Historia języka polskiego na konkrentych przykładach

[Maciej88]

Witam.

Mam konkretny problem. Muszę opisać przekształcenia, umieścić je w czasie oraz wyjaśnić jakie zjawiska językowe miały miejsce w wyrazach mać,macierz,matka. Pomocą ma mi służyć słownik.
Czy istnieje jakaś dobra dusza która pomogła by mi wyjaśnić owe zagadnienia? Jestem w tym zielony i nie rozumiem z tego nic a nic.

Z góry dziękuję za pomoc.
Pozdrawiam

[varpho :Ɔ(X)И4M:]

Pomocą ma mi służyć słownik.

otóż to.

poszukaj tu:
http://etymologia.org/wiki/S%C5%82ownik+etymologiczny/matka
i tu:
http://www.sciaga.pl/slowniki-tematyczne/szukaj/slownik-etymologiczny/matka/

parę tropów:
macierz - odpowiednik łacińskiej mater
matka - zdrobnienie od maci

[Silmethúlë]

Jaki słownik? Prasłowiańskiego, etymologiczny polskiego, polsko-rosyjski, SJP, swahili-afrykanerski...?

Wszystkie te słowa są pochodną ps. słowa mat-i, -eri

Ogólnie: mać powstało od prasłowiańskiego mati, które powstało z wcześniejszego mater poprzez skrócenie końcówki -er do -i.

Macierz to wyrównanie do mianownika dawnego dopełniacza słowa mać: macierze (co pochodzi od prasłowiańskiego matere).

Matka jest zdrobnieniem słowa mać (choć nie bardzo wiem jakim cudem jest to matka, a nie maćka ).

[Feles]

Matka jest zdrobnieniem słowa mać (choć nie bardzo wiem jakim cudem jest to matka, a nie maćka ).

Takim samym, jak nić to nitka, a nać to natka. :-P

[Silmethúlë]

Matka jest zdrobnieniem słowa mać (choć nie bardzo wiem jakim cudem jest to matka, a nie maćka ).

Takim samym, jak nić to nitka, a nać to natka. :-P

No dobra, to działa . Czyli polski nie gubi zmiękczenia w zdrobnieniach jedynie przy nie(zwarto)szczelinowych: bańka, kalka, ale matka, wiązka, gąska... cikawo.

[Towarzysz Mauzer]

To w sumie całkiem przyjemny temat, więc czemu nie zrobić czegoś za kogoś. Cóż, słownik pomocą może być tylko do pewnego stopnia. Posłużę się tu:
- Małym słownikiem języka polskiego, pod red. S. Skorupki, H. Auderskiej, Z. Łempickiej, Warszawa 1968,
- A. Brücknera Słownikiem etymologicznym języka polskiego, I wyd., 1926-27.

Sięgnijmy najpierw do słownika j. polskiego.

mać ż V «matka»; macierz ż VI 1. daw. dziś książk. «matka»; matka ż III 1. «kobieta mająca własne dziecko (dzieci) w stosunku do tego dziecka».

Dosyć zagadkowe, że macierz jest opatrzona kwalifikatorem "dawne", a mać nie.

O `matce` Brückner pisze tak:
 

matka, zdrobniałe, zastąpiło już od XIV wieku pierwotne mać,  skrócone z maci, w dalszych przypadkach macierze,  do czego urobiono nowe mianowniki: macierz i maciora:// »wy miłe maciory, w pieśni z drugiej połowy XV w.; matka już w pierwszej wrotce Bogurodzicy, ale jeszcze w psałterzach i biblji przeważa mać, macierze, nad matką ; przymiotnik dzierżawczy nigdy matczyn, wyłącznie macierzyn:// »je-dziny syn oćców a macierzyn«, biblja; macierzyński, macierzyństićo macierznik, 'łożysko', w biblji, ale macica (w ciele; w rzece; u roślin); matecznik (o 'legowisku zwierząt w lesię'). Od matki uwłaczano stale czci obcej, w rocie z roku 1392:.łajał mu ot matki« ; wyraźniej w innych rotach:.zadawał k... macierze syny, i. 1398, .(taki i taki) synu«

Tymczasem w staro-cerkiewno-słowiańskich przekładach Ewangelii św. Mateusza i Żywota św. Wacława pojawia się normalnie forma mati-materĭ:
"Нъ мати ѥю Драгомира ѹтврьди зємл҄ѭ"
"она жє наваждєна матєрѭ своєѭ даждь ми рєчє сьдє на мисѣ главѫ иоана крьститєлја"

Ustalmy więc chronologię.
1. Doba starosłowiańska (ok. IX-XI w.) - panuje niepodzielenie słowo mati (Dop. l.p. tego samego słowa* brzmi materě) we współczesnym znaczeniu słowa `matka`.
2. Zaranie polszczyzny (ok. XI-XII/XIII w.) - zachodzi miękczenie spółgłosek, słowo panuje dalej, ale pod postacią maci (Dop. l.p. macierze).
3. Doba wczesnostaropolska (ok. XIII-XIV w.) - dochodzi do skrócenia wygłosowej samogłoski: mać (Dop. l.p. macierze)
4. Późne średniowiecze I (XIV w.) - z języka potocznego przedostaje się do wyższych warstw forma zdrobniała matka i od tego czasu przestaje mieć znaczenie spieszczone, ale znaczy właśnie to, co dziś. Mać-macierze nabiera uroczystego kontekstu.
5. Późne średniowiecze II (XIV/XV w.) - zanika stara, kłopotliwa odmiana słowa mać i pojawiają się nowe: M. l.p. macierz - D. l.p. macierze, M. l.p. maciora - D. l.p. maciory, M. l.p. mać - D. l.p. maci. Wszystkie one mają uroczysty, nacechowany kontekst; równie chętnie pojawiają się w przekleństwach. Dalsza historia słowa "maciora" to osobna sprawa.
6. Doba średnio- i nowopolska - matka stanowi słowo neutralne, nienacechowane, macierz jest słowem archaicznym, uroczystym, mać w zasadzie występuje wyłącznie w wulgarnych frazeologizmach.

* jak: siemię, ale siemienia.

[Noqa]

Zupełnie poza tematem: jak interpretować te -ti w prasłowiańskim czy PIE? To się miałoby wymawiać [ti], [tʲi], [tʃʲi], [t͡ɕi]?

[lehoslav]

- A. Brücknera Słownikiem etymologicznym języka polskiego, I wyd., 1926-27.

Po co posługiwać się chujowym słownikiem / polecać go?

1. Doba starosłowiańska (ok. IX-XI w.) - panuje niepodzielenie słowo mati (Dop. l.p. tego samego słowa* brzmi materi) we współczesnym znaczeniu słowa `matka`.

Popracuj nad końcówkami

[Towarzysz Mauzer]

Po co posługiwać się chujowym słownikiem / polecać go?

Pewnie, że jest przestarzały, ale ma tą zaletę, że jest w Internecie.

Popracuj nad końcówkami

AAA! Pomyliłem datyw z dopełniaczem, wybaczcie.