Przejdź do zawartości

Język salladorski

Z Conlanger
⚒️ Ten artykuł jest aktywnie rozwijany i autor prosi o cierpliwość. Jest to część projektu Kyon.
Język salladorski
Táughor Sallâdhore
Dáum âss-Sallâdhor
Sallâdhor
ᛋᚨᛚᛚᚫᛞᚭᚱ
Utworzenie: Raceg między 2022 – 2024
Używany w (Kyon): Królestwo Salladoru†
Regiony (Kyon): Harensuran†

Różne regiony Kyonu w diasporze

Liczba użytkowników (Kyon) Język liturgiczny, literacki i lingua franca Salladorców ~6 mln
Sposoby zapisu: Néttor Sardhâno
Typologia: fleksyjny
VSO/SVO
Klasyfikacja: Języki edeneńskie
Praedeneński (synkarski)
Salladorski
Przykład
Przemówienie péna Néldhâina Ardhéminana (tymczasowo jeszcze z Lŷthmenu):

Ar'âldhâchor Dhâinm ‘bésŷriúnt! Ar'âldhâchor ŶNË véâssént áu véélbhranáuth! Âtt’ ássil s’lënenânni hŷlfrâth! Câ’l thûr échi hŷlfrë mâth… Âph lëghârâth, Âghnasân! áu Âghnâl! Ássil s’mâth thûr fâr’dho ménel! Ménel nû, nŷ âisârdhno morrâgh-nâr úrath Thâlghoram Âr-Vélemû! Ménel dháulthennû Dhâinu! A’varghorâm: âtt’ âi jurânni ghâbhrâ aph ént, áu ârri aph jûrwént! Aph úrath jorráncnû — fâch! Aph úrath jormissândnû! Aph úrath nafándenu! Aph úrath chlântâth fâram! Lârë! Lârë aph vâith! S’rimânni-bhë thŷrúnt! S’morrânni-bh’ aph phûrtháth! Váurath hâ Pûrthŷmë! A’lârath Pûrthŷmë!!!
Lista conlangów
Zobacz też słownik tego języka.

Język salladorski to język narodu Salladorców: żyjącego przez wiele lat w diasporze ludu wywodzącego się z dalekiej Północy Kyonu. Pierwowzór języka należy do sąświatu Lŷthmen. Dla niego jest osobny artykuł.

Historia

Początków języka należy się dopatrywać około wieku {POTRZEBNA DATA}, gdy to ludy edeneńskie opuściły Kyon Północny i udały się na południe, w kiedunku Harensuranu. Tak powstał naród salladorski, a a z nim język. Zaadaptował on pismo wzorowane na piśmie Qin, jednak mocno uproszczone, tworząc alfabet podobny do run, nazwany néttor. Przez nstępne stulecia język rozwijał się w Harensuranie, aż do podboju Wyżyny Salladorskiej przez Cesarstwo Qin. Po tym nastąpiła Wielka Diaspora, a Salladorcy rozproszyli się po całym świecie. Część zasymilowała się z innymi narodami, a część stworzyła zamknięte społeczności, gdzie kultura, religia i jezyk przetrwały. Sam język zaś ewoluował w tych społecznościach, tworząc róznego rodzaju lokalne dialekty, które z czasem przekształciły się w pełnoprawne języki obfitujące we wpływy z języków narodów ościennych. Mimo wszystko klasyczny język salladorski pozostał nie tylko językiem liturgicznym, ale i narzeczem literackim tego rozproszonego narodu oraz lingua franca w komunikacji między salladorskimi siedliskami. To zjawisko doprowadziło do silnej dyglosji w salladorskiej diasporze oraz do wyniesienia języka salladorskiego do poziomu dobra narodowego i świętej mowy, którą należy chronić za wszelką cenę. Istnienie dwóch, silnie oddzielonych rejestrów mowy w salladorskim podkreśliło uniwersalny jego charakter.

Fonologia

W języku salladorskim występuje 35 fonemów

Spółgłoski

Spółgłoski Dwuwargowe Wargowo-Zębowe Zębowe Dziąsłowe Podniebieniowe Miękkopodniebieniowe Języczkowe Krtaniowe
Zwarte p b (p̪) (b̪) t̪ d̪ k ɡ
Szczelinowe (ɸ) (β) f (θ) (ð) (x) (ɣ) (h̘) h
Nosowe m (ɱ) (ŋ)
Półotwarte ʋ l̺ r (ɾ) j

Łącznie 15 fonemów.

Samogłoski

Samogłoski Przednie Środkowe Tylne
Przymknięte i 'iː u 'uː
Prawie przymknięte (ɪ) ɨ̽ 'ɨ̽ː (ʊ)
Półprzymknięte e 'eː o 'oː
Centralne ə
Otwarte 'æː ('aː) ɑ (ɒ) 'ɑː ('ɒː)
Dyftongi
'ɨ̽ɪ 'ʊw
'æi 'ɑu
'eo 'eu
'ui

Łącznie 20 fonemów

Samogłoski nosowe

Samogłoski nosowe pojawiają się gdy spółgłoskę szczelinowa niepochodzącą od spółgłoski zwarted poprzedza spółgłoska nosowa. W takim przypadku spółgłoska nosowa zanika, unasawiając poprzedzająca samogłoskę. Ten mechanizm wystepuje jedynie między słowami.



..VN# #S.. > ..Ṽ# #S..

