Użytkownik:Dynozaur/Nazwy miejscowe w Prusiech: Różnice pomiędzy wersjami
(→Powiat niborski (nidzicki): Mała poprawka, nie ma gminy miejskiej Nibork.) |
m (→Powiat braniewski: W Kalendarzach Giersza są Perwilty, a więc jedynka.) |
||
(Nie pokazano 292 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
− | (Jako, że projekt jest "poważny" i z założenia ma przemówić do szerszego grona, pisany jest w [[Conlanger:Leksykon#R|języku radopolskim]]) | + | {{AM}}(Jako, że projekt jest "poważny" i z założenia ma przemówić do szerszego grona, pisany jest w [[Conlanger:Leksykon#R|języku radopolskim]]) |
=Wstęp= | =Wstęp= | ||
Linia 35: | Linia 35: | ||
|starożytne (pruskie lub gockie) | |starożytne (pruskie lub gockie) | ||
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: ''Olbiąg'' ( | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Elbiąg'', ''Olbiąg'' (staropolskie wersje nazwy miasta, używane w XV-XVII w.). | ||
+ | *Nazwa miasta bierze swój początek od przepływającej przez miasto rzeki ''Elbląg'', zaświadczonej już w 890 r. jako ''Ilfing'' (w relacjach angielskiego kupca Wulfstana). Jest to jeden z tych pradawnych hydronimów, których etymologii nie sposób ustalić, chociaż powszechnie uważa się tę nazwę za staropruską (aczkolwiek istnieją alternatywne teorie, np. o gockim pochodzeniu). Od XIII w. nazwa przybiera już formę ''Elbing'' i funkcjonuje jako nazwa miasta. Przejściowo (zwłaszcza w XIV w.) pojawiają się zmodyfikowane formy niem. typu ''Elwing'' lub ''Melbing'' (to drugie przez absorpcję przyimka?). Spolszczone formy nazwy miasta pojawiają się od XV w., początkowo w formie ''Olbiąg'', następnie ''Elbiąg'', a od XVII w. już dzisiejszy ''Elbląg'' (ze wstawnym -l-, wynikającym z asymilacji na odległość). | ||
+ | *Staropruska osada ''Truso'' (właściwie prus. ''Drūsa'' - postać "Truso" to forma wzięta żywcem z zapisków historycznych, ustaliła się w użyciu za sprawą historyków), uważana za "protoplastę" Elbląga, wzięła swoją nazwę bezpośrednio od jeziora Drużno, nad którym leży (zob. niżej ''Drużno'' w gm. wiejskiej Elbląg). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Bielany''' | + | |'''Bielany''' |
|Elbląg (miasto) | |Elbląg (miasto) | ||
|2 | |2 | ||
Linia 47: | Linia 50: | ||
*Powojenna nazwa polska oprócz tego, że naśladuje fonetycznie nazwę niemiecką, zdaje się również nawiązywać do warszawskich ''Bielan'' (byłaby to jedna z wielu nazw w toponimii Elbląga, nawiązujących do Warszawy). | *Powojenna nazwa polska oprócz tego, że naśladuje fonetycznie nazwę niemiecką, zdaje się również nawiązywać do warszawskich ''Bielan'' (byłaby to jedna z wielu nazw w toponimii Elbląga, nawiązujących do Warszawy). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Dąbrowa''' | + | |'''Dąbrowa''' |
|Elbląg (miasto) | |Elbląg (miasto) | ||
|1 | |1 | ||
Linia 55: | Linia 58: | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Dębica''' | + | |'''Dębica''' |
|Elbląg (miasto) | |Elbląg (miasto) | ||
|1~4 | |1~4 | ||
Linia 63: | Linia 66: | ||
|Nazwa dzielnicy (dawnej wsi, kojarzonej głównie z jej centralnym punktem - dużym cmentarzem komunalnym) pokutuje wśród miejscowych w formie ''Dębica''. Formą urzędową, ponadto zwykle pojawiającą się w opracowaniach przedwojennych, są jednak ''Dębice''. | |Nazwa dzielnicy (dawnej wsi, kojarzonej głównie z jej centralnym punktem - dużym cmentarzem komunalnym) pokutuje wśród miejscowych w formie ''Dębica''. Formą urzędową, ponadto zwykle pojawiającą się w opracowaniach przedwojennych, są jednak ''Dębice''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Jelenia Dolina''' | + | |'''Drewnik''' |
+ | |Elbląg (miasto) | ||
+ | |2~3 | ||
+ | |''Drewshof'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *W potocznym użyciu także: ''Zajazd''. | ||
+ | *N. niem. od nazwiska właściciela, Albrechta ''Drewesa''. Przyjęta po wojnie nazwa nawiązuje (z adideacją) do I członu n. niem. | ||
+ | *Okresowo majątek nosił następujące oboczne nazwy (od nazwisk kolejnych właścicieli): ''Stolzenhof'' (1644), ''Cudinenhof'' (XVII w.), ''Brodowskihof'' (1766), ''Reinshof'' (XVIII w.). Z nazwy ''Brodowskihof'' można było skorzystać i ustalić nazwę tej wsi (obecnie dzielnicy Elbląga) jako ''Brodowskie'' lub ''Brodowo''. Niemniej, trzeba pamiętać, że jest to i tak typowo niemiecki twór (jedynie utworzony od polsko brzmiącego nazwiska), w dodatku mocno efemeryczny - związany ściśle z okresem, w którym właścicielem majątku był Brodowski. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jelenia Dolina''' | ||
|Elbląg (miasto) | |Elbląg (miasto) | ||
|3 | |3 | ||
Linia 71: | Linia 85: | ||
|Nie lepiej byłoby użyć dokładnego tłumaczenia n. niem. ''Jelenia Karczma''? | |Nie lepiej byłoby użyć dokładnego tłumaczenia n. niem. ''Jelenia Karczma''? | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Krasny Las''' | + | |'''Krasny Las''' |
|Elbląg (miasto) | |Elbląg (miasto) | ||
|4 | |4 | ||
Linia 79: | Linia 93: | ||
| | | | ||
*Spolszczenie ''Szynwałd'' pojawia się w SGKP i u Ceynowy. | *Spolszczenie ''Szynwałd'' pojawia się w SGKP i u Ceynowy. | ||
− | *Przed włączeniem do Elbląga dwie miejscowości: ''Alt Schönwalde'' (po wojnie ''Pięknolas'') i ''Neu Schönwalde'' (po wojnie ''Krasny Las''). | + | *Przed włączeniem do Elbląga dwie miejscowości: ''Alt Schönwalde'' (po wojnie ''Pięknolas'') i ''Neu Schönwalde'' (po wojnie ''Krasny Las''). |
+ | *Nazwa wariantowa (notowana w PRNG): ''Czarnolesie''. Jest to jeden z wariantów, utrwalonych w mowie ludności napływowej krótko po wojnie. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Modrzewina''' | + | |'''Modrzewina''' |
|Elbląg (miasto) | |Elbląg (miasto) | ||
|2 | |2 | ||
Linia 89: | Linia 104: | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Nowe Pole''' | + | |'''Nowe Pole''' |
|Elbląg (miasto) | |Elbląg (miasto) | ||
|2 | |2 | ||
|''Neustädterfeld'' | |''Neustädterfeld'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | |Opracowania historyczne używają czasem nazwy ''Nowomiejskie Pole'' (dokładniejsze przetłumaczenie nazwy niemieckiej - ta część miasta była niegdyś polem, należącym do elbląskiego Nowego Miasta). Trudno mi jednak powiedzieć, czy była ona kiedykolwiek w faktycznym użyciu. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Próchnik''' | + | |'''Próchnik''' |
|Elbląg (miasto) | |Elbląg (miasto) | ||
− | | | + | |6 |
|''Dörbeck'' | |''Dörbeck'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Dyrbek''' |
| | | | ||
+ | *Oboczna n. niem. ''Dorrebach'', ''Dürrebach'' (XIV w.) - wysokoniemiecki odpowiednik późniejszej n. urzędowej. | ||
+ | *U Kohutka: ''Dyrbek''. Co prawda, jest to bardzo "mechaniczne" spolszczenie n. niemieckiej (być może zaczerpnięte z którejś z map, na których opierał się Kohutek), ale chyba i tak wartościowsze od współczesnego "chrztu" (ponadto, nazwę ''Dyrbek'' nosi jeden z dopływów Sanu, więc nie jest to forma zupełnie obca językowi polskiemu). Warto też nadmienić, że krótko po wojnie ludność napływowa używała dla tej wsi (dziś części Elbląga) podobnej formy ''Dorobek'', która jest adideacją n. niem. | ||
+ | *Popegeerowska osada ''Leszków'' (dziś część Elbląga) wydzielona z Próchnika. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Rubno Wielkie''' | + | |'''Rubno Wielkie''' |
|Elbląg (miasto) | |Elbląg (miasto) | ||
− | |2 | + | |2~3 |
|''Groß Röbern'' | |''Groß Röbern'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Historyczne (XVI-XVIII w.) niem. nazwy dworu - ''Sprengelshof'', ''Jacobsonshof'', ''Rittersdorfshof'', od nazwisk kolejnych właścicieli. Od 1772 notowana n. ''Röbern'' (n. niem., odimiennego pochodzenia - może przeniesione?), powojenną nazwę ''Rubno'' można uznać za w pewien sposób nawiązującą brzmieniowo do oryginału. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Stagniewo''' | + | |'''Stagniewo''' |
|Elbląg (miasto) | |Elbląg (miasto) | ||
|4 | |4 | ||
Linia 119: | Linia 138: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Stagnity''' | |'''Stagnity''' | ||
− | |Nazwa ustalona urzędowo w 1947 r. jako ''Stagnity'' (MPol Nr A-134, s. 1065) | + | | |
+ | *Nazwa ustalona urzędowo w 1947 r. jako ''Stagnity'' (MPol Nr A-134, s. 1065), co ma tradycję użycia przedwojennego (SGKP tom II, s. 855, także w wersji kaszubskiej u Ceynowy). Obecnie używana forma ''Stagniewo'' (co ciekawe, w urzędowych spisach wciąż widnieją ''Stagnity'' - jednak nikt praktycznie tej formy dziś nie używa) jest wynikiem powojennego przeinaczenia i należałoby ją znów naprostować na tradycyjne ''Stagnity'', aby w pełni oddać pruskie pochodzenie tej nazwy. | ||
+ | *1300 ''Stangenita'', ''Stangnite''; 1307 ''Stangenite''; 1316 ''Stangnite''. Nazwa pruska, okresowo z niem. sufiksami -''hof'', -''gut'' (1457 ''Stangnetenhof'', 1568 ''Stangnetengut''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Stawnik''' | ||
+ | |Elbląg (miasto) | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Klein Teichhof'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Oboczne nazwy niem.: ''Wangenheimshof'', ''Brandshöfchen'' (daty?). Zapewne od nazwisk różnych właścicieli majątku. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Warszawskie Przedmieście''' | + | |'''Warszawskie Przedmieście''' |
|Elbląg (miasto) | |Elbląg (miasto) | ||
|5 | |5 | ||
Linia 127: | Linia 156: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Surwajty''' | |'''Surwajty''' | ||
− | |Pierwotna, pruska nazwa majątku ''Spittelhof'' (a późniejszej części Elbląga) brzmiała ''Surweyte'' (1344). Przy ustalaniu nazw dzielnic Elbląga ten fakt przeoczono i nadano tej części Elbląga ahistoryczną nazwę "Warszawskie Przedmieście" ( | + | | |
+ | *Według ustaleń KUNM: ''Warszawskie'' (bez II członu). | ||
+ | *Pierwotna, pruska nazwa majątku ''Spittelhof'' (a późniejszej części Elbląga) brzmiała ''Surweyte'' (1344). Przy ustalaniu nazw dzielnic Elbląga ten fakt przeoczono i nadano tej części Elbląga ahistoryczną nazwę "Warszawskie (Przedmieście)" (co jest podwójnym nawiązaniem - odwołuje się zarówno do geograficznego położenia dzielnicy [jest to ta część Elbląga, do której się wjeżdża od strony Warszawy], a także do licznie osiadłych po II Wojnie Światowej w Elblągu warszawiaków). Z pewnością jednak warto przywrócić tej części Elbląga jej pierwotną, pruską nazwę w spolszczonej formie ''Surwajty''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Zakrzewo''' | + | |'''Winnica''' |
+ | |Elbląg (miasto) | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Weingarten'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Witoszewo''' | ||
+ | |Elbląg (miasto) | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Wittenfelde'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zakrzewo''' | ||
|Elbląg (miasto) | |Elbląg (miasto) | ||
|6 | |6 | ||
Linia 135: | Linia 182: | ||
|niemieckie (nazwiskowe) | |niemieckie (nazwiskowe) | ||
|'''Wesołowo''' | |'''Wesołowo''' | ||
− | |Nazwa majątku (późniejszej dzielnicy Elbląga) ''Groß Wesseln'' pochodzi od nazwiska właściciela ''Wessel''. Istnieje jednak przedwojenne spolszczenie ''Wesołowo'' (Chojnacki). | + | |Nazwa majątku (późniejszej dzielnicy Elbląga) ''Groß Wesseln'' pochodzi od nazwiska właściciela ''Wessel''. Istnieje jednak przedwojenne spolszczenie ''Wesołowo'' (Chojnacki). Po wojnie dzielnicę tę (dawny majątek) nazwano urzędowo ''Zakrzewo''. Niemniej, warto wrócić do starszej n. pol. (już samo jej istnienie jest faktem wartym odnotowania). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Zawada''' | + | |'''Zawada''' |
|Elbląg (miasto) | |Elbląg (miasto) | ||
|3 | |3 | ||
Linia 144: | Linia 191: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zawodzie''' | ||
+ | |Elbląg (miasto) | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Wansau'' | ||
+ | |pruskie? | ||
+ | |'''Wąsowo''' | ||
+ | |Trudno mi powiedzieć, od czego mogłaby się wywodzić oryginalna nazwa tej dzielnicy. Brzmi niezbyt niemiecko, może więc ma pruskie pochodzenie? Tak czy inaczej, daje się łatwo przełożyć na polską fonetykę jako ''Wąsowo'' i w taką formę postulowałbym wprowadzić, w miejsce "Zawodzia" (które odnosi się do położenia dzielnicy po drugiej stronie rzeki Elbląg, jednak nie jest to nazwa uzasadniona historycznie). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Młynary''' | |'''Młynary''' | ||
Linia 160: | Linia 215: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Dawniej też: ''Holąd Pruski'' (spolszczenie nazwy niemieckiej, | + | *Dawniej też: ''Holąd Pruski''. |
− | + | *W literaturze przedwojennej współistnieją dwa warianty nazwy tego miasta - ''Holąd Pruski'' (spolszczenie nazwy niemieckiej, najprawdopodobniej ludowe. Sama nazwa odnosi się do holenderskiego [menonickiego] osadnictwa w regionie), a także ''Pasłęk'' - spolszczenie pierwotnej pruskiej nazwy tego miejsca (dok. 1267 ''Pazluch'', rekonstr. ''Pāistlauks''). Po wojnie zdecydowano się zastosować ten drugi, staropruski wariant. | |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tolkmicko''' | |'''Tolkmicko''' | ||
Linia 176: | Linia 231: | ||
|''Ellerwald 2. Trift'' | |''Ellerwald 2. Trift'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |( | + | |(Olszyna II) |
| | | | ||
*Przed wojną miejscowości znane dziś jako ''Władysławowo'', ''Adamowo'', ''Kazimierzowo'', ''Janowo'' i ''Józefowo'' były częścią jednego sołectwa zwanego ''Ellerwald''. Po wojnie wszystkie pięć osad ochrzczono ahistorycznymi nazwami, pochodzącymi od imion, czyniąc związek pomiędzy nimi mniej przejrzystym. | *Przed wojną miejscowości znane dziś jako ''Władysławowo'', ''Adamowo'', ''Kazimierzowo'', ''Janowo'' i ''Józefowo'' były częścią jednego sołectwa zwanego ''Ellerwald''. Po wojnie wszystkie pięć osad ochrzczono ahistorycznymi nazwami, pochodzącymi od imion, czyniąc związek pomiędzy nimi mniej przejrzystym. | ||
− | * | + | *Krótko po wojnie stosowano dla całego sołectwa nazwy ''Olszyna'' (wg propozycji Instytutu Bałtyckiego, z numerkami jako ''Olszyna I'', ''Olszyna II'' itd.) i ''Zaścianek'' (potocznie, n. łączyła się z obecnymi nazwami odimiennymi - ''Zaścianek-Adamowo'', ''Zaścianek-Kazimierzowo'' itp.). Z kolei na [http://www.mapywig.org/m/WIG_maps/series/500K_post-WW2/MAPA_POLSKI_1_500_000_GDANSK_2.jpg mapie z 1947 r.] na miejscu Adamowa widnieje nazwa ''Olszanki'' (jednak nie znajduję potwierdzenia, aby taka nazwa funkcjonowała w terenie). Można by rozważyć powrót do jednolitej nazwy dla całego historycznego sołectwa tak, aby podkreślić historyczne związki między tymi miejscowościami. |
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Batorowo''' | ||
+ | |Elbląg | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Neu Terranova'' | ||
+ | |łacińskie | ||
+ | |'''Nowe Nowakowo''' | ||
+ | | | ||
+ | *Patrz też niżej: ''Nowakowo''. | ||
+ | *Według ustaleń KUNM: ''Nowe Nowakowo''. Forma ''Batorowo'' ustaliła się mimo tych ustaleń. Jest to nazwa nacechowana ideologicznie (nawiązanie do Stefana Batorego), która ponadto zrywa historyczny związek tej wsi z sąsiednim Nowakowem (przed wojną wsie nosiły powiązane nazwy). Uważam, że warto wrócić do nazw ustalonych przez KUNM, nawet jeżeli nie ma dla tej miejscowości przedwojennej tradycji. | ||
+ | *Osada ''Nowe Batorowo'' jest tworem nowym, wydzielonym z Batorowa. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
| '''Bielnik''' | | '''Bielnik''' | ||
Linia 251: | Linia 317: | ||
|'''Helenowo''' | |'''Helenowo''' | ||
|Elbląg | |Elbląg | ||
− | | | + | |5 |
− | |''Stutthof'' | + | |''Stutthof'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Szczutowo''' |
− | | | + | | |
+ | *Według ustaleń KUNM: ''Szczutowo''. | ||
+ | *Porównując mapy współczesne z niemieckimi, wygląda na to, że obecna miejscowość Helenowo odpowiada przedwojennej osadzie ''Stutthof'' (nie mylić ze Sztutowem przy Mierzei), aczkolwiek w jej skład wchodzi też część dawnego Władysławowa (''Ellerwald 1. Trift''). Sama nazwa ''Helenowo'' ma charakter potoczny - krótko po wojnie była używana jako nazwa obecnego Władysławowa (często jako ''Zaścianek-Helenowo'') i po jej odrzuceniu przez KUNMowską standardyzację, przeniesiono ją na tę osadę. Uważam jednak, że warto przywrócić urzędową nazwę ''Szczutowo'' (nawet jeżeli ta nigdy nie funkcjonowała w terenie), jako nawiązującą fonetycznie do n. niemieckiej. Forma ''Helenowo'', choć wpisuje się w lokalny trend (powojennych) nazw odimiennych, sama w sobie jest ahistoryczna. Nazwa ''Szczutowo'' wydaje się wartościowsza. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Jagodno''' | |'''Jagodno''' | ||
Linia 263: | Linia 331: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Wognap''' | |'''Wognap''' | ||
− | |Nazwa pruskiego pochodzenia (*Wūgan-appi, dosł. ''jagodowa rzeka''). Ustalona po wojnie nazwa ''Jagodno'' | + | | |
+ | *Do 1999 r. urzędowo ''Jagodna'' (tak ustaliła KUNM - dawniej dwie miejscowości ''Jagodna Wielka'' i ''Mała''). Forma ta bywa używana do dziś. | ||
+ | *Nazwa pruskiego pochodzenia (*Wūgan-appi, dosł. ''jagodowa rzeka''). Ustalona po wojnie nazwa ''Jagodno''/''Jagodna'' nawiązuje do nazwy oryginalnej znaczeniowo, jednak nazw pruskich nie powinno się tłumaczyć, tylko oddawać fonetycznie. Preferowana odmiana - ''Wognap'', ''do Wognapia'', ''w Wognapiu''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Janowo''' | |'''Janowo''' | ||
Linia 270: | Linia 340: | ||
|''Ellerwald 4. Trift'' | |''Ellerwald 4. Trift'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |( | + | |(Olszyna IV) |
|Patrz wyżej: ''Adamowo''. | |Patrz wyżej: ''Adamowo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 286: | Linia 356: | ||
|''Ellerwald 5. Trift'' | |''Ellerwald 5. Trift'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |( | + | |(Olszyna V) |
|Patrz wyżej: ''Adamowo''. | |Patrz wyżej: ''Adamowo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Karczowizna''' | |'''Karczowizna''' | ||
|Elbląg | |Elbląg | ||
− | | | + | |2 |
|''Rodland'' | |''Rodland'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
Linia 302: | Linia 372: | ||
|''Ellerwald 3. Trift'' | |''Ellerwald 3. Trift'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |( | + | |(Olszyna III) |
− | |Patrz wyżej: ''Adamowo''. | + | | |
+ | *Do 2002 r. oficjalnie ''Kazimierzewo'' (taką postać ustaliła KUNM), chociaż formy obecnej używano potocznie dużo wcześniej. | ||
+ | *Patrz wyżej: ''Adamowo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kępa Rybacka''' | |'''Kępa Rybacka''' | ||
Linia 319: | Linia 391: | ||
|hybryda (prus. + niem.) | |hybryda (prus. + niem.) | ||
|'''Surokępy Dolne''' | |'''Surokępy Dolne''' | ||
− | | Człon ''Zeyers''- w nazwie niemieckiej odnosi się do wsi ''Zeyer'' (dziś Kępki, pow. nowodworski, gm. Nowy Dwór Gd.), za którą kryje się staropruski hydronim ''Sura''. Z tego powodu warto by zachować ten źródłosłów w nazwie polskiej. Proponowana nazwa ''Surokępy'' zachowuje zarówno prus. hydronim, jak i człon ''Kampe'' = kępa, odzwierciedlony w nazwie obecnej. Dookreślenia ''Małe'', ''Wielkie'' zostały zastąpione przez ''Dolne'', '' | + | | Człon ''Zeyers''- w nazwie niemieckiej odnosi się do wsi ''Zeyer'' (dziś Kępki, pow. nowodworski, gm. Nowy Dwór Gd.), za którą kryje się staropruski hydronim ''Sura''. Z tego powodu warto by zachować ten źródłosłów w nazwie polskiej. Proponowana nazwa ''Surokępy'' zachowuje zarówno prus. hydronim, jak i człon ''Kampe'' = kępa, odzwierciedlony w nazwie obecnej. Dookreślenia ''Małe'', ''Wielkie'' zostały zastąpione przez ''Dolne'', ''Górne'' lepiej odpowiadające -''nieder''- i -''vorder''- w nazwach niemieckich. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Klepa''' | |'''Klepa''' | ||
Linia 331: | Linia 403: | ||
|'''Komorowo Żuławskie''' | |'''Komorowo Żuławskie''' | ||
|Elbląg | |Elbląg | ||
− | | | + | |5 |
|''Kämmersdorf'' | |''Kämmersdorf'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Poszusty''' |
− | | | + | | |
+ | *Pierwotnie: ''Passiauxten'', ''Panschaiesten'' (1321). Nazwa pruska, aczkolwiek niełatwa do zrekonstruowania. | ||
+ | *Nazwa ustalona po wojnie oczywiście oddaje n. niemiecką (z trochę niepotrzebnym dookreśleniem), ale wobec istnienia dla tej wsi pierwotnej pruskiej nazwy, warto byłoby do niej nawiązać. Uważam, że zapisy historyczne dają motywację dla stworzenia spolszczonej formy ''Poszusty'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Krzyż''' | |'''Krzyż''' | ||
Linia 351: | Linia 425: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Myślatyn''' | |'''Myślatyn''' | ||
− | | | + | | |
+ | *1387 ''Muslatin''. Nazwa pochodzenia pruskiego (od n. osobowej ''Moislot''). | ||
+ | *Przed wojną: ''Myślatyn''. Mimo istnienia tego tradycyjnego spolszczenia, oddającego oryginalną n. pruską, po wojnie przyjęto zmodyfikowaną formę "Myślęcin". Powód tej modyfikacji niejasny, zapewne jest to próba "slawizacji" tego toponimu (wywód od pol. n. os. ''Myślęta''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowakowo''' | |'''Nowakowo''' | ||
|Elbląg | |Elbląg | ||
− | | | + | |2* |
|''Alt Terranova'' | |''Alt Terranova'' | ||
|łacińskie | |łacińskie | ||
− | |''' | + | |(Stare Nowakowo) |
− | + | | | |
+ | *Według ustaleń KUNM: ''Stare Nowakowo''. Opuszczenie pierwszego członu wynika zapewne ze zmiany nazwy ''Nowego Nowakowa'' na ''Batorowo''. | ||
+ | *Zobacz też wyżej: ''Batorowo''. Z przyczyn historycznych, przydałoby się ujednolicić nazwy tych dwóch miejscowości. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowina''' | |'''Nowina''' | ||
Linia 366: | Linia 444: | ||
|''Neuendorf Höhe'' | |''Neuendorf Höhe'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |'''Nowa Wieś | + | |'''Nowa Wieś''' |
| | | | ||
*Przedwojenna polska nazwa brzmi "Nowa Wieś". Możliwe dookreślenie "Górna" (por. Gronowo Górne) dla odróżnienia od innych miejscowości o takiej nazwie. | *Przedwojenna polska nazwa brzmi "Nowa Wieś". Możliwe dookreślenie "Górna" (por. Gronowo Górne) dla odróżnienia od innych miejscowości o takiej nazwie. | ||
− | *Max Bär przytacza dla wsi dawną nazwę ''Bandejen'' (opatruje ją jednak znakiem zapytania), co jest bez wątpienia nazwą pruską. Trudno z pewnością stwierdzić, jaka stoi za przekazem Bära, jednak wiadomo, że istniała pruska osada o nazwie ''Bandeynen'' (1351), ''Bandayn'' (1418) niedaleko Tolkmicka, której domniemane położenie odpowiada mniej więcej wsi Nowinka (niem. ''Neuendorf-Kämmereidorf'') w gm. Tolkmicko (p.). Możliwe więc, że Bär pomylił te dwie podobnie nazwane miejscowości | + | *Max Bär przytacza dla wsi dawną nazwę ''Bandejen'' (opatruje ją jednak znakiem zapytania), co jest bez wątpienia nazwą pruską. Trudno z pewnością stwierdzić, jaka motywacja historyczna stoi za przekazem Bära, jednak wiadomo, że istniała pruska osada o nazwie ''Bandeynen'' (1351), ''Bandayn'' (1418) niedaleko Tolkmicka, której domniemane położenie odpowiada mniej więcej wsi Nowinka (niem. ''Neuendorf-Kämmereidorf'') w gm. Tolkmicko (p.). Możliwe więc, że Bär pomylił te dwie podobnie nazwane miejscowości. |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowotki''' | |'''Nowotki''' | ||
Linia 416: | Linia 484: | ||
| | | | ||
*1349 ''Pylon''. | *1349 ''Pylon''. | ||
− | *U Ceynowy ''Ploné'' (''Plony''), ale chyba nie jest to wartościowy przekaz. Obecna postać nazwy z pewnością lepiej odzwierciedla pruski oryginał. | + | *U Ceynowy ''Ploné'' (''Plony''), ale chyba nie jest to wartościowy przekaz. Obecna postać nazwy z pewnością lepiej odzwierciedla pruski oryginał. Z drugiej strony, ciekawy jest fakt, że sąsiedni PGR ''Nowa Pilona'' widnieje na niektórych mapach jako ''Nowe Plony''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowa Pilona''' | |'''Nowa Pilona''' | ||
Linia 424: | Linia 492: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | Patrz wyżej: ''Pilona''. | + | | |
+ | *Potocznie także: ''Nowe Plony''. | ||
+ | *Patrz wyżej: ''Pilona''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Przezmark''' | |'''Przezmark''' | ||
Linia 432: | Linia 502: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Przez wieś przepływa rzeczka ''Wańkówka'' (funkcjonuje w spisach od 2005 r., brak nazw hist. i niem.), której nazwa (potocznego pochodzenia) jest pozostałością używanej krótko po wojnie nazwy tej wsi - ''Wańkowicze'' (na cześć pisarza Melchiora Wańkowicza, wówczas jeszcze żyjącego). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Raczki Elbląskie''' | |'''Raczki Elbląskie''' | ||
Linia 438: | Linia 508: | ||
|5 | |5 | ||
|''Unterkerbswalde'' | |''Unterkerbswalde'' | ||
− | |niemieckie | + | |niemieckie |
− | | | + | |'''Karczowiska Dolne''' |
| | | | ||
− | * | + | *Pierwszy człon nazwy ''Kerbswalde'' pochodzi od niem. ''Kerb'' (karb, nacięcie), a więc nazwa ta oznaczałoby "wykarczawany las". Taką interpretację najwyraźniej przyjęła KUNM, uchwalając ''Oberkerbswalde'' jako ''Karczowiska Górne''. Fakt, że bliźniaczą miejscowość ''Unterkerbswalde'' uchwalono jako "Raczki Elbląskie" nie można nazwać inaczej, jak nazewniczym błędem. Po pierwsze, całkowicie zaniedbano jakąkolwiek konsekwencję w nazwach tych dwóch blisko związanych miejscowości. Po drugie, wariant "Raczki" wynika z błędnego odczytania członu ''Kerbs''- jako ''Krebs''-. Uważam więc, że choćby z przyczyn historycznych warto ujednolić nazwy tych dwóch miejscowości, stosując poprawniejszy wariant nazewniczy, oparty na znaczeniu oryginału. |
− | |||
*Jakakolwiek zmiana oznaczałaby konieczność aktualizacji podręczników - wieś Raczki Elbląskie uważa się za najniższy punkt Rzeczpospolitej Polskiej (chociaż istnieją spory na ten temat). | *Jakakolwiek zmiana oznaczałaby konieczność aktualizacji podręczników - wieś Raczki Elbląskie uważa się za najniższy punkt Rzeczpospolitej Polskiej (chociaż istnieją spory na ten temat). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 452: | Linia 521: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *N. niem również spotykana w formie ''Zerpien''. |
− | *1263 '' | + | *Pierwotnie: 1246 ''Zerewet'', 1263 ''Zarweit''. Następnie: 1286 ''Zyrpin'', 1287 ''Cerpyn'', 1386 ''Cirpin'', ''Czirpin''. Jest to pierwotna nazwa pruska, mocno przekształcona zapewne pod wpływem słowiańskim. NMP dopuszcza możliwość (na podstawie zapisów z końca XIII w. i XIV w.), że forma pol. tej nazwy brzmiała pierwotnie *''Cier(z)pin'', jednak z dużą dozą niepewności. W każdym razie, w przedwojennej literaturze polskiej nazwa ta funkcjonuje w formie spolszczonej ''Sierpin'' (w SGKP czasem ''Sierpień'') i taką przyjęto oficjalnie po wojnie. |
+ | *Potoczny wariant (notowany w PRNG): ''Sierpinek''. Forma ta używana była od okresu powojennego (zaproponowała ją lokalna administracja) i wynika ze skojarzenia nazwy wsi z nazwiskiem XVI-wiecznego dowódcy floty królewskiej Zygmunta Augusta, Mateusza Sierpinka (Matthiasa Scharpinga). Wariant ten słusznie odrzuciła KUNMowska standardyzacja, jednak fakt że odnotowano go w PRNG świadczy, że musiał pokutować w potocznym użyciu jeszcze do niedawna (a może nawet do dziś). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tropy Elbląskie''' | |'''Tropy Elbląskie''' | ||
Linia 469: | Linia 539: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Osada uchodzi za część Nowakowa, trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Weklice''' | |'''Weklice''' | ||
Linia 475: | Linia 545: | ||
|1 | |1 | ||
|''Wöklitz'' | |''Wöklitz'' | ||
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1294 ''Wekelicz''; 1320 ''Weklitze''; 1361 ''Wekeletz'', ''Wekelitzce''. Nazwa pruska, zapewne o odosobowym charakterze. Obocznie do niej istniała też inna: 1287 ''Pomenen'', 1349 ''Pomen'', również pruskiego pochodzenia. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Węzina''' | |'''Węzina''' | ||
Linia 492: | Linia 562: | ||
|''Ellerwald 1. Trift'' | |''Ellerwald 1. Trift'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |( | + | |(Olszyna I) |
|Patrz wyżej: ''Adamowo''. | |Patrz wyżej: ''Adamowo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 501: | Linia 571: | ||
|hybryda (prus. + niem.) | |hybryda (prus. + niem.) | ||
|'''Bieliny''' | |'''Bieliny''' | ||
− | | | + | |Pierwotnie: ''Belinen'' (1389). Zapis ten wskazuje na pierwotną nazwę pruską, którą należało spolszczyć jako ''Bieliny''. Dzisiejsza forma jest co najwyżej niedokładnym nawiązaniem. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Burdajny''' | |'''Burdajny''' | ||
Linia 509: | Linia 579: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1297 ''Burdeyn'', 1327 ''Bordeyn'', 1348 ''Burdein''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stary Cieszyn''' | |'''Stary Cieszyn''' | ||
Linia 541: | Linia 611: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1378 ''Doberin'', | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Debry'' (Giersz, oboczne). | ||
+ | *1354 ''Dobrin'', 1378 ''Doberin''. Nazwa pruskiego pochodzenia, w pol. adideowana do postaci ''Dobry''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Godkowo''' | |'''Godkowo''' | ||
Linia 567: | Linia 639: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1383 ''Grusieyn'' | + | |1383 ''Grusieyn'', ''Grusien'', 1411-19 ''Gruseyn''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Gwiździny''' | |'''Gwiździny''' | ||
Linia 575: | Linia 647: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Przyjęta po 1945 nazwa ''Gwiździny'' stanowi | + | |Przyjęta po 1945 nazwa ''Gwiździny'' stanowi pośrednie nawiązanie do nazwy niemieckiej - niem. ''pfeifen'' znaczy ''gwizdać'' (zawarte w tej nazwie miejscowej nazwisko ''Pfeiffert'' można przetłumaczyć jako "Gwizdacz"). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Karwity''' | |'''Karwity''' | ||
|Godkowo | |Godkowo | ||
− | | | + | |1 |
|''Karwitten'' | |''Karwitten'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1402-08 ''Kirwiten''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Klekotki''' | |'''Klekotki''' | ||
Linia 599: | Linia 671: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1411-19 ''Krikayn'', 1448 ''Kyrkayn''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kwitajny Małe''' | |'''Kwitajny Małe''' | ||
Linia 607: | Linia 679: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Patrz niżej. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kwitajny Wielkie''' | |'''Kwitajny Wielkie''' | ||
Linia 615: | Linia 687: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *U Kohutka: Wielkie i Małe ''Kwitanie'', ale raczej nie jest to wartościowa forma. Nazwa obecna lepiej i regularniej oddaje pruski oryginał. | ||
+ | *1402-08 ''Quytteyn'', 1448 ''Quitteyn''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Lesiska''' | |'''Lesiska''' | ||
Linia 649: | Linia 723: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1348 ''Nauden''; 1351 ''Naudin'', ''Neuden''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Niekwitajny''' | |'''Niekwitajny''' | ||
Linia 657: | Linia 731: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1276 ''Nequiteyn'' | + | |1276 ''Nequiteyn'', ''Nequityn''. U Kohutka i Leydinga ''Nektajny'', co jednak nie pojawia się w żadnych wcześniejszych źródłach, a forma obecna nawiązuje bliżej do najpierwotniejszego brzmienia tej pruskiej nazwy. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Olkowo''' | |'''Olkowo''' | ||
Linia 665: | Linia 739: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Alkajny''' | |'''Alkajny''' | ||
− | |Na podstawie zapisu ''Alckeynn'' (1531), dowodzącego pruskiego pochodzenia tej nazwy, należało ustalić spolszczenie jako "Alkajny". Forma "Olkowo" odzwierciedla tę nazwę co najmniej niedokładnie. | + | |Na podstawie zapisu ''Alckeynn'' (1531), dowodzącego pruskiego pochodzenia tej nazwy, należało ustalić spolszczenie jako "Alkajny". Forma "Olkowo" odzwierciedla tę nazwę co najmniej niedokładnie. Kohutek (ok. 1945 r.) co prawda notuje ''Alki'', ale to raczej jego autorska forma, oparta na niemieckiej, postać *Alkajny wydaje się poprawniejsza. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Osiek''' | |'''Osiek''' | ||
Linia 680: | Linia 754: | ||
|''Peiskam'' | |''Peiskam'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | | | + | | -- |
− | |Do 2005 oficjalnie: ''Piskajmy''. | + | | |
+ | *Do 2005 oficjalnie: ''Piskajmy''. | ||
+ | *1335 ''Paskaynen'', ''Paskayn'', ''Pyskam'', ''Peyskam''; 1354 ''Payskeyn''. | ||
+ | *Po wojnie oficjalno wprowadzono formę spolszczoną ''Piskajmy'' (z regularnym przejęciem prus. -''kaims''), która jednak ustąpiła w użyciu formie z członem -''kajny''. W starych zapiskach zarówno zdarzają się formy z -''ka(y)m'', jak i z -''kayn'', więc obie formy mają jakieś uzasadnienie. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Plajny''' | |'''Plajny''' | ||
Linia 689: | Linia 766: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1290 ''Playnen'', ''Pleyn''. | + | |1290 ''Playnien'', ''Playnen'', ''Pleyn''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Podągi''' | |'''Podągi''' | ||
Linia 697: | Linia 774: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1276 ''Padangin''; 1339 ''Padangme'', ''Padangyn'', ''Padanginen''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Siedlisko''' | |'''Siedlisko''' | ||
Linia 712: | Linia 789: | ||
|''Schmauch'' | |''Schmauch'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | |''' | + | |'''Smugi''' |
− | | | + | | |
+ | *1320-1331 ''Schmuge'',1402-08 ''Smug''. Nazwa pochodzenia pruskiego (rdzeń *''Smūg''-), którą można było prosto spolszczyć jako ''Smugi''. | ||
+ | *Nazwa ''Skowrony'' nawiązuje do położonej blisko wsi góry ''Lerchen Berg'' (pol. ''Skowronia Góra''). Niemniej, należało spolszczyć oryginalną nazwę pruską. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stojpy''' | |'''Stojpy''' | ||
Linia 721: | Linia 800: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | 1402 | + | | 1402-08, 1448 ''Stoypen'', 1531 ''Stoypenn'' |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Swędkowo''' | |'''Swędkowo''' | ||
Linia 728: | Linia 807: | ||
|''Schwöllmen'' | |''Schwöllmen'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | |''' | + | |'''Świlmy''' |
− | |ok. 1440 ''Swalmen''. Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją spolszczyć. | + | |1386 ''Swylmekaym'', 1402-08 ''Swylmedorff'', ok. 1440 ''Swalmen'', 1448 ''Swilmen'', 1531 ''Schwilmen''. Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją spolszczyć. Podobnie nazwaną miejscowość ''Schwollmen'' (dziś nieistniejącą, na terenie obecnej gm. Górowo Iławeckie) spolszczono jako ''Swalmy''. Ze względu na dość konsekwentne -i- w najstarszych zapisach, tutaj zdecydowałem zastosować formę ''Świlmy''. Dla prostoty, nie stosuję tu sufiksu -''kajmy'', który i tak szybko odpadł w tej nazwie. Nie psuje to staropruskiego charakteru nazwy - oboczność najprawdopodobniej miała miejsce już na gruncie języka pruskiego. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szymbory''' | |'''Szymbory''' | ||
Linia 747: | Linia 826: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1931-45: ''Klein Wickerau''. | *Nazwa w latach 1931-45: ''Klein Wickerau''. | ||
− | *U Leydinga dokładne spolszczenie niem. dookreślenia. | + | *U Leydinga dokładne spolszczenie niem. dookreślenia. Dookreślenie przyjęte w oficjalnej nazwie jest ahistoryczne, określeń typu "Szlacheckie" raczej unikano. Można warto by to naprostować, chociaż najważniejsze, że główny człon nazwy jest wierny oryginałowi. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ząbrowiec''' | |'''Ząbrowiec''' | ||
Linia 764: | Linia 843: | ||
|'''Wisknity''' | |'''Wisknity''' | ||
| | | | ||
− | *1378 ''Wayskenyten'' | + | *1378 ''Wayskenyten''; 1380 ''Wayskenyken'', ''Weyskenik''. |
− | *Po wojnie w karygodny sposób zniszczono starą, pruską nazwę tej osady, pochodzącą od rzeki Wąski (''Weeske''). Co więcej, nazwę położonego obok jeziora o tej samej nazwie (''Weeskenitt-See'') ustalono jako ''Jez. Wiskie'' (chociaż częściej używana nazwa to ''Jez. Zimnochy''), co lepiej, ale wciąż niedokładnie oddaje brzmienie oryginału. Obie te nazwy należy ujednolicić jako ''Wisknity'', co w pełni oddaje pruski charakter nazwy pierwotnej. Obok osady znajduje się też drugie jezioro, zwane ''Okonie'' (niem. ''Hinterer See'' | + | *Po wojnie w karygodny sposób zniszczono starą, pruską nazwę tej osady, pochodzącą od rzeki Wąski (''Weeske''). Co więcej, nazwę położonego obok jeziora o tej samej nazwie (''Weeskenitt-See'') ustalono jako ''Jez. Wiskie'' (chociaż częściej używana nazwa to ''Jez. Zimnochy''), co lepiej, ale wciąż niedokładnie oddaje brzmienie oryginału. Obie te nazwy należy ujednolicić jako ''Wisknity'', co w pełni oddaje pruski charakter nazwy pierwotnej. Obok osady znajduje się też drugie jezioro, zwane ''Okonie'' (niem. ''Hinterer See'') - może lepiej byłoby nazywać je ''Jeziorem Tylnym'' (taki wariant też zresztą się spotyka). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Błotnica''' | |'''Błotnica''' | ||
Linia 793: | Linia 872: | ||
|'''Gajewiec''' | |'''Gajewiec''' | ||
|Gronowo Elbląskie | |Gronowo Elbląskie | ||
− | |3 | + | |3 |
|''Kerbshorst'' | |''Kerbshorst'' | ||
− | |niemieckie | + | |niemieckie |
− | | | + | | -- |
− | | | + | |Oboczne warianty potoczne: ''Gajowiec'', ''Gajewice''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Gronowo Elbląskie''' | |'''Gronowo Elbląskie''' | ||
Linia 805: | Linia 884: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|(Gronowo) | |(Gronowo) | ||
− | |O ile obecność dookreślenia w tej nazwie jest "złem koniecznym", ze względu na rozpowszechnienie tego toponimu w regionie, to jednak dookreślenie "Elbląskie" wydaje się mocno niefortunne. Wieś ta nie leży w bezpośredniej bliskości Elbląga, a do tego przez większość swojej historii należała do powiatu malborskiego, nie elbląskiego. Przed wojną nazwę tej wsi często dookreślano jako ''Grunau in der Niederung'' (w odniesieniu do niskiego położenia wsi na Żuławach Elbląskich, w przeciwieństwie do położonego na wysoczyźnie ''Grunau Höhe''), więc o wiele sensowniejszym dookreśleniem wydawałoby się ''Gronowo Dolne'' (w przeciwieństwie do "Górnego") lub ''Gronowo Żuławskie''. | + | | |
+ | *Do 2005 oficjalnie: ''Gronowo'' (chociaż dookreślenie "Elbląskie" było ''de facto'' używane dużo wcześniej). | ||
+ | *O ile obecność dookreślenia w tej nazwie jest "złem koniecznym", ze względu na rozpowszechnienie tego toponimu w regionie, to jednak dookreślenie "Elbląskie" wydaje się mocno niefortunne. Wieś ta nie leży w bezpośredniej bliskości Elbląga, a do tego przez większość swojej historii należała do powiatu malborskiego, nie elbląskiego. Przed wojną nazwę tej wsi często dookreślano jako ''Grunau in der Niederung'' (w odniesieniu do niskiego położenia wsi na Żuławach Elbląskich, w przeciwieństwie do położonego na wysoczyźnie ''Grunau Höhe''), więc o wiele sensowniejszym dookreśleniem wydawałoby się ''Gronowo Dolne'' (w przeciwieństwie do "Górnego") lub ''Gronowo Żuławskie''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Jasionno''' | |'''Jasionno''' | ||
Linia 827: | Linia 908: | ||
|'''Karczowiska Górne''' | |'''Karczowiska Górne''' | ||
|Gronowo Elbląskie | |Gronowo Elbląskie | ||
− | |2 | + | |2 |
|''Oberkerbswalde'' | |''Oberkerbswalde'' | ||
− | |niemieckie | + | |niemieckie |
− | |( | + | | -- |
− | + | | | |
+ | *W potocznym użyciu człon "Górne" często pomijany (ze względu na brak miejscowości ''Karczowiska Dolne'', o czym więcej przy omawianiu nazwy ''Raczki Elbląskie''). | ||
+ | *Zob. też: ''Raczki Elbląskie'' (gm. Elbląg). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kopanka''' | |'''Kopanka''' | ||
Linia 841: | Linia 924: | ||
| | | | ||
*Obecnie dwie miejscowości: ''Kopanka Pierwsza'' i ''Kopanka Druga''. | *Obecnie dwie miejscowości: ''Kopanka Pierwsza'' i ''Kopanka Druga''. | ||
− | * | + | *Potocznie także: ''Kopanów'', ''Kopanowo'' (co można na upartego uznać za przekształcenie n. niem.). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Mechnica''' | |'''Mechnica''' | ||
Linia 855: | Linia 938: | ||
|3 | |3 | ||
|''Möskenberg'' | |''Möskenberg'' | ||
− | |niemieckie | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Potocznie także: ''Majkowo''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nogat''' | |'''Nogat''' | ||
|Gronowo Elbląskie | |Gronowo Elbląskie | ||
− | | | + | |1 |
|''Nogathau'' | |''Nogathau'' | ||
|hydronimiczne | |hydronimiczne | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |W użyciu także forma ''Nogatowo'', która w moim odczuciu lepiej oddaje formę niemiecką, gdzie -''au'' może mieć pochodzenie słowiańskie (-''owo'' lub -''ów'') bądź pruskie (-''aws''). Niemniej, nie zmieniam formy obecnej, gdyż zachowuje ona w pełni hydronimiczną podstawę, a także jest notowana u Kohutka jako nazwa tej wsi. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowy Dwór Elbląski''' | |'''Nowy Dwór Elbląski''' | ||
Linia 889: | Linia 972: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Rozengart Pruski''' | |'''Rozengart Pruski''' | ||
− | | | + | |Przed wojną n. tej wsi i sąsiednich Różan spolszczano jako ''Rozengart (Pruski, Stary)''. KUNM postanowiła nadać im różne nazwy, chociaż w przypadku wsi ''Rozgart'' zachowano jej odniemiecki charakter, usuwając jedynie morfem -en- (dość dziwne posunięcie KUNM, być może chodziło o nawiązanie do gwarowego ap. ''rozgart'' "ogrodzone pastwisko"). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Różany''' | |'''Różany''' | ||
Linia 897: | Linia 980: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Rozengart Stary''' | |'''Rozengart Stary''' | ||
− | | | + | |Do 2008 oficjalnie ''Rożany''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szopy''' | |'''Szopy''' | ||
Linia 930: | Linia 1013: | ||
|''Brodsende'' | |''Brodsende'' | ||
|olęderskie? | |olęderskie? | ||
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | *W źródłach przedwojennych | + | *W źródłach przedwojennych zwykle zapisywane ''Brudzendy''. |
− | *Dawniej dwie miejscowości - Brudzędy Małe i Wielkie. | + | *Dawniej dwie miejscowości - Brudzędy Małe i Wielkie. Człon "Wielkie" zniesiono oficjalnie w nazwie wsi w roku 2002. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowe Dolno''' | |'''Nowe Dolno''' | ||
Linia 967: | Linia 1050: | ||
| | | | ||
*Polska nazwa ''Jezioro'' pochodzi z dzieła Maxa Bära ''Die Ortsnamenänderungen in Westpreußen''(...), gdzie nazwa "Jezioro" podana jest jako starszy odpowiednik ''Thiensdorfsee''. Nie wiadomo jednak, na ile poważnie można traktować ten przekaz - nie są znane żadne dokumenty potwierdzające tę informację, może wynika z jakiejś nadinterpretacji? | *Polska nazwa ''Jezioro'' pochodzi z dzieła Maxa Bära ''Die Ortsnamenänderungen in Westpreußen''(...), gdzie nazwa "Jezioro" podana jest jako starszy odpowiednik ''Thiensdorfsee''. Nie wiadomo jednak, na ile poważnie można traktować ten przekaz - nie są znane żadne dokumenty potwierdzające tę informację, może wynika z jakiejś nadinterpretacji? | ||
− | *W niemieckiej nazwie ''Thiensdorf'' kryje się pruski hydronim ''Thiene'' (Tyna - popularnie acz niepoprawnie "Tina"), dlatego też do rozpatrzenia byłaby nazwa pochodząca od tej rzeki, np. ''Tyńsko''. Sama zaś Tyna nosiła w przeszłości oboczną, słowiańską nazwę ''Świerzepa'' (1355 ''Swerepa''). | + | *W niemieckiej nazwie ''Thiensdorf'' kryje się pruski hydronim ''Thiene'' (Tyna - popularnie acz niepoprawnie "Tina"), dlatego też do rozpatrzenia byłaby nazwa pochodząca od tej rzeki, np. ''Tyńsko''. Sama zaś Tyna nosiła w przeszłości oboczną (odcinkową?), słowiańską nazwę ''Świerzepa'' (1355 ''Swerepa''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Jurandowo''' | |'''Jurandowo''' | ||
|Markusy | |Markusy | ||
− | | | + | |3 |
|''Rosenort'' | |''Rosenort'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
Linia 1015: | Linia 1098: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Kronest''' | |'''Kronest''' | ||
− | | | + | |Przed wojną nazwa spolszczona jako ''Kronest'' (rzadziej ''Krosnest'', ''Krosnet''). Nazwa przyjęta po wojnie raczej bez uzasadnienia. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stalewo''' | |'''Stalewo''' | ||
Linia 1023: | Linia 1106: | ||
|pruskie? | |pruskie? | ||
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: ''Stal''. | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Stal'', ''Stala'', ''Sztala'' (w XVII-XVIII w.). | ||
+ | *Autorzy NMP uważają tę nazwę za niemiecką (od niem. ''Stall'' "stajnia, obora" lub śrdniem. ''stale'' "nasyp, zawada"), chociaż Gerullis próbuje doszukać się w niej pruskiego początku (niby od hydronimu, od tego samego rdzenia, co nadruwiańskie ''Stołupiany'' - ''Stalupė''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stankowo''' | |'''Stankowo''' | ||
Linia 1029: | Linia 1114: | ||
|5 | |5 | ||
|''Stühmswalde'' | |''Stühmswalde'' | ||
− | |hybryda | + | |hybryda (prus. + niem.) |
|'''Sztumkowo''' | |'''Sztumkowo''' | ||
− | | | + | |1623 ''Stuhmischwalde''. Nazwa nawiązująca do miasta ''Sztum''. Chyba warto by ten źródłosłów uszanować, zwłaszcza że nazwa Sztumu pochodzi z języka staropruskiego. Rozsądnym wydaje się być więc wariant ''Sztumkowo'', podawany przez Leydinga. Na pewno jest on lepszy od ahistorycznej n. ''Stankowo'' (pseudodzierżawczej), wprowadzonej przez KUNM. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Topolno Małe''' | |'''Topolno Małe''' | ||
Linia 1050: | Linia 1135: | ||
*W dokumentach z XVI w. pojawia się inna polska nazwa tej wsi - ''Wybowy Dwór''. Jest to niezwykle ciekawa nazwa, nie do końca dla mnie jasna, być może powiązana z dawną niemiecką nazwą wsi Węgle - ''Wieben'' (p. niżej). Z kolei formę Tynowo, jako spolszczenie niem. ''Thienhof'' (co pochodzi od prus. hydronimu ''Tyna'' - ''Thiene'') notuje SGKP. Prawdopodobnie nie jest to forma ludowa, ale również przedwojenna i zachowująca pruski źródłosłów oryginału. | *W dokumentach z XVI w. pojawia się inna polska nazwa tej wsi - ''Wybowy Dwór''. Jest to niezwykle ciekawa nazwa, nie do końca dla mnie jasna, być może powiązana z dawną niemiecką nazwą wsi Węgle - ''Wieben'' (p. niżej). Z kolei formę Tynowo, jako spolszczenie niem. ''Thienhof'' (co pochodzi od prus. hydronimu ''Tyna'' - ''Thiene'') notuje SGKP. Prawdopodobnie nie jest to forma ludowa, ale również przedwojenna i zachowująca pruski źródłosłów oryginału. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |'''Węgle | + | |'''Węgle''' |
|Markusy | |Markusy | ||
− | |1 | + | |1 |
− | |''Wengeln | + | |''Wengeln'' |
− | | | + | |polskie? |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | * | + | *Obecnie wieś połączona z sąsiednią wsią ''Żukowo'' (p. niżej), w jeden twór administracyjny ''Węgle-Żukowo''. |
− | * | + | *Dawniej obocznie niem. ''Wieben''. |
+ | *Dawniej też: ''Węgiel'' (1675 ''na Węglu'', ''między Węglem''). Najstarsze znane mi zapisy wskazują na nazwę polską. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Żukowo''' | ||
+ | |Markusy | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Reichhorst'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Rychorst''' | ||
+ | | | ||
+ | *Obecnie wieś połączona z sąsiednią wsią ''Węgle'' (p. wyżej), w jeden twór administracyjny ''Węgle-Żukowo''. | ||
+ | *Miejscowość ta określana jest siedemnastowiecznych dokumentach pod spolszczoną nazwą ''Rychorst'' (istniały również słabiej spolszczone warianty, jak "Reychorst" czy "Reychorszt"), którą chyba warto przywrócić w miejsce ahistorycznej, powojennej nazwy "Żukowo". Można by również rozważyć pominięcie tego członu i obecną złączoną miejscowość nazywać po prostu ''Węgle'', o ile wieś ta rzeczywiście stanowi dziś spójną całość i granice między jej dawnymi częściami całkowicie zatarły się w umyśle mieszkańców. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wiśniewo''' | |'''Wiśniewo''' | ||
Linia 1091: | Linia 1187: | ||
|'''Tyrgardzkie Pole''' | |'''Tyrgardzkie Pole''' | ||
| | | | ||
− | * | + | *Przed wojną też: ''Tyrgart-Wschód''. |
*Patrz wyżej: ''Zwierzno''. | *Patrz wyżej: ''Zwierzno''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 1118: | Linia 1214: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|(Huta) | |(Huta) | ||
− | |Dawna oboczna n. niem. ''Schönbuche''. | + | | |
+ | *Dawna oboczna n. niem. ''Schönbuche''. | ||
+ | *Tradycyjna n. pol. ''Huta'' rozszerzona po wojnie o dookreślenie ''Żuławska'', które jest o tyle nie na miejscu, że wieś ta nie leży na terenie Żuław, lecz Wysoczyzny Elbląskiej (poprawniej byłoby więc "Huta Elbląska", o ile w ogóle zachodzi tutaj potrzeba dookreślenia). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Jagodnik''' | |'''Jagodnik''' | ||
Linia 1126: | Linia 1224: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Obocznie w PRNG: ''Jagodowo''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kamiennik Wielki''' | |'''Kamiennik Wielki''' | ||
Linia 1137: | Linia 1235: | ||
*Patrz też niżej: ''Stoboje''. | *Patrz też niżej: ''Stoboje''. | ||
*Nazwa ''Stoboi'' jest pochodzenia pruskiego (1320 ''Stabayen'', ''Stobayn'' - z prus. ''stabs'' - kamień). Po wojnie nazwę przełożono na "Kamiennik" (Mały i Wielki), co odpowiada znaczeniowo nazwie pierwotnej, ale łamie zasadę, aby pruskich toponimów nie tłumaczyć dosłownie, tylko stosować transfonetyzację. Oprócz tego, w 1998 r. zmieniono nazwę sąsiedniej wsi ''Kamiennik Mały'' na ''Stoboje'' (przywracając pruski źródłosłów) - wartoby ujednolicić nazwy tych wsi. | *Nazwa ''Stoboi'' jest pochodzenia pruskiego (1320 ''Stabayen'', ''Stobayn'' - z prus. ''stabs'' - kamień). Po wojnie nazwę przełożono na "Kamiennik" (Mały i Wielki), co odpowiada znaczeniowo nazwie pierwotnej, ale łamie zasadę, aby pruskich toponimów nie tłumaczyć dosłownie, tylko stosować transfonetyzację. Oprócz tego, w 1998 r. zmieniono nazwę sąsiedniej wsi ''Kamiennik Mały'' na ''Stoboje'' (przywracając pruski źródłosłów) - wartoby ujednolicić nazwy tych wsi. | ||
+ | *Osada ''Romanowo'' wydzielona z Kamiennika Wielkiego. Jej nazwa to przejściowa po wojnie nazwa samego Kamiennika. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Majewo''' | |'''Majewo''' | ||
Linia 1152: | Linia 1251: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Truńce''' | |'''Truńce''' | ||
− | |Nazwa "Milejewo" dla tej wsi jest powojennym chrztem nazewniczym, nie mającym żadnego historycznego uzasadnienia. Chrzest ten zastąpił oryginalny toponim ''Trunz'', niewątpliwie pruskiego pochodzenia (1320 ''Truntczen''), który zgodnie z zasadą zachowywania nazw pochodzenia staropruskiego powinien był być spolszczony fonetycznie, a nie odrzucony. | + | |Nazwa "Milejewo" dla tej wsi jest powojennym chrztem nazewniczym, nie mającym żadnego historycznego uzasadnienia. Chrzest ten zastąpił oryginalny toponim ''Trunz'', niewątpliwie pruskiego pochodzenia (1320 ''Truntczen''), który zgodnie z zasadą zachowywania nazw pochodzenia staropruskiego powinien był być spolszczony fonetycznie, a nie odrzucony. Jedyną przedwojenną (a właściwie wojenną) próbą spolszczenia oryginalnej nazwy tej wsi jest ''Tranc'' u Kohutka (oprócz tego pisze on o ''Trąckich'' lub ''Trunckich Górach'', co implikuje formy *''Trąc'', *''Trunc''), jednak wobec nieudolności i sztuczności tych form, decyduję się zastosować autorskie spolszczenie ''Truńce'', chyba milsze dla ucha. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ogrodniki''' | |'''Ogrodniki''' | ||
Linia 1168: | Linia 1267: | ||
|odosobowe | |odosobowe | ||
|'''Kunikowo''' | |'''Kunikowo''' | ||
− | |Nazwa "Piastowo" jest nazwą sztuczną, nacechowaną ideologicznie (odwołanie do polskiej dynastii Piastów). W odczuciu | + | |Nazwa "Piastowo" jest nazwą sztuczną, nacechowaną ideologicznie (odwołanie do polskiej dynastii Piastów). W moim odczuciu, takie nazwy szkodzą historii regionu. Nazwa oryginalna ''Königshagen'' wbrew pozorom nie pochodzi od niemieckiego słowa ''König'' (król), o czym świadczy pierwotny zapis jako ''Kunekehayn'', tylko od nazwiska ''Kuneke'', ''Kuncke'', któremu przypisuje się staropruskie pochodzenie. Na tej podstawie, autor proponuje nowe spolszczenie ''Kunikowo''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Pomorska Wieś''' | |'''Pomorska Wieś''' | ||
Linia 1179: | Linia 1278: | ||
*Dawniej też: ''Pomorze''. | *Dawniej też: ''Pomorze''. | ||
*Nazwę ''Pomehrendorf'' uważa się za pochodzącą od pruskiego imienia ''Pomer''. Stare, tradycyjne spolszczenie ''Pomorska Wieś'' (obocznie ''Pomorze'') jest oparte na adideacji. | *Nazwę ''Pomehrendorf'' uważa się za pochodzącą od pruskiego imienia ''Pomer''. Stare, tradycyjne spolszczenie ''Pomorska Wieś'' (obocznie ''Pomorze'') jest oparte na adideacji. | ||
+ | *Przez wieś przepływa rzeczka zwana potocznie ''Bierutówką'', co jest pamiątką przejściowej powojennej nazwy tej wsi - ''Bierutowo'' (nadanej oczywiście na cześć B. Bieruta, pierwszego przywódcy PRL). Poprawną nazwą tej rzeki jest ''Rogowa'' (niem. ''Rogau-Fließ'', 1326 ''Rogow''), o staropruskim pochodzeniu, i jedynie takiej nazwy powinno się używać. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rychnowy''' | |'''Rychnowy''' | ||
Linia 1186: | Linia 1286: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Pierwotnie niem. ''Reichenau'' (1300 ''Reichenaw''), stąd notowana od XVI w. forma spolszczona. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stoboje''' | |'''Stoboje''' | ||
Linia 1196: | Linia 1296: | ||
| | | | ||
*Patrz wyżej: ''Kamiennik Wielki'' | *Patrz wyżej: ''Kamiennik Wielki'' | ||
− | *Do 1998 r. wieś nazywała się oficjalnie "Kamiennik Mały", nazwa została słusznie zmieniona na wniosek mieszkańców (dzięki czemu przywrócono pruski źródłosłów nazwy). Niemniej, SGKP (tom II s. 338) cytuje tę nazwę w formie ''Stobajny'' i taka forma byłaby najpoprawniejsza etymologicznie (jest tu taki sam pruski przyrostek -''ain'' jak w licznych innych toponimach na -''ajny'') i jako taka zdaje się właściwsza od obowiązującej, powojennej formy ''Stoboje'' (a także od używanej przez Ceynowę formy ''Stobój''). Oprócz tego, warto przywrócić wsi dookreślenie "Małe" z powodów historycznych (również z powodu proponowanej zmiany nazwy ''Kamiennik Wielki'' na ''Stobajny Wielkie''). | + | *Do 1998 r. wieś nazywała się oficjalnie "Kamiennik Mały", nazwa została słusznie zmieniona na wniosek mieszkańców (dzięki czemu przywrócono pruski źródłosłów nazwy). Niemniej, SGKP (tom II s. 338) cytuje tę nazwę w formie ''Stobajny'' i taka forma byłaby najpoprawniejsza etymologicznie (jest tu taki sam pruski przyrostek -''ain'' jak w licznych innych toponimach na -''ajny'') i jako taka zdaje się właściwsza od obowiązującej, powojennej formy ''Stoboje'' (a także od używanej przez Ceynowę i Kohutka formy ''Stobój''). Oprócz tego, warto przywrócić wsi dookreślenie "Małe" z powodów historycznych (również z powodu proponowanej zmiany nazwy ''Kamiennik Wielki'' na ''Stobajny Wielkie''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stodolniki''' | |'''Stodolniki''' | ||
Linia 1236: | Linia 1336: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: ''Bludawa'' (Chojnacki). | + | | |
+ | *1298, 1310 ''Bludow''. Wieś staropruska, założona na polu osadniczym o nazwie ''Klopatyten'' (1310). | ||
+ | *Dawniej też: ''Bludawa'' (Chojnacki). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bronikowo''' | |'''Bronikowo''' | ||
Linia 1268: | Linia 1370: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Janikajmy''' | |'''Janikajmy''' | ||
− | | | + | |1344 ''Jonekaym''. Nazwa pruska. Chociaż nazwa przyjęta przez KUNM oddaje rdzeń oryginału, to jednak zaciera jego pruskie pochodzenie, usuwając pruską końcówkę. Lepsza byłaby więc forma ''Janikajmy'', w pełni oddająca pruskie pochodzenie oryginało. Ponadto, forma ta ma tę przewagę, że jest unikatowa, a więc nie wymaga dookreślenia "Pasłęckie". |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Karszewo''' | |'''Karszewo''' | ||
Linia 1276: | Linia 1378: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: ''Karczewo'', ''Karszawa''. | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Karczewo'', ''Karszawa''. | ||
+ | *1301 ''Karschaw'', 1317 ''Carsow''. Nazwa pruska, początkowo współistniała z n. niem. ''Langendorf'' (1301), która szybko zanikła. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kobyliny''' | |'''Kobyliny''' | ||
|Młynary | |Młynary | ||
− | |1~ | + | |1~2 |
|''Kobiling'' | |''Kobiling'' | ||
|słowiańskie? | |słowiańskie? | ||
| -- | | -- | ||
− | |U Chojnackiego jako ''Kobylin''. | + | |U Chojnackiego jako ''Kobylin''. Trudno mi jednak ocenić wartość tego przekazu (brak innej tradycji). Przydałyby się informacje etym. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Krasinek''' | |'''Krasinek''' | ||
Linia 1309: | Linia 1413: | ||
|(Kurowo) | |(Kurowo) | ||
| | | | ||
+ | *1297 ''Curow'', 1303 ''Kurwin'', 1310 ''Kurwen''. Nazwa pruska. Przejściowo (XVI w.) istniała oboczna n. ''Schwengel'' (1533), być może też pruska. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kwietnik''' | |'''Kwietnik''' | ||
Linia 1322: | Linia 1427: | ||
|1 | |1 | ||
|''Nikolaiken'' | |''Nikolaiken'' | ||
− | |pruskie | + | |pruskie (spolonizowane) |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Oboczna n. niem. (notowana w 1820 r.): ''Kläken''. | ||
+ | *1305 ''Lekelauken'', 1383 ''Leklawken'', wtórnie ''Nicklauken'' (1543). Jest to więc pierwotna nazwa pruska, zadideowana w języku polskim do postaci ''Nikołajki'', ''Mikołajki'' i w tej formie funkcjonująca w tradycji polskiej. Czternastowieczne zapisy w starej literaturze błędnie odnoszono do osady ''Schodehnen'' (w obecnej gm. Miłakowo), stąd jej współczesna nazwa ''Lekławki'' (p. tam). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Młynarska Wola''' | |'''Młynarska Wola''' | ||
Linia 1343: | Linia 1450: | ||
*1297 ''Gekeriten'' | *1297 ''Gekeriten'' | ||
*Oboczna nazwa niem. ''Kurausche Mühle'' ("Kurowski Młyn", od nazwy miejscowości ''Kurowo Braniewskie'' [p. wyżej]). | *Oboczna nazwa niem. ''Kurausche Mühle'' ("Kurowski Młyn", od nazwy miejscowości ''Kurowo Braniewskie'' [p. wyżej]). | ||
− | *Nazwa ''Jägeritten'' jest pochodzenia pruskiego. Nazwę tę po wojnie ustalono poprawnie jako ''Jekryty'' (notowana też forma ''Jegryty''), jednak z czasem musiała "zwyciężyć" nieoficjalna forma ''Myśliniec'', motywowana chyba skojarzeniem formy niemieckiej z ap. ''Jäger'' "myśliwy" (takie skojarzenie mogło zajść już na gruncie niemieckim, pomagał w tym zapewne fakt, że miejscowość jest osadą leśną), jest to jednak skojarzenie bałamutne i warto przywrócić tej nazwie jej prawowity pruski rdzeń. | + | *Nazwa ''Jägeritten'' jest pochodzenia pruskiego. Nazwę tę po wojnie ustalono poprawnie jako ''Jekryty'' (notowana też forma ''Jegryty''), jednak z czasem musiała "zwyciężyć" nieoficjalna forma ''Myśliniec'' (także spotykana jako ''Myśliwiec''), motywowana chyba skojarzeniem formy niemieckiej z ap. ''Jäger'' "myśliwy" (takie skojarzenie mogło zajść już na gruncie niemieckim, pomagał w tym zapewne fakt, że miejscowość jest osadą leśną), jest to jednak skojarzenie bałamutne i warto przywrócić tej nazwie jej prawowity pruski rdzeń. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowe Monasterzysko''' | |'''Nowe Monasterzysko''' | ||
Linia 1360: | Linia 1467: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nowe Sadłuki''' | ||
+ | |Młynary | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Neu Sadlucken'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Miejscowość założona na pruskim polu osadniczym ''Patauris'' (1311). | ||
+ | *W PRNG także wariant: ''Dolne Sadłuki''. Trzymałbym się jednak formy urzędowej, jako wierniejszej historycznie. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ojcowa Wola''' | |'''Ojcowa Wola''' | ||
Linia 1383: | Linia 1500: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Powojenna n. pol. ''Płonne'' (a także notowany przez Leydinga wariant ''Żarowo'') zdają się nawiązywać do znaczenia niem. ''loh'' "palący się jasno, płonący". Autorzy NMP jednak wywodzą nazwę niem. od ap. ''Loh'' (śrdniem. ''lō'') "lasek, zagajnik, zarośla, polana". |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Podgórze''' | |'''Podgórze''' | ||
Linia 1399: | Linia 1516: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Obecna nazwa wsi nawiązuje do wcześniejszych polskich nazw sąsiedniego Wierzna - ''Ruciany'', ''Rucianka'' (p. ''Wierzno Wielkie'' w gm. Frombork). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Sąpy''' |
|Młynary | |Młynary | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Sumpf'' |
− | | | + | |niemieckie? |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | + | *Pierwotnie niem. ''Frauendorf'' (1328 ''Vrowendorrf''), stąd Leyding proponuje (obocznie do n. obecnej) pol. ''Babia Wieś''. | |
− | + | *Jeżeli zapis ''Zumpiten'' (1411/19) odnosi się tutaj, to można wysunąć hipotezę, że n. niem. ''Sumpf'' (dosł. bagno) jest adideacją pierwotnej nazwy pruskiej. Forma niem. jednak zaświadczona wcześniej (1328 ''Zomp''). Nazwa spolonizowana jako ''Sąpy'' już przed wojną (zapewne per analogiam do ''Sąp'' w powiecie iławskim. | |
− | + | *Gerullis odnosi tu zapis ''Panyen'' (1267). Nazwa ta byłaby wówczas znaczeniowa równa n. niem. (prus. ''pannin'' = bagno). Przybytek jednak uważa tę interpretację za błędną i odnosi tę nazwę do wsi ''Spędy'' (p.) w obecnej gm. Wilczęta. Taką samą wersję przyjmuje Leyding. | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Sokolnik''' | |'''Sokolnik''' | ||
Linia 1463: | Linia 1575: | ||
|'''Zaścianki''' | |'''Zaścianki''' | ||
|Młynary | |Młynary | ||
− | | | + | |3 |
|''Schwangen'' | |''Schwangen'' | ||
− | | | + | |niemieckie? |
− | |''' | + | | -- |
− | + | |Według kartoteki NMP, nazwa pierwotnie niemiecka od niem. ''Schwand'', ''Schwang'' w znaczeniu "nieurodzajny skrawek ziemi, przerzedzenie w lesie". Chociaż kusi podobieństwo brzmienia do n. wsi ''Swajnie'' (niem. ''Schwengen'') w pow. lidzbarskim o udokumentowanym pruskim pochodzeniu, to jednak brak starych zapisów dla tej nazwy wskazywałby na niemieckie pochodzenie. | |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Anglity''' | |'''Anglity''' | ||
Linia 1475: | Linia 1587: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1335 ''Angliten'' | + | |1335 ''Angliten'', ok. 1550 ''Ankelitten''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Aniołowo''' | |'''Aniołowo''' | ||
Linia 1491: | Linia 1603: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1333 ''Awayken'' | + | |1333 ''Awayken'', 1404 ''Aweyken''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bądy''' | |'''Bądy''' | ||
Linia 1557: | Linia 1669: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1374 ''Dargaw'', 1411-19 ''Dergaw''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Dawidy''' | |'''Dawidy''' | ||
Linia 1565: | Linia 1677: | ||
|niemieckie (imienne) | |niemieckie (imienne) | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Niem. także ''Davidskrug''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Drulity''' | |'''Drulity''' | ||
Linia 1573: | Linia 1685: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1435 ''Drulyten'', 1543 ''Traulitten''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Gibity''' | |'''Gibity''' | ||
Linia 1595: | Linia 1707: | ||
|2 | |2 | ||
|''Greißings'' | |''Greißings'' | ||
− | | | + | |pruskie? |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Autorzy NMP chyba pochopnie zakwalifikowali tę nazwę jako niemiecką, nie zauważając zapisu ''Greissingkein'' z 1543 r., z wyraźnym prus. sufiksem -''kaims''. Kwestię jednak przydałoby się dokładniej zbadać. | ||
+ | *Wariant potoczny: ''Grażyna''. Jest to dowolne zniekształcenie nazwy urzędowej i nie powinno być używane. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Gulbity''' | |'''Gulbity''' | ||
Linia 1606: | Linia 1720: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1285 ''Gulbitten'', ''Gulbiten''. | ||
