténd isé, say nay, ndama, yi mboņim toya aņiḋ ya ém yi siḋ yos. Oḋ ma ṗos ay aņiḋ." Yos ténd ņamaħ hyos, ṗos yaṗaħ syéhim ḣé.

Słownik sajama-polski

• ahiy - wysoki
• ahiya (ahiyami) - wzgórze
• aņiḋ - wełna
• ap (amb) - my (dwaj)
• atya - serce
• aṭa (aṭam) - wy
• ay - nie
• ayaḋ - koń
• cép - pole
• é (ém) - ty
• éħa (éħayi) - dom
• éndoħa (éndħaħ) - jeść
• ép (ébn) - wy (dwaj)
• ħa (ħam) - my
• ħandeḋ - odpowiedzieć
• ħéma - ucho
• ħnot (ħnti) - wieś
• ḣayata - nieść
• iḣayiḋ - dźwigać
• isa - oni (dwaj), one (dwie)
• iséḋ - widzieć
• isi - oni, one
• maḋ - robić
• maya - język
• mayaḋ - mówić
• mba (mbam) - ja
• mbéḋ - kazać
• mboņi - płaszcz
• mbos (mbsi) - pies
• myoya (miyi) - jesień
• nay - człowiek
• nda - ręka
• ndaḋ - ciągnąć
• ndama - pan
• ndaya (ndayami) - las
• ndéḋ - żmija
• nyasa (nisi) - pług
• nyod (nidi) - myśliwy, łowca
• nyodaḋ (nidaħ) - gonić
• ņamaḋ - słyszeć, słuchać
• oḋ - i
• ṗey - wielki
• ṗos (ṗsi) - owca
• pota (ptaħ) - brać
• pta (ptayi) - ładunek
• Sayama - lud Sajama; Sajama; język sajama
• siḋ - sam
• soyéh - prosty
• syat (siti) - pień
• syéhi - równina
• syimb - szybki
• topiḋ (tpiħ) - wieźć
• toséḋ (tséħ) - siać
• toya (tyaħ) - zabierać
• toyiḋ (tyiħ) - boleć
• tpa (tpayi) - wóz
• yami - oko
• yaṗa - biec, pobiec
• yas - mały
• yéḋ - który
• yid - ciężki
• yos - on, ona, ono