Język zaedraski
Język zaedraski - język dawnej Cywilizacji Jeziora Szmaragdowego. W świecie Kyonu jest on znany jedynie z nieodczytanych inskrypcji.
W Kyonie
Na temat języka zaedraskiego na terenie Kyonu wiadomo niewiele. Znaczenia niektórych znaków można się łatwo domyślić, nawet można postarać się przetłumaczyć powyrywane frazy. Jednak nieznane są wartości fonetyczne słów. Ze względu na piśmiennictwo można łatwo się domyślić, że język zaedraski jest językiem aglutynacyjnym. Możliwe, że do języka ajdyniriańskiego przedostały się jakieś pojedyncze słowa i toponimy.
Kyońska nazwa pochodzi od ajd. zaedrah "kamień".
Dźwięki
Samogłoski
- i u (i u)
- a (a)
Dyftongi
W języku zaedraskim samogłoski tworzą często dyftongi. Szczególną cechą języka zaedraskiego jest obecność silniejszego akcentu na jeden z elementów, w wyniku czego de facto dyftongi można rozróżnić na podstawie tonu.
Dyfotngi Samogłoska nagłosowa
Samogłoska wygłosowa A I U A - ái aí
áu aú
I ía iá
- íu iú
U úa uá
úi uí
-
Spółgłoski
- m n (m n)
- t k (t k)
- ɸ s h (f s h)
- w l r y (w l r y)
Akcent
Akcent pada na pierwszą sylabę. Jeżeli w słowie jest dyftong, akcent może przyjąć jeden z tonów: opadająco-wznoszący, lub wznosząco-opadający - przy czym dynamicznie akcentowana jest tylko część wznosząca, a część opadająca jest wymawiana krócej i bardziej płasko.
Struktura Sylaby
Ogólna struktura sylaby to (C)V, przy czym możliwe jest zamknięcie sylaby spółgłoskami szczelinowymi i płynnymi, które zdarza się rzadko. Bardzo rzadko dochodzi do zamknięcia sylaby przez spółgłoskę zwartą. Dochodzi do tego głównie w zapożyczeniach.
Zapis
Pismo zaedraskie oparte jest o znaki przedstawiające idee. Jeden znak może posiadać wiele znaczeń, wywodzących się na podstawia podobieństwa znaczeniowego lub fonetycznego z głównego znaczenia (pierwotnego słowa). Często występują znaki modyfikujące znaczenie. Mogą one występować:
- od razu po rdzeniu - są to w większości złożenia morfologiczne. Rzadziej modyfikatory nadające nowe znaczenie.
- jako postgrafem - nieczytany znak będący zawsze na końcu morfologicznego słowa, w zdecydowanej większości przypadków jest to modyfikator.
- jako cyrkumfleks - rozbity znak łączący się ze słowem - słowa złożone mogą oznaczać albo morfologiczne złożenia, albo sufiks zmieniający znacznie.
Wykaz znaków
Znak Znaczenie Wartość fonetyczna
Modyfikator Słowa - biec
- krok
- krok (jednostka miary, ~79cm)
- rI
- ríun "krok"
- lúi "biec"
- Bóg
- sI
- Bóg
- Bogini
- związany z Bogiem
- Síal "Bóg"
- síalka "boski"
- síali "Bogini"
- budować
- kuć
- naprawiać
- kA
- tU rzadko
- káih-a "budować"
- kái-a "kuć"
- tiú-a "naprawiać"
- but
- oraz, i
- dawać
- wA
- war "but"
- wyár "oraz, i"
- wái-a "dawać"
- być
- wU
- U
- wu "być"
- wufa "istnienie"
- cały, wszystko
- liczba, liczyć
- napełniać
- kA
- ka "cały, wszystko"
- kafa "liczba"
- kafa-a "liczyć"
- XXXX "XXXX"
- chcieć
- rU
- ru "chcieć"
- rufa "prośba"
- rufa "prosić"
- człowiek
- hU
- wykonawca czynności
- hiú "człowiek"
- yían "ludzie"
- dom
- odpoczywać
- mI
- mi "dom"
- wía "odpocząć"
- droga
- długi
- rI
- ruí "droga"
- ruíka "długi"
- ría "daleki, odległy"
- drób
- ptak
- fI
- fuí "ptak, drób"
- fuísa "łabędź"
- drzewo
- drewniany
- lA
- związany z drzewem, drewnem
- las (przy nazwach miejsc)
- la "drzewo"
- lana "las"
- laka "wysoki"
- słoń
- duży, dużo, wiele
- nU
- związany z wielkością
- yíuk "słoń"
- nu "duży, dużo, wiele"
- dwa
- powtarzać
- para (cyrkumfleks)
- kúa "dwa"
- kúa-i "powtarzać"
- dzień
- trwać
- tI
- związany z dniem
- związany z jasnością
- taí "dzień"
- niá "trwać"
- taíka "jasny"
- głowa
- góra
- imię
- na
- nA
- imię (nazwa własna ludzi)
- na "imię"
- niá "głowa"
- niáfa "góra"
- góra
- wzgórze
- fA
- góra (przy nazwach miejsc)
- fuá "góra, wzgórze"
- iść
- yA
- długotrwały proces
- czasownik nieprzechodni
- yiá "iść"
- ja
- máu "ja"
- yu "my"
- jeden
- wI
- waí "jeden, sam"
- język
- kultura
- yI
- język "yaí"
- kultura "yaísa"
- kobieta
- krzyk
- i (tylko dla r. ż.)