Akcent

W języku salladorskim akcent jest specyficznie zbudowany. Sylaby akcentowane nie są wyznaczone po jedną na słowo (lub po dwa na długie słowo), ale są kompletnie niezależne od granic słów. W języku salladorskim samogłoski akcentowane działają jak osobne fonemy. Formy akcentowane zwykle również odznaczają się dłuższą ich wymową. Również wszystkie dyfftongi są akcentowane. Akcent oznacza się akutem lub cyrkumfleksem. W efekcie takiej formy akcentu, samogłoski nieakcentowane są bardzo słabe i często ulegają elizji. W kulturze salladorskiej elizje są wyznacznikiem niestarannej wymowy, a co za tym idzie: niskiego rejestru wypowiedzi. Wyjątek stanowią niektóre słowa, które dawno uległy elizji i utarły się w słowniku. Jednak i w przypadku słów w formie kompletnie wysokorejestrowej spotyka się hiperpoprawność. Przykład:

  • vârmâ (stać, zatrzymywać się) > vârumâ, przez skojarzenie ze słowem vârum (zamek)

Stary akcent

Istnieje jednak w języku salladorskim również pojęcie „starego akcentu”, zwanego również głównym. Akcent główny w przeciwieństwie do akcentu fonemicznego oznacza akcent postawiony w danym słowie we wcześniejszych etapach rozwoju języka, co niesie ze sobą konsekwencje w postaci przegłosu głoski akcentowanej. W przeciwieństwie do akutu, który oznacza akcentowany wariant głoski, cyrkumfleks dodatkowo oznacza efekt tegoż przegłosu bądź głoskę, która zlała się w brzmieniu z głoską, która przeszła przegłos. Przykłady:

  • *gabarannior > gabhrânnior (walczymy)
  • câmben (wiedza) > caneniâssâr (wiedzom — Celownik l.mn.)

W języku będącym przodkiem języka salladorskiego, przed pojawieniem się przegłosów, akcent uregulował się do pozycji trzeciej sylaby od końca bądź drugiej od końca, jesli po niej następuje zbitka spółgłoskowa.

Wymiany głosek

Stary akcent, czyli akcent pierwotny pozostawił więc przegłosy. Z drugiej strony, w wyniku innego procesu dyftongi stały się akcentowane — pojawił się u nich akcent wtórny. Wymiany głosek według zmiennego na sposób penultymatywno-antepenultymatywny akcentu ilustruje poniższa tabela:

Pochodzenie Akcentowane pierwotnie Akcentowane wtórnie Nieakcentowane
*a â a
*e é e
*i ŷ i
*o û o
*u ú u
*y û y
*ą *ę (*y̨) âN ëN
iâN iëN
*ą *ǫ *ų áN aN
*ae, *ea â â
*ai â é
*ei âi âi
*ou û ú
*oa ó ó
*ao áu áu
*oe, *oi ŷ ŷ
*au áu á, áu
*eo éo éo
*eu éu éo, éu
*ui úi úi

Fonotaktyka

  • W języku salladorskim wystepuje bardzo silny system lenicji. Każda spółgłoska zwarta staje się spółgłoską szczelinową po samogłoskach lub spółgłoskach płynnych oraz na końcu wyrazu. Lenicję blokują spółgłoski nosowe przed spółgłoską, asymilujac się do miejsca artykulacji spółgłoski zwartej; oraz geminatyzacja tejże spółgłoski zwartej.
  • Geminatyzacja zwartych pojawia się gdy dwie spółgłoski zwarte stoją obok siebie. Geminatyzacja jest bowiem skutkiem asymilacji tychże spółgłosek, gdy różnią sie one dźwięcznością lub/i miejscem artykulacji. Wyrównanie miejsca artykulacji zachodzi historycznie do pierwszej spółgłoski, a wyrównanie dźwięczności do drugiej. Przykłady: *dt > tt, *db > dd, praed. *otgah > sal. ûttach. W bardziej współczesnych słowach i pomiędzy wyrazami głoska zawsze wyrównuje sie do głoski drugiej. Pomiędzy wyrazami nawet w zapisie łacińskim tych zmian się nie notuje. Przykłady: c gâbharphâr, zamiast ch ghâbharphâr (wymowa: /'s̠ɨ̽ɪg 'gæːβɑr'ɸæːr/), âp gâbharath, zamiast âph ghâbharath, wymowa: (/'æːg 'gæːβɑr'æːθ/).
  • Zachodzą upodobnienia głosek wwnątrz słów: ns, ms > ss

Alofony

  • Głoski szczelinowe /ɸ/ /β/ /θ/ /ð/ /x/ /ɣ/ są alofonami głosek zwartych /p/ /b/ /t̪/ /d̪/ /k/ /g/ w wyniku mechanizmu lenicji
  • Głoska zwarta /p̪/ jest alofonem głoski szczelinowej /f/ w wyniku mechanizmu fortycji
  • Głoska /h̘/ jest alofonem /h/
  • Głoska /ɾ/ jest alofonem /r/
  • Głoska /ɱ/ jest alofonem /m/ lub /n̪/ przed spółgłoską /f/
  • Głoska /ŋ/ jest alofonem /m/ lub /n̪/ przed spółgłoskami miękkopodniebiennymi

Dialektyzacja

W momencie szczytowym rozwoju państwa salladorskiego istaniały 4 główne dialekty. Było to kontinuum rozciągające sie od stolicy Elghérwel, do rubieży kraju.

  • Dialekt Céchen — w którym prasalladorska (synkarska) głoska *c /c/, zlała się w pełni z /k/, co dało salladorskie c/ch.
  • Dialeht Téthen — w którym prasalladorska (synkarska) głoska *c /c/, przeszła przez przejście /c/ > /t͡s/ > /θ/, /t̪/ i zlała się w pełni z /t̪/, co dało salladorskie t/th.
  • Dialekt Téthen-thwë — w którym zaszło powyższe oraz przejście oraz zaszło przejście /ʋə/ > /ʊ/.
  • Dialekt Ttétten — w którym zaszły dwa powyższe oraz nie była słyszalna lenicja. Również prawa asymilacji i geminatyzacji różniły się od innych dialektów.

Głównym dialektem stał się dialekt Céchen, jednak do literackiego standardu języka salladorskiego wdarły się również naleciałości z dialektów Téthen i Ttétten. Powyższe nazwy dialektów zostały stworzone przez badaczy języka z okresu szczytu pañstwa salladorskiego.