+ | *Wariant: ''Golbity''. Postać ta zapewne powstała pod wpływem formy niemieckiej, dlatego też lepiej używać formy urzędowej jako bliższej pruskiemu oryginałowi. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kajmy''' | |'''Kajmy''' | ||
Linia 1613: | Linia 1729: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1448 ''Kayn'', 1531 ''Kaym''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kawki''' | |'''Kawki''' | ||
Linia 1621: | Linia 1737: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Przypuszczalnie niem. ''Kocken'' z wcześniejszego prus. *''Kauk''-, co pochodzi od ''Kauks'' (diabeł, demon) - stąd powojenna polska forma (tylko pozornie związana z "kawką" - ptakiem). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kąty''' | |'''Kąty''' | ||
Linia 1627: | Linia 1743: | ||
|2 | |2 | ||
|''Kanthen'' | |''Kanthen'' | ||
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
Linia 1637: | Linia 1753: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1328 ''Kellmenike'' | + | |1328 ''Kellmenike'', ''Kolmenig'', ''Kelmenick''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kopina''' | |'''Kopina''' | ||
|Pasłęk | |Pasłęk | ||
− | | | + | |5 |
|''Koppeln'' | |''Koppeln'' | ||
− | |pruskie | + | |pruskie |
− | | | + | |'''Kopiel''' |
− | |Nazwa | + | | |
+ | *Nazwa ''Koppeln'' jest nie do końca jasnego, ale prawdopodobnie staropruskiego pochodzenia (być może od prus. ''kaps'' - mogiła). Przyjęta przez KUNM forma ''Kopina'' nie oddaje dokładnie brzmienia oryginału. Trafniejsza wydaje się być używana przez Leydinga forma ''Kopielewo'', jednak należałoby z niej wyrzucić nieuprawnioną końcówkę -''ewo''. Forma ''Kopiel'' (Gen. ''do Kopieli'') wydaje się być rozsądnym spolszczeniem oryginału. | ||
+ | *Obocznie (XV w.) - ''Codeck'' (1402-08). Również staropruska, jej prawdopodobnym źródłosłowem jest prus. ''kaddegs'' (jałowiec), por. północnopolskie słowo ''kadyk'' (t.s.). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Krasin''' | |'''Krasin''' | ||
Linia 1677: | Linia 1795: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1279 ''Crusien'' | + | | |
+ | *1279 ''Crusien'', 1308 ''Crossyn''. Nazwa pruska, przejęta w pol. (już przed wojną) jako ''Krosno''. | ||
+ | *Obocznie na początku XIV w. istniała też nazwa ''Paslok'' (1308), przejęta od nazwy Pasłęka, skąd pochodził odbiorca nadania. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kudyny''' | |'''Kudyny''' | ||
|Pasłęk | |Pasłęk | ||
− | |5 | + | |2~5? |
|''Komthurhof'' | |''Komthurhof'' | ||
− | |niemieckie | + | |niemieckie (zepsute z prus.) |
− | |''' | + | |(Kojtyny?) |
− | + | |Pierwotnie n. pruska: ''Cotin'', ''Cotyn'' (1319), ''Koythen'' (1327), ''Cotyn'' (1427), wtórnie ''Ko(y)tenhöfen'', ''Kuntenhof'' (XVI-XVIII w.), co ostatecznie adideowano do postaci ''Komthurhof'' (niby "dwór komtura"). Zapisy pierwotne dla wsi wskazują na formę prus. *''Kait-in-'' (co poprawniej byłoby spolszczyć jako *''Kojtyny''), ale nazwa pobliskiego lasu (od którego prawdopodobnie ta wieś oraz pobliski ''Kudyński Bór'' wzięły nazwę) widnieje w starych zapiskach jako ''Kudyn'' (1329), ''Cudynn'' (1351). Jeżeli uznać, że nazwy te były tożsame, to można by uznać współczesną formę ''Kudyny'' za poprawną. | |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kudyński Bór''' | |'''Kudyński Bór''' | ||
|Pasłęk | |Pasłęk | ||
− | |5 | + | |2~5 |
|''Komthurwald'' | |''Komthurwald'' | ||
− | |niemieckie | + | |niemieckie (zepsute z prus.) |
− | | | + | |(Kojtyński Bór?) |
|Patrz wyżej: ''Kudyny''. | |Patrz wyżej: ''Kudyny''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 1711: | Linia 1831: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa pochylni ''Całuny'', położonej nieopodal, utrwala przejściową polską nazwę tej wsi, używaną krótko po wojnie. Wariant ten opiera się na skojarzeniu z niem. ''küßen'' - całować. |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stare Kusy''' | |'''Stare Kusy''' | ||
Linia 1721: | Linia 1839: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |W pobliżu wsi Stare i Nowe Kusy płynie rzeczka zwana ''Miłą'' lub ''Kusą'' (niem. ''Kußfelderfließ''). Jednak jej pierwotna, staropruska nazwa to ''Dumina'' (1266 ''Dumine'') i taką nazwę należałoby przywrócić (ma ona też polską tradycję - używa jej SGKP). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kwitajny''' | |'''Kwitajny''' | ||
Linia 1729: | Linia 1847: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1281, 1350 ''Quitteyn''; 1411-19 ''Quittin''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Leszczyna''' | |'''Leszczyna''' | ||
Linia 1741: | Linia 1859: | ||
|'''Leżnica''' | |'''Leżnica''' | ||
|Pasłęk | |Pasłęk | ||
− | | | + | |5 |
|''Lägs'' | |''Lägs'' | ||
− | |pruskie | + | |pruskie |
− | | | + | |'''Łajsno''' |
− | + | | | |
+ | *Do 2013 oficjalnie ''Leżnice''. | ||
+ | *1277 ''Laysyen'', ''Leicznicz''; 1285, 1385 ''Leyssen''. Nazwa pochodzenia pruskiego (rekonst. *''Laisij''- od ''laisā'', glinka). Powojenna forma ''Leżnica'' lub ''Leżnice'' opiera się na jednostkowym zapisie z 1277, który wyraźnie stoi w sprzeczności z innymi zapisami. Z tego samego rdzenia wywodzą się prus. toponimy ''Łajs'' czy ''Łajsy'' (zresztą, nazwę pobliskiej doliny, zwanej po niem. ''Lägsergrund'' zrekonstruowano po wojnie właśnie jako ''Łajs''), stąd proponuję formę konsekwentną z tymi nazwami. Nie ma uzasadnienia dla członu ''Leż''- w pruskiej nazwie. | ||
+ | *W 1780 zanotowana (jako historyczna) oboczna nazwa ''Maazen'', również pruskiego pochodzenia. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Łączna''' | |'''Łączna''' | ||
Linia 1761: | Linia 1882: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1295 ''Laucosede'' | + | |1295, 1385 ''Laucosede''; 1411-19 ''Lawxetin''. Według Kohutka pol. ''Luksety'', co jest pisownianym przejęciem formy niem., ale ze względu na fakt, że forma ta pojawia się nigdzie indziej, nie sądzę aby było warto "poświęcać" dla niej nazwę obecną, wcale nie gorszą. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Maciejowizna''' | |'''Maciejowizna''' | ||
Linia 1773: | Linia 1894: | ||
|'''Majki''' | |'''Majki''' | ||
|Pasłęk | |Pasłęk | ||
− | |4 | + | |2 (4?) |
|''Mäken'' | |''Mäken'' | ||
|odosobowe | |odosobowe | ||
− | |(Maki) | + | |(Maki?) |
|Nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od nazwiska Hansa Meckena, ale samogłoska w tej nazwie była w historii bardzo chwiejna (por. zapisy 1531 ''Maucken'', 1577 ''Mecken'', 1600 ''Mocken'' itp.), co czyni spolszczenie ''Majki'' mocno arbitralnym. U Chojnackiego pojawia się spolszczenie ''Maki'', ale trudno powiedzieć, na ile jest ono autentyczne. | |Nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od nazwiska Hansa Meckena, ale samogłoska w tej nazwie była w historii bardzo chwiejna (por. zapisy 1531 ''Maucken'', 1577 ''Mecken'', 1600 ''Mocken'' itp.), co czyni spolszczenie ''Majki'' mocno arbitralnym. U Chojnackiego pojawia się spolszczenie ''Maki'', ale trudno powiedzieć, na ile jest ono autentyczne. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 1803: | Linia 1924: | ||
| | | | ||
*1386 ''Maraw'', 1387 ''Mynauwten'', ''Minautendorf''. Miejscowość musiała mieć pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie. | *1386 ''Maraw'', 1387 ''Mynauwten'', ''Minautendorf''. Miejscowość musiała mieć pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie. | ||
− | *Do | + | *Do 2004 r. ''Morzewo''. Taką postać ustaliła KUNM, jednak forma używana obecnie zdaje się być bliższa pruskiemu oryginałowi. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowa Wieś''' | |'''Nowa Wieś''' | ||
Linia 1835: | Linia 1956: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1411/19 ''Pergosen'' | + | | |
+ | *Potocznie także: ''Perkozy''. | ||
+ | *1411/19 ''Pergosen''. Nazwa pruska. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Piniewo''' | |'''Piniewo''' | ||
Linia 1859: | Linia 1982: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1318 ''Rubiten''. Wieś założona na polu ''Pastalwe'' (1318). Obie nazwy pruskie. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rogajny''' | |'''Rogajny''' | ||
Linia 1867: | Linia 1990: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1329, 1330 ''Rogayn''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rogowo''' | |'''Rogowo''' | ||
Linia 1875: | Linia 1998: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1356 ''Rogow'', 1361 ''Rogaw''. Nazwa pruska, ponowiona od n. rzeczki ''Rogowa'' (potocznie zwana "Bierutówką", od przejściowej nazwy Pomorskiej Wsi [zob. tam], co należy koniecznie wyrugować). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rydzówka''' | |'''Rydzówka''' | ||
Linia 1917: | Linia 2040: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Sała''' | |'''Sała''' | ||
− | |Nazwa wsi pochodzi od rzeczki ''Sały'' (niem. ''Zalle''), której nazwa ma staropruskie pochodzenie. | + | | |
+ | *Nazwa wsi pochodzi od rzeczki ''Sały'' (niem. ''Zalle''), której nazwa ma staropruskie pochodzenie. Powojenna forma ''Sałkowice'', choć oddaje ten źródłosłów, razi swoją sztucznością i niepoprawnością słowotwórczą (sufiks -''(ow)ice'' tworzy nazwy rodowe - dodawanie go do nazwy rzeki jest co najmniej dziwne). | ||
+ | *Oprócz tego, istniała w XIV-XVI w. tutaj pruska osada o nazwie tożsamej z nazwą rzeki (1390 ''Junge Salle'', 1402/08 ''Salle''). Niewykluczone, że jest to starsza nazwa tej miejscowości (taką możliwość dopuszcza NMP). Moim zdaniem to wystarczający przyczynek do tego, by uchwalić nazwę tej wsi w formie ''Sała'', bez uprawiania dziwnego słowotwórstwa. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Skolimowo''' | |'''Skolimowo''' | ||
Linia 1925: | Linia 2050: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Skolimy''' | |'''Skolimy''' | ||
− | |Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją oddać wierniej (bez niepotrzebnego sufiksu -''owo''). Pierwotnie wieś nosiła inną nazwę, również pruską, zapisaną jako ''Wurgeln'' (1330) | + | |1350 ''Skolmen'', 1448 ''Scolim''. Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją oddać wierniej (bez niepotrzebnego sufiksu -''owo''). Pierwotnie wieś nosiła inną nazwę, również pruską, zapisaną jako ''Wurgeln'' (1330); ''Wargalin'', ''Worgalin'' (1385). Leyding używa formy ''Worgalin'' jako spolszczonej (obocznie do "Skolimowa"), aczkolwiek moim zdaniem najlepiej byłoby oddać oryginał jako ''Skolimy'' (ewentualnie ''Skolim'' - ''do Skolimia'', ''w Skolimiu''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Sokółka''' | |'''Sokółka''' | ||
Linia 1941: | Linia 2066: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1411 | + | |1328, 1335 ''Stegen''; 1411-19 ''Steegin''. Nazwa pruska, prawdopodobnie bez związku ze ''Stegną'' (woj. pomorskie, pow. nowodworski), której nazwa uchodzi za słowiańską. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Surowe''' | |'''Surowe''' | ||
|Pasłęk | |Pasłęk | ||
− | | | + | |6 |
|''Schönau'' | |''Schönau'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | -- | + | |'''Szonowo''' |
− | + | |Kohutek spolszczył n. niem. jako ''Szonów'' (być może zaczerpnął tej formy z map lub oparł się na spolszczeniach nazw znanych ze Śląska, skąd pochodził). Chyba lepsze to od nazwy obecnej, ahistorycznej. Formant -''ów'' jest jednak w polskiej toponimii Prus bardzo rzadki i chyba lepiej poprawić tę nieregularność, aby lepiej odpowiadała lokalnym uwarunkowaniom nazewniczym (por. też ''Szonowo'' k. Malborka - obecnie "Kraśniewo"). | |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Talpity''' | |'''Talpity''' | ||
Linia 1957: | Linia 2082: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Obocznie ''Tolpity''. | + | | |
+ | *Obocznie funkcjonuje też forma ''Tolpity''. | ||
+ | *1386 ''Talpotiten'', 1388 ''Talpititen''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tulno''' | |'''Tulno''' | ||
Linia 1963: | Linia 2090: | ||
|2 | |2 | ||
|''Taulen'' | |''Taulen'' | ||
− | |pruskie | + | |pruskie? |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
Linia 1974: | Linia 2101: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1348 ''Tumpit'', ''Tumpiten''; 1386 ''Tumpite''. | ||
+ | *Potocznie także: ''Sokoły''. Należy tępić tę formę. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wakarowo''' | |'''Wakarowo''' | ||
Linia 1981: | Linia 2110: | ||
|niemieckie (hybryda?) | |niemieckie (hybryda?) | ||
|'''Kaukieny''' | |'''Kaukieny''' | ||
− | | | + | |Najstarsze zapisy: 1349 ''Kauken'', ''Kaukeyne''; poł. XV w. ''Kaukeyne'', ''Kaukone''; 1427 ''Kaukonen vel Waycesdorff''. Pierwotna nazwa tej miejscowości była więc pruska, prawdopodobnie od rdzenia ''kauk''- "bies, zły duch w religii Prusów". Późniejsza nazwa ''Wackelsdorf'' zdaje się być hybrydą, pochodzącą od pruskiej nazwy osobowej ''Wayke'', ''Waikel'' (tak według R. Przybytek) i chyba do tej etymologii próbuje nawiązać współczesne spolszczenie ''Wakarowo'', chociaż moim zdaniem niedokładnie. Już bliższy prawdzie zdaje się podawany przez Leydinga wariant ''Waklewo'', ale moim zdaniem najlepiej byłoby chyba nawiązać do nazwy pierwotnej - być może w formie ''Kaukieny'' (por. podobną n. m. litewską ''Kaukėnai'' [spolszczone ''Kaukieny''], obecne "Jasnoje" na północnym skraju obw. królewieckiego). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wikrowo''' | |'''Wikrowo''' | ||
Linia 1989: | Linia 2118: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie: ''Gemmyten'' (1327), ''Gemiten'' (1335, 39) oraz ''Wickeraw'' (1339), ''Wickarow'' (1354). Ostatecznie przetrwała ta druga, później spolszczona jako ''Wikrowo''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wójtowizna''' | |'''Wójtowizna''' | ||
Linia 2005: | Linia 2134: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Solajny''' | |'''Solajny''' | ||
− | | | + | | |
+ | *1507 ''Sellen'', 1543 ''Salewnen''. Według Germershausena do tej wsi odnoszą się też zapisy ''Saloniten'' (1386, 1402-08), ''Salunen'' (1402-08). | ||
+ | *Powojenne spolszczenie ''Zielno'' zdaje się nawiązywać do najstarszego zapisu pierwotnej nazwy pruskiej. Przed wojną jednak spolszczano tę nazwę jako ''Solajny'' i ta nazwa lepiej oddaje pruski charakter oryginału. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zielonka Pasłęcka''' | |'''Zielonka Pasłęcka''' | ||
Linia 2013: | Linia 2144: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Gronajny''' | |'''Gronajny''' | ||
− | | | + | |Przed wojną spolszczenie fonetyczne. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zielony Grąd''' | |'''Zielony Grąd''' | ||
Linia 2025: | Linia 2156: | ||
|'''Barzyna''' | |'''Barzyna''' | ||
|Rychliki | |Rychliki | ||
− | |5 | + | |5 |
|''Wiese'' | |''Wiese'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
Linia 2054: | Linia 2185: | ||
|''Stein'' | |''Stein'' | ||
|niemieckie (zepsute z prus.?) | |niemieckie (zepsute z prus.?) | ||
− | |''' | + | |'''Dymsztyn''' |
| | | | ||
*Pierwotna nazwa - 1280 ''Dymsteines'', 1280 ''Dymsteyne'', 1400 ''Dynsteyn''. | *Pierwotna nazwa - 1280 ''Dymsteines'', 1280 ''Dymsteyne'', 1400 ''Dynsteyn''. | ||
− | *Nazwa pierwotna niewątpliwie pruskiego pochodzenia (rekonst. *Dimst-ein-), powojenna polska nazwa wyraźnie do niej nawiązuje, jednak w moim odczuciu niedokładnie. Należałoby zmienić tak, aby lepiej oddawała niepolski, staropruski charakter tej nazwy (sufiks -''nik'' jest tu nie na miejscu). Leyding (1946) używał formy ''Dymicin''. | + | *Nazwa pierwotna niewątpliwie pruskiego pochodzenia (rekonst. *Dimst-ein-), powojenna polska nazwa wyraźnie do niej nawiązuje, jednak w moim odczuciu niedokładnie. Należałoby zmienić tak, aby lepiej oddawała niepolski, staropruski charakter tej nazwy (sufiks -''nik'' jest tu nie na miejscu). Leyding (1946) używał formy ''Dymicin'', aczkolwiek bardziej systematycznym spolszczeniem byłoby *''Dymsztyn'' (końcówka -''sztyn'' daje poczucie niemieckości, jednak niejednokrotnie pojawia się również w nazwach pruskiego pochodzenia - por. ''Knoksztyn'', ''Kalksztyn'', ''Dźwiersztyny''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Dziśnity''' | |'''Dziśnity''' | ||
Linia 2105: | Linia 2236: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1303 ''Kersiten'', ''Kirsiten'' |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Krupin''' | |'''Krupin''' | ||
Linia 2113: | Linia 2244: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1323 ''Craupin'' | + | |1321 ''Craupeyne''; 1323 ''Craupin'', ''Craupeyn'' |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kwietniewo''' | |'''Kwietniewo''' | ||
Linia 2131: | Linia 2262: | ||
| | | | ||
*Chociaż forma "Lepno" spolszcza niem. ''Löpen'', chyba bardziej rozsądnym wyjściem byłoby odwołanie się do starszej, niezepsutej pruskiej formy tej nazwy - ''Lepekaym'' (zapisane ok. 1400), co można by było spolszczyć jako ''Lepkajmy'' (a może ''Lipkajmy'' - wg Gerullisa nazwa wywodzi się od prus. ''Leipa''; ''Līpa'' - lipa). | *Chociaż forma "Lepno" spolszcza niem. ''Löpen'', chyba bardziej rozsądnym wyjściem byłoby odwołanie się do starszej, niezepsutej pruskiej formy tej nazwy - ''Lepekaym'' (zapisane ok. 1400), co można by było spolszczyć jako ''Lepkajmy'' (a może ''Lipkajmy'' - wg Gerullisa nazwa wywodzi się od prus. ''Leipa''; ''Līpa'' - lipa). | ||
− | *Wieś nosiła pierwotnie inną, oboczną nazwę pruską, zapisaną jako ''Waitegarben'', ''Waitigarb'' (1364). | + | *Wieś nosiła pierwotnie inną, oboczną nazwę pruską, zapisaną jako ''Waitegarben'', ''Waitigarb'' (1364). Niektórzy jednak odnoszą te zapisy do (nieistniejącej dziś) wsi ''Wójtowa Góra'' (niem. ''Petersdorf''), położonej w tej samej gminie, kilka kilometrów na zachód od Lepna. Sądząc po nazwie tej zanikłej dziś wsi (będącej tłumaczeniem tej n. prus. na polski), KUNM raczej przyjęła taką identyfikację. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Liszki''' | |'''Liszki''' | ||
Linia 2139: | Linia 2270: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Delisty''' | |'''Delisty''' | ||
− | | | + | |1427 ''Delisten'', 1448 ''Dalisten'', 1539 ''Leiste''. Nazwa pochodzenia pruskiego. Powojenna forma ''Liszki'' oddaje ją bardzo niedokładnie (trochę bliższa, acz wciąż niedokładna jest Leydingowa forma ''Listwy''). Chyba najlepiej byłoby wprowadzić formę nawiązującą do najpierwotniejszych zapisów, nieskażonych niemieckim wpływem. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Marwica''' | |'''Marwica''' | ||
|Rychliki | |Rychliki | ||
− | |1 | + | |1? |
|''Marwitz'' | |''Marwitz'' | ||
− | |słowiańskie | + | |słowiańskie? |
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa | + | | |
+ | *Dawniej dwie wsie: ''Marwica Wielka'' i ''Mała'' | ||
+ | *1303 ''Marewicz'', 1427 ''Marwitcz''. Nazwa słowiańskiego lub pruskiego pochodzenia (pierwszy właściciel wsi nazywał się Albert Starepiwo, co wskazuje na słowiańską proweniencję wsi). Przyjętą po wojnie formę ''Marwica'' można więc uznać za rekonstrukcję pierwotnego kształtu nazwy. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Mokajny''' | |'''Mokajny''' | ||
Linia 2156: | Linia 2289: | ||
|(Mokajmy) | |(Mokajmy) | ||
| | | | ||
− | *Pierwotnie: ''Mokaym'' (1355). | + | *Do 2005 oficjalnie: ''Mokajmy''. |
− | + | *Pierwotnie nazwa pruska: ''Mokaym'' (1355). Poprawniejsza etymologicznie wydaje się więc urzędowa forma ''Mokajmy'', ostatecznie zniekształcona do postaci ''Mokajny'' (czy warto jednak cofać tak drobną zmianę? Człony -''kajmy'' i -''kajny'' nierzadko mieszały się). | |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Powodowo''' | |'''Powodowo''' | ||
|Rychliki | |Rychliki | ||
− | | | + | |4 |
|''Powunden'' | |''Powunden'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | |''' | + | |'''Powundy''' |
− | | | + | |1285 ''Powunden'', 1299 ''Powiden''. Nazwa pruska, po wojnie spolszczona niedokładnie, z adideacją i nieetymologicznym dodatkiem przedrostka ''-owo''. Lepsza jest używana przez Kohutka forma ''Powundy'', blisko oddająca oryginał. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Protowo''' | |'''Protowo''' | ||
Linia 2173: | Linia 2306: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1287 ''Porotowe'', 1437 ''Protheyn''. Nazwa pruska, w zapisach widać wahania między sufiksem -aw-, a -ain-. Przyjęta po wojnie forma polska ''Protowo'' nawiązuje do najstarszego zapisu nazwy. Gdyby oprzeć się na postaci nowszej, można by spolszczyć tę nazwę jako ''Protajny'' (por. wieś Protajny pod Dzierzgonią). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rejsyty''' | |'''Rejsyty''' | ||
Linia 2189: | Linia 2322: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa powojenna nawiązuję do takich spolszczeń jak ''Rychnowo'' dla ''Reichenau'', gdzie niemiecki rdzeń ''Reich''- adideowany jest do polskiego przymiotnika ''rychły''. |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Sójki''' | |'''Sójki''' | ||
Linia 2199: | Linia 2330: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Kiekszty''' | |'''Kiekszty''' | ||
− | | | + | | |
+ | *Obocznie niem. ''Kögsten'', ''Kägsten'' (końcówka XVIII w.). | ||
+ | *1303 ''Keexten'', 1313 ''Kextin'', 1437 ''Kexten'', 1441 ''Kixsteyn''. Nazwa pochodzenia pruskiego. Powojenna n. pol. ''Sójki'' jest próbą jej przetłumaczenia (opierającą się na lit. ''kekštė'' - sójka, wg sugestii Gerullisa), w dodatku niekoniecznie poprawnym (zaświadczone pruskie słowo na sójkę brzmi ''bukkawarni''). Ponadto, nazw pruskich z zasady się nie tłumaczy, tylko oddaje fonetycznie. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Śliwica''' | |'''Śliwica''' | ||
Linia 2209: | Linia 2342: | ||
| | | | ||
*Do 2005 oficjalnie ''Śliwice''. Taka forma bywa używana do dziś. | *Do 2005 oficjalnie ''Śliwice''. Taka forma bywa używana do dziś. | ||
− | *Nazwa ''Nahmgeist'' uchodzi za pruską | + | *Nazwa ''Nahmgeist'' uchodzi za pruską. Chyba z powodu nieprzejrzystej etymologii i niejasnego znaczenia odstąpiono po wojnie od jej spolszczenia i ochrzczono wieś ahistoryczną, przypadkową nazwą ''Śliwice''. Wydaje mi się jednak, że oryginał można by spolszczyć w formie ''Namieść''. Może to i wydumana forma, ale przynajmniej w jakiś sposób nawiązuje brzmieniowo do pruskiego oryginału. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Święty Gaj''' | |'''Święty Gaj''' | ||
Linia 2217: | Linia 2350: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | Nazwa miejscowości odwołuje się do istniejącego nieopodal świętego gaju | + | | |
+ | *Nazwa miejscowości odwołuje się do istniejącego nieopodal świętego gaju - miejsca kultu Prusów, uważanego za przypuszczalne miejsce śmierci Św. Wojciecha. | ||
+ | *Na mapie H. Bertrama ''Das Weichseldelta um das Jahr 1300'', będącej próbą rekonstrukcji geografii delty Wisły w XIII-XIV w., wieś ta jest podpisana jako ''Crinichen''. Jest to z pewnością nazwa pruska (nazwa owego świętego gaju?), jednak nie udało mi się ustalić źródła tego zapisu. Potrzebne są dalsze badania, co do tej nazwy. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Świdy''' | |'''Świdy''' | ||
Linia 2225: | Linia 2360: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1287 ''Swyden''. | + | |1287 ''Swyden'', 1419 ''Sweyden''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Topolno Wielkie''' | |'''Topolno Wielkie''' | ||
Linia 2236: | Linia 2371: | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wopity''' | |'''Wopity''' | ||
− | | | + | |Rychliki |
|2 | |2 | ||
|''Opitten'' | |''Opitten'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1350 ''Wopitigen'' | + | |1350 ''Wopitigen'', 1375 ''Wopitten''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wysoka''' | |'''Wysoka''' | ||
Linia 2251: | Linia 2386: | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Bogdaniec''' | + | |'''Bogdaniec''' |
− | | Tolkmicko | + | |Tolkmicko |
|5 | |5 | ||
|''Hohenhaff'' | |''Hohenhaff'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | '''Wysoka''' | + | |'''Wysoka''' |
|Według powojennych ustaleń KUNM, miejscowość miała nazywać się ''Wysoka'' (co jest tłumaczeniem pierwszego członu nazwy niem.), jednak "zwyciężyła" używana potocznie przez osadników nazwa "Bogdaniec" (pierwotnie odnosiła się ona do położonego nieopodal Suchacza). Nazwa ta jest tworem o zabarwieniu "patriotycznym" (odwołanie do Zbyszka z Bogdańca - bohatera ''Krzyżaków''). Tego typu zideologizowanych nazw należałoby unikać. | |Według powojennych ustaleń KUNM, miejscowość miała nazywać się ''Wysoka'' (co jest tłumaczeniem pierwszego członu nazwy niem.), jednak "zwyciężyła" używana potocznie przez osadników nazwa "Bogdaniec" (pierwotnie odnosiła się ona do położonego nieopodal Suchacza). Nazwa ta jest tworem o zabarwieniu "patriotycznym" (odwołanie do Zbyszka z Bogdańca - bohatera ''Krzyżaków''). Tego typu zideologizowanych nazw należałoby unikać. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Brzezina''' | + | |'''Brzezina''' |
− | | Tolkmicko | + | |Tolkmicko |
|2 | |2 | ||
|''Birkau'' | |''Birkau'' | ||
Linia 2267: | Linia 2402: | ||
| Wieś założona w lesie o nazwie ''Dinau''. Czy jest to nazwa pochodzenia pruskiego? | | Wieś założona w lesie o nazwie ''Dinau''. Czy jest to nazwa pochodzenia pruskiego? | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Chojnowo''' | + | |'''Chojnowo''' |
− | | Tolkmicko | + | |Tolkmicko |
|6 | |6 | ||
|''Konradswalde'' | |''Konradswalde'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | '''Koniecwałd''' | + | |'''Koniecwałd''' |
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Janówek''' | + | |'''Janówek''' |
− | | Tolkmicko | + | |Tolkmicko |
|2 | |2 | ||
|''Hansdorf'' | |''Hansdorf'' | ||
Linia 2283: | Linia 2418: | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | + | |'''Kadyny''' | |
− | + | |Tolkmicko | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | | '''Kadyny''' | ||
− | | Tolkmicko | ||
|1 | |1 | ||
|''Cadinen'' | |''Cadinen'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1255 ''Terra Kadinensi'', 1324 ''Kudyn'', 1354 ''Kudien''. Nazwa pruska. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Kamionek Wielki''' | + | |'''Kamionek Wielki''' |
− | | Tolkmicko | + | |Tolkmicko |
|4 | |4 | ||
|''Groß Steinort'' | |''Groß Steinort'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Sztynort''' | |'''Sztynort''' | ||
− | |W przedwojennych dokumentach polską nazwę wsi podaje się jako ''Sztynort (Wielki)'' lub ''Stejnort (Wielki)'', czasem bez dookreślenia. Jako, że wieś ''Kamionek Mały'' (''Klein Steinort'') dawno już nie istnieje, dookreślenie można pominąć (ryzyko pomyłki ze ''Sztynortem'' w powiecie węgoborskim chyba nie istnieje). | + | | |
+ | *W przedwojennych dokumentach polską nazwę wsi podaje się jako ''Sztynort (Wielki)'' lub ''Stejnort (Wielki)'', czasem bez dookreślenia. Jako, że wieś ''Kamionek Mały'' (''Klein Steinort'') dawno już nie istnieje, dookreślenie można pominąć (ryzyko pomyłki ze ''Sztynortem'' w powiecie węgoborskim chyba nie istnieje). | ||
+ | *Osada ''Kamienica Elbląska'' wydzielona z Kamionka Wielkiego. W obrębie tego nowego tworu administracyjnego znalazł się dawny folwark ''Witowo'' (niem. ''Hopehill''), którego nietypowa, angielska nazwa została nadana przez osiadłego tutaj angielskiego kupca. Nazwa ta pokutowała jeszcze długo po wojnie jako "Wzgórze Nadziei" lub "Góra Nadziei" (a także pod swoją oryginalną nazwą) wśród miejscowych, nadana urzędowo nazwa "Witowo" nigdy się nie przyjęła. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Kikoły''' | + | |'''Kikoły''' |
− | | Tolkmicko | + | |Tolkmicko |
|2 | |2 | ||
|''Kickelhof'' | |''Kickelhof'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Nazwa często błędnie cytowana jako "Kikoty" (m.in. na Wikipedii i Mapach Google). | ||
+ | *W użyciu również nazwa ''Lipnik'', nawiązująca do pewnego obszaru wsi, zwanego dawniej po niemiecku ''Die Fünf Linden'' (Pięć Lip). Dawniej znajdowała się w tym miejscu kapliczka św. Jakuba, otoczona pięcioma wielkimi lipami. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Łęcze''' | + | |'''Łęcze''' |
− | | Tolkmicko | + | |Tolkmicko |
|1 | |1 | ||
|''Lenzen'' | |''Lenzen'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1268 ''Landesen'', 1298 ''Lentzen'', 1312 ''Landesan''. Nazwa pochodzenia pruskiego. Jest to jedna z najstarszych miejscowości w regionie. Wieś ta, a także obszar wokół niej, jest znana w historiografii pod zlatynizowaną nazwą ''Lanzania''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Nadbrzeże-Połoniny''' | + | |'''Nadbrzeże-Połoniny''' |
− | | Tolkmicko | + | |Tolkmicko |
|3 | |3 | ||
|''Reimannsfelde'' | |''Reimannsfelde'' | ||
Linia 2331: | Linia 2462: | ||
|Po wojnie majątek ''Reimannsfelde'' sztucznie podzielono na dwie części (nazwane ''Nadbrzeże'' i ''Połoniny''). Chyba przydałoby się przywrócić jedność tej miejscowości i usunąć z mapy kłopotliwą nazwę "Połoniny" (zapewne "przywiezioną" tu przez powojennych osadników), która godzi w miejscową toponimię - odnosi się bowiem do gwarowego, południowopolskiego słowa "połonina", które jest zapożyczeniem wschodniosłowiańskim i na tych terenach nie miało prawa być znane. | |Po wojnie majątek ''Reimannsfelde'' sztucznie podzielono na dwie części (nazwane ''Nadbrzeże'' i ''Połoniny''). Chyba przydałoby się przywrócić jedność tej miejscowości i usunąć z mapy kłopotliwą nazwę "Połoniny" (zapewne "przywiezioną" tu przez powojennych osadników), która godzi w miejscową toponimię - odnosi się bowiem do gwarowego, południowopolskiego słowa "połonina", które jest zapożyczeniem wschodniosłowiańskim i na tych terenach nie miało prawa być znane. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Nowinka''' | + | |'''Nowinka''' |
− | | Tolkmicko | + | |Tolkmicko |
|4 | |4 | ||
|''Neuendorf-Kämmereidorf'' | |''Neuendorf-Kämmereidorf'' | ||
Linia 2339: | Linia 2470: | ||
|Max Bär w swoim dziele ''Die Ortsnamenänderungen in Westpreußen''... podaje dawną nazwę ''Bandejen'' dla wsi ''Neuendorf Höhe'' (ob. ''Nowina'' w gm. Elbląg, p.). Możliwe jednak, że w rzeczywistości chodziło mu o tę wieś, gdyż znajduje się ona w pobliżu dawnej pruskiej osady, zaświadczonej jako ''Bandeynen'' (1351), ''Bandayn'' (1418) - z opisów historycznych wynika, że wieś znajdowała się pomiędzy Tolkmickiem a Pogrodziem, co mniej więcej odpowiada położeniu dzisiejszej Nowinki (przed wojną ''Nowa Wieś''). Niemniej, bezpośrednia identyfikacja tych zapisów z obecnie istniejącą wsią jest co najmniej wątpliwa. | |Max Bär w swoim dziele ''Die Ortsnamenänderungen in Westpreußen''... podaje dawną nazwę ''Bandejen'' dla wsi ''Neuendorf Höhe'' (ob. ''Nowina'' w gm. Elbląg, p.). Możliwe jednak, że w rzeczywistości chodziło mu o tę wieś, gdyż znajduje się ona w pobliżu dawnej pruskiej osady, zaświadczonej jako ''Bandeynen'' (1351), ''Bandayn'' (1418) - z opisów historycznych wynika, że wieś znajdowała się pomiędzy Tolkmickiem a Pogrodziem, co mniej więcej odpowiada położeniu dzisiejszej Nowinki (przed wojną ''Nowa Wieś''). Niemniej, bezpośrednia identyfikacja tych zapisów z obecnie istniejącą wsią jest co najmniej wątpliwa. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Ostrogóra''' | + | |'''Ostrogóra''' |
− | | Tolkmicko | + | |Tolkmicko |
|2 | |2 | ||
|''Scharffenberg'' | |''Scharffenberg'' | ||
Linia 2347: | Linia 2478: | ||
|Nieoficjalnie ''Ostrobrzeg''. | |Nieoficjalnie ''Ostrobrzeg''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Pagórki''' | + | |'''Pagórki''' |
− | | Tolkmicko | + | |Tolkmicko |
− | |6 | + | |6 |
|''Rehberg'' | |''Rehberg'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | '''Rebark''' | + | | '''Rebark''' |
− | | | + | |Zapis ''Rhebarg'' (1682) najprawdopodobnie oddaje formę spolszczoną ''Rebark'' - taką interpretację przyjmują B. Czopek-Kopciuch i autorzy NMP. Warto więc chyba przywrócić tę autentyczną siedemnastowieczną ludową formę. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Pęklewo''' | + | |'''Pęklewo''' |
− | | Tolkmicko | + | |Tolkmicko |
|2 | |2 | ||
|''Panklau'' | |''Panklau'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |W XV w. ''Banklauke''. Pierwotnie więc nazwa pruska z członem -''lauks''. Na tej podstawie można było tę nazwę spolszczyć jako ''Pękławki'', niemniej człon prus. szybko uległ zniekształceniu do postaci -''lau'', toteż forma ''Pęklewo'' (wg autorów NMP u podstaw nazwy leży spruszczona pol. n. niem. ''Pęk'', ''Pąk'' - niezbyt przekonuje mnie jednak ta interpretacja) również jest do przyjęcia. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Pogrodzie''' | + | |'''Pogrodzie''' |
− | | Tolkmicko | + | |Tolkmicko |
|4~5 | |4~5 | ||
|''Neukirch'' | |''Neukirch'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Pogardzice''' lub '''Pogardyty''' | |'''Pogardzice''' lub '''Pogardyty''' | ||
− | |Część przedwojennych źródeł (począwszy od Ceynowy) podaje przedwojenną polską nazwę tej wsi jako ''Nowa Cerkiew''. Niemniej, jest to raczej forma sztuczna, stworzona ''per analogiam'' do innych tak spolszczonych wsi o tej nazwie (np. Nowej Cerkwi w pow. nowodworskim), a nie rzeczywiście używane spolszczenie. Tymczasem, ta stara wieś posiadała starszą, pruską nazwę, zapisaną jako ''Pogardichen'' (1305). Ustalona przez KUNM forma ''Pogrodzie'' wyraźnie próbuje nawiązać do tej formy, jest to jednak nawiązanie bardzo luźne, zacierające pruski źródłosłów nazwy, a nie poprawne spolszczenie. Bliższe prawdy byłoby ustalenie formy typu ''Pogardyty'' lub ''Pogardzice'' (istnieje nawet sugestia [p. "Nazwy Miejscowe Polski" Rymuta], że nazwa ta, interpretowana jako ''Pogrodzice''~''Pogardzice'' jest słowiańską nazwą rodową od ''po''- + ''gród''. Etymologia raczej życzeniowa, ale samą formę ''Pogardzice'' można wziąć pod uwagę jako rozsądną polonizację formy pruskiej). Oprócz tego, SGKP (tom II s. 338) cytuje dawną nazwę wsi, pół-spolszczając ją jako ''Pogardisze'', co można by "sprostować" na ''Pogardzice''. | + | |Część przedwojennych źródeł (począwszy od Ceynowy) podaje przedwojenną polską nazwę tej wsi jako ''Nowa Cerkiew''. Niemniej, jest to raczej forma sztuczna, stworzona ''per analogiam'' do innych tak spolszczonych wsi o tej nazwie (np. Nowej Cerkwi w pow. nowodworskim), a nie rzeczywiście używane spolszczenie. Tymczasem, ta stara wieś posiadała starszą, pruską nazwę, zapisaną jako ''Pogardichen'' (1305). Ustalona przez KUNM forma ''Pogrodzie'' wyraźnie próbuje nawiązać do tej formy, jest to jednak nawiązanie bardzo luźne, zacierające pruski źródłosłów nazwy, a nie poprawne spolszczenie. Bliższe prawdy byłoby ustalenie formy typu ''Pogardyty'' lub ''Pogardzice'' (istnieje nawet sugestia [p. "Nazwy Miejscowe Polski" pod red. Rymuta], że nazwa ta, interpretowana jako ''Pogrodzice''~''Pogardzice'' jest słowiańską nazwą rodową od ''po''- + ''gród''. Etymologia raczej życzeniowa, ale samą formę ''Pogardzice'' można wziąć pod uwagę jako rozsądną polonizację formy pruskiej). Oprócz tego, SGKP (tom II s. 338) cytuje dawną nazwę wsi, pół-spolszczając ją jako ''Pogardisze'', co można by "sprostować" na ''Pogardzice''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Przybyłowo''' | + | |'''Przybyłowo''' |
− | | Tolkmicko | + | |Tolkmicko |
|3 | |3 | ||
|''Dünhofen'' | |''Dünhofen'' | ||
Linia 2379: | Linia 2510: | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Suchacz''' | + | |'''Suchacz''' |
− | | Tolkmicko | + | |Tolkmicko |
|4~5 | |4~5 | ||
|''Succase'' | |''Succase'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Zukasy''' | |'''Zukasy''' | ||
− | |Nazwa ''Succase'' jest niewątpliwie pochodzenia pruskiego (od ''zuks'' - ryba, co do przyrostka por. ''Wilkasy''). Powojenna nazwa "Suchacz" odzwierciedla tę nazwę, jednak dość niedokładnie, do tego z wyraźną adideacją. Myślę, że można byłoby ten toponim oddać wierniej, w formie która w pełni odzwierciedlałaby jego pruskie pochodzenie, np. ''Zukasy''. Dodatkowo, w dziewiętnastowiecznych zapiskach Ceynowy pojawia się skaszubszczona forma ''Zôkazé'' (jakby "Zakazy"), prawdopodobnie stworzona przez niego. Proponowaną tutaj formę ''Zukasy'' można uznać za korektę tej formy. | + | |Nazwa ''Succase'' (1577 ''Sukase'') jest niewątpliwie pochodzenia pruskiego (od ''zuks'' - ryba, co do przyrostka por. ''Wilkasy''). Powojenna nazwa "Suchacz" odzwierciedla tę nazwę, jednak dość niedokładnie, do tego z wyraźną adideacją. Myślę, że można byłoby ten toponim oddać wierniej, w formie która w pełni odzwierciedlałaby jego pruskie pochodzenie, np. ''Zukasy''. Dodatkowo, w dziewiętnastowiecznych zapiskach Ceynowy pojawia się skaszubszczona forma ''Zôkazé'' (jakby "Zakazy"), prawdopodobnie stworzona przez niego. Proponowaną tutaj formę ''Zukasy'' można uznać za korektę tej formy. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Święty Kamień''' | + | |'''Święty Kamień''' |
− | | Tolkmicko | + | |Tolkmicko |
|3 | |3 | ||
|''Wieck'' | |''Wieck'' | ||
Linia 2395: | Linia 2526: | ||
|Powojenna nazwa ''Święty Kamień'' jest chrztem nazewniczym, pochodzącym od położonego nieopodal osady świętego kamienia Prusów - wielkiego głazu narzutowego, uważanego za wyznacznik granicy między Warmią a Pogezanią. | |Powojenna nazwa ''Święty Kamień'' jest chrztem nazewniczym, pochodzącym od położonego nieopodal osady świętego kamienia Prusów - wielkiego głazu narzutowego, uważanego za wyznacznik granicy między Warmią a Pogezanią. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | | '''Wodynia''' | + | |'''Wodynia''' |
− | | Tolkmicko | + | |Tolkmicko |
|5 | |5 | ||
|''Klakendorf'' | |''Klakendorf'' | ||
Linia 2423: | Linia 2554: | ||
*Dawniej też: ''Brunsberga'', ''Brunsberk''. | *Dawniej też: ''Brunsberga'', ''Brunsberk''. | ||
*Polska forma ''Braniewo'' (< *''Bruniewo''? Na niektórych starych mapach można spotkać też wariant ''Broniewo'' - błędny lub przejściowy), niewątpliwie wtórna wobec starszego spolszczenia ''Brunsberga'', pojawia się w XIX w. (choć SGKP wspomina o niej jako o archaizmie). W czasach przedwojennych formy ''Brunsberga'' i ''Braniewo'' były używane zamiennie. Po wojnie przyjęto oficjalnie wariant ''Braniewo'', gdyż preferowano nazwy bardziej spolszczone. | *Polska forma ''Braniewo'' (< *''Bruniewo''? Na niektórych starych mapach można spotkać też wariant ''Broniewo'' - błędny lub przejściowy), niewątpliwie wtórna wobec starszego spolszczenia ''Brunsberga'', pojawia się w XIX w. (choć SGKP wspomina o niej jako o archaizmie). W czasach przedwojennych formy ''Brunsberga'' i ''Braniewo'' były używane zamiennie. Po wojnie przyjęto oficjalnie wariant ''Braniewo'', gdyż preferowano nazwy bardziej spolszczone. | ||
− | *Nazwa niemiecka ''Braunsberg'' (dawniej też ''Brunsberg'', w 1249 ''Brusebergue''), tradycyjnie łączona jest z imieniem św. Brunona, ale istnieją też próby objaśnienia jej ze staropruskiego. | + | *Nazwa niemiecka ''Braunsberg'' (dawniej też ''Brunsberg'', w miejscowej gwarze: ''Brûnsbarg'', w 1249 ''Brusebergue''), tradycyjnie łączona jest z imieniem św. Brunona, ale istnieją też próby objaśnienia jej ze staropruskiego. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Frombork''' | |'''Frombork''' | ||
Linia 2433: | Linia 2564: | ||
| | | | ||
*Dawniej też: ''Narzyce'' (tak u Zarańskiego, prawdopodobnie jego neologizm, chociaż niektórzy objaśniają od gwarowego ''na rzyce'' "na rzece" lub od nazwy rzeki ''Narusy'' [niem. ''Nartz'', por. też zapis ''Naritz'' z 1629], płynącej nieopodal grodu). | *Dawniej też: ''Narzyce'' (tak u Zarańskiego, prawdopodobnie jego neologizm, chociaż niektórzy objaśniają od gwarowego ''na rzyce'' "na rzece" lub od nazwy rzeki ''Narusy'' [niem. ''Nartz'', por. też zapis ''Naritz'' z 1629], płynącej nieopodal grodu). | ||
− | *W niektórych dawnych dokumentach miasto określane jest mianem ''Civitas Varmiensis'' ("miasto | + | *W niektórych dawnych dokumentach miasto określane jest mianem ''Civitas Varmiensis'' ("miasto warmijskie") lub ''Varmia'' (u Kopernika). Prawdopodobnie określenie to odnosi się do statusu Fromborka jako stolicy Warmii, choć niewykluczone, że może to być ślad jakiejś starszej pruskiej nazwy, związanej z plemieniem Warmów. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Pieniężno''' | |'''Pieniężno''' | ||
Linia 2442: | Linia 2573: | ||
|'''Melzak''' | |'''Melzak''' | ||
| | | | ||
− | * | + | *1282 ''Melzak'', 1312 ''Malcekuke''. Nazwa niewątpliwie pruskiego pochodzenia (nowoprus. ''Malsakuks''), chociaż z czasem adideowana do niem. ''Mehlsack'' "wór z mąką", co dało początek wielu fantazyjnym legendom o powstaniu miasta. Ta ludowa etymologia jest też upamiętniona w herbie miasta. |
− | *Mimo pruskiego pochodzenia nazwy oryginalnej i istnienia autentycznego, starego spolszczenia ''Melzak'', powojenna Komisja Ustalania Nazw Miejscowości zarządziła postanowiła zastąpić ją sztucznym nowotworem ''Pieniężno''. Jest to nazwa pamiątkowa, upamiętniająca postać Seweryna Pieniężnego (1890-1940) - polskiego | + | *Mimo pruskiego pochodzenia nazwy oryginalnej i istnienia autentycznego, starego spolszczenia ''Melzak'', powojenna Komisja Ustalania Nazw Miejscowości zarządziła postanowiła zastąpić ją sztucznym nowotworem ''Pieniężno''. Jest to nazwa pamiątkowa, upamiętniająca postać Seweryna Pieniężnego (1890-1940) - polskiego działacza na Warmii, wydawcy przewojennej "Gazety Olsztyńskiej". |
− | *Krótko po wojnie | + | *Z Melzakiem (lub jego okolicami) również wiążę się inną nazwę pruską: 1288 ''Wewa'', 1292 ''Wewe''. Był to gród Prusów, który prawdopodobnie stał na miejscu obecnego miasta. |
+ | *Krótko po wojnie proponowano dla miasta następujące nazwy: ''Mąkowory'' (nawiązanie do ludowej etymologii nazwy niemieckiej, utrwalonej w herbie miasta) oraz ''Wewno'' (neologizm nawiązujący do wyżej wspomnianej nazwy ''Wewa''). Ostatecznie jednak zdecydowano się na chrzest "Pieniężno" (jest to chyba najpóźniej uchwalony z tego typu chrztów). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bemowizna''' | |'''Bemowizna''' | ||
Linia 2468: | Linia 2600: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Świgarby''' | |'''Świgarby''' | ||
− | |Mimo pruskiego pochodzenia nazwy oryginalnej, po wojnie nadano tej miejscowości zupełnie nową nazwę ''Brzeszczyny'', upamiętniającą Jana Brzeszczyńskiego (1873-1946), polskiego działacza oświatowego na Warmii. Zamiast tej sztucznej pamiątkowej nazwy, proponuję adaptację nazwy oryginalnej jako ''Świgarby'', opierając się na propozycji Leydinga. | + | | |
+ | *1579 ''Schwirgayn''. Nazwa pruskiego pochodzenia. | ||
+ | *Mimo pruskiego pochodzenia nazwy oryginalnej, po wojnie nadano tej miejscowości zupełnie nową nazwę ''Brzeszczyny'', upamiętniającą Jana Brzeszczyńskiego (1873-1946), polskiego działacza oświatowego na Warmii. Zamiast tej sztucznej pamiątkowej nazwy, proponuję adaptację nazwy oryginalnej jako ''Świgarby'', opierając się na propozycji Leydinga. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Cielętnik''' | |'''Cielętnik''' | ||
Linia 2475: | Linia 2609: | ||
|''Kälberhaus'' | |''Kälberhaus'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dąbrowa''' | ||
+ | |Braniewo | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Damerau'' | ||
+ | |niemieckie (zapoż. z polskiego) | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
Linia 2500: | Linia 2642: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Wielbórz''' | |'''Wielbórz''' | ||
− | |Chociaż nie ma przedwojennej tradycji dla tej miejscowości, pierwsi powojenni osadnicy nazywali tę wieś mianem ''Wielbórz'' (naturalne przyswojenie nazwy niemieckiej) i nazwa ta była w nieoficjalnym użyciu co najmniej do późnych lat 60. Już przez samo to należałoby tę nazwę uszanować i uznać jej wyższość nad urzędowym nowotworem ''Garbina''. | + | |Chociaż nie ma przedwojennej tradycji dla tej miejscowości, pierwsi powojenni osadnicy nazywali tę wieś mianem ''Wielbórz'' (naturalne przyswojenie nazwy niemieckiej) i nazwa ta była w nieoficjalnym użyciu co najmniej do późnych lat 60 XX wieku. Już przez samo to należałoby tę nazwę uszanować i uznać jej wyższość nad urzędowym nowotworem ''Garbina''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Glinka''' | |'''Glinka''' | ||
Linia 2638: | Linia 2780: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Lindenowo''' | |'''Lindenowo''' | ||
− | | | + | |Przed wojną adaptacja fonetyczna. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Maciejewo''' | |'''Maciejewo''' | ||
Linia 2662: | Linia 2804: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Powojenna nazwa nawiązuje do imienia odbiorcy nadania tej wsi w 1348 r. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Młoteczno''' | |'''Młoteczno''' | ||
Linia 2674: | Linia 2816: | ||
|'''Nowa Pasłęka''' | |'''Nowa Pasłęka''' | ||
|Braniewo | |Braniewo | ||
− | | | + | |4 |
|''Neu Passarge'' | |''Neu Passarge'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | | | + | |'''Nowa Pasaria''' |
− | + | |Patrz niżej. | |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stara Pasłęka''' | |'''Stara Pasłęka''' | ||
|Braniewo | |Braniewo | ||
− | | | + | |4 |
|''Alt Passarge'' | |''Alt Passarge'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | | | + | |'''Stara Pasaria''' |
− | | | + | |Obowiązująca forma nazwy rzeki ''Pasłęki'' jest sztuczna, książkowa. Powołał ją do istnienia któryś dziewiętnastowieczny badacz onomastyki (być może Zarański?), jednak jest ona kompletnie niezgodna z pruskim oryginałem (por. zapisy: 1251 ''Passaria'', 1252 ''Passerie'', 1374 ''Posary'', ''Posarye'', znane też są formy bez nagłosowego Pa-: 1251 ''Seria'', 1289 ''Sery''), a także z ludową tradycją polskich Warmiaków (ci nazywali ją ''Pasarią'' - gw. ''Pasaryi̯o'', Leyding zaświadcza też "Posarga"). Niewykluczone, że forma ta powstała z błędnej identyfikacji zapisów źródłowych typu ''flumen Passaluc'' (1243), które w rzeczywistości odnoszą się do przepływającej przez Pasłęk rzeki Wąski. Formy ''Pasłęka'' nie da się więc obronić - jest to twór wyrosły na czyjejś fantazji lub nieporozumieniu. Dlatego też lepiej będzie, zarówno dla pamięci o pruskiej etymologii (rekonst. ''Paserrija'', ''Serrija''), jak i polskiej tradycji (tej ludowej, nie "książkowej") zmienić nazwę zarówno rzeki, jak i pochodzących od niej osad na ''Pasaria''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Pęciszewo''' | |'''Pęciszewo''' | ||
Linia 2736: | Linia 2876: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1419 '' | + | | |
+ | *1372, 1409 ''Rodow''; 1419 ''Roddaw'' | ||
+ | *W pobliżu tej wsi źródło ma rzeka o nazwie ''Gołuba'' - nie znalazłem jednak uzasadnienia historycznego dla takiej nazwy tej rzeki (jej przedwojenna nazwa niem. to ''Schwitze'' - zapewne pruska). Nie jestem do końca pewien genezy tej nazwy (nie wprowadziła jej KUNM - ta nigdy nie wydała odpowiedniego rozporządzenia dot. tej rzeki), zgaduję iż może być ona przejęciem jakiejś sztucznej rosyjskiej nazwy typu "Голубая". Nie udało mi się jednak ustalić, jak rzeka ta nazywa się po rosyjskiej stronie. Tak czy inaczej, jej właściwszą nazwą jest ''Świca'' (taką formę zresztą notuje Leyding) i takiej nazwy należałoby używać. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rogity''' | |'''Rogity''' | ||
|Braniewo | |Braniewo | ||
− | |1~ | + | |1~2 |
|''Regitten'' | |''Regitten'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *1374 ''Rogite'' | + | *1291 ''Rogiten'', 1348 ''Rogitten'', 1374 ''Rogite''. |
− | *Co prawda, Chojnacki podaje nazwę spolszczoną w formie ''Regity'', ale forma powojenna też jest teoretycznie poprawna - odnosi się do starszej postaci nazwy. Raczej nie ma co | + | *Co prawda, Chojnacki podaje nazwę spolszczoną w formie ''Regity'' (taka forma widnieje też w PRNG jako wariant), ale forma powojenna też jest teoretycznie poprawna - odnosi się do starszej postaci nazwy. Raczej nie ma co kopi kruszyć o jedną literkę, zwłaszcza że trudno powiedzieć, na ile przekaz Chojnackiego jest autentyczny. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Różaniec''' | |'''Różaniec''' | ||
Linia 2762: | Linia 2904: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Pierwotnie niem. ''Rudolfshof'' (1374 ''Rudolfishove''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rusy''' | |'''Rusy''' | ||
|Braniewo | |Braniewo | ||
− | |1~ | + | |1~2 |
|''Rossen'' | |''Rossen'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *1251 ''Russe'', 1284 ''Russin'', | + | *1251 ''Russe''; 1280, 1284 ''Russin'', 1285 ''Russen''. |
*Podobnie jak w przypadku wsi ''Rogity'' (p. wyżej), nazwa obecna kłóci się z przekazem Chojnackiego, który podaje formę ''Rosy''. Niemniej, forma ''Rusy'' jest zgodna ze starymi zapiskami, a wartość przekazu Chojnackiego jest wątpliwa. | *Podobnie jak w przypadku wsi ''Rogity'' (p. wyżej), nazwa obecna kłóci się z przekazem Chojnackiego, który podaje formę ''Rosy''. Niemniej, forma ''Rusy'' jest zgodna ze starymi zapiskami, a wartość przekazu Chojnackiego jest wątpliwa. | ||
+ | *Nazwa wariantywna wg PRNG: ''Rosiny''. Raczej unikałbym tej formy. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Siedlisko''' | |'''Siedlisko''' | ||
Linia 2780: | Linia 2923: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Pierwszy zapis zlatynizowany: 1341 ''Heremite''. Na tej podstawie można było ustalić n. pol. jako "Pustelnia", niemniej brak takiej tradycji. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stępień''' | |'''Stępień''' | ||
Linia 2794: | Linia 2937: | ||
|2 | |2 | ||
|''Strauben'' | |''Strauben'' | ||
− | | | + | |niemieckie? |
| -- | | -- | ||
− | |Potrzebne | + | |Potrzebne informacje hist. i etym., co do pochodzenia nazwy wsi. W NMP miejscowość nienotowana, ale dla podobnie nazwanej wsi ''Strubno'' (gm. Płoskinia, zob. tam), R. Przybytek nie doszukuje się pruskiego korzenia. Mimo wszystko nie przekreślałbym w pełni możliwości pochodzenia od prus. ''strāuwa'' "prąd, nurt". |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szyleny''' | |'''Szyleny''' | ||
Linia 2804: | Linia 2947: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1279 ''Syrien'', 1282 ''Syryene'', 1298 ''Schilien'', 1305 ''Schyligen''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Świętochowo''' | |'''Świętochowo''' | ||
Linia 2812: | Linia 2955: | ||
|niemieckie (tłum. z prus.) | |niemieckie (tłum. z prus.) | ||
|'''Sąkrześle''' | |'''Sąkrześle''' | ||
− | |Niemiecka nazwa miejscowości ''Sonnenstuhl'' jest dosłowną kalką pierwotnej nazwy pruskiej, zaświadczonej jako ''Sawliskresil'' (1423), rekonst. *''Saulis-Krēslan'', dosł. "krzesło Słońca". Nazwa ta wskazuje dość wyraźne na święte miejsce Prusów, związane z ich kultem solarnym. Ustalona po wojnie forma ''Świętochowo'', choć oddaje "święty" charakter miejsca, jednak nijak nie odpowiada nazwie pruskiej i zaciera jej źródłosłów, ahistorycznie ją zesłowiańszczając. Autor proponuje własne spolszczenie fonetyczne nazwy oryginalnej (być może nieco wydumane, ale oddające pruski charakter nazwy). | + | |Niemiecka nazwa miejscowości ''Sonnenstuhl'' jest dosłowną kalką pierwotnej nazwy pruskiej, zaświadczonej jako ''Sawliskresil'' (1423), rekonst. *''Saulis-Krēslan'', dosł. "krzesło (tron) Słońca". Nazwa ta wskazuje dość wyraźne na święte miejsce Prusów, związane z ich kultem solarnym. Ustalona po wojnie forma ''Świętochowo'', choć oddaje "święty" charakter miejsca, jednak nijak nie odpowiada nazwie pruskiej i zaciera jej źródłosłów, ahistorycznie ją zesłowiańszczając. Autor proponuje własne spolszczenie fonetyczne nazwy oryginalnej (być może nieco wydumane, ale oddające pruski charakter nazwy). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ujście''' | |'''Ujście''' | ||
Linia 2826: | Linia 2969: | ||
|3 | |3 | ||
|''Auhof'' | |''Auhof'' | ||
− | |niemieckie | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1374 ''Owe'', 1399 ''Owenhofe''. Miejscowość powstała w okolicy o nazwie ''Aue'' (pol. powoj. ''Błonie''), od której wzięła swą oryginalną nazwę. Raczej niemieckie. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wielewo''' | |'''Wielewo''' | ||
Linia 2836: | Linia 2979: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1266 ''Veylow'' | + | |1260, 1266 ''Veylow''; 1288 ''Velowe''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wikielec''' | |'''Wikielec''' | ||
Linia 2860: | Linia 3003: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Powojenna nazwa ''Wola Lipowska'' zdaje się pochodzić od pobliskiej ''Lipowiny'' (p. wyżej), której historyczna nazwa to ''Lindenowo''. Brak jednak tradycji dla formy "Wola Lindenowska". U Leydinga pojawia się bardziej "neutralna" nazwa ''Podlipie''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zakrzewiec''' | |'''Zakrzewiec''' | ||
Linia 2876: | Linia 3019: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1311 ''Sawers'', | + | | |
+ | *1288 ''Zawer'', ''Czawern''; 1311 ''Sawers'', 1361 ''Sawr'', 1371 ''Zawir''. Nazwa pochodzenia pruskiego. W formie zniemczonej nieregularne ''w'' > ''g''. Przyjęta po wojnie forma polska opiera się na pruskim oryginale. | ||
+ | *Pierwsza wzmianka na temat wsi jest anonimowa (1280 ''bona Dominorum Canonicorum''), wspomina jedynie o "dobrach kanoników". | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zgoda''' | |'''Zgoda''' | ||
Linia 2904: | Linia 3049: | ||
|'''Biedkowo''' | |'''Biedkowo''' | ||
|Frombork | |Frombork | ||
− | |2 | + | |2~3 |
|''Betkendorf'' | |''Betkendorf'' | ||
|niemieckie (imienne) | |niemieckie (imienne) | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bogdany''' | |'''Bogdany''' | ||
Linia 2950: | Linia 3095: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Woziny''' | |'''Woziny''' | ||
− | | | + | |Pierwotna n. pruska: ''Woysien'' (1297), ''Wosgein'' (1298), pochodzi od prus. ''wuzē'' "koza". Jest ona ponowiona od pobliskiego lasu (dziś zwanego ''Kozi Borek''), którego nowożytna niemiecka nazwa to ''Koßwald'' (hybryda od pol. ''koza'' + niem. ''Wald'' "las"), co sugeruje, że tej starożytnej nazwie pruskiej odpowiadała niegdyś jakaś n. polska z rdzeniem ''Koz''-, niestety niezachowana w źródłach. KUNM nie wziąwszy pod uwagę tych faktów, nadała wsi nową nazwę ''Krzywiec'', nawiązującą do przepływającej przez wieś rzeki ''Krzywianki'' (niem. ''Krumm Bach''). Należało jednak nawiązać do pruskiego oryginału, co czynię. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Narusa''' | |'''Narusa''' | ||
Linia 2958: | Linia 3103: | ||
|pruskie (hydronimiczne) | |pruskie (hydronimiczne) | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |W SGKP jako: ''Narty'' (w treści hasła także ''Narusz''), jednak samą rzekę (od której miejscowość wzięła swą nazwę) ten sam słownik nazywa ''Narusą'', zgodnie z polskojęzyczną tradycją (por. też dok. 1251 ''Nerusse'', 1287 ''Narossa'', 1318 ''Narussa'') i taka postać wydaje się być poprawniejsza. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowiny''' | |'''Nowiny''' | ||
|Frombork | |Frombork | ||
− | |2 | + | |2~5 |
|''Neufeld'' | |''Neufeld'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Większość dzisiejszej wsi ''Nowiny'' to w rzeczywistości dawna wieś ''Kilie'' (niem. ''Kilienhof'', 1304 ''Kilien'', Leyding notuje też wariant ''Kibiten'') o staropruskich korzeniach. Szkoda, że miejscowości połączono pod wspólną nazwą ''Nowiny'', usuwając tym samym z mapy nazwę o pruskim pochodzenia. Może warto by przywrócić wsi ''Kilie'' jednostkowość i odróżniać ją od Nowin? |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ronin''' | |'''Ronin''' | ||
|Frombork | |Frombork | ||
− | |2 | + | |2 |
|''Rahnenfeld'' | |''Rahnenfeld'' | ||
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | |1310 ''Ronenveld'' | + | | |
+ | *Do 2006 roku oficjalnie ''Ronina''. | ||
+ | *1310 ''Ronenveld''. Według autorów NMP nazwa niemiecka (od ''Run(n)'', ''Ron(n)'' "nacięcie, karb, przekop, parów"). Nazwa powojenna w jakiś sposób luźno oddaje brzmienie oryginału. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wierzno Wielkie''' |
|Frombork | |Frombork | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Groß Rautenberg'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Ruciany Wielkie''' | ||
+ | | | ||
+ | *U Sieniawskiego: ''Ruciany Wielkie'', podobnie też u Leydinga - ''Rucianka Wielka''. Mamy tu więc do czynienia z historycznym (choć chyba niekoniecznie ludowym?) spolszczeniem. Nazwa obecna nie ma uzasadnienia. Nazwę ''Rucianka'' ostatecznie przeniesiono na sąsiednią wieś, położoną w obecnej gm. Młynary (p. wyżej). | ||
+ | *Teoretycznie można pominąć człon ''Wielkie'', jako że wieś ''Wierzno Małe'' (niem. ''Klein Rautenberg'') obecnie nie istnieje. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Bartki''' | ||
+ | |Lelkowo | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Bartken'' |
− | | | + | |polskie? |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bieńkowo''' |
− | | | + | |Lelkowo |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Bönkenwalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dębowiec''' |
− | | | + | |Lelkowo |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Eichholz'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Giedawy''' |
− | | | + | |Lelkowo |
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Gehdau'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej dwie wsi: ''Königlich Gehdau'' (królewskie) i ''Köllmisch Gehdau'' (chełmińskie, tj. wieś lokowana na prawie chełmińskim). | ||
+ | *1258 ''Geydowe'', 1288, 1299 ''Geydaw''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Głębock''' |
− | | | + | |Lelkowo |
+ | |2 | ||
+ | |''Tiefensee'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Grabowiec''' | ||
+ | |Lelkowo | ||
|3 | |3 | ||
− | |'' | + | |''Schönwalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jachowo''' |
− | | | + | |Lelkowo |
− | | | + | |3 |
− | |'' | + | |''Hanswalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jarzeń''' |
− | | | + | |Lelkowo |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Arnstein'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | |Powojenna n. polska zdaje się luźno opierać na brzmieniu n. niem. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jarzeński Młyn''' |
− | | | + | |Lelkowo |
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Arnsteiner Mühle'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kildajny''' |
− | | | + | |Lelkowo |
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Kildehnen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |U Kohutka: ''Kildeny''. Forma raczej "mechanicznie" spolszczona, oparta na niemieckim. Raczej nie na tyle wartościowa, żeby zmieniać nazwę obecną. |
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Krzekotki''' | ||
+ | |Lelkowo | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Klein Hasselberg'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Haslewko''' | ||
+ | |U Leydinga: ''Haslewko'' (obocznie do n. obecnej), spolszczenie fonetyczne n. niem. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Krzekoty''' |
− | | | + | |Lelkowo |
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Groß Hasselberg'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | | | + | |'''Haslewo''' |
− | | | + | |Co prawda, Leyding nie podaje nazwy ''Haslewo'' dla tej wsi, jednak istnienie nazwy ''Haslewko'' dla sąsiedniej wsi ''Klein Hasselberg'' niejako predestynuje istnienie takiej nazwy. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kwiatkowo''' |
− | | | + | |Lelkowo |
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Blumstein'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Lelkowo''' |
− | | | + | |Lelkowo |
− | | | + | |3 |
− | |'' | + | |''Lichtenfeld'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Lutkowo''' |
− | | | + | |Lelkowo |
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Lüdtkenfürst'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Mędrzyki''' |
− | | | + | |Lelkowo |
− | |2 | + | |5 |
− | |'' | + | |''Lauterbach'' |
+ | |hybryda? | ||
+ | |'''Ławta''' | ||
+ | | | ||
+ | *Niemiecka nazwa osady pochodzi od rzeki ''Lauterbach'', zwaną po polsku ''Ławtą'' (nazwa uchwalona przez KUNM). Pochodzenie nazwy tej rzeki nie jest dla mnie zbyt jasne - na pierwszy rzut oka wydaje się być ona nazwą niemiecką, oznaczającą tyle co "głośny potok" lub "czysty potok". Znane są jednak również pruskie toponimy i hydronimy z rdzeniem ''Laut''- (p. Gerullis s. 85 - ''Lautekaym'', ''Lauwete'', ''Lawte''). Fakt, że KUNM uchwaliła tę nazwę w formie ''Ławta'' może (choć nie musi) oznaczać, że doszukano się w niej pruskiego początku. Niezależnie jednak od pochodzenia nazwy rzeki, chyba wypadałoby, aby nazwana od niej wieś nazywała się tak samo, zwłaszcza że historycznie nazwa rzeczki i wsi były jednakowe. Twór ''Mędrzyki'' nie ma uzasadnienia. | ||
+ | *Korzystając z okazji, należałoby też sprostować pewną błędną informację, którą podaje [https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81awta Wikipedia], a za nią liczne inne źródła. ''Ławta'' (niem. ''Lauterbach'') nie jest tym samym, co ''Jarft'' (niem. ''Jarft'') - są to dwie różne rzeki, przy czym Ławta jest południowym dopływem Jarftu (sam Jarft nie przekracza granicy obw. królewieckiego w żadnym miejscu). Powodem nieporozumienia jest prawdopodobnie rosyjskie nazewnictwo, które nadało obu rzekom wspólną, sztuczną nazwę ''Vituška'' (Витушка). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Miłaki''' | ||
+ | |Lelkowo | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Müngen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Minie''' | ||
+ | |Nazwa podejrzewana o pruskie pochodzenie. Chyba należy przyznać rację postulowanej przez Leydinga formie ''Minie'', która z grubsza oddaje fonetykę oryginału i jest zdecydowanie lepsza od nowej, nieuzasadnionej nazwy ''Miłaki''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Młyniec''' | ||
+ | |Lelkowo | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Mühlenfeld'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |PRNG notuje jako wariantową nazwę ''Mingin'', która zdaje się nawiązywać do historycznej nazwy sąsiedniej wsi Miłaki (p. wyżej). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Młynowo''' | ||
+ | |Lelkowo | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Mühlenhof'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nałaby''' |
− | | | + | |Lelkowo |
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Nallaben'' |
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1290, 1336 ''Nalaben''. ''Wieś założona na pruskich polach ''Arobiten'' i ''Keysonis'' (1290). | ||
+ | *W PRNG wariant: ''Giedoły''. Nazwa zapewne ponowiona od pobliskich Giedaw (o ile w ogóle odniesienie jej tutaj nie jest błędem po stronie autorów PRNG). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Perwilty''' | ||
+ | |Lelkowo | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Perwilten'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1282 ''Perwilten''; 1326, 1333 ''Prewylten''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Piele''' |
− | | | + | |Lelkowo |
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Pellen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1374 ''Pellin'', ''Pelyn''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Przebędowo''' |
− | | | + | |Lelkowo |
− | |2 | + | |1~2 |
− | |'' | + | |''Perbanden'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Normalnie uznałbym takie spolszczenie za zbyt zniekształcone względem oryginału, ale fakt, że pochodząca stąd rodzina von Perbandtów zwała się po polsku ''Przebędowscy'' daje usprawiedliwienie tej formie. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Słup''' |
− | | | + | |Lelkowo |
− | |3 | + | |3? |
