Język wilusyjski

Język wilusyjski Wiluška Tnažáḫ
Sposoby zapisu:	Uj wi jaki?
Typologia:	Fleksyjny SVO
Faktycznie
Utworzenie:	Henryk Pruthenia w 2018
W Adnacie
Używany w :	brak
Klasyfikacja:	j. indoeuropejskie j. wilusyjski
Lista conlangów

Zobacz też słownik tego języka.

Język wilusyjski - język używany w Adnacie.

Dźwięki

Samogłoski

• i iː u uː (i ī u ū)
• e o (e o)
• a aː (a ā)

Spółgłoski

• m n (m n)
• p t k kʷ ʔ (p t k kw '~ʔ)
• s z ʃ ʒ ħ ħʷ ʕ (s z š ž ḫ ḫw ꝗ)
• tʃ͡ dʒ͡ (č ǯ)
• w l r j (w l r y)

Większość spółgłosek może występować też w wersji podwojonej.

Akcent

Akcent jest stały, lecz może padać na różne sylaby wyrazu. Akcent zaznaczamy za pomocą znaku akutu.

Zmiany dźwiękowe

• V:y, V:w > Vy, Vw
• ew > u
• ow > ū
• ey > i
• oy > ē
• o > a
• h₁e, eh₁ > h₁a, ah₁
• h₂e, eh₂ > h₂a, ah₂
• h₃e, eh₃ > h₃o, oh₃
• Ch₁C > CaC (tylko między zwartymi, nieregularnie, zazwyczaj tylko w pierwszej sylabie)
• Ch₂C > CaC (tylko między zwartymi, nieregularnie, zazwyczaj tylko w pierwszej sylabie)
• Ch₃C > CoC (tylko między zwartymi, nieregularnie, zazwyczaj tylko w pierwszej sylabie)
• wN̥-, wR̥- > uN-, uR-
• wV- ... N/R > V̄-
• wV- > V-
• wN̥-, wR̥- > uN-, uR-
• -p-, -t-, -k- > -pp-, -tt-, -kk- (po, lub przed akcentowaną)
• b, d, g > p, t, k
• h₁p, ph₁, h₁t, th₁, h₁k, kh₁ > pp, tt, kk (za wyjątkiem nagłosu i zbitek)
• Gʰ > G
• VR_, VN_ > V̄R_, V̄N_ {b, d, g}
• ḱR, ǵR, ḱN, ǵN > š, ž
• ḱḱ, ǵǵ > šš, žž
• ḱ, ǵ > č, ǯ
• l̥, r̥ > i, ri (przed k, g, š, ž, č, ǯ, m, n) (też w nagłosie)
• l̥C-, r̥C-, m̥C-, n̥C- > uC, urC, aC, naC
• l̥, r̥ > u, ru
• m̥, n̥ > a, na
• -s > -š
• syV > VšV/VššV
• gʷ- > b
• częste wypadnięcia <a> i <e> w fleksji
• Vh₁b, Vh₁d, Vh₁g > V:pp, V:tt, V:kk
• dh₂, dh₃ > ʔ
• bh₂, gh₂, > ꝗ
• bh₃, gh₃ > ꝗ
• Vh₂d, Vh₃d > V:ʔ
• V:h₂b, V:h₃b, > ꝗ
• V:h₂d, V:h₃d > ꝗ
• b- > w-
• d- > ∅
• g- > y-
• Hb-, Hd-, Hg- > p-, t-, k-
• b, d, g > p, t, k
• nt, np > nʔ
• nk > nꝗ
• -h₂-, -h₃- > ḫ
• h₂-, h₃- > ḫ
• -h₁- > ∅
• h₁- > ∅
• VnC > VC
• VḫC > V:C
• VʔC > V:C
• CḫV > CV
• -st- > ss
• C¹HC² > C²C²
• Sw > SS
• tw, sw- > ḫw/ḫʷ
• kʷ > kw/kʷ
• retrakcja akcentu z końcówki
• ō > ā
• ē > ī
• przedakcentowe i poakcentowe <e> i <o> wypadają
• ks, ts > kš, tš
• skrócenie nieakcentowanych długich
• au > o
• ai > e

Gramatyka

Zaimek

Zaimki osobowe

I i II osoba

Cas.	Sg		Pl		Refl.
	I	II	I	II
Nom.	aǯam	tū	wi	yū
Gen.	mene	tewe	naseraš	yuseraš	sewe
Dat.	miye	tiye	nammi	yummi	si
Acc.	me	ḫwe	nas	was	se
Ins.	ma	ta	nammu	ummu	sī
Loc.	mi	ti	nammi	ummi	sepi
Abl.	metta	ḫwetta	nammetta	ummetta	setta
All.	meǯši	tepši	nanši	unši	sepši
Ill.	memaʔ	ḫwemaʔ	namaʔ	wamaʔ	semaʔ
Com.	mim	tim	nasmmam	ummam	sim
Ess.	meǯǯan	teppan	namman	umman	seppan
Poss.	ma	ḫwa	nasa	usa	sa