Zapis

Celtoidalna łacinka

a á â b bh c ch d dh
/ɑ/ /'ɑː/ /'æː/ ~

/'aː/

/b/ /β/ /k/ /x/ /d̪/ /ð/
e é f g gh h i í ŷ
/e/ /'eː/ /f/ /g/ /ɣ/ /h/ ~

/h̘/

/i/ /'iː/ /'ɨ̽ɪ/
j l m n o ó û p ph
/j/ /l̺/ /m/ /n̪/ /o/ /'oː/ /'ʊw/ /p/ /ɸ/
r s t th u ú v, w y ý
/r/ /s̠/ /t̪/ /θ/ /u/ /'uː/ /ʋ/ /ɨ/ /'ɨː/
ë
/ə/

Inne dyftongi

  • âi wymawia się jak /'æi/
  • áu wymawia się jak /'ɑu/
  • éo wymawia się jak /'eo/
  • éu wymawia się jak /'eu/
  • úi wymawia się jak /'ui/

Dwuznaki finalne

  • mn — na końcu słow czyta się jak n
  • nm — na końcu słow czyta się jak m
  • VNs, VNr, VNh, VNf, VNv — czyta się jak
Zasady lenicji i fortycji

Gdy dana głoska ulega lenicji, zapisuje się ją (zgodnie z tabelą), z dodatkowym h, po literze. Fortycja przebiega w sposób przewidywalny

Zapis runiczny

W związku z tym, iż język salladorski w Kyonie zapisuje się pismem podobnym swym wyglądem do run, powstał zapis języka salladorskiego za pomocą run germańskich.

a á â b, bh c, ch d, dh e é f
g, gh h i í ŷ j l m n
o ó û p, ph r s t, th u ú
v, w y ý ë (elizja) ss separator

słów

separaror

zdań

separator

akapitów

Dwuznaki finalne i dyftongalne takie same jak w łacince.

Néttor

Néttor to pismo występujące w Kyonie, którym wedle tego uniwersum posługują się Salladorczycy. Wywodzi się ono z logograficznego systemu pisma cywilizacji Qin, jednak rozwinęło się w kierunku przypominającym runy. W związku z tym, iż pismo to powstało we wczesnych wiekach rozwoju ludu Salladorców, a język ewoluował, w okresie szczytowym ich państwa, czyli w okresie gdy język już mocno utrwalił się w formie pisanej, pismo néttor przestało odzwierciedlać dawną wymowę. Świadkiem tego są liczne znaki wymawiane w ten sam sposób, które zachowuje się ze względu na ustaloną tradycję w klasycznym salladorskim. Dodatkowo powstały modyfikacje liter mające odzwierciedlać zmiany fonetyczne oraz geminaty, co w szczytowym momencie dało 104 znaki, z czego aż 12 sposobów zapsiu głoski /'æː/. W piśmie zaś przedsalladorskim znaków było 28.

W kóncowym wieku istnienia Królestwa Salladoru powstała jednak reforma, mająca na celu uprościć pisownię. W tej reformie usunięto aż 47 znaków, co dało liczbę 57.

W sallâdhoranach zaś, czyli językach powstałych z języka salladorskiego, nie ma ustallonego zapisu.

Gramatyka

Rejestry

W języku salladorskim ważną rolę grają rejestry: wysoki i niski (potoczny). Mimo, iż w czasach diaspory mowie potocznej salladorski zastąpiły języki lŷth-salladorskie (powstałe z języka salladorskiego w wyniku ewolucji), jejestr niski nadal używany jest w literaturze i sztuce, dla oddania pewnego stylu oraz w sytuacjach biznesowych i komunikacji między plemionami Salldorców mǫwiącymi różnymi językami postsalladorskimi. Najważniejszym elementemi rejestru jest szyk zdania:

  • VSO (orzeczenie, podmiot, dopełnienie) — dla rejestru wysokiego
  • (S)VO (podmiot, orzeczenie, dopełnienie) — dla rejestru niskiego

W rejestrze niskim często opuszcza się podmiot (zaimek), jeśli jest on domyślny, zaś w rejestrze wysokim nie można go opuścić. Rejestr niski również dopuszcza elizje głosek niekacentowanych, zaznaczane przez apostrof (). Rejestr wysoki dopuszcza jedynie eliję szwy (ë). Najczęściej spotykane w słowie âttë > âtt’. W rejestrze niskim między podmiot i orzeczenie mogą wchodzić inne części mowy, a w rejestrze wysokim orzeczenie i podmiot muszą ściśle po sobie następować.

Cechy ogólne

Język salladorski promuje opuszczanie zaimków w związku z odmiennością czasowników.

Dla wyrażenia istnienia podmiotu używa się konstrukcji COP ghârë.

Promowane jest użycie metaforycznych rzeczowników posiłkowych.

Reduplikacja zaimka służy jego podkreśleniu.

Zaimek wynikowy („że”) może być pomijany w zdaniu podrzędnym, jeśli nie pomijamy zaimka osobowego.

Imiesłowy przymiotnikowe faworyzowane są względem konstrukcji zdań podrzędnych z wykorzystaniem spójnika ûl („gdy”).

Czasownik

W języku salladorskim czasowniki odmieniają się przez liczby osoby, rodzaje, kluzywność, czasy i aspekty. Niektóre z nich jednak nie odmieniają sie przez osoby.

Istnieją dwa schematy odmiany czasowników regularnych: długi i krótki. Rdzenie czasowników długich zawierają samogłoskę i zwykle kończą się na spółgłoskę, zaś rdzenie czasowników krótkich składają się wyłącznie ze spółgłoski. Istnieje również trzeci sposób odmiany: czasowniki zakończone na –e i nieodmienne przez osoby. Są to zwykle czasowniki modalne.

W słowniku czasowniki podawane są według bezokolicznika.

Tryb życząco-łączący podobny używany jest do połączenia zdania podrzędnego celu oraz do wyrażenia życzenia, żądania czy grzecznościowej prośby.

Aspekt powtarzalny oznacza, że czynność wykonywana jest wielokrotnie: obejmuje to aspekty iteratywny i habitualny.