− | |'' | + | |''Schlepstein'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Według autorów NMP, oryginalna n. wsi jest niemiecka (już w 1493 notowana jako ''Schlepstein''), od śrdniem. ''slipstên'' (współcz. niem. ''Schleifstein'') "osełka, kamień szlifierski". Co prawda, niemiecki portal bildarchiv-ostpreussen.de, który swoje informacje o miejscowościach i ich nazwach opiera podobno na pracy D. Langego "''Geographisches Ortsregister Ostpreußen''" (2005, nie dysponuję tym tytułem), przytacza dla tej wsi zapis ''Schlepstienen'' z 1785 roku. Zapis ten, o ile jest autentyczny, mógłby wskazywać na pruskie pochodzenie tego toponimu (końcówka -''ienen'' jest typowa dla zniemczonych nazw pruskich). Jednak wobec niepewnej wiarygodności źródła (nie natknąłem się na taki zapis nigdzie indziej - nie zna go NMP, za to notuje w podobnym okresie zapis idetyczny z nowożytną niem. nazwą wsi), wolę wstrzymać się od pochopnych wniosków i pozostawić nazwę tej miejscowości "w spokoju" (chyba że ujawnią się jakieś dodatkowe fakty, mogące zdyskredytować niemiecki wywód autorów NMP). | ||
+ | *Ten sam portal przytacza tu też parę innych, starszych zapisków, m.in. ''Swilgiten'' (1411/19), ''Swulgiten'' (1423), co jest nazwą niewątpliwie pruską, którą Gerullis umieszcza w komornictwie Cynty (co może odpowiadać położeniu tej wsi). Jednak, z powodu niepewnej wiarygodności portalu w kwestiach nazewniczych i faktu, że nigdy nie spotkałem się z takim utożsamieniem tej nazwy w żadnej innej literaturze, to również i tę rewelację wolę potraktować z pewną dozą dystansu. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Sówki''' |
− | | | + | |Lelkowo |
− | | | + | |3 |
− | |'' | + | |''Schönfeld'' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Szarki''' |
− | | | + | |Lelkowo |
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Sargen'' |
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Sargi''' | ||
+ | |1349 ''Sarien'' 1349 ''Sarginwalde''. Nazwa pruska, chyba wypadałoby ją oddać dokładniej - bez adideacji. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wilknicki Młyn''' | ||
+ | |Lelkowo | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Wilknitter Mühle'' | ||
+ | |hybryda (prus. + niem.) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wilknity''' | ||
+ | |Lelkowo | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Wilknitt'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1304 ''Wilkini'', 1309 ''Wilkenlauken'', 1336 ''Wylkeniten''. Początkowo wahanie prus. sufiksów. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wola Wilknicka''' |
− | | | + | |Lelkowo |
− | | | + | |3 |
− | |'' | + | |''Rosenwalde'' |
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Wieś powstała w pruskim polu osadniczym ''Wylkenithen'' (1336), które dało początek sąsiedniej wsi ''Wilknity'' (p. wyżej). Powojenna nazwa polska wyraźnie nawiązuje do tego faktu. Pierwszym właścicielem wsi (której pierwotna n. niem. to ''Wunnental'' - 1336) był Prus o imieniu ''Prestitunin''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wołowo''' | ||
+ | |Lelkowo | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Wohlau'' | ||
+ | |pruskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | |1347 ''Waldowe'' (tu?). Według kartoteki NMP, nazwa pruska, chociaż ostateczna niemiecka postać ''Wohlau'' mogła powstać pod wpływem polskim. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wyszkowo''' | ||
+ | |Lelkowo | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Hohenfürst'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zagaje''' |
− | | | + | |Lelkowo |
|3 | |3 | ||
− | |'' | + | |''Hasselpusch'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zdrój''' |
− | | | + | |Lelkowo |
− | | | + | |3 |
− | |'' | + | |''Schönborn'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Białczyn''' |
|Pieniężno | |Pieniężno | ||
− | | | + | |3 |
− | |'' | + | |''Lilienthal'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bornity''' |
|Pieniężno | |Pieniężno | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Bornitt'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1304 ''Bornyten'', ''Burnite'' |
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Borowiec''' | ||
+ | |Pieniężno | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Borwalde'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Brzostki''' |
|Pieniężno | |Pieniężno | ||
|5 | |5 | ||
− | |'' | + | |''Freihagen'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | |''' | + | |'''Fryhajny''' |
− | | | + | |U Leydinga ''Fryhajny'' - fonetyczne spolszczenie n. niem. Końcówka -''ajny'' zdaje się nawiązywać do nazw pruskich, niemniej taka cząstka zdarzała się również w spolszczeniach nazw niemieckich z członem -''hain'', -''hagen'' (por. ''Grünhagen'' = ''Gronajny''). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Cieszęta''' |
|Pieniężno | |Pieniężno | ||
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Sonnenfeld'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Szkudyty''' |
− | | | + | | |
+ | *Do 1996 oficjalnie: ''Cieszęty'' (tak ustaliła KUNM). | ||
+ | *Miejscowość założona na pruskim polu ''Scudithen'' (1326). Warto by przywrócić tę nazwę, zwłaszcza że nazwa ''Cieszęta'' jest zupełnie ahistoryczna. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gajle''' |
|Pieniężno | |Pieniężno | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Gayl'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gaudyny''' |
|Pieniężno | |Pieniężno | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Gauden'' |
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1324 ''Gaudyn''. Nazwa pruska. | ||
+ | *Według Kohutka ''Gałdy'' (poprawniej byłoby ''Gaudy''), jednak nie widzę sensu zmieniania formy obecnej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Glądy''' | ||
+ | |Pieniężno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Glanden'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1324 ''Glandin'' |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Glebiska''' |
+ | |Pieniężno | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Kleefeld'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Do 1996 oficjalnie: ''Glebisko''. | ||
+ | *Pierwotnie: ''Glewiske'', ''Glebisken'' (1317). Nazwa pochodzenia pruskiego. Obecna forma do niej nawiązuje, chociaż z pewną adideacją. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jesionowo''' | ||
|Pieniężno | |Pieniężno | ||
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Eschenau'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jeziorko''' |
|Pieniężno | |Pieniężno | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Seefeld'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
+ | |Wieś leży w pobliżu niewielkiego jeziorka o staropruskiej nazwie ''Perkun'' (1374 ''Perkune''), pochodzenia teonimicznego (świadczącej o istnieniu tu miejsca kultu boga Perkuna). Niemiecka nazwa tego jeziora to ''Seefelder See'', pochodząca od nazwy tej wsi. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kajnity''' | ||
+ | |Pieniężno | ||
+ | |5~2 | ||
+ | |''Heistern'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Kajmity''' | ||
| | | | ||
+ | *Do 1999 oficjalnie: ''Kajmity'' | ||
+ | *Pierwotnie: 1309 ''Kaymitten'' (nazwa od samego początku współistniała z niem. ''Heistern''). Po wojnie wprowadzono nazwę ''Kajmity'', dokładnie odzwierciedlającą oryginał, jednak ostatecznie forma ta uległa przekształceniu do postaci ''Kajnity''. Powód zmiany nazwy nie jest mi znany, prawdopodobnie miejscowi używali formy z -n-, niemniej warto byłoby przywrócić postać etymologicznie poprawniejszą (nawet Leyding uważa ''Kajnity'' za błąd i poprawia tę formę na ''Kajmity'' w erracie). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kierpajny Małe''' |
|Pieniężno | |Pieniężno | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Klein Körpen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Patrz niżej. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kierpajny Wielkie''' |
|Pieniężno | |Pieniężno | ||
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Groß Körpen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1280 ''Kirpayn''; 1308, 1309 ''Kirpein''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kiersiny''' |
|Pieniężno | |Pieniężno | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Kierschienen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1284 ''Kirsin'', 1287 ''Cirsini''. Wieś powstała na pruskim polu ''Possede'' (1284), podobnie jak wieś ''Posady'' (p. niżej), która wzięła od niego swoją nazwę. | ||
+ | *Nieurzędowo także: ''Kierszyn'' (taki wariant podaje PRNG). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kowale''' |
|Pieniężno | |Pieniężno | ||
|3 | |3 | ||
− | |'' | + | |''Schönsee'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Lechowo''' |
|Pieniężno | |Pieniężno | ||
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Lichtenau'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | |''' | + | |'''Lichnowy''' |
| | | | ||
− | * | + | *W źródłach przedwojennych jako ''Lichnowy'', postać ''Lechowo'' jest sztuczna, powojenna, nawiązuje do polskiego imienia ''Lech''. |
− | * | + | *Pierwotnie: ''Peliken'' (1326) - nazwa pola, na którym powstała wieś (stąd Leydingowa forma ''Pełki''). Z okolicami tej wsi łączy się również pruską n. terenową ''Colkstitien'' (1326). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Lubianka''' |
− | | | + | |Pieniężno |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Liebenthal'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łajsy''' |
− | | | + | |Pieniężno |
− | |2 | + | |1~2 |
− | |'' | + | |''Layß'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1304 ''Laysen'', ''Leyse'', ''Layse''. | ||
+ | *U Chojnackiego i Kohutka co prawda jako ''Lajzy'', ale raczej nie jest to coś faktycznie używanego. Do formy obecnej nie można mieć zastrzeżeń. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łoźnik''' |
− | | | + | |Pieniężno |
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Lotterfeld'' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Pełty''' |
− | | | + | |Miejscowość założona na pruskim polu ''Pelten'' (1325). Po wojnie nazwę ''Pełty'' otrzymała raczej niesłusznie miejscowość ''Steinbotten'' (patrz niżej ''Pełty''), której nazwa sama w sobie jest pruska (wbrew pozorom, jakie stwarza człon ''Stein''-), podczas gdy pierwotne "Pełty" dostały całkowicie nieuzasadnioną nazwę ''Łoźnik''. Należałoby to sprostować. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Niedbałki''' |
− | | | + | |Pieniężno |
|3 | |3 | ||
− | |'' | + | |''Lotterbach'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pajtuny''' |
− | | | + | |Pieniężno |
− | | | + | |2~4 |
− | |'' | + | |''Peythunen'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | |(Pejtuny) |
| | | | ||
+ | *1282 ''Poytun'', 1304 ''Peytune''. Wieś powstała na pruskich polach ''Marim'' (1282) i ''Speriti'' (1282). Wszystkie nazwy są pruskie. | ||
+ | *Na niektórych przedwojennych mapach - ''Pejtuny''. Jest to jednak raczej "mechaniczne" spolszczenie formy niem., nic wartego korekty. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pakosze''' |
− | | | + | |Pieniężno |
− | | | + | |5? |
− | |'' | + | |''Packhausen'' |
− | |niemieckie | + | |niemieckie? |
− | | | + | |'''Pokusy''' (?) |
− | | | + | |1308 ''Pokusen'', 1312 ''Puchusen''. Nazwa uważana za niemiecką (co zgadzałoby się z faktami historycznymi - była to wieś niemiecka, nie pruska), jednak te zapisy historyczne mogą wskazywać na pierwotną formę pruską (za staropruską nazwę tę uważa Sieniawski - jednak jest to bardzo stare opracowanie, w dodatku jego wywody etymologicznie nierzadko bywają nietrafione). Jednak biorąc uwagę brzmienie tych zapisów, może można by się ''pokusić'' o dokładniejsze spolszczenie? KUNMowska forma ''Pakosze'' to już próba "slawizacji" nazwy - upodobnienia do słow. imienia ''Pakosz'' (Pakosław). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pawły''' |
− | | | + | |Pieniężno |
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Paulen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1374 ''Powils'', ''Pewils''. Nazwa pruska, być może utworzona od tamtejszej formy imienia ''Paweł''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pełty''' |
− | | | + | |Pieniężno |
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Steinbotten'' |
|pruskie | |pruskie | ||
− | | | + | |'''Stębuty''' |
− | | | + | |Obecna nazwa nawiązuje do pobliskiego pruskiego pola osadniczego ''Pelten'', które dało początek wsi ''Łoźnik'' (p. wyżej) i to właśnie tej wsi należałaby się ta nazwa (choć też nierzadko jedno pole dawało początek kilku wsiom). Za to nazwę ''Steinbotten'' (1335 ''Steinebutten'', 1390 ''Steynbuth''), jako staropruską, należałoby zaadaptować do języka polskiego. Wbrew pozorom, nie jest to nazwa niemieckiego, Gerullis przytacza pruską nazwę osobową ''Steynebuth'', gdzie drugi człon zdaje się odwoływać do prus. ''buttan'' - dom. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Piotrowiec''' |
− | | | + | |Pieniężno |
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Peterswalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Pietrzwałd''' |
− | | | + | |W przedwojennych źródłach jako ''Pietrzwałd'', ''Pietrzywałd''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pluty''' |
− | | | + | |Pieniężno |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Plauten'' |
− | | | + | |pruskie |
− | |'' | + | | -- |
− | + | |1325 ''Pluth''. Nazwa pruska, ponowiona od n. terenowej i wodnej (1304 ''Plut'' - dawne jezioro, dziś bagno zwane ''Plut'' lub ''Wałsz''). | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Posady''' |
− | | | + | |Pieniężno |
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Palten'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Chociaż nazwa wsi ''Palten'' jest pochodzenia pruskiego, po wojnie nadano wsi n. ''Posady'', będącej spolszczeniem równie starej nazwy pola ''Possede'' (1288), na którym powstała ta wieś. Może to i słuszny ruch, biorąc pod uwagę, że nieopodal znajduje się wieś o bardzo podobnej nazwie ''Pełty'', co zapewne skutkowałoby pomyłkami. Z tego powodu nie stosuję tu używanej przez Kohutka formy ''Pałty'', mimo że pozwalałaby ona zachować ciągłość z formą obowiązującą przed wojną. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Radziejewo''' |
− | | | + | |Pieniężno |
|3 | |3 | ||
− | |'' | + | |''Sonnwalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Różaniec''' |
− | | | + | |Pieniężno |
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Rosengarth'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Sawity''' |
− | | | + | |Pieniężno |
− | |5 | + | |2~5 |
− | |'' | + | |''Engelswalde'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | | | + | |(Salwity?) |
− | | | + | |Wieś powstała na pruskim polu osadniczym o nazwie: 1326 ''Salwiten'', ''Sawyten'', ''Salwylten''; 1404 ''Salwyten''. Po wojnie oddano tę nazwę jako ''Sawity'', ale większość zapisów wskazuje jednak na prus. *Salw-it, a więc zapewne słuszniejsza byłaby forma ''Salwity''. |
− | |||
− | * | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wojnity''' |
− | | | + | |Pieniężno |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Woynitt'' |
|pruskie | |pruskie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | |1288, 1289 ''Woyniten''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wopy''' |
− | | | + | |Pieniężno |
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Woppen'' |
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1325 ''Wuppe'', ''Wuppen''. Nazwa pruska. Przejściowo (XIV w.) oboczna n. niemiecka ''Hermannsdorf''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wyrębiska''' | ||
+ | |Pieniężno | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Lichtwalde'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Żugienie''' |
− | | | + | |Pieniężno |
+ | |5 | ||
+ | |''Sugnienen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Sugniny''' | ||
+ | | | ||
+ | *1311, 1312, 1315, 1329 ''Sugenyn''. | ||
+ | *Nie znajduję uzasadnienia dla inicjalnego ''Ż''- (dźwięk ten był ogólnie obcy językowi pruskiemu). Dlatego też postuluję wprowadzenie używanej przez Leydinga formy ''Sugniny''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Bliżewo''' | ||
+ | |Płoskinia | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Blieshöfen'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Chruściel''' |
− | | | + | |Płoskinia |
+ | |5 | ||
+ | |''Tiedmannsdorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Blizin''' | ||
+ | |Leyding podaje oboczną n. niem. ''Blissings'', co spolszcza jako ''Blizin''. Nazwa ta jest prawdopodobnie tożsama z nazwą łąki ''Plessinges'', pojawiającej w dokumencie z 1284. Mamy więc tu do czynienia z prastarą pruską nazwą terenową (objaśnienie niem. z NMP nie ma podstaw). Zastosuję się więc do spolszczenia Leydinga, chociaż być może nagłosowe P- byłoby poprawniejsze. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Czosnowo''' | ||
+ | |Płoskinia | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Knobloch'' |
− | | | + | |niemieckie |
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dąbrowa''' | ||
+ | |Płoskinia | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Schöndamerau'' | ||
+ | |niemieckie (2. człon z pol.) | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Leyding odnosi tu prus. nazwę ''Raystopelk'' (1284). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Demity''' |
− | | | + | |Płoskinia |
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Demuth'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1300 ''Demyta'', 1301 ''Demita'', 1346 ''Demyten'' |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Długobór''' |
− | | | + | |Płoskinia |
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Langwalde'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | Wieś znajduje się w pobliżu lasu o staropruskiej nazwie ''Worajny'' (1308 ''Worayne''), zwanego po niem. ''Langwalder Wald''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Giedyle''' |
− | | | + | |Płoskinia |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Gedilgen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jarzębiec''' |
− | | | + | |Płoskinia |
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Schönau'' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Szynowo''' |
| | | | ||
+ | *Potocznie też: ''Jastrzębiec''. | ||
+ | *Spolsczenie ''Szynowo'' za Kohutkiem. Obecna nazwa nie ma jakiegokolwiek uzasadnienia. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Lubnowo''' |
− | | | + | |Płoskinia |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Liebenau'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łojewo''' |
− | | | + | |Płoskinia |
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Lauenhof'' |
− | | | + | |hybryda (prus. + niem.) |
− | | | + | |'''Łunowo''' |
− | | | + | |Pierwotnie ''Lunow'' (1323, 1337). Nazwa pochodzenia pruskiego (por. też nieistniejącą dziś już wieś ''Łunowo'' [w SGKP ''Lunawa''] w pow. braniewskim), zachowana w pierwszym członie nowszej n. niemieckiej. Powojenna nazwa ''Łojewo'' jej nie oddaje. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łozy''' |
− | | | + | |Płoskinia |
|3 | |3 | ||
− | |'' | + | |''Klingenberg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Polska nazwa ''Łozy'' jest wynikiem (według autorów NMP błędnej) identyfikacji nazwy źródłowej ''Loysis'' z tą wsią (dokonanej przez Sieniawskiego). Według autorów NMP nazwa ta w rzeczywistości odnosi się do wsi ''Łajsy'' (gm. Pieniężno). Niemniej, z braku innej tradycji, niech tak już zostanie. | ||
+ | *Wieś nosiła w historii trzy różne nazwy: ''Klingenberg'', ''Wonnenberg'' i ''Lemkenhowe'' (= -hof), wszystkie pochodzenia niemieckiego. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pielgrzymowo''' |
− | | | + | |Płoskinia |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Pilgramsdorf'' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Oboczna n. niem. ''Pelmsdorf'' (XVIII w.), forma skrócona. | ||
+ | *Wieś powstała na pruskim polu ''Monetiten'' (1301). Leyding spolszcza tę pruską nazwę jako ''Montyty''. Z drugiej strony, spolszczenie n. niem. jako ''Pielgrzymowo'' znane już przed wojną. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pierławki''' |
− | | | + | |Płoskinia |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Parlack'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1320 ''Pirlauke'', ''Perlauke''; 1328 ''Sperlauken'', ''Perlauken''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pierzchały''' |
− | | | + | |Płoskinia |
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Pettelkau'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | |'''Putylków''' |
| | | | ||
+ | *1296 ''Pokilkow'', 1297 ''Pötlickow'', 1311 ''Pottelkow'', 1361 ''Puttilkow''. | ||
+ | *Mimo pruskiego pochodzenia nazwy i istnienia spolszczonej wersji ''Putylków'' (tak u Chojnackiego i na niektórych mapach), po wojnie nadano nową nazwę ''Pierzchały''. Zbrodnia przeciwko pruskiemu nazewnictwu. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Piórkowo''' |
|Płoskinia | |Płoskinia | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Födersdorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Potoczny wariant: ''Zaporowo''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Płoskinia''' |
|Płoskinia | |Płoskinia | ||
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Plaßwich'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Plaswik''' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| | | | ||
+ | *1301 ''Plastewiken'', ''Plastwyten''; 1232 ''Plastwyke''. Nazwa pochodzenia pruskiego. Mimo istnienia przedwojennego spolszczenia ''Plaswik'' (Chojnacki), KUNM nadała miejscowości nową nazwę ''Płoskinia'', może i bliską fonetycznie, ale kompletnie zacierającą pruskie pochodzenie oryginału. | ||
+ | *Wieś założona na pruskim polu ''Scolyten'' (1305). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Podlechy''' |
|Płoskinia | |Płoskinia | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Podlechen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1311 ''Padeluchin'', 1367 ''Padeluchen''. Prawdopodobnie nazwa pruska. | ||
+ | *Wieś powstała na pruskich polach ''Borwite'' i ''Penevelt'' (1315). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Robuzy''' |
|Płoskinia | |Płoskinia | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Rawusen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1304 ''Raus'', ''Rabusen''; 1314 ''Rawos''. Przybytek rekonstruuje jako prus. *''Rabusai'' lub *''Rabuzai'', toteż przyjęte przez KUNM spolszczenie (mimo dużych wahań fonetycznych oryginału), wydaje się być etymologicznie poprawne. Nie ma raczej potrzeby wprowadzania formy ''Rawuzy'', jak proponują Kohutek i Leyding. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Strubno''' |
|Płoskinia | |Płoskinia | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Straubendorf'' |
− | |niemieckie | + | |niemieckie? |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1322 ''Strubendorf'', 1404 ''Struwendorf''. Źródła historyczne Warmii notują zapisy 1374 ''Strube'', 1376 ''Struben'' (bez członu -dorf), ale nie jestem do końca pewien, czy odnoszą się one do tej wsi. NMP nie notuje ich w haśle o Strubnie. Według NMP, nazwa niemiecka utworzona od n. osobowej niewiadomego pochodzenia. Może to pruska n. os.? |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Stygajny''' |
|Płoskinia | |Płoskinia | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Stigehnen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1290 ''Stigein'', 1308 ''Scyen'', 1344 ''Stigeynen''. |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Szalmia''' |
|Płoskinia | |Płoskinia | ||
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Schalmey'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Salmia''. | ||
+ | *1287 ''Salmien'', 1289 ''Schalmia''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Tolkowiec''' |
|Płoskinia | |Płoskinia | ||
|5 | |5 | ||
− | |'' | + | |''Tolksdorf'' |
|hybryda (prus. + niem.) | |hybryda (prus. + niem.) | ||
− | |''' | + | |'''Tulity''' |
− | |Pierwotnie '' | + | | |
+ | *Pierwotnie: 1300 ''Tuliten''. Nowo lokowana wieś miała dwie nazwy niemieckie: ''Bernhardsdorf'' (pocz. XIV w.) i ''Tolksdorf'', przy czym ta druga to nazwa hybrydalna (od prus. *Tolk-, *Tulk-, por. ''Tolkmicko''). Ostatecznie przetrwała ta druga. | ||
+ | *Utworzona po wojnie forma ''Tolkowiec'', chociaż odwołuje się do przedwojennej nazwy hybrydalnej, zachowując jej pruski rdzeń, sama w sobie jest tworem sztucznawym - razi w niej zderzenie pruskiego rdzenia z nadanym arbitralnie słow. sufiksem -''owiec''. Lepiej chyba byłoby spolszczyć nazwę starszą, jednoznacznie pruską, tak jak czyni to Leyding. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Trąbki''' |
|Płoskinia | |Płoskinia | ||
− | | | + | |1~2 |
− | |'' | + | |''Klein Tromp'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Dawniej (XIII-XVII w.) ''Preuschtromp'' (Trąby Pruskie). |
− | * | + | *Wieś założona na pruskim polu osadniczym ''Baldingis'' (1284). |
+ | *Co do zapisów dot. nazwy obecnej, patrz niżej ''Trąby''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Trąby''' |
|Płoskinia | |Płoskinia | ||
− | |1 | + | |1~2 |
− | |'' | + | |''Groß Tromp'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Dawniej ''Deutschtromp'' (Trąby Niemieckie). Dopiero później dookreślenia ''Groß'', ''Klein'' w miejsce starszych ''Deutsch''-, ''Preusch''-. | ||
+ | *Chojnacki podaje ''Klein Tromp'' i ''Groß Tromp'' jako ''Trąby Małe'' i ''Wielkie''. Niemniej, formy obecne też są "do przyjęcia". | ||
+ | *1284 ''Trumpe'', 1355 ''Trumpa''. Nazwa pruska, w pol. przejęta jako ''Trąby''. | ||
+ | *Wieś założona na pruskim polu osadniczym ''Worelauke'' (1297). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wysoka Braniewska''' |
|Płoskinia | |Płoskinia | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Hogendorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Stołgity''' | ||
+ | | | ||
+ | *Pierwotnie: ''Stolgiten'' (1310). U Leydinga spolszczenie n. pruskiej jako ''Stołgity''. Co ciekawe, Leyding konsekwentnie używa tej nazwy również w drugim tomie swojego pracy (dotyczącym nazw fizjograficznych), mimo że został on wydany dopiero w 1959, długo po oficjalnym ustaleniu nazw w regionu (i wspominane tam nazwy miejscowe są na ogół zgodne z ustaleniami). Mogłoby to sugerować, że nazwa ta była jeszcze wtedy w potocznym użyciu. | ||
+ | *Nazwa niemiecka praktycznie od początku współistnieje z pruską (por. pierwotny zapis zlatynizowany ''Alta Villa'' z 1312). KUNM zdecydowała się ostatecznie na tłumaczenie n. niem., chociaż lepiej było podążyć za Leydingiem i ocalić nazwę pruską. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Bardyny''' | ||
+ | |Wilczęta | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Baarden'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1282 ''Bardin'', 1323 ''Bardyn'' | ||
+ | *U Kohutka: ''Bardy'', ale jako że forma ta nie pojawia się nigdzie indziej (a opracowanie Kohutka jest późne, powstawało podczas IIWŚ), nie widzę potrzeby zmieniania tej nazwy. Forma obecna równie dobrze (jeśli nie lepiej) oddaje pruski oryginał. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bronki''' |
− | | | + | |Wilczęta |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Breunken'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | |''' | + | | -- |
− | + | |Wieś powstała na pruskim polu o nazwie ''Sultingen'', ''Scultingen'' (1348), podobnie jak położona nieopodal osada ''Tatarki'' (p. niżej). Ponieważ przyjęta przez KUNM nazwa ''Bronki'' dobrze naśladuje n. niem. (''Breunken'' od niemieckiej n. os. ''Breunig''), uważam że tej drugiej miejscowości (o ahistorycznej nazwie ''Tatarki'') bardziej należy się zmiana nazwy. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Chmielówka''' |
− | | | + | |Wilczęta |
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Hopfenbruch'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dębiny''' |
− | | | + | |Wilczęta |
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Borchertsdorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Burkarty''' |
− | | | + | | |
+ | *Leyding (1946) podaje powojenne spolszczenie n. niem. jako ''Burkarty'' - chyba warte wprowadzenia, zamiast obecnej, nieuzasadnionej formy. | ||
+ | *Rymut (NMP vol. 2) podaje tu też nazwę ''Krungsten'', niewątpliwie pruskiego pochodzenia, padającą w dokumentach. Obarcza ją jednak wykrzyknikiem (jako błąd?), ale w żaden sposób jej nie wyjaśnia. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gładysze''' |
− | | | + | |Wilczęta |
− | | | + | |5 |
− | + | |''Schlodien'' | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | |''' | + | |'''Skłodyny''' |
− | | | + | |1267 ''Schloydien''. Nazwa pruskiego pochodzenia. Po wojnie nadano wsi ahistoryczną nazwę ''Gładysze'', którą należałoby zastąpić spolszczeniem oryginału. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Górski Las''' |
− | | | + | |Wilczęta |
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Guhrenwalde'' |
− | | | + | |hybryda (prus. + niem.) |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Człon ''Górski'' w nazwie nie pochodzi od polskiego ap. ''góra'', tylko od nazwy wsi ''Góry'' (pruskiego pochodzenia), p. niżej. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Góry''' |
− | | | + | |Wilczęta |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Guhren'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1339 ''Girreyn'', ''Gureyn''; 1373 ''Guren''. Nazwa pruska, w pol. adideowana (tak już u Chojnackiego). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jankówko''' |
− | | | + | |Wilczęta |
− | | | + | |3 |
− | |'' | + | |''Hensels'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Karpówek''' |
− | | | + | |Wilczęta |
− | | | + | |3 |
− | |'' | + | |''Muttersegen'' |
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Potocznie też: ''Macierz'' (w PRNG i na mapach). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Karwiny''' | ||
+ | |Wilczęta | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Karwinden'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1333 ''Kurwingen'', 1349 ''Karwingen''. Nazwa pruska, przejęta od n. lasu (1344 ''Carwingyne''). |
− | * | + | *Pobliska osada ''Dębień'' (zwana także ''Józefowem''), tworząca z Karwinami jedno sołectwo jest miejscowością nową, wydzieloną z Karwin. Osada przejęła nazwę po nieistniejącym dziś folwarku ''Dębień'' (niem. ''Louisenwalde''), położonym na wschód od Karwin. Z kolei wariantywna nazwa ''Józefowo'' to przejściowa, używana krótko po wojnie przez nowych osiedleńców nazwa Karwin. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Księżno''' |
− | | | + | |Wilczęta |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Fürstenau'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Lipowa''' |
− | | | + | |Wilczęta |
|5 | |5 | ||
− | |'' | + | |''Lipprode'' |
− | |niemieckie | + | |niemieckie (hybryda?) |
− | |''' | + | |'''Lipród''' |
− | | | + | | |
+ | *Czy pierwszy człon n. niem. jest pruski? (por. różne inne pruskie toponimy z członem ''Lip''-) | ||
+ | *U Leydinga fonetyczne spolszczenie ''Lipród''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Ławki''' |
|Wilczęta | |Wilczęta | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Lauck'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1366 ''Lauke'', 1376 ''Lawken''. Nazwa pruska, równa ap. ''lauks'' "pole". |
+ | *SGKP podaje nazwę polską jako ''Łąk'', ale obarcza ją znakiem zapytania - forma to raczej zmyślona, zresztą niepoprawna językowo. Forma ''Ławki'', zgodna z licznymi spolszczeniami nazw pruskich, które asymilują prus. -''lauks'' jako -''ławki'', jest formą jedynie poprawną. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nowica''' |
|Wilczęta | |Wilczęta | ||
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Neumark'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Nowy Targ''' |
− | | | + | |Przed wojną dosłowne spolszczenie. Obecna forma jest sztuczna. |
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Słobity''' | ||
+ | |Wilczęta | ||
+ | |2~4 | ||
+ | |''Schlobitten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |(Żłobice?) | ||
+ | | | ||
+ | *1344 ''Slobit'', ''Slabite''; 1349 ''Slowiten'', ''Slowittin''. | ||
+ | *Przed wojną funkcjonuje (zwłaszcza na mapach) spolszczenie nazwy jako ''Żłobice'' (u Chojnackiego ''Żłobity'' - z restytucją prus. sufiksu). Nazwa ta w dość luźny sposób oddaje pruski oryginał i trudno mi powiedzieć, na ile jest wartościowa. Mało prawdopodobne, by nazwa ta wywodziła się z jakiejś ludowej tradycji, prędzej to wymysł kartografów. Forma ''Słobity'', ustalona po wojnie przez KUNM, o wiele lepiej oddaje staropruskie pochodzenie nazwy. Generalnie staram się trzymać form przedwojennych, ale w tym wypadku chyba lepiej odstąpić od dość naciąganej i raczej sztucznawej "tradycji". | ||
+ | *Inną formą, używaną zaraz po wojnie (jako nazwa stacji kolejowej) był ''Słowicin'', chyba oparta na zapisie z 1349 r. albo sztucznie "zesłowiańszczona". | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Sopoty''' |
|Wilczęta | |Wilczęta | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Seepothen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1402-08 ''Sapoten'', 1413 ''Sopoythen'', 1422 ''Soppothen''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Sośnica''' |
|Wilczęta | |Wilczęta | ||
|3 | |3 | ||
− | |'' | + | |''Friedrichshof'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Spędy''' |
|Wilczęta | |Wilczęta | ||
− | |5 | + | |2 |
− | |'' | + | |''Spanden'' |
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Pierwotnie: 1267 ''Panyen'', 1339 ''Panyn''. Nazwa pruska, równa ap. ''pannin'' = bagno. Nazwa ta niekiedy bywa błędnie odnoszona do wsi ''Sąpy'' (gm. Młynary, p. tam), m.in. przez Gerullisa. | ||
+ | *Nazwa ''Spanden'' późniejsza (notowana od połowy XVI w. - 1552 ''Spandenn''), również pruska. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Stare Siedlisko''' | ||
+ | |Wilczęta | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Ebersbach'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Wieprza''' |
| | | | ||
− | * | + | *U Leydinga i w PRNG jako wariant: ''Dzikowo''. |
− | * | + | *Nazwa wsi pochodzi od n. strumienia ''Ebersbach'' (dosł. "dzicza struga"), którą po wojnie przełożono na polski w formie ''Wieprza''. Wydaje mi się uzasadnione, żeby nazwa wsi była konsekwentna z nazwą wodną. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Tatarki''' |
|Wilczęta | |Wilczęta | ||
|5 | |5 | ||
− | |'' | + | |''Spitzen'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | |''' | + | |'''Skułtyny''' |
− | | | + | |Osada powstała na pruskim polu osadniczym o nazwie ''Sultingen'', ''Scultingen'' (1348), podobnie jak położona nieopodal wieś ''Bronki'' (p. wyżej). Ponieważ nazwa pierwotna jest pruskiego pochodzenia, a nazwa obecna (nadana przez KUNM) nie ma uzasadnienia historycznego, postanawiam spolszczyć pruski oryinał w formie ''Skułtyny'' (por. wieś ''Skułty'' koło Miłomłyna [dziś nieistniejąca]). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wilczęta''' |
|Wilczęta | |Wilczęta | ||
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Deutschendorf'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | | | + | |'''Niemce''' |
− | | | + | | |
+ | *1319 ''Villa Theutonica'' | ||
+ | *Na niektórych starych mapach pojawia się spolszczenie ''Niemce''. Trudno stwierdzić, czy kiedykolwiek takie spolszczenie istniało wśród ludności warmijskiej (brak na to dowodów), prędzej to wymysł kartografów. Niemniej, lepsze to od ahistorycznej, nieuzasadnionej nazwy ''Wilczęta''. | ||
+ | *Z kolei podawany przez Kohutka (obok wyżej wspomnianych "Niemiec", ale w innym haśle) wariant "''Podstolice''" to wynik nieporozumienia - pomyłka z wsią położoną w Wielkopolsce (niedaleko Chodzieży) o takiej samej n. niemieckiej. Być może błąd przepisany z jakiejś mapy. | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | ===Powiat iławski (d. suski)=== | ||
+ | Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich. | ||
+ | |||
+ | Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu nowomiejskiego, które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich. | ||
+ | |||
+ | {|class="wikitable" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" | ||
+ | !<small>Nazwa obecna</small> | ||
+ | !<small>Gmina</small> | ||
+ | !<small>Typ nazwy</small> | ||
+ | !<small>Nazwa niemiecka</small> | ||
+ | !<small>Pochodzenie nazwy niemieckiej</small> | ||
+ | !<small>Propozycja zmiany nazwy</small> | ||
+ | !<small>Uwagi</small> | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Iława''' |
− | | | + | |Iława (miasto) |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Deutsch Eylau'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Nazwa pruskiego pochodzenia (rekonst. ''Īlawa''). Człon ''Deutsch'' ("niemiecka"), obecny w niemieckiej postaci nazwy, odróżnia tę miejscowość od ''Iławki'' al. ''Pruskiej Iławy'' (niem. ''Preußisch Eylau''), położonej w obecnym obw. królewieckim (pod sztuczną rosyjską nazwą "Bagrationovsk"), tuż za sztuczną granicą polsko-rosyjską. | ||
+ | *Od 1999 (i wcześniej w latach 1959-75) siedziba powiatu. Przed 1959 i w okresie przedwojennym stolicą odpowiadającego powiatu był Susz. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gródek''' |
− | | | + | |Iława (miasto) |
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Klein Werder'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Ostrówek''' |
− | | | + | |Z tego, co udało mi się ustalić, powojenna nazwa tej części Iławy to "Gródek". Nazwa ta, nieumotywowana historycznie, dzisiaj już chyba nie znajduje użycia. W opracowaniach przedwojennych spotykamy polską nazwę ''Ostrówek'', którą chyba warto przypomnieć. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wesołówka''' |
− | | | + | |Iława (miasto) |
|3 | |3 | ||
− | |'' | + | |''Freundshof'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa urzędowa. Dzisiaj obszar tej dawnej miejscowości jest raczej określany jako "Osiedle Ostródzkie" (tylko czy ta nazwa jest równoznaczna z dawną "Wesołówką"?). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wielka Żuława''' |
− | | | + | |Iława (miasto) |
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Groß Werder'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Ostrów''' |
− | | | + | |Źródła przedwojenne notują nazwę ''Ostrów''. Używana obecnie nazwa ''Wielka Żuława'' jest wtórnym, dosłownym tłumaczeniem n. niem. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kisielice''' |
− | | | + | |Kisielice |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Freistadt'' |
− | |niemieckie | + | |niemieckie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | * | + | *Dawniej też: ''Kisielec'' (w starej literaturze). |
− | * | + | *Nazwa ''Kisielice'' oryginalnie polska (słowiańska). Istnieje od przynajmniej XV w., obocznie do n. niemieckiej (zaświadczonej wiek wcześniej). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Witowo''' |
− | | | + | |Kisielice (cz. miasta) |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Vitowo'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa południowego przedmieścia Kisielic. Została oficjalnie zniesiona w 2003 roku, zapewne nie funkcjonowała w powszechnym obiegu (brak potrzeby dzielenia tak niewielkiego miasta na dzielnice). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Susz''' |
− | | | + | |Susz |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Rosenberg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
| | | | ||
+ | *Nazwa ''Susz'' istnieje przynajmniej od XV w., obocznie do n. niemieckiej. Przypisuje się jej staropruskie pochodzenie (rekonst. ''Susē''), prawdopodobnie od jakiejś stprus. nazwy osobowej. | ||
+ | *Od XIX w. do 1958 stolica powiatu. Mimo to, siedziba reaktywowanego powiatu została ahistorycznie umieszczona w Iławie. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zalewo''' |
− | | | + | |Zalewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Saalfeld'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | * | + | *Dawniej też: ''Zełwałd'' |
− | * | + | *Nazwa niemiecka przeniesiona przez osadników z Turyngii, od położonego tam dużego miasta. Nazwa spolonizowana przez miejscowych jako ''Zełwałd'', wtórnie ''Zalewo''. |
− | + | *Miasto leży nad jeziorem o pięknej staropruskiej nazwie ''Ewingi'' (niem. ''Ewing-See''). Bywa ono też znane pod wtórną nazwą "Jezioro Zalewskie", co należy zwalczać. | |
+ | *Gwarowo: ''Zelvalt'', ''do Zelvaldu''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Borek''' |
− | | | + | |Iława |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Borreck'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa w latach 1938-45: ''Hochfelde''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dąbrowa''' |
− | | | + | |Iława |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Damerau'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Damry'' (Kętrzyński). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dół''' |
− | | | + | |Iława |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Daulen'' |
− | |pruskie | + | |pruskie lub słowiańskie |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *NMP (t. II, s. 414) uważa tę nazwę za polską, chociaż nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia. | ||
+ | *Położone obok wsi Jez. Iławskie, zwane było też ''Jeziorem Dolskim'' (niem. ''Eylenz-See'' albo ''Daulen-See''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Drwęca''' |
− | | | + | |Iława |
|6 | |6 | ||
− | |'' | + | |''Forsthaus Stenkendorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Stańkowo Leśne''' |
− | | | + | |Przed wojną leśniczówka nosiła nazwę tożsamą z nazwą Stanowa (p. niżej). Ponieważ Stanowo nosiło przed wojną nazwę ''Stańkowo'', uważam że powinno się tę nazwę tu przywrócić (z dookreśleniem ''Leśne'', jak zwykło się odróżniać leśniczówki od tak samo nazwanych wsi). Powojenna nazwa ''Drwęca'', pochodząca od rzeki, jest ahistoryczna. |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dziarnówko''' |
− | |Iława | + | |Iława |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Klein Seehren'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1317 ''Sernauken'', 1333 ''Sernauken''. Nazwa pochodzenia pruskiego. |
− | + | *Dawniej też: *''Dziarnówki Małe'' (?), p. niżej ''Dziarny''. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dziarny''' |
− | |Iława | + | |Iława |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Groß Seehren'' |
− | | | + | |pruskie |
− | |''' | + | | -- |
− | + | | | |
+ | *1338 ''Sernawischen'', 1436 ''Sernau''. Nazwa staropruska. | ||
+ | *Dawniej też: *''Dziarnowo'' (?), ''Dziarnówki Wielkie'' (1667-72 ''Zarnowki Wielkie'', odczytywane też jako "Żarnówki"). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Emilianowo''' |
− | |Iława | + | |Iława |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Emilienhof'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Franciszkowo''' |
− | |Iława | + | |Iława |
− | | | + | |5~6 |
− | |'' | + | |''Freudenthal-Gut'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Nowe Wybudowanie-Dwór''' (?) |
− | | | + | | |
+ | *Miejscowość była majątkiem, przynależącym do sąsiedniej wsi ''Freudenthal'' (ob. Franciszkowo Dolne, p. niżej), z którą dzieliła nazwę. | ||
+ | *Początkowo po wojnie ''Freudenthal'' i ''Freudenthal-Gut'' nazywano po polsku ''Wesołowo'' i ''Wesołówko'', tłumacząc znaczenie nazwy niemieckiej (ludową polską nazwę "Nowe Wybudowanie" zignorowano). Takie rozwiązanie znajduje się w początkowych ustaleniach KUNM, jednak ostatecznie dla ''Freudenthal-Gut'' przyjęto funkcjonującą wówczas już w terenie, ale powojenną i nieuzasadnioną nazwę ''Franciszkowo'' (podczas gdy sąsiednie Franciszkowo Dolne wciąż było jeszcze oficjalnie "Wesołowem"). Na niektórych starych mapach i dokumentach można spotkać formę "Franciszkowo Górne", ale ten drugi człon z czasem zanikł. | ||
+ | *Ponieważ obecne Franciszkowo i Franciszkowo Dolne przed wojną dzieliły tę samą nazwę, której odpowiada przedwojenne ''Nowe Wybudowanie'' (p. niżej), wydaje się zasadne, aby przywrócić tę nazwę również w przypadku tej osady. Ponieważ miejscowość była określana przed wojną jako "dwór" (''Gut''/''Hof''), wydaje się, że można by dookreślić tę nazwę jako ''Nowe Wybudowanie-Dwór''. Taka nazwa może budzić zdziwienie, ale i tak wydaje się najbardziej rozsądnym rozwiązaniem i pozwala usunąć z mapy nieuprawnione "Franciszkowo". Ewentualnie można by przywrócić powojenne ludowe ''Wesołówko'' (jako nawiązanie do n. niem.), ale taka nazwa nie oddaje związku między miejscowościami. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Franciszkowo Dolne''' |
− | | | + | |Iława |
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Freudenthal'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Nowe Wybudowanie''' |
| | | | ||
− | * | + | *Według ustaleń KUNM: ''Wesołowo''. Nazwa ta bywa czasem używana do dziś. |
− | * | + | *Wieś ''Freudenthal'' ludność polska określała mianem ''Nowe Wybudowanie'' ("wybudowanie" to północnopolskie określenie kolonii, przysiółka - z niem. ''Abbau''). Po wojnie jednak zamiast tego oficjalnie wprowadzono nazwę "Wesołowo" (kalka I członu n. niem.), a nieoficjalnie używano nowej nazwy "Franciszkowo (Górne i Dolne)", co z czasem przedostało się do urzędowego użycia. Nazwa ''Franciszkowo'' nie ma jednak żadnego historycznego uzasadnienia i jest niezgodna z przedwojenną tradycją. Należy więc bezzwłocznie przywrócić autentyczną polską nazwę ''Nowe Wybudowanie''. Tworzy to pewien problem w kwestii pochodnej nazwy sąsiedniej osady, o czym wyżej. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Frednowy''' |
− | | | + | |Iława |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Frödenau'' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gałdowo''' |
− | | | + | |Iława |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Goldau'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1355 ''Goldowe''. |
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gardzień''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Garden'' |
− | | | + | |pruskie al. słowiańskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Niem. także ''Schönberg''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Gardy'', ''Gardzin'' (formy raczej wtórne). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gromoty''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Gramten'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1437 ''Grammeth''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gulb''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Gulbien'' |
− | |pruskie | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Poprawna odmiana: ''Gulb'' - ''do Gulbi'' (r. żeński, jak Gołdap). |
− | * | + | *Nazwa pruska od ''gūlbs'' - łabędź. Notowana przez Leydinga nazwa ''Łabędno'' to zapewne sztuczne tłumaczenie. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jachimówka''' |
|Iława | |Iława | ||
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Joachimsthal'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jażdżówki''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Jadziowken'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa w latach 1938-45: ''Seefriede''. |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jezierzyce''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Geserich'' |
− | |pruskie | + | |pruskie (hydronimiczne) |
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa wsi ponowiona od nazwy jeziora ''Jeziorak'' (niem. ''Geserich-See''), zwanego dawniej po polsku także ''Jezierzyce''. Nazwa jest pruskiego pochodzenia, w języku polskim silnie adideowana. Nazwa wsi utrwala starszą polską postać nazwy jeziora. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jeziorno''' | ||
+ | |Iława | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Schöneck'' | ||
+ | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Do 1999 oficjalnie: ''Piec'' (tak również u Leydinga). Do dziś nazwa bywa używana w formie ''Piec-Jeziorno'' (często mylnie cytowana jako "Pięć-Jeziorno"). Nie ma jednak uzasadnienia historycznego dla takiej podwójnej nazwy. Oba warianty są tworami powojennymi. |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Julin''' |
|Iława | |Iława | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Julienhof'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kaletka''' |
+ | |Iława | ||
+ | |4? | ||
+ | |''Kalittken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |'''Kalitka''' | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kallitten''. | ||
+ | *Z zapisów i tradycji przedwojennej wynika jednoznacznie forma ''Kalitka''. Taką formę też przyjął po wojnie KUNM, tak więc używana dziś "Kaletka" jest wynikiem jakiegoś przeinaczenia (hiperpoprawność?). Chyba warto to naprostować. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kałdunki''' | ||
|Iława | |Iława | ||
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Klein Schönforst'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Szenworst Mały''' |
| | | | ||
− | * | + | *Po więcej wyjaśnień, patrz niżej ''Kałduny''. |
− | * | + | *Miejscowość włączona w skład Rudzienic, stąd używana często nazwa ''Rudzienice-Kałdunki'' (w takiej postaci również miejscowość ta widnieje w oficjalnych spisach od 2005 r.). Jestem przeciwnikiem takiego nazewnictwa (a także łączenia miejscowości). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kałduny''' |
|Iława | |Iława | ||
|6 | |6 | ||
− | |'' | + | |''Groß Schönforst'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Szenworst Wielki''' |
− | | | + | |Nazwa ''Kałduny'' (a także sąsiednie ''Kałdunki''), wprowadzona po wojnie, pochodzi od nazwy wodnej ''Kałdun'' lub ''Kałdunek'' (niem. ''Groß'', ''Klein Kaldunen-See''), którą noszą aż cztery obiekty w pobliżu wsi (trzy jeziora i rzeczka). Jest to staropruska nazwa wodna (pierwotnie 1323 ''Candyein'', 1400 ''Caldein'', 1415 ''Kandein''), która z czasem uległa wpływowi polskiemu. Nie jest to jednak historyczna nazwa tych miejscowości. Przedwojenne ludowe spolszczenie tej n. miejscowej brzmiało ''Szenworst'' (spotykane też: ''Szonforst''), co wypadałoby przywrócić. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kamień''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Stein'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Pierwotnie: ''Łabędź'' (1335). Nazwa ''Stein'' pojawia się niedługo później. | ||
+ | *Współcześnie miejscowość podzielona na ''Kamień Duży'' i ''Mały'', przed wojną była to jedna miejscowość. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kamionka''' |
|Iława | |Iława | ||
− | |1 | + | |1~4 |
− | |'' | + | |''Groß Steinersdorf'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | | | + | |(Kamionki) |
− | | | + | | |
+ | *Wieś powstała na pruskim polu osadniczym ''Sogar'' (1294). | ||
+ | *Przed wojną: ''Kamionki''. Powojenna zmiana rodzaju nazwy niejasna. | ||
+ | *Wieś wchłonęła sąsiednią miejscowość ''Klein Steinersdorf'', zwaną po polsku ''Silma''. Nazwa ta jest pochodzenia pruskiego, pochodzi od położonego obok wsi jeziora. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Karaś''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Karasch'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Karłowo''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Karlau'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Część wsi Rudzienice, często używana nazwa ''Rudzienice-Karłowo'' (od 2005 r. oficjalna) - unikałbym tego typu podwójnego nazewnictwa. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Katarzynki''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Katarschinken'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Późniejsza, urzędowa n. niem: ''Neukrug'' (kiedy wprowadzona?). |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kozianka''' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Kosanken'' |
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: '' | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kleinsehren-Abbau''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Kożanka'' (-ż- jako hiperpoprawność lub pod wpływem gwarowym). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kwiry''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Quirren'' |
− | |pruskie | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Laseczno''' |
|Iława | |Iława | ||
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Groß Herzogswalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Rycwałd''' |
− | + | |Oboczna (ludowa) n. niem: ''Retzwalde'' (stąd przedwojenne spolszczenie). Obecna nazwa jest chrztem KUNM. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Laseczno Małe''' |
|Iława | |Iława | ||
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Klein Herzogswalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Rycwałdzik''' |
| | | | ||
+ | *Po więcej wyjaśnień: patrz wyżej. | ||
+ | *Krótko po wojnie, Leyding odnotowuje polską formę ''Osiniec'' - ta się jednak ostatecznie nie przyjęła. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Lowizowo''' |
|Iława | |Iława | ||
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Luisenseegen'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | | | + | | -- |
− | | | + | | Obocznie: ''Łowizowo''. Nie wiem, która nazwa obowiązuje obecnie, obie są spotykane w opracowaniach przedwojennych (''Lowizowo'' częściej). |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Ławice''' |
|Iława | |Iława | ||
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Hansdorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | * | + | *Polska nazwa ''Ławice'' pojawia się pierwszy raz u Kętrzyńskiego. Niepewnego początku (zapiski terenowe Leydinga poświadczają, że funkcjonowała u ludu w latach 30. XX wieku). |
− | * | + | *Leyding odnotowuje formę ''Januszkowo'', opartą na niemieckiej (por. 1325 ''Hannusdorf''). Nie notowana wcześniej, może jego twór. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Makowo''' |
|Iława | |Iława | ||
− | | | + | |3 |
− | |'' | + | |''Melchertswalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Mały Bór''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Klein Heide'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
+ | |Miejscowość ''Papiernia'' wydzielona z Małego Boru. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Mątyki''' | ||
+ | |Iława | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Montig'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Dawniej też pisane: ''Montyki''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Mózgowo''' | ||
+ | |Iława | ||
+ | |1~4 | ||
+ | |''Mosgau'' | ||
+ | |słowiańskie | ||
+ | |(Mozgowo) | ||
| | | | ||
− | * | + | *Przed wojną raczej: ''Mozgowo'' (bez "ó"). |
− | + | *Pierwotnie: 1323 ''Nosgowicz'', 1393 ''Nosgwicz'', ''Nosowicz'' - chyba ''Mozgowice'' al. ''Nozgowice''. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nejdyki''' |
|Iława | |Iława | ||
− | |1 | + | |1 |
− | |'' | + | |''Neuguth'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nowa Wieś''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Neudorf'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nowy Ostrów''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Neu Werder'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Owczarnia''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Schäferei'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Cześć wsi ''Gałdowo'', nie wiem na ile jej nazwa funkcjonuje. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pikus''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Pikus'' |
− | | | + | |pruskie? |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Przydałyby się informacje etymologiczne. |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Prasneta''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Hütte'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Niem. też ''Alt-Hütte''. | ||
+ | *Nazwa ''Prasneta'' pojawia się u Kętrzyńskiego. Pochodzenie tej nazwy jest niejasne, nie figuruje też ona w żadnych starych dokumentach. NMP (t. IX, s. 234) uważa tę nazwę za sztuczną, aczkolwiek być może ma ona jakiś związek z nazwą położonej nieopodal (aczkolwiek nie w bezpośrednim sąsiedztwie) wsi ''Praszki'' (niem. ''Prassen'', patrz niżej). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Praszki''' |
|Iława | |Iława | ||
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Prassen'' |
− | | | + | |pruskie? |
− | |''' | + | |'''Prasy''' |
− | | | + | | |
+ | *U Chojnackiego i Leydinga ''Prasy''. Dla obowiązującej formy ''Praszki'' nie znajduję uzasadnienia. | ||
+ | *Potrzebne zapisy źródłowe i informacje etymologiczne. Identyczna n. ''Prassen'' (ob. ''Prosna'') niedaleko Sępopola uchodzi za pruską. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Przejazd''' |
|Iława | |Iława | ||
|6 | |6 | ||
− | |'' | + | |''Freydeck'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Frejdyki''' |
| | | | ||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Radomek''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Klein Radem'' |
− | | | + | |słowiańskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1324 ''Radem''. Nazwa ponowiona od ''Radomna'' w obecnej gm. Nowe Miasto Lubawskie. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Rodzone''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Deutsch Rodzonne'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa w latach 1938-45: ''Rosen''. |
− | * | + | *Oboczna nazwa niem. (przed 1938): ''Rosenkrug'', także ''Rodnen''. |
+ | *Dawniej istniała po sąsiedzku również wieś ''Rodzone Polskie'' (niem. ''Polnisch Rodzonne'', od 1877 ''Rosen''), która po IWŚ znalazła się po drugiej (polskiej) stronie granicy. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Rudzienice''' |
|Iława | |Iława | ||
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Raudnitz'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Rudzicz'', ''Rudziąż'', ''Rudzież''. | ||
+ | *1249 ''Raydez'', 1250 ''Rudencz''. Nazwa pruskiego pochodzenia. Spolszczenie jako ''Rudzienice'' znane już w XVI w. W literaturze XIX-XX w. często pojawia się forma ''Rudzicz'' (rzadziej ''Rudziąż''), prawdopodobnie sztucznawa. W przedwojennych źródłach można też zrzadka spotkać formę ''Rudzież'' (do ''Rudzieży''), której ludowości dowodzi zapisana przez Leydinga nazwa terenowa ''Rudzieskie Lasy'' (z 1931 r.). Z kolei współczesny zapis gwarowy chyba należy odczytywać jako *''Rudziądz''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Ruʒ́onc''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Sarnówek''' |
+ | |Iława | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Lannoch'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |'''Łanioch''' | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kleinschwalge''. | ||
+ | *Pierwotnie: ''Schwalge'' (1789), ''Klein Schwalgen''. Nazwa ponowiona od pierwotnej nazwy Lasów Siemiańskich (1595 ''Schwalge'' - p. niżej ''Siemiany''), która uchodzi za staropruską. Nazwa polska ''Łanioch'' (lub może ''Łanoch''?) pojawia się w XIX w. W okresie hitlerowskim wprowadzono nazwę nawiązującą do pierwotnej. | ||
+ | *Choć historyczną nazwę ''Łanioch'' (tak jak wg ustaleń KUNM) wciąż można spotkać w użyciu, to jednak częstsza wydaje się być postać ''Sarnówek'' (taka też widnieje w nazwie położonego tam ośrodka wypoczynkowego, należącego do TVP). Jest to jednak nazwa ahistoryczna, będąca powojennym przeinaczeniem. Należy niewątpliwie wrócić do historycznej i oficjalnej polskiej nazwy ''Łanioch''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Sąpy''' | ||
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Sumpf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Segnowy''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Seegenau'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Siemiany''' |
|Iława | |Iława | ||
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Schwalgendorf'' |
− | | | + | |hybryda (prus. + niem.) |
− | | | + | |'''Szwałkowo''' |
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa pierwotna pochodna od n. lasu ''Schwalge'' (1595). Pochodzenie tej nazwy nie jest w pełni jasne, ale prawdopodobnie mamy tu do czynienia z nazwą staropruską. Dzisiaj las ten nazywa się ''Lasem Siemiańskim'', ale należałoby używać nazwy ''Szwałk''. |
− | + | *Spolszczona nazwa ''Szwałkowo'' pojawia się na przedwojennych mapach i u Leydinga. Nazwa nadana po wojnie jest typowym pseudoimiennym chrztem KUNM. | |
+ | *Miejscowość ''Różek'' wydzielona z Siemian. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Skarszewo''' |
|Iława | |Iława | ||
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Scharschau'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | |'''Szarszewo''' |
| | | | ||
+ | *Nazwa pruska, pochodzi od pobliskiego jeziora, zwanego dziś jez. Karaś (niem. ''Scharschau-See'' albo ''Karrasch-See''), od miejscowości ''Karaś'' (p. wyżej). Najstarszy zapis nazwy jeziora to: 1324 ''Sersaw'', co Przybytek rekonstruuje jako *Skersaws. | ||
+ | *Przed wojną: ''Szarszewo''. Taka postać pojawia się już w XIX w. u Ceynowy (jako n. kaszubska) i pracy J. Krzepeli z 1925 roku, dotyczącej pomorskich rodów szlacheckich. Za zgodny chyba trzeba uznać też przekaz Leydinga - ''Szarzewo'' (już w 1931 zapisał on taką formę w kontekście jeziora [obocznie do formy ''Szerzawa'']), z uproszczeniem -rsz- > -rz-, zapewne pod wpływem gwarowej (i staropolskiej) "drżącej" wymowy "rz". Przyjęta przez KUNM nazwa ''Skarszewo'', chociaż teoretycznie nienaganna (i bliska rekonstruowanej formie pruskiej, choć brak zapisów hist. jednoznacznie wskazujących na nagłosowe Sk-), to jednak łamię tę przedwojenną tradycję, której zawsze wolę się trzymać w takich sytuacjach. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Smolniki''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Theerofen'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1858-1945: ''Alteiche''. Powód zmiany niejasny. | ||
+ | *Od starszej niem. nazwy tej wsi pochodzi nazwa pobliskiego jeziora ''Theerofen See'', zwanego po polsku ''Jez. Długim'' (nazwa genetycznie starsza - 1333 ''Dlugen'', 1595 ''Langsee''). Należy wystrzegać się niepoprawnej nazwy "Jezioro Zielone". | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Solniki''' |
|Iława | |Iława | ||
− | | | + | |4? |
− | |'' | + | |''Zollnick'' |
− | | | + | |słowiańskie? |
− | | -- | + | |'''Celnik''' (?) |
+ | |U Kohutka i Leydinga zgodnie: ''Celnik''. Może więc postać ta faktycznie była używana przed wojną? Z drugiego tomu słownika Leydinga wiadomo, że materiał z powiatu suskiego zebrał on już w latach 30. XX w., ale nie wiadomo, czy ta konkretna nazwa pochodzi od ludu (pierwszy tom [nazwy miejscowe] jest prostym skorowidzem, nie określa polskich nazw w żaden sposób). Jeżeli tak, wynika ona z hybrydalnej (znaczeniowo-fonetycznej) adaptacji formy niem. Potrzebne informacje etymologiczne - sądząc po sufiksie, mamy tu do czynienia raczej z nazwą słowiańską, więc może postać ustalona przez KUNM byłaby wartościowsza (zwłaszcza w obliczu braku dowodów na ludowość formy ''Celnik''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Stanowo''' | ||
+ | |Iława | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Stenkendorf'' | ||
+ | |hybryda (słow./prus. + niem.) | ||
+ | |'''Stańkowo''' | ||
| | | | ||
+ | *Przed wojną: ''Stańkowo'' (tak u Chojnackiego i Leydinga - zapisy terenowe z drugiego tomu dowodzą ludowości tej nazwy). Choć nie dotarłem do odpowiedniego rozporządzenia, wydaje mi się, że taką formę uchwalono po wojnie (prawdopodobnie z dookreśleniem jako ''Stańkowo Iławskie''). Obecna forma jest więc wynikiem jakiegoś przeinaczenia. | ||
