Język aldorejski

Język aldorejski (aldoryane rone) - język darański z rodziny języków rantejskich używany w fikcyjnym świecie pod roboczą nazwą świata Irathei.

Historia

Język aldorejski w swojej klasycznej postaci stanowi w zasadzie odmianę dialektalną języka rantejskiego używaną w rantejskich koloniach na Północnym Kontynencie od VII w. p.n.e. Jego nazwa pochodzi od Cesarstwa Aldoru, istniejącego na północnym wybrzeżu Morza Zatokowego od I do VI w. n.e., w którym język rantejski w odmianie kolonialnej stanowił powszechnie używany środek komunikacji. W języku tym zredagowany został Kanon pism toriańskich (tzw. Protokanon w rantejskiej odmianie języka, Deuterokanon i Tritokanon w odmianie aldorejskiej). Po upadku Cesarstwa Aldoru język aldorejski pozostał językiem liturgii i piśmiennictwa na obszarze dawnego Cesarstwa (w państwach eirskich zbliżoną rolę odgrywa klasyczny język eirski), zaś język mówiony rozpadł się na szereg bardzo do siebie zbliżonych języków wernakularnych (tzw. języki nowo-zachodnio-rantejskie).

Różnice między językiem używanym w Rantii (rantejskim) i koloniach, a następnie Cesarstwie, są niewielkie, dlatego poniższy opis gramatyki obejmował będzie również starszą odmianę języka.

Fonetyka i fonologia

Konsonantyzm

Język aldorejski posiada następujące fonemy spółgłoskowe:

nosowe: /m/ - m, /n/ - n,

zwarto-wybuchowe: /b/ - b, /p/ - p, /d/ - d, /t/ - t, /g/ - g, /k/ - k (zapisywane 'q' przed 'u' niezgłoskotwórczym),

szczelinowe: /v/ - v, /s/ - s, /ʃ/ - x, /ʒ/ - zh /h/ - h,
zwarto-szczelinowe: /t͡s/ - c, /d͡z/ - z, /t͡ʃ/ - tx,
uderzeniowe: /ɾ/ - r,

boczne: /l/ - l,

półsamogłoski: /j/ - zapisywane jako 'y' przed samogłoską, jako 'i' po samogłosce przed spółgłoską albo na końcu wyrazu, /w/ - zapisywane jako 'u', wyłącznie jako element dyftongów.

Wokalizm

Fonemy samogłoskowe w języku aldorejskim są następujące:

przednie: /e/ - e, /e:/ - ē, /i/ - i, /i:/ - ī,

środkowe: /a/ - a, /a:/ - ā,

tylne: /o/ - o, /o:/ - ō, /u/ - u, /u:/ - ū.

Możliwe są następujące dyftongi:

/aj/ - ai, /ej/ - ei, /oj/ - oi, /uj/ - ui,

/ja/ - ya, /je/ - ye, /jo/ - yo, /ju/ - yu,

/aw/ - au, /ew/ - eu, /iw/ - iu, /ow/ - ou

/wa/ - ua, /we/ - ue, /wi/ - ui, /wo/ - uo - tylko po [k] zapisanym jako 'q', [g] i [h].

Budowa sylaby

Sylaba w języku aldorejskim ma postać ON(C), gdzie O = dowolna spółgłoska lub zbitka samogłosek o postaci muta cum liquida, N = dowolna samogłoska lub dyftong, C = r, l, s, n, m (przed p, b, v). Sylaby dzielą się na krótkie (otwarte z krótką samogłoską w jądrze) i długie (zamknięte lub otwarte z długą samogłoską lub dyftongiem w jądrze).

Akcent

Akcent w języku aldorejskim jest ruchomy i swobodny. W większości wyrazów pada na przedostatnią sylabę wyrazu, chyba, że jest ona krótka, w tym przypadku pada na sylabę trzecią od końca. W rzeczownikach należących do I deklinacji (zakończonych na -n, -r, -l, -s) akcent pada na ostatnią sylabę.

Fleksja nominalna

W języku aldorejskim istnieją trzy rodzaje - męski, żeński i nijaki, dwie liczby - pojedyncza i mnoga, oraz siedem przypadków: nominativus, genetivus, dativus (łączy się z przyimkami oznaczającymi ruch w stronę czegoś), accusativus, ablativus (łączy się z przyimkami oznaczającymi ruch od czegoś), praepositionalis (łączy się z pozostałymi przyimkami) oraz vocativus.

Daleko posunięty jest synkretyzm przypadków i tak dla liczby pojedynczej:
Nom. = Voc. (poza pierwszą deklinacją),
Gen. = Abl.
Dat. = Praep.
Acc.

Dla mnogiej:
Nom. = Voc. = Acc. = Praep.
Gen.
Dat. = Abl.

Co daje siedem form dla każdego rzeczownika (osiem w I deklinacji).

Deklinacja I

Do deklinacji I należą rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone w nom. sg. na -n, -r, -l, -s. Oto końcówki I deklinacji na przykładzie rzeczownika dar 'człowiek':

	Sing.	Plur.
Nom.	dar-ø	dar-i
Gen.	dar-i	dar-eni
Dat.	dar-ē	dar-esti
Acc.	dar-en	dar-i
Abl.	dar-i	dar-esti
Praep.	dar-ē	dar-i
Voc.	dar-e	dar-i

Deklinacja II

II deklinacja obejmuje rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone na -a (np. galta 'ogień'), żeńskiego na -e (np. zhalaque 'ziemia'), nijakiego na -o (np. barso 'góra, szczyt').

galta - 'ogień', masc.

	Sing.	Plur.
Nom.	galt-a	galt-ai
Gen.	galt-as	galt-ani
Dat.	galt-ā	galt-asti
Acc.	galt-an	galt-ai
Abl.	galt-as	galt-asti
Praep.	galt-ā	galt-ai
Voc.	galt-a	galt-ai

zhalaque - 'ziemia', fem.

	Sing.	Plur.
Nom.	zhalaqu-e	zhalaqu-ei
Gen.	zhalaqu-es	zhalaqu-eni
Dat.	zhalaqu-ē	zhalaqu-esti
Acc.	zhalaqu-en	zhalaqu-ei
Abl.	zhalaqu-es	zhalaqu-esti
Praep.	zhalaqu-ē	zhalaqu-ei
Voc.	zhalaqu-e	zhalaqu-ei

barso - 'szczyt, góra', neutr.

	Sing.	Plur.
Nom.	bars-o	bars-oi
Gen.	bars-os	bars-oni
Dat.	bars-ō	bars-osti
Acc.	bars-on	bars-oi
Abl.	bars-os	bars-osti
Praep.	bars-ō	bars-oi
Voc.	bars-o	bars-oi

Deklinacja III

Do deklinacji III należą rzeczowniki wszystkich trzech deklinacji z samogłoską tematyczną -i- (zmieniającą się w -y- [j] przed samogłoskową końcówką).
Przykładem niech będzie rzeczownik fem. alye 'matka'.

	Sing.	Plur.
Nom.	al-ye	ali
Gen.	al-is	alini
Dat.	al-ī	alisti
Acc.	al-in	ali
Abl.	al-is	alisti
Praep.	al-ī	ali
Voc.	al-ye	ali