CZASOWNIKI REGULARNE DŁUGIE TRYB OZNAJMUJĄCY TRYB ŻYCZĄCO-ŁĄCZĄCY
Cz. teraźniejszy prosty Cz. ciągły Cz. teraźniejszy powtarzalny Cz. przeszły dokonany Cz. przeszły niedokonany Cz. przeszły powtarzalny Cz. teraźniejszy prosty Cz. ciągły Cz. teraźniejszy powtarzalny Cz. przeszły dokonany Cz. przeszły niedokonany Cz. przeszły powtarzalny
I.SG.M –á (potocznie –a) –ạ́vor, –avor –ạ́ughan –ạ́vegh –ạ́ughe –ạ́ugha –éu –ẹ́vor, –evor, –ẹ́ughan –ẹ́vegh –ẹ́ughe –ẹ́ugha
I.SG.F –ậntë –ậntáur –ậntaghan –ậntâgh –ậntaghe –ậntagha –ẹ́ntë –ẹ́ntáur –ẹ́ntaghan –ẹ́ntâgh –ẹ́ntaghe –ẹ́ntagha
II.SG –ar –aror –ậrgan –ậrregh –ậrghe –ậrgha –er –eror –ẹ́rghan –ẹ́rregh –ẹ́rghe –ẹ́rgha
III.SG.PERS –ach –áur –ậggan –ậgh –ậgge –ậgga –ech –éor –ẹ́ggan –ẹ́gh –ẹ́gge –ẹ́gga
III.SG.IMPERS –ath –athor –ậddan –ậthegh –ậdde –ậdda –eth –ethor –ẹ́ddan –ẹ́thegh –ẹ́dde –ẹ́dda
I.PL.IN –ậnni –ậnnior –ậnnighan –ậnniegh –ậnnighe –ậnnigha –ẹ́nni –ẹ́nnior –ẹ́nnighan –ẹ́nniegh –ẹ́nnighe –ẹ́nnigha
I.PL.EX –avi –ậvior –ậvighan –ậviegh –ậvighe –ậvigha –evi –ẹ́vior –ẹ́vighan –ẹ́vihegh –ẹ́vighe –ẹ́vigha
II.PL –ậm –ậmor –ậngan –ậmmegh –ậnge –ậnga –ậim –ậimor –ậinghan –ậimegh –ậinge –ậinga
III.PL.PERS –éch –áur –ậggan –ậgh –ậgge –ậgga –âich –ậir –ậiggan –ậigh –ậigge –ậigga
III.PL.IMPERS –éth –ậthor –ậddan –ậthegh –ậdde –ậdda –âith –ậithor –ậiddan –ậithegh –âidde –ậidda
Bezokolicznik –â –éor –ậghan –ậgh –ậghe –ậgha –âi –ậir –ậighan –ậigh –ậighe –ậigha
CZASOWNIKI REGULARNE KRÓTKIE TRYB OZNAJMUJĄCY TRYB ŻYCZĄCO-ŁĄCZĄCY
Cz. teraźniejszy prosty Cz. ciągły Cz. teraźniejszy powtarzalny Cz. przeszły dokonany Cz. przeszły niedokonany Cz. przeszły powtarzalny Cz. teraźniejszy prosty Cz. ciągły Cz. teraźniejszy powtarzalny Cz. przeszły dokonany Cz. przeszły niedokonany Cz. przeszły powtarzalny
I.SG.M –ạ́u –ạ́vor –ạ́ughan –ạ́vegh –ạ́ughe –ạ́ugha –ẹ́u –ẹ́vor –ẹ́ughan –ẹ́vegh –ẹ́ughe –ẹ́ugha
I.SG.F –ậntë –ậntáur –ậntaghan –ậntâgh –ậntaghe –ậntagha –ẹ́ntë –ẹ́ntáur –ẹ́ntaghan –ẹ́ntâgh –ẹ́ntaghe –ẹ́ntagha
II.SG –ậr –ậror –ậrgan –ậrregh –ậrghe –ậrgha –ẹ́r –ẹror –ẹ́rghan –ẹ́rregh –ẹ́rghe –ẹ́rgha
III.SG.PERS –ậch –ạ́ur –ậggan –ậgh –ậgge –ậg'ha –ẹ́ch –ẹ́or –ẹ́ggan –ẹ́gh –ẹ́gge –ẹ́gga
III.SG.IMPERS –ậth –ậthor –ậddan –ậthegh –ậdde –ậd'ha –ẹ́th –ẹ́thor –ẹ́ddan –ẹ́thegh –ẹ́dde –ẹ́dda
I.PL.IN –ậnni –ậnnior –ậnnighan –ậnniegh –ậnnighe –ậnnigha –ẹ́nni –ẹ́nnior –ẹ́nnighan –ẹ́nniegh –ẹ́nnighe –ẹ́nnigha
I.PL.EX –ậvi –ậvior –ậvighan –ậviegh –ậvighe –ậvigha –ẹ́vi –ẹ́vior –ẹ́vighan –ẹ́vihegh –ẹ́vighe –ẹ́vigha
II.PL –ậm –ậmor –ậngan –ậmmegh –ậnge –ậnga –ậim –ậimor –ậinghan –ậimegh –ậinge –ậinga
III.PL.PERS –ậch –ạ́ur –ậggan –ậgh –ậgge –ậgga –ậich –ậir –ậiggan –ậigh –ậigge –ậigga
III.PL.IMPERS –ậth –ậthor –ậddan –ậthegh –ậdde –ậdda –ậith –ậithor –ậiddan –ậithegh –âidde –ậidda
Bezokolicznik –ậ –ẹ́or –ậghan –ậgh –ậghe –ậgha –ậi –ậir –ậighan –ậigh –ậighe –ậigha
CZASOWNIKI NIEODMIENNE PRZEZ OSOBY TRYB OZNAJMUJĄCY TRYB ŻYCZĄCO-ŁĄCZĄCY
Cz. teraźniejszy prosty Cz. ciągły Cz. teraźniejszy powtarzalny Cz. przeszły dokonany Cz. przeszły niedokonany Cz. przeszły powtarzalny Cz. teraźniejszy prosty Cz. ciągły Cz. teraźniejszy powtarzalny Cz. przeszły dokonany Cz. przeszły niedokonany Cz. przeszły powtarzalny
–e –éor –eghan –égh –eghe –egha –esâr –ẹ́ossâr –eghậssâr –ẹ́ssâr –ẹ́ghesâr –ẹ́ghasâr

Alternatywnie, w kontekście poetyckim, aby stworzyć formę łączącą, można użyć cząstki sâr przed czasownikiem w trybie oznajmującym.