+ | *Pierwotnie: ''Stankendorf'' (1418), ''Stanekendorff'' (1476). Nazwa pochodzi od imienia osobowego, które można interpretować jako słowiańskie (''Stanek'', ''Staniek'' = Stanisław) lub pruskie (''Stanike'', ''Stancko''). Tym bardziej więc poprawna wydaje się starsza postać ''Stańkowo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Starzykowo''' |
|Iława | |Iława | ||
− | | | + | |2~3 |
− | |'' | + | |''Groß Stärkenau'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Osada ''Strakowo'' wydzielona ze Starzykowa. Jej nazwa jest chyba obocznym, nieoficjalnym powojennym spolszczeniem niemieckiej nazwy tej wsi. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Stęgwica''' |
|Iława | |Iława | ||
− | |1 | + | |1? |
− | |'' | + | |''Stengwitz'' |
|pruskie? | |pruskie? | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa wsi pochodna od n. jeziora (która ma pruskie pochodzenie - 1302 ''Schinewiten''). Sądząc po brzmieniu formy niemieckiej, nazwa pruska mogła zostać spolonizowana. Brak w literaturze przedwojennej, ale Leyding zapisał nazwę terenową ''Stęgwickie Jezioro'' (a także ''Stęgwicki Mechacz'') już w 1931 roku, co sugerowałoby ludowość nazwy ''Stęgwica''. Przydałaby się jednak dokładniejsza dokumentacja. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Stradomno''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Stradem'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1325 ''Stradam'' |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Szałkowo''' |
|Iława | |Iława | ||
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Schalkendorf'' |
− | | | + | |hybryda (prus. + niem.)? |
− | |''' | + | | -- |
− | + | |Nazwa odosobowa - w kartotece NMP I człon nazwy porównywany jest z litewskimi n.os. z rdzeniem ''Šauk'' (np. ''Šaukolas'', ''Šaukalas'' [dosł. "krzykacz"], ''Šauk-inas'', ''Šauk-evičius'') i polskimi ''Szalka'', ''Szalko''. Mamy więc prawdopodobnie do czynienia z nazwą niemiecką utworzoną na bazie bałtyckiej n. osobowej. | |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Szczepkowo''' |
|Iława | |Iława | ||
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Louisenhof'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | | -- |
− | + | |1438 ''Schepken'', ''Szepkau''. Nazwa polska ''Szczepkowo'' pierwotna, z czasem zastąpiona przez n. niem. ''Louisenhof'', chociaż jeszcze na przełomie XVIII i XIX w. funkcjonowała obocznie w zniemczonej formie ''Schöpkau''. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Szeplerzyzna''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Schönerswalde'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
+ | |Nazwa polska jest przedwojenna. Nie do końca jasna, zapewne twór od nazwiska. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Szwalewo''' | ||
+ | |Iława | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Alt Schwalge'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Stary Szwałk''' | ||
| | | | ||
+ | *Do 2005 (?) roku: ''Stare Swale''. Taką nazwę ustaliła KUNM. Forma obecna, chociaż bliska fonetycznie, wynika już ze zmiany powojennej. | ||
+ | *Pierwotna nazwa miejscowości pochodzi od lasu ''Schwalge'', dziś znanego jako ''Lasy Siemiańskie'' (p. wyżej ''Siemiany''). Nazwa lasu jest prawdopodobnie pruskiego pochodzenia, więc uważam, że należy przywrócić tej miejscowości nazwę bliższą oryginałowi. Co prawda, oficjalna forma ''Stare Swale'' mogłaby się nadać, jednak preferuję używaną przez Leydinga formę ''Stary Szwałk'', ponieważ jest ona bardziej konsekwentna z nazwą ''Szwałkowo'' - historyczną polską nazwą Siemian. Sam las również powinien nosić nazwę ''Szwałk''. | ||
+ | *Miejscowość leży nad jeziorem ''Urowiec'' (niem. ''Urowiecz-See'', zmienione w czasach hitlerowskich na ''Schwalger-See''). Należy bezwzględnie tępić wtórną, niepoprawną nazwę "Jezioro Siemiańskie". | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Szymbark''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Schönberg'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Szenburk''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Tchórzanka''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Languth'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa polska stara, istniała obocznie do niemieckiej. Być może pierwotna. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Tłokowisko''' |
|Iława | |Iława | ||
− | | | + | |3 |
− | |'' | + | |''Brunstplatz'' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Do 2005 roku oficjalnie: ''Spędziny''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Tynwałd''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Tillwalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Gwarowo: ''Tïnvou̯t'', -''vou̯da''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Urwisko''' |
|Iława | |Iława | ||
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Urwiese'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | |U Leydinga: ''Urwis''. Forma ta, podobnie jak obecna, jest adideacją n. niem. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wiewiórka''' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Susannenthal'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa polska jest stara (również nieofic. niem. ''Wiewiorken''), być może pierwotna. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wikielec''' |
|Iława | |Iława | ||
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Winkelsdorf'' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Pierwotnie niem. ''Herzog(en)winkel'' (1317 ''Hertzogenwinkel'', 1324 ''Hertzigwienkel''). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wilczany''' |
|Iława | |Iława | ||
− | | | + | |1~4 |
− | |'' | + | |''Wolfsdorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |(Wilczan) |
− | | | + | |W opracowaniach przedwojennych raczej ''Wilczan'' (w liczbie poj.). Pluralizacja powojenna, ale być może ludowa. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Windyki''' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Windeck'' |
− | | | + | |niemieckie? |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wola Kamieńska''' |
|Iława | |Iława | ||
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Stein-Kaspendorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Wodonity''' |
| | | | ||
+ | *Niem. też ''Kaspendorf'' (bez członu relacyjnego). | ||
+ | *Pierwotnie: ''Woyacnik'' (1335), ''Woyatenig'' (ok. 1400 roku). Oprócz tego, w 1350 r. pojawia się zapis ''Wodoniten, welches itzund Caspendorff heisst''. Obie nazwy są bez wątpienia pruskiego pochodzenia. KUNM najwyraźniej przeoczyła te fakty, nadając wsi nową nazwę ''Wola Kamieńska'', która zachowuje relacyjny przedwojennej nazwy niemieckiej, jednak sama w sobie jest ahistoryczna. Wobec istnienia dwóch historycznych nazw pruskich dla tej wsi, należało jedną z nich spolszczyć. Jako podstawę nowej nazwy polskiej wybieram, całkowicie arbitralnie, nazwę zanotowaną później, ze względu na bardziej przejrzystą budowę i większą łatwość spolszczenia. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zazdrość''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Zazdrosz'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa | + | |Nazwa w latach 1865-1945: ''Bonin''. Dość ciekawa zmiana nazwy. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Ząbrowo''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Sommerau'' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|niemieckie? | |niemieckie? | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1324 ''Someraw''. Nazwa prawdopodobnie niemiecka, spolonizowana przez miejscową ludność jako ''Ząbrowo''. |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Biskupiczki''' |
− | | | + | |Kisielice |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Bischdorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Butowo''' |
− | | | + | |Kisielice |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Bauthen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1285 ''Buthowe'', 1326 ''Buthow''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nowy Folwark''' |
− | | | + | |Kisielice |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Neu Vorwerk'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Stary Folwark''' |
− | | | + | |Kisielice |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Alt Vorwerk'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Galinowo''' |
− | | | + | |Kisielice |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Gallnau'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Pierwotnie: ''Czemayn'' (1302). Również nazwa pruska. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Goryń''' |
− | | | + | |Kisielice |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Guhringen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1293 ''Goryn'', 1314 ''Gorin''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jędrychowo''' |
− | | | + | |Kisielice |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Heinrichau'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Henrykowo''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kantowo''' |
− | | | + | |Kisielice |
− | | | + | |2?? |
− | |'' | + | |''Kantershof'' (?) |
− | + | |niemieckie (?) | |
− | |||
− | | | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | Na niemieckich przedwojennych mapach miejscowość jest bezimienna (najprawdopodobniej kolonia Gorynia). Nazwa ''Kantershof'' pochodzi ze źródeł internetowych, a więc jest niepewna. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Klimy''' |
− | | | + | |Kisielice |
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Harnau'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Harnowo''' |
| | | | ||
− | * | + | *Pierwotnie niem. ''Hermenau''. |
− | * | + | *Pol. przedwojenne: ''Harnowo'', ''Hermanowo''. Nazwa powojenna ''Klimy'' bez uzasadnienia. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Limża''' |
− | | | + | |Kisielice |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Limbsee'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1326, 1329 ''Lynsen''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łęgowo''' |
− | | | + | |Kisielice |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Langenau'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Łęgnowo'', ''Lęgowo''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łodygowo''' |
|Kisielice | |Kisielice | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Ludwigsdorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej dwie miejscowości: ''Łodygowo Małe'' i ''Wielkie'' (''Klein'', ''Groß Ludwigsdorf'') | ||
+ | *Pierwotnie: ''Scharnot'' (1285), ''Scharnothen'' (1293). Jest to nazwa staropruska (rekonst. *Skarn-ōt-), na jej podstawie Leyding postuluje pol. ''Szaroty'', ale to sztuczność. Wieś jest jedną z najstarszych w okolicy. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Ogrodzieniec''' | ||
+ | |Kisielice | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Neudeck'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | '''Nejdak''' | ||
+ | |Przedwojenną nazwę wsi utrwala leśniczówka o nazwie ''Nojdek'' (chociaż lepszą nazwą byłoby ''Łęgowo-Leśnictwo'' - przed wojną była to część Łęgowa). Przedwojenne spolszczenie brzmiało ''Nejdak'', co KUNM zastąpiła sztucznym chrztem "Ogrodzieniec". | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pławty Małe''' |
|Kisielice | |Kisielice | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Klein Plauth'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pławty Wielkie''' |
|Kisielice | |Kisielice | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Groß Plauth'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Sobiewola''' |
|Kisielice | |Kisielice | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Sobiewolla'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1913-45: ''Eigenwill''. | ||
+ | *1518 ''Swafela''. O ile zapis ten nie jest zniekształcony, oznaczałoby to, że wieś pierwotnie nosiła nazwę ''Swawola''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Trupel''' |
|Kisielice | |Kisielice | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Traupel'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1280 ''Tropil'', 1326 ''Trupil''. Nazwa pruska, przejęta od nazwy jeziora ''Trupel'' (niem. ''Traupeler See'', 1326 ''Trupil''). Historycznie wieś dzieliła się na Trupel Górny i Dolny. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wałdowo''' |
|Kisielice | |Kisielice | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Waldau'' |
− | |pruskie | + | |pruskie? |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1289 ''Waldowe''. Nazwa dwuznaczna - możliwa niemiecka lub pruska etymologia. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wola''' |
|Kisielice | |Kisielice | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Wolla'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa w latach 1938-45: ''Willenfeld''. |
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Adamowo''' |
− | | | + | |Susz |
− | | | + | |3 |
− | |'' | + | |''Adolfshof'' |
− | |niemieckie | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| | | | ||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Babięty Małe''' |
− | | | + | |Susz |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Klein Babenz'' |
− | |pruskie | + | |pruskie lub słowiańskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Babieniec Mały''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Babięty Wielkie''' |
− | | | + | |Susz |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Groß Babenz'' |
− | | | + | |pruskie lub słowiańskie |
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: '' | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Babieniec Wielki''. | ||
+ | *1367 ''Bobenicz'', 1373 ''Bobencz''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bałoszyce''' |
− | | | + | |Susz |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Groß Bellschwitz'' |
− | | | + | |prawdop. słowiańskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1316 ''Belzicz'', 1484 ''Belczytz''. Postać ''Bałoszyce'' jest z pewnością wtórna, postać pierwotna jest jednak trudna do odtworzenia ze względu na zgermanizowane zapisy. |
− | * | + | *U Leydinga: ''Białoszyce'', ''Bielszowice'' - są to chyba sztuczne próby odtworzenia postaci najstarszej. |
+ | *Ceynowa z kolei podaje postać ''Belszwice'', utworzoną na podstawie formy niemieckiej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bałoszyce Małe''' |
− | | | + | |Susz |
− | | | + | |1* |
− | |'' | + | |''Klein Bellschwitz'' |
− | | | + | |prawdop. słowiańskie |
− | | ''' | + | |(Bałoszyczki) |
− | | | + | | |
+ | *Więcej informacji: patrz wyżej. | ||
+ | *W źródłach przedwojnnych raczej ''Bałoszyczki''. Taka postać zdaje się być sensowniejsza, ze względu na to, że nazwę sąsiedniej wsi ustalono jako ''Bałoszyce'', a nie ''Bałoszyce Wielkie''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Boleszów''' | ||
+ | |Susz | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Wilhelmswalde'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Wilamówka''' | ||
+ | |U Leydinga ''Wilamówka'', co jest nawiązaniem do n. niemieckiej. Taka nazwa zdaje się lepsza od obowiązującego pseudoimiennego chrztu. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bornice''' |
− | | | + | |Susz |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Bornitz'' |
− | |pruskie | + | |pruskie lub słowiańskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Borznice''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bronowo''' |
− | | | + | |Susz |
|1 | |1 | ||
− | |''Groß | + | |''Groß Brunau'' |
− | | | + | |polskie? |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Brunowo''. |
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Brusiny''' | ||
+ | |Susz | ||
+ | |2* | ||
+ | |''Groß Brausen'' | ||
+ | |niemieckie? | ||
+ | | (Brusiny Wielkie) | ||
+ | |1321 ''Brusen'', 1338 ''Brusin''. Przyjęta po wojnie polska nazwa zdaje się nawiązywać do zapisu z 1338, ale może jednak poprawniejszą etymologicznie formą byłyby ''Brusy''? Tradycyjnej formy brak, chociaż niewykluczone, że używana przez Leydinga forma ''Brudzewo'' (i odpowiednio ''Brudzewko'' dla Brusin Małych) jest ludowa i przedwojenna (to dlatego, że materiał nazewniczy z tego obszaru Leyding zebrał już na początku lat 30. XX w., poza tym wspomina o nazwie "Brudzewo" jeszcze w drugim tomie swojego słownika [wydanym już długo po ustaleniach KUNM - nazwy różne od urzędowych trafiają się tam już tylko sporadycznie, podane w nawiasach i głównie tam gdzie faktycznie istnieje przedwojenna polska tradycja]). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Brusiny Małe''' |
− | | | + | |Susz |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Klein Brausen'' |
− | | | + | |niemieckie? |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Zob. wyżej ''Brusiny''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Chełmżyca''' |
− | | | + | |Susz |
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Kölmsee'' |
− | | | + | |hybryda (prus. + niem.) |
− | | | + | |'''Kołmin''' |
− | | | + | | |
+ | *1336 ''Colmin'', 1401 ''Colmen'', ''Kaelmen''. | ||
+ | *Przyjęta po wojnie forma ''Chełmżyca'', to potworek językowy, niesłusznie nawiązujący do n. ''Chełmża'' (niem. ''Kulmsee''). W rzeczywistości mamy tu do czynienia z nazwą staropruską, ponowioną z nazwy pobliskiego jeziora (zwanego ''Kołm'' lub ''Kolmowo''). Nazwę wsi należało ustalić konsekwentnie do nazwy jeziora, opierając się na formie pruskiej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Czerwona Woda''' |
− | | | + | |Susz |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Rothwasser'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dąbrówka''' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|Susz | |Susz | ||
|3 | |3 | ||
− | |'' | + | |''Muttersegen'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dolina''' |
+ | |Susz | ||
+ | |6? | ||
+ | |''Vogtenthal'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Wójtowizna''' | ||
+ | |U Leydinga: ''Wójtowizna''. Nazwa ta pojawia się nie tylko w pierwszym tomie jego słownika, ale jest również wspominana w drugim - "''łąki (...) na półn-zach. od osady leśn. Doliny (Wójtowizny)''". Jedynie nazwy ludowe, o przedwojennej tradycji są w taki sposób przez niego zaznaczane. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Emilianowo''' | ||
|Susz | |Susz | ||
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Emilienhof'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Fabianki''' |
|Susz | |Susz | ||
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Fabianshof'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Falknowo''' |
|Susz | |Susz | ||
|1 | |1 | ||
− | |''Groß | + | |''Groß Falkenau'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1448 ''Wyelhnyow'' - odczytywane ''Wielniów''. Zapewne wcześniejsza adaptacja n. niemieckiej. |
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Falknowo Małe''' |
|Susz | |Susz | ||
|1* | |1* | ||
− | |''Klein | + | |''Klein Falkenau'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | |( | + | |(Falknówko) |
− | | | + | |Przed wojną raczej ''Falknówko''. Taka forma miałaby więcej sensu, ze względu na brak dookreślenia ''Wielkie'' w nazwie Falknowa. |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Grabowiec''' |
|Susz | |Susz | ||
− | | | + | |4? |
− | |'' | + | |''Buchfelde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Grabowo''' |
− | | | + | | |
+ | *Chojnacki podaje nazwę polską: ''Grabowo''. Jako, że nazwa ta nie pojawia się w żadnym wcześniejszym źródle, być może jest to sztuczność. Niemniej jednak, postać przyjęta przez KUNM jest bez wątpienia modyfikacją przekazu Chojnackiego, więc może warto przywrócić postać wcześniejszą, przedwojenną? | ||
+ | *Oprócz tego, warto nadmienić, że Leyding notuje bardziej dosłowne tłumaczenie n. niem.: ''Bukowiec''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Huta''' |
|Susz | |Susz | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Hütte'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jakubowo Kisielickie''' |
|Susz | |Susz | ||
− | |1 | + | |1* |
− | |'' | + | |''Jakobau'' |
− | |polskie | + | |polskie |
− | | | + | |(Jakubowo) |
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Janowo''' |
|Susz | |Susz | ||
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Baadeln'' |
|niemieckie? | |niemieckie? | ||
− | | ( | + | |'''Watlewo''' |
− | + | |Nazwa ''Baadeln'' tajemnicza - przez Czopek-Kopciuch i autorów NMP uważana za niemiecką (i zestawiana z niem. nazwami os. ''Badel'', ''Battel''), chociaż nie wykluczałbym też pochodzenia pruskiego, od zaświadczonej prus. n. os. ''Beydil'' (por. zapis 1400 ''Beydelsche See'' - jezioro k. Watlewa/Janowa, obecnie bagno). Ludność polska spolonizowała tę nazwę jako ''Watlewo'' (Kętrzyński podaje też wariant niem. ''Wadlau'', ale nie znajduję go nigdzie indziej), mimo to po wojnie ustalono ahistoryczną nazwę "Janowo". Należy to zmienić, zwłaszcza że nazwa ''Watlewo'' funkcjonowała w potocznym użyciu jeszcze długo po wojnie. | |
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Januszewo''' | ||
+ | |Susz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Januschau'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Pierwotnie: *''Jeniszowo'' (1312 ''Jenischau''). Forma ta wykazuje cechy gwarowe. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jawty Małe''' |
|Susz | |Susz | ||
− | | | + | |1 |
− | |''Klein | + | |''Klein Jauth'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jawty Wielkie''' |
|Susz | |Susz | ||
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Groß Jauth'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
− | | | + | |1287 ''Jautin''. |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kamieniec''' |
|Susz | |Susz | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Finckenstein'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Pierwotnie: ''Halbendorf'' alias ''Media Villa'' (1321). Być może pol. *''Półwieś''. | ||
+ | *Polska forma ''Kamieniec'' spotykana od XIX w., zapewne połowiczne tłumaczenie n. niem. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Karolewo''' |
|Susz | |Susz | ||
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Karlswalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Krzywiec''' |
|Susz | |Susz | ||
|3 | |3 | ||
− | |'' | + | |''Freiwalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Lisiec''' |
|Susz | |Susz | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Fuchsmühle'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Lubnowy Małe''' |
|Susz | |Susz | ||
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Klein Liebenau'' |
− | |niemieckie | + | |niemieckie (hydronimiczne?) |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Lignowy'', ''Lignowo Małe''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Lubnowy Wielkie''' |
|Susz | |Susz | ||
|1 | |1 | ||
− | |''Groß | + | |''Groß Liebenau'' |
− | |niemieckie | + | |niemieckie (hydronimiczne?) |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Lignowy'', ''Lignowo Wielkie''. | ||
+ | *Nie wykluczałbym hydronimicznego pochodzenia nazwy, od n. rz. ''Liwy'' (niem. ''Liebe''). Wsie nie znajdują się bezpośrednio nad rzeką, ale w pobliżu. | ||
+ | *W potocznym powojennym użyciu ahistoryczna nazwa ''Lipowo''. Unikać. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Michałowo''' |
|Susz | |Susz | ||
− | |1 | + | |1 |
− | |'' | + | |''Michelau'' |
− | | | + | |polskie |
− | | | + | | -- |
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nipkowie''' |
|Susz | |Susz | ||
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Groß Nipkau'' |
− | | | + | |słowiańskie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | * | + | *1361 ''Nypekaw''. NMP wywodzi od słow. n. os. ''Nipek'', ''Nipko''. |
− | * | + | *Nazwa wariantywna w PRNG: ''Lipiny''. Brak dla niej uzasadnienia historycznego. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Olbrachtowo''' |
|Susz | |Susz | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Groß Albrechtau'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Albrachtowo'', ''Albrechtowo''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Olbrachtówko''' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|Susz | |Susz | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Klein Albrechtau'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Albrachtówko'', ''Albrechtówko''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Piaski''' |
|Susz | |Susz | ||
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Sandberg'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Piotrkowo''' |
|Susz | |Susz | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Peterkau'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Redaki''' |
|Susz | |Susz | ||
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Charlottenwerder'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Szarłatowo''' |
− | + | |U Ceynowy pojawia się forma ''Szarłatowo''. Jest to jedyny przykład przedwojennej polskiej (czy dokładniej kaszubskiej) tradycji dla tej wsi. Przyjęta po wojnie nazwa ''Redaki'', choć brzmi dość intrygująco i nietypowo (jak na chrzest KUNM), nie wydaje się mieć uzasadnienia. | |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Róża''' |
|Susz | |Susz | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Rosenhain'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Od 2016 r. oficjalnie: ''Emilianowo-Róża''. Osobiście jestem przeciwnikiem takiego prefiksowania miejscowości nadrzędnych. To jakieś urzędnicze konwencje, nie służące lokalnej toponimii ani tożsamości. | ||
+ | *U Leydinga ''Różajny'', co jest dokładniejszym przejęciem fonetycznym n. niem. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Różanki''' |
|Susz | |Susz | ||
− | |3 | + | |3 (2?) |
− | |'' | + | |''Rasenfeld'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Powojenna n. polska wynika zapewne z błędnego odczytania nazwy ''Rasenfeld'' jako ''Rosenfeld'' (aczkolwiek może taka interpretacja ma jakieś uzasadnienie? Nie dysponuję dokumentacją). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Różnowo''' |
|Susz | |Susz | ||
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Rosenau'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Osada ''Rumunki'' wydzielona z Różnowa lub powstała po wojnie. Brak jej na przedwojennych mapach. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Rudniki''' |
|Susz | |Susz | ||
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Liebenbruch'' |
− | |niemieckie (hydronimiczne | + | |niemieckie (hydronimiczne) |
− | | | + | |'''Liwskie Bagno''' |
− | | | + | |Wieś leży nad rzeką ''Liwą'' (''Liebe''), której nazwa ma starożytne, pruskie pochodzenie. Wypadałoby ten źródłosłów zachować. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Stawiec''' |
|Susz | |Susz | ||
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Merinoß'' |
− | |niemieckie ( | + | |niemieckie (internacjonalizm) |
− | | | + | |'''Merynos''' |
| | | | ||
− | * | + | *Osada (dawny folwark) znajduje się nad jeziorem ''Merynos'' (niem. ''Merinoß-See''), którego nazwa pochodzi od nazwy rasy hodowanych tam niegdyś owiec. Nazwę miejscowości należało ustalić konsekwentnie do nazwy jeziora. Tym bardziej, że PRNG rzeczywiście notuję n. ''Merynos'' jako wariantywną nazwę tej osady. |
− | + | *Jezioro Merynos nosiło również nazwę ''Olszan'' lub ''Olszewo'' (niem. ''Olszan See'', 1386 ''Olschau''), polskiego pochodzenia. Nie ma jednak takiej tradycji dla n. osady. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Ulnowo''' |
|Susz | |Susz | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Faulen'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Falewo'', ''Ulowo''. | ||
+ | *1321 ''Wulowe'' - nazwa uważana w literaturze za niemiecką. Spolonizowana jako ''Ulnowo'' lub ''Falewo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wądoły''' |
|Susz | |Susz | ||
− | | | + | |3 |
− | |'' | + | |''Friedrichsburg'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |W PRNG wariant: ''Frydrychowo'' (może warte wprowadzenia, jako odzwierciedlenie n. niemieckiej). U Leydinga jeszcze inaczej - ''Pchlarki''. Brak przedwojennej polskiej tradycji. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wiśniówek''' |
|Susz | |Susz | ||
− | | | + | |3 |
− | |'' | + | |''Weizenfelde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zieleń''' |
|Susz | |Susz | ||
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Grünhof'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Zielony Dwór''' |
− | + | |U Ceynowy: ''Zielony Dwór''. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zofiówka''' |
|Susz | |Susz | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Sophienwalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Żakowice''' |
|Susz | |Susz | ||
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Schakenbruch'' |
− | | | + | |niemieckie |
+ | | -- | ||
+ | |I człon nazwy niem. imienny, prawdopodobnie niemiecki (chociaż nie wykluczałbym w pełni bałtyckiej etymologii). Powojenna nazwa polska naśladuje pierwszy człon n. niem. fonetycznie. Dodatkowo, u Leydinga pojawia się bliższy formie niemieckiej wariant ''Szakowice''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Bajdy''' | ||
+ | |Zalewo | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Boyden'' | ||
+ | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Barty''' |
− | | | + | |Zalewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Barten'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bądki''' |
− | | | + | |Zalewo |
+ | |2 | ||
+ | |''Bündtken'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1543 ''Bundicken''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Bednarzówka''' | ||
+ | |Zalewo | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Böttchershof'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Boreczno''' |
− | | | + | |Zalewo |
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Schnellwalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Szniewałd''' |
− | | | + | |Przed wojną: ''Szniewałd''. Leyding notuje co prawda ''Śniegwałd'', ale wolę trzymać się formy o przedwojennej tradycji. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Brzeziniak''' |
− | | | + | |Zalewo |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Birkenthal'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| | | | ||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bukowiec''' |
− | | | + | |Zalewo |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Bukowitz'' |
− | | | + | |polskie |
+ | | -- | ||
+ | |Oboczna n. niem. ''Mottitscher Winkel'' (od miejs. ''Matyty'' - p.). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dajny''' | ||
+ | |Zalewo | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Deunen'' | ||
+ | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dobrzyki''' |
− | | | + | |Zalewo |
|3 | |3 | ||
− | |'' | + | |''Weinsdorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Pierwotnie niem. ''Wigandesdorf'' (zlatynizowane ''Wygando villa'' [1304]). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Duba''' |
− | | | + | |Zalewo |
− | | | + | |3 |
− | |'' | + | |''Leißnersberg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Miejscowość leży nad jeziorem ''Dauby'' (niem. ''Duben-See''), którego nazwa ma staropruskie pochodzenie. Nadana po wojnie nazwa ''Duba'' nawiązuje do tego faktu, nie jest to jednak historyczna nazwa tej wsi (ta od początku nazywała się ''Leißnersberg''). Nazwę można było ustalić konsekwentnie z nazwą jeziora. | ||
+ | *Z drugiej strony, można mieć zastrzeżenia, co do polskiej formy nazwy jeziora - ustalono ją jako ''Dauby'', co razi od razu nietypowym dla języka polskiego dyftongiem -''au''- (ten w przyswojeniach pruskich nazw był często zastępowany przez -u-). Co prawda, nazwa w takiej formie nie jest niemożliwa, ale fakt, że w języku niemieckim nazwa ''Dauben-See'' wyewoluowała do ''Duben-See'' może sugerować wpływ języka polskiego (Niemcy zwykle zachowują dyftong -''au''). Oznaczałoby to, że okoliczna ludność nazywała to jezioro ''Duby'' (lub podobnie), co nie zostało jednak utrwalone w dokumentach. Wówczas nazwa wsi mogłaby zostać bez zmiany. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gajdy''' |
− | | | + | |Zalewo |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Goyden'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Girgajny''' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|Zalewo | |Zalewo | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Gergehnen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1315 ''Girgeine''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gubławki''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | |1 | + | |1~2 |
− | |'' | + | |''Gablauken'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *ok. 1400 ''Gubelawken''. | ||
+ | *Chojnacki co prawda podaje ''Gabławki'' (opierając się na formie niemieckiej), jednak nie jest to chyba forma oparta na ludowym użyciu. Ostateczna forma ''Gubławki'', nadana przez KUNM, nawiązuje do pierwotnej, pruskiej postaci nazwy (rekonst. *Gubelauks), a więc nie można jej uznać za złą. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Huta Wielka''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | |2 | + | |2? |
− | |'' | + | |''Albrechtswalde'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Leyding notuje oboczną n. niem. ''Groß Hütte''. To uzasadniałoby nazwę obecną. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Janiki Małe''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Klein Hanswalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Patrz niżej. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Janiki Wielkie''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Groß Hanswalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | |W XIV w. odnotowana forma ''Joniken'' (1375), którą należy uznać za pruską. Stąd powojenna n. polska. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jaśkowo''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Jäskendorf'' |
− | | | + | |hybryda (pol. + niem.) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jerzwałd''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Gerswalde'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Z okolicami Jerzwałdu utożsamia się staropruską nazwę ''Keysen'' (1272). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jezierce''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Haack'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | | | + | |'''Pokutyty''' al. '''Hak''' |
| | | | ||
+ | *Blažiene odnosi tutaj pierwotną nazwę pruską, zapisaną jako ''Pokotiten'', ''Pakutiten'' (1286); ''Bacutitien'' (1365); ''Bakatythen'', ''Bakutiten'' (1400). W zapiskach widać spore wahanie fonetyczne (przede wszystkim pod względem dźwięczności nagłosowej spółgłoski), więc ustalenie jej poprawnej rekonstrukcji nie jest proste. Wydaje mi się jednak, że nawet najbardziej arbitralne i niepewne spolszczenie nazwy pruskiej jest lepsze niż urzędowy nowotworek "Jezierce", który nie ma absolutnie żadnego uzasadnienia historycznego. | ||
+ | *U Leydinga i w potocznym (obocznym) użyciu: ''Hak''. Forma ta jest bezpośrednim i dość naturalnym przejęciem n. niem., więc wydaje się o wiele bardziej wartościowa od KUNMowskiego nowotworka "Jezierce", jednak aby "przebić" omawianą wyżej nazwę pruską, musiałyby się znaleźć jakieś dowody na przedwojenność tej formy. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Karpowo''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Kerpen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1286 ''Kerpow''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kiemiany''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Kämmen'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | |'''Kamy''' |
| | | | ||
− | * | + | *1333 ''Kemen'', obocznie ''Reynconis'' (1343). Obie nazwy pruskie. |
− | * | + | *Historyczne, przedwojenne spolszczenie to ''Kamy'', co znajduje potwierdzenie w dokumencie z 1820 i u Leydinga. Po wojnie najwyraźniej przeoczono ten fakt, ustalając nowe spolszczenie ''Kiemiany''. |
+ | *Główna część dawnej wsi dziś nie istnieje. Pozostały jedynie zabudowania kolonii, dziś chyba należące do Dobrzyk. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Koziny''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Köszen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
− | | | + | |'''Kiesy''' |
| | | | ||
+ | *1437 ''Kesen''. | ||
+ | *Nadana przez KUNM nazwa ''Koziny'' raczej nie oddaje w poprawny sposób brzmienia pruskiego oryginału, jest to co najwyżej luźne nawiązanie. Uważam, że trzeba tę nazwę naprostować. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kupin''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Kuppen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Do 2011 r. oficjalnie ''Kupinin''. Forma ta musiała się ustalić po wojnie wbrew ustaleniom KUNM (ta ustaliła ''Kupin''). W 2011 r. powrócono jednak do postaci wprowadzanej przez Komisję. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Likszany''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | |1 | + | |1 |
− | |'' | + | |''Lixainen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Pierwotnie: 1343 ''Juxeyne''. Obie nazwy (pierwotna i współczesna) oczywiście o pruskim pochodzeniu. |
− | * | + | *U Leydinga: ''Liksajny'' (co bliższe pruskiemu oryginałowi, ale niekoniecznie zgodne z przedwojenną tradycją) - zob. też wieś ''Liksajny'' w gm. Miłomłyn (pow. ostródzki). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Matyty''' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|Zalewo | |Zalewo | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Motitten'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1343 ''Matiten'', ''Mathitin''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Mazanki''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Mosenz'' |
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Mazańce''' | ||
+ | | | ||
+ | *1326 ''Mosancz'', 1326 ''Masanz'', ok. 1400 ''Mosencze''. | ||
+ | *Nie można uznać formy ''Mazanki'' za poprawne spolszczenie tej pruskiej nazwy, ze względu na nieetymologiczny sufiks -''ki'' (w dokumentach konsekwentnie -''nz'', -''ncze'' itp., nigdy nie było w tej nazwie -''k''-), stąd moja propozycja, by "naprostować" tę nazwę do postaci ''Mazańce'' (por. zwłaszcza do zapisu z 1400). Leydingowa propozycja ''Mosiądz'' wydaje mi się zbyt daleko adideowana. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Międzychód''' | ||
+ | |Zalewo | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Mitteldorf'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Luswity''' |
− | | | + | |Za pierwotną nazwę tej wsi (a dokładniej terenu, na którym powstała) uważa się pruską nazwę ''Lusewithe'' (1358), 1419 ''Loysewiten''. Ustalając powojenną nazwę przeoczono ten fakt albo nie skojarzono tej nazwy z tą konkretną wsią. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Mozgowo''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Nosewitz'' |
− | | | + | |słowiańskie |
− | | | + | |'''Nozgowice''' |
| | | | ||
+ | *Pierwotne zapisy: 1346 ''Nosgowicz'', 1349 ''Nosgewicz''. Nazwa słowiańska. Warta odnotowana jest też zapisana w 1437 forma ''Nosgowithen'', z pewnością spruszczona. | ||
+ | *Pierwotną słowiańską nazwę rekonstruuje się jako ''Nozgowice'' lub ''Noskowice'' (pierwsza forma bardziej wynika z zapisków [ale jest trudniejsza do objaśnienia], druga to tradycyjna rekonstrukcja Kętrzyńskiego [która jednak nastręcza problemów fonetycznych]). Z kolei nazwa ''Mozgowo'', utrwalona po wojnie przez KUNM, ale przebąkująca w niektórych przedwojennych opracowaniach wydaje się być wynikiem pomyłki ze wsią ''Mózgowo'' w gminie Iława (p. wyżej). Nie jest to więc historyczna nazwa wsi, a utrwalony stary błąd (lub wtórne, sztucznawe spolszczenie n. niem.). Wydaje mi się więc, że warto by powrócić do rekonstrukcji nazwy pierwotnej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Murawki''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | | | + | |3 |
− | |'' | + | |''Wilhelmswalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nowe Chmielówko''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | | | + | |1*~4 |
− | |'' | + | |''Chmelowken'' |
− | | | + | |polskie |
− | |''' | + | |'''Chmielówko''' |
− | | | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Försterei Auer''. | ||
+ | *Nie widzę uzasadnienia dla członu ''Nowe'' w obecnej nazwie. Nie wynika on z historii, brak go w niemieckiej postaci nazwy. Nie widzę też innej miejscowości, od której mógłby rozróżniać tę osadę. Zdaje się być całkowicie zbyteczny. | ||
+ | *Potocznie także: ''Chmielówka''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Piekło''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Pieklo'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kleinschnellwalde''. |
− | + | *Wieś leży nad jeziorem ''Wajgart'' (niem. ''Frauen-See'' - pierwotnie ''Waygarth'' [1470], nazwa pruska). Należy tępić ahistoryczną nazwę "jezioro Piekło". | |
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Polajny''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Paulehnen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
− | |''' | + | | -- |
− | + | |Pierwotna nazwa pruska: ''Utrainen'', ''Utreyn'' (1264-69), ''Vutraynen'' (ok. 1270). Dopiero później: ''Paulin'' (ok. 1400), ''Paulein'' (1543, 79). Nazwa późniejsza prawdopodobnie pochodzi od imienia ''Paweł'', ale jest tworem pruskim (co pokazuje sufiks). Spolszczoną formę ''Polajny'' potwierdza spis z 1820 roku. | |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pomielin''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Pomehlen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Pierwotnie: 1396 ''Pomenelauken'', 1437 ''Pomelauken''. Człon -''lauks'' z czasem wypadł. | ||
+ | *Wariant w PRNG: ''Pamiątki''. Unikać tej ahistorycznej formy. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pozorty''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Posorten'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Półwieś''' |
+ | |Zalewo | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Halbendorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1850-1945: ''Ebenau''. Powód zmiany niejasny. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rąbity''' | ||
|Zalewo | |Zalewo | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Rombitten'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1499 ''Rumbithen'', ''Rompyten'', ''Rombiten''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Rucewo''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Rotzung'' |
|pruskie | |pruskie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | |Nazwa ponowiona od n. jeziora (''Rucewo Duże'' i ''Małe'', niem. ''Groß Rotzung-See'' i ''Klein Rotzung-See''): 1343 ''Rutczow'', 1375 ''Ruczowe'', ''Rotczing''. Powojenne spolszczenie opiera się na najstarszej pruskiej postaci nazwy, chociaż po wojnie nazwę jeziora notowano też jako ''Rocąg''. |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Rudnia''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
|5 | |5 | ||
− | |'' | + | |''Rohden'' |
− | | | + | |pruskie |
− | |''' | + | |'''Rodowo''' |
− | | | + | |1388 ''Rudow'', 1437 ''Rodow''. Nazwa pruska (por. inne miejscowości o nazwie ''Rodowo''), należało ją oddać wierniej. Przychylam się do w pełni regularnego spolszczenia ''Rodowo'', używanego przez Leydinga. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Sadławki''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Sadlauken'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
− | | | + | |1383 ''Seyduken'', 1437 ''Seduken''. Forma z suf. -''lauken'', -''lucken'' (wskazującym na prus. *''lauks'') pojawia się w dokumentach od XVIII w., ale musiała istnieć wcześniej.s |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Skitławki''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Skittlauken'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1379 ''Sketelauken'', 1419 ''Schetchelaucken''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Surbajny''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Sorbehnen'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
− | | | + | |1347, ok. 1400 ''Surbayn''. |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Śliwa''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Schliewe'' |
− | | | + | |pruskie (spolonizowane) |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1338 ''Slewen'', ''Slebo''; 1400 ''Sleben''; 1419 ''Sleuen''. Nazwa pruska, na gruncie polskim adideowana do ap. ''śliwa'', a następnie przejęta przez język niemiecki. |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Tarpno''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Terpen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa pruska, najwcześniejszy zapis ''Derpen'' (1543, 1579). Prawdopodobnie do tej wsi (lub jej obszaru) odnosi się też starsza pruska nazwa ''Regen'' al. ''Rengen'' (ok. 1400). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Urowo''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Auer'' |
− | |pruskie | + | |pruskie (zniemczone) |
+ | | -- | ||
+ | |1346 ''Urow'', 1352 ''Aure''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wielowieś''' | ||
+ | |Zalewo | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Dittersdorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Pierwotnie: | + | |Pierwotnie: ''Ditterichsdorf'' (1317). U Leydinga ciekawa forma ''Dylewo'' jednak bez żadnego potwierdzenia w jakimkolwiek innym źródle. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wieprz''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Weepers'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |ok. 1400 ''Weppren'' |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Witoszewo''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Kunzendorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Kończewo''' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| | | | ||
+ | *Przed wojną spolszczano nazwę wsi jako ''Kończewo''. Obecna nazwa ''Witoszewo'' nie ma uzasadnienia, jest chrztem KUNM. | ||
+ | *Oprócz nazwy wsi, należy też naprawić nazwę pobliskiego jeziora, które przed wojną nosiło pruską nazwę ''Klostock-See'' (hist. ''Klockstock'', co ma związek z prus. ''klākis'' - niedźwiedź). Dzisiaj jezioro to nazywa się ahistorycznie "Jeziorem Witoszewskim". Należy koniecznie przywrócić jego prawowitą nazwę w spolszczonej postaci ''Kłosztok''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Woryty Zalewskie''' |
|Zalewo | |Zalewo | ||
− | |2 | + | |2* |
− | |'' | + | |''Woritten'' |
|pruskie | |pruskie | ||
− | | | + | |(Woryty) |
− | | | + | |Człon ''Zalewskie'' odróżniający w stosunku do wsi ''Woryty Morąskie'' (w gm. Morąg, p. tam). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zatyki''' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|Zalewo | |Zalewo | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Kattern'' |
− | |pruskie | + | |pruskie lub niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Pierwotnie: ''Satheken'' (ok. 1400). Późniejsza nazwa ''Kattern'' (znana od połowy XVI w.) niejasna - prawdopodobnie pruska, tożsama lub etymologicznie pokrewna nazwie wsi ''Kojtryny'' (pow. olsztyński, gm. Biskupiec, p.) lub niemiecka, utworzona od imienia ''Katarzyna''. | ||
+ | *Przyjęta po wojnie nazwa ''Zatyki'' nawiązuje do starszej n. pruskiej, z nieetymologicznym ''Z''- (poprawniej byłoby ''Satyki'', ale niech już zostanie). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Biskupiec''' |
− | | | + | |Biskupiec (pow. nowomiejski) |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Bischofswerder'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Od 1331 do 1946 miasto. Po II Wojnie Światowej miejscowość straciła prawa miejskie i jak dotąd ich nie odzyskała. | ||
+ | *Dawniej też: ''Biskupice''. | ||
+ | *Nieoficjalnie funkcjonuje też nazwa z dookreśleniem: ''Biskupiec Pomorski'' (dla odróżnienia od Biskupca w pow. olsztyńskim), taką nazwę nosi też stacja kolejowa. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | + | |'''Piotrowice''' | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |'''Piotrowice''' | ||
|Biskupiec (pow. nowomiejski) | |Biskupiec (pow. nowomiejski) | ||
|1* | |1* | ||
Linia 5726: | Linia 5942: | ||
*Wymowa gwarowa: ''Ćyř̥pi̯entï'', do ''Ćyř̥pi̯ent''. | *Wymowa gwarowa: ''Ćyř̥pi̯entï'', do ''Ćyř̥pi̯ent''. | ||
*Dzielnica położona nad jeziorem ''Smordy'' (niem. ''Schmording See''), unikać wtórnej nazwy "Jezioro Jakuba"! | *Dzielnica położona nad jeziorem ''Smordy'' (niem. ''Schmording See''), unikać wtórnej nazwy "Jezioro Jakuba"! | ||
+ | *Znajdująca się w tej okolicy leśniczówka ''Przylądek'' jest prawdopodobnie obiektem nowym, brak takiego miejsca na przedwojennych mapach. Nie odpowiada ona położeniem przedwojennej leśniczówce ''Schießwald''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zajezierze''' | |'''Zajezierze''' | ||
Linia 5741: | Linia 5958: | ||
|4~6 | |4~6 | ||
|''Liebstadt'' | |''Liebstadt'' | ||
− | |niemieckie | + | |niemieckie |
|'''Libsztat''' | |'''Libsztat''' | ||
| | | | ||
− | * | + | *Przed wojną spolszczenie ''Libsztat''. Nazwę tę można interpretować dwojako - jako pochodzącą od hydronimu ''Liebe'' (obecnie pol. ''Miłakówka''), przepływającej przez miasteczko rzeki, której nazwa miałaby się wywodzić z pruskiej bazy hydronimicznej ''liw''- (por. n. miasta ''Miłomłyn'') i brzmieć "Liwa" lub "Liwna". Ta interpretacja nastręcza jednak pewnych problemów - pierwotne zapisy dla tej rzeki to ''Mildie'' (1296), ''Mildio'', ''Mildyge'' (1314), ''Milde'' (1398) (może więc lepszą nazwą spolszczoną byłaby ''Milda''?), a nazwę ''Liebe'' spotykamy (w znanych mi zapisach) dopiero w XX w. Całkiem możliwe więc, że to właśnie wtórna n. rzeki wywodzi się od miasta. Zamek i podgrodzie założył tu Konrad ''von Liebenzell'' - i to z jego nazwiskiem próbują związać nazwę miasta autorzy NMP. Po wojnie przyjęto sztuczną nazwę ''Miłakowo'' (nawiązującą do znaczenia niem. ''Liebe''), krótko po wojnie rozważano też ''Lubieniewo'' lub ''Lubomino'' (od "lubić, luby"). |
− | + | *Oprócz tego, Kohutek (prawdopodobnie z niezadowolenia z naznaczonej niemieckością formy "Libsztat"), uklecił dla miasteczka polską formę ''Miłomieść'' (zapewne per analogiam do ''Miłomłyna''), będącą kalką znaczeniową n. niemieckiej. Wspominam jako ciekawostkę, chociaż niewykluczone, że forma ta stała się podstawą dla nazwy obecnej, stworzonej przez KUNM. | |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Miłomłyn''' | |'''Miłomłyn''' | ||
Linia 5761: | Linia 5978: | ||
|'''Iląg''' | |'''Iląg''' | ||
|Miłomłyn (cz. miasta) | |Miłomłyn (cz. miasta) | ||
− | | | + | |2 |
|''Eylingshöh'' | |''Eylingshöh'' | ||
|hybryda (prus. + niem.) | |hybryda (prus. + niem.) | ||
− | |''' | + | | -- |
− | + | | | |
+ | *Dawniej niem. ''Eylingswalde'' (XIV-XVIII w.), ''Eylingsee'' (XVIII-XIX w.). | ||
+ | *Nazwa tej kolonii (dziś stanowiącej część m. Miłomłyna) pochodzi od nazwy jeziora ''Ilińsk'' (niem. ''Eyling-See''), o staropruskim pochodzeniu. Rzuca się w oczy pewna niekonsekwencja w oficjalnym nazewnictwie - w nazwie miejscowej n. jez. spolonizowano jako ''Iląg'', a dla jeziora zastosowano nazwę ''Ilińsk'' (pot. też ''Jelonek''). W zasadzie, forma ''Iląg'' jest poprawniejsza strukturalnie (posiada regularny refleks prus. sufiksu -''ings'' jako -''ąg'', por. ''Bartąg'', ''Morąg'', ''Skiertąg'' itp.), ale postać ''Ilińsk'' pojawia się już w opracowaniu Srokowskiego z 1930 roku. Mimo to, forma ta razi sztucznością (może stworzył ją sam Srokowski?) i nie przypomina w żadnym calu poprawnych spolszczeń nazw pruskich (zwłaszcza ten sufiks -''sk'' zdaje się być nie na miejscu). Przychylam się więc do postaci ''Iląg'', którą można by rozszerzyć także na jezioro. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ludwisin''' | |'''Ludwisin''' | ||
Linia 5791: | Linia 6010: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Karolewo''' | |'''Karolewo''' | ||
− | |U Leydinga ''Karolowo'' (co poprawiam na -''ewo'', co jest bardziej zgodne z lokalną polską toponimią), wydaje się to lepsze od obowiązującego (tylko czy faktycznie używanego?) nowotworka. | + | |U Leydinga ''Karolowo'' (co poprawiam na -''ewo'', co jest bardziej zgodne z lokalną polską toponimią), wydaje się to lepsze od obowiązującego (tylko czy faktycznie używanego?) nowotworka. Ponadto, w powojennym potocznym użyciu zanotowany wariant ''Karolinek''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zacisze''' | |'''Zacisze''' | ||
Linia 5815: | Linia 6034: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |W miejscowej gwarze niemieckiej: ''Mohring''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bartki''' | |'''Bartki''' | ||
Linia 5833: | Linia 6052: | ||
| | | | ||
*Nazwa pochodzi od jeziora ''Brzeźno'' (niem. ''Bergling-See'', 1354 ''Birkeling''), którego nazwa jest pochodzenia pruskiego, adideowaną do niem. ''Birke'', co dało początek nazwie polskiej. Formy pol. i niem. współistnieją od bardzo dawna (por. 1397 ''Brysin'', 1419 ''Brisen''). | *Nazwa pochodzi od jeziora ''Brzeźno'' (niem. ''Bergling-See'', 1354 ''Birkeling''), którego nazwa jest pochodzenia pruskiego, adideowaną do niem. ''Birke'', co dało początek nazwie polskiej. Formy pol. i niem. współistnieją od bardzo dawna (por. 1397 ''Brysin'', 1419 ''Brisen''). | ||
− | *Forma gwarowa: ''Bžeźno'' / '' | + | *Forma gwarowa: ''Bžeźno'' / ''Bʳˊežno''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Dąbrowa''' | |'''Dąbrowa''' | ||
Linia 5843: | Linia 6062: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1881-1945: ''Reinshof''. | *Nazwa w latach 1881-1945: ''Reinshof''. | ||
− | * | + | *Do 2002 r. oficjalnie: ''Dąbrowo''. Historycznie spotykane obie formy. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Dąbrówno''' | |'''Dąbrówno''' | ||
Linia 5893: | Linia 6112: | ||
|6 | |6 | ||
|''Ketzwalde'' | |''Ketzwalde'' | ||
− | |niemieckie | + | |niemieckie (osobowe) |
|'''Kiecwałd''' | |'''Kiecwałd''' | ||
| | | | ||
− | *Przed wojną (i w gwarze): ''Kiecwałd'' (''Kecwałd'') lub ''Klecwałd'' (od pierwotnej formy niem. ''Kletzenwalde''). | + | *Przed wojną (i w gwarze): ''Kiecwałd'' (''Kecwałd'') lub ''Klecwałd'' (od pierwotnej formy niem. ''Kletzenwalde''). Nazwa ta pochodzi od n. os. ''Klec'', słowiańskiego pochodzenia (ale była znana również prusom). Powojenna n. ''Jagodziny'' jest sztuczna, nieuzasadniona. |
*Forma gwarowa: ''Kecfau̯t'', -''da''. | *Forma gwarowa: ''Kecfau̯t'', -''da''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 5913: | Linia 6132: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|(Kalborno) | |(Kalborno) | ||
− | |Przed wojną: ''Kalborno'', taką formę też przyjęto oficjalnie. Obecna forma ''Kalbornia'' jest wynikiem zniekształcenia (zapewne ludowego, naturalnego - w gwarze zaśw. ''Kalborńa''). Można by rozważyć powrót do historycznej formy. | + | |Przed wojną: ''Kalborno'', taką formę też przyjęto oficjalnie. Obecna forma ''Kalbornia'' (wprowadzona urzędowo w 2000 r.) jest wynikiem zniekształcenia (zapewne ludowego, naturalnego - w gwarze zaśw. ''Kalborńa''). Można by rozważyć powrót do historycznej formy. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Leszcz''' | |'''Leszcz''' | ||
Linia 5992: | Linia 6211: | ||
|słowiańskie (przeniesione) | |słowiańskie (przeniesione) | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1368 ''Plengau'', ''Plenigau''. Nazwa uważana za przeniesioną przez osadników z Ziemi Chełmińskiej. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Samin''' | |'''Samin''' | ||
Linia 6001: | Linia 6220: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1365, 1416 ''Semen''. Nazwa pruska, wg autorów NMP ponowiona od hydronimu (strumyk ''Saminiec'', 1321 ''Samnicz''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Saḿńin'', ''Sańin''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Saminek''' | |'''Saminek''' | ||
Linia 6008: | Linia 6229: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Szuwałdek''' | |'''Szuwałdek''' | ||
− | |Nazwa niemiecka, spolszczona jako ''Szuwałdek''. Nazwa obecna, nawiązująca do sąsiedniej wsi ''Samin'' (prus. pochodzenia) jest tworem sztucznym, wprowadzonym przez KUNM. | + | | |
+ | *Nazwa niemiecka, spolszczona jako ''Szuwałdek'' (rzadziej: ''Szynwałdzik''). Nazwa obecna, nawiązująca do sąsiedniej wsi ''Samin'' (prus. pochodzenia) jest tworem sztucznym, wprowadzonym przez KUNM. | ||
+ | *Gwarowo: ''Šuvau̯dek'' (do ''Šuvau̯tka''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stare Miasto''' | |'''Stare Miasto''' | ||
Linia 6016: | Linia 6239: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Gwarowo: ''Stare Ńasto'', ''Stare Mńasto''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tułodziad''' | |'''Tułodziad''' | ||
Linia 6024: | Linia 6247: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1328 ''Tulenseitz'', 1399 ''Tawelsehe''. Nazwa pruskiego pochodzenia, polska wersja przejęta bezpośrednio z pruskiego. | + | | |
+ | *1328 ''Tulenseitz'', 1399 ''Tawelsehe''. Nazwa pruskiego pochodzenia, polska wersja przejęta bezpośrednio z pruskiego, mocno adideowana. | ||
+ | *Gwarowo: ''Tuu̯oǯ́at'' (Loc. ''Tuu̯oǯ́eǯ́e''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wądzyn''' | |'''Wądzyn''' | ||
Linia 6030: | Linia 6255: | ||
|1 | |1 | ||
|''Wansen'' | |''Wansen'' | ||
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa | + | | |
+ | *Dawniej tez: ''Wązin''. | ||
+ | *1338 ''Baysin'', ''Wansen''. Nazwa pruska, być może etymologicznie pokrewna nazwie wsi ''Bażyny'' w gm. Orneta (zob.). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wierzbica''' | |'''Wierzbica''' | ||
Linia 6175: | Linia 6402: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1335 ''Kientenaw''. | + | |1335 ''Kientenaw''. Nazwa genetycznie pruska, przeniesiona z Ziemi Chełmińskiej (wieś ''Kitnowo'' w gm. Gruta) przez założyciela wsi, Piotra ''Kitnowskiego'' (von Kientenau). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Korsztyn''' | |'''Korsztyn''' | ||
Linia 6193: | Linia 6420: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Gajek'' (wariant notowany jedynie w Tece Toruńskiej). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Lubian''' | |'''Lubian''' | ||
Linia 6219: | Linia 6446: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Frycki''' | |'''Frycki''' | ||
− | |U Chojnackiego ''Frycki'', u Leydinga ''Fryczkowo''. Obecna nazwa bez uzasadnienia. | + | |U Chojnackiego ''Frycki'', u Leydinga ''Fryczkowo'', zaś w PRNG (jako wariant oboczny): ''Fryckowo''. Obecna nazwa bez uzasadnienia. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Łodwigowo''' | |'''Łodwigowo''' | ||
Linia 6281: | Linia 6508: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Gwarowo: ''Rixnovo''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rychnowska Wola''' | |'''Rychnowska Wola''' | ||
Linia 6291: | Linia 6518: | ||
| | | | ||
*Dawniej też: ''Zofia''. | *Dawniej też: ''Zofia''. | ||
− | *W polskiej tradycji ludowej nazwa relacyjna, niezwiązana z n. niemiecką (obocznie istniała jednak adaptacja n. niem. w postaci ''Zofia'', | + | *W polskiej tradycji ludowej nazwa relacyjna, niezwiązana z n. niemiecką (obocznie istniała jednak adaptacja n. niem. w postaci ''Zofia'', zarejestrowana w spisie z 1820 r.). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rzepki''' | |'''Rzepki''' | ||
Linia 6326: | Linia 6553: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1360 ''Thimaw'', 1450 ''Tymaw'', 1585 ''Tieme''. Nazwa przeniesiona z okolic Iławy. | ||
+ | *Gwarowo: ''Tïmava''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ulnowo''' | |'''Ulnowo''' | ||
Linia 6333: | Linia 6562: | ||
|niemieckie (przeniesione) | |niemieckie (przeniesione) | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa uważana za przeniesioną z Ulnowa pod Suszem (p. tam). | + | | |
+ | *1328 ''Vulen'', ''Vaulinbruche'' (''Faulenbruch''). | ||
+ | *Nazwa uważana za przeniesioną z Ulnowa pod Suszem (p. tam). Polska forma ''Ulnowo'' zaświadczona od XVII w. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wróble''' | |'''Wróble''' | ||
Linia 6359: | Linia 6590: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Pierwotnie: ''Sieboldsdorf'', stąd nazwa polska. | + | | |
+ | *Pierwotnie: ''Sieboldsdorf'' (również bez członu -''dorf'': 1336 ''Seyboldth'', 1414 ''Zybold''), stąd nazwa polska. | ||
+ | *Gwarowo: ''Žibuu̯tovo'' / ''Ž́ibutovo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Białka''' | |'''Białka''' | ||
|Łukta | |Łukta | ||
− | | | + | |4 |
|''Gehlfeld'' | |''Gehlfeld'' | ||
|hybryda (prus. + niem.) | |hybryda (prus. + niem.) | ||
|'''Gil''' | |'''Gil''' | ||
− | |Nazwa pochodzi od pobliskiego jeziora ''Gil'' (niem. ''Gehl See'', 1331 ''Geile''). Ustalona po wojnie nazwa ''Białka'', motywowana przez prus. ''gaīls'' - "biały" (czy słusznie?), łamie zasadę, że nazw pruskich się nie tłumaczy (chyba, że istnieje taka tradycja), a ponadto jest niekonsekwentna z nazwą jeziora. Motywem ustalenia takiej nazwy mogła być chęć odróżnienia od wsi ''Gil Wielki'' i ''Mały'' w gm. Miłomłyn (p. niżej). Priorytetem powinno być jednak zachowywanie nazw o pruskim pochodzeniu. | + | |Nazwa pochodzi od pobliskiego jeziora ''Gil'' (niem. ''Gehl See'', 1331 ''Geile''). Ustalona po wojnie nazwa ''Białka'', motywowana przez prus. ''gaīls'' - "biały" (czy słusznie?), łamie zasadę, że nazw pruskich się nie tłumaczy (chyba, że istnieje taka tradycja), a ponadto jest niekonsekwentna z nazwą jeziora. Motywem ustalenia takiej nazwy mogła być chęć odróżnienia od wsi ''Gil Wielki'' i ''Mały'' w gm. Miłomłyn (p. niżej). Priorytetem powinno być jednak zachowywanie nazw o pruskim pochodzeniu. Poza tym, polskiej formy ''Gil'' używa także Kohutek. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Dąg''' | |'''Dąg''' | ||
Linia 6403: | Linia 6636: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: ''Galindy''. | + | | |
+ | *1345 ''Galindien''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Galindy''. Nazwa nawiązuje do pruskiego plemienia Galindów. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kojdy''' | |'''Kojdy''' | ||
Linia 6411: | Linia 6646: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1376 ''Koyde''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Komorowo''' | |'''Komorowo''' | ||
Linia 6489: | Linia 6724: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1361 ''Mulsen''. | + | |1361 ''Mulsen'', ''Mulsin''. Nazwa pruska, obocznie (w XIV-XV w.) funkcjonowała n. ''Sandirs'' (1349), ''Sandirsdorf'' (1402/08), pochodząca od pruskiej n. os. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Mostkowo''' | |'''Mostkowo''' | ||
Linia 6505: | Linia 6740: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Barenwynkiel''' | |'''Barenwynkiel''' | ||
− | |Teka Toruńska notuję formę ''Barenwynkiel'' (-''kla''), którą ze względu na ruchome "e" należy uznać za spolszczoną. Nazwa powojenna, chociaż nawiązuje znaczeniowo do n. niem., jest bez tradycji. | + | | |
+ | *Teka Toruńska notuję formę ''Barenwynkiel'' (-''kla''), którą ze względu na ruchome "e" należy uznać za spolszczoną. Nazwa powojenna, chociaż nawiązuje znaczeniowo do n. niem., jest bez tradycji. | ||
+ | *Oboczna nazwa w PRNG: ''Sarni Dół''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowaczyzna''' | |'''Nowaczyzna''' | ||
Linia 6521: | Linia 6758: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Orłowa Buda''' | |'''Orłowa Buda''' | ||
− | |W Tece Toruńskiej dosłowne tłumaczenie. Dzisiejsza forma jest tworem KUNM. | + | | |
+ | *W Tece Toruńskiej (a także powojennym potocznym użyciu) dosłowne tłumaczenie. Dzisiejsza forma jest tworem KUNM. | ||