III osoba

Cas.	Sg		Pl
	żyw	nżw	żyw	nżw
Nom.	yiš	yit	yī	yiḫ
Gen.	yašša		yasam
Dat.	yamme		yīmušu
Acc.	yim	yit	yimaš
Ins.	ya		yīpa
Loc.	yammi		yīsu
Abl.	yammatta
All.	yammaš		yīmuš
Ill.	yimaʔ	yimmaʔ	yima
Com.	yīm		yīpim
Ess.	yamman		yīma

Zaimki wskazujące

Zaimki wskazujące przyjmują formę sufiksów doklejanych do rzeczownika. Występują one w dwóch formach: głównej i pobocznej. Pierwsza używana jest w mianowniku, bierniku, celowniku i wołaczu, a druga z wszystkimi innymi formami. Istnieją też specjalne formy wyrażające posiadanie: posiadana i posiadająca. Idea odległości rozdzielona jest na troje:

• siḫ - wskazuje rzeczy przy mówiącym;
• ta - wskazuje rzeczy przy adresacie, adresatach;
• anas - wskazuje rzeczy poza będące poza kręgiem mówiących.

Zaimki wskazujące

Stopień odległości	Główna		Poboczna	Posiadający	Posiadany
	żyw	nżw
I	siḫ iḫ	sit it	sammi	sašša	samatta
I	taš	tat	tammi	tašša	tamatta
III	anaš	anat	anammi	anašša	anamatta

ya - który Kto? co?

Rzeczownik

Rzeczowniki dzielą się na dwie klasy:

• żywotne - ludzie i zwierzęta, niektóre pojęcia określające zbiorowości ludzkie;
• nieżywotne - przedmioty, idee, roślin, zjawiska i inne.

W języku wilusyjskim wyróżnia się 12 przypadków:

• mianownik - wyraża podmiot w zdaniu;
• dopełniacz - wyraża posiadanie;
• celownik - dopełnienie dalsze, wyraża odbiorcę czynności;
• biernik - dopełnienie bliższe, łączy się z częścią poimków;
• narzędnik - dopełnienie dalsze, wyraża narzędzie lub sposób wykonywania czynności;
• miejscownik - samodzielnie ma znaczenie znajdowania się gdzieś, w połączeniu z poimkami oznacza statyczne położenie;
• ablatyw - ruch skądś, pochodzenie, łączy się z poimkami oznaczającymi ruch skądś, od czegoś; używany zamiast biernika przy przeczeniu;
• allatyw - ruch dokądś; w połączeniu z poimkami nadaje znaczenia ruchu, zmiany stanu; używany też często w znaczeniu o kimś, o czymś, na jakiś temat;
• illatyw - ruch do wnętrza czegoś, do jakiegoś celu; z poimkami nadaje znaczenie ruchu do czegoś, do czegoś wnętrza, w jakimś celu, po coś, dla czegoś, dla kogoś;
• comitatyw - wyraża towarzystwo kogoś lub czegoś, w konstrukcjach poimkowych przy czymś, u kogoś, obok czegoś;
• essyw - jako coś, jako ktoś, w jakimś stanie, także używany w konstrukcjach czasowych (odpowiada na pytanie kiedy?;
• wołacz - używany w zwrotach bezpośrednich do kogoś.

Deklinacja

Poj.
Cas.	Żywotne				Nieżywotne
	aš	Vš	Vḫš	Cš	V	Vḫ	C
Nom.	aš	š	š	š	-∅	-∅	-∅
Gen.	ašša	šša	š	eš	šša	š	ašša
Dat.	aye	ye	e	iye	ye	e	aye
Acc.	am	m	a	a	-∅	-∅	-∅
Ins.	a	ya	a	i	ya	a	a
Loc.	i	yi	i	i	yi	i	i
Abl.	atta	tta	ta	etta	tta	ta	atta
All.	ašši	šši	ši	ši	šši	ši	ašši
Ill.	amaʔ	maʔ	maʔ	maʔ	maʔ	maʔ	maʔ
Com.	am	yam	am	im	yam	am	am
Ess.	an	n	an	in	n	an	an
Voc.	e	ye	e	e	-∅	-∅	-∅
Mnoga
Cas.	Ożywione				Nieożywione
	aš	Vš	Vḫš	Cš	V	Vḫ	C
Nom.	eš	yeš	š	eš	ḫ	aḫ	aḫ
Gen.	am	maš	maš	maš	maš	maš	amaš
Dat.	u	wu	u	u	wu	u	u
Acc.	aš	yaš	aš	aš	ḫ	aḫ	aḫ
Ins.	api	pi	pi	pi	š	š	aš
Loc.	aššu	ššu	šu	šu	šu	šu	aššu
Abl.	amaš	maš	maš	maš	maš	maš	amaš
All.	imaš	yimaš	imaš	imaš	yimaš	imaš	imaš
Ill.	aḫa	ḫa	aḫa	a	ḫaʔ	aḫaʔ	aḫaʔ
Com.	ami	mi	mi	mi	maš	maš	amaš
Ess.	ara	ra	ra	ra	ra	ra	ara
Voc.	eš	yeš	š	eš	ḫ	aḫ	aḫ