Kropka pod literą (np. ) oznacza akcent główny (stary, według którego układają się pozostałe akcenty). Oznacza to, że nie ma akcentu na rdzeń czasownika w odmianie, w której pojawia się ta kropka. Czasowniki krótkie nie mają rdzenia samogłoskwego, więc akcent zawsze pada na końcówkę.

Potoczne formy rozkazujące
Osoby Odmiana
II.SG –ul
I.PL.IN –úil
II.PL –un

Imiesłów

Imiesłowy są z reguły nieodmienne przez przypadki i liczby oraz stawiane po rzeczownikach, które opisują. Jeśli jednak same pełnią role rzeczowników, odmieniaja się jak rzeczowniki swoich deklinacji. Często jednak w celu dookreślenia rodzaju dodawane im są przyrostki: –in dla rodzaju męskiego oraz –wë dla rodzaju żeńskiego.

IMIESŁOWY

REGULARNE DŁUGIE

Czas teraźniejszy Czas przeszły Czas przyszły
Czynne Dokonany –(*)adh –(*)ẹ́bbadh –mỵ̂rradh
Niedokonany –and –(*)ẹ́bband –mirand
Powtarzalny –aghand –(*)ẹ́bhaghand –mỵ̂raghand
Bierne Dokonany –ŷgh –(*)ẹ́bhŷgh –mỵ̂rŷgh
Niedokonany –ỵ̂ghor –(*)ebhŷghor –mirỵ̂ghor
Powtarzalny –ậghnŷgh –(*)ebhậghnŷgh –mirậghnŷgh

Asterysk (*) oznacza geminację poprzedzającej spółgłoski, jeśli rdzeń kończy się na spółgloskę.

IMIESŁOWY

REGULARNE KRÓTKIE

Czas teraźniejszy Czas przeszły Czas przyszły
Czynne Dokonany –ậdh –ẹ́bbadh –amỵ̂rradh
Niedokonany –ậnd –ẹ́bband –amỵ̂rand
Powtarzalny –ậghand –ẹ́bhaghand –amỵ̂raghand
Bierne Dokonany –ỵ̂gh –ẹ́bhŷg –amỵ̂rŷgh
Niedokonany –ỵ̂ghor –ebhỵ̂ghor –amirỵ̂ghor
Powtarzalny –ậghnŷgh –ebhậghnŷgh –amirậghnŷgh

Kopuła („być”)

CZASOWNIK

NIEREGULARNY „być”

TRYB OZNAJMUJĄCY TRYB ŻYCZĄCO-ŁĄCZĄCY
Cz. teraźniejszy Cz. teraźniejszy powtarzalny Cz. przeszły Cz. przeszły powtarzalny Cz. teraźniejszy Cz. teraźniejszy powtarzalny Cz. przeszły Cz. przeszły powtarzalny
I.SG.M cáu / ŷr cáughan / ŷrghan gáu gáughan cáusâr / ŷssâr cáughâssâr / irghâssâr géu géughan
I.SG.F cântë / ŷr cântaghan / ŷrghan gântë gântaghan cântâr / ŷssâr cantaghâssâr / irghâssâr géntë géntaghan
II.SG jâr jârghan gâr gârghan jâssâr jarghâssâr gér gérghan
III.SG.PERS cuch / cu cúggan / cúghan gâch gâggan cússâr / cúsâr cuggâssâr / cughâssâr géch géggan
III.SG.IMPERS cuth / cu cúddan / cúghan gâth gâddan cússâr / cúsâr cuddâssâr / cughâssâr géth géddan
I.PL.IN jânni / jáu jânnighan / jáughan gânni gânnighan jânnisâr / jáusâr jânnighan / jáughan génni génnighan
I.PL.EX jâvi / jáu jâvighan / jáughan gâvi gâvighan jâvisâr / jáusâr jâvighan / jáughan gévi gévighan
II.PL jâm jângan gâiam gaiângan jâssâr jângan géiam geiângan
III.PL.PERS cúich / pe cúiggan / péghan gâch gâggan cúissâr / pésâr cúiggan / péghan gâich gâiggan
III.PL.IMPERS cúith / pe cúiddan / péghan gâth gâddan cúissâr / pésâr cúiddan / péghan gâith gâiddan
Bezokolicznik gâghan gâghe gâgha gâi gâghan gâighe gâigha
Potocznie formy rozkazujące
Osoby Schemat
II.SG gul
I.PL.IN gúil
II.PL gun
IMIESŁÓW OD „BYĆ” Czas teraźniejszy Czas przeszły Czas przyszły
Dokonany pâdh pébbadh púirradh
Niedokonany pând pébband púirand
Powtarzalny pâghand pebhâghand púirâghand

Czasowniki złożone poimkowe

Niektóre czasowniki tworzy się poprzez dodanie do nich przyimków bądź poimków. Poimki dodawane są jednak na końcu, po cząstce odmiennej (w słowniku widnieją z myślnikiem). Jednak przy tworzeniu imiesłowów poimek staje się wrostkiem między rdzeniem, a końcówką imiesłowową. Przykład: vârmâ-nâ („uciec”) > varmnâebhnaghnândin („mężczyzna, który wielokrotnie uciekał”). Poimek wtedy jest akcentowany.

Czas przyszły

Czas przyszły tworzy się poprzez dodanie partykuły sŷr przed czasownikiem w rejestrze wysokim lub przedrostka s'–, w rejestrze niskim. W czasie przyszłym wyróżniamy różne aspekty w zależności od czasu i aspektu czasownika bazowego. Użycie czasu przeszłego daje czas zaprzeszły, użycie czasu teraźniejszego daje aspekt dokonany, użycie czasu ciągłego daje aspekt niedokonany, a użycie aspektu powtarzalnego daje czas przyszły powtarzalny.