+ | *Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych notuje ciekawą formę oboczną: ''Perkunicha''. Nazwa ta zdaje się mieć związek z bałtyckim bóstwem Perkunem, jednak jej dokładna geneza jest mi nieznana (brak informacji w dostępnej mi literaturze). Być może radosna twórczość jakiegoś leśniczego. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Pelnik''' | |'''Pelnik''' | ||
Linia 6529: | Linia 6768: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1450 ''Pylwenig'', 1577 ''Belwenick''. | + | | |
+ | *1450 ''Pylwenig'', 1577 ''Belwenick''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Pielownik'' (nazwa podawana w Tece Toruńskiej jako starsza, ponadto jest bliższa pruskiemu oryginałowi). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Plichta''' | |'''Plichta''' | ||
Linia 6545: | Linia 6786: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Co prawda osada oficjalnie nosi nazwę ''Pupki'', jednak leśniczówka (jedyny obiekt osady) funkcjonuje dziś pod całkowicie ahistoryczną nazwą ''Śmieszny Kąt'', czyniąc urzędową (i historyczną) nazwę w zasadzie martwą. Zalecałbym używanie nazwy ''Leśnictwo Pupki''. Nazwy leśniczówek są niemniej wartościowe niż nazwy wsi, zwłaszcza w takim przypadku jak ten, gdzie mamy do czynienia z nazwą staropruskiego pochodzenia (zapewne ponowioną od nazwy terenowej lasu). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ramoty''' | |'''Ramoty''' | ||
Linia 6564: | Linia 6805: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Oboczna n. niem. ''Braxeinswalde''. | + | *Oboczna n. niem. ''Braxeinswalde''. Pierwszym właścicielem wsi był Fabian ''von Braxein''. |
− | *Dawniej też: ''Nowe Ramty''. | + | *Dawniej też: ''Nowe Ramty'' (p. wyżej ramoty). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Skwary''' | |'''Skwary''' | ||
Linia 6573: | Linia 6814: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Isąg Mały''' | |'''Isąg Mały''' | ||
− | |Oryginalna nazwa leśniczówki pochodzi od n. jeziora Isąg (pruskiego pochodzenia). Powojenna nazwa "Skwary" jest sztucznym tworem KUNM, nie tylko zacierającym pruskie pochodzenie oryginału, ale także niezgodnym z wcześniejszą polską tradycją (zaświadczoną w Tece Toruńskiej M. Giersza). | + | | |
+ | *Oryginalna nazwa leśniczówki pochodzi od n. jeziora Isąg (pruskiego pochodzenia). Powojenna nazwa "Skwary" jest sztucznym tworem KUNM, nie tylko zacierającym pruskie pochodzenie oryginału, ale także niezgodnym z wcześniejszą polską tradycją (zaświadczoną w Tece Toruńskiej M. Giersza). | ||
+ | *W PRNG wariant ''Żelazowice''. Nazwa powojenna, zapewne wynikająca z błędnym skojarzeniem formy niemieckiej z ''Eisen'' = żelazo. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Sobno''' | |'''Sobno''' | ||
|Łukta | |Łukta | ||
− | | | + | |1 |
|''Sooben'' | |''Sooben'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | |'''Coby''' | + | | -- |
− | + | | | |
+ | *Oboczna n. niem. ''Zoben'' (tak brzmiała w ustach lokalnych Niemców). | ||
+ | *Dawniej też: ''Coby''. | ||
+ | *1352 ''Soben'', 1402-08 ''Sobin''. Nazwa pochodzenia pruskiego. | ||
+ | *Zdaje się, że przed wojną częstsza w ludowym użyciu Mazurów była naznaczona niemieckością forma ''Coby'' (notują ją Giersz i Barczewski), niemniej postać ''Sobno'' pojawia się w urzędowym spisie Walda z 1820 r., więc i ona ma pochodzenie przedwojenne (a do tego odzwierciedla pierwotną pruską postać o wiele lepiej). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Spórka''' | |'''Spórka''' | ||
Linia 6589: | Linia 6836: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|(Spórki) | |(Spórki) | ||
− | |Przed wojną raczej w l. mnogiej: ''Spórki'', ''Sporki''. | + | | |
+ | *Obocznie niem. ''Spurken'' (m.in. w Tece Toruńskiej i spisie z 1820 r.) | ||
+ | *1411-19 ''Sporkaym'', 1427 ''Spurkeym''. Nazwa pruska, pierwotnie z członem -''kaims'' ("wieś"). | ||
+ | *Przed wojną raczej w l. mnogiej: ''Spórki'', ''Sporki'' (w Tece Toruńskiej nawet w grafii ''Spurki'', co ma odzwierciedlenie również we wspomnianej wyżej formie niemieckiej). Forma pluralna zdaje się o tyle poprawniejsza, że w brzmieniu pierwotnej był tu pruski suf. -''kaim'', który w formach spolszczonych niejednokrotnie upraszczał się do -''ki'' (por. ''Pistki'' < ''Pisdekaym'', ''Pupki'' < ''Pupkeim''). Forma ''Spórka'' musiała więc powstać wtórnie, niewykluczone jednak, że stało się to jeszcze przed wojną (wahania liczby i rodzaju to nic nadzwyczajnego w mazurskiej toponimii). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Strzałkowo''' | |'''Strzałkowo''' | ||
Linia 6603: | Linia 6853: | ||
|2 | |2 | ||
|''Schwoiken'' | |''Schwoiken'' | ||
− | |pruskie | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1364 ''Schwaygken'' |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szeląg''' | |'''Szeląg''' | ||
Linia 6623: | Linia 6873: | ||
| | | | ||
*Dawniej też: ''Taborek''. | *Dawniej też: ''Taborek''. | ||
− | *Nazwa wsi pochodzi od n. jeziora ''Tabórz'' (niem. ''Taber See''), pruskiego pochodzenia (1331 ''Tobar'', 1349 ''Tabar''). | + | *Nazwa wsi pochodzi od n. jeziora ''Tabórz'' (niem. ''Taber See''), pruskiego pochodzenia (1331 ''Tobar'', 1349 ''Tabar''). Nazwa ta powinna być traktowana jako rodzaj żeński, o czym świadczy odmiana ''Tabórz'' - ''Taborzy'', używana w Tece Toruńskiej. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Trokajny''' | |'''Trokajny''' | ||
|Łukta | |Łukta | ||
− | | | + | |4? |
|''Trukeinen'' | |''Trukeinen'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | |( | + | |'''Trukajny''' (?) |
| | | | ||
*1402-08 ''Traykoyne''. | *1402-08 ''Traykoyne''. | ||
− | *W polskiej tradycji przedwojennej raczej ''Trukajny''. | + | *W polskiej tradycji przedwojennej raczej ''Trukajny''. Może warto by to naprostować? |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Worliny''' | |'''Worliny''' | ||
Linia 6641: | Linia 6891: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1342 ''Worlyne'' | + | |1342 ''Worlyne'', 1354 ''Warnlin'', 1427 ''Warnelyn'' |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wynki''' | |'''Wynki''' | ||
Linia 6650: | Linia 6900: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *1540 ''Wenycken'' | + | *1427 ''Weyneken'', 1448 ''Wenekengut'', 1540 ''Wenycken''. Początkowo także oboczna n. ''Tautwodyn'' (1427). Obie nazwy pruskiego pochodzenia. |
− | *Dawniej też: ''Winki'' | + | *Dawniej też: ''Winki'' - tak w Tece Toruńskiej i na taką formę wskazywałyby też zapisy gwarowe. |
+ | *Gwarowo: ''Ž́inki'' (do ''Ž́ink''), ''Vi̯inkˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zajączkowo''' | |'''Zajączkowo''' | ||
Linia 6659: | Linia 6910: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Zajączki''' | |'''Zajączki''' | ||
− | |Oboczna n. niem. ''Hasenberg'', stąd przedwojenne spolszczenie ''Zajączki''. Po wojnie zmodyfikowano ją do postaci ''Zajączkowo'', zapewne w celu odróżnienia od wsi ''Zajączki'' w gm. Ostróda (p. tam). Nie jest to wciąż jednak forma mająca przedwojenne korzenie. Może więc zamiast tego można by wykorzystać dookreślenie? U Leydinga są to ''Zajączki Łukciańskie''. | + | | |
+ | *Oboczna n. niem. ''Hasenberg'', stąd przedwojenne spolszczenie ''Zajączki''. Po wojnie zmodyfikowano ją do postaci ''Zajączkowo'', zapewne w celu odróżnienia od wsi ''Zajączki'' w gm. Ostróda (p. tam). Nie jest to wciąż jednak forma mająca przedwojenne korzenie, ponadto jest ona sprzeczna z danymi ludowymi. Może więc zamiast tego można by wykorzystać dookreślenie? U Leydinga są to ''Zajączki Łukciańskie''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zajenčkˊi'' (do ''Zajenčk'') | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bagnity''' | |'''Bagnity''' | ||
Linia 6671: | Linia 6924: | ||
|'''Bartno''' | |'''Bartno''' | ||
|Małdyty | |Małdyty | ||
− | | | + | |2 |
|''Reichbarten'' | |''Reichbarten'' | ||
− | |hybryda | + | |hybryda (niem. + prus.) |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | * | + | *1401 ''Barthen'', 1404 ''Bartin''. Nazwa prawdopodobnie pruska (chociaż nie dysponuję informacjami etym.), od XVI w. rozszerzona o niem. człon ''Reich''-. Obecna nazwa polska spolszcza formę pierwotną (chociaż może wierniejsza zapiskom byłaby forma ''Barcin''). |
− | + | *Ponadto, z miejscowością tą utożsamia się obecnie prus. nazwę ''Surkapurn'' (1315). Nazwę tę dawniej błędnie odnoszono do wsi Słonecznik w obecnej gm. Morąg (stąd u Leydinga i krótko po wojnie wieś owa nosi nazwę ''Sorkobór'', co jest dość nieudolnym spolszczeniem formy ''Surkapurn''). Prawdopodobnie więc mamy do czynienia ze starą wsią, o dwóch różnych nazwach pruskich. | |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Budwity''' | |'''Budwity''' | ||
Linia 6685: | Linia 6938: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1302-06 ''Buditien'', ''Budithen''. Jeśli 1354 ''Baudewiten'' należy tutaj (tak jak podaje Leyding), to uzasadniałoby -w- w powojennym spolszczeniu. | + | | |
+ | *1302-06 ''Buditien'', ''Budithen''. Jeśli 1354 ''Baudewiten'' należy tutaj (tak jak podaje Leyding), to uzasadniałoby -w- w powojennym spolszczeniu. | ||
+ | *Kohutek w swoim słowniku (powstałym podczas wojny) zapisał polską nazwę tej wsi jako ''Baudzie'', ale to raczej sztuczna forma, w dodatku przecząca starym zapiskom. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Budyty''' | |'''Budyty''' | ||
Linia 6709: | Linia 6964: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |W pobliżu wsi znajduje się góra (wysokości 131 m) o nazwie ''Święta Góra'' (niem. ''Swente Gora''). Nazwa ta miała wyraźnie polskie brzmienie już w przedwojennym nazewnictwie niemieckim, co jest rzadkością na tym terenie. Góra najprawdopodobniej była miejscem kultu pruskiego plemienia Pogezanów. Nazwa góry miała odzwierciedlenie w używanej krótko po wojnie nazwie tej wsi oraz stacji kolejowej - ''Świętogóry'', która jednak została ostatecznie odrzucona na rzecz nazwy obecnej. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Drynki''' | |'''Drynki''' | ||
Linia 6725: | Linia 6980: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1367 ''Desynithen'', 1369 ''Disnyten''. | + | | |
+ | *1367 ''Desynithen'', 1369 ''Disnyten''. | ||
+ | *Nazwa wariantowa w PRNG: ''Dożniewo''. Jest to wczesny powojenny twór ludności napływowej, pokutujący w potocznym użyciu. Należy go bezwzględnie unikać, a używać jedynie oficjalnej nazwy pruskiego pochodzenia. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Fiugajki''' | |'''Fiugajki''' | ||
Linia 6797: | Linia 7054: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Do | + | |Do 2009 r. oficjalnie ''Kęty''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Karczemka''' | |'''Karczemka''' | ||
Linia 6837: | Linia 7094: | ||
|'''Kozia Wólka''' | |'''Kozia Wólka''' | ||
|Małdyty | |Małdyty | ||
− | |1 | + | |1? |
|''Klein Bestendorf'' | |''Klein Bestendorf'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
|Oboczna nazwa (podawana w spisie z 1820): ''Kosse Wolle''. Z pewnością jest to pol. ''Kozia Wólka'' lub ''Kozia Wola'' - trudno dziś chyba tego dociec. | |Oboczna nazwa (podawana w spisie z 1820): ''Kosse Wolle''. Z pewnością jest to pol. ''Kozia Wólka'' lub ''Kozia Wola'' - trudno dziś chyba tego dociec. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 6905: | Linia 7162: | ||
|'''Pleśno''' | |'''Pleśno''' | ||
|Małdyty | |Małdyty | ||
− | | | + | |1 |
|''Plößen'' | |''Plößen'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |ok. 1400 ''Pelesen'', ''Pellesin''. | + | |1374 ''Plesen''; ok. 1400 ''Pelesen'', ''Pellesin''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Plękity''' | |'''Plękity''' | ||
Linia 6927: | Linia 7184: | ||
| | | | ||
*ok. 1400 ''Palwyten'', ''Pollewiten'', 1419 ''Polowiten''. | *ok. 1400 ''Palwyten'', ''Pollewiten'', 1419 ''Polowiten''. | ||
− | * | + | *Kohutek spolszcza jako ''Polwity'', co jest bardziej systematyczne chociażby ze względu na -''ity'', ale jako że brak innej tradycji, niech już zostanie jak jest. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rybaki''' | |'''Rybaki''' | ||
Linia 6970: | Linia 7227: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *1350 ''Zossin'', ok. 1400 ''Sassenen'', ''Sasnen''. | + | *1315 ''Sasne'', 1350 ''Zossin'', ok. 1400 ''Sassenen'', ''Sasnen''. |
*W pobliżu wsi znajduje się jezioro zwane ''Sasiny'' lub ''Tolin'' (niem. ''Sassener See'', 1315 ''Tolim'', 1334 ''Tullynen''). Nazwa ''Tolin'' pierwotniejsza i to jej lepiej używać (nazwa ''Sasiny'', chociaż również pruska, jest już wtórnym ponowieniem n. miejscowej). | *W pobliżu wsi znajduje się jezioro zwane ''Sasiny'' lub ''Tolin'' (niem. ''Sassener See'', 1315 ''Tolim'', 1334 ''Tullynen''). Nazwa ''Tolin'' pierwotniejsza i to jej lepiej używać (nazwa ''Sasiny'', chociaż również pruska, jest już wtórnym ponowieniem n. miejscowej). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 6979: | Linia 7236: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Smolajny''' | |'''Smolajny''' | ||
− | |ok. 1399 ''Smaleyn''. Nazwa pruska, | + | |ok. 1399 ''Smaleyn'', 1419 ''Smoleyn''. Nazwa pruska, formy obecnej nie można uznać za jej poprawne spolszczenie. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Sople''' | |'''Sople''' | ||
Linia 7011: | Linia 7268: | ||
|pruskie? | |pruskie? | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1324 ''Symenow''. Prawdopodobnie nazwa pruska (adideowana do im. ''Szymon'', ''Simon''), chociaż potrzebne dokładniejsze informacje etym. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szymonówko''' | |'''Szymonówko''' | ||
Linia 7027: | Linia 7284: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Ankry''' | |'''Ankry''' | ||
− | |Nazwa pruskiego pochodzenia, zniweczona po wojnie. Leyding podaje spolszczoną formę ''Ankry'', całkowicie intuicyjną. | + | |1358 ''Ankren'', ok. 1400 ''Anckreyn''. Nazwa pruskiego pochodzenia, zniweczona po wojnie. Leyding podaje spolszczoną formę ''Ankry'', całkowicie intuicyjną. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wilamowo''' | |'''Wilamowo''' | ||
Linia 7067: | Linia 7324: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1332 ''Sighardiswalde'' |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zduny''' | |'''Zduny''' | ||
Linia 7079: | Linia 7336: | ||
|'''Bieniasze''' | |'''Bieniasze''' | ||
|Miłakowo | |Miłakowo | ||
− | | | + | |5 |
|''Banners'' | |''Banners'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Benery''' |
− | | | + | |1346, 1352 ''Benern''. Według Biolik nazwa pruskiego pochodzenia. Można by było więc pokusić się o jej spolszczenie. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Biernatki''' | |'''Biernatki''' | ||
Linia 7109: | Linia 7366: | ||
| | | | ||
*Do 1966 oficjalnie ''Gilginie''. | *Do 1966 oficjalnie ''Gilginie''. | ||
− | *1236 ''Ylien'', ''Illigen'', 1402-08 ''Ilgayn'', ''Ilgeyn''. Te zapisy pokazują dobitnie, że inicjalne G- jest w tej nazwie wtórne, toteż prononuję bardziej dokładne i systematyczne spolszczenie ''Ilgajny'' (Leydingowa forma "Ilin" jest zbyt zdegenerowana fonetycznie). | + | *1236 ''Ylien'', ''Illigen'', 1402-08 ''Ilgayn'', ''Ilgeyn''. Te zapisy pokazują dobitnie, że inicjalne G- jest w tej nazwie wtórne, toteż prononuję bardziej dokładne i systematyczne spolszczenie ''Ilgajny'' (Leydingowa forma "Ilin" jest zbyt zdegenerowana fonetycznie). Żeby było ciekawiej, formy ''Gilginie'' używa już Kohutek (tylko w odniesieniu do innej wsi - dzisiejszego ''Markowa'' w gm. Morąg [p.]), ale raczej nie uważałbym ją za ludową. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Głodówko''' | |'''Głodówko''' | ||
Linia 7168: | Linia 7425: | ||
|''Sackstein'' | |''Sackstein'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | |''' | + | |'''Saksztyn''' |
|1352 ''Saxtin'', 1448 ''Sextin''. Pruska nazwa, zniweczona po wojnie - należało ją spolszczyć. | |1352 ''Saxtin'', 1448 ''Sextin''. Pruska nazwa, zniweczona po wojnie - należało ją spolszczyć. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 7178: | Linia 7435: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lekławki''' | ||
+ | |Miłakowo | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Schodehnen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Skodajny''' | ||
+ | | | ||
+ | *1427 ''Scodeyne'', 1448 ''Schodene''. | ||
+ | *Powojenna nazwa ''Lekławki'' wynika z pokutującego w starej literaturze, ale obecnie uważanego za błędne, utożsamienia zapisów ''Lekelauke'', ''Leklawken'' (1305) z tą miejscowością. Współcześnie uważa się, że zapisy te odnoszą się do wsi ''Mikołajki'' w gm. Młynary. Ponieważ nazwa ''Schodehnen'' również ma pruskie pochodzenie, należało ją spolszczyć. | ||
+ | *Osada włączona do Warkałek, stąd trudno mi stwierdzić, czy jej nazwa wciąż funkcjonuje. Według Wikipedii osada jest opustoszała, jednak na obrazach satelitarnych wciąż widać jej zabudowania. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Miejski Dwór''' | |'''Miejski Dwór''' | ||
Linia 7279: | Linia 7547: | ||
|''Reichenthal'' | |''Reichenthal'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |(Bogaczewo?) |
− | |Ze względu na pseudodzierżawczy charakter n. powojennej (sztuczny twór od słowiańskiego imienia ''Racisz''), | + | |Ze względu na pseudodzierżawczy charakter n. powojennej (sztuczny twór od słowiańskiego imienia ''Racisz''), można by zastanowić się nad przywróceniem Leydingowego spolszczenia ''Bogaczewo'' (być może w formie zdrobniałej ''Bogaczewko'', celem odróżnienia od Bogaczewa k. Morąga?). Tak czy inaczej, brak polskiej tradycji dla tej wsi. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Roje''' | |'''Roje''' | ||
|Miłakowo | |Miłakowo | ||
− | | | + | |1 |
|''Royen'' | |''Royen'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1325 ''Rogin''. | + | |1325 ''Rogin'', 1388 ''Rogen'', 1473 ''Roygen''. Nazwa pruska, spolonizowana jako ''Roje'' jeszcze przed wojną (n. znana w SGKP). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Różnowo''' | |'''Różnowo''' | ||
|Miłakowo | |Miłakowo | ||
− | |2 | + | |2? |
|''Rosenau'' | |''Rosenau'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |(Roznowo?) |
− | | | + | |Gwarowo: ''Roznovo'' (w NMP). Trudno mi stwierdzić, na ile jest to przedwojenna forma. Raczej brak starego polskiego osadnictwa w okolicy. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rycerzewo''' | |'''Rycerzewo''' | ||
Linia 7312: | Linia 7580: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa o dwóch starych pruskich nazwach: 1354 ''Remunendorf'', 1427 ''Remonykame'', 1448 ''Remekaym'' (jak widać, forma z prus. suf. -''kaims'' współistniała z formą na niem. -''dorf'') oraz ''Sangelis'' (1531), ''Sangelauck'' (1543), ''Sengelau'' (1570). Ostatecznie to ta druga nazwa (dawniej z wahaniami w sufiksie) stała się podstawą nazwy znanej obecnie. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stare Bolity''' | |'''Stare Bolity''' | ||
Linia 7328: | Linia 7596: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |U Chojnackiego ''Stoły'', ale | + | |U Chojnackiego i Kohutka ''Stoły'', ale brak we wcześniejszych źródłach, raczej nie jest to ludowa tradycja warta wprowadzenia. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Trokajny''' | |'''Trokajny''' | ||
Linia 7352: | Linia 7620: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1398 ''Warkallen''. | + | |1379 ''Warekallen'', 1398 ''Warkallen''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Warny''' | |'''Warny''' | ||
Linia 7368: | Linia 7636: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Gartelpąg''' | |'''Gartelpąg''' | ||
− | |1323 ''Gartilpunge''. Nazwa pruskiego pochodzenia. Trudna do spolszczenia, jednak lepsze najbardziej nieudolne spolszczenie n. pruskiej od chrztu nazewniczego. | + | |1300-03 ''Gartelpangel'', 1323 ''Gartilpunge''. Nazwa pruskiego pochodzenia. Trudna do spolszczenia, jednak lepsze najbardziej nieudolne spolszczenie n. pruskiej od chrztu nazewniczego. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bagieńsko''' | |'''Bagieńsko''' | ||
Linia 7388: | Linia 7656: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Ilgenhöh''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Ilgenhöh''. | ||
− | *Dawniej też: ''Szur'', ''Szczur'' (gw. ''Šur''), ''Piker''. Nazwa ''Sz(cz)ur'' polska lub niemiecka (od dolnoniem. ''schur'' "miejsce wolne, przykryte"). Wariant ''Piker'', poświadczony w Tece Toruńskiej niejasny (pruskie?). | + | *Dawniej też: ''Szur'', ''Szczur'' (gw. ''Šur''), ''Piker''. Nazwa ''Sz(cz)ur'' polska lub niemiecka (od dolnoniem. ''schur'' "miejsce wolne, przykryte"), notowana od XVII w. Wariant ''Piker'', poświadczony w Tece Toruńskiej niejasny (pruskie?). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bynowo''' | |'''Bynowo''' | ||
Linia 7396: | Linia 7664: | ||
|niemieckie? | |niemieckie? | ||
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: ''Binowo'' | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Binowo'' (tak do dziś w gwarze). | ||
+ | *Pierwotnie niem. ''Hayn'' (1324), dosł. "gaj". | ||
+ | *Gwarowo: ''Bˊinovo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Dębinka''' | |'''Dębinka''' | ||
Linia 7412: | Linia 7683: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Zapis gw. '' | + | |Zapis gw. ''Faltïjankˊi''. ''Faltyjan'' to prawdopodobnie mazurska wariacja imienia ''Walenty''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Gil Mały''' | |'''Gil Mały''' | ||
Linia 7435: | Linia 7706: | ||
|''Skapenwald'' | |''Skapenwald'' | ||
|hybryda (prus. + niem.) | |hybryda (prus. + niem.) | ||
− | |'''Glinki''' albo ''' | + | |'''Glinki''' albo '''Skap''' |
| | | | ||
*Oboczna n. niem. ''Glimmen''. | *Oboczna n. niem. ''Glimmen''. | ||
− | * | + | *Przed 1996 r. osada ta nosiła nazwę ''Gliny'', mimo że KUNM ustaliła postać ''Glimy''. Urzędowa zmiana z 1996 r. jest więc ''de facto'' wprowadzeniem w życia ustalenia KUNM. |
+ | *Obecna n. ''Glimy'' zdaje się być fałszywą repolonizacją niem. formy ''Glimmen'', która prawdopodobnie pochodzi z polskiego i powinna brzmieć ''Glinki'' (1875 ''Glinken''). Zaś równoległa n. niem. ''Skapenwald'' jest tożsama z nazwą lasu ''Skapenwald'' (1595 ''Scappen''), pruskiego pochodzenia. Polska nazwa tego lasu to ''Skop'' (urz.) lub ''Skap'' (lud.). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kamieńczyk''' | |'''Kamieńczyk''' | ||
Linia 7470: | Linia 7742: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Ludowa polska nazwa ''Kukła'' (poprawniej może ''Kukla''? Tak w Tece Toruńskiej i spisie z 1820, o ile to nie objaw zniemczenia) istniała obocznie do niemieckiej ''Althütte''. | + | | |
+ | *Ludowa polska nazwa ''Kukła'' (poprawniej może ''Kukla''? Tak w Tece Toruńskiej i spisie z 1820, o ile to nie objaw zniemczenia) istniała obocznie do niemieckiej ''Althütte''. | ||
+ | *Wariant oboczny w PRNG: ''Budziska''. Unikać tej nazwy jako ahistorycznej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ligi''' | |'''Ligi''' | ||
Linia 7478: | Linia 7752: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1400 ''Lygen''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Liksajny''' | |'''Liksajny''' | ||
Linia 7545: | Linia 7819: | ||
|'''Piławki''' | |'''Piławki''' | ||
|Miłomłyn | |Miłomłyn | ||
− | | | + | |4 |
|''Pillauken'' | |''Pillauken'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
Linia 7551: | Linia 7825: | ||
| | | | ||
*1341 ''Pelukin'', 1363 ''Pylawkin''. | *1341 ''Pelukin'', 1363 ''Pylawkin''. | ||
− | *Forma ''Piławki'', wprowadzona przez KUNM, jest oczywiście systematycznym przyjęciem oryginalnej n. pruskiej (z regularnym sufiksem -''ławki''), jest ona jednak niezgodna z przedwojenną ludową tradycja. Przedwojenne źródła dość zgodnie nazywają tę miejscowość ''Piluk''. | + | *Forma ''Piławki'', wprowadzona przez KUNM, jest oczywiście systematycznym przyjęciem oryginalnej n. pruskiej (z regularnym sufiksem -''ławki''), jest ona jednak niezgodna z przedwojenną ludową tradycja. Przedwojenne źródła dość zgodnie nazywają tę miejscowość ''Piluk'' (dane Leydinga [z tomu I i II] wskazują też na formę ''Piłuk''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rogowo''' | |'''Rogowo''' | ||
Linia 7563: | Linia 7837: | ||
|'''Skarpa''' | |'''Skarpa''' | ||
|Miłomłyn | |Miłomłyn | ||
− | | | + | |4? |
|''Skerpen'' | |''Skerpen'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | |( | + | |'''Szkarpy''' (?) |
− | |1400 ''Scarpen''. Nazwa pochodzenia pruskiego. | + | |1348 ''Skerpyn'', 1392 ''Skorpin'', 1400 ''Scarpen''. Nazwa pochodzenia pruskiego. Leyding i zapisy gwarowe potwierdzają formę ludową ''Szkarpy'' (u Chojnackiego sing. ''Szkarpa''). Wydaje mi się więc, że przyjęta po wojnie przez KUNM forma ''Skarpa'' przeczy ludowej tradycji (jest wyrównana do ap. ''skarpa'') i warto by tę nazwę naprostować. |
+ | *Gwarowo: ''Škarpy''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Tarda''' | ||
+ | |Miłomłyn | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Tharden'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Niem. oboczne ''Thardenkrug''. | ||
+ | *Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora ''Tarda'' (1595 ''Tharn See''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wielimowo''' | |'''Wielimowo''' | ||
Linia 7576: | Linia 7861: | ||
|'''Stromżyk''' | |'''Stromżyk''' | ||
| | | | ||
− | *Oboczna n. niem. ''Sturmsee''. | + | *Oboczna n. niem. ''Sturmsee''. W XV-XVII w. ''Halbe Hube'' (dosł. "pół włóki") |
− | *Historyczna n. polska, jak i | + | *Historyczna n. polska, jak i wariantywna niemiecka, pochodzą od pobliskiego jeziorka ''Sturm-See'' (pol. ''Stromżyk''). Jest to prawdopodobnie adideowana nazwa pruska. Po wojnie niestety zignorowano fakt istnienia ludowej polskiej nazwy wsi i uchwalono nową, ahistoryczną ''Wielimowo''. Również jezioro nosi dziś nazwę ''Wielimowskie'' (wg ustaleń KUNM ''Strumyk'', co chyba też jest sztucznością lub przeinaczeniem). Należy w trybie pilnym, zarówno wsi jak i jezioru przywrócić prawowitą, ludową polską nazwę ''Stromżyk''. |
+ | *Gwarowo: ''Strůmž́ik''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Winiec''' | |'''Winiec''' | ||
Linia 7601: | Linia 7887: | ||
|pruskie (spolonizowane) | |pruskie (spolonizowane) | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Gwarowo: ''Zålevo'' |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zatoka Leśna''' | |'''Zatoka Leśna''' | ||
Linia 7609: | Linia 7895: | ||
|niemieckie? | |niemieckie? | ||
| -- | | -- | ||
− | |U Leydinga: ''Bramka''. Jeśli n. niem. pochodziłaby od ''Tor'' "brama", to byłoby to dosłowne tłumaczenie. | + | | |
+ | *Do 1996 oficjalnie ''Zatoka''. Taką postać ustaliła również KUNM. Niewykluczone, że dookreślenie "Leśna" zostało dodane dla odróżnienia od osady Zatoka, stanowiącej dziś część Miłomłyna (p. wyżej). | ||
+ | *U Leydinga: ''Bramka''. Jeśli n. niem. pochodziłaby od ''Tor'' "brama", to byłoby to dosłowne tłumaczenie. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ziemaki''' | |'''Ziemaki''' | ||
Linia 7653: | Linia 7941: | ||
|'''Borzymowo''' | |'''Borzymowo''' | ||
|Morąg | |Morąg | ||
− | | | + | |5 |
|''Abrahamsheide'' | |''Abrahamsheide'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Abramówka''' |
− | | | + | |Nazwa wariantowa (wg Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych): ''Abramówka''. Ta potocznie używana forma stanowi tłumaczenie oryginalnej nazwy niemieckiej i wydaje się warta wprowadzenia w miejsce ahistorycznego, pseudosłowiańskiego chrztu KUNM "Borzymowo". |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bożęcin''' | |'''Bożęcin''' | ||
Linia 7697: | Linia 7985: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Potocznie też: ''Darynowo'' (taki wariant podaje PRNG). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Dworek''' | |'''Dworek''' | ||
Linia 7844: | Linia 8132: | ||
*Oboczna n. niem. ''Kämmersdorf'' (stąd oboczny wariant pol. ''Komorowo'', funkcjonujący krótko po wojnie). | *Oboczna n. niem. ''Kämmersdorf'' (stąd oboczny wariant pol. ''Komorowo'', funkcjonujący krótko po wojnie). | ||
*Nazwa niem. pochodzi od jeziora ''Skiertąg'' (''Scherting-See''), pruskiego pochodzenia. Źródłosłów ten należało więc zachować. Wobec tego, że jakiekolwiek słowotwórstwo od ''Skiertąg'' brzmiałoby w jęz. polskim sztucznie, nazwę należałoby ustalić tożsamie z nazwą jeziora. | *Nazwa niem. pochodzi od jeziora ''Skiertąg'' (''Scherting-See''), pruskiego pochodzenia. Źródłosłów ten należało więc zachować. Wobec tego, że jakiekolwiek słowotwórstwo od ''Skiertąg'' brzmiałoby w jęz. polskim sztucznie, nazwę należałoby ustalić tożsamie z nazwą jeziora. | ||
+ | *Powojenna nazwa tej wsi pochodzi od pobliskiego jeziorka ''Molajny'' (niem. ''Molainen-See'', 1331 ''Moleyn''), którego pierwotną pruską nazwę powojenni osadnicy przekręcili do postaci "Maliniak". Obecnie w obiegu obie nazwy jeziora funkcjonują wymiennie. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Markowo''' | |'''Markowo''' | ||
|Morąg | |Morąg | ||
− | | | + | |3 |
|''Reichertswalde'' | |''Reichertswalde'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | | -- |
− | + | |Ciekawą formę dla tej wsi podaje Kohutek: ''Gilginie Małe'', która jest dość oczywistym nawiązaniem do położonej nieopodal wsi ''Gilginia'' (daw. ''Gilginie'', niem. ''Gillgehnen''), dziś w gm. Miłakowo (p. tam), której (żeby było śmieszniej) Kohutek nie notuje wcale. Jest to jedyny znany mi przykład użycia formy "Gilginie" przed ustaleniami KUNM (nawet Leyding tej formy nie używa - ma ''Ilin'' dla Gilgini) i trudno mi stwierdzić, na jakiej zasadzie Kohutek odniósł taką nazwę do tej wsi (stare niemieckie źródła co prawda notują folwark o nazwie ''Klein Gillgehnen'', ale ze spisów Goldbecka wynikałoby, że to zupełnie inna miejscowość niż obecne Markowo. Folwark ten w XX w. już nie istniał). Wydaje się więc, że jest to omyłka (których w słowniku Kohutka bynajmniej nie brakuje), ale wyjątkowo ciekawa ze względu na użycie formy nazwy, którą dotychczas uważałem za twór KUNM. | |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Morzewko''' | |'''Morzewko''' | ||
Linia 7858: | Linia 8147: | ||
|''Mahrau'' | |''Mahrau'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | |''' | + | |'''Marzewo''' (Morąskie) |
− | |1402-08 ''Maraw''. Forma obecna jest zdrobniona celem odróżnienia od ''Morzewo'' (ob. ''Marzewo'' w gm. Pasłęk). I tę formę również konsekwentnie należałoby naprostować na '' | + | |1402-08 ''Maraw''. Forma obecna jest zdrobniona celem odróżnienia od ''Morzewo'' (ob. ''Marzewo'' w gm. Pasłęk). I tę formę również konsekwentnie należałoby naprostować na ''Marzewo''. O ile zastosowanie zdrobnienia jest tutaj dość zrozumiałe (ryzyko pomyłki z podpasłęckim Marzewem), to jednak wolałbym go tu nie stosować, aby nie zaburzać morfologii tej pruskiej nazwy. Ponieważ przed wojną stosowano czasami dookreślenie ''Mahrau bei Mohrungen'', można by nazwać tę wieś ''Marzewem Morąskim''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Niebrzydowo Małe''' | |'''Niebrzydowo Małe''' | ||
Linia 7875: | Linia 8164: | ||
|osobowe (niemieckie?) | |osobowe (niemieckie?) | ||
|'''Hermenowo Wielkie''' | |'''Hermenowo Wielkie''' | ||
− | |Istnieje przypuszczenie (podawane przez autorów NMP), że nazwa pierwotna jest tworem polskim i pierwotnie brzmiała ''Hermenowo'' (byłaby to wówczas polska nazwa utworzona na bazie germańskiego imienia). Świadczyć mogłoby o tym dość "nieniemieckie" użycie sufiksu -''au''. | + | |Istnieje przypuszczenie (podawane przez autorów NMP), że nazwa pierwotna jest tworem polskim i pierwotnie brzmiała ''Hermenowo'' (byłaby to wówczas polska nazwa utworzona na bazie germańskiego imienia). Świadczyć mogłoby o tym dość "nieniemieckie" użycie sufiksu -''au''. Zważywszy na to, a także na użycie spolszczenia ''Hermanowo'' dla tej wsi u Kohutka, można śmiało pozbyć się ahistorycznego chrztu "''Niebrzydowo''". |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowy Dwór''' | |'''Nowy Dwór''' | ||
Linia 7931: | Linia 8220: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |U Leydinga również adaptacja fonetyczna jako ''Paradyż''. | + | | |
+ | *U Leydinga również adaptacja fonetyczna jako ''Paradyż''. | ||
+ | *Dawniej dwie miejscowości ''Groß Paradies'' i ''Klein Paradies'', które przed XIX wiekiem uległy scaleniu''. | ||
+ | *Zastanawiające są zapisy ''Padis'', ''Padys'' (1372), ''Nuwen Padis'' (1386), ''Grosepadis'', ''Cleynepadis'' (1427). Można by się w nich doszukiwać pruskiego początku (co zresztą czyni Powierski w jego monografii Pasłęka, jednak jego wywody etymologicznie ogólnie trącą fantastyką), chociaż autorzy NMP się do nich w żaden sposób nie odnoszą, najwyraźniej uważając je za zniekształcone. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rogowo''' | |'''Rogowo''' | ||
Linia 7955: | Linia 8247: | ||
|niemieckie? | |niemieckie? | ||
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: ''Ruski'' (u Chojnackiego). | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Ruski'' (u Chojnackiego). | ||
+ | *1334 ''Rusche Gotswald''. Nazwa trudna do objaśnienia. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Silin''' | |'''Silin''' | ||
Linia 7971: | Linia 8265: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Przez długi czas niesłusznie identyfikowano z tą wsią prus. zapis ''Surkapurn'' (1315), stąd funkcjonująca wkrótce po wojnie spolszczona forma ''Sorkobór''. | + | |Przez długi czas niesłusznie identyfikowano z tą wsią prus. zapis ''Surkapurn'' (1315), stąd funkcjonująca wkrótce po wojnie spolszczona forma ''Sorkobór''. Błąd ten pokutuje do dziś - powielają go np. autorzy NMP. Niemniej, nowsze badania uważają, że zapis ten odnosi się do okolic wsi Bartno w gm. Małdyty (p. wyżej). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stabuniki''' | |'''Stabuniki''' | ||
|Morąg | |Morąg | ||
− | | | + | |5 |
|''Stobnitt'' | |''Stobnitt'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Stabunity''' |
− | | | + | |1448 ''Stabonithen'', 1531 ''Stibenithen''. Jak widać, ta pruska nazwa od samego początku miała sufiks -''īt''. Przyjęta przez KUNM forma ''Stabuniki'' z suf. -''ik'' jest więc zwyczajnie niepoprawna etymologicznie. Być może wynika z niewłaściwego odniesienia do tej wsi zapisów typu ''Stabuniken'', ''Staboniken'', które odnosiły się do wsi Stabunity w gm. Lidzbark Warmiński (zob. tam). Niewykluczone nawet, że dokonano pomyłki przy przyporządkowywaniu nazw polskich do niemieckich odpowiedników i nazwę ''Stabuniki'' miała otrzymać wieś pod Licbarkiem. Tak czy inaczej, warto to naprostować. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Strużyna''' | |'''Strużyna''' | ||
Linia 8001: | Linia 8295: | ||
|2 | |2 | ||
|''Simonetti'' | |''Simonetti'' | ||
− | | | + | |osobowe |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nietypowa nazwa niem. upamiętnia właściciela majątku, Ernsta Simonettiego (zm. 1829). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tątławki''' | |'''Tątławki''' | ||
Linia 8011: | Linia 8305: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Tomławki''' | |'''Tomławki''' | ||
− | | | + | |1600 ''Domlaucken''. W formie uchwalonej przez KUNM osnowa ''Tąt''- chyba wynika z próby wywodu od lit. n.os. ''Tuntys'', ''tuntas'' "gromada, tłum", ''tuntuoti'' "przechadzać się, dreptać". Materiał źródłowy nie daje jednak podstaw do takiej interpretacji, dlatego też postuluję powrót do używanej przez Leydinga formy ''Tomławki''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wenecja''' | |'''Wenecja''' | ||
Linia 8019: | Linia 8313: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Oboczna n. niem. ''Venedig'' (już od XV wieku). | ||
+ | *1332 ''Venedien'', 1336 ''Venedie''. | ||
+ | Nazwa uważana za oryginalnie pruską, w pol. i niem. adideowana do nazwy Wenecji. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wilnowo''' | |'''Wilnowo''' | ||
Linia 8025: | Linia 8322: | ||
|1 | |1 | ||
|''Willnau'' | |''Willnau'' | ||
− | | | + | |niemieckie? |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1400, 1402-08, 1445-49 ''Wildenaw''. Zapisy historyczne wskazują więc na pierwotną n. niemiecką ''Wildenau'', być może nazwiskowego pochodzenia, z czasem uproszczoną do posaci ''Willnau''. Postać spolszczona ''Wilnowo'' znana Chojnackiemu. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wola Kudypska''' | |'''Wola Kudypska''' | ||
Linia 8053: | Linia 8350: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|(Woryty) | |(Woryty) | ||
− | | | + | |1324 ''Wiriten'', 1349 ''Wyrthyn''. Identyfikacja tych zapisów z tą wsią jednak niepewna. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zawroty''' | |'''Zawroty''' | ||
Linia 8059: | Linia 8356: | ||
|5 | |5 | ||
|''Schwenkendorf'' | |''Schwenkendorf'' | ||
− | | | + | |hybryda (prus. + niem.)? |
|'''Swonkowo''' | |'''Swonkowo''' | ||
− | |Krótko po wojnie i u Leydinga: ''Swonkowo''. | + | | |
+ | *Krótko po wojnie i u Leydinga: ''Swonkowo''. | ||
+ | *1402-08 ''Swenkendorf''. Otrębski uważa osnowę ''Schwenken''- za staropruską (porównuje do n. m. ''Świękity'' i n. os. ''Swencke''). Oznaczałoby to, że nazwanie przez KUNM tej wsi ''Zawrotami'' (niby od niem. ''schwenken'' - obracać, zawracać) było błędem. Postuluję więc powrót do formy ''Swonkowo'' jako autentycznie zaistniałej i dość naturalnie derywowanej od n. niemieckiej, chociaż wobec pruskiego pochodzenia nazwy (o ile Otrębski ma rację), można byłoby się pokusić o dokładniejsze spolszczenie rdzenia. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zbożne''' | |'''Zbożne''' | ||
Linia 8086: | Linia 8385: | ||
|'''Złoty Róg''' | |'''Złoty Róg''' | ||
| | | | ||
− | *Pierwotnie niem. ''Güldenhorn'', ''Goldenhorn'' | + | *Pierwotnie niem. ''Güldenhorn'' (1340-43 ''Guldinhorn'', 1402-08 ''Goldenhorn''). Z czasem pierwszy człon odpadł, chociaż jeszcze pod koniec XVIII w. nazwa pierwotna jest wymieniana jako oboczna w spisie Goldbecka. |
*Początkowo po wojnie używana była spolszczona forma ''Złoty Róg'', zgodna z najstarszą n. niemiecką. Jeżeli wierzyć przesiedleńczym legendom, to nazwa ta została zmieniona na "Żabi Róg", gdyż wywoływała "burżuazyjne" skojarzenia. Formę ''Żabi Róg'' miałyby motywować żaby, licznie zamieszkujące pobliskie jezioro (dzisiaj zwane również ''Żabim'', ale poprawniejsza jego nazwa to ''Róg'' - niem. ''Horner See'' [od tej wsi]). Nie jest to jednak nazwa historycznie poprawna. Biorąc pod uwagę to i jej "cenzorski" charakter, chyba warto wrócić do wierniejszej historycznie formy ''Złoty Róg'', trzymając się przy tym tradycji pierwszych powojennych osadników. | *Początkowo po wojnie używana była spolszczona forma ''Złoty Róg'', zgodna z najstarszą n. niemiecką. Jeżeli wierzyć przesiedleńczym legendom, to nazwa ta została zmieniona na "Żabi Róg", gdyż wywoływała "burżuazyjne" skojarzenia. Formę ''Żabi Róg'' miałyby motywować żaby, licznie zamieszkujące pobliskie jezioro (dzisiaj zwane również ''Żabim'', ale poprawniejsza jego nazwa to ''Róg'' - niem. ''Horner See'' [od tej wsi]). Nie jest to jednak nazwa historycznie poprawna. Biorąc pod uwagę to i jej "cenzorski" charakter, chyba warto wrócić do wierniejszej historycznie formy ''Złoty Róg'', trzymając się przy tym tradycji pierwszych powojennych osadników. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 8095: | Linia 8394: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Zapis gwarowy: ''Bou̯cini'', do ''Bau̯cin''. | + | | |
+ | *1340 ''Baltzan'', 1347 ''Balczan''. | ||
+ | *Zapis gwarowy: ''Bou̯cini'', do ''Bau̯cin''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bednarki''' | |'''Bednarki''' | ||
Linia 8105: | Linia 8406: | ||
| | | | ||
*Dawniej też: ''Bednarkowo'', ''Bednarka'' (gw. ''Bednorka'', do ''Bednorki''). | *Dawniej też: ''Bednarkowo'', ''Bednarka'' (gw. ''Bednorka'', do ''Bednorki''). | ||
− | *Pierwotnie: ''Salken'' (1352). Nazwa genetycznie pruska, przejęta od jeziora Sałk (zwanego dziś także ''Jeziorem Francuskim'', z niem. ''Franzosen-Teich'' - unikać tej nazwy jako wtórnej). | + | *Pierwotnie: ''Salken'' (1352). Nazwa genetycznie pruska, przejęta od jeziora Sałk (zwanego dziś także ''Jeziorem Francuskim'', z niem. ''Franzosen-Teich'' - unikać tej nazwy jako wtórnej). Biolik przytacza też zapis ''Binaken'' (1352) - pruskie lub zniekształcone. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Brzydowo''' | |'''Brzydowo''' | ||
Linia 8115: | Linia 8416: | ||
| | | | ||
*Zapis gwarowy: ''Břẹ́dovo'' -''va''. | *Zapis gwarowy: ''Břẹ́dovo'' -''va''. | ||
− | *Nazwa pol. spolszcza n. niemiecką, prawdopodobnie wcześniejszą formą było *''Zebrzydowo'' (''Zebrzyd'' to staropolska wersja niem. imienia ''Zygfryd'' = ''Seyfried'', ''Seibert''). | + | *Nazwa pol. spolszcza n. niemiecką, prawdopodobnie wcześniejszą formą było *''Zebrzydowo'' (''Zebrzyd'' to staropolska wersja niem. imienia ''Zygfryd'' = ''Seyfried'', ''Seibert''), co uległo skróceniu wskutek fałszywej dekompozycji (''Zebrzydowa'' > ''ze Brzydowa''). Najstarsze zapisy n. niemieckiej - 1332 ''Syvertisdorf'', 1348 ''Siffridtsdorf''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Buńki''' | |'''Buńki''' | ||
Linia 8123: | Linia 8424: | ||
|hybryda (prus. + niem.) | |hybryda (prus. + niem.) | ||
| -- | | -- | ||
− | |1413 ''Bonyken'', 1477 ''Punicken Mühle''. Nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia, chociaż istnieją też wywody z pol. | + | | |
+ | *1413 ''Bonyken'', 1477 ''Punicken Mühle''. Nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia, chociaż istnieją też wywody z pol. | ||
+ | *Oboczna nazwa w PRNG: ''Smolarnia''. Unikać jako ahistorycznej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Cibory''' | |'''Cibory''' | ||
|Ostróda | |Ostróda | ||
− | |1 | + | |1? |
|''Lehmannsgut'' | |''Lehmannsgut'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |(Cibora?) |
| | | | ||
*Dawniej też ''Lemanki'', ''Lemany''. | *Dawniej też ''Lemanki'', ''Lemany''. | ||
− | *W przedwojennych polskich źródłach jako ''Lemanki'', ''Lemany''. Niemniej, zapis ''Ciborra'' ze spisu z 1820 r., a także niem. nazwa jeziora ''Cibory'' (niem. ''Zibora-See'', zwanego | + | *W przedwojennych polskich źródłach jako ''Lemanki'', ''Lemany''. Niemniej, zapis ''Ciborra'' ze spisu z 1820 r., a także niem. nazwa jeziora ''Cibory'' (niem. ''Zibora-See'', ludowo zwanego "Morlinek" lub "Ciborowe"), prawdopodobnie przeniesiona od n. miejscowej, dają uzasadnienie nazwie obecnej (choć sądząc z zapisu z 1820, chyba było to pierwotnie femininum?). Prawdopodobnie nazwy istniały obocznie. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Czarny Róg''' | |'''Czarny Róg''' | ||
Linia 8140: | Linia 8443: | ||
|''Grünortspitze'' | |''Grünortspitze'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
− | |W powojennym nieoficjalnym użyciu nazwa ''Szpic'', oddająca ostatni człon n. niemieckiej. | + | |W powojennym nieoficjalnym użyciu nazwa ''Szpic'', oddająca ostatni człon n. niemieckiej. Nazwa oficjalna jest ahistoryczna, być może nawiązuje do pobliskiego ''Jeziora Czarnego''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Czerwona Karczma''' | |'''Czerwona Karczma''' | ||
Linia 8149: | Linia 8452: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Oboczna nazwa według PRNG: ''Fiugajny''. Została ona przeniesiona od położonej nieopodal, nieistniejącej dziś leśniczówki ''Fiugajny'' (niem. ''Figehnen'', 1588 ''Figeinen''), której teren obecnie mieści się w granicach administracyjnych Ostródy. Jest to oczywiście stara nazwa pruskiego pochodzenia, jednak przynależąca innej miejscowości, dlatego nie zalecałbym jej używania w odniesieniu do Czerwonej Karczmy. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Czyżówka''' | |'''Czyżówka''' | ||
|Ostróda | |Ostróda | ||
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Katharinenhof'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Katarzynka''' |
| | | | ||
+ | *Według ustaleń KUNM: ''Zabłocie''. | ||
+ | *Oboczna nazwa, notowana w PRNG i na mapach: ''Katarynka''. | ||
+ | *Chociaż ustalona przez KUNM nazwa to Zabłocie, to nie wiedzieć czemu w późniejszym okresie przylgnęła do tej osady nazwa ''Czyżówka'', którą wg zamierzeń KUNM miała nosić leśniczówka ''Schießgarten'', położona na północ od Barkfredy (Samborowa) nad Jeziorem Drwęckim. Jest to więc nazwa przynależąca innej miejscowości (która dzisiaj stanowi część nadleśnictwa Drwęca - zob. ''Drwęca'' w pow. iławskim). Według innych danych, Zabłocie i Czyżówka (pot. Katarynka) to dwa różne obiekty, położone obok siebie. Taki stan rzeczy jest również ahistoryczny i wynika z jakiegoś niezrozumiałego podziału dawnej osady ''Katharinenhof''. Najlepiej byłoby oba te obiekty ponownie zjednoczyć pod wspólną nazwą ''Katarzynka'' (taką formę dla ''Katharinenhof'' podaje Leyding - choć przedwojennej polskiej nazwy brak, to wydaje się lepsza od potocznej, wykolejonej znaczeniowo formy "Katarynka"), która dobrze oddaje historyczną nazwę tego miejsca. W ten sposób usuwamy z mapy kolejną nazewniczą pomyłkę. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Durąg''' | |'''Durąg''' | ||
Linia 8165: | Linia 8471: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: ''Duryng''. | + | | |
+ | *1328 ''Duringe'', w XIV-XV w. niem. ''Döhringswalde''. Nazwa niem., od nazwiska założyciela. | ||
+ | *Dawniej też: ''Duryng''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Dziadyk''' | |'''Dziadyk''' | ||
Linia 8185: | Linia 8493: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |W PRNG wariant oboczny: ''Gąsiory''. Unikać tej formy jako ahistorycznej. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Gierłoż''' | |'''Gierłoż''' | ||
Linia 8196: | Linia 8504: | ||
*Dawniej też: ''Gierłoża''. | *Dawniej też: ''Gierłoża''. | ||
*Przed wojną z dookreśleniem: ''Pruska'' (obocznie istniała też postać ''Deutsch Görlitz''), który odróżniał ją od sąsiedniej wsi ''Gierłoż Polska'' (obecnie w gm. Lubawa - miejscowość nieujęta w spisie, gdyż przed wojną znajdowała się w granicach RP). Po wojnie usunięto ten człon z przyczyn politycznych (zacieranie nazwy Prusy i pamięci o niej), więc uważam, że należy go przywrócić. | *Przed wojną z dookreśleniem: ''Pruska'' (obocznie istniała też postać ''Deutsch Görlitz''), który odróżniał ją od sąsiedniej wsi ''Gierłoż Polska'' (obecnie w gm. Lubawa - miejscowość nieujęta w spisie, gdyż przed wojną znajdowała się w granicach RP). Po wojnie usunięto ten człon z przyczyn politycznych (zacieranie nazwy Prusy i pamięci o niej), więc uważam, że należy go przywrócić. | ||
+ | *W potocznym użyciu także ''Gierłoż Niemiecka'' (taki wariant notuje PRNG). Taki wariant mógł ukształtować się w czasach międzywojennych, kiedy Gierłoż Polska i Gierłoż (Pruska) sąsiadowały zza miedzy - ta pierwsza po stronie polskiej, zaś druga po stronie niemieckiej (wschodniopruskiej). Niemniej, z przyczyn historycznych lepiej powrócić do określenia "Pruska". | ||
*Pochodzenie nazwy niejasne, prawdopodobnie jest to jednak nazwa pruska, związanej z hydronimem ''Gryźlina'' al. ''Gizela'' (1303 ''Griselanos'', 1338 '' Grisla'') - rzeka ta przepływa przez wieś. | *Pochodzenie nazwy niejasne, prawdopodobnie jest to jednak nazwa pruska, związanej z hydronimem ''Gryźlina'' al. ''Gizela'' (1303 ''Griselanos'', 1338 '' Grisla'') - rzeka ta przepływa przez wieś. | ||
*Zapis gwarowy: ''Geru̯uš'', do ''Geru̯ožï''. | *Zapis gwarowy: ''Geru̯uš'', do ''Geru̯ožï''. | ||
Linia 8212: | Linia 8521: | ||
|''Güntlau'' | |''Güntlau'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | | | + | | -- |
| | | | ||
*1398 ''Gunthyn'', 1412 ''Guntlen''. Nazwa pochodzenia pruskiego. | *1398 ''Gunthyn'', 1412 ''Guntlen''. Nazwa pochodzenia pruskiego. | ||
Linia 8239: | Linia 8548: | ||
|pruskie? | |pruskie? | ||
| -- | | -- | ||
− | |Zapis gwarowy: '' | + | | |
+ | *1325 ''Grobin''. Nazwa o nie do końca jasnym pochodzeniu, prawdopodobnie hydronimiczna pruska. | ||
+ | *Zapis gwarowy: ''Grobˊin''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Grabinek''' | |'''Grabinek''' | ||
Linia 8263: | Linia 8574: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: ''Jedzbark'', ''Jelenia Góra'' (u Leydinga, chyba powojenne). | + | |Dawniej też: ''Jedzbark'', ''Jelenia Góra'' (to ostatnie u Leydinga, chyba powojenne). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Idzbarski Młyn''' | |'''Idzbarski Młyn''' | ||
Linia 8307: | Linia 8618: | ||
|pruskie? | |pruskie? | ||
|'''Tafalbuda''' | |'''Tafalbuda''' | ||
− | |Niemiecka nazwa ''Tafelbude'' prawdopodobnie odzwierciedla jakąś zniekształconą n. pruską (1352 ''Tapilwodum'', 1519 ''Tapelbuth''). Wśród ludności mazurskiej funkcjonowało spolszczenie ''Tafalbuda'' (al. ''Tafelbuda''). Obecna nazwa | + | |Niemiecka nazwa ''Tafelbude'' prawdopodobnie odzwierciedla jakąś zniekształconą n. pruską (1352 ''Tapilwodum'', 1519 ''Tapelbuth''). Wśród ludności mazurskiej funkcjonowało spolszczenie ''Tafalbuda'' (al. ''Tafelbuda''), wtórna postać "''Tabelka''" wyłącznie u Leydinga. Obecna nazwa została sztucznie wprowadzona przez KUNM, bez motywacji. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Klonowo''' | |'''Klonowo''' | ||
Linia 8323: | Linia 8634: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1351 ''Crapelnaw'', 1550 ''Krappelnau''. Nazwa pruska. Niewykluczone też, że z tą wsią (lub jej okolicami) wiąże się pruska nazwa ''Joduttken'' (1348). | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Kroplewo'' (tak we współczesnych zapisach gwarowych, dane Leydinga [1931 ''Kroplewka'', ''Kroplewskie Łąki''] dowodzą, że taki wariant funkcjonował już przed wojną). | ||
+ | *1351 ''Crapelnaw'', 1550 ''Krappelnau''. Nazwa pruska, związana z hydronimem ''Kraplewka'' (1396 ''Crappele''). Niewykluczone też, że z tą wsią (lub jej okolicami) wiąże się pruska nazwa ''Joduttken'' (1348). | ||
+ | *Gwarowo: ''Kroplevo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Lesiak Ostródzki''' | |'''Lesiak Ostródzki''' | ||
Linia 8344: | Linia 8658: | ||
*Wieś powstała na pruskim polu ''Wayseln'' (1329). | *Wieś powstała na pruskim polu ''Wayseln'' (1329). | ||
*Pierwotnie niem. ''Lichtenhain''. Zmiana w ''Lichtainen'' może być skutkiem wpływu polskiego (pol. -''ajny'' czasem oddaje niem. -''hain'', -''hagen'') lub pruskiego. | *Pierwotnie niem. ''Lichtenhain''. Zmiana w ''Lichtainen'' może być skutkiem wpływu polskiego (pol. -''ajny'' czasem oddaje niem. -''hain'', -''hagen'') lub pruskiego. | ||
− | *Forma gwarowa: '' | + | *Forma gwarowa: ''Lˊixtåi̯nï''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Lipowiec''' | |'''Lipowiec''' | ||
Linia 8389: | Linia 8703: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |W PRNG notowany wariant: ''Mariszewo'' (Maryszewo?). Forma urzędowa lepsza, bliższa oryginałowi (choć przedwojennej tradycji brak). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Miejska Wola''' | |'''Miejska Wola''' | ||
Linia 8399: | Linia 8713: | ||
| | | | ||
*Dawniej też: ''Sztenflis'', ''Kamionka'' (?) | *Dawniej też: ''Sztenflis'', ''Kamionka'' (?) | ||
− | *Do tej wsi prawdopodobnie odnosi się zapis ''Camiontken'' (1371). Oznaczałoby to, że wieś nosiła pierwotnie polską nazwę ''Kamionka'' (prawdopodobnie hydronimiczną), a ''Steinfließ'' jest jej niemiecką kalką. Ostatecznie w lokalnej polszczyźnie upowszechniła się nazwa ''Miejska Wola'', ale Teka Toruńska zna też (jako oboczną) formę ''Sztenflis''. | + | *Do tej wsi prawdopodobnie odnosi się zapis ''Camiontken'' (1371). Oznaczałoby to, że wieś nosiła pierwotnie polską nazwę ''Kamionka'' (prawdopodobnie hydronimiczną), a ''Steinfließ'' jest jej niemiecką kalką. Ostatecznie w lokalnej polszczyźnie upowszechniła się nazwa ''Miejska Wola'', ale Teka Toruńska zna też (jako oboczną) formę ''Sztenflis'', znaną do dziś w gwarze. |
+ | *Co ciekawe, w badaniu terenowym z 1976 roku stwierdzono istnienie potocznej nazwy ''Kamionka'' dla tej wsi. Czy jest to echo pradawnej, pierwotnej nazwy, czy może zbieg okoliczności (wtórne przetłumaczenie nazwy niemieckiej) pozostaje tajemnicą. Jeżeli ta nazwa przetrwała tyle wieków, musiała jakoś wymknąć się zapiskom. | ||
+ | *Gwarowo: ''Štenflis'' (gen. -''flisu''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Morliny''' | |'''Morliny''' | ||
Linia 8408: | Linia 8724: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *1332 ''Oerlyn'', 1351 ''Orleyn''. Nazwa pruska, hydronimicznego pochodzenia. | + | *1332 ''Oerlyn'', 1351 ''Orleyn''. Nazwa pruska, hydronimicznego pochodzenia. Nagłosowe M- (spotykane od połowy XIV w.) prawdopodobnie z absorpcji niem. przyimka ''im''. |
*Dawniej też: ''Marliny'', ''Orliny'' (ta ostatnia nawiązuje do najstarszych zapisów nazwy). | *Dawniej też: ''Marliny'', ''Orliny'' (ta ostatnia nawiązuje do najstarszych zapisów nazwy). | ||
+ | *Gwarowo: ''Marlˊinï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Naprom''' | |'''Naprom''' | ||
Linia 8418: | Linia 8735: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *1347 ''Napron''. Nazwa pruska. | + | *1334 ''Napro'', 1347 ''Napron''. Nazwa pruska. |
− | *Dawniej też: ''Napromek Wielki''. | + | *Dawniej też: ''Napromek Wielki'', ''Napromki Wielkie''. |
*Sąsiednia wieś ''Napromek'' (niem. ''Klein Nappern''), obecnie w gm. Lubawa, nie jest ujęta w spisie, gdyż przed wojną znajdowała się w granicach RP (jest to jedna z tych kilku wsi, które wcielono do Polski w ramach plebiscytu w Prusiech). | *Sąsiednia wieś ''Napromek'' (niem. ''Klein Nappern''), obecnie w gm. Lubawa, nie jest ujęta w spisie, gdyż przed wojną znajdowała się w granicach RP (jest to jedna z tych kilku wsi, które wcielono do Polski w ramach plebiscytu w Prusiech). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 8428: | Linia 8745: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1347 ''Nestakin'', 1503 ''Anastaigk''. | + | | |
+ | *1347 ''Nestakin'', 1503 ''Anastaigk''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Nastejki'' (tak w gwarze). | ||
+ | *Gwarowo: ''Nastei̯kˊi'' (do ''Nastei̯k''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowe Siedlisko''' | |'''Nowe Siedlisko''' | ||
Linia 8454: | Linia 8774: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1322 ''Arnow''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ostrowin''' | |'''Ostrowin''' | ||
Linia 8460: | Linia 8780: | ||
|1 | |1 | ||
|''Osterwein'' | |''Osterwein'' | ||
− | | | + | |słowiańskie (hydronimiczne) |
| -- | | -- | ||
|Nazwa pochodna od n. jeziora - Biolik uważa tę za słowiańską, związaną ze słowem ''ostrów''. | |Nazwa pochodna od n. jeziora - Biolik uważa tę za słowiańską, związaną ze słowem ''ostrów''. | ||
Linia 8495: | Linia 8815: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Reszki''' | |'''Reszki''' | ||
Linia 8512: | Linia 8822: | ||
|słowiańskie | |słowiańskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1347 ''Ryczkow'', 1437 ''Ryschaw''. Pierwotnie więc była tu chyba końcówka -ów lub -owo. | + | |1347 ''Ryczkow'', 1437 ''Ryschaw''. Pierwotnie więc była tu chyba końcówka -ów lub -owo. Autorzy NMP rekonstruują pierwotny *''Ryczków''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rudno''' | |'''Rudno''' | ||
Linia 8520: | Linia 8830: | ||
|pruskie lub słowiańskie | |pruskie lub słowiańskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1480 ''Ruden''. | + | |1480 ''Ruden''. Pochodzenie nazwy niepewne, rdzeń ''rud''- może być zarówno bałtycki, jak i słowiański. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ruś Mała''' | |'''Ruś Mała''' | ||
Linia 8526: | Linia 8836: | ||
|1 | |1 | ||
|''Klein Reußen'' | |''Klein Reußen'' | ||
− | | | + | |słowiańskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1324 ''Reuszen''. Pierwszymi właścicielami tej wsi byli bracia, określani w dokumentach jako Rusini (''Rutenis''), stąd nazwa. | ||
+ | *Gwarowo: ''Mau̯o Ruš́''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ryn''' | |'''Ryn''' | ||
Linia 8537: | Linia 8849: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1548-49; 1577 ''Reyn''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Rïn''. | ||
+ | *Po litewsku: ''Rynas''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ryńskie''' | |'''Ryńskie''' | ||
Linia 8566: | Linia 8881: | ||
|'''Szmykwałd''' | |'''Szmykwałd''' | ||
| | | | ||
− | * | + | *Przed wojną: ''Szmykwałd'' (w Tece Toruńskiej też: ''Szmikwałd'', ''Snógwałd''). |
− | *Leyding podaje również zapis ''Smyckow'' (którego daty ani źródła nie udało mi się ustalić), który mógłby dawać usprawiedliwienie obowiązującej formie ''Smykowo'' (jako pierwotnej nazwie słowiańskiej lub pruskiej), jednak nie znalazłem dowodów na istnienie takiej nazwy polskiej w tradycji przedwojennej. Autentycznie poświadczona jest za to forma ''Szmykwałd'' i do tej ludowej formy postuluję powrót. | + | *Pierwotnie: ''Smickinwalde'' (1332), ''Smyckinwalde'' (1347). Biolik w tych formach doszukuje się nazwy pruskiej, pochodzącej od pruskiej n. osobowej ''Smigis'' z końcówką -''in''. Niemniej, autorzy NMP rozważają również niemiecką etymologię. |
+ | *Leyding podaje również zapis ''Smyckow'' (którego daty ani źródła nie udało mi się ustalić, nie pojawia się on w żadnej innej literaturze), który mógłby dawać usprawiedliwienie obowiązującej formie ''Smykowo'' (jako pierwotnej nazwie słowiańskiej lub pruskiej), jednak nie znalazłem dowodów na istnienie takiej nazwy polskiej w tradycji przedwojennej. Autentycznie poświadczona jest za to forma ''Szmykwałd'' i do tej ludowej formy postuluję powrót. | ||
+ | *Gwarowo: ''Šmygvau̯t'' (gen. -''vau̯da'' / -''vau̯du''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Smykówko''' | |'''Smykówko''' | ||
|Ostróda | |Ostróda | ||
|4 | |4 | ||
− | |'' | + | |''Klein Schmückwalde'' |
|hybryda (prus. + niem.)? | |hybryda (prus. + niem.)? | ||
|'''Szmykwałdzik''' | |'''Szmykwałdzik''' | ||
− | | | + | |Przed wojną: ''Szmykwałdzik'' (w Tece Toruńskiej wyjątkowo: ''[Szmik]wałdzka Wola''). Po więcej wyjaśnień, zob. wyżej. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stare Jabłonki''' | |'''Stare Jabłonki''' | ||
Linia 8595: | Linia 8912: | ||
|'''Maderwiza''' | |'''Maderwiza''' | ||
| | | | ||
− | *Przed wojną: ''Maderwiza'', ''Barwyza'' (w Tece Toruńskiej). Pierwsza forma jest częstsza, prawdopodobnie wywodzi się od jakiejś obocznej, niezaświadczonej formy niemieckiej *'' | + | *Przed wojną: ''Maderwiza'', ''Barwyza'' (w Tece Toruńskiej). Pierwsza forma jest częstsza, prawdopodobnie wywodzi się od jakiejś obocznej, niezaświadczonej formy niemieckiej *''Ma(r)derwiese''. Nazwa "Staszkowo", nadana po wojnie, jest sztucznym wymysłem KUNM bez żadnego uzasadnienia. Leydingowa oboczna "Madrowizna" też wydaje się być sztucznawa, choć zaświadczono ją w potocznym użyciu. |
− | *Wieś administracyjnie włączona do Starych Jabłonek, jednak (z tego co udało mi się ustalić) pamięć o niej jest żywa. Warto byłoby przywrócić ją na mapę, oczywiście pod tradycyjną polską nazwą, nie KUNMowskim nowotworkiem. | + | *Wieś administracyjnie włączona do Starych Jabłonek w 1996 roku, jednak (z tego co udało mi się ustalić) pamięć o niej jest żywa. Warto byłoby przywrócić ją na mapę, oczywiście pod tradycyjną polską nazwą, nie KUNMowskim nowotworkiem. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szafranki''' | |'''Szafranki''' | ||
Linia 8604: | Linia 8921: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Wieś bez tradycyjnej polskiej nazwy, jednak w Tece Toruńskiej jest opisana jako "''od Pana Leutnanta (Leutnant Saffron)''". Właścicielem wsi w połowie XIX w. musiał więc być porucznik o nazwisku Saffron. Obecna nazwa zdaje się nawiązywać do tego | + | |Wieś bez tradycyjnej polskiej nazwy, jednak w Tece Toruńskiej jest opisana jako "''od Pana Leutnanta (Leutnant Saffron)''". Właścicielem wsi w połowie XIX w. musiał więc być porucznik o nazwisku Saffron. Obecna nazwa zdaje się nawiązywać do tego nazwiska, jednak jej dokładna geneza nie jest mi znana. Być może utworzył ją Leyding, znający się dobrze na historii regionu? Nie wykluczałbym nawet opcji, że taka forma istniała już przed wojną w mowie ludu, wydaje mi się to jednak mimo wszystko mało prawdopodobne (brak na to dowodów). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szklarnia''' | |'''Szklarnia''' | ||
Linia 8622: | Linia 8939: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Według Biolik nazwa pruska, rekonst. jako *''Sildīks''. Czopek-Kopciuch wywodzi z niem. | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Szeldak''. | ||
+ | *Według Biolik nazwa pruska, rekonst. jako *''Sildīks''. Czopek-Kopciuch wywodzi z niem. | ||
+ | *Gwarowo: ''Šeldak''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Turznica''' | |'''Turznica''' | ||
Linia 8630: | Linia 8950: | ||
|słowiańskie (przeniesione) | |słowiańskie (przeniesione) | ||
| -- | | -- | ||
− | |1270 ''Thurnitz''. Wg Biolik nazwa przeniesiona z Ziemi Chełmińskiej (wieś ''Turznice'' w gminie Grudziądz). | + | | |
+ | *1270 ''Thurnitz'', 1326 ''Turnycz'', 1328 ''Thuernitcz''. Wg Biolik nazwa przeniesiona z Ziemi Chełmińskiej (wieś ''Turznice'' w gminie Grudziądz). | ||
+ | *Gwarowo: ''Turńica''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tyrowo''' | |'''Tyrowo''' | ||
Linia 8638: | Linia 8960: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1332 ''Tyrow'', 1507 ''Tiraw''. W XIV w. obocznie do tej nazwy pruskiej istniała inna - ''Stanken (gut)'' (1332) - pruskiego lub słowiańskiego początku. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wałdowo''' | |'''Wałdowo''' | ||
Linia 8657: | Linia 8979: | ||
*1530 ''Wargelitthen''. | *1530 ''Wargelitthen''. | ||
*Człon dookreślający ''Wielkie'' dodany po wojnie, dla odróżnienia od wsi o tej samej nazwie w gm. Olsztynek (obecnie ''Warlity Małe''). | *Człon dookreślający ''Wielkie'' dodany po wojnie, dla odróżnienia od wsi o tej samej nazwie w gm. Olsztynek (obecnie ''Warlity Małe''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Varlïtï'', ''Verglˊïtï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wirwajdy''' | |'''Wirwajdy''' | ||
Linia 8664: | Linia 8987: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1418 ''Arwayde'', 1539 ''Worwayden''. | + | | |
+ | *1418 ''Arwayde'', 1539 ''Worwayden''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vervoi̯dï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Worniny''' | |'''Worniny''' | ||
Linia 8672: | Linia 8997: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1348 ''Warnin'', Warnein''; 1354 ''Warnelin''. | + | | |
+ | *1348 ''Warnin'', ''Warnein''; 1354 ''Warnelin''. | ||
+ | *Postać ''Warnowo'', notowana w PRNG jako wariant, niepoprawna. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vorńinï'' (do ''Vorńin''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wólka Klonowska''' | |'''Wólka Klonowska''' | ||
Linia 8680: | Linia 9008: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Jorkowo''' | |'''Jorkowo''' | ||
− | |W Tece Toruńskiej: ''Jorkowo'' (jedyny przykład przedwojennej tradycji dla tej miejscowości). Być może zgodniejsza z polskim językiem literackim byłaby forma "Jurkowo", ale taka nie jest zaświadczona. U Leydinga z kolei pojawia się inna nazwa: ''Klin''. Obecna "Wólka Klonowska" to już twór KUNM. | + | |W Tece Toruńskiej: ''Jorkowo'' (jedyny przykład przedwojennej tradycji dla tej miejscowości). Być może zgodniejsza z polskim językiem literackim byłaby forma "Jurkowo", ale taka nie jest zaświadczona. U Leydinga z kolei pojawia się inna nazwa: ''Klin'' (potwierdzona również w badaniu gwarowym jako ''Klˊin'', na ''Klˊin''). Obecna "Wólka Klonowska" to już twór KUNM. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wólka Lichtajńska''' | |'''Wólka Lichtajńska''' | ||
Linia 8696: | Linia 9024: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1882-1945: ''Ruhwalde''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1882-1945: ''Ruhwalde''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vïgoda''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wysoka Wieś''' | |'''Wysoka Wieś''' | ||