- yI (tylko dla r. ż. )
- r. żeński
- yi "kobieta"
- yuí-a "krzyk, krzyczeć"
, - koło
- powtarzać
- normalny, codzienny
- nU
- kulisty
- niú "koło"
- niúka "kulisty, okrągły, ruchomy"
- niú-a "powtarzać"
- niúaka "normalny, codzienny"
- koń
- jechać konno
- bogaty
- fái "koń"
- fáita "jechać konno"
- fáimu "jeździec"
- "bogaty"
- "bogacz"
- koza
- kU
- kiú "koza"
- krowa
- ciągnąć
- mI
míu "krowa"
- król
- pan
- władca
- múat "król, władca"
- múat-a "władać, rządzić"
- yúamu "pan"
- yúa-a "władać"
- królik
- szybki, szybko
- hI
- huí "królik"
- hí "szybki, szybko"
- Księżyc
- mU
- wykonawca czynności
- múi "Księżyc"
- kupić
- fI
- fíu "kupić"
- fíuma "kupiec"
- ładować
- ładunek
- rzecz
- naczynie
- sián "rzecz"
- saíta "naczynie"
- yúaha "ładunek"
- yúa-a "ładować"
- yúahyu "tragarz"
- materiał
- powtarzać
- tU
- materiał, rodzaj, surowiec
- túi "materiał"
- tu "powtarzać"
- tuhya "skryba"
- miasto
- zbiór
- wU
- U
- zbiór, skupisko
- wu "miasto"
- wuha "zbiór, skupisko"
- wuhaka "dużo, mnóstwo, obfity, obficie"
- miecz
- ciąć
- ma
- muáwa "miecz"
- má-i "ciąć, kroić"
- mieć, posiadać
- nI
- posiadacz, właściciel
- nif "mieć, posiadać"
- niha "posiadacz, właściciel"
- miejsce
- ziemia
- miejsce
- obszar
- fáu "ziemia"
- síun "miejsce"
- morze
- gwiazda
- móc
- ogień
- bycie nietrwałym
- mówić
- usta
- związany z mową
- myśleć
- leżeć
- nad
- na
- ?
- ASD
- nie
- zakaz
- zakazywać
- negacja
- niebo
- owoc
- noc
- spać
- ale
- nóż
- zabić
- coś ostrego
- odpowiadać
- oko
- patrzeć
- zobaczyć
- on, ona, ono
- owca
- wełna
- pies
- pilnować, strzec
- ochraniać, bronić
- piękny
- dobry
- pisać
- litera
- płaski
- równy
- taki sam
- płaszcz
- wiatr
- prawda
- szczery
- przysięga
- przyjść
- stać się
- pytać
- robić
- pracować
- praca
- robić
- tworzyć
- nazwy profesji
- płynąć
- odejść
- umrzeć
- serce
- lubić
- Słońce
- rok
- słowo
- wołać, wzywać
- sól
- ból
- boleć
- sprzedać
- dać
- podać
- dłoń
- stopa
- mały
- za
- strona
- kraj
- ku, do, w stronę
- świnia
- kraść
- tamten, tamta, tamto
- ten, ta, to
- trzymać
- ręka
- twarz
- znak
- ty
- ucho
- słyszeć
- słuchać
- przyjąć, przyjmować, odbierać
- uczyć się
- nauczać się
- używać
- brać
- zabierać
- środek
- w
- walczyć
- woda
- pić
*saúr "woda" - wóź
- wozić
- wieźć
- wstać
- zacząć
- początek
- poranek, świt, rano
- lew
- wygrać
- zboże
- żołnierz
- kazać
Znaki Sylabiczne
Spółgłoska A I U ∅ M N T () K F S H W L R Y
Gramatyka
Zaimek
Osoba Sg Pl 1. máu yu 2. ka wía 3. túa m n túami f túa-wa m, n, túami-wi f
Rzeczownik
Rzeczownik jest zbudowany na zasadzie aglutynacyjnej. Podstawowe znaczenie często jest modyfikowane za pomocą sufiksów aglutynacyjnych. Częste są złożenia dwóch rzeczowników.