Tryb rozkazujący

Tryb rozkazujący tworzy się poprzez dodanie przedrostka do czasownika w czasie teraźniejszym prostym. Jest to przedrostek â'– przed spółgłoskami, a âr'– przed samogłoskami. Istnieje też forma nieakcentowana a'–/ar'–. W rejestrze niskim robi się to z pomocą trybu oznajmującego, a w wysokim z pomocą trybu łączącego. Trzecia forma rozkazująca zarezerwowana jest dla sytuacji kompletnie niskich i świadczy o braku szacunku bądź o bliskich relacjach koleżeńskich.

Tryb przypuszczający

Za tryb przypuszczający odpowiada cała konstrukcja warunkowa. Zdanie przypuszczające zaczyna się od słowa cus — partykuły przypuszczenia, po czym nastepuje warunek w trybie oznajmującym w odpowiednim czasie. Przykład:

Cus ŷs' amh hémânu, amn câm pel
Gdyby nie moja matka, nie byłoby mnie tu
COND jeśli brak matka-GEN, brak ja.M.GEN tutaj

Tryb przymierzenia

Występuje przyrostek –éssâr, który tworzy nieodmienną formę czasownika wyrażającą znaczenie podobne do polskich –alny, do {czasownik}–ania/–enia. Wyraża on możliwość wykonania czynności

Strona wzajemna

Stronę wzajemną tworzy się poprzez dodanie przedrostka tal– do czasownika.

Czasowniki modalne

Modalność wyrażana jest na różne sposoby.

  • Modalność możliwości, zdolności, siły: gâ fândo fándâi, dosł. „być zdolnym aby zrobić”. Używana jest kopuła, przymiotnik i tryb łączący bezokolicznika.
  • Modalność potrzeby: âne fándâ, dosł. „potrzebować zrobić”. Używany jest czasownik modalny nieodmienny przez osoby i tryb oznajmujący bezokolicznika.
  • Modalność przyzwolenia: PERSPRON.DAT géum fándâi, dosł „komuś powietrze aby zrobić”. Użyty jest tu celownik, rzeczownik posiłkowy oraz trzyb łączący bezokolicznika.
  • ...

Przyimek w roli czasownika

Konstrukcja zdań PERSPRON.DAT ku/do O.ACC używana jest często w miejsce róznego rodzaju konstrukcji czasownikowych. Np. zamiast s'hŷlfáu („umrę”), sŷsâr aph hŷlfrâth („mi do śmierci”). Taka forma używana jest szczególnie w rejestrze wysokim. Wyraża ona dystans do czynności, która się opisuje bądź podniosłość danego wydarzenia.

Rzeczownik

Rzeczownik występuje w trzech rodzajach: męskim, żeńskim i nijakim.

W języku salladorskim występują 4 deklinacja główne, z czego niektóre z nich mają poddeklinacje.

RZECZOWNIK Mianownik Biernik Dopełniacz Celownik Narzędnik Liczba
Deklinacja I nt (męska, zwartotematowa) –ath –u –isâr, –sâr² –i L.poj.
–á / –a² –áuth –nû –iậssâr, –iậs² –ian L.mn.
Deklinacja I s/th (męska, szczelinowotematowa) –ath –u –isâr, *(s)–sâr² –i L.poj.
–á / –a² –áuth –nû –iậssâr, –iậs² –ian L.mn.
Deklinacja I n (męska, nosowotematowa) V́*́(n)–t –u –isâr, *(s)–sâr² –i L.poj.
–á / –a² –áuth –nû –iậssâr, –iậs² –ian L.mn.
Deklinacja II (żeńska) –ë –áth –u –ỵ̂ssâr, –ỵ̂s² –ir L.poj.
–an –ánt –no –ỵ̂ddâr, –ỵ̂ddër² –irdh L.mn.
Deklinacja III rl (nijaka) –ath –am –isâr, –sâr² –i L.poj.
–on / –en¹ –ónt –rû –iậssâr, –iậs² –ian L.mn.
Deklinacja III ë (nijaka) –ë –âth –am –ỵ̂sâr, –ỵ̂ar² –ŷ L.poj.
–on / –en¹ –ónt –rû –iậssâr, –iậs² –ian L.mn.
Deklinacja IV a (męska) –a –áth –á –ésâr, –éar² –é L.poj.
–an –ánt –anû –ẹ́ssâr, –ẹ́s² –én L.mn.
Deklinacja IV e (męska) –e –éth –éu –ậisâr, –ậir² –âi L.poj.
–en –ént –enû –ậissâr, –ậis² –âin L.mn.
Deklinacja IV i (męska) –i –íth –iu –ísâr, –íar² –í L.poj.
–in –ínt –ionû –ị́ssâr, –ị́s² –ín L.mn.
Deklinacja IV o (męska) –o –óth –ú –ỵ̂sâr, –ỵ̂ar² –ŷ L.poj.
–on –ónt –onû –ỵ̂ssâr, –ỵ̂s² –ŷn L.mn.
Deklinacja IV u (męska) –u –úth –ú –ụ́isâr, –ụ́ir² –úi L.poj.
–un –únt –wonnû –ụ́issâr, –ụ́is² –úin L.mn.
Deklinacja IV y (męska) L.poj.
L.mn.

V́*́(n) — oznacza, że poprzedzająca samogłoska ulega akcentowaniu, a poprzedzająca nosowa asymiluje się do postaci n.

*́(s) — oznacza, że poprzedzająca głoska asymiluje się do postaci s.

¹ forma rzadka

² forma niskorejestrowa

Przyrostki wyjątkowe

Niektóre rzeczowniki odmieniają się według specjalnych zasad, dzięki wyjątkowym przyrostkom. Zwykle wyróżniają się one inną liczbą mnogą lub opuszczeniem jednej głoski przy odmianie.

