Języki runtyjskie

Języki runtyjskie
Zasięg	Kanisja (Dzikie Ziemie)
Klasyfikacja	Jedna z rodzin językowych Kyonu
Protojęzyk	praruntyjski
Podział	Języki runtyjskie ponad 100 nie poddanych dobrej klasyfikacji języków, w tym: Język tsei Język gobe Język n~e
Lista conlangów

Języki runtyjskie — grupa ponad 100 różnorodnych języków oraz dialektów, używanych w lasach deszczowych Dzikich Ziem Kanisji. Ich nazwa pochodzi od wysokiego na 1525 metrów wulkanu Runtu, uważanego za świętą górę przez wiele okolicznych plemion. Z uwagi na trudno dostępność obszarów zamieszkiwanych przez ludy posługujące się językami runtyjskimi oraz ich powszechnie znaną wojowniczość i agresywność, nieznana jest dokładna liczba użytkowników tej rodziny językowej.

Języki runtyjskie charakteryzują się prostą budową sylaby, często monosylabicznością, izolacyjnością, a przede wszystkim powszechnym występowaniem głosek mlaszczących. Obecne są one we wszystkich językach runtyjskich. W roku wspólnym żaden język z tej rodziny nie posiada własnego systemu pisma, nie są też zapisywane pismami ludów ościennych.

Występowanie i klasyfikacja

Obszar występowania rodziny.

Języki runtyjskie sięgają od granic Sechtu na północy aż do stoków Wielkich Gór Niebosiężnych i okolic Pinu na południu. Spekuluje się, że dawniej mogły one występować także na obszarze Pinu, na pograniczu Tarfiy oraz w Qabōr Māgdōr. Stan taki nie jest jednak w żaden sposób poświadczony źródłowo. Załączona po boku mapa przedstawia uproszczone rozłożenie rodzin językowych obszaru Dzikich Ziem w roku wspólnym. Wykorzystane kolory to:

• Zielony - języki runtyjskie.
• Niebieski - język Plemienia Wody.
• Bordowy - język sechtoński.
• Żółty - język Plemienia Skał oraz języki plemion mu pokrewnych.
• Brązowy - wschodnie dialekty języka szelmańskiego.

Jedynymi częściami Dzikich Ziem niezamieszkiwanymi przez ludność posługującą się językami runtyjskimi są obszary na rubieżach regionu. Na północy, w okolicy jeziora Išin, występuje niepowiązany z runtyjskimi, najprawdopodobniej izolowany, język Plemienia Wody. Na archipelagu Naqbal oraz na częściach wybrzeża zdominowanego przez Korsarzy występuje sechtoński, pełniący rolę lingua franca ich quasi-państwa. Góry Musaoba, odgradzające Dzikie Ziemie od położonej na południu Buani zamieszkiwane są przez języki należące do kontinuum pinusko-buańskiego, przede wszystkim zaś język Plemienia Skał. Przy granicy Pinu występuje także język szelmański, należący do języków czackich. Wszystkie pozostałe obszary Dzikich Ziem zamieszkiwane są przez użytkowników języków runtyjskich.

Nie ma żadnej ustalonej klasyfikacji języków runtyjskich. Pozostają one jedną z najmniej zbadanych i rozumianych rodzin językowych Kyonu. Nie znana jest dokłada liczba języków z tej grupy ani liczba ich użytkowników. Nie ma nawet pewności, czy tworzą one jedną rodzinę pochodzącą od wspólnego przodka - języka praruntyjskiego, czy jest to jednak szersza liga językowa, składająca się z kilku mniejszych i niespokrewnionych bezpośrednio ze sobą rodzin, które jednak ze względu na wzajemne długotrwałe wpływy posiadają wspólne cechy, takie jak wspomniana prostota sylab oraz występowanie dźwięków mlaszczących.

Zwykle dominuje jednak pogląd pochodzeniu wszystkich języków runtyjskich od jednego prajęzyka. Przy takim założeniu badacze dzielą przeważnie języki runtyjskie na 3 robocze grupy, oparte raczej na kryteriach geograficznych niż na faktycznym pokrewieństwie języków. Są to:

• języki północnoruntyjskie - używane pomiędzy Sechtem a górą Kenret. Ogromne rozdrobnienie dialektalne, należy do nich język tsei.
• języki środkoworuntyjskie - używane w w głębi lądu, w okolicach rzek Kerdir, Nemo i Taru. Reprezentowane przez n~e.
• języki południoworuntyjskie - używane w południowej części Dzikich Ziem oraz na wybrzeżu, od Gór Musaoba aż po Kenret. Reprezentowane przez gobe.

Historia

Historia języków runtyjskich jest równie niejasna co ich klasyfikacja. Ich obecność na wybrzeżu Kanisji jest jednak bardzo długa i najprawdopodobniej poprzedza o tysiąclecia nadejście z południa języków z kontinuum pinusko-buańskiego. Użytkownicy spekulowanego języka praruntyjskiego mogli być więc jednymi z pierwotnych mieszkańców Kanisji, wraz z przodkami użytkowników języków czackich (które niektórzy łączą także z językiem Plemienia Wody).

Teoria makrorodziny językowej

Niektórzy badacze postulują istnienie większej makrorodziny języków, zwanej niekiedy grupą języków runtyjsko-talonbackich. Łączy ona języki runtyjskie, języki talonbacko-harruńskie, a czasami także języki tarfijskie. Dla poparcia tej teorii wskazuje się pewne podobieństwa między tymi rodzinami, a także na występowanie głosek mlaszczących u niektórych języków talonbacko-harruńskich. Pośród zwolenników tej koncepcji nie ma jednak zgody, czy obszar Dzikich Ziem stanowi kolebkę języków runtyjsko-talonbackich, z której rozprzestrzeniły się one na wschód, czy wręcz przeciwnie - Dzikie Ziemie stanowią ostatni przystanek w niezwykle antycznej migracji ze wschodu na zachód Korytarzem Talonbackim.

Porównanie słownictwa

	Tsei	N~e	Gobe
„jeden”	qheb /ʗʰɛp/	dw'!a /ʗˀʷa/	x
„dwa”	ieng /jɛ̃ŋ/	hiŋw /hiŋʷ/	x
„trzy”	lii /li:/~/lij/	rwen /rʷon/	x
„cztery”	mx'ib /ᵑʘ͡ʔip/	bw'@i /ʘˀʷy/	x
„pięć”	çab /ǂap/	g#a /ǂa/	x
„człowiek”	ca /ʇa/	d~a /ʇa/	x
„plemie”	nbees /ⁿbes/	mbwe /ⁿbʷo/	x
„woda”	ai /aj/	a /a/	x