Linia 8706: | Linia 9036: | ||
| | | | ||
*Oboczna n. niem. ''Kernshof''. | *Oboczna n. niem. ''Kernshof''. | ||
− | *Wieś bez historycznej polskiej nazwy - Teka Toruńska podaje tylko warianty niem. ''Kernsdorf'' i ''Kernshof''. Nazwa obecna, wprowadzona przez KUNM, nawiązuje do położenia wsi w Górach Dylewskich (niem. ''Kernsdorfer Höhe''), najwyżej położonym miejscu Prus Wschodnich. | + | *Wieś bez historycznej polskiej nazwy - Teka Toruńska podaje tylko warianty niem. ''Kernsdorf'' i ''Kernshof''. Nazwa obecna, wprowadzona przez KUNM, nawiązuje do położenia wsi w Górach Dylewskich (niem. ''Kernsdorfer Höhe''), najwyżej położonym miejscu Prus Wschodnich. Dodatkowo, mazurski lud nazywa Górę Dylewską "''Wysoką Górą''", co mogło stanowić dodatkowy motyw dla uchwalenia takiej nazwy polskiej. Oprócz tego, Leyding podaje dla wsi ciekawy wariant przejściowy ''Znana Wieś'' - jest to zapewne nazwa o charakterze przezwiskowym, może autochtoniczna? |
+ | *Gwarowo: na ''Kėnzdorf''. Jest to praktycznie niezasymilowana nazwa niemiecka, co zdaje się zgadzać z danymi Teki Toruńskiej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wyżnice''' | |'''Wyżnice''' | ||
Linia 8714: | Linia 9045: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Horszt'''<br>(Orsz?) | |'''Horszt'''<br>(Orsz?) | ||
− | |Nazwa obecna sztuczna. Nazwę przed wojną polszczono jako '' | + | |Nazwa obecna sztuczna. Nazwę przed wojną polszczono jako ''Horszt'', chociaż w Tece Toruńskiej pojawia się też bardziej spolszczona wersja ''Orsz''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zabłocie''' | |'''Zabłocie''' | ||
Linia 8732: | Linia 9063: | ||
| | | | ||
*Dawniej też: ''Zajączkowo''. | *Dawniej też: ''Zajączkowo''. | ||
− | *Pierwotnie: ''Sassenpile'' (1303). Jest to nazwa pruska (dosł. "zajęczy [lub sasiński] gród"), forma niemiecka jest kalką pruskiego oryginału. Wieś była pierwotnie osadą pruskiego plemienia Sasinów. | + | *Pierwotnie: ''Sassenpile'' (1303). Jest to nazwa pruska (dosł. "zajęczy [lub sasiński] gród"), forma niemiecka jest kalką pruskiego oryginału. Wieś była pierwotnie osadą pruskiego plemienia Sasinów. W XIV w. obocznie istniała też forma niem. ''Hasendamerau'' ("zajęcza dąbrowa"). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zawady Małe''' | |'''Zawady Małe''' | ||
Linia 8742: | Linia 9073: | ||
| | | | ||
*Dawniej też: ''Kenigswyza'' (Giersz), ''Królewska Łąka'' (Chojnacki). | *Dawniej też: ''Kenigswyza'' (Giersz), ''Królewska Łąka'' (Chojnacki). | ||
− | *Autentyczność formy ''Zawady'' potwierdza spis z 1820 roku, jednak nie widzę uzasadnienia dla członu "Małe". | + | *Autentyczność polskiej formy ''Zawady'' potwierdza spis z 1820 roku, jednak nie widzę uzasadnienia dla członu "Małe" (zapewne został dodany dla odróżnienia od Zawad koło Olsztynka). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zwierzewo''' | |'''Zwierzewo''' | ||
Linia 8750: | Linia 9081: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Terbark''' | |'''Terbark''' | ||
− | |Nazwa spolszczona jako ''Terbark'' lub ''Tyrbark''. Przyjęta po wojnie postać ''Zwierzewo'', choć nawiązuje do n. niem. znaczeniowo, jest sztuczna. | + | | |
+ | *Nazwa spolszczona jako ''Terbark'' lub ''Tyrbark''. Przyjęta po wojnie postać ''Zwierzewo'', choć nawiązuje do n. niem. znaczeniowo, jest sztuczna. | ||
+ | *Gwarowo: ''Tïrbark'', ''Terbark'', -''ka''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Żurejny''' | |'''Żurejny''' | ||
Linia 8813: | Linia 9146: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Wetzhausen'' | *Nazwa w latach 1938-45: ''Wetzhausen'' | ||
− | *Pierwotnie: ''Dąbrówki'' lub ''Dąbrowskie'' (1371-1411 ''Dombroffky'', ''Dameroffski''). Nazwa ta współistniała z n. ''Napierki'' (1437 ''Napyrke''), | + | *Pierwotnie: ''Dąbrówki'' lub ''Dąbrowskie'' (1371-1411 ''Dombroffky'', ''Dameroffski''). Nazwa ta współistniała z n. ''Napierki'' (1411 ''Nepirk'', 1437 ''Napyrke''), uważanej za staropruską. Ostatecznie wygrała ta druga. |
+ | *Gwarowo: ''Napśerkˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Powierz''' | |'''Powierz''' | ||
Linia 8823: | Linia 9157: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Waldbeek''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Waldbeek''. | ||
− | *Na tablicy wjazdowej i drogowskazach niepoprawnie ''Powierż''. | + | *Na tablicy wjazdowej i drogowskazach niepoprawnie ''Powierż''. Nazwa ta jest zapewne zasugerowana gwarową wymową dźwięku ''rz'', ale w języku pisanym nie ma żadnego uzasadnienia. |
+ | *Gwarowo: ''Poźirš''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Safronka''' | |'''Safronka''' | ||
Linia 8831: | Linia 9166: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Szafranki'', ''Safronki'', ''Zawronka'' (to ostatnie tylko u Leydinga). | ||
+ | *Nazwa najprawdopodobniej genetycznie polska, utworzona od greko-łacińskiego imienia ''Sopron[iusz]'', historycznie w różnych wariantach. Prawdopodobnie od wsi wzięła swą nazwę przepływająca przez wieś struga ''Safronka'' (1347 ''Zefronica'' - pierwotnie więc musiała to być ''Safronica''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Savrunka'', ''Šafronka''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wiłunie''' | |'''Wiłunie''' | ||
|Janowiec Kościelny | |Janowiec Kościelny | ||
− | |4 | + | |4? |
|''Willuhnen'' | |''Willuhnen'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | |'''Wielona''' | + | |'''Wielona''' (?) |
| | | | ||
− | * | + | *1356 ''Welune'', ''Fylon''. Nazwa pruska. |
− | *Źródła przedwojenne poświadczają formę ''Wielona'' lub ''Filona'' (u Ley także: ''Wyłuń''). | + | *Źródła przedwojenne poświadczają formę ''Wielona'' lub ''Filona'' (u Ley także: ''Wyłuń''), z kolei dane gwarowe (niestety powojenne, chociaż obecność cech gwarowych wskazuje na autochtoniczność tych form) wskazują na ludową formę ''Wiłuny'' lub ''Wiluny''. Żadna z tych form nie jest w pełni zgodna z przyjętą przez KUNM urzędową formą ''Wiłunie'', która oczywiście również spolszcza pruski oryginał, co tworzy trudny dylemat w kwestii poprawnego brzmienia tej nazwy w języku polskim. Trzymanie się danych przedwojennych nakazywałoby przywrócić postać ''Wielona'' - forma ta jednak nie przypomina zbytnio ludowych spolszczeń nazw pruskich z tej okolicy i niewykluczone, że powstała sztucznie (prawdopodobnie za sprawą W. Kętrzyńskiego?) przez zasugerowanie się nazwą starego litewskiego miasteczka Wielona (lit. ''Veliuona''). Ciężko mi więc podjąć jednoznaczną decyzję. |
+ | *Gwarowo: ''Źiu̯unï'', ''Źilunï'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zabłocie Kanigowskie''' | |'''Zabłocie Kanigowskie''' | ||
Linia 8905: | Linia 9244: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Forma gwarowa: '' | + | *Forma gwarowa: ''Mosakˊi'', -''kuf'' (tak też u Leydinga [obocznie do ''Muszaki'']), w Tece Toruńskiej pojawia się też zmazurzona forma "''Musaki''". |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Puchałowo''' | |'''Puchałowo''' | ||
Linia 8919: | Linia 9258: | ||
|1 | |1 | ||
|''Roggen'' | |''Roggen'' | ||
− | |polskie | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Gwarowo: ''Ruk'' (do ''Rogu''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ruskowo''' | |'''Ruskowo''' | ||
Linia 8929: | Linia 9268: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Ruski Grąd''? (u Goldbecka [1789] ''Raski Grona'', zapis zniekształcony). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ulesie''' | |'''Ulesie''' | ||
Linia 8955: | Linia 9294: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Hardichhausen''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Hardichhausen''. | ||
+ | *Pierwotnie: ''Wichrowieckie'' (?) - tak w spisie Goldbecka z 1789 r. (dok. ''Wichrowietzke'') | ||
+ | *Gwarowo: ''Źixroźec'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Więckowo''' | |'''Więckowo''' | ||
Linia 8963: | Linia 9305: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Winsken''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Winsken''. | ||
+ | *Ok. 1600 ''Wenzelsdorf'' - nazwa niemiecka, możliwe że będąca kalką polskiej (lub odwrotnie). | ||
+ | *Gwarowo: ''Źėnckovo'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zachy''' | |'''Zachy''' | ||
Linia 8969: | Linia 9314: | ||
|1 | |1 | ||
|''Sachen'' | |''Sachen'' | ||
− | |polskie | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Dawniej też: ''Zachowo''. | + | *Dawniej też: ''Zachowo'' (tak pierwotnie - 1566 ''Sachowen''). Nazwa uważana za polską, utworzoną od n. os. ''Zach'' (=Zachariasz). |
− | * | + | *Gwarowo ''Zaxï'' (do ''Zaxuf'') |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zawady''' | |'''Zawady''' | ||
Linia 8981: | Linia 9326: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Herzogsau''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Herzogsau''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zavadï'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zdrojek''' | |'''Zdrojek''' | ||
Linia 9083: | Linia 9430: | ||
*Nazwa w latach 1932-45: ''Steintal''. | *Nazwa w latach 1932-45: ''Steintal''. | ||
*Dawniej też: ''Kamionka (Szlachecka)''. | *Dawniej też: ''Kamionka (Szlachecka)''. | ||
− | *Gwarowo: '' | + | *Gwarowo: ''Kami̯onkˊi''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kownatki''' | |'''Kownatki''' | ||
Linia 9123: | Linia 9470: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Michelsau''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Michelsau''. | ||
*Pierwotnie: ''Michałowo'' (por. zapisy: ''Michelaw'', ''Michelau'' [1437]). | *Pierwotnie: ''Michałowo'' (por. zapisy: ''Michelaw'', ''Michelau'' [1437]). | ||
+ | *Gwarowo: ''Ḿixau̯kˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Miłkowiec''' | |'''Miłkowiec''' | ||
Linia 9148: | Linia 9496: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Pierwotnie nazwa pruska: ''Ranis'' (1484). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rodowo''' | |'''Rodowo''' | ||
Linia 9165: | Linia 9513: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Forma spolszczona znana od XVIII w., adideowana do ap. ''rogóż'', ''rogoża'' "sitowie". | ||
+ | *Gwarowo: ''Rogus'' (Gen. -''guza''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rogóżek''' | |'''Rogóżek''' | ||
|Kozłowo | |Kozłowo | ||
− | |1? | + | |1~4? |
|''Waltershausen'' | |''Waltershausen'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
Linia 9180: | Linia 9530: | ||
|1 | |1 | ||
|''Scharnau'' | |''Scharnau'' | ||
− | |słowiańskie | + | |słowiańskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Szarnowo'', ''Siarnowo''. | ||
+ | *1352 ''Scharnau'', 1357 ''Szernaw'', 1387 ''Sernau''. Według autorów NMP to pierwotne *''Czarnowo'' (jako alternatywę podaje też etymologię niemiecką, która w ogóle do mnie nie przemawia). Na początku XIX w. funkcjonuje w zrepolonizowanej wersji ''Szarnowo'' (w Tece Toruńskiej [połowa XIX w.] jako ''Siarnowo'', w wyniku szadzenia) , ostatecznie ''Sarnowo'' (adideacja do ''sarny''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Sątop''' | |'''Sątop''' | ||
Linia 9188: | Linia 9540: | ||
|1 | |1 | ||
|''Sontopp'' | |''Sontopp'' | ||
− | |pruskie | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Santop''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Santop''. | ||
− | *W | + | *1411-19 ''Santop'', 1419 ''Czantop''. Nazwa pruska, okresowo również z niem. członem -''dorf'' (1484 ''Santopsdorf''). |
+ | *Gwarowo: ''Sontop'' (do ''Sontopśa'') - a więc poprawny dopełniacz to ''Sątopia'' (a nie "Sątopu" - jak widnieje w oficjalnych spisach). W potocznym użyciu również forma ''Santop''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Siemianowo''' | |'''Siemianowo''' | ||
|Kozłowo | |Kozłowo | ||
− | | | + | |4? |
|''Siemienau'' | |''Siemienau'' | ||
|słowiańskie | |słowiańskie | ||
− | |( | + | |'''Siemienowo''' (?) |
− | |Do 2002 roku oficjalnie: ''Siemienowo''. Taka forma funckjonuje we wszystkich źródłach przedwojennych | + | | |
+ | *Do 2002 roku oficjalnie: ''Siemienowo''. Taka forma funckjonuje we wszystkich źródłach przedwojennych, u Leydinga i w zapisie gwarowym (z nieco odmienną fonetyką, jednak odpowiadającą formie ''Siemienowo'', a nie "Siemianowo"). Za formą wprowadzoną w 2002 mogłyby przemawiać zapiski z XVII w. (1667-72 ''Siemianowo''), jednak ludowa tradycja dość jednoznacznie wskazuje na formę ''Siemienowo'', więc wydaje mi się, że warto to z powrotem naprostować. | ||
+ | *Gwarowo: ''Šiḿinovo'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Sławka Mała''' | |'''Sławka Mała''' | ||
Linia 9217: | Linia 9572: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1328 ''Slaffki'', 1358 ''Schlaffki'', 1437 ''Slauke''. Nazwa słowiańska (wg autorów NMP), być może ponowiona od n. strumienia (dzisiaj zwanego ''Sławską Strugą'') - 1328 ''Schlauke''. Najstarsze zapisy wskazują, że pierwotnie brzmiała ''Sławki''. Współczesna forma singularna zaświadczona od XIX wieku. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szkotowo''' | |'''Szkotowo''' | ||
Linia 9225: | Linia 9581: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Nazwa ponowiona od nazwy rzeki, zwanej dziś ''Szkotówką'' | + | *1321 ''Scottaw'', 1348 ''Skottow'', ''Skotaw''. Nazwa ponowiona od nazwy rzeki, zwanej dziś ''Szkotówką'' lub ''Szkotawą'' (urz.), pruskiego pochodzenia. |
*W Tece Toruńskiej ''Skotowo'' (i odpowiednio ''Skotówka''), zapewne forma gwarowa (zmazurzona). | *W Tece Toruńskiej ''Skotowo'' (i odpowiednio ''Skotówka''), zapewne forma gwarowa (zmazurzona). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szkudaj''' | |'''Szkudaj''' | ||
|Kozłowo | |Kozłowo | ||
− | |4 | + | |4? |
|''Skudayen'' | |''Skudayen'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | |'''Skudajny''' | + | |'''Skudajny''' (?) |
| | | | ||
*1379 ''Skudenn'', ''Scudeinen''; 1411/19 ''Schudey''. | *1379 ''Skudenn'', ''Scudeinen''; 1411/19 ''Schudey''. | ||
− | *Opracowania przedwojenne podają ''Skudajny'' (lub ''Skudany''). Dla formy obecnej nie znajduje żadnego potwierdzenia (najwcześniej podaje ją Leyding), ale może | + | *Opracowania przedwojenne podają ''Skudajny'' (lub ''Skudany''). Dla formy obecnej nie znajduje żadnego potwierdzenia przedwojennego (najwcześniej podaje ją Leyding), ale istnieje w gwarze, więc być może ma tradycję (o ile nie jest to przejęcie nazwy urzędowej przez miejscowych). |
+ | *Gwarowo: ''Škudai̯''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szymany''' | |'''Szymany''' | ||
Linia 9244: | Linia 9601: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1356 ''Galindin'', 1379 ''Galinden'' al. ''Simanaw''. Pierwotna nazwa tej wsi była więc pruska, pochodząca od plemienia Galindów. Oprócz tego, w początkach swojego istnienia wieś nosiła też niemiecką nazwę ''Simonsbrück'' (1356 ''Symonsbruck''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Turowo''' | |'''Turowo''' | ||
Linia 9252: | Linia 9609: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1328 ''Thurau''; 1414 ''Tawr'', ''Tauer''; 1579 ''Grostawer''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Turówko''' | |'''Turówko''' | ||
Linia 9260: | Linia 9617: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Turauken''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Turauken''. | ||
+ | *1467 ''Klein Tauer'', 1579 ''Cleinthauer''. Forma niemiecka, w świetle zapisów dla Turowa raczej skalkowana z polskiej. Ostatecznie wyparta przez formę polską. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ważyny''' | |'''Ważyny''' | ||
Linia 9268: | Linia 9627: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1356 ''Beyschin''; 1411 ''Weschin'', ''Wessin''. | + | | |
+ | *1356 ''Beyschin''; 1411 ''Weschin'', ''Wessin''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vazïnï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wierzbowo''' | |'''Wierzbowo''' | ||
Linia 9276: | Linia 9637: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Wiesenfeld''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Wiesenfeld''. | ||
+ | *1401 ''Wirsbaw'', 1437 ''Wyrsbaw''. Nazwa pochodzenia polskiego. | ||
+ | *Gwarowo: ''Źiřbovo'', ''Źėřbovo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wola''' | |'''Wola''' | ||
Linia 9302: | Linia 9666: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |W Tece Toruńskiej ''Zaworowo'' (i odpowiednio niem. ''Saverau''). | + | | |
+ | *W Tece Toruńskiej ''Zaworowo'' (i odpowiednio niem. ''Saverau''). | ||
+ | *1359 ''Sabraw''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zakrzewko''' | |'''Zakrzewko''' | ||
Linia 9310: | Linia 9676: | ||
|słowiańskie | |słowiańskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1449 ''Clein Sacrze''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zakrzewo''' | |'''Zakrzewo''' | ||
Linia 9318: | Linia 9684: | ||
|słowiańskie | |słowiańskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1343 ''Sackraw'', 1449 ''Gross Sacrze''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zalesie''' | |'''Zalesie''' | ||
Linia 9326: | Linia 9692: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1357 ''Salescha'' |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bartoszki''' | |'''Bartoszki''' | ||
Linia 9337: | Linia 9703: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Bartzdorf''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Bartzdorf''. | ||
*Pierwotnie: ''Spycimierz'' (1350 ''Spiczemir''), potem ''Bartuschdorf'' (1381, hybryda pol. + niem. -''dorf''). Ostatecznie przyjęła się w pełni polska forma ''Bartoszki''. | *Pierwotnie: ''Spycimierz'' (1350 ''Spiczemir''), potem ''Bartuschdorf'' (1381, hybryda pol. + niem. -''dorf''). Ostatecznie przyjęła się w pełni polska forma ''Bartoszki''. | ||
− | *Forma gwarowa: '' | + | *Forma gwarowa: ''Bartuš́kˊi'' / ''Bartoskˊi'' (dop. -''usk''/-''osk''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bolejny''' | |'''Bolejny''' | ||
Linia 9347: | Linia 9713: | ||
| | | | ||
*1370 ''Bolemin'', ''Boleinen''; 1579 ''Bolemin''. | *1370 ''Bolemin'', ''Boleinen''; 1579 ''Bolemin''. | ||
− | + | *Wszystko wskazuje na to, że mamy tu do czynienia z pierwotnie słowiańską nazwą ''Bolemin'' (od słow. n. os. ''Bolema''), która pod wpływem pruskim wyrównała się do pruskich nazw z członem -''ein''-. Forma ''Bolemin'' przechowała się w mowie Mazurów, o czym świadczą zapisy gwarowe i m.in. Teka Toruńska. Formę spolszczoną "Bolejny" powołał do życia chyba Kętrzyński i uważam, że warto przywrócić formę ludową. | |
− | *Wszystko wskazuje na to, że mamy tu do czynienia z pierwotnie słowiańską nazwą ''Bolemin'' (od słow. n. os. ''Bolema''), która pod wpływem pruskim wyrównała się do pruskich nazw z członem -''ein''-. | + | *Formy gwarowe: ''Bolˊińin'', ''Bolemˊin''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Borowy Młyn''' | |'''Borowy Młyn''' | ||
Linia 9411: | Linia 9777: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | |||
*Pierwszy właściciel wsi, wymieniony w akcie nadania z 1359 r., nazywał się ''Greger Sosnowiten'' (co można przełożyć jako "Grzegorz Sasinowic"). Był to więc Prus (z plemienia Sasinów) o chrześcijańskim imieniu. Nadanie wspomina też o położeniu wsi na Ziemi Sasinów (1359 ''in Sossin''). | *Pierwszy właściciel wsi, wymieniony w akcie nadania z 1359 r., nazywał się ''Greger Sosnowiten'' (co można przełożyć jako "Grzegorz Sasinowic"). Był to więc Prus (z plemienia Sasinów) o chrześcijańskim imieniu. Nadanie wspomina też o położeniu wsi na Ziemi Sasinów (1359 ''in Sossin''). | ||
+ | *Forma gwarowa: ''Gřeguškˊi'' (do ''Gřegušk). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Jabłonka''' | |'''Jabłonka''' | ||
Linia 9474: | Linia 9840: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Forma gwarowa: '' | + | |Forma gwarowa: ''Lˊikuzï'' (do ''Lˊikus''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Litwinki''' | |'''Litwinki''' | ||
Linia 9509: | Linia 9875: | ||
|''Lissaken'' | |''Lissaken'' | ||
|polskie | |polskie | ||
− | |'''Lisaki'''? | + | |'''Lisaki''' (?) |
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Talhöfen''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Talhöfen''. | ||
Linia 9552: | Linia 9918: | ||
*Dawniej też: ''Motylki'' (XVI w.). | *Dawniej też: ''Motylki'' (XVI w.). | ||
*Pierwotnie: ''Mottilkau'' (1436-37), ''Modilkaw'' (1437). Według NMP słowiańskie (porównywane do polskich toponimów typu ''Modlna'', ''Modlnica''), chociaż nie wykluczałbym w pełni pruskiego pochodzenia. | *Pierwotnie: ''Mottilkau'' (1436-37), ''Modilkaw'' (1437). Według NMP słowiańskie (porównywane do polskich toponimów typu ''Modlna'', ''Modlnica''), chociaż nie wykluczałbym w pełni pruskiego pochodzenia. | ||
+ | *Gwarowo: ''Motkˊi''. Gwarowa postać ''Motki'' jest również notowana w PRNG jako wariant. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Napiwoda''' | |'''Napiwoda''' | ||
Linia 9557: | Linia 9924: | ||
|1 | |1 | ||
|''Napiwoda'' | |''Napiwoda'' | ||
− | | | + | |pruskie (spolonizowane)? |
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1890-1945: ''Grünfließ''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1890-1945: ''Grünfließ''. | ||
+ | *Nazwa izolowana na terenie RP, trudna do objaśnienia. NMP dopuszcza możliwość, że jest to pierwotna nazwa bałtycka, chociaż nie można też wykluczyć słowiańskiego pochodzenia. | ||
+ | *Gwarowo: ''Napśivoda''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Natać Mała''' | |'''Natać Mała''' | ||
Linia 9579: | Linia 9949: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Großseedorf''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Großseedorf''. | ||
− | *Dawniej też: ''Natacz (Wielki, Mały)'' ( | + | *Dawniej też: ''Natacz (Wielki, Mały)'' - tak w literaturze (np. u Chojnackiego), jednak Teka Toruńska i dane gwarowe potwierdzają formę obecną (żeńską z wygłosowym -''ć''). Forma męska ''Natacz'' chyba powstała ze złej interpretacji wymowy gwarowej. Sama zaś nazwa jest pruskiego pochodzenia (od n. jeziora), jednak zaświadczona późno - dopiero od XVIII w. |
+ | *Gwarowo: ''Duza Natač́''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nibork Drugi''' | |'''Nibork Drugi''' | ||
Linia 9619: | Linia 9990: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Brak przedwojennej n. polskiej. Powojenna n. ''Parowa'' nawiązuje do nazwy terenowej ''Modłecka Parowa'' (niem. ''Modlker Thal'') - osada położona jest w dolinie o takiej nazwie. | + | |Brak przedwojennej n. polskiej. Powojenna n. ''Parowa'' nawiązuje do nazwy terenowej ''Modłecka Parowa'' (niem. ''Modlker Thal'') - osada położona jest w dolinie o takiej nazwie. W powojennym użyciu notowana też nazwa ''Zdrojek''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Pawliki''' | |'''Pawliki''' | ||
Linia 9635: | Linia 10 006: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1932-45: ''Freidorf''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1932-45: ''Freidorf''. | ||
+ | *Dawna oboczna n. niem. ''Freitagsdorf'' - trudno powiedzieć, czy pierwotna względem polskiej, czy skalkowana. Formę wprowadzoną w czasach międzywojennych można uznać za nawiązanie do niej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Piotrowice''' | |'''Piotrowice''' | ||
Linia 9651: | Linia 10 024: | ||
|słowiańskie | |słowiańskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Gwarowo: ''Raduńin''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rączki''' | |'''Rączki''' | ||
Linia 9659: | Linia 10 032: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Hornheim''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Hornheim''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Rȯnčkˊi'' (do ''Rȯnčk''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Robaczewo''' | |'''Robaczewo''' | ||
Linia 9679: | Linia 10 054: | ||
|'''Siemiątki''' | |'''Siemiątki''' | ||
|Nidzica | |Nidzica | ||
− | |1? | + | |1~4? |
|''Schimiontken'' | |''Schimiontken'' | ||
|polskie | |polskie | ||
− | |( | + | | '''Siemionki''' (?) |
| | | | ||
− | *U przedwojennych i Leydinga: ''Siemionki''. | + | *U przedwojennych i Leydinga: ''Siemionki''. Na taką postać wskazywałaby przedwojenna tradycja i zapis gwarowy, więc może warte przywrócenia? |
+ | *1359 ''Szementky'', ''Szemencky''; 1359 ''Schemantki'', ''Sementken''. Trudno rozstrzygnąć, czy pierwotną formą są ''Siemiątki'' czy ''Siemionki'' (a -t- jest już wstawką niemiecką, jak w ''Kamionka'' > ''Kamiontken''). Ludowa tradycja wskazuje na ''Siemionki'', ale po wojnie ustalono ''Siemiątki'' (zapewne uważając taki wariant za bardziej "prasłowiański", od stpol. n. os. ''Siemięta''). | ||
*W czasach hitlerowskich wieś wcielona do Zagrzewa (''Sagsau''). Do dziś pozostaje częścią tego sołectwa. | *W czasach hitlerowskich wieś wcielona do Zagrzewa (''Sagsau''). Do dziś pozostaje częścią tego sołectwa. | ||
+ | *Gwaowo: ''Siemionkˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szerokopaś''' | |'''Szerokopaś''' | ||
Linia 9691: | Linia 10 068: | ||
|1 | |1 | ||
|''Sierokopaß'' | |''Sierokopaß'' | ||
− | | | + | |pruskie (spolonizowane)? |
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1933-45: ''Breitenfelde''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1933-45: ''Breitenfelde''. | ||
+ | *Poprawna odmiana: ''Szerokopaś'' (r. żeński) - do ''Szerokopasi''. | ||
+ | *1359 ''Sircopas''. W kartotece NMP rozważana jest pruska etymologia - od rdzenia ''skir''- (jak w lit. ''skirti'' "dzielić, rozdzielać, rozłączać", lit. toponimach ''Skirai'', ''Skireliai'' oraz pruskim ''Schirlauken'') + ''kaps'' "mogiła". Nazwa ta miałaby zostać wcześnie adideowana na gruncie polskim do wyrażenia "szeroki pas". | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tatary''' | |'''Tatary''' | ||
Linia 9701: | Linia 10 081: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Berkowo''' | |'''Berkowo''' | ||
− | |U Leydinga: ''Berkowo'', co wydaje się być naturalnym spolszczeniem n. niemieckiej (choć zapewne nie przedwojennym). Nazwa ''Tatary'', będąca chrztem KUNM, nawiązuje do znajdującego się | + | |U Leydinga: ''Berkowo'', co wydaje się być naturalnym spolszczeniem n. niemieckiej (choć zapewne nie przedwojennym). Nazwa ''Tatary'', będąca chrztem KUNM, nawiązuje do znajdującego się nieopodal obiektu fizjograficznego - ''Tatarskiego Kamienia'' (niem. ''Tartaren Stein''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Trzciano''' | |'''Trzciano''' | ||
Linia 9709: | Linia 10 089: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Leśniczówka leży nad jeziorem ''Trzciano'' (niem. ''Eich See'' lub ''Trzanno See'') - jej przedwojenna nazwa również nawiązuje do nazwy jeziora. | + | | |
+ | *Leśniczówka leży nad jeziorem ''Trzciano'' (niem. ''Eich See'' lub ''Trzanno See'') - jej przedwojenna niemiecka nazwa również nawiązuje do nazwy jeziora. | ||
+ | *Oboczna nazwa w PRNG: ''Dębowa Kępa''. Jest to kalka historycznej n. niemieckiej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wały''' | |'''Wały''' | ||
Linia 9717: | Linia 10 099: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Gwarowo: ''Vau̯ï'' (do ''Vau̯uf''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Waszulki''' | |'''Waszulki''' | ||
Linia 9728: | Linia 10 110: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Waiselhöhe''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Waiselhöhe''. | ||
*1411-14 ''Waysils'', 1412 ''Waschilis''. Nazwa pruska, w języku polskim rozszerzona dodatkowo o sufiks -''ki'' (chociaż Kętrzyński podaje też oboczną formę ''Waszule''), w jęz. niemieckim przyjęta z polskiego. | *1411-14 ''Waysils'', 1412 ''Waschilis''. Nazwa pruska, w języku polskim rozszerzona dodatkowo o sufiks -''ki'' (chociaż Kętrzyński podaje też oboczną formę ''Waszule''), w jęz. niemieckim przyjęta z polskiego. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vaš́uu̯kˊi'' (do ''Vaš́uu̯k''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wietrzychowo''' | |'''Wietrzychowo''' | ||
Linia 9735: | Linia 10 118: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|(Wietrzychowo Szlacheckie?) | |(Wietrzychowo Szlacheckie?) | ||
− | |U Chojnackiego i Leydinga: ''Wietrzychowo Szlacheckie''. Starsze źródła (np. Kętrzyński, Giersz) nie posiadają rozróżnienia pomiędzy Wietrzychowem Szlacheckim a Chełmińskim - może więc podział wsi. Tego typu dookreślenia wydają się jednak być dość obce ludowemu nazewnictwu (potrzebowała ich przede wszystkim administracja. | + | | |
+ | *U Chojnackiego i Leydinga: ''Wietrzychowo Szlacheckie''. Starsze źródła (np. Kętrzyński, Giersz) nie posiadają rozróżnienia pomiędzy Wietrzychowem Szlacheckim a Chełmińskim - może więc podział wsi jest dość późny. Tego typu dookreślenia wydają się jednak być dość obce ludowemu nazewnictwu (potrzebowała ich przede wszystkim administracja), więc być może formy ustalone przez KUNM są naturalniejsze. | ||
+ | *Gwarowo: ''Źetřïxovo'' (niestety, nie dysponuję zapisem gwarowym dla Wietrzychówka, aby móc ustalić jak miejscowa gwara radzi sobie z rozróżnieniem tych dwu miejscowości). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wietrzychówko''' | |'''Wietrzychówko''' | ||
Linia 9776: | Linia 10 161: | ||
|polskie | |polskie | ||
|(Wólka) | |(Wólka) | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Großkarlshof'' (nawiązanie do sąsiedniej miejsc. ''Karlshof'' - pol. ''Karłowo'' [Giersz], powojenne ''Wysokie'' - dziś miejscowość nieistniejąca). | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Großkarlshof'' (nawiązanie do sąsiedniej miejsc. ''Karlshof'' - pol. ''Karłowo'' [Giersz], powojenne ''Wysokie'' - dziś miejscowość nieistniejąca). | ||
+ | *Ludowo i przed wojną zwykle ''Wólka'' (bez dookreślenia), jednak formę złożoną ''Orłowska Wólka'' zna Kętrzyński i źródła niemieckie (1796-1802 ''Orlau Wolka''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Vulka'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zagrzewo''' | |'''Zagrzewo''' | ||
Linia 9784: | Linia 10 172: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1412 ''Sagesaw'', ''Sagese'', ''Sagsche''; 1420 ''Sagesow''. | ||
+ | *Pisownia ''Zagrzewo'' zdaje się być wprowadzona przez Kętrzyńskiego. Być może poprawniejsza etymologicznie byłaby forma ''Zagżewo'' (por. zniemczony zapis ''Sagsewo'' z ok. 1780 r.), o ile tak brzmiała ta nazwa w mowie ludu. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Załuski''' | |'''Załuski''' | ||
Linia 9808: | Linia 10 198: | ||
|słowiańskie | |słowiańskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1370 ''Schelassene'', ''Schönlesen''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Gąsiorowo''' | |'''Gąsiorowo''' | ||
Linia 9834: | Linia 10 224: | ||
|słowiańskie | |słowiańskie | ||
|(Grzybinki) | |(Grzybinki) | ||
− | |Dawniej raczej: ''Grzybinki''. Taka forma jest zresztą bardziej konsekwentna, biorąc pod uwagę fakt, że nazwa sąsiedniej wsi to "Grzybiny", a nie "Grzybiny Wielkie". Formę ''Grzybinki'' początkowo ustaliła KUNM, ale szybko została zmieniona na obecną. | + | |Dawniej raczej: ''Grzybinki''. Taka forma jest zresztą bardziej konsekwentna, biorąc pod uwagę fakt, że nazwa sąsiedniej wsi to "Grzybiny", a nie "Grzybiny Wielkie". Formę ''Grzybinki'' początkowo ustaliła KUNM, ale szybko została zmieniona na obecną. Mimo to, ta tradycyjna postać wciąż bywa używana - widnieje jako wariant w PRNG. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Jankowice''' | |'''Jankowice''' | ||
Linia 9872: | Linia 10 262: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Ruskowo'' (tak do dziś w gwarze - wynik mazurzenia? | ||
+ | *1399 ''Rawschaw'', ''Ruschau''. Według autorów NMP nazwa polska. | ||
+ | *Gwarowo: ''Ruskovo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Sławkowo''' | |'''Sławkowo''' | ||
Linia 9879: | Linia 10 272: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Pierwotnie: ''Freudenau'' (o ile zapis ''Vraudenove'' z 1329 r. odnosi się do tej wsi); 1397, 1452 ''Fredau''. Od XVIII w. obocznie do tej n. niemieckiej pojawia się nazwa pol. ''Sławkowo''. Dość zastanawiający (chociaż niedostudiowany) jest fakt, że zupełnie podobny dualizm nazw miała również wieś ''Sławkowo'' (niem. ''Friedenau'', dawn. ''Fredau'') na Ziemi Chełmińskiej, w obecnej gm. Chełmża. Wątek zdecydowanie wart zbadania. | ||
+ | *Według Białuńskiego, w XVI w. wieś nosiła przejściowo oboczną nazwę ''Klimsdorf''. | ||
|} | |} | ||
− | + | ===Powiat olsztyński=== | |
− | ===Powiat | ||
{|class="wikitable" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" | {|class="wikitable" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" | ||
!<small>Nazwa obecna</small> | !<small>Nazwa obecna</small> | ||
Linia 9893: | Linia 10 287: | ||
!<small>Uwagi</small> | !<small>Uwagi</small> | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Olsztyn''' |
− | | | + | |Olsztyn (miasto) |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Allenstein'' |
− | |hybryda (prus. | + | |hybryda (prus. + niem.) |
− | | | + | | -- |
− | |Nazwa | + | | |
+ | *Nazwa miasta jest pochodzenia hybrydalnego - pierwszy człon pochodzi od nazwy rzeki ''Łyny'' (niem. ''Alle'', prus. ''Alnā''). W języku polskim przejęta fonetycznie jako ''Olsztyn''. Świadectwa istnienia takiego spolszczenia pojawiają się już w XV w. (samo miasto powstało wiek wcześniej). | ||
+ | *Gwarowo: ''U̯olstïn''. | ||
+ | *Poniżej opisane są nazwy historycznych dzielnic Olsztyna (część z nazw może być dawno zapomniana lub zanikająca). Pomijam zupełnie nazwy nowych osiedli, stworzonych w PRLu (np. Brzeziny, Mazurskie, Kormoran itp.). Jestem ponadto zdania, że należy jak najczęściej nawiązywać do historycznych dzielnic, a administracyjne nowotwory stopniowo rugować. Niestety, tendencje są odwrotne - na mapie współczesnego Olsztyna dominują raczej nowe twory. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Augustówka''' |
− | | | + | |Olsztyn (miasto) |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Augustthal'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | |Nazwa zatarta w terenie. Dzisiaj ta dawna dzielnica jest częścią os. Kętrzyńskiego. Może warto przypomnieć nazwę dzielnicy, zamiast komunistycznego tworu? |
− | + | |- align=center | |
− | + | |'''Dajtki''' | |
− | + | |Olsztyn (miasto) | |
+ | |1 | ||
+ | |''Deuthen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1355 ''Deyten''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Grądek''' |
− | | | + | |Olsztyn (miasto) |
− | | | + | |3 |
− | |'' | + | |''Thalberg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |'' | + | | -- |
− | + | |Podobnie jak ''Augustówka'' (p. wyżej), nazwa dziś nie funkcjonuje. Na miejscu tej dzielnicy znajduje się część os. Kętrzyńskiego. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gutkowo''' |
− | | | + | |Olsztyn (miasto) |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Göttkendorf'' |
− | | | + | |hybryda (prus. + niem.) |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Gietkowo''. | ||
+ | *Pierwotnie: ''Aucul'' (1352). Nazwa ponowiona od jez. ''Ukiel'', pruskiego pochodzenia. Nazwa niem. ''Göttkendorf'' pochodzi od imienia zasadźcy ''Godeke'', prawdopodobnie Prusa. | ||
+ | *Gwarowo: ''Gutkovo'' / ''Gétkovo''. | ||
+ | *Część wsi, która nie została włączona do Olsztyna stanowi osobną wieś w gm. Jonkowo. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jakubowo''' |
− | | | + | |Olsztyn (miasto) |
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Jakobsberg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jaroty''' | ||
+ | |Olsztyn (miasto) | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Jomendorf'' | ||
+ | |hybryda (prus. + niem.) | ||
+ | |'''Jądorf''' | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa niem. pochodzi od imienia Prusa ''Jome''. Warmiacy spolszczyli ją jako ''Jądorf'' (pisane też ''Jondorf''), z zachowaniem niem. członu -''dorf''. Taka nazwa nie znalazła aprobaty KUNM (zapewne ze względu na sufiks) i została zastąpiona pseudosłowiańskim chrztem ''Jaroty''. Staropruska proweniencja tej miejscowości (obecnie dzielnicy Olsztyna) została więc zupełnie zatarta. | ||
+ | *Gwarowo: ''Jondorś'', ''f Jondorśi''. Nazwa więc została przejęta z miękkim wygłosowym -f (w gwarze wymawianym jako -ś) i odmieniana jak rodzaj żeński - ''Jądorf'', ''w Jądorfi''. | ||
+ | *Część wsi, która nie została włączona w granice Olsztyna stanowi osobną miejscowość ("resztówkę") w gm. Stawiguda o tej samej nazwie. Zmiana nazwy na ''Jądorf'' dotyczy również owej resztówki. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kortowo''' |
− | | | + | |Olsztyn (miasto) |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Kortau'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa wsi pochodzi od pruskiej nazwy jeziora ''Kort'' (niem. ''Kort-See'', 1348 ''Curtoyn'', 1352 ''Curtoyen''). Lepiej nazywać jezioro to "Kort" (tak jak u Barczewskiego), a nie "Kortowskie", gdyż to nazwa dzielnicy pochodzi od jeziora, a nie odwrotnie. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Likusy''' |
− | | | + | |Olsztyn (miasto) |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Likussen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Używane też: ''Likuzy'' (tak w gwarze oraz u Barczewskiego). |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łupstych''' |
− | | | + | |Olsztyn (miasto) |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Abstich'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
− | | | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Abstych'', ''Upstych''. Używane także jako ''Łupsztych''. Nazwa pruskiego pochodzenia (rekonst. *Abistiks) - dość osobliwie przyjęta przez język polski. Pisownia z Ł- jest nieetymologiczna (jest to gwarowa prelabializacja samogłoski, a nie dawne "ł"), ale taka przyjęła się już w przedwojennej literaturze. | ||
+ | *Gwarowo: ''U̯upstïx'', ''Upstïx''. | ||
+ | *Część wsi, nie przyłączona do Olsztyna stanowi osobną miejscowość (tzw. "resztówkę"), należącą do gminy Gietrzwałd. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nagórki''' |
− | | | + | |Olsztyn (miasto) |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Bergenthal'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
+ | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Niedźwiedź''' |
− | | | + | |Olsztyn (miasto) |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Bärenbruch'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pieczewo''' |
− | | | + | |Olsztyn (miasto) |
|3 | |3 | ||
− | |'' | + | |''Stolzenberg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pieszkowo''' |
− | | | + | |Olsztyn (miasto) |
|5 | |5 | ||
− | |'' | + | |''Pörschkau'' |
− | | | + | |pruskie? |
− | |''' | + | |'''Perszkowo''' |
− | | | + | |Nazwa dzielnicy dziś raczej nie używana. Uwiecznia ją jednak nazwa niewielkiego jeziorka ''Perszkowo'' (niem. ''Pörschken-See''), zapewne pruska. Jeżeli ta jednostka administracyjna miałaby wrócić do łask, warto by użyć formy zgodnej z nazwą jeziorka. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pozorty''' |
− | | | + | |Olsztyn (miasto) |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Posorten'' |
|pruskie | |pruskie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | | |
+ | *Używane też: ''Posorty'' (tak w gwarze). | ||
+ | *Dzielnica ta nie stanowi dziś osobnej jednostki administracyjnej - stanowi część osiedla Brzeziny (nowy twór administracyjny). Nie powinno tak być - to nazwy historycznych dzielnic zasługują na utrwalenie na mapach, nie nowotwory. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Redykajny''' |
− | | | + | |Olsztyn (miasto) |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Redigkainen'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
+ | *1363 ''Raynkaym'', 1521 ''Radecaim'', 1564-80 ''Radicaym''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Redïkai̯nï''. | ||
+ | *Część wsi, nie przyłączona do Olsztyna stanowi osobną miejscowość (tzw. "resztówkę") w gminie Dywity. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Starkowo''' |
− | | | + | |Olsztyn (miasto) |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Stärkenthal'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | | -- |
+ | |Dzielnica zatarta w terenie. Jej nazwa pochodzi od nazwiska pierwszego właściciela - ''Starck''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Track''' | ||
+ | |Olsztyn (miasto) | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Trautzig'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1353 ''Drawsken'', 1336 ''Drawske'', 1359 ''Trauziken''. Nazwa pruska, ponowiona pod jeziora, zapewne z tej samej bazy hydronimicznej co m.in. ''Drawa'' i ''Drwęca''. Niewykluczone, że na pewnym etapie nazwa ta brzmiała po polsku *''Drawsk'', zanim została zepsuta do postaci ''Track''. |
− | + | *Gwarowo: ''Tråck''. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zielona Górka''' |
− | | | + | |Olsztyn (miasto) |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Grünberg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Barczewo''' |
− | | | + | |Barczewo |
|6 | |6 | ||
− | |'' | + | |''Wartenburg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Wartembork''' |
− | | | + | | |
+ | *Nazwa niem. (początkowo ''Wartberg'', jakby "strażnicza góra"), spolszczona przez polskich Warmiaków jako ''Wartembork''. Po wojnie KUNM zmienił tę nazwę na sztuczną ''Barczewo'' - nadaną na cześć ks. Walentego Barczewskiego - badacza kultury polskojęzycznych Warmiaków i lokalnego działacza. Jakkolwiek nie można odmówić mu zasług, to tego typu sztuczne i "zideologizowane" nazwy nigdy nie powinny były znaleźć się na mapie. | ||
+ | *Jako ciekawostkę dodam, że krótko po wojnie rozważano, aby przechrzcić Wartembork na "''Nowowiejsk''" (na cześć urodzonego tu kompozytora Feliksa Nowowiejskiego). Nazwa ta została ostatecznie odrzucona ze względu na sztuczne brzmienie, przywołujące na myśl nazewnictwo sowieckie. | ||
+ | *W pobliżu miasta znajdował się pruski obszar osadniczy o nazwie *Gunelauks (1311 ''Genelauken'', 1349 ''Gunlawke''), Barczewski spolszcza tę nazwę jako ''Gunławki''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Våtymbork''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Biskupiec''' |
− | | | + | |Biskupiec |
− | |1 | + | |1 |
− | |'' | + | |''Bischofsburg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Ludowo także niem. ''Bischburg'' (dolnoniem. ''Böschborg''). | ||
+ | *Nazwa bywa dookreślana jako ''Biskupiec Reszelski'' (zapewne dla odróżnienia od Biskupca w pow. nowomiejskim), taką nazwę nosi stacja kolejowa. Nie lepiej byłoby "Warmijski", jeśli już? | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dobre Miasto''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Guttstadt'' |
− | + | |niemieckie (hybryda?) | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Gutsztat''. U Kohutka też: ''Gudnik'', ale to z pewnością sztuczna forma, być może uklecona z powodu możliwego pruskiego pochodzenia pierwszego członu. | ||
+ | *Według niektórych teorii, pierwszy człon n. niem. pochodzi od prus. ''guddi'' - zarośla, krzaki. Niezależnie od tego możliwego znaczenia, polscy Warmiacy przejęli tę nazwę jako "Dobre Miasto". | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jeziorany''' |
− | | | + | |Jeziorany |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Seeburg'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Zybork''. | ||
+ | *Starsze jest fonetyczne spolszczenie nazwy jako ''Zybork''. Forma ''Jeziorany'' pojawia się dopiero w późnym XIX w. i być może jest sztucznawa. Niemniej, zanotowano ją współcześnie w gwarze (jako ''Jeźorany''), o ile to nie wpływ nazwy urzędowej. | ||
+ | *W miejscowej gwarze niemieckiej: ''Seebeck''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Olsztynek''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Hohenstein'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Nazwa polska ''Olsztynek'' istniała obocznie do niemieckiej ''Hohenstein'' (pierwotnie nazwa zamku, założonego w XIV w.) już od XV w. (kiedy to pojawia się w dokumentach w zlatynizowanej formie ''Parvum Olstin''). Jej początek nie jest do końca jasny - być może faktycznie jest to nawiązanie do warmijskiego Olsztyna. Niewykluczone jednak, że n. niem. ''Hohenstein'' została początkowo przejęta przez ludność polskojęzyczną w formie *''Olsztyn'' (jedynie przypadkiem zbieżną z nazwą warmijskiego Olsztyna), która następnie została rozszerzona o formant zdrabniający, celem odróżnienia od znacznie większego miasta na Warmii. | ||
+ | **Gwarowo: ''U̯olstinek''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Barczewko''' |
− | | | + | |Barczewo |
|6 | |6 | ||
− | |'' | + | |''Alt Wartenburg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Stary Wartembork''' |
− | | | + | |Po wyjaśnienia, patrz wyżej: ''Barczewo''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Barczewski Dwór''' |
− | + | |Barczewo | |
− | + | |6 | |
− | + | |''Klein Wartenburg'' | |
− | | | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | | | ||
− | |'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Wartembork Mały''' |
| | | | ||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bark''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1? |
− | |'' | + | |''Barkheim'' |
− | |niemieckie | + | |niemieckie? |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Według Pospiszylowej n. ''Barkheim'' niemiecka (choć na upartego można by tu się doszukać pruskiej nazwy na -kaims). Brak w literaturze przedwojennej, ale nazwa ''Bark'' pojawia się w zapisach gwarowych. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bartołty Małe''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Klein Bartelsdorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Pierwotnie: ''Bartelsdorf Buden'' ("Bartołckie Budy"), 1755. | ||
+ | *Dawniej (i gwarowo): ''Bartółty Małe'' (p. niżej). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bartołty Wielkie''' |
− | | | + | |Barczewo |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Groß Bartelsdorf'' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Bartółty Wielkie'' (gw. ''Vˊelkˊe'' / ''Duže Bartůu̯tï''). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Biedowo''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Neu Maraunen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Niem. też ''Klein Maraunen''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Nowe''/''Małe Maruny'', ''Muchorowo'' (Barcz.) | ||
+ | *Wieś powstała jako wybudowanie pobliskich Marun (p. niżej). Polska nazwa ''Biedowo'' jest ludowa, o charakterze przezwiskowym. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bogdany''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Bogdainen'' |
− | | | + | |słowiańskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Pierwotnie: ''Klein Scayboth'' (XV w.), p. niżej ''Skajboty''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Bogdajny''. Końcówka -''ainen'' (-''ajny'') w tej nazwie jest zapewne wywołana analogią do nazw pruskich z tym sufiksem (wykluczałbym tu raczej bezpośrednie oddziaływanie jęz. pruskiego, jako że zapisy z -''ain'' pojawiają się dopiero w XVII w.). | ||
+ | *Gwarowo: ''Bogdai̯nï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Czerwony Bór''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | |2 | + | |2 (4?) |
− | + | |''Rothwalde'' | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | | | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |(Czerwony Las?) |
− | | | + | |Barczewski używa nazwy ''Czerwony Las'', ale w odniesieniu do lasu (nie leśniczówki). Może zbyt mała zmiana, aby uznać ją za wartą zachodu. Forma "Czerwony Bór" również odzwierciedla nazwę oryginalną. Wśród członków KUNM panowała jakaś dziwna tendencja do unikania słowa "las" i zastępowania go synonimami (bór, gaj itp.). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dadaj''' |
− | | | + | |Barczewo |
|6 | |6 | ||
− | |'' | + | |''Schönfließ'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Sząflis''' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| | | | ||
+ | *N. niem. ''Schönfließ'' ludność warmijska spolonizowała jako ''Sząflis''. Po wojnie KUNM zastąpiła ją nazwą ''Dadaj'', ponowioną od nazwy dużego jeziora Dadaj, nad którym osada się znajdują. Nazwa jeziora jest oczywiście pruskiego pochodzenia, ale nie jest to historycznie poprawna nazwa tej wsi. | ||
+ | *Leyding przytacza tu też nazwę ''Kurken'' (spolszczoną jako ''Kurkowo''), która jednak odnosi się do zaginionej pruskiej osady, położonej nad jez. Dadaj i nie można jej wiązać bezpośrednio z tą wsią. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dąbrówka Mała''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Klein Damerau'' |
− | | | + | |słowiańskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dobrąg''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Debrong'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
+ | *1364 ''Dobrin''. Nazwa pruska, hydronimicznego pochodzenia (od n. rzeki i jeziora). | ||
+ | *Gwarowo: ''Dobrȯŋk''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jedzbark''' |
− | | | + | |Barczewo |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Hirschberg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Jecbark'', ''Jecpark''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Jeʒbark'' / ''Jėčpark'' / ''Jecpark'' (Gen. na -''ka'' lub -''ga''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kaplityny''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Kaplitainen'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
+ | *1364 ''Kaipletyn'', 1409 ''Kaypletin''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Kaplitïnï'' (Gen. zerowy lub -''ów''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kierzbuń''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Kirschbaum'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | |Gwarowo: ''Kˊežbuń''. |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kierzliny''' |
− | | | + | |Barczewo |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Kirschleinen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1381 ''Kirsyn'', 1393 ''Kirsnyn'', 1533 ''Kirsneynen''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Duże Kierzniny'' (za czasów biskupa Szembeka, wg Barczewskiego). | ||
+ | *Gwarowo: ''Keršlˊiny'' / ''Kˊežlˊiny''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Klimkowo''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Klimkowo'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa w latach 1938-45: ''Klimkau''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Klucznik''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Klutznick'' |
|polskie | |polskie | ||
− | | | + | | -- |
− | |Nazwa | + | |Nazwa w latach 1938-45: ''Klausen''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kołaki''' |
− | | | + | |Barczewo |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Kollacken'' |
|polskie | |polskie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | |Nazwa w latach 1938-45: ''Kallacken''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Koronowo''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Försterei Kronau'' |
− | | | + | |pruskie |
− | |( | + | |'''Wróblewo''' |
− | + | |Niem. nazwa leśniczówki nawiązuje do pobliskiej wsi ''Kronowo'' (p. niżej), pruskiego pochodzenia. Jej polska nazwa brzmiała ''Wróblewo'', o czym świadczy spis z 1820 r. i słownik Leydinga. Taką nazwę przyjęła też KUNM, ale w wyniku jakiegoś przeinaczenia powojennego, rozpowszechniła się forma ''Koronowo'' (wyraźnie oparta na n. niem., ale niesłusznie adideowana do słowa ''korona'' [niem. ''Krone'']). Chyba należałoby powrócić do starszej n. pol. ''Wróblewo'', chociaż Barczewski pisze o ''Leśnictwie Kronowo'', toteż i taki wariant można by rozpatrzyć. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kromerowo''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Krämersdorf'' |
− | |niemieckie | + | |niemieckie (tłum. z pol.) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Kramarowo''. | ||
+ | *1572 ''Kromeraw'', 1584 ''Cromerovium''. Pierwotna była więc forma polska (n. niem. z członem -''dorf'' zaświadczona od połowy XVIII w.). Nazwa pochodzi od nazwiska biskupa warmijskiego Marcina Kromera. | ||
+ | *Gwarowo: ''Kramerovo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kronowo''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Groß Kronau'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa w latach 1936-45: ''Cronau''. Pruskiego pochodzenia. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kronówko''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Klein Kronau'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Cronau-Gut''. | ||
+ | *Do 1996 r. oficjalnie: ''Kronówka''. Taka postać musiała się ustalić po wojnie, wbrew ustaleniom KUNM i ludowej tradycji. Słusznie więc ją naprostowano. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Krupoliny''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | |1 | + | |1 |
− | |'' | + | |''Kroplainen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1364 ''Kropelyn'', 1587 ''Kropelein''. Wieś powstała na pruskim polu osadniczym zwanym ''Kautyn'' (1364). | ||
+ | *Gwarowo: ''Kroplai̯ny'' / ''Krupolïny''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Lamkowo''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Groß Lemkendorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | | -- |
− | + | | | |
+ | *1350 ''Villa Lemkoni'', 1363 ''Brunsdorf'' alias ''Lemkendorf''. Wieś nosiła więc początkowo dwie oboczne n. niemieckie, z czasem ustaliła się jednak nazwa ''Lemkendorf''. Spolszczenie ''Lamkowo'' znane już od XVII w. | ||
+ | *Gwarowo: ''Lamkovo (Duže)''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Lamkówko''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Klein Lemkendorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | |Gwarowo: ''Lamkovo Mau̯e'' / ''Lamkůfko'' / ''Lamkůvek''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Leszno''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''(Groß) Leschno'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Leschnau'' (taka postać zaświadczona już w 1789). | ||
+ | *Dawniej też: ''Leśno'' (Barczewski). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Leszno Małe''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Klein Leschno'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa w latach 1938-45: ''Försterei Leschnau''. |
− | * | + | *Dawniej też: ''Leśnictwo Leśno'' (Barczewski). |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łapka''' |
− | | | + | |Barczewo |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Lapka'' |
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1933-45: ''Lapken''. Stosowano też określenia ''Lapkawald'' lub ''Lapkaabfindung''. | ||
+ | *Wybudowanie dość nowe. Nazwa ponowiona od n. lasu. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łęgajny''' |
− | | | + | |Barczewo |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Lengainen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Potocznie też: ''Lęgajny'' (tak też u Barczewskiego, gw. ''Leŋgai̯ny''). Taką nazwę nosi też przystanek kolejowy. | ||
+ | *1364 ''Langene''; 1388 ''Langeyn'', ''Langeynen''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Maruny''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Maraunen'' |
− | | | + | |pruskie |
− | + | | -- | |
− | + | | | |
+ | *Dawniej też: ''Maruny Duże (Wielkie)'', niem. ''Groß Maraunen''. | ||
+ | *1349 ''Merun'', 1376 ''Merune''. Nazwa pruska, przejściowo z niem. członem -''dorf'' (1381 ''Merunendorf''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Mokiny''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Mokainen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Mokajny'' (XVII w.) | ||
+ | *1364 ''Mockin'', 1384 ''Mokyn''. Początkowo też pojawia się n. niem. ''Grünenwald'' (1364), która nie przyjęła się. | ||
+ | *Gwarowo: ''Mokˊiny''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Niedźwiedź''' |
− | | | + | |Barczewo |
+ | |4 | ||
+ | |''Bärenbruch'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Niedźwiedziak''' | ||
+ | |U Barczewskiego: ''Niedźwiedziak'' (GPW, s. 20, 64). Przeoczyli tę formę najwyraźniej Leyding i KUNM, nadając folwarkowi nową n. ''Niedźwiedź''. Współcześnie w gwarze odnotowano jeszcze jedną formę - ''Niedźwiady'' (gw. ''Ńeʒ́v́ady''), która chyba raczej powstała po wojnie, pod wpływem KUNMowskiego nazewnictwa. W takich przypadkach wolę zaufać tradycji przedwojennej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nikielkowo''' | ||
+ | |Barczewo | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Nickelsdorf'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Spotykany również wariant: ''Nikiełkowo'' (do 2007 r. oficjalny, ale niezgodny z tradycją i ustaleniami KUNM). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Odryty''' |
− | | | + | |Barczewo |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Odritten'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Dawniej też: '' | + | *1381 ''Waidriten'', 1492 ''Woydriten''. Nazwa pruska, wieś powstała na polu ''Kyrsynen'' (1381). |
− | * | + | *Dawniej też: ''Woryty'' (XVII w.) |
+ | *Gwarowo: ''Odrïtï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Orzechówko''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | |4 | + | |4 |
− | |'' | + | |''Orzechowo-Mühle'' |
− | | | + | |polskie |
− | |''' | + | |'''Orzechowo''' |
− | | | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Alt Wartenburg Abbau''. | ||
+ | *Poprawna nazwa młyna to ''Orzechowo'' (por. gwarowe ''Ožexovo''). Forma na -ówko jest powojenna, nie znajduję dla niej uzasadnienia. Jeśli potrzebne jest dookreślenie, można by użyć formy ''Orzechowo-Młyn''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Próle''' |
− | | | + | |Barczewo |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Prohlen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1372 ''Pralesdorf''. Z czasem odpada człon niem. -''dorf'' - 1615 ''Proles''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Prole'' (częściej u przedwojennych autorów). Postać z "ó" znana jest w gwarze. | ||
+ | *Gwarowo: ''Průle'' (Gen. ''Průlůf''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Radosty''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Ottendorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
+ | |'''Stara Wieś''' (?) | ||
+ | | | ||
+ | *Brak historycznej polskiej nazwy - Barczewski używa tylko nazwy "Otendorf". Powojenna nazwa ''Radosty'' jest chrztem KUNM - pseudosłowiańskim (od im. ''Radost''), a więc nieakceptowalnym. Leyding podaje jednak niem. wariant ''Altendorf'' i na jego podstawie - spolszczenie ''Stara Wieś''. Wariant ten nie pojawia się nigdzie indziej, być może jest on zniekształceniem nazwy ''Ottendorf''. Tak czy inaczej, nazwa "Stara Wieś" wydaje się lepsza od obecnego chrztu (a także od może i trafnych znaczeniowo, ale z pewnością sztucznych "''Otowic''" Kohutka). Wieś jest faktycznie dość stara, pierwsza wzmianka pochodzi z 1353 roku. | ||
+ | *Wieś powstała w pobliżu lasu o pruskiej nazwie ''Wungerithen'' (1353). Nie można jednak tej nazwy wiązać bezpośrednio z tą wsią. W tym samym lesie powstała m.in. wieś ''Studzianka'' w obecnej gm. Jeziorany (p.) | ||
+ | *W NMP podany następujący zapis gwarowy (jako dawny): ''Votendorf'' (Gen. -''dorfa''). Raczej nie jest to forma, którą można by wykorzystać, jednak fakt istnienia tu protetycznego v- jest ciekawy i wart odnotowania. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Ramsowo''' | ||
+ | |Barczewo | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Groß Ramsau'' | ||
+ | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1379 ''Rampsow'', 1597-98 ''Ramsaw''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Ramsovo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Ramsówko''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Klein Ramsau'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
− | | | + | | |
+ | *Pierwotnie niem. ''Ramschebuden'' (1755). | ||
+ | *Dawniej też: ''Ramsówka'' (koniec XVIII w.), a współcześnie potocznie też ''Ramsówek'' (co jest chyba przeinaczeniem, chociaż takie wahania rodzaju nie są rzadkością). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Rejczuchy''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Karolinenhof'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa ''Rejczuchy'' oryginalnie polska (odnazwiskowa) - istniała już przed wojną, obocznie do niemieckiej. Por. zapis 1855 ''Abbau Reyczug'' i formę gw. ''Rai̯č́uxï''. Wobec takiej formy gwarowej, może powinny to być "Rajczuchy"? |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Ruszajny''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Reuschhagen'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa uważana za niemiecką (1336 ''Russchenhain''), w języku polskim przejęta analogicznie do nazw pruskich na -''ajny'' (co nie jest rzadkością przy niem. sufiksie -''hain'', ''hagen'' - por. ''Rozajny'', ''Gronajny''). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Rycybałt''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Rittebalde'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | * | + | *1373 ''Rythabalt''. Nazwa pruska. |
− | + | *Dawniej też: ''Ryczybałdy'' (Barczewski). | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Sapunki''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Klein Sapuhnen'' |
− | | | + | |pruskie |
− | |''' | + | |'''Zapuny Małe''' |
| | | | ||
− | * | + | *Po wyjaśnienia, patrz niżej. Zgodna z przedwojenną tradycją jest forma ''Zapuny Małe'' (lub ''Zupuny Małe''), chociaż zapis gwarowy daje też możliwe uzasadnienie formie ''Zapunki'' (chociaż takie zdrobnienia pruskich nazw są raczej "odchyłem od normy"). Barczewski rozróżnia Zupuny-Dwór (ob. Sapuny) i Folwark (ob. Sapunki). |
− | * | + | *Gwarowo: ''Zapunkˊi'' |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Sapuny''' |
− | | | + | |Barczewo |
|4 | |4 | ||
− | |'' | + | |''(Groß) Sapuhnen'' |
− | | | + | |pruskie |
− | |''' | + | |'''Zapuny''' |
| | | | ||
− | * | + | *1367 ''Sapon'', 1394 ''Supone''. Nazwa pruska. |
− | + | *W przedwojennej tradycji: ''Zapuny'', ''Zupuny''. Tak samo również w gwarze - ''Zapunï'' (-''ůf''). Forma obecna, ''Sapuny'' jest nietradycyjna. Utworzył ją KUNM, celem przybliżenia polskiej formy do pruskiego oryginału (który miał nagłosowe S-. Polskie Z- to wpływ wymowy niemieckiej). Wykładnikiem polskiej nazwy powinna być jednak ludowa tradycja, dlatego też uważam, że należy wrócić do formy ''Zapuny''m. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Skajboty''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Skaibotten'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1362 ''Scayboth'', 1380 ''Schaybothen''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Skajwoty''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Skai̯botï'', ''Skai̯votï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Stare Włóki''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Alt Vierzighuben'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Stary Wierckub''' |
| | | | ||
+ | *Przed wojną: ''Stary Wierzgub'', ''Wierzkub'', ''Wierckub''. Ta ostatnia forma zaświadczona w gwarze (gw. ''Źyrckup'', ''Źyckup'' - początek XX w. Współcześnie ''Stare Vu̯ůkˊi''), u Barczewskiego (opracowanie najwierniejsze ludowemu językowi) i Leydinga, toteż właśnie ją wybieram spośród możliwych wariantów. Powojenna forma ''Stare Włóki'' nawiązuje do ostatniego członu n. niem. (-''huben''), ale sama w sobie jest tworem sztucznym, nieludowym (powojenne gwarowe ''Stare Vu̯ůkˊi'' to już wpływ nazewnictwa urzędowego, ale mieszkaniec wsi to wciąż ''v́ežkubźåk''). | ||