PRZYROSTKI WYJATKOWE Mianownik Biernik Dopełniacz Celownik Narzędnik Liczba
końcówka typowa męska –in –ínt –inu –ỵ̂nisâr, –ỵ̂ssâr² –ini L.poj.
–en –ént –ennû –iniậssâr, –iniậs² –ỵ̂nian L.mn.
imiesłowowy wykonawca czynności (męski) –and –ậndath –ậndu –ậndisâr, –ậndsâr² –ậndi L.poj.
–end –ẹ́ndath –ẹ́ndnû –endiậssâr, –endiậs² –ẹ́ndian L.mn.
zdrobnienie od –and –alind –alỵ̂ndath –alỵ̂ndu –alỵ̂ndisâr, –alỵ̂ndsâr² –alỵ̂ndi L.poj.
–alend –alẹ́ndath –alẹ́ndnû –alindiậssâr, –alindiậs² –alỵ̂ndian L.mn.
końcówka odmiejscowa (męski) –il –ilath –ilam –ỵ̂lisâr, –ỵ̂lsâr² –ili L.poj.
–el –elath –elam –eliậssâr, –eliậs² –ẹ́lian L.mn.
patronim (męski) –an –ánt –anu –ậnisâr, –ậssâr² –ani L.poj.
–ân –ânt –ânnû –âniậssâr, –âniậs² –ậnian L.mn.
wartość abstrakcyjna (żenski) –wen –wént –enu –ẹ́nisâr, –ẹ́niar² –eni L.poj.
–ená / –ena² –enâth –énno –eniậssâr, –eniậs² –ẹ́nian L.mn.
wartość abstrakcyjna (nijaki) –wë –wáth –wam –wâisâr, –wâir² –wâi L.poj.
–won –wónt –worû –woiậssâr, –woiậs² –woian L.mn.

² forma niskorejestrowa

Przedrostki grzecznościowe

Istnieją cztery przedrostki grzecznościowe, które dodaje się do imion bądź tytułów osób do których się zwraca, aby wyrazić szacunek w ich stronę.

  • Mężczyźni o takim samym statusie lub niższym: rúi–
  • Kobiety o takim samym statusie lub nizszym: lâi–
  • Osoby o wyższym statusie: lór–
  • Osoby o znacznie wyższym statusie (np. król, cesarz, arcykapłan): bódho–

Formy dzierżawienia

Istnieje kilka form dzierżawienia:

  • Dzierżawienie fizyczne: oznacza się je za pomocą dopełniacza od dzierżawcy. Przykład: âssë châm — „mój miecz”, dosł. miecz mnie.
  • Dzierżawienie niefizyczne: oznacza się je za pomocą przyrostków dzierżawczych zaimków lub przymiotników utworzonych od rzeczowników. Przykład: hâthin — „mój ojciec”, héhâ — „moja ona” (co oznacza przenośnie „moja dziewczyna”). Aby podkreślić liczbę dzierżawców w przypadku przymiotników używa się patrykuł: û — dla liczby pojedynczej i fes — dla liczby mnogiej. Dodaje się je przed przymiotnikiem. W przypadku dzierżawienia wielokrotnego cała fraza û/fes ADJ traktowana jest jak obiekt dzierżawienia. W takim przypadku przedrostek dzierżawczy zaimka doczepiony zostaje do partykuły: DERIV-û/fes ADJ. Przykład: hésumh héfes dháulthino — „wzrok moich wrogów”.
  • Dzierżawienie przeczące, oznaczające brak: używany jest przedrostek âir–, w trzech możliwych konfiguracjach: przy dzierżawieniu niefizycznym zaimkowym: âir-DERIV-SUBJ (przykład: âirhémûr — „wojsko beze mnie”), przy dzierżawieniu niefizycznym przymiotnikowym âir-SUBJ ADJ (przykład: âirin âthino — „on bez ojca”), a przy dzierżawieniu fizycznym SUBJ âir-ADJ (przykład: gâbhrin âirâsse — „wojownik bez miecza”).
  • Tworzenie terminów i nazw własnych: słowo opisujące bez formantów rodzajowych doczepia się do słowa opisywanego, wyrównując akcent.
  • Dzierżawienie porównawcze: odbywa się za pomocą wrostka –úi– po spółgłosce lub –ví– po samogłosce. Przykład: cârin-úi-âchë — „mężczyzna jak drzewo”, âssë-ví-mûrdhan — „miecz jak piorun”. Wrostek ten nie jest samodzielną częścią mowy.

Każda struktura dzierżawienia oprócz porównawczej posiada sztywny szyk: POSSESSUM POSSESSOR.

Zaimki osobowe

PODSTAWOWE Mianownik Dopełniacz Narzędnik Celownik Biernik Forma dzierżawcza łączna
I SING.M (ja, mężczyzna) sŷch / sich câm / cam sŷ / si sŷsâr / sâr cânt / cant hé– / h–
SING.F (ja, kobieta) ântë / ant' ântâ / antâ ântir antŷsâr ântâth / ântath ânta– / ânt–
PLUR.IN (my, z tobą) vâi vâio véjâi / vejâi vejâisâr / vâisâr vâith vé– / vén–
PLUR.EX (my, bez ciebie) sâi sâio séjâi / sejâi sejâisâr / sâisâr sâith sé– / sén–
II SING (ty) ŷam / jam / jâm ŷu / ju / jú ŷâi / jâi jâisâr / jâr ŷuth / juth / júth ián–
PLUR (wy) súi súio sújâi / sujâi sujâisâr / súisâr súith sú– / sún–
III SING.M (on) ŷn / in nú / nu nŷ / ni nŷsâr núth / nuth ŷn–
SING.F (ona) hâ / ha hâ / ha hŷr / hir hŷsâr hâth / hath hâ– / hân–
SING.N (ono) ûr / or rú / ru rŷ / ri rŷsâr ûrath ûr’– / ûr–
PLUR.M (oni, mężczyźni) én / en nû / no nŷan nŷssâr nûth én–
PLUR.F (one, kobiety) hân / han hâno hŷan hŷssâr hânt hân–
PLUR.N (one, inne) ûron rû / ro rŷan rŷssâr ûrónt ûri– / ûr–
PLUR.C lub PLUR.DUB (oni, one)