Budowa Rzeczownika
Temat Spójka Modyfikator Przypadek Poimek Liczba Morfem noszący podstawowe znaczenie rzeczownika. Możliwa spójka łącząca dwa rzeczowniki. Sufiks słowotwórczy, często są to poimki, inne rzeczowniki lub nawet czasowniki. Sufiks nadająca rzeczownikowi przypadek. Poimek, łączy się z przypadkiem zależnym. Sufiks nadający liczbę.
Złożenia i Spójka
Słowa złożone składają się z członu nadrzędnego i członu podrzędnego. Ważne jest, że inaczej niż w języku polskim, człon nadrzędny znajduje się przed członem podrzędnym (modyfikującym znaczenie). Możliwa jest też konstrukcja dzierżawcza, wtedy łączy się oba człony za pomocą spójki dzierżawczej: człon nadrzędny + zaimek trzeciej osoby w konstrukcji dzierżawczej + człon podrzędny.
Modyfikatory rzeczownika
Modyfikatorem rzeczownika może być sufiks słowotwórczy, lub człon podrzędny.
Przypadek
W języku zaedraskim występują dwa przypadki:
- mianownik - nie zaznaczany;
- zależny - zaznaczany, jeżeli występuje bez sufiksów posiada też znaczenie dzierżawcze.
Występują trzy grupy deklinacyjne:
Deklinacja Przypadek I II III Nom. Obl. -u, -wu -i, -yi
Mianownik pełni funkcję tak samo mianownika jak i biernika (a więc zaznacza podmiot i dopełnienie bliższe), ale dopełnienie dalsze jest budowane za pomocą przypadku zależnego i odpowiedniego poimka.
Poimek
Poimki u rzeczowników są sufiksami zmieniającymi znaczenie. Często dochodzi do wypadnięcia poimka, w szczególności, jeżeli
Liczba
W języku zaedraskim występują dwie liczby:
- pojedyncza;
- mnoga.
Liczba pojedyncza jest liczbą domyślną i nie jest zaznaczana. Ze względu jednak na to, że liczba jest zaznaczana w pierwszej kolejności na czasowniku (a nie na rzeczowniku), to w sytuacjach gdy liczba orzeczenia i podmiotu są różne, dochodzi do zaznaczenia liczby pojedynczej.
Liczba Deklinacja I II III Sg (ozn.)
-ta -ti Pl -wa -wi
Przymiotnik
Nie ma żadnej cechy formalnej za pomocą której można by odróżnić przymiotnik od rzeczownika. Rzeczownik i przymiotnik tworzą związek zgody - są zawsze w tym samym przypadku i liczbie.
Czasownik
Czasownik jest zbudowany na zasadzie aglutynacyjnej. Odmienia się przez rodzaje, czasy i przechodniość.
Budowa Czasownika
W języku zaedraskim poszczególne sufiksy czasownika posiadają określoną kolejność:
Temat Modyfikator czas.
Rodzaj Czas Tryb Poimek Oznaczenie przechodniości.
Morfem noszący podstawowe znaczenie. Sufiks słowotwórczy, często są to poimki, inne czasownik, lub rzeczowniki. Sufiks rodzaju (m i f) Sufiks czasu. Czas teraźniejszy jest nieoznaczony. Sufiks trybu. Tryb oznajmujący jest nieoznaczony. Poimek. Postfiks oznaczający przechodniość czasownika. Nieprzechodniość nie jest zaznaczana.
Temat czasownika
Tematem czasownika jest morfem noszący podstawowe znaczenie, które może być zmodyfikowane za pomocą modyfikatora.
Modyfikator
Modyfikatorem jest sufiks, często będący poimkiem, przysłówkiem, rzeczownikiem, a nawet innym czasownikiem, zmieniającym podstawowe znaczenie czasownika.
Rodzaj
W języku zaedraskim występują dwie końcówki rodzajowe:
- męska - niezaznaczona w liczbie pojedynczej.
- żeńska - zaznaczona w liczbie pojedynczej.
Rodzaj Sg Pl Męski - wa Żeński -i -wi
Czasy
W języku zaedraskim występują trzy czasy:
- teraźniejszy - nieoznaczony morfologicznie;
- przeszły niedokonany - czynność odbywała się w przeszłości pewien czas i (lub) nie została zakończona;
- przeszły dokonany - czynność odbyła się krótko i została zakończona w przeszłości;
- przyszły - czynność będzie dokonany w przyszłości, często używana w konstrukcji modalnej z czasownikiem "chcieć".
Czas Rodzaj Męski
Rodzaj Żeński
Teraźniejszy - - Przesz. niedok. -ha -yi Przesz. dok. -fa -fi Przy. -ta -ti
Tryby
W języku zaedraskim występują cztery tryby:
- oznajmujący - opisuje zdarzenia;
- rozkazujący - mówiący chce aby jakaś czynność została dokonana;
- prohibitywny - zakazywanie jakiejś czynności;
- życzący - forma grzecznościowa, używana przy prośbach i zapytaniach;
- warunkowy - odpowiada polskiej konstrukcji jeżeli...;
Tryb oznajmujący
Za pomocą trybu oznajmującego opisuje się zjawiska uznawane za rzeczywiste, prawdziwe. Tryb oznajmujący przedstawia neutralny stosunek mówiącego do wypowiedzi. Jest on nie zaznaczany na czasowniku.
Tryb rozkazujący
Za pomocą trybu rozkazującego wydaje się polecenia i rozkazy; jest w dużej mierze tożsamy z formą trybu oznajmującego, za wyjątkiem braku oznaczenia rodzaju na czasowniku w liczbie pojedynczej i użycia form męskiej liczby mnogiej dla obu rodzajów w liczbie mnogiej.
Tryb prohibitywny
Za pomocą trybu prohibitywnego wydaje się polecenia i rozkazy; jest w dużej mierze tożsamy z formą trybu oznajmującego, za wyjątkiem (tak jak w trybie rozkazującym) braku oznaczenia rodzaju na czasowniku w liczbie pojedynczej i użycia form męskiej liczby mnogiej dla obu rodzajów w liczbie mnogiej, przy czym dodatkowo dodaje się sufiks przeczący -li-.
Tryb życzący
Za pomocą trybu życzącego tworzy się formy grzecznościowe, używa się go też w prośbach i grzecznych zapytaniach. Tworzy się go za pomocą rozszerzenia o sufiks -ka-.
Tryb warunkowy
Zdanie wyrażone za pomocą trybu warunkowego opisuje to, co powinno się wydarzyć aby doszło do innego zdarzenia, lub aby móc coś zrobić. Tworzy się go za pomocą sufiksu -rya-
Poimek
Odpowiednikiem polskiej rekcji jest inkorporacja poimka w języku zaedraskim. Dodatkowo, czasownik zaedraski przejmuje poimki swoich okoliczników.
Przechodniość
Czasowniki mogące być przechodnie, lub nieprzechodnie, a także część czasowników tylko przechodnich, przyjmuje jedną z końcówek oznaczających przechodniość:
- -a;
- -i.
Występowanie jednej, lub drugiej końcówki jest w dużej mierze przypadkowe, jednak pierwsza końcówka występuje zdecydowanie częściej, podczas gdy końcówka -i- jest rzadsza, i w większości przypadków przypisana jest do czasowników powiązanych z czynnościami typowo kobiecymi.
Czasowniki modalne
Konstrukcje modalne w języku zaedraskim charakteryzują się inkorporacją czasownika głównego do czasownika modalnego. Słowa takie zachowują się jak czasownik złożóny.
Poimek
Poimek nie występuje jako niezależne słowo - jest zawsze doczepiany do czasownika, lub rzeczownika.
Lista Poimków Poimek Zapis Znaczenie -lya- datyw, dla, aby, w calu w, gdzieś, genetyw do, ku, w stronę za na coś (ruch)
Składnia
Ogólny szyk zdania to VSO. Okoliczniki zazwyczaj poprzedzają czasownik, a przydawki znajdują się po rzeczowniku.
Zgodność
Ze względu na to, że niektóre zjawiska, jak np. liczba, czy konstrukcje poimkowe, mogą być zaznaczone na czasowniku, rzeczowniku i przymiotniku, język zaedraski stara się uniknąć niepotrzebnego powtarzania sufiksów - i użycia go przy budowie pierwszego możliwego słowa. W wyniku tego w praktyce dochodzi do tego, że liczba i konstrukcje poimkowe zaznaczone są na czasowniku, a przypadek zaznaczony jest na rzeczwoniku, gdy przydawka pozostaje pozornie nieodmieniona.