U rzeczowników żywotnych końcówka mianownika -ḫš często jest wymawiana albo jako -š, albo po prostu -ḫ.

Przymiotnik

Przymiotniki odmieniają się tak samo jak rzeczowniki. Podstawową formą przymiotnika jest forma nieżywotna. Przymiotnik odmienia się przez liczby, przypadki, i kategorię żywotności. Przysłówki odprzymiotnikowe tworzone są za pomocą narzędnika, miejscownika, lub essywu.

Czasownik

System czasowy uległ znaczącemu uregularnieniu: rozwinął się system czasowy przeszły-teraźniejszy oraz zachowała się strona bierna. Zachował się też tryb życzący.

Koniugacja czasowa

Czas Teraźniejszy
Pers.	Spółgłoskowa		Samogłoskowa
	Sg.	Pl.	Sg.	Pl.
I	mi	mas	ḫ	mas
II	si	te	si	tte
III		aʔ		ʔ
Czas przeszły
Pers.	Sg.	Pl.	Sg.	Pl.
I	a	name	m	name
II	s	natte	s	natte
III	st	na	st	na
Tryb rozkazujący
Pers.	Sg.	Pl.	Sg.	Pl.
II	ti	titte	ti	titte
Tryb życzący
Pers.	Sg.	Pl.	Sg.	Pl.
I	ya	ime	ya	me
II	yes	itte	yes	tte
III	ye	inat	ye	nat
Imiesłów
Czynny	aʔ		ʔ
Bierny	amma		mma

Część czasowników w czasie teraźniejszym ma rozszerzony temat o dodatkowe -ye-. Istnieje tez grupa czasowników nieregularnych, w której to dochodzi do wymian wewnątrz rdzenia w czasie przeszłym i liczbie mnogiej.
Podane imiesłowy są tak samo imiesłowami przymiotnikowymi, jak i przysłókowymi.

Czasownik astaʔ "być"

Czas Teraźniejszy
Pers.	Sg.	Pl.
I	asmi	asmas
II	asi	aste
III	asti	asaʔ
Czas przeszły
Pers.	Sg.	Pl.
I	asa	asname
II	as	asnatte
III	ast	asna
Tryb rozkazujący
Pers.	Sg.	Pl.
II	sti	stitte
Tryb życzący
Pers.	Sg.	Pl.
I	ša	sime
II	šas	sitte
III	šat	siʔ
Imiesłów
Czynny	saʔ

Bezokolicznik

Końcówką bezokolicznika jest -ʔ. Jest ona dodawany na piśmie nawet wtedy, gdy jest niewymawiany (np. po zbitkach samogłosek zwartych, często też po wielu spółgłoskach zwartych).

Tekst

Owca i konie

Ḫawiš kwet ašweš

Na wzgórzu owca, która nie miała wełny, zobaczyła konie: jeden ciągnął ciężki wóz, drugi dźwigał wielki ładunek, a trzeci wiózł szybko człowieka. Owca rzekła do koni: „Serce mnie boli, widząc, co człowiek nakazuje robić koniom”. Konie odpowiedziały: „Słuchaj, owco, serca nas bolą, kiedy widzimy, jak człowiek, pan, zabiera twoją wełnę na płaszcz dla samego siebie. I owca nie ma wełny”. Usłyszawszy to, owca pobiegła przez równinę.

Kwerayi ḫawiš, yaš ni sīǯǯest īla, winést ašwaš: ḫīnaš werest weč kwraḫu, tewaš tesst ārka meča, kwet trayaš brest nammam uǯǯaya. Ḫawiš wekkwost ašwu: „Wašče čīr me, winéʔ, kwa nammaš ḫača īršyeʔ ašwu.” Ašweš urena: „Šwuti, ḫawiye, waščeʔ čīraḫ nas, winéʔan, kwi nammaš, wīran, yappe īla ḫwa tešnamaʔ semaʔ samamaʔ. Kwet ḫawiš ni sīǯǯe īla.” Šwuʔan yit, ḫawiš šrest līnam.