+ | *Zob. też ''Nowe Włóki'', gm. Dywity. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Studzianek''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Kutzborn'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Kucbory''' |
− | | | + | | |
+ | *Przed wojną: ''Kucbory'' lub ''Kodborno'' (rzadziej). | ||
+ | *Barczewski wspomina także o historycznej nazwie ''Małe Kierzniny'' (p. wyżej ''Kierzliny''), która miała obowiązywać w czasach biskupa Szembeka. | ||
+ | *Gwarowo: ''Kucbory''. Obecnie, pod wpływem nazwy urzędowej także ''Stuʒ́ankˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Szynowo''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Schönau'' |
− | | | + | |pruskie? |
| -- | | -- | ||
− | |Pierwszy | + | | |
+ | *Pierwszy zapis: ''Schonow'' (1395). Pospiszylowa uważa za nazwę pruską (nie przedstawia jednak żadnych mocnych argumentów) i rekonstruuje *Sanaws. W polskim nazwa przejęta fonetycznie z niem. | ||
+ | *Zapis gwarowy: ''Š́ïnovo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Tęguty''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Tengutten'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1344 ''Tungebouth'', 1381 ''Tungebuten''. Nazwa pruska dwuzłożona *Tungebutai, wtórnie uproszczona. | ||
+ | *Gwarowo: ''Teŋgutï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Tumiany''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | |1 | + | |1 |
− | |'' | + | |''Daumen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1364, 1375 ''Dumen'', 1354 ''Dewmen''. Nazwa pruska. | ||
+ | *Gwarowo: ''Tumńanï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wipsowo''' |
− | | | + | |Barczewo |
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Wieps'' |
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Gipsowo''' | ||
+ | | | ||
+ | *1347 ''Wypsowen'', 1389 ''Wypsaw''. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Wipsowskiego (1364 ''Wypsow''). | ||
+ | *Wszystkie opracowania przedwojenne poświadczają formę ''Gipsowo''. Forma ta niewątpliwie jest wynikiem jakiejś adideacji, jednak taka właśnie funkcjonowała wśród ludności warmijskiej. Powojenne "Wipsowo" to już KUNMowska "poprawka", mająca za cel zbliżyć tę nazwę do pruskiego oryginału. Wolę trzymać się jednak form ludowych. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wójtowo''' | ||
+ | |Barczewo | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Fittigsdorf'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
+ | |Pierwotnie: ''Vogtsdorf'' (1359), stąd nazwa polska (notowana od XVI w.). Wtórnie (od połowy XVII w.) - ''Fittigsdorf''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wrócikowo''' | ||
+ | |Barczewo | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Robertshof'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Robertowo''' | ||
+ | |U Leydinga: ''Robertowo''. Nazwa obecna to pseudosłowiański chrzest KUNM. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zalesie''' | ||
+ | |Barczewo | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Vorwerkswalde'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Folwark''' | ||
| | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Waldhausen''. | ||
+ | *Już w 1820 r. zaświadczona polska nazwa ''Folwark'' (u Leydinga: ''Folwark Leśny''). Dzisiejsza nazwa jest tworem KUNM. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Żarek''' | ||
+ | |Barczewo | ||
+ | |5 (6?) | ||
+ | |''Neurode'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Nieród''' | ||
+ | |U Leydinga fonetyczne spolszczenie ''Nieród''. Ponadto, w gwarze jako ''Noi̯rot''. Nazwa obecna jest ahistoryczna. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Adamowo''' |
− | | | + | |Biskupiec |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Adamshof'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Niem. także ''Adamsheide''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Jedamowo'' (u Barczewskiego, forma gwarowa). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Biesowo''' |
− | | | + | |Biskupiec |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Groß Bößau'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1354 ''Bezow'', 1369 ''Besow''. Nazwa pruska. | ||
+ | *W gwarze: ''Bźesovo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Biesówko''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Klein Bößau'' |
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Patrz wyżej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Boreczek''' | ||
+ | |Biskupiec | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Heide'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
+ | |(Borek) | ||
+ | |U Leydinga: ''Borek'', ostatecznie przyjęto jednak formę "Boreczek". Forma Leydinga wydaje mi się bardziej intuicyjna, chociaż wobec braku tradycji, nie ma to większej różnicy. Z drugiej strony, Barczewski wspomina o lesie ''Borek'' w pobliżu Ramsowa - może to ten sam las, w którym znajduje się ta leśniczówka? | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Borki Wielkie''' | ||
+ | |Biskupiec | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Groß Borken'' | ||
+ | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Osada ''Borki Małe'' straciła jednostkowość i obecnie stanowi część Borek Wielkich. Niemniej, kolonia ''Borki Małe'' wciąż znajduje się w pewnym oddaleniu od właściwych Borek Wielkich, więc może jej nazwa jakoś funkcjonuje? |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Botowo''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Bottowen'' |
− | | | + | |pruskie (spolonizowane) |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa w latach 1938-45: ''Bottau''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bredynki''' |
− | | | + | |Biskupiec |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Bredinken'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | + | *Dawniej też: ''Bredynek'', ''Nowa Wieś'' (niem. ''Neudorf'' - tak w XVI w.). | |
− | + | *1587 ''Breding''. Nazwa staropruska. | |
− | + | *Gwarowo: ''Brei̯dïnkˊi'' / ''Brei̯dïnek''. | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bukowa Góra''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Bukowagurra'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa w latach 1927-45: ''Buchenberg''. |
− | * | + | *Nazwa pierwotna: ''Brandtheide'' (1585). |
+ | *Gwarowo: ''Bukovo Gůra''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Chmielówka''' |
− | | | + | |Biskupiec |
− | | | + | |1? |
− | |'' | + | |''Chmielowken'' |
− | | | + | |polskie |
− | | | + | |(Chmielówko?) |
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa w latach 1938-45: ''Neumoithenen''. |
− | * | + | *W opracowaniach przedwojennych w rodzaju nijakim: ''Chmielówko''. Nie mam danych, które mogłyby rozstrzygnąć, który rodzaj jest poprawniejszy. Z drugiej strony, w Tece Toruńskiej jest ''Chmielewka'' (jednak nie jestem pewien, czy to ta wieś). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Czerwonka''' |
− | | | + | |Biskupiec |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Rothfließ'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | * | + | *Dawniej też: ''Rótlis'', ''Rotflis''. |
− | * | + | *W przedwojennej literaturze istnieje zarówno spolszczenie znaczeniowe (''Czerwonka''), jak i fonetyczne (''Rotflis'' lub ''Rótlis''). Co prawda, to drugie pojawia się w opracowaniach bliższych ludowemu językowi, ale forma ''Czerwonka'' również zdaje się być ugruntowana w tradycji. Współcześnie w gwarze znane obie formy. |
+ | *Gwarowo: ''Rȯtlis'' lub ''Červȯnka''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dębowo''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Dembowo'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa | + | |Nazwa w latach 1930-45: ''Stockhausen-Försterei''. |
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Droszewo''' | ||
+ | |Biskupiec | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Kunzkeim'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Kunckajny''' | ||
+ | |1359 ''Cunczekaym'', 1365 ''Kunczen'', 1567 ''Kunigkeim''. Nazwa pruska. Nawet jeśli w osnowie leży niemiecka n. os. ''Kunz'', to i tak nazwa sama w sobie jest tworem pruskim. Przed wojną istniało ludowe spolszczenie ''Kunckajny'' (rzadziej -''kajmy''). Mimo istnienia tradycyjnego spolszczenia i pruskiego pochodzenia nazwy, KUNM zdecydowała się zbrodniczo przechrzcić tę wieś na sztuczne "Droszewo". | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dworzec''' | ||
+ | |Biskupiec | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Schönbruch'' | ||
+ | |niemieckie (zepsute z pol.?) | ||
+ | |'''Czembrucha''' (Trzemcha?) | ||
+ | | | ||
+ | *1587 ''Neudorf'' vel ''Schönbruch'', 1588 ''Tsremcha'', 1597 ''Tstremzucha''/''Trzemicha''. | ||
+ | *Pierwotnie pol. ''Trzemcha'' (co jest staropolską formą słowa "czeremcha" - dzisiejsza postać to rutenizm). Nazwa ta w mowie ludu wyewoluowała do postaci ''Czembrucha'', ''Sząbrucha'' (już w 1609 zanotowane ''Czobrucha''), zapewne pod wpływem formy niemieckiej (która sama w sobie może być zepsuciem nazwy polskiej). Szkoda, że mimo słowiańskiego pochodzenia nazwy tej wsi, KUNM zdecydowała się ją zniweczyć na rzecz kompletnie nowej, ahistorycznej nazwy "Dworzec". Niewątpliwie należy tę nazwę zmienić na ludową ''Czembrucha'', chociaż można by też rozważyć powrót do pierwotnej formy ''Trzemcha''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dymer''' |
− | | | + | |Biskupiec |
− | |1 | + | |1~4 |
− | |'' | + | |''Dimmern'' |
− | | | + | |pruskie |
− | |( | + | |(Dymry?) |
| | | | ||
− | * | + | *1411 ''Dimber'', ''Dymmer''. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora ''Dymer'' (dziś spuszczonego). |
− | + | *Literatura przedwojenna wskazuje dość jednoznacznie na formę liczby mnogiej - ''Dymry'' (Gen. ''do Dymer''). Powojenna zmiana rodzaju może być motywowana chęcią utrwalenia na mapie nazwy nieistniejącego dziś jeziora w formie niezmienionej. Jednak niewykluczone też, że forma syngularna ''Dymer'' była już wcześniej w użyciu u ludności mazurskiej. Ponadto, Barczewski w tekście "Geografii Polskiej Warmii" pisze też "...pod wsią ''Dymrem''" (s. 70), co wskazuje na mianownik "Dymer", jednak w spisie nazw pod koniec książki już wymienia "Dymry". Może rodzaj gramatyczny był chwiejny? | |
− | * | ||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gęsikowo''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Labuch-Försterei'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Łabuch'' | ||
+ | *Nazwa ''Gęsikowo'' (zaświadczona już w 1820 r.) współistniała z nazwą ''Łabuch'', ponowioną od pruskiej nazwy wsi ''Łabuchy'' (p. niżej). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Januszewo''' |
− | | | + | |Biskupiec |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Johannisberg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | | -- |
− | + | | | |
+ | *Potocznie używana też nazwa ''Biskupiec-Kolonia''. Lepiej unikać takiego nazewnictwa. | ||
+ | *U Leydinga ''Janowo'', w PRNG wariant ''Janowa Góra''. Żadna z tych nazw nie ma jednak tradycji przedwojennej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Józefowo''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Josephshof'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kamionka''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''(Groß) Kamionken'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Powojenna wieś ''Kamionka'' powstała z połączenia trzech wsi: ''Kamionka Mała'' (niem. ''Klein Kamionken'', 1938-45: ''Rogetten''), ''Kamionka Wielka'' (niem. ''Groß Kamionken'', 1938-45: ''Groß Steinfelde'') i ''Kamionka'' (niem. ''Kamionken'' lub ''Steinhof'' [urz., wprow. w XIX w.]), przy czym ta ostatnia zdaje się być jakimś sztucznawym tworem, wydzielonym z Kamionki Wielkiej. | ||
+ | *U początków istnienia wsi w XIV-XV w. obok nazwy ''Kamionka'' funkcjonowały również niemieckie nazwy ''Steindamerau'', ''Mönchgut'', ''Nickelsberg'', które z czasem zanikły. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kobułty''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Kobulten'' |
− | | | + | |pruskie? |
− | | | + | | -- |
− | | | + | | |
+ | *1388 ''Koboltaw''. Nazwa odosobowa, autorzy NMP uważają ją za twór słowiański, ale osobiście nie wykluczałbym pruskiej etymologii. | ||
+ | *Gwarowo: ''Kobutï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kojtryny''' | ||
+ | |Biskupiec | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Kattreinen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Katrejny''' | ||
+ | | | ||
+ | *1359 ''Köytrin''. Nazwa pruska. | ||
+ | *Przed wojną: ''Katrejny'' lub ''Katrajny'' (rzadziej). Takiej formy musiała używać polskojęzyczna ludność warmijska. Forma ''Kojtryny'' jest już powojennym tworem KUNM, chyba mającym za cel zbliżyć tę nazwę do pruskiego oryginału. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kramarka''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Kramarka'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa w latach 1938-45: ''Krammen''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Labuszewo''' |
− | | | + | |Biskupiec |
+ | |6 | ||
+ | |''Haasenberg'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Hozębark''' | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwę niem. (pochodzącą od nazwiska założyciela) ludność mazurska spolszczyła jako ''Hozębark'', ''Hozanbark''. KUNM zmieniła tę nazwę na sztuczną ''Labuszewo'', która upamiętna działacza mazurskiego Bogumiła Labusza. | ||
+ | *Gwarowo: ''U̯ozymbark'' / ''U̯ozembark''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lipowo''' | ||
+ | |Biskupiec | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Lipowo'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1933-45: ''Lindenhorst''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Łabuchy''' | ||
+ | |Biskupiec | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Labuch'' |
− | | | + | |pruskie |
+ | |(Łabucha) | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Łabuch'', ''Łabucha''. | ||
+ | *Barczewski używa formy żeńskiej ''Łabucha'' i wyraźnie zaznacza, że jest to forma ludowa, uważając "Łabuchy" Kętrzyńskiego za błąd. Z drugiej strony, w gwarze zanotowano też formę męską, więc być może rodzaj tej nazwy był chwiejny. Może nie ma sensu już teraz tego poprawiać? | ||
+ | *Współczesne formy gwarowe: ''Labux'' (Gen. -''a'' lub ''u'') / ''U̯abuxï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Łąka Dymerska''' | ||
+ | |Biskupiec | ||
+ | |1? | ||
+ | |''Dimmernwiese'' | ||
+ | |hybryda (prus. + niem.) | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |U Chojnackiego: ''Dymrowska Łąka''. Kwestia przymiotnika jednak wydaje się być czysto arbitralna (poza tym, forma ''dymerski'' jest strukturalnie poprawniejsza). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Ługi''' |
− | | | + | |Biskupiec |
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Wiesenthal'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | | | + | |'''Wizental''' |
− | | | + | |Gwarowo: ''Vˊizentol''. To świadczy o tym, że lud przejął tę nazwę fonetycznie. Forma ''Ługi'' chociaż nawiązuje znaczeniowo do n. niemieckiej (stpol. ''ług'' = podmokła łąka), jest tworem KUNM. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Mojtyny''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Moythienen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Pisownia w latach 1938-45: ''Moithienen''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Mojtyń'', ''Mojtejny'' (Teka Toruńska). | ||
+ | *1601-02 ''Modien''. Nazwa pochodzenia pruskiego. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Najdymowo''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Neudims'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1374 ''Nydem''; 1389 ''Nedem'', ''Neydem''; 1430 ''Neydems''. Nazwa pruska, przez polskich Warmiaków przyswojona z sufiksem -''owo''. | ||
+ | *Zapis gwarowy: ''Noi̯dïmovo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nasy''' |
− | | | + | |Biskupiec |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Nassen'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
− | | | + | | |
+ | *1585 ''Nassa'', 1609 ''Nassau''. Nazwa pruska. | ||
+ | *Dawniej też: ''Salwin'' (XVI w., notowane u Kętrzyńskiego), również pruskie. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nowe Marcinkowo''' |
− | | | + | |Biskupiec |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Neu Märtinsdorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | |Człon ''Nowe'' (Neu) pojawia się dopiero w XIX w., dla odróżnienia od Marcinkowa w obecnej gm. Purda (p. niżej). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Parleza Mała''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''(Klein) Parlösen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Patrz niżej. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Parleza Wielka''' |
− | | | + | |Biskupiec |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Groß Parleese'' |
− | | | + | |pruskie |
− | |''' | + | | -- |
− | + | | | |
+ | *Niem. także ''Groß Parlösen''. Nazwa pruskiego pochodzenia. | ||
+ | *W potocznym użyciu także forma ''Parlice Wielkie''. Należy unikać tej formy, będącej powojennym przeinaczeniem. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pierwój''' |
− | | | + | |Biskupiec |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Pierwoy'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
+ | *Do 2009 r. oficjalnie ''Pierwoj''. Postać z -ó- częstsza w przedwojennych materiałach. | ||
+ | *Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (1388 ''Perwais'', ''Perwante''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pudląg''' |
− | | | + | |Biskupiec |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Paudling'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
− | | | + | | |
+ | *1397 ''Pudeling''. Nazwa ponowiona od jeziora (spuszczonego). | ||
+ | *Gwarowo: ''Pudlȯŋk''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Rasząg''' |
− | | | + | |Biskupiec |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Raschung'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
− | |Nazwa | + | | |
+ | *Nazwa ponowiona od jez. Rasząg (1400 ''Ransinge''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Råšȯŋk'' (gen. -''yŋga''). Ludowa odmiana tej nazwy brzmi więc: ''Rasząg'' - do ''Raszęga'' (a nie "Rasząga", jak sugerują to powojenne ustalenia). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Rozwady''' |
− | | | + | |Biskupiec |
− | |6 | + | |5 (6?) |
− | |'' | + | |''Erdmannsdorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Erdmanki''' |
| | | | ||
− | * | + | *U Leydinga ''Erdmanki'', co wydaje się naturalnym (może nawet przedwojennym) przyswojeniem nazwy niemieckiej. Innej tradycji brak, Barczewski milczy o tej wsi. Nazwa obecna to chrzest KUNM. |
− | * | + | *W potocznym użyciu także: ''Biskupiec-Kolonia Druga''. |
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rudziska''' | ||
+ | |Biskupiec | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Rudzisken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach: 1928-45: ''Rudau''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Rukławki''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|4 | |4 | ||
− | |'' | + | |''Rochlack'' |
− | | | + | |pruskie |
− | |''' | + | |'''Ruchławki''' |
− | | | + | | |
+ | *Źródła przedwojenne podają: ''Rochławki'', ''Ruchławki'' (to drugie zaświadczone w gwarze). Forma obecna jest już powojenną "poprawką" KUNM, mającą zbliżyć nazwę do pruskiego oryginału (1379 ''Roklawken''). Nie jest to forma ludowa. | ||
+ | *Gwarowo: ''Ruxu̯afkˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Rzeck''' |
− | | | + | |Biskupiec |
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Ridbach'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Rydbach''' |
− | | | + | | |
+ | *Pierwotnie: ''Richenbach'' (1426). Nazwa spolonizowana jako ''Rydbach'', forma obecna jest chrztem. | ||
+ | *Wieś znajduje się w pobliżu jeziora o staropruskiej nazwie ''Nałcz'' (niem. ''Nautsch-See'', 1576 ''Naltz''). Należy wyrugować rozpowszechnioną obecnie niepoprawną nazwę "Jezioro Rzeckie". | ||
+ | *Gwarowo: ''Rïdbax''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Sadłowo''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Sadlowo'' |
− | | | + | |pruskie (spolonizowane) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Nazwa w latach | + | *Nazwa w latach 1938-45: ''Forstamt Bischofsburg''. |
− | * | + | *Pierwotnie: ''Saddel'' (1426). Jest to nazwa pruska (prus. ''sadellis'' = zagroda, majątek), przejęta przez polskojęzyczną ludność z sufiksem -''owo''. |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Sadowo''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Saadau'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Stanclewo''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Stanislewo'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1931-45: ''Sternsee''. W XVI-XVII w. pojawia się inna forma niem. - ''Stenzeldorf'', będąca kalką n. polskiej. | ||
+ | *Pierwotnie: ''Stanisławowo'' (XVI-XVII w.). Nazwa ta (upamiętniająca bpa Stanisława Hozyusza, będącego też założycielem tej wsi) następnie uprościła się do formy ''Stanislewo'' (taka forma utrwaliła się w niem.), ostatecznie ''Stanclewo''. Barczewski zapisywał tę nazwę "Stańslewo", uważając wymowę z -nc- za objaw wymowy gwarowej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Stryjewo''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Striewo'' |
− | | | + | |pruskie (spolonizowane) |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1928-45: ''Stockhausen''. | ||
+ | *Nazwa uważana za pruską, ponowioną od nazwy jeziora Stryjewskiego (1369 ''Strene'', ''Streue''; 1395 ''Strege''), spolonizowana do postaci "Stryjewo". | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Węgój''' |
− | | | + | |Biskupiec |
− | | | + | |1~4 |
− | |'' | + | |''Wengoyen'' |
− | | | + | |pruskie |
− | |''' | + | |(Węgoje) |
− | + | | | |
+ | *1359 ''Wangaien'', 1420 ''Wangoy''. Nazwa staropruska, ponowiona od n. wodnej (rzeczki i jeziora). | ||
+ | *Bliższa językowi ludowemu jest chyba postać liczby mnogiej: ''Węgoje''. Taką podaje literatura przedwojenna. Z drugiej strony, pewne wahania rodzajowe wydają się w pełni naturalne, a w powojennym użyciu gwarowym zaświadczono formę pojedynczą. | ||
+ | *Gwarowo: ''Veŋgȯi̯'' (do ''Veŋgoja''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wilimy''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|4 | |4 | ||
− | |'' | + | |''Willims'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Wylims''' |
| | | | ||
+ | *Pierwotnie nazwa pruska: ''Suszekaim'' (1359), następnie niem. ''Wilhelmsdorf'' (XIV w.), ostatecznie ''Willims''. | ||
+ | *U Barczewskiego: ''Wylims''. Tak najwyraźniej spolszczyli tę nazwę Warmiacy. Obecna forma ''Wilimy'' to już ponowne spolszczenie, stworzone przez KUNM, zapewne w celu pozbycia się z nazwy obcego morfemu. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wólka Wielka''' |
− | | | + | |Biskupiec |
− | |1 | + | |1 |
− | |'' | + | |''Groß Wolka'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa w latach 1938-45: ''Großwolken''. |
− | * | + | *Dawniej też: ''Wólka Łabuska'' (niem. ''Labuch-Wolka''). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zabrodzie''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Zabrodzin'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1926-45: ''Schöndorf''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zameczek''' | ||
+ | |Biskupiec | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Neu Chatell'' | ||
+ | |niem.-francuskie | ||
+ | |(Nowy Zameczek) | ||
| | | | ||
+ | *Używane też: ''Biskupiec-Kolonia Pierwsza'', ''Nowy Zameczek'' (to ostatnie bliższe oryginałowi). | ||
+ | *Nazwa niem. utworzona z francuskiego (zapewne pod wpływem mody, osada postała w XIX w.). Nadana przez KUNM nazwa ''Zameczek'' nawiązuje do znaczenia franc. ''chatel'' = zamek. Oprócz tego, w potocznym użyciu spotyka się formę "Nowy Zameczek", bliżej oddającą oryginał. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zarębiec''' |
− | | | + | |Biskupiec |
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Kleisack'' |
− | |niemieckie | + | |pruskie lub niemieckie |
− | | | + | |'''Klejzak''' |
− | | | + | |Przed wojną: ''Klejzak'', ''Klajsak''. Również współcześnie w gwarze: ''Klei̯zak''. Pospiszylowa dopuszcza nawet możliwość pruskiego pochodzenia toponimu, więc tym bardziej należy przywrócić tę nazwę, w miejsce sztucznego chrztu "Zarębiec". |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zawada''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Sawadden'' |
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zazdrość''' |
− | | | + | |Biskupiec |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Sazdrosz'' |
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa w latach 1930-45: ''Falkenheim''. |
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Barcikowo''' | ||
+ | |Dobre Miasto | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Battatron'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Bartroby''' | ||
+ | |1353 ''Barthentroben''; 1365, 1388 ''Bartentroben''. Nazwa pruskiego pochodzenia. Nadana po wojnie forma ''Barcikowo'' w jakiś sposób oddaje rdzeń nazwy oryginalnej, ale nie można jej uznać za spolszczenie nazwy pruskiej. Wobec braku tradycji, postuluję własne spolszczenie fonetyczne ''Bartroby'' (z prus. ''Bart-an-trob-''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bzowiec''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
− | | | + | |3 |
− | |'' | + | |''Beiswalde'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Cerkiewnik''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Münsterberg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Nisztembark''' |
| | | | ||
+ | *Barczewski podaje dla nazwy wsi spolszczenie ''Nisztembark''. Jest to forma zdecydowanie ludowa, naznaczona warmijskimi cechami gwarowymi. Można byłoby ją naprostować na "Misztembark" (lub nawet "Mistembark"), ale lepiej korzystać z form zaświadczonych. Dzisiejsza nazwa jest chrztem KUNM. | ||
+ | *Internetowe źródła podają starszy wariant pol. ''Miła Góra'', ale raczej nie jest to forma przedwojenna - prędzej jakiś twór powstały wkrótce po wojnie. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Chmury''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
− | | | + | |6? |
− | |'' | + | |''Wölken'' |
− | | | + | |polskie? |
− | |( | + | |'''Wólka''' (?) |
− | | | + | | |
+ | *Nazwa oficjalnie ustalona przez KUNM: ''Wilki''. Ostatecznie przyjęła się jednak nazwa ''Chmury''. | ||
+ | *Brak tradycji przedwojennej. Używana obecnie forma ''Chmury'' wynika zapewne z powierzchownego, dosłownego przetłumaczenia formy niem. Nie wydaje mi się jednak, żeby interpretacja ta była poprawna. Być może forma niem. oddaje pol. ''Wólka'' - taki pogląd najwyraźniej przedstawia Leyding, notując dla tej osady właśnie taką nazwę. Potrzebna jednak jest dokumentacja hist. i informacje etymologiczne, aby móc to ostatecznie ustalić. Zastanawia też geneza KUNMowskiej formy ''Wilki''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Głotowo''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Glottau'' |
|pruskie | |pruskie | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1290 ''Glottov'', 1312 ''Glottowia''. Bardzo stara nazwa pruska. |
− | + | *W użyciu również ''Glotowo''. Obie formy już od czasów przedwojennych (forma z "l" u Barczewskiego). | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jesionowo''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
− | |1 | + | |1~2 |
− | |'' | + | |''Eschenau'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |U Chojnackiego ''Jesionów'', ale nie jest to raczej ludowa forma. Zresztą, dla tego regionu bardziej naturalne są formy nijakie na -''owo''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kabikiejmy''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Ober Kapkeim'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | |'''Kapki Górne''' |
| | | | ||
+ | *1284 ''Cabekayme'', 1344 ''Kabocaym''. | ||
+ | *Nazwa wariantowa: ''Kabikiejmy Górne''. Taka postać zdaje się mieć więcej sensu, ze względu na istnienie obok wsi Kabikiejmy Dolne oraz na nazwę niemiecką. Mimo to, KUNM ustaliła postać bez tego członu. | ||
+ | *Barczewski podaje ludowe spolszczenie ''Kapki'' (Górne, Dolne), co ma potwierdzenie w szesnastowiecznych księgach kościelnych. Nazwa pruska została przejęta przez polskich Warmianków z pominięciem prus. członu -''kaim'' (co nie jest na Warmii rzadkością - por. ''Pistki'' = niem. ''Piestkeim'', ''Pupki'' = ''Pupkeim''). Przyjęta przez KUNM forma ''Kabikiejmy'' jest oczywiście bliższa pruskiemu oryginałowi, ale za to niezgodna z ludową tradycją. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kabikiejmy Dolne''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Unter Kapkeim'' |
− | | | + | |pruskie |
− | |''' | + | |'''Kapki Dolne''' |
− | |Patrz | + | |Patrz wyżej. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kłódka''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
− | |1 | + | |2 (1?) |
− | |'' | + | |''Klutkenmühle'' |
− | | | + | |hybryda (pol. + niem.)? |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Potrzebne dokładniejsze informacje. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Knopin''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Knopen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1297 ''Knopin'', 1386 ''Knopyn''. Wieś założona na polu o nazwie ''Troben''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kosyń''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
− | |4 | + | |4? |
− | |'' | + | |''Koßen'' |
− | | | + | |pruskie |
− | |''' | + | |'''Kos''' (?) |
| | | | ||
+ | *1339, 1340 ''Cossow''; 1432 ''Cossen''. Nazwa raczej pruska. Wywód niemiecki z NMP wydaje mi się niesłuszny. | ||
+ | *Leyding podaje historyczną formę ''Coss'' (nie wiadomo jednak, z jakiego źródła ona pochodzi), więc może historycznie nazwę tej wsi spolszczano jako ''Kos''. Sądząc po dawnych zapisach, możliwa też byłaby forma "Kosów" lub "Kosowo". | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Krzyżno''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Weißkreuz'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |W potocznym powojennym użyciu oraz w PRNG zanotowana oboczna nazwa ''Biały Krzyż'' (podobnie u Leydinga: ''Białokrzyże''), co jest dokładnym tłumaczeniem n. niemieckiej. Może taki wariant byłby lepszy, z drugiej strony jednak brak tradycji. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kunik''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Windenhof'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Według niemieckich źródeł internetowych, miejscowość początkowo nosiła nazwę ''Abbau Kunig'' od nazwiska właściciela - Valentina Kuniga. Tego typu odnazwiskowe nazwy były typowe dla nowo założonych wybudowań, nie posiadających jeszcze nazwy urzędowej. Po wojnie KUNM ustalił nazwę nawizującą do tego nazwiska w formie ''Kunik'' (tak też u Leydinga, który co ciekawe poprawia tę formę w erracie na ''Konik''). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łęgno''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
|4 | |4 | ||
− | |'' | + | |''Lingenau'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Linowo''' |
− | | | + | |Pierwotnie: ''Lindenau''. Szesnastowieczny polski spis jezior na Warmii wspomina pobliskie jezioro ''Sawąg'' (niem. ''Sawang-'' lub ''Lingenauer See'', dziś w większości osuszone) jako ''Jezioro Linowskie''. Oznacza to, że używanym wówczas spolszczeniem nazwy tej wsi było ''Linowo''. Forma "Łęgno", chociaż w pewien sposób nawiązuje fonetycznie do oryginału jest już powojenna. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Mawry''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Mawern'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
+ | |1366 ''Mauren'', 1357 ''Mawren''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Międzylesie''' | ||
+ | |Dobre Miasto | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Schönwiese'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Krasnołąka''' | ||
+ | |Forma ''Krasnołąka'' pojawia się na przedwojennych mapach oraz u Kohutka. Nie jest to raczej ludowa tradycja, ale na pewno jest to forma lepsza od obowiązującego tworu powojennego. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nowa Wieś Mała''' | ||
+ | |Dobre Miasto | ||
+ | |1* | ||
+ | |''Neuendorf (bei Guttstadt)'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |(Nowa Wieś) | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Orzechowo''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
− | |4 | + | |4~6 |
− | |'' | + | |''Noßberg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Noszbark''' |
− | | | + | |Spis jezior z XVI w. wspomina ''Noszbarski Staw''. Oryginalnym spolszczeniem n. niem był więc ''Noszbark''. Forma "Orzechowo" co prawda oddaje znaczenie n. niem. (niem. ''Noßberg'' < ''Nußberg''), ale powstała już po wojnie. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Piotraszewo''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
|4 | |4 | ||
− | |'' | + | |''Peterswalde'' |
− | |niemieckie | + | |niemieckie |
− | |''' | + | |'''Pietrzywałd''' |
− | | | + | |W literaturze przedwojennej: ''Pietrzywałd'', ''Pietrzwałd''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Podleśna''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
− | | | + | |3 |
− | |'' | + | |''Klingerswalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Pierwotnie: ''Clunderswalde'' (1362). Od niem. nazwiska ''Klunder'' lub ''Klünder''. Brak polskiej tradycji. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Praslity''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
+ | |2 | ||
+ | |''Altkirch'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Do 2002 r. oficjalnie ''Praślity''. | ||
+ | *Pierwotnie nazwa pruska: ''Prasliten'' (1340-49), ''Praysliten'' (1354), ''Prayslite'' (1354). Powojenna nazwa polska jest jej spolszczeniem. Oprócz tego, nazwa pruskiego pola (lauku), na którym powstała wieś brzmiała ''Sangawiten'' (1345). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Smolajny''' | ||
+ | |Dobre Miasto | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Schmolainen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Szmolajny'', ''Smolany''. | ||
+ | *1382 ''Smoleyen'', 1433 ''Smaleyn''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Stary Dwór''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Althof'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
+ | |Wieś położona na pruskim polu o nazwie ''Troben'' (1297), podobnie jak sąsiedni Knopin. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Swobodna''' | ||
+ | |Dobre Miasto | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Schwuben'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Swoby''' | ||
+ | |1316 ''Swoben''. Nazwa pruska. W XVI w. funkcjonowała spolszczona forma ''Swoby'', o czym świadczy spis jezior, wspominający "''Jeziorko niewielkie przy Swobach''". Ponadto, jeżeli podawane przez Barczewskiego historyczne zapisy ''subno'', ''ssubno'' odnoszą się do tej wsi (nie ma jednak na to dowodu - Barczewski ich nie identyfikuje), to mogłyby one być zgodne z podawaną przez Leydinga formą ''Swobno''. Tak czy inaczej, obowiązującej nazwy "Swobodna" nie można uznać za poprawne spolszczenie nazwy pruskiej. Ciekawym jest fakt, że mimo takiego ustalenia nazwy wsi, nazwę terenową ''Schwubener Werder'' (półwysep wchodzący w jezioro Limajno) ustalono urzędowo jako ''Swobno''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Urbanowo''' | ||
+ | |Dobre Miasto | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Zechern'' | ||
+ | |niemieckie? | ||
+ | |'''Czechreń''' | ||
| | | | ||
− | *'' | + | *1365 ''Czecher'', 1366 ''Zecher''. Nazwa nie do końca jasna - kartoteka NMP nie wyjaśnia przekonująco jej etymologii, choć wskazuje raczej na niemieckie pochodzenie. Tak czy inaczej, w przedwojennej literaturze pojawia się spolszczenie ''Czechreń''. Nazwa powojenna jest chrztem. |
− | * | + | *Wieś powstała na pruskim polu osadniczym ''Wurlawken'' (1366). Na tym samym polu powstała też wieś Wróblik (obecnie w gm. Lidzbark Warmiński). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wichrowo''' |
− | | | + | |Dobre Miasto |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Wichertshof'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Barkweda''' |
− | | | + | |Dywity |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Bergfriede'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Gwarowo: ''Barkfyda''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Brąswałd''' |
− | | | + | |Dywity |
− | |1 | + | |1 |
− | |'' | + | |''Braunswalde'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | | | + | | -- |
− | |Dawniej też: '' | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Brunswałd''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Brůnzvou̯t'' / ''Bruncfau̯t'', -''du''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bukowina''' |
− | | | + | |Dywity |
|4 | |4 | ||
− | |'' | + | |''Forsthaus Buchwalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Bukwałd Leśny''' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| | | | ||
− | * | + | *Chociaż nazwa obecna nawiązuje znaczeniowo do n. ''Bukwałd'', to jednak przed wojną nazwa leśniczówki była taka sama jak wsi - ''Bukwałd'' (również w pol., por. Chojnacki), więc należałoby ten oryginalny układ przywrócić, dodając do nazwy typowe dla leśniczówek dookreślenie ''Leśny'' (w grę wchodzi też nazwa ''Bukwałd-Leśniczówka''). |
− | + | *Obocznie także: ''Buki'' (wariant notowany w Państwowym Rejestrze Nazw Geograficznych). | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bukwałd''' |
− | | | + | |Dywity |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Groß Buchwalde'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Buchwałd''. | ||
+ | *W gwarze: ''Buxfau̯t'' / ''Bukfau̯t''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dąbrówka Wielka''' |
− | | | + | |Dywity |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Groß Damerau'' |
− | | | + | |słowiańskie |
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: '' | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Dąbrowa''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Dambrůfka''. | ||
+ | *Zob. też ''Dąbrówka Mała'' (gm. Barczewo). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dągi''' |
− | | | + | |Dywity |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Dongen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Pierwotnie nazwa niemiecka: ''Marquartshof'' (XIV-XVII w.). Dopiero od XVII w. zaświadczona forma ''Dongen'' (Dągi), pruskiego pochodzenia (zapewne ponowiona od n. wodnej). | ||
+ | *Dawniej też: ''Dągówki''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Dȯngˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dywity''' |
− | | | + | |Dywity |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Diwitten'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1320 ''Diwite'', 1328 ''Dewithen'', 1354 ''Dewythen''. | ||
+ | *Forma gwarowa: ''Divˊitï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Frączki''' |
− | | | + | |Dywity |
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Fleming'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | |''' | + | |'''Flemiąg''' |
− | | | + | | |
+ | *Przed wojną: ''Flemiąg'' (''do Flemięga'' - tak u Barczewskiego w książce "Kiermasy na Warmji"). Podobną postać znajdujemy również we współczesnych zapisach gwarowych (z warmijską zmianą m' > mn), co dowodzi autochtoniczności tej formy (spolszczonej analogicznie do nazw pruskich na -''ąg''). Z kolei nazwa obecna nie ma jakiegokolwiek uzasadnienia historycznego, dlatego warto wrócić do tego starego ludowego spolszczenia. | ||
+ | *Forma gwarowa: ''Flemnuŋk'' (do ''Flemneŋga''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gady''' |
− | | | + | |Dywity |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Jadden'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Pierwotnie wieś miała dwie nazwy: niemiecką ''Hohenfeld'' i pruską ''Gedden'' (1369). Przyjęła się ostatecznie ta druga. | ||
+ | *Gwarowo: ''Gadï'' / ''Jadï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Gradki''' | ||
+ | |Dywity | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Gradtken'' | ||
+ | |pruskie (spolonizowane) | ||
+ | | -- | ||
+ | |Pierotnie: ''Grauden'' (1350-55), ''Gruden'' (1366). Prrzejściowo także z sufiksem -kaim (1376 ''Grawdekayme''). Nazwa pruska, rozszerzona w j. polskim o człon -''ki'' i z polskiego przejęta w niem. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kieźliny''' |
− | | | + | |Dywity |
− | |1 | + | |1 |
− | |'' | + | |''Köslienen'' |
− | | | + | |słowiańskie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | * | + | *Do 2002 r. urzędowo: ''Kieżliny'', taka postać jednak była wynikiem przeinaczenia, niezgodnego ani z ustaleniami KUNM ani ludową tradycją. |
− | * | + | *Pierwotnie dwie oboczne nazwy: niemiecka ''Friedrichsdorf'' (1348) oraz druga, zapisana jako ''Koselern'' (1348), ''Koseler'' (1399). Ta druga nie do końca pewnego pochodzenia - możliwe (wg Rosponda) pochodzenie od antroponimu ''Koźlarz'' lub nawet od śląskiej miejscowości Koźle (o ile wieś założyli osadnicy ze śląska). Pod koniec XVI w., nazwa ta przybiera formę podobną do obecnej (1598 ''Keslin'', 1615 ''Kesling''). |
+ | *Gwarowo: ''Keślˊiny'' / ''Kˊež́lïnï''. | ||
+ | *Do tej wsi nawiązuje nazwa olsztyńskiego osiedla ''Stare Kieźliny'', położona na drugim brzegu rzeki Wadąg. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lipniak''' | ||
+ | |Dywity | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Lippnak'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Lindenhain''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Ługwałd''' |
− | | | + | |Dywity |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Hochwalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | * | + | *Dawniej też: ''Ugwałd'', ''Hugwałd''. Podstawą przejęcia była zapewne dialektalna niem. forma ''Hogenwald'' (por. zresztą zapis ''Hogenwalt'' z 1363). Pisownia z nagłosowym Ł- jest nieetymologiczna - zasadniczo jest to gwarowa prelabializacja. Niemniej, taka pisownia utrwaliła się w polskiej literaturze. |
− | + | *Leyding podaje też formę ''Ługowo'', z pewnością powojenną. Zapewne była to próba nadania wsi nazwy całkowicie spolszczonej, która jednak nie przyjęła się. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Myki''' |
− | | | + | |Dywity |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Micken'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nowe Włóki''' |
− | | | + | |Dywity |
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Neu Vierzighuben'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Nowy Wierckub''' |
− | | | + | |Przed wojną: ''Nowy Wierzgub'', ''Wierzkub'', ''Wierckub''. Dalsze wyjaśnienia: p. wyżej ''Stare Włóki'', gm. Barczewo. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pistki''' |
− | | | + | |Dywity |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Piestkeim'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| | | | ||
− | * | + | *Dawniej też: ''Pistkiejmy''. |
− | *Nazwa | + | *1388 ''Pisdekayme'', 1404 ''Pisdekayn''. Nazwa pruska, przejęta w języku polskim z pominięciem prus. sufiksu -''kaim'' (chociaż przedwojenna literatura zna też wariant ''Pistkiejmy'' - być może ze sztuczną restytucją sufiksu). |
+ | *Wieś obecnie włączona do Brąswałdu jako przysiółek. Jej nazwa nie ma obecnie charakteru oficjalnego. Mimo to, warto jej używać ze względu na pradawne pochodzenie i długą tradycję. | ||
+ | *Przysiółek znajduje się nad jeziorem o staropruskiej nazwie ''Skutelnik'' (takie spolszczenie u Barczewskiego), niem. ''Skutling-See'' (1333-45 ''Schutelyng''). Lepiej nie używać rozpowszechnionej dziś nazwy "jezioro Pistki" lub "Pisteckie". | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Plutki''' |
− | | | + | |Dywity |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Plutken'' |
− | |pruskie | + | |pruskie (spolonizowane) |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Płotki'' (Barczewski). | ||
+ | *1407, 1554 ''Ploten''. Nazwa pruska, sufiks -''ki'' jest przydatkiem polskim. | ||
+ | *Gwarowo: ''Plutkˊï'' (gen. -''ek''/-''ůf''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Rozgity''' |
− | | | + | |Dywity |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Rosgitten'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Do 2002 r. oficjalnie ''Różgity''. Forma ta bywa używana do dziś (także jako ''Rózgity''), jednak postać ''Rozgity'' zdaje się być bardziej zgodna z miejscowym użyciem - ma poświadczenie gwarowe. | ||
+ | *W przedwojennej literaturze także: ''Rosogity''. Sama nazwa jest staropruska. Najstarsze wzmianki: 1328 ''Resigethen'', 1388 ''Rosegithen''. | ||
+ | *Forma gwarowa: ''Rozgˊitï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Różnowo''' |
− | | | + | |Dywity |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Rosenau'' |
− | | | + | |pruskie? |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1354 ''Rosenaw'', 1382 ''Rosenowe''. Według Pospiszylowej nazwa pruska (chociaż dopuszcza też niemieckie pochodzenie). |
− | + | *Forma gwarowa: ''Roznovo''. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Sętal''' |
− | | | + | |Dywity |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Süßenthal'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Gwarowo: ''Sėntal''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Słupy''' |
− | | | + | |Dywity |
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Stolpen'' |
− | | | + | |pruskie |
− | |''' | + | |'''Sztolpy''' |
− | | | + | | |
+ | *1290, 1363 ''Stolpe''. Nazwa pochodzenia pruskiego (od wspólnego bałtosłowiańskiego słowa - prus. ''stulps'' = słow. ''stołp'' = słup). Nazwa ''Słupy'' jest więc poprawnym tłumaczeniem (a zarazem etymologicznym kognatem) tej nazwy. Niemniej, taka forma nigdy wcześniej nie funkcjonowała - polska ludność używała formy ''Sztolpy'' (co prawda, naznaczonej wpływem wymowy niemieckiej), która pojawia się we wszystkich źródłach przedwojennych. Współczesna forma gwarowa ''Su̯upy'' (notowana u Pospiszylowej) to zapewne wpływ nazewnictwa oficjalnego (zresztą, forma ta nie przedstawia fonetycznych cech gwarowych, a NMP podaje też inny zapis, przedstawiający formę ''Sztolpy''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Štolpï'', ''Su̯upy''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Spręcowo''' |
− | | | + | |Dywity |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Spiegelberg'' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
− | + | *Pierwotnie nazwa pruska: ''Sprenzin'' (1360), przechowana w mowie polskich Warmiaków (z prus. sufiksem -''ins'' zastąpionym przez -''owo''). Forma polska znana od XVII w., istniała obocznie do n. niemieckiej ''Spiegelberg'', znanej od początku istnienia wsi. | |
− | + | *Gwarowo: ''Sprancovo'', ''Sprencovo''. | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Szypry''' |
− | | | + | |Dywity |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Schippern'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Pierwotnie: ''Schipperkaim'' (1337). Nazwa pruska, sufiks -''kaim'' z czasem wypadł. | ||
+ | *Gwarowo: ''Š́ïpry''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Tuławki''' |
− | | | + | |Dywity |
− | |1 | + | |1 |
− | |'' | + | |''Tollack'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | * | + | *1369 ''Breytenfeld'' alias ''Tollauken''. Nazwa pruska (*Tāl-lauks, dosł. "dalekie [obszerne] pole"). Forma niemiecka ''Breitenfeld'' jest jej kalką, szybko zanikła. |
− | * | + | *Gwarowo: ''Tuu̯åfkˊi'' (do ''Tuu̯åfk'') |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wadąg''' |
− | | | + | |Dywity |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Wadang'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1399 ''Wadangen''. Nazwa pruska, ponowiona od jez. Wadąg. |
− | * | + | *Gwarowo: ''Vadaŋk'', -''ga''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wopy''' |
− | | | + | |Dywity |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Woppen'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
− | | | + | |Gwarowo: ''Vopï'' (do ''Vop'') / ''U̯opy''. Nazwa pruska (1366 ''Wopen''). |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zalbki''' |
− | | | + | |Dywity |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Salbken'' |
− | |pruskie ( | + | |pruskie (spolonizowane) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Pierwotnie: ''Glandemansdorf'' (1386). Taka nazwa funkcjonowała aż do XVIII w. Uważa się, że zawarty w niej antroponim ''Glandeman'' ma pochodzenie pruskie. W XVII w. pojawia się oboczna n. ''Zalbki'', używana przez ludność polskojęzyczną, której również przypisuje się pruskie pochodzenie (prawdopodobnie wiąże się z licznymi pruskimi nazwami z członem ''Salp''-). Niewykluczone, że sufiks -''ki'' ukrywa pierwotne -''kaim'' (tak jak w nazwach ''Pistki'', ''Pupki''), jednak nie ma to potwierdzenia w dokumentach. | ||
+ | *Olsztyńskie osiedle ''Stare Zalbki'' to dawna część wsi Zalbki, która znalazła się w granicach Olsztyna. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zålpkˊi'' (do ''Zålpk'') | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Barduń''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Bardungen'' |
− | | | + | |pruskie |
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Barwiny''' | ||
+ | |Gietrzwałd | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Barwienen'' | ||
+ | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Niem. także ''Barwes''. | ||
+ | *1417 ''Berwin'', 1564-80 ''Berwis''. Nazwa pruska. | ||
+ | *Gwarowo: ''Barźini'' / ''Barž́ini''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Biesal''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Biessellen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Bieża'', ''Bieżele'' (formy z dawnej literatury, raczej nieludowe). | ||
+ | *1416 ''Bysseylen'', 1484 ''Byssaylen''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Bž́esol''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Cegłowo''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Hermsdorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Zamajsdorf''' |
| | | | ||
+ | *Oboczna n. niem. ''Zamensdorf''. Spolonizowana przez ludność warmijską jako ''Zamajsdorf'', z rzadką w nazwach spolszczonych retencją członu -''dorf''. Po wojnie wieś przechrzczono na "Cegłowo" - ta nowa nazwa nawiązuje do znajdującej się tu niegdyś cegielni. Jest jednak tworem sztucznym, stworzonym przez KUNM. Podobnie sztuczne jest chyba kohutkowe ''Ziębowo''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zamai̯storf''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dłużki''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Dlusken'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa w latach 1938-45: ''Seebude''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gietrzwałd''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Dietrichswalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Dzietrzwałd'', ''Jetrzwałd''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Gytʳšfau̯t''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Grazymy''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Grasnitz'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Do 2005 r. oficjalnie: ''Grażymy'' (tak według ustaleń KUNM). Obie formy spotykane dawniej i obecnie. Współcześnie spotykamy również wariant ''Grażyny'', który jest jednak powojennym przeinaczeniem. |
− | * | + | *1352 ''Grasym'', 1469 ''Grasnisse''. |
+ | *Gwarowo: ''Grazimi'' / ''Graźnica'' (to drugie to wtórna polonizacja n. niem., raczej powojenne). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gronity''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Gronitten'' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|pruskie | |pruskie | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1334 ''Garonith'', 1361 ''Garonich'', 1379 ''Grunitthen''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Grȯńitï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Guzowy Młyn''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Thurnitzmühle'' |
− | | | + | |hybryda (słow. + niem.) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Niem. oboczne ''Gusen'', ''Gusemühle''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Turznicki Młyn'', ''Guz'' (w Tece Toruńskiej jako oboczna) | ||
+ | *Starsza nazwa ''Turznicki Młyn'' (niem. ''Thurnitzmühle'') nawiązuje do wsi ''Turznica'' w obecnej gm. Ostróda (p.). Z czasem upowszechniła się w mowie Mazurów forma ''Guzowy Młyn'' (również jako niem. ''Gusemühle''), nawiązująca do nazwy jeziora Guz oraz sąsiedniej wsi ''Guzowy Piec'' (p. niżej). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Guzowy Piec''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Gusenofen'' |
− | | | + | |hybryda (prus. + niem.) |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Niem. także ''Gusen'', ''Gusen-Theerofen'' (forma pełna, pierwotna, używa na pocz. XVIII w.). | ||
+ | *Dawniej też: ''Guzy'', ''Guzowe Piece'', ''Piece'' (tak do dziś w gwarze). | ||
+ | *Nazwa wsi nawiązuje do jeziora ''Guz'', którego nazwa ma prawdopodobnie staropruskie pochodzenie (brak jednak dawnych zapisów nazwy tego jeziora). Człon ''Piec'' (''Ofen'') odwołuje się do smolarni (pierwotna nazwa wsi to ''Gusen-Theerofen'' [1711]). | ||
+ | *Gwarowo: ''Pš́ece''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jadaminy''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Adamsguth'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Dawniej też: ''Jedaminy'', ''Adaminy'' (to drugie to uczona "poprawka" - usunięcie gwarowej prejotacji). |
− | + | *Formy gwarowe: ''Jedominï'' / ''Jedanïnï''. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kudypy''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Kudippen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Niem. także ''Seidelshof'' (dopoczątku XIX w.), ''Eißingsheide'' (ponowiona od n. lasu, po polsku zwanego ''Bór'' [Barczewski, s. 40]). |
− | * | + | *Pierwotnie dualizm nazw: 1379 ''Seydels'' alias ''Kudieph'', 1591 ''Seidelshoff'' alias ''Kudip''. Nazwa ''Seidels(hof)'' antroponimiczna - n. os. pruskiego lub niemieckiego pochodzenia. Nazwa ''Kudypy'' pruska (nie wierzę w niemiecką etymologię z NMP). Prawdopodobnie pierwsza nazwa była używana przez ludność niemieckojęzyczną, druga - polskojęzyczną. W XIX w. jednak ostatecznie upowszechniła się ta druga, również w niem. |
− | * | + | *Gwarowo: ''Kudïpï''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łajsy''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
− | |1 | + | |1~4 |
− | |'' | + | |''Leißen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
− | | | + | |(Lajsy) |
| | | | ||
− | * | + | *U przedwojennych raczej: ''Lajsy'' (też: ''Lejsy''). Jednak takie wahania między "L" a "Ł" nie są rzadkością. |
− | * | + | *1358 ''Lessin'', 1378 ''Luysen''. Nazwa pruskiego pochodzenia. |
+ | *W gwarze: ''Lai̯sy'' / ''Lai̯s''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łęgucki Młyn''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Langgut-Mühle'' |
− | | | + | |hybryda (prus. + niem.) |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Patrz niżej ''Łęguty''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łęguty''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Langgut'' |
− | | | + | |hybryda (prus. + niem.) |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Lęguty'', ''Languty'' (gw. ''Leŋgutï''). | ||
+ | *1352 ''Langengute'', 1402-08 ''Langendorf''. Dokumenty poświadczają, że ''Lange'' to imię Prusa, któremu nadano ziemię nad jeziorem ''Humelink'' (obecnie jez. Łęguty). | ||
+ | *Co do wyżej wspomnianego jeziora, zwanego dziś ''jeziorem Łęguty'' (lub Łęguckim), pierwotnie ono miało nazwę pruską - ''Humelink'' (1344), ''Hummelingin'' (1346). Lepiej więc byłoby używać nazwy ''Umląg'' - nazwa ta jest bowiem tożsama z Umlęgiem koło Wartemborka. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łopkajny''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Lopkeim'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
+ | *Do niedawna oficjalnie ''Łopkojny'' (obecnie jednak forma z usuniętą cechą gwarową, dostosowana do nazw na -''kajny''). | ||
+ | *Dawniej też: ''Lipkajmy'', ''Lipkajny''. | ||
+ | *1346 ''Lobekayme''. Nazwa staropruska, jej pierwszy człon pochodzi od (również pruskiej) nazwy jeziora ''Łoby'' (1331 ''Luben'', 1346 ''Lobin''). W XIV-XV wieku pojawiają się obocznie również n. niem. ''Henkenwald'' i efemerycznie n. hybrydalna ''Nalubendorf'' (też najprawdopodobniej związana z n. jeziora Łoby). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Naglady''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Nagladen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1331 ''Naglande'', 1343 ''Naglanden''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Nogladï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Naterki''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Nattern'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1349 ''Natursdorf'', 1417 ''Natern''. Nazwa pruska (początkowo hybrydalna z niem. członem -''dorf''), w polskim przejęta z sufiksem -''ki''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nowy Młyn''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Neumühl'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | |Pierwotnie: ''Gilbing'' (1564-80). Nazwa pruska, ponowiona od n. rzeki i jez. ''Gilbing'' (pol. ''Giłwa''), istniała obocznie z n. ''Neumühl'' do XVIII w. W polskiej tradycji znana jedynie nazwa ''Nowy Młyn''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Parwółki''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Parwolken'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1437 ''Parwulken'', 1411-19 ''Parwolke''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Parvulkˊï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pęglity''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Penglitten'' |
− | |pruskie | + | |pruskie |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1350 ''Pendelythen'', 1564-80 ''Pendelitten''. | ||
+ | *Forma gwarowa: ''Pėŋglˊitï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Podlejki''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Podleiken'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Dawniej też: '' | + | *Dawniej też: ''Podlajki'', ''Polejki''. |
− | * | + | *1364 ''Carnithen'', 1427 ''Carnithen'' adder ''Poleyke''. Obie nazwy pruskiego pochodzenia. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Rapaty''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Rapatten'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1352 ''Rapotin'', 1515 ''Rapatan''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Rentyny''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Rentienen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1380 ''Rantheyn'', 1423 ''Rantheynen''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Rantïnï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Salminek''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Salmeien'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1483, 1537 ''Schalmey''. Nazwa pruskiego pochodzenia. |
− | * | + | *Gwarowo: ''Selńïnek'' (forma zgodna z Gierszowym ''Selminek''). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Siła''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
− | |1 | + | |1 |
− | |'' | + | |''Schilla-Mühle'' |
− | | | + | |hybryda (prus. + niem.)? |
− | |( | + | | -- |
+ | | | ||
+ | *Pierwotnie dwie oboczne nazwy: ''Wulping'' alias ''Schilmühl''. Pierwsza n. pruska, ponowiona od nazwy jeziora ''Wulpink'' (dziś ''Wulpińskie''), nad którym leży młyn. Pochodzenie tej drugiej jest kontrowersyjne - najbardziej prawdopodobna wydaje mi się wersja z pochodzeniem od prus. ''silā'' = pustkowie. Istnieją jednak również wywody z pol. lub niem. Nazwę ''Wulping'' (co prawda, w zniekształconej postaci ''Pulping'') notuje jeszcze spis z 1820 r., a więc musiała dotrwać ona w potocznym użyciu do tych czasów. | ||
+ | *W PRNG wariant ''Szyla'', co jest chyba powojenną repolonizacją n. niemieckiej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Smoleń''' | ||
+ | |Gietrzwałd | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Vonferne'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Fąfernia Leśna''' | ||
| | | | ||
− | * | + | *Niem. też ''Passargental'' (p. niżej ''Tomarynki'' - nazwy tych dwóch miejscowości najwyraźniej mieszały się). |
− | * | + | *Gwarowo: ''Fǫferńo''. |
− | + | *Do nazwy dodaję dookreślenie ''Leśna'' (typowy dla leśniczówek), ze względu na odróżnienie od osady ''Fąfernia'' = ob. Tomarynki. Osadzie większej bardziej należy się nazwa bez dookreślenia. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Sząbruk''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Schönbrück'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Barczewski podaje dla tej wsi ciekawą formę historyczną ''Sambrzeg'' (niestety bez podania źródła ani daty). Być może forma ta przedstawia polonizację jakiejś n. pruskiej? Chociaż możliwe też, że jest to po prostu mocniej spolonizowana forma n. niem. | ||
+ | *Gwarowo: ''Šȯmbruk''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Śródka''' | ||
+ | |Gietrzwałd | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Mittelgut'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Mytelki''' | ||
+ | |Przed wojną: ''Mitelki'', ''Mytelki''. Obecna nazwa, choć nawiązuje znaczeniowo do n. niem., jest sztuczna. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Tomarynki''' | ||
+ | |Gietrzwałd | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Passargental'' | ||
+ | |niemieckie (hydronimiczne) | ||
+ | |'''Fąfernia''' | ||
+ | | | ||
+ | *Niem. także ''Vonferne'' (p. wyżej ''Smoleń'' - nazwy tych dwóch miejscowości najwyraźniej mieszały się). | ||
+ | *Niewykluczone, że obecne miejscowości ''Tomarynki'' i ''Smoleń'' były pierwotnie jedną miejscowością. Zapis ''Passarienthal (Fomfernia)'' ze spisu z 1820 roku odnosi się prawdopodobnie do tej miejscowości, gdyż jest ona wspomniana jako posiadłość szlachecka (a nie leśniczówka). Wygląda więc na to, że ludność polskojęzyczna nazywała tę miejscowość ''Fąfernią''. Prawdopodobnie tak samo nazywano pobliską leśniczówkę. Leyding odróżnia te miejscowości pisownią - podaje ''Fąfernia'' dla obecnego Smolnia i ''Fomfernia'' dla obecnych Tomarynek, a ponadto podaje wariant ''Tomaryński Dwór'' dla tej drugiej miejscowości. Ta ostatnia nazwa stanowi bez wątpienia podstawę formy obecnej, jednak nie znajduję dowodów na to, że taka relacyjna nazwa istniała przed wojną. Wydaje mi się najrozsądniejsze, aby użyć ludowej nazwy ''Fąfernia'' dla obu miejscowości, rozróżniając leśniczówkę typowym dookreśleniem "Leśna". | ||
+ | *W potocznym użyciu również forma ''Mitelki'', co jest przeniesieniem historycznej nazwy sąsiedniej miejscowości ''Śródka'' (p. wyżej). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Tomaryny''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Thomareinen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1352 ''Tungemyr'', ''Tungemerin'', ''Tungamerin''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Unieszewo''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
+ | |6 | ||
+ | |''Schönfelde'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Sząfałd''' | ||
