Republika Alduryncka

Aldurinsk Luntland Rzeczpospolita Alduryncka Języki urzędowe alduryncki, łacina Języki nieoficjalne niemiecki, fryzyjski, holenderski Stolica Oldenburg System rządów demokracja Typ państwa republika federalna, de facto monarchia elekcyjna Głowa państwa (ostatnia) Stadhalder Haimrik van Tulpberg (książę Oldenburga) Parlament Stany Generalne Waluta Gulden Alduryncki (1 gulden=5 szylingów=100 centów) Powołanie • Pokój westfalski • 24 października 1648 Włączenie do Francji • wrzesień 1805 • Cesarstwo Francuskie Religia panująca bergramizm (Kościół Alduryncji)

Flaga Aldurynckiej Armii Powstańczej (1640-1648)

Aldurinsk Luntland, oficjalnie Fijf Forgijen Aldurinsk Prowinzen (Pięć Zjednoczonych Prowincji Aldurynckich) – republika założona przez zawiązanie unii 5 bergramskich prowincji , dnia 24 grudnia 1640. Oficjalnie powołana i uznana przez państwa europejskie w pokoju westfalskim, 24 października 1648

Historia

Powstanie

W Wigilię Bożego Narodzenia 1640 roku zebrali się przedstawiciele Aldurynckiej arystokracji z księstwa Oldenburga, Bremy, Jadebusen, Fryzji i Amizy Południowej. Książęta podpisali Unię między prowincjami, powołując nieoficjalnie Republikę Zjednoczonych Prowincji Aldurynckich. Według nich, intelektualistów, oraz rządów prowincji, potrzebne było utworzenie wspólnego państwa dla wszystkich alduryncjan. Ostatnim państwem aldurynckim, było Księstwo Alduryncji (785-1088), zajęte przez Henryka IV Salickiego, po śmierci antykróla - Hermana z Salm - wspieranego przez książąt Aldurynckich.

28 grudnia tego roku do Fryderyka Henryka Orańskiego (Stadhoudera Niderlandów) wyruszył wysłannik (przedstawiciel Rady Pięciu). Po audiencji i uzgodnieniu ze Stanami Generalnymi, Stadhouder podjął decyzję o uznaniu i wsparciu Rady Pięciu. Od Niderlandów Alduryncka Armia Powstańcza (ald. Aldurinsk Opstand Hēr) uzyskała wsparcie kadrowe i pieniężne. Przez osiem lat Armia Alduryncka walczyła przy wojskach Niderlandzkich i Duńskich .

W latach 1640-47 Alduryncka Armia Powstańcza zdobywała terytoria Hrabstwa Fryzji Wschodniej i Arcybiskupstwa Bremeńskiego. W 1648 pokonała ostatecznie armię Hrabstwa Oldenburskiego i zajęły jego stolicę, zmuszając Antoniego Günthera - pana Oldenburskiego do abdykacji.

Podczas obrad pokoju westfalskiego Rep. Zjednoczonych Prowincji opowiedziała się za niepodległością dla Alduryncji (zrobiła to również Szwecja). Rzeczpospolita Alduryncka została ogłoszona niepodległym państwem na mocy tego układu (24 października 1648). Dzień później Rada Pięciu na czele Armii Aldurynckiej wjechała do Oldenburga.

Rozkwit

Po odzyskaniu niepodległości państwo zaczęło rozkwitać – nastąpił tzw. renesans alduryncki – w 1651 roku utworzono w Oldenburgu Akademię Św. Wilhelma Hansena kształcącą po łacinie i alduryncku. Rozwijała się sztuka, powstawała literatura w j. aldurynckim, muzyka i malarstwo.

W 1650 roku powołano Kompanię Zamorską (Oberseesk Kompanie) zajmująca się, dzięki niej rozwijał się handel, dzięki portom w Emden, Holtensburgu i innych, mniejszych miastach.