(patrz: wskazujące)

lé / le lŷe lŷâi / liâi liâisâr léth / leth lé– / lén–
PODSTAWOWE Mianownik Dopełniacz Narzędnik Celownik Biernik Forma dzierżawcza łączna
I SING.M (ja, mężczyzna) tesŷch techâm tesŷ tesŷsâr techânt té– / t–
SING.F (ja, kobieta) tântë tântâ tântir tântŷsâr tântâth / tântath tânta– / tânt–
PLUR.IN (my, z tobą) twâi twâio twéiâi twejâisâr / twâisâr twâith twé– / twén–
PLUR.EX (my, bez ciebie) tesâi tesâio teséiâi tesejâisâr / tesâisâr tesâith tesé– / tesén–
II SING (ty) tŷam / tiam / tiâm tŷu / tiu / tiú tŷâi tiâisâr / tiâr tŷuth / tiuth / tiúth tián–
PLUR (wy) tesúi tesúio tesúiâi tujâisâr / túisâr tesúith tesú– / tesún–
III SING.M (on) tŷn tenú tenŷ tenŷsâr tenúth tŷn–
SING.F (ona) tâ / ta tâ / ta tâir tâisâr tâth / tath tâ– / tân–
SING.N (ono) tûr / tor terú terŷ terŷsâr tûrath tûr–
PLUR.M (oni, mężczyźni) tén / ten tenû tenŷan tenŷssâr tenûth tén–
PLUR.F (one, kobiety) tân / tan tâno tŷan tŷssâr tânt tân–
PLUR.N (one, inne) tûron trû / tro trŷan trŷssâr tûrónt tûrnë– / tûrn–
PLUR.C lub PLUR.DUB (oni, one)

(patrz: wskazujące)

telé telŷe telŷâi teliâisâr teléth telé– / telén–

Formy po ukośniku to formy „leniwe”. Nie są niskorejestrowe. Są one często nieakcentowane.

Zaimki wskazujące

PODSTAWOWE Mianownik Dopełniacz Narzędnik Celownik Biernik Forma dzierżawcza łączna
SING M (ten) tâl / tal tâlam tâlâi / talâi talâisâr tâlant tâl–
F (ta) lâ / la lâm / lam lŷrn / lirn lŷssâr lânt / lant lâ– / lân–
N (to) ûn / on nâm / nam nâi nâisâr nânt / nant ûn–
C.DUB (ten, ta lub to,

mówca nie wie)

û û– û ûsâr ûth û–
PLUR C (ci, te) lé / le lŷe lŷâi / liâi liâisâr léth / leth lé– / lén–
N (te) né / ne nŷe nŷâi / niâi niâisâr néth / neth né– / nén–

û często używane jest w handlu lub gdy mówca nie jest pewien tego o czym mówi.

Przedrostki modalne

Istnieją dwa przedrostki modalne, które służą podkreśleniu różnych części mowy.

ber–, który oznacza zgodę, pewność, stronnictwo danej rzeczy, podkreślenie prawdziwości, wysławienie

âis–, który oznacza niezgodę, pogardę, odrzucenie, podkreślenie fałszywości, obrażenie, ekskomunikę

Przymiotnik

Przymiotniki są z reguły nieodmienne i zwykle stawiane są po rzeczownikach, które opisują, niezależnie od rejestru. Są jednak odmienne jeśli spełniają rolę rzeczowników. W takim przypadku odmieniane są jak rzeczowniki.

Nieaktywny schemat tworzenia przymiotników odrzeczownikowych:

  • Deklinacja I: –o. — Odmienny według deklinacji IV o.
  • Deklinacja II: –a. — Odmienny według deklinacji IV a.
  • Deklinacja III: –e. — Odmienny według deklinacji IV e.
  • Deklinacja IV a: –áun. — Odmienny według deklinacji I n.
  • Deklinacja IV e: –éon. — Odmienny według deklinacji I n.
  • Deklinacja IV i: –ion. — Odmienny według deklinacji I n.
  • Deklinacja IV o: –ón. — Odmienny według deklinacji I n.
  • Deklinacja IV u i IV y: –won. — Odmienny według deklinacji I n.

Schemat aktywny: –u. — Odmienny według deklinacji IV u.

Przysłówek

Przysłówki tworzy się poprzez dodanie przedrostka âss– do danej części mowy oraz przyrostków –an w rodzaju męskim odnoszącym się do tematu wypowiedzi lub –al w rodzaju żeńskim (są to końcówki patronimiczne). Można je jednak opuścić bez naruszania rejestru. Ich obecność jednak przesuwa akcent główny danego słowa na sylabę przedostatnią. Przykład: éllaven („szczęście”) > âss-ellâven („szczęśliwie”). Są również przysłówki samodzielne, nie tworzone w ten sposób. Przedrostek –âss pełni również funkcję oznaczającą mówienie w danym języku. Przykład: âss-Sallâdhor.

Stopnoiwanie

Wyróżniane są trzy stopnie w przymiotnikach i przysłówkach, z czego jeden dwurejestrowy:

  • Stopień równy, podstawowy
  • Stopień wyższy, tworzony poprzez przedrostek er–.
  • Stopień niższy, tworzony poprzez przedrostek el– w rejestrze wysokim, a w rejestrze niskim poprzez reduplikację dopełniaczową z usunięciem końcówki przymiotnikowej przy przymiotnikach: ADJ ADJ.PLUR.GEN. Przykład: gúdhu („drogi, kochany”) > gud gúdh'nû („najdroższy, najukochańszy”).

Porównywanie

Porównywanie przebiega na dwa sposoby zaleznie, czy podmiot porównywania wyraża wartość większą (lepszy, wyższy, etc.) czy mniejszą (gorszy, niższy, etc.) od obiektu porównywania. Gdy wartość jest większa, używa się poimka ce, a gdy jest mniejsza używa się poimka nam.

Liczebnik

Przykładowe teksty

...zobacz też Utwory w języku salladorskim