+ | | | ||
+ | *Ludowe spolszczenie nazwy niem. tej wsi to ''Sząfałd'' (w przedwojennej literaturze pisane często ''Sząfałt'' lub ''Szomfałt'', jednak w odmianie pojawia się dźwięczność - ''do Sząfałda''). Nazwa dzisiejsza jest całkowicie sztucznym chrztem KUNM (według opowieści miejscowych, związanym z nazwiskiem jakiegoś sowieckiego generała - traktowałbym to jednak z pewnym przymrużeniem oka). | ||
+ | *Gwarowo: ''Šůfalt''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Woryty''' | ||
+ | |Gietrzwałd | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Woritten'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1347 ''Woriten''. |
− | * | + | *Gwarowo: ''Vorïtï''. |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zaskwierki''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Dorotheenthal'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Dawniej też: ''Dorotowo'' (Teka Toruńska). Wariant ten bywa używany do dziś - notuje go PRNG. |
− | * | + | *Nazwa niem. ''Dorotheenthal'' i ludowa pol. ''Zaskwierki'' (przez miejscowych wymawiana: ''Zasksierki'') współistniały już na długo przed wojną. Forma niem. zaświadczona wcześniej. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zdrojek''' |
− | | | + | |Gietrzwałd |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Sdroiken'' |
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa w latach 1938-45: ''Eulenwinkel''. |
− | * | + | *U Chojnackiego: ''Zdrojki'', ale być może postać obecna jest poprawniejsza. |
− | + | *W powojennym potocznym użyciu zanotowano nazwę: ''Draby'' - raczej forma nowa, bez przedwojennej tradycji. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Derc''' |
− | | | + | |Jeziorany |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Dertz'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Franknowo''' |
− | | | + | |Jeziorany |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Frankenau'' |
− | | | + | |niemieckie |
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Używane też: ''Frankowo'' (taka forma również w gwarze). Forma urzędowa jednak przeważa w przedwojennych materiałach. | ||
+ | *Wieś założona na pruskim polu osadniczym o nazwie ''Wainlauken'' (1346), odczytywane też jako ''Wamlauken''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Frankovo''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kalis''' | ||
+ | |Jeziorany | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Kunkendorf'' | ||
+ | |hybryda (prus. + niem.) | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Pierwotnie: ''Kalis'' (1345, 1349), ''Calis'' (1345). Obocznie n. ''Cunikendorf'' (1345), ostatecznie ''Kunkendorf''. Pierwsza nazwa pruska, druga hybrydalna (z niem. członem -''dorf'' do pruskiego imienia ''Kunicke''). Po wojnie KUNM przywróciła pierwotną nazwę pruską. Co prawda, Chojnacki spolszcza n. niem. jako ''Kuńki'', ale nie jest to raczej nazwa autentycznie używana przez lud - nie ma takiej formy w innych źródłach. Nazwa oficjalna ''Kalis'', jako w stu procentach pruska wydaje się być bardziej wartościowa. Ponadto, nazwa ta też dobrze przyjęła się wśród miejscowych (powstała nawet ludowa forma ''Kalisz'' - adideacja do nazwy wielkopolskiego miasta), o czym świadczą zapisy gwarowe. |
− | + | *Gwarowo (współcześnie): ''Kalis'' / ''Kališ''. | |
− | * | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kiersztanowo''' |
− | | | + | |Jeziorany |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Kirschdorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: '' | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Kierztanowo'' (gw. ''Kˊeštanovo''). | ||
+ | *Pietwotnie: ''Kirstandorf''. Na tej formie opiera się tradycyjne spolszczenie. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kikity''' |
− | | | + | |Jeziorany |
+ | |1 | ||
+ | |''Kekitten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Kiekity'' (tak w gwarze i zapiskach Leydinga - lud. 1929 ''Kiekicka Góra'') | ||
+ | *1314 ''Kikitten''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Kˊekˊity'' / ''Kekˊity''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kostrzewy''' | ||
+ | |Jeziorany | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Zehnhuben'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Canuby''' | ||
+ | | | ||
+ | *1350, 1364-65, 1380 ''Decem Mansos''. Nazwa niemiecka ("dziesięć włók"), znana już w kancelaryjnych zapisach łacińskich. | ||
+ | *Gwarowo: ''Canubˊi'' -''buf''. Oznacza to więc, że autochtoni spolszczyli nazwę oryginalną jako ''Canuby''. Brak w przedwojennej literaturze, jednak nie widzę powodów, by uważać tę formę za nieautentyczną. A na pewno jest lepsza od kompletnie nie uzasadnionej nazwy ''Kostrzewy'', będącej chrztem KUNM. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kramarzewo''' | ||
+ | |Jeziorany | ||
+ | |4? | ||
+ | |''Krämersdorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Kramarowo''' (?) | ||
+ | | | ||
+ | *Według NMP, w XVII-XVIII w. istniało spolszczenie ''Kramarowo'' (por. zapisy: 1688 ''Kramarowo'', 1758 ''Cramarowo''). Pospiszylowa odnosi jednak te zapisy do ''Kromerowa'' w gm. Barczewo (p.). Ponadto, ''Kramarowo'' jest też jedną z form zaświadczonych gwarowo, więc może można by ją wprowadzić oficjalnie (chociaż ''Kramarzewo'' również jest całkiem poprawnym tłumaczeniem n. niem.). | ||
+ | *Formy gwarowe: ''Kramarovo'' / ''Kramerovo'' / ''Kremenževo'' (to ostatnie jest chyba zniekształceniem n. obowiązującej). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Krokowo''' | ||
+ | |Jeziorany | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Krokau'' |
|pruskie? | |pruskie? | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1350 ''Cracow'', 1353 ''Crocov''. Możliwe pruskie lub słowiańskie pochodzenie. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Lekity''' |
− | | | + | |Jeziorany |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Lekitten'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1351 ''Lekotyten'', 1358 ''Lecotiten''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Likitki'' (w XVI w. - p. Barczewski, s.89, gdzie podany jest zapis źródłowy ''lykytki'', obok nazwy obecnej). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Miejska Wieś''' | ||
+ | |Jeziorany | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Bürgerdorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Słownik NMP podaje tutaj zapis gwarowy: ''Baǵendůrf'', który mógłby świadczyć, że autochtoni spolszczyli n. niem. fonetycznie jako ''Bagiendorf''. Niewykluczone jednak, że zapis ten jest źle odniesiony - mianem ''Bagiendorf'' Mazurzy określali inną wieś, obecnie ''Bagienko'' (część wsi Zełwągi) w powiecie ządzborskim (mrągowskim). Może zapis ten dostał się tu przez nieporozumienie? Tak czy inaczej, forma ''Miejska Wieś'' jest poprawnym tłumaczeniem n. niemieckiej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Modliny''' |
− | | | + | |Jeziorany |
− | | | + | |4? |
− | |'' | + | |''Modlainen'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | |'''Modlajny''' |
| | | | ||
− | * | + | *1384 ''Madeleyn'', 1404 ''Madeleynen''. |
− | + | *U Leydinga i w gwarze ''Modlajny'' (gw. ''Modlai̯ny'', -''ůf''). Co prawda, literatura przedwojenna nie dostarcza dowodów istnienia takiej formy już przed wojną, to jednak taka forma zdaje się być bardziej ludowa i poprawna etymologicznie. Zatwierdzona przez KUNM nazwa ''Modliny'' może wynikać z chęci większego "spolszczenia" nazwy miejscowości (odwołanie do słow. toponimów typu ''Modlin''). | |
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Olszewnik''' |
− | | | + | |Jeziorany |
|4 | |4 | ||
− | |'' | + | |''Elsau'' |
− | |słowiańskie | + | |osobowe (słowiańskie?) |
− | |''' | + | |'''Olsza''' |
− | | | + | |1354 ''Ülsen'', 1505 ''Vlse''. Pospiszylowa łączy n. niem. z n. osobową ''Ölsen'' / ''Elsen'', która może wywodzić się od słowiańskiego słowa ''olsza''. Według NMP, w XV-XVI w. wieś nosiła polską nazwę ''Olsza'', którą odzwierciedlają zapisy: 1430 ''Olsa''; 1533 ''Olsa'', ''Olsen''; 1597-98 ''Ilsa''. Ustalona przez KUNM forma ''Olszewnik'', mimo że nawiązuje do tego znaczenia jest ahistoryczna. Po wojnie potocznie ''Elzowo'', co jest bardzo naturalnym przejęciem, jednak nie posiada potwierdzenia przedwojennego. Warto więc chyba wrócić do autentycznej dawnej polskiej formy ''Olsza''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pierwągi''' |
− | | | + | |Jeziorany |
− | | | + | |2? |
− | |'' | + | |''Porwangen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1341, 1381 ''Perwangen''. |
− | * | + | *U Leydinga i w PRNG (jako wariant): ''Pierwańce'', w gwarze ''Pˊervańce'' (-''ůf''). Prawdopodobnie forma powojenna - polska tradycja nazewnicza na tym obszarze była słaba. Dlatego też nie postuluję wprowadzenia tej formy, chociaż fakt jej istnienia jest godny odnotowania. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Piszewo''' |
− | | | + | |Jeziorany |
− | | | + | |2? |
− | |'' | + | |''Pissau'' |
|pruskie | |pruskie | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa w latach 1910-45: ''Waldensee'' (przywrócenie nazwy pierwotnej, istniejącej w XIV w.). |
− | * | + | *1308 ''Pisse'', 1615 ''Pessen''. Pod koniec XVIII w. obocznie ''Piss''. Nazwa pochodząca od rzeki Pisy i Jeziora Luterskiego, zwanego pierwotnie ''Pisse'' (1306). |
+ | *Chojnacki podaje: ''Pisa'' (n. tożsama z nazwą rzeki), jednak w przedwojennej literaturze brak jakiejkolwiek nawy polskiej dla tej miejscowości (brak też dostępnych mi zapisów gwarowych). Ustalona przez KUNM forma ''Piszewo'' bliżej odpowiada nazwie pruskiej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Polkajmy''' |
− | | | + | |Jeziorany |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Polkeim'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1354 ''Pulkaym'', 1376 ''Pollekaymen''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Potryty''' |
− | | | + | |Jeziorany |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Potritten'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1346 ''Poteriten'', 1355 ''Potriten''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Radostowo''' |
− | | | + | |Jeziorany |
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Freudenberg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |N. ''Radostowo'', nadana przez KUNM nawiązuje do znaczenia n. niem., ale jest jednocześnie chrztem nazewniczym, utworzonym od staropolskiego imienia ''Radost''. Brak tradycji. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Studnica''' |
− | | | + | |Jeziorany |
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Schönborn'' |
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Szymbory''' | ||
+ | |U Leydinga ''Szymbory'', co zdaje się być naturalnym spolszczeniem fonetycznym n. niemieckiej (nawet jeśli powojennym). Obok tego pojawia się też forma ''Łazarek'', zapewne przejściowa. Forma obecna to już twór KUNM. Najbardziej naturalna wydaje się forma ''Szymbory'' i do niej powrót postuluję. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Studzianka''' | ||
+ | |Jeziorany | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Wonneberg'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Tłokowo''' |
− | | | + | |Jeziorany |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Lokau'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1318 ''Tlokowe'', 1321 ''Tlocowe''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Tłokowa''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Ustnik''' |
− | | | + | |Jeziorany |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Lichtenhagen'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Pierwotnie nazwa pruska: 1355 ''Wuxtenik'', 1382 ''Woxtenicken''. Od XVIII w. nazwa niem. ''Lichtenhagen''. Pierwotna nazwa pruska zachowała się w tradycji polskiej, w spolszczonej formie ''Ustnik'' (notowanej od połowy XVII w.). | ||
+ | *W XV-XVI w. istniała inna, oboczna nazwa pruska - ''Wargels'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wilkiejmy''' |
− | | | + | |Jeziorany |
− | |2 | + | |4? (2) |
− | |'' | + | |''Walkeim'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | |'''Wilkajmy''' (?) |
| | | | ||
+ | *1348 ''Wilkekaym'', 1355 ''Welkekaym''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vˊilkai̯my'' / ''Vˊilkai̯ny''. Taka forma zdaje się być bardziej ludowa i poprawniejsza (człon -''kiejmy'' jest typowy raczej dla wschodnich obszarów Prus, dotkniętych wpływem litewskiego), dlatego może warto by to poprawić. Nie znajduję jednak żadnej przedwojennej tradycji dla tej wsi, więc można kwestię tę potraktować jako arbitralną. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wójtówko''' |
− | | | + | |Jeziorany |
− | | | + | |1? |
− | |'' | + | |''Voigtshof'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Leyding zapisał nazwę pobliskiego jeziora (zwanego po niem. ''Kleiner See'' lub ''Amtssee'') jako ''Wójtówko'' już w 1929 roku. Prawdopodobne jest więc, że nazwa ''Wójtówko'' dla wsi funkcjonowała już przed wojną (chociaż brak na to dowodów w przedwojennej literaturze). Raczej mało prawdopodobne, aby jezioro pierwotnie nazywało się "Wójtówkiem" - raczej to nazwa ponowiona od n. miejscowej. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wólka Szlachecka''' |
− | | | + | |Jeziorany |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Adlig Wolka'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa w latach 1938-45: ''Adlig Wolken''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zerbuń''' |
− | | | + | |Jeziorany |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Sauerbaum'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Do 2005 r. oficjalnie: ''Żerbuń''. Taka forma zdaje się jednak być nieludowa (a także niezgodna z ustaleniami KUNM). U Kętrzyńskiego też obocznie: ''Zorbań''. | ||
+ | *1379 ''Sorbom'', 1388 ''Sorboum''. Nazwa niemiecka, pochodząca od nazwiska zasadźcy. W spisie z 1820 r. zapisana też oboczna postać niem. ''Serben''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Żardeniki''' |
− | | | + | |Jeziorany |
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Scharnigk'' |
|pruskie | |pruskie | ||
− | |( | + | |'''Sarniki''' (Szarniki?) |
| | | | ||
− | * | + | *1306, 1321 ''Schardeniten''; 1379 ''Schardenyken''. Nazwa pruska. |
− | * | + | *Forma gwarowa: ''Sarńiki''. Ponieważ literatura przedwojenna podaje formę ''Szarnik'' (chociaż ta chyba raczej odnosi się do nazwy wsi pod Licbarkiem - obecnie też zwanej ''Żardeniki''), niewykluczone że nagłosowe S- jest wynikiem mazurzenia. Tak czy inaczej, forma ''Żardeniki'' jest już formą utworzoną sztucznie, mającą zbliżyć nazwę polską do pruskiego oryginału (nie jest to jednak w pełni poprawna forma, gdyż w języku pruskim nie istniała głoska "Ż"). |
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bałąg''' |
− | | | + | |Jonkowo |
− | | | + | |1~4 |
− | |'' | + | |''Ballingen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
− | |( | + | |(Baląg) |
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora. Przedwojenna literatura oraz zapisy gwarowe wskazują raczej na formę ''Baląg''. Formę "Bałąg" pojawia się dopiero po wojnie w oficjalnych dokumentach. Być może warto powrócić do formy starszej, niemniej wahania między "l" a "ł" również nie są rzadkością. |
− | + | *Gwarowo: ''Balȯŋk''. | |
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Bobry''' | ||
+ | |Jonkowo | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Försterei Klein Gemmern'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Gamerki Leśne''' | ||
+ | |Oryginalna nazwa leśniczówki pochodziła od pobliskiej wsi ''Gamerki Małe'' (p. niżej). Dzisiejsza nazwa "Bobry" jest kompletnie ahistoryczna. Barczewski pisze o ''leśnictwie Gamerki'', toteż można na potrzeby urzędowego nazewnictwa ustalić formę ''Gamerki Leśne'' (w taki sposób przyjęło się nazywać leśniczówki). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gamerki Małe''' |
− | | | + | |Jonkowo |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Klein Gemmern'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Gimry Małe'', ''Giemry Małe'', ''Giemerki''. | ||
+ | *Patrz też niżej: ''Gamerki Wielkie''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gamerki Wielkie''' |
− | | | + | |Jonkowo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Groß Gemmern'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Używane również bez członu ''Wielkie''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Gamry'', ''Giemry'', ''Gimry''. | ||
+ | *1355 ''Gymer'', 1400 ''Gymmer''. Nazwa staropruska, ponowiona od nazwy jeziora (zwanego dziś ''Gamry'', ''Gamerki'' lub ''Gamerskie''). | ||
+ | *Pierwotnie w języku polskim funckjonowała nazwa ''Gamry'' (oraz warianty ''Giemry'', ''Gimry'') dla ''Groß Gemmern'' oraz zdrobnienie ''Gamerki'' dla ''Klein G.'' Ostatecznie jednak "zwyciężyła" forma zdrobniona, którą przeniesiono również na nazwę większej wsi. Jeszcze w opracowaniach przedwojennych spotyka się różne warianty. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Garzewko''' |
− | | | + | |Jonkowo |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Neu Garschen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Niem. także ''Klein Garschen''. Nazwa pruska (1412 ''Nuwegarssyn''). | ||
+ | *Dawniej też: ''Nowe Garsze'' (Barczewski), u Leydinga ''Nowy Garsz''. Postać obecna (znana przed wojną) nawiązuje do obocznej formy niem. z członem ''Klein''. Niewykluczone, że postać Barczewskiego jest bardziej ludowa (ma oparcie w zapiskach kościelnych). | ||
+ | *Zob. także ''Garzewo'' (gm. Świątki). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Giedajty''' |
− | | | + | |Jonkowo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Gedaithen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1346 ''Gedeten'', ''Gediten''; 1426 ''Gedawten''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Gˊedoi̯tï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Godki''' |
− | | | + | |Jonkowo |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Gottken'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1346 ''Gudecus'', 1355 ''Gudekus''. Nazwa pruska. | ||
+ | *Przed wojną raczej pisane: ''Gotki''. Pisownia przez "d" odzwierciedla jednak pruską etymologię. Nazwę ''Gotki'' do dziś nosi zlokalizowany we wsi przystanek kolejowy. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jonkowo''' |
− | | | + | |Jonkowo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Jonkendorf'' |
− | | | + | |hybryda (prus. + niem.) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Jankowo''. | ||
+ | *Nazwa hybrydalna, pochodzi od pruskiego imienia ''Joneke'' (prawdopodobnie spruszczona wersja im. Jan, Janek). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kajny''' |
− | | | + | |Jonkowo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Kainen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1354 ''Kaynyn'', 1430 ''Cainin''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Kai̯nï'' / ''Koi̯nï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nowe Kawkowo''' | ||
+ | |Jonkowo | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Neu Kockendorf'' | ||
+ | |hybryda (prus. + niem.) | ||
+ | |'''Nowe Kuki''' | ||
+ | |Patrz niżej: ''Stare Kawkowo'' po więcej wyjaśnień. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Stare Kawkowo''' |
− | | | + | |Jonkowo |
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Alt Kockendorf'' |
− | | | + | |hybryda (prus. + niem.) |
− | |''' | + | |'''Stare Kuki''' |
− | | | + | | |
+ | *1380 ''Kuckendorf'', 1388 ''Kukendorff'', 1518 ''Cukendorf''. Nazwa hybrydalna, pierwszy człon najprawdopodobniej pochodzi od prus. ''kuks'' "czart" (ewentualnie jest to pruska n. osobowa). | ||
+ | *Brak polskiej tradycji. Miejscowi najwyraźniej zadowalali się nazwą niemiecką - Barczewski nazywa tę wieś jedynie "Kokendorfem", zapis ''Konkodorph'' z szesnastowiecznych metryk ślubnych jest raczej zniekształcony niż spolszczony. Powojenna n. ''Kawkowo'', nadana przez KUNM próbuje najwyraźniej oddać pruskie pochodzenie oryginału, jednak wydaje się być niesłusznie motywowana przez prus. ''kaūks'' (zły duch), czemu przeczą zapisy hist. (brak form typu ''Kaukendorf''). Wypadałoby więc oddać ten rdzeń w formie ''kuk''-, stąd postulowana przeze mnie nowa forma ''Kuki'' (r. gramatyczny oparty na podawanej przez Leydinga formie ''Kawki''. Ponadto, liczba mnoga jest bardziej typowa w oddawaniu nazw pruskich). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łabędź''' |
− | | | + | |Jonkowo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Labens'' |
− | | | + | |polskie (tłum. z prus.) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Gulben'' (przywrócenie pierwotnej n. pruskiej pruskiej). | ||
+ | *Pierwotnie: ''Gulben'' (1374, 1511, 1595), ''Golben'' (XVI-XVII w.). Nazwa polska ''Łabędź'' jest tłumaczeniem nazwy pruskiej (prus. ''gulbis'' = łabędź). Sama nazwa jest ponowiona od n. jeziora (dziś nieistniejącego). | ||
+ | *Dawna osada dziś nie stanowi odrębnej jednostki administracyjnej - oficjalnie włączono ją do Szałster. Niemniej, warto pamiętać nazwę ''Łabędź'' ze względu na jej długą historię. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łomy''' |
− | | | + | |Jonkowo |
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Steinberg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Sztębark''' |
− | | | + | | |
+ | *Przed wojną: ''Sztębark'', ''Sztembark''. Obecna n. jest chrztem KUNM. | ||
+ | *Gwarowo: ''Stambark'' / ''Štembark''. Obecnie również ''U̯omï'', pod wpływem urzędowego nazewnictwa. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Mątki''' |
− | | | + | |Jonkowo |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Mondtken'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też pisane: ''Montki'' (częściej). | ||
+ | *1348 ''Montiken'', 1352 ''Montkendorf'', 1356 ''Muntikindorf''. Nazwa pruska, okresowo z niem. członem -''dorf''. W XIV w. istniała obocznie n. niem. ''Hohenfeld'', która jednak nie przetrwała. | ||
+ | *Gwarowo: ''Mȯntkˊi'' (Gen. -''tek''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Polejki''' |
− | | | + | |Jonkowo |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Polleiken'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Polejki'', ''Polajki''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Polei̯kˊi'' / ''Půlkˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Polejki Leśne''' |
− | | | + | |Jonkowo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Klein Steinberg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Niem. także ''Försterei Steinberg''. | ||
+ | *Nazwę ''Polejki'' dla ''Klein Steinberg'' podaje już Kętrzyński. Po wojnie rozszerzono tę nazwę o dookreślenie ''Leśne'' (typowe dla leśniczówek), celem odróżnienia od sąsiedniej wsi Polejki. Oprócz tego, Barczewski pisze o ''leśnictwie Sztembark''. | ||
+ | *W potocznym użyciu także określenie ''Kamienna Góra'' (dosłowny przekład n. niemieckiej). Jako, że taka forma nie ma umocowania historycznego, powinna być unikana. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Porbady''' |
− | | | + | |Jonkowo |
− | |1 | + | |1 |
− | |'' | + | |''Neu Schöneberg'' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Nazwa niem. ''Neu Schöneberg'' współistniała z inną, pruskiego pochodzenia: ''Porbadien'' (1591-1603). Polskojęzyczni Warmiacy zachowali starą nazwę pruską, w spolszczonej wersji ''Porbady''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Porbadï''. | ||
+ | *Por. też niżej wieś ''Wrzesina'' (pol. hist. ''Sząbark''), o powiązanej n. niemieckiej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pupki''' |
− | | | + | |Jonkowo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Pupkeim'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Tolnicken'' (nawiązanie do obocznej n. pruskiej z XIV w.). | ||
+ | *1374 ''Pupkaym'', 1388 ''Pubkaym''. Nazwa pruska, przejęta przez ludność polskojęzyczną bez członu -''kaim''. Obocznie w XIV w. istniała również n. hybrydalna ''Tulnikendorf'' (1359), o antroponimicznym pruskim pochodzeniu. | ||
+ | *Gwarowo: ''Pupkˊi'' (Gen. -''pek''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Stękiny''' |
− | | | + | |Jonkowo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Stenkienen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
− | |''' | + | | -- |
− | + | | | |
+ | *1343 ''Stenekayn'', ''Stenekaym''; 1423 ''Steyneken''; 1564-80 ''Stenokien''. Nazwa pruska. | ||
+ | *Wieś założona na pruskim polu o nazwie ''Sculpayn'' (1343). | ||
+ | *Gwarowo: ''Staŋkˊiny''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Szałstry''' |
− | | | + | |Jonkowo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Schaustern'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Siostry'' (forma ludowa). | ||
+ | *1352 ''Sawstern'', 1374 ''Saustern''. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora. Obocznie w XIV w. pojawia się też nazwa ''Wisacker'', niemiecka lub hybrydalna (pierwszy człon prus.). | ||
+ | *Gwarowo: ''Š́au̯strï'' / ''Š́ostrï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Szatanki''' |
− | | | + | |Jonkowo |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Schattens'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1564 ''Schoeten'', 1576 ''Schednitz''. Nazwa pruska, przejęta przez polskich Warmiaków z adideacją. | ||
+ | *W PRNG także wariant ''Zajączkowo''. Całkowicie nieuzasadniony. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Szelągowo''' |
− | | | + | |Jonkowo |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Schillings'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Nazwa uważana za pruską (od ''silā'' - bór, pustkowie). Przejęta w pol. z sufiksem -''owo''. | ||
+ | *W PRNG wariant: ''Szeląg''. Zgodna z użyciem przedwojennym jest jednak tylko nazwa urzędowa. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Warkały''' |
− | | | + | |Jonkowo |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Warkallen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej | + | | |
+ | *1345, 1380 ''Warikallen''; 1386 ''Wurcallen''. Nazwa pruska, w XIV-XVI w. współistniejąca z n. niemiecką ''Grüne(n)wald'', która ostatecznie zanika. | ||
+ | *Dawniej dwie wsi: ''Warkały Wielkie'' i ''Małe'' (niem. ''Groß, Klein Warkallen''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Vårkau̯ï'' (do ''Vårkau̯'') | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Węgajty''' |
− | | | + | |Jonkowo |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Wengaithen'' |
− | |pruskie | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1366 ''Wangaythen'', 1564-80 ''Wangaiten''. Nazwa pruska, w XIV w. obocznie nazwa niem. ''Hohenberg''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vaŋgai̯tï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wilimowo''' |
− | | | + | |Jonkowo |
− | | | + | |1? |
− | |'' | + | |''Wilhelmsthal'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | | | + | |(Wylimowo?) |
− | | | + | |Przed wojną (u Barczewskiego i Chojnackiego): ''Wylimowo'' (także: ''Wylimy''). Z drugiej strony forma obecna jest zgodna z danymi gwarowymi: gw. ''Źilˊimovo''. Sądząc po cechach gwarowych, raczej forma autochtoniczna. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wołowno''' |
− | | | + | |Jonkowo |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Windtken'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Wintki'', ''Wołówko'' (raczej błąd/przeinaczenie). | ||
+ | *Oryginalna nazwa pruska: ''Wyndeken'' (1364, 1374), ''Wyndyken'' (1400). Zachowana w niem., w polskim zastąpiona nowszą nazwą ''Wołowno'', notowaną od XVII w. | ||
+ | *W XIV-XVI w. również oboczna n. niemiecka ''Lauterwald''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vou̯ovno'', ''Vou̯ůvno''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wrzesina''' |
− | | | + | |Jonkowo |
− | | | + | |6 |
− | |''Alt | + | |''Alt Schöneberg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Sząbark''' |
| | | | ||
− | * | + | *Przed wojną: ''Sząbark'', ''Szombark'' (Barczewski pisze ''Sząbarg'', ale wyrównuję tego typu formy do -bark), co jest fonetycznym spolszczeniem n. niem. (z pominięciem członu ''Alt'', gdyż wieś ''Neu Schöneberg'' nosiła nazwę ''Porbady'' [p. wyżej], pruskiego pochodzenia). Nazwa ''Wrzesina'' sztuczna, nadana przez KUNM. |
− | * | + | *Gwarowo: ''Šȯmbark'' (gen. -''barga''). |
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Żurawno''' | ||
+ | |Jonkowo | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Kaltfließ'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Kaflis''' | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa współczesna ''Żurawno'' jest nazwą sztuczną, jak pisze Leyding "zaprojektowana (...) przez grono inteligencji warmińskiej" (SNMOM, s. 207), a następnie zatwierdzona przez KUNM. Upamiętnia ona warmijskiego działacza Stanisława Żurawskiego, którego przodkowie byli niegdyś posiadaczami tej miejscowości. Chrztem tym zastąpiono dotychczasowe, tradycyjne warmijskie spolszczenie n. niem. - ''Kaflis''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Koflˊis''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Augustówka''' |
− | | | + | |Kolno |
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Augustwalde'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bęsia''' |
− | | | + | |Kolno |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Bansen'' |
− | | | + | |pruskie |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Bęś'' (r.ż., Gen. ''Bęsi'') | ||
+ | *Gwarowo: ''Bei̯śa'' / ''Bei̯ś'' (Gen. -''i''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bocianowo''' |
− | | | + | |Kolno |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Bodzianowo'' |
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa w latach 1930-45: ''Buchental''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gajówka Augustowska''' |
− | | | + | |Kolno |
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Waldhaus Augustwalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Można było nazwać ''Augustówka Leśna'' (dla regularności), ale ze względu na brak tradycji - niech będzie jak jest. | ||
+ | *W PRNG wariant: ''Wesoła''. Zdaje się on nawiązywać do nieistniejącej już leśniczówki ''(Alt) Lustig'' (pol. KUNM ''Rozkochowo'', jednak potocznie używano nazw ''Rozkosz'' i ''Wesoła'', zaś przed wojną Barczewski używał nazwy ''Lustych'' [jako n. terenowej lasu]), istniejącej w pobliżu. Możliwe, że gdy leśniczówka ta przestała istnieć, jej nazwę przeniesiono na obiekt sąsiedni, chociaż nie wykluczałbym też błędnego odniesienia nazwy. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Górkowo''' |
− | | | + | |Kolno |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Görkendorf'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Osnowa ''Görken''- antroponimiczna, uważana za niemiecką (chociaż istniały też podobne nazwy pruskie). | ||
+ | *Wieś prawdopodobnie powstała z połączenia dwóch wcześniejszych osad - ''Glabunen'' i ''Marquartshof''. Ta pierwsza była bez wątpienia siedliskiem staropruskim, o pruskiej nazwie. Wobec tego faktu i braku polskiej tradycji teoretycznie można by wieś nazwać ''Głabuny''. Jednak nie wiadomo, na ile można tę dawną nazwę identyfikować z dzisiejszym Górkowem. Nazwa obecna, choć powojenna, w pewien sposób spolszcza fonetycznie nazwę niemiecką, więc może niech zostanie. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Górowo''' |
− | | | + | |Kolno |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Bergenthal'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kabiny''' |
− | | | + | |Kolno |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Kabienen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1346 ''Cabin'', 1359 ''Cabyn''. Obocznie: 1359 ''Rynow''. Wieś powstała na pruskim polu osadniczym o nazwie ''Drutlauken'', ''Druthelaucken'' (1346). Wszystkie trzy nazwy pruskiego pochodzenia. | ||
+ | *Gwarowo: ''Kabźinï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kolenko''' |
− | | | + | |Kolno |
− | |1 | + | |1~4 |
− | |'' | + | |''Klein Köllen'' |
|słowiańskie | |słowiańskie | ||
− | | | + | |(Kolno Małe) |
− | | | + | | |
− | * | + | *Przedwojenna literatura wskazuje raczej na formę ''Kolno Małe'' - postać ''Kolenko'' pojawia się dopiero po wojnie, ale niewykluczone, że taka postać zdrobniała mogła powstać naturalnie. Oprócz tego, istniała także forma ''Kiełki'' (tak u Leydinga, w erracie ''Kielka'' - por. ''Kiela'', oboczna ludowa nazwa pobliskiego Kolno), a w gwarze - ''Mała Kiela''. |
+ | *Gwarowo: ''Mau̯a Kˊela''. | ||
+ | *Patrz też niżej: ''Kolno''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kolno''' |
− | | | + | |Kolno |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Groß Köllen'' |
− | | | + | |słowiańskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Dawniej też: '' | + | *Dawniej też: ''Kiela'' (wtórne spolszczenie postaci zniemczonej, znane już u Barczewskiego i współcześnie w gwarze). |
− | * | + | *Nazwa ''Kolno'' ma charakter przeniesiony, prawdopodobnie od jakiejś słowiańskiej miejscowości na Śląsku, Łużycach lub Brandenburgii przez osadników stamtąd. |
+ | *W gwarze: ''Kˊela''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kominki''' |
− | | | + | |Kolno |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Komienen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Kominy''. | ||
+ | *1338 ''Camynis'', ''Camyn''; 1353 ''Camynen''. Nazwa pruska. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kruzy''' |
− | | | + | |Kolno |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Krausen'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Pierwotnie: ''Krusendorf'' (1374). Od XVI w. bez członu -''dorf''. Nazwa najprawdopodobniej niemiecka. |
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Lutry''' |
− | | | + | |Kolno |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Lautern'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1333-42 ''Lutern''. Nazwa niemiecka, pochodząca najprawdopodobniej od nazwiska ''von Luter'' - wójtów biskupich. |
− | + | *Wieś leży nad jeziorem ''Lutry'' lub ''Luterskim'' (niem. ''Lautern-See'', tak od połowy XVIII w.). Jego pierwotna nazwa to ''Pisa'' (1306 ''Pisse''), tożsama z nazwą wypływającej z niego rzeki. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Oterki''' |
− | | | + | |Kolno |
− | |1 | + | |1 |
− | |'' | + | |''Klein Ottern'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Patrz niżej. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Otry''' |
− | | | + | |Kolno |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Groß Ottern'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa | + | |1609 ''Otteren''. Nazwa pruskiego pochodzenia, ponowiona od n. jeziora (1346 ''Atirs''), dziś wysuszonego. |
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Ryn Reszelski''' | ||
+ | |Kolno | ||
+ | |1* | ||
+ | |''Schellen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |(Ryn) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa pierwotna: ''Ryn'', ''Renus'' (1339). Następnie: ''Schelden'' (1353), ''Scheldin'' (1359). Obie nazwy są staropruskie, druga (''Schelden'' > ''Schellen'') pochodzi od imienia pierwszego właściciela (Prusa). | ||
+ | *Nazwa ''Ryn'' dla tej wsi funkcjonowała już w literaturze przedwojennej (m.in. SGKP) oraz na starych mapach. Raczej jest to nazwa "uczona", wskrzeszenie pierwotnej nazwy wsi. KUNM zatwierdził ją z dookreśleniem ''Reszelski'', dla odróżnienia od miasta Ryn. Dodatkowo, w gwarze pojawia się określenie ''Szela'', najwcześniej zaświadczone u Leydinga (obocznie do nazwy obecnej). Kohutek wyjątkowo ma ''Szale''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Šela''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Samławki''' |
− | | | + | |Kolno |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Samlack'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Sąpławki'', ''Sampławki'', ''Zamlówki'' (wszystkie trzy formy u Barczewskiego). | ||
+ | *1390 ''Sambelaken'', 1391 ''Sambelauken''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zamu̯afkˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Tarniny''' |
− | | | + | |Kolno |
− | | | + | |2? |
− | |'' | + | |''Tornienen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1339 ''Tornynen'', 1369 ''Ternynen'', 1381 ''Ternyn''. Nazwa pruska, początkowo współistniejąca z oboczną n. niem. ''Kleeberg'' (1339 ''Cleberg''), która jednak szybko zanikła. | ||
+ | *U Leydinga i współcześnie w gwarze: ''Torniny''. Może jest to bardziej ludowa forma, aczkolwiek nie znajduję dla niej żadnego potwierdzenia w źródłach przedwojennych. Obie formy zresztą oddają pruski oryginał. | ||
+ | *Gwarowo: ''Torńiny'' / ''Torńino''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Tejstymy''' |
− | | | + | |Kolno |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Teistimmen'' |
− | |pruskie | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1350 ''Teistem'', 1379 ''Theistymme''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Tai̯stïmy''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wągsty''' |
− | | | + | |Kolno |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Wangst'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1308 ''Wangste'', 1381 ''Wangeste'', 1433 ''Wangiste''. |
− | + | *U Leydinga i w powojennym potocznym użyciu: ''Wańce''. Jest to prawdopodobnie jednak forma powojenna (tradycji brak), a urzędowa ''Wągsty'' nieporównywalnie lepiej oddaje pruski oryginał. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wólka''' |
− | | | + | |Kolno |
− | |1 | + | |1 |
− | |'' | + | |''Ottenburg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Niem. obocznie ''Wolka'', ''Gemirren''. | ||
+ | *Dawniej też (pol.): ''Gmyry''. | ||
+ | *Wieś posiada trzy różne nazwy - niemiecką ''Ottenburg'' (od XIX w.), polską ''Wólka'' (notowaną najwcześniej - w 1785) oraz niem. ''Gemirren'' (spol. ''Gmyry''), uchodzącą za staropruską. Ta ostatnia była pierwotnie osobną wsią, którą połączono z Wólką. Po wojnie zatwierdzono urzędowo wariant ''Wólka''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wysoka Dąbrowa''' |
− | | | + | |Kolno |
− | | | + | |3 |
− | |'' | + | |''Schöneberg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Do 2002 r. oficjalnie ''Dąbrowa Wysoka''. Kolejność członów zamieniano dowolnie, jednak postacią normatywną (ustaloną przez KUNM) jest forma obecna. | ||
+ | *Gwarowo: ''Dombrůfka''. Raczej powojenne, wieś nie ma przedwojennej polskiej tradycji. Zarówno forma urzędowa, jak i gwarowa powstały najprawdopodobniej w nawiązaniu do sąsiedniej wsi ''Dąbrowa'' (obecnie w pow. bartoszyckim, gm. Bisztynek). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Ameryka''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Amerika'' |
− | | | + | |przeniesione (internacjonalizm) |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1917-45: ''Pagelshof''. | ||
+ | *Po wojnie krótko: ''Pagłowo'' (nazwa oparta na nowszej n. niem., pochodzącej od nazwiska ''Pagel''). Formę tę wprowadzono zapewne z przyczyn politycznych. Ostatecznie jednak nie przyjęła się. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Borowy Młyn''' |
− | | | + | |Olsztynek |
+ | |4 | ||
+ | |''Heidemühle'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Dygnac''' | ||
+ | | | ||
+ | *Miejscowość dziś opustoszała, jednak zabudowania przetrwały. | ||
+ | *Mazurzy nazywali tę osadę ''Dygnac'' (zapewne od nazwiska), o czym świadczą źródła przedwojenne (spis z 1820 r., Teka Toruńska), a także słownik Leydinga. Wybrana po wojnie nazwa ''Borowy Młyn'', będąca dosłownym przekładem n. niem., nie jest nazwą ludową (wybrano ją zapewne przez analogię do dwóch innych ''Borowych Młynów'' - w pow. kwidzyńskim i niborskim). Nazwa ''Dygnac'', wnioskując z danych Teki Toruńskiej, prawdopodobnie była traktowana jako rodzaj żeński (''Dygnac'' - ''do Dygnacy''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Cichogrąd''' | ||
+ | |Olsztynek | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Sensutten Neusaß'' |
− | | | + | |niemieckie (relacyjne) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa w latach 1895-1945: ''Mortzfeld''. |
− | * | + | *Potoczne warianty niem. (przed 1895): ''Czechogrond'', ''Stillegrund''. |
+ | *Nazwa pol. ''Cichogrąd'' (wraz ze zniemczonymi wariantami) współistniała z niemiecką ''Sensutten Neusaß'', relacyjną od sąsiedniej wsi ''Zezuty'' (p. niżej). Pod koniec XIX w. wprowadzono urzędowo sztuczną n. ''Mortzfeld'', upamiętniającą poetę Fryderka Moritzfelda, związanego z Olsztynkiem. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Czerwona Woda''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Rothwasser'' |
− | |niemieckie | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Piecki'' (tylko w Tece Toruńskiej, jako nazwa oboczna). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dąb''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Dembenofen'' |
− | | | + | |hybryda (pol. + niem.) |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dębowa Góra''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Eichberg'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Drwęck''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Dröbnitz'' |
− | | | + | |słowiańskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1351 ''Trebnicz'', 1480 ''Drebnicz''. NMP rekonstruuje tę słowiańską nazwę (kontynuowaną w nowożytnej formie niem.) jako *''Trzebnica''. | ||
+ | *Nazwa ''Drwęck'', utworzona od hydronimu ''Drwęca'' pojawia się w takiej formie w XIX w. (w 1820 zapis ''Drwenk'' - NMP całkowicie niesłusznie uważa tę nazwę za twór Kętrzyńskiego), ale możliwe że istniała wcześniej - por. zapisy ''Drewantcz'' (1416), ''Drewancz'' (1436), tożsame z nazwą ''Drwęcy''. | ||
+ | *Osada ''Czarci Jar'', położona obok Drwęcka jest nowa, nie istniała przed wojną. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Elgnówko''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Gilgenau'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | * | + | *1350 ''Hilgenaw'', 1410 ''Ilgenaw''. Nazwa pruska, w języku polskim utrwalona w formie ''Elgnówko'', zdrobnianej zapewne w celu odróżnienia od ''Elgnowa'' koło Dąbrówna (p.). |
− | * | + | *W potocznym użyciu zanotowana nazwa: ''Fabryka''. Unikać. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gaj''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Gay'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa w latach 1932-45: ''Neuhain''. |
− | + | *Osada ''Stare Gaje'' (też: ''Stary Gaj'') wydzielona z Gaju. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gąsiorowo Olsztyneckie''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | | | + | |1* |
− | |'' | + | |''Ganshorn'' |
− | | | + | |polskie (zniemczone) |
− | |''' | + | |(Gąsiorowo) |
− | + | |Gwarowo: ''Guśorovo''. Nazwa pochodzi od nazwiska właściciela - ''Mikołaja Gąsiora''. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gębiny''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Heinrichsdorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Nazwa polska ''Gębiny'', notowana od końca XVIII w. istniała obocznie do niemieckiej. Biolik uważa ją za nazwę staropruskiego pochodzenia, utworzoną od prus. nazwy osobowej ''Gimbis''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Gambźinï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gibała''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Giballen'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jadamowo''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Adamsheide'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Gwarowo: ''Jedamovo''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jagiełek''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Jagielleck'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Försterei Hohenstein''. | ||
+ | *Niem. (przed 1938) także ''Giegelka'' (postać zniekształcona). | ||
+ | *Nazwa ponowiona od nazwy lasu, podobno upamiętniającej Władysława Jagiełłę, niegdyś tu obozującego. Sam las zwano także obocznie ''Komornym Lasem'' (niem. ''Kämerei Wald''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jemiołowo''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Mispelsee'' |
− | | | + | |niemieckie (tłum. z prus.) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Nazwa | + | *1359 ''Amellung'', ''Ammelingen''. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora. Formy niemiecka i polska są kalkami pierwotnej nazwy pruskiej (prus. ''amelna'', ''emelna'' = jemioła). |
− | * | + | *Gwarowo: ''Jeńiu̯ovo'' (tak samo w Tece Toruńskiej: ''Jeniłowo''). |
− | + | |- align=center | |
+ | |'''Juńcza''' | ||
+ | |Olsztynek | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Julienhof'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Julkowo''' | ||
+ | |Brak historycznej n. polskiej (w Tece Toruńskiej tylko niemiecka), jednak podawana przez Leydinga forma ''Julkowo'' wydaje się warta wprowadzenia w miejsce obowiązującego chrztu KUNM, bez jakiejkolwiek motywacji. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kąpity''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Kompitten'' |
− | |pruskie | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Przed wojną zwykle pisane: ''Kompity''. |
− | * | + | *Gwarowo: ''Kompśitï''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kołatek''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Schlagamühle'' |
− | | | + | |hybryda (prus. + niem.) |
− | | | + | |'''Szlagi''' |
| | | | ||
− | * | + | *1419 ''Slegen''. Nazwa młyna, uważana za staropruską. Spolszczona przez lud jako ''Szlaga'', ''Szlagi''. Mimo to, KUNM nadała osadzie całkowicie nową, sztuczną n. ''Kołatek''. |
− | * | + | *Gwarowo: ''Ślagi'', ''Š́lagi''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Królikowo''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Königsgut'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | | -- |
+ | |Prawdopodobnie do tej wsi odnosi się nazwa ''Mileikendorff'' (1350), podhocząca od imienia Prusa ''Mileike''. Na początku XVIII w. obocznie do n. niem. występowała również n. ''Opleycken'' (1717), również staropruska. Spolszczenie ''Królikowo'', znaczeniowo nawiązujące do n. niem. znane od końca XVIII w. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kunki''' | ||
+ | |Olsztynek | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kunchengut'' | ||
+ | |niemieckie (hybryda?) | ||
+ | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1341 ''Kuncziswelt'', 1410-11 ''Kuniken Gut'', 1541 ''Kunicke''. Nazwa odosobowa - antroponim ''Kun(i)ke'' można interpretować jako niemiecki lub pruski. |
− | * | + | *Gwarowo: ''Kunkˊi'', ''do Kunk''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kurecki Młyn''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|4 | |4 | ||
− | |'' | + | |''Kurkenmühle'' |
− | |niemieckie | + | |niemieckie (relacyjne) |
− | |''' | + | |'''Kurkowski Młyn''' |
− | | | + | | |
+ | *Przed wojną: ''Kurkowski Młyn'' (również w Tece Toruńskiej, zaświadczającej nazwy ludowe). Co prawda, kwestia przymiotnika od n. ''Kurki'' jest dość arbitralna, jednak miejscowi używali formy ''kurkowski''. Ponadto, nawet nazewnictwo KUNM nie jest tutaj konsekwentne - inna wieś otrzymała nazwę ''Lipowo Kurkowskie'' (p. niżej), nie "Kureckie". Lepiej trzymać się tradycji ludowej. | ||
+ | *Potocznie: ''Rybaczówka''. Unikać tej nazwy. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kurki''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Kurken'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1254 ''Kurksadel'', 1314 ''Kurkosadel'', później 1428 ''Korkow'', 1428 ''Korkaw'', ostatecznie ''Kurken''. Nazwa staropruska, pierwotnie z sufiksem -''sadellis'' (zagroda, majątek). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Lichtajny''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | |1 | + | |1 |
− | |'' | + | |''(Köllmisch) Lichteinen'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | * | + | *Pierwotnie: ''Lichtenhain'' (zmiana ''hain'' -> ''hagen'' być może pod wpływem polskim lub pruskim). |
− | * | + | *Niem. także ''Königlisch Lichteinen''. Dookreślenia pojawiają się w XX w., celem odróżnienia od Lichtajn koło Ostródy. |
+ | *Współcześnie w gwarze: ''Švïglˊin''. Ciekawa forma powojenna, zapewne wynikająca z przejęcia przez autochtonów nazwy ''Świetlin'', używanej przez ludność napływową. Niemniej, jedyna spolszczona forma mająca umocowanie historyczne to ''Lichtajny''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Lipowo Kurkowskie''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | | | + | |1* |
− | |'' | + | |''Lindenwalde'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | | | + | |(Lipowo) |
− | + | |Gwarowo: ''Lˊipovo''. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Lutek''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Luttken'' |
− | | | + | |słowiańskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Dawniej też: ''Lutki'' (współcześnie w gwarze obie formy) |
− | *Pierwotnie: | + | *Pierwotnie: ''Luttkengut'' (1414, 1429). Niem. człon -''gut'' wkrótce odpadł. Nazwa antroponimiczna, słowiańska. |
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łęciny''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Langstein'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | |''' | + | |'''Lenksztyn''' |
| | | | ||
+ | *Przed wojną nazwa spolszczona jako ''Lenksztyn''. Dane powojenne (słownik Leydinga, zapisy gwarowe) poświadczają też istnienie formy pluralnej (u Ley pisownia ''Lęgsztyny''). Forma dzisiejsza jest sztuczna. | ||
+ | *Gwarowo: ''Lenkštini'' / ''Leŋkštïn''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łutynowo''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Lautens'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1411 ''Lutens'', 1501 ''Lautens''. Nazwa pruska, w języku polskim rozszerzona o sufiks -''owo''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Utïnovo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łutynówko''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Wenigsee'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | |''' | + | |'''Wenigza''' |
− | | | + | |Przed wojną n. miejscowości spolszczona jako ''Wenigza''. Dzisiejsza nazwa, nawiązująca do sąsiedniego Łutynowa jest sztucznym chrztem nazewniczym. Również pobliskie jezioro, zwane dziś ''Łutynówkiem'' (niem. ''Wenig-See'') powinno zwać się po polsku ''Wenigzą''. |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Makruty''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | |1 | + | |1 |
− | |'' | + | |''Makrauten'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1351 ''Makrutin'', 1411-19 ''Macruten''. Nazwa pruska. |
− | * | + | *Wieś założona na pruskim polu o nazwie ''Graudelawke'' lub ''Grandelawke'' (1374). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Malinowo''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Amalienhof'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Amalinowo'' (Teka Toruńska). |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Mańki''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Manchengut'' |
− | | | + | |hybryda (prus. + niem.) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Manki''. | ||
+ | *1340 ''Manneken'', 1344 ''Maniken'', 1351 ''Mankin''. Nazwa pruska (od imienia Prusa ''Maneke'' - odbiorcy nagania), później z niem. członem -''gut''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Mańkˊi'' / ''Manki''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Marązy''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Forsthaus Maransen'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
− | | | + | |Patrz też niżej: ''Maróz'', ''Marózek''. Przed wojną nazwy ''Maróz'' i ''Marązy'' były używane wymiennie. Po wojnie dość arbitralnie wybrano tę pierwszą formę na określenie wsi, a drugą - leśniczówki. W potocznym użyciu spotykana również nazwa ''Marózek'' w odniesieniu do leśniczówki. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Maróz''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Groß Maransen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Marąz'', ''Marązy''. | ||
+ | *1411 ''Marensen''. Nazwa pruska, hydronimicznego pochodzenia. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Marózek''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Klein Maransen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: '' | + | |Dawniej też: ''Marązek''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Mierki''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Mörken'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1343, 1350, 1359 ''Merkaw''; 1359 ''Mercken''. Nazwa pruska. | ||
+ | *Gwarowo: ''Ńyͤrki''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Mycyny''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Meitzen'' |
− | | | + | |osobowe |
− | |''' | + | | -- |
− | + | |1410 ''Meycz'', 1540 ''Myczenn''. Nazwa pochodzi od nazwiska odbiorcy nadania, którym był Piotr ''Myc'' (dok. ''Meicz''). Nazwisko (wg autorów NMP) prawdopodobnie polskie. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nadrowo''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Nadrau'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1374 ''Nadrow'', 1405 ''Naderow''. Nazwa pruska, przejściowo (XV-XVI w.) z niem członem -''dorf''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Nådrovo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nowa Wieś Ostródzka''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | | | + | |1* |
− | |'' | + | |''Neudorf'' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |(Nowa Wieś) |
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Orzechowo''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Orzechowo'' |
|polskie | |polskie | ||
− | | | + | | -- |
− | |Nazwa | + | |Nazwa w latach 1905-45: ''Nußtal''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pawłowo''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | |1 | + | |1 |
− | |'' | + | |''Paulsgut'' |
− | |niemieckie | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1351 ''Pawelszguth''. Nazwa więc była pierwotnie oparta na polskiej wersji imienia ''Paweł'' |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Platyny''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | |1 | + | |1? |
− | |'' | + | |''Platteinen'' |
− | |pruskie ( | + | |pruskie |
− | + | |(Płatyny?) | |
| | | | ||
− | * | + | *Według ustaleń KUNM: ''Płatyny''. Ostatecznie przyjęła się forma obecna. Być może postać ''Płatyny'' bardziej ludowa (chociaż przed wojną można spotkać obie). |
− | + | *1351 ''Platynen'', 1360 ''Platten''. Nazwa pruska, ponowiona z n. jeziora. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Ruda Waplewska''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Freudenthal'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Hamernia Waplewska''' |
| | | | ||
− | *Niem. | + | *Niem. także ''Freudenthaler Mühle''. |
− | + | *W Tece Toruńskiej zapisano nazwę polską ''Hamernia Waplewska''. Nazwa ta odnosi się do mieszczącej się tu niegdyś kuźnicy (hamerni). Powojenna nazwa ''Ruda Waplewska'' (obecna już u Leydinga) również oddaje to znaczenie (nazwą "Ruda" określano miejscowości, w których wytapiano lub przerabiano żelazo), jednak nie ma ona charakteru przedwojennego. Być może forma z Teki Toruńskiej kalkuje jakąś formę niem. typu ''(Waplitzer) Hammermühle'', ale nie posiadam informacji, które mogłyby to potwierdzić. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Samagowo''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Sabangen'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
− | | | + | |1411/19 ''Sambangin''. Nazwa pruska, w pol. przejęta z sufiksem -''owo''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Selwa''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Sellwa'' |
− | |pruskie | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Sellwen''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Sełwa''. | ||
+ | *1402/08 ''Silwen''. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zelva''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Sitno''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Seythen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Szytno'' (Teka Toruńska) | ||
+ | *1328 ''Sytin''. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (wyschniętego - dziś to ''Sicińskie Bagno''). Obocznie istniała (w XIV w.) inna n. pruska, zapisana jako ''Kalmuschen'' (1328). | ||
+ | *Gwarowo: ''Šitno''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Smolanek''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Jugendfelde'' |
− | | | + | |hybryda (prus. + niem.) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Gugowo'', ''Gugnowo''. | ||
+ | *1350 ''Goygen'', 1351 ''Guegen'' (...) 1550 ''Gugenfeldt''. Mamy tu więc do czynienia z nazwą pruską (potem hybrydalną z niem. członem -''feld''), ponowioną od pobliskiego jeziora ''Gugowo'' (1350 ''Gugen'', 1595 ''Gugaw''). Z czasem człon ''Gugen''- został w niem zniekształcony do ''Jugend''-. | ||
+ | *W języku polskim upowszechniła się ludowa nazwa ''Smolanek'' (również ''Smolonek'' - wym. gwarowa), wskazująca na istnienie tutaj niegdyś smolarni. Obocznie istniała również nazwa tożsama z n. jeziora. | ||
+ | *Patrząc na obraz satelitarny, nie można się oprzeć wrażeniu, że nie ma tu już nic oprócz wykarczowanego kawałka lasu. Umieszczam tę miejscowość tutaj głównie ze względu na ciekawy przypadek nazewniczy, a także fakt, że miejscowość wciąż istnieje w oficjalnych spisach (co świadczy o tym, że jej nazwa wciąż ma zastosowanie - nawet jeżeli jest to już tylko "uroczysko"). | ||
+ | *Gwarowo: ''Smolonek''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Spogany''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Spogahnen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Lepiej unikać wariantu ''Spoguny'', spotykanego nawet w oficjalnych dokumentach wymiennie z oficjalną formą ''Spogany'' (zgodnej z tradycją). Trudno jednak powiedzieć, na ile nazwa wsi w ogóle funkcjonuje - dzisiaj wydaje się być integralną częścią Zezut. |
− | * | + | *1418 ''Plaweth'', 1419 ''Spogayn''. Obie nazwy pruskiego pochodzenia. |
+ | *Gwarowo ''Špoganï'' (nagłosowe Sz- pod wpływem niemieckim). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Sudwa''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Sauden'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1360 ''Sawden'', 1380 ''Sawden''. Nazwa pruska. Obocznie: ''Windikendorf'' (1380) - hybrydalna, od pruskiego imienia ''Windiko''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Swaderki''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Schwedrich'' |
+ | |pruskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Szwaderki''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Š́faderkˊi''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Świerkocin''' | ||
+ | |Olsztynek | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Schwirgstein'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | | | + | |'''Wierztyn''' |
| | | | ||
+ | *1410/11 ''Swirxstein'', 1428 ''Swirkoczen''. Nazwa pruska (sufiks -''stein'' być może niemiecki, ale może też być zniemczonym elementem pruskim). | ||
+ | *Formę ''Świerkocin'' utworzył Kętrzyński na podstawie zapisu z 1428 r. Niewykluczone, że zapis ten faktycznie oddaje taką formę (będącą spolszczeniem pierwotnej n. pruskiej), jednak nie jest to forma ludowa. Lud używał spolszczenia formy niemieckiej jako ''Wier(s)ztyn'' (obocznie istniała forma l. mnogiej ''Wierztyny'' - potwierdzają ją zapisy gwarowe i spis z 1820 r., gdzie pojawia się zniekształcony zapis "Gerzsztyny"). Ponadto, Teka Toruńska poświadcza formę ''Zwierztyn'' (z absorpcją przyimka lub adideacją do słowa "zwierz"). Forma ta funkcjonowała w potocznym użyciu jeszcze w latach 70 XX w.! I choć trudno jednoznacznie "potępić" nazwę obowiązującą, to jednak uznaję wyższość form ludowych nad "uczonymi" rekonstrukcjami. | ||
+ | *Gwarowo: ''Ž́iʳš́tini''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Świętajny''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Schwenteinen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Świętany'', ''Świętajno''. | ||
+ | *1448 ''Swenntene''. Nazwa ponowiona od wysuszonego dziś jeziora ''Świętajny'' (1333 ''Swentin''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Świętajńska Karczma''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | | | + | |2? |
− | |'' | + | |''Karlsrode'' |
− | |niemieckie | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |M. Biolik odnosi tu zapis ze spisu w 1820 r. - ''Schwentainen (Plathenscher Krug)''. To mogłoby oznaczać, że karczmę tę nazywano początkowo nazwą sąsiedniej wsi ''Świętajny'', co mogłoby usprawiedliwiać nazwę obecną. Z drugiej strony, może na podstawie nazwy ''Plathenscher Krug'' lepiej byłoby ustalić nazwę ''Platyńska Karczma'' (jako, że brak zaświadczonego złożenia "Schwentainer Krug")? |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Tolejny''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Tolleinen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Toliny'' - użycie tej formy w Tece Toruńskiej przemawiałoby za ludowością tej formy. Jest też także częstsza w opracowaniach przedwojennych. Forma ''Tolejny'' zaś pojawia się w SGKP (obok Tolin) oraz w "O Ludności Polskiej..." Kętrzyńskiego. Wobec przedwojenności tej formy, powstrzymuję się przed zmianą, choć forma "Toliny" wydaje się lepsza. | ||
+ | *1410-11 ''Toleyn'', 1411-19 ''Tolynne''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Tolkmity''' |
− | | | + | |Olsztynek |
+ | |1? | ||
+ | |''Tolkemüth'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1425 ''Tholkemyte''. | ||
+ | *W Tece Toruńskiej jako ''Tolkemyty'', jednak nie widzę powodu, by nie uważać postaci obecnej za kontynuację tej formy. Trochę inaczej współcześnie w gwarze. | ||
+ | *Gwarowo: ''Tolkˊimit'' (gen. -''mitu'') | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Tomaszyn''' | ||
+ | |Olsztynek | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Thomascheinen'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Tomaszyny''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Waplewo''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Waplitz'' |
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1344 ''Wapil'', 1414 ''Wapels'', 1461 ''Waplis''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Warlity Małe''' | ||
+ | |Olsztynek | ||
+ | |1* | ||
+ | |''Warglitten (bei Hohenstein)'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1414 ''Wargeliten'', 1495 ''Waregalitten''. |
− | * | + | *Patrz też: ''Warlity Wielkie'' (gm. Ostróda). Wieś o identycznej pruskiej nazwie. Dookreślenie ''Małe'' (i odpowiednio ''Wielkie'') dodane po wojnie dla rozróżnienia. |
+ | *Osada ''Warglewo'' nowa, wydzielona z Warlit. Jej nazwa jest zniekształceniem nazwy Warlit. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Waszeta''' | ||
+ | |Olsztynek | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Waschetta'' | ||
+ | |pruskie (spolszczone) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1304 ''Woyseten'', 1419 ''Wayszethe''. | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Waschette''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Waszety''. Współcześnie potoczne ''Faszety'' (gw. ''Faš́ety''), raczej powojenne. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wigwałd''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Wittigwalde'' |
− | | | + | |hybryda (prus. + niem.) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