Wygaśnięcie główniej linii rodu Damstadów w 1762 roku, i wstąpienie ma tron bocznej i niepopularnej linii – Lazaringów, osłabiło pozycję prowincji Jadebusen, przez co nigdy więcej jej książęta nie piastowali urzędu namiestnika.

Kolonie

W latach 50. XVII wieku Kompania Zamorska rozpoczęła badania kontynentu południowoamerykańskiego. Poskutkowały one objęciem w 1660 roku ziem między rzekami Oyapock, Rio Jari i Amazonką, zwanymi od tego momentu Gujaną Alduryncką.

W 1674 roku zachodnia granica Gujany Ald. przesunęła się do rzeki Paru na kolejne 76 lat, kiedy to (w 1750) ziemie między rzekami Paru a Jari trafiły w ręce Portugalskie, a tym samym Gujana powróciła do dawnych granic.

W 1791 roku ostatni Stadhalder sprzedał Gujanę Portugalczykom.

Wojna domowa (1717)

W lutym 1717 r. po śmierci Wilhelma van Tulpberga Starszego, w efekcie braku porozumienia w Stanach Generalnych, zgodnie z tradycją interrexem został bergramski arcybiskup Oldenburga. Zbudziło to jednak sprzeciw kalwińskiej arystokracji. Ta podżegając chłopstwo i mieszczaństwo wyznań nie-bergramskich doprowadziła do wojny domowej.

Efektem były zamieszki, protesty, grabieże kościołów, posiadłości arystokracji bergarmskiej, czy podpalenie siedziby Stanów Generalnych. Kalwini uniemożliwiali wznawianie obrad. 17 lipca zdecydowano o wyłączeniu Kalwinów z obrad, co wzmożyło zamieszki. 28 października 1717, w celu zakończenia wojny Stany zdecydowały o kompromisowym wyborze Wilhelma van Tulpberga Młodszego na Stadhaldera Alduryncji.

Upadek

W latach 80. XVIII wieku państwo zaczęło podupadać przez brak porozumienia między Namiestnikiem – Wilhelmem van Witstromen, a Stanami Generalnymi. Sytacja ta spowodowana była przegraną Tulpbergów w elekcji w 1781 roku. Przekupywali oni uboższych posłów do blokowania decyzji Stadhaldera. Nie było bowiem możliwe złożenie Witstroma z urzędu, ani przeprowadzenie zamachu stanu – Witstronowi sprzyjali inny książęta elektorzy, a sam był wodzem armii.

Wilhelm został zamordowany przez kalwińskich buntowników 15 marca 1789 roku, podczas zamieszek – nieoficjalnie II wojny domowej. Pozostawił on (choć nie z własnej winy), państwo wyniszczone głodem, upadkiem handlu i konfliktami u władzy. Stolicę namiestniczą objął Haimrik van Tulpberg, który nie miał planu na poniesienie kraju z kolan. Sprzedał on m.in. Gujanę w celu spłacenia prywatnych długów.

W połowie roku 1789 Stany Generalne pod naciskiem Tulpbergów ogłosiły edykt legalizujący kalwinizm, zezwalający na zasiadanie 10 pastorów w Stanach Generalnych (miejsca te pozostały puste w wyniku spadku liczby luteran i braku ich przedstawicieli), a nawet dziedziczenie w przypadku konwersji na kalwinizm (dawne prawo zabraniało kalwinom dziedziczyć tytułów).

Ostatecznie państwo upadło po wkroczeniu wojsk francuskich we wrześniu 1805 roku.

Tak Alduryncja dzięki Tulpbergom zyskała wolność, tak i dzięki tymże ją straciła.

Po zakończeniu wojen napoleońskich i francuskiej okupacji, Kongres wiedeński w 1815 roku zwrócił dawne ziemie Aldurynckie Oldenburgom - wygnanym w 1648 r.

Rody elektorskie

• Książęta Elektorzy Oldenburga - van Tulpbergowie
• Książęta Elektorzy Bremy - van Witstromowie
• Książęta Elektorzy Fryzji Wschodniej - van Rødblommowie
• Książęta Elektorzy Amizy Południowej - van Kerkdamowie
• Książęta Elektorzy Jadebusen - van Damstadowie, od 1762 r. van Lazaringowie

Struktura

Stadhalder

Na czele Rzeczypospolitej stał Namiestnik (ald. Stadhalder), wybierany na okres dożywotni, przez Stany Generalne, spośród książąt-elektorów (książąt "prowincjonalnych"). Władza więc ograniczała się do największych rodzin, z drobnymi wyjątkami – np. podczas bezkrólewia, gdy interrexami i pełniącymi funkcje namiestników byli bergramscy arcybiskupi Oldenburga, czy w 1762 roku, gdy po śmierci Stadhaldera Wilhelma Hosztyńskiego wymarła główna linia Damstadów i władzę przejęła boczna linia – Lazaringowie.

Prawo wymagało od namiestnika wyznawania wiary bergramskiej, czego nie zmienił nawet edykt z r. 1789.

Stadhalder (mimo niebycia Alduryncji częścią Rzeszy) posiadał przywilej obserwowania obrad Parlamentu Niderlandzkiego i Sejmu Rzeszy od wewnątrz.

Namiestnik na co dzień rezydował w pałacu namiestnikowskim w Oldenburgu.

Stany Generalne

Stany Generalne były parlamentem liczącym 255 posłów.
Każde większe miasto miało swoją Radę.

Parlament Republiki Aldurynckiej, mający władzę ustawodawczą. Zasiadało w nim 255 posłów:
Stadhalder
200 Świeckich

• 75 stanu kupieckiego
• 75 stanu arystokratycznego
• 50 stanu mieszczańskiego i niższej arystokracji

50 duchownych

• 30 księży bergramskich
• 10 księży rzymskokatolickich
• 10 pastorów luterańskich, później kalwińskich

Rada Pięciu

• Książę Elektor Oldenburski
• Książę Elektor Bremeński
• Książę Elektor Fryzji Wschodniej
• Książę Elektor Amizy Południowej
• Książę Elektor Jadebusen

Stany prowincjonalne

Stany prowincjonalne, zwane również sejmami prowincjonalnymi, czy książęcymi były organami ustawodawczymi na szczeblu prowincjonalnym. Liczba posłów, prawa do głosu czy znaczenie głosu danego stanu różniły się w zależności od prowicji. I tak np. w Amizie Południowej dominujący głos miała szlachta, a w położonej na północ Fryzji kupcy i mieszczanie.

Lista Stadhalderów

#	Imię	Czas rządów	Prowicja	Uwagi
-	Rada Pięciu	1648-1649
1	Cornelis van Tulpberg	1649-1661	Oldenburg	Pierwszy obrany Stadhalder
2	Johann Cornelis van Tulpberg	1661-1672	Oldenburg
3	Wilhelm van Damstad Starszy	1672-1684	Jadebusen
4	Johannes van Langmist	1684-1686		Interrex, arcybiskup Oldenburga
5	Karl Otto van Rødblomm	1686-1690	Fryzja
6	Karl Wilhelm van Rødblomm	1690-1703	Fryzja
7	Fridurik van Kerkdam	1703-1707	Amiza
8	Wilhelm van Tulpberg Starszy	1707-1717	Oldenburg
9	Wilhelm II van Tulpberg Młodszy	1717-1721	Oldenburg
10	Haimrik van Witstrom	1721-1735	Brema
11	Wilhelm van Damstad Młodszy	1735-1762	Jadebusen	ostatni przedstawiciel rodu Damstadów
12	August Cornelis van Witstrom	1762-1779	Brema
13	Johannes August van Kerkdam	1779-1781	Amiza
14	Wilhelm van Witstrom	1781-1789	Brema	zamordowany przez kalwinów podczas zamieszek
15	Haimrik van Tulpberg	1789-1805	Oldenburg	abdykował
(16)	Napoleon Bonaparte	1805		obrany przez profrancuskią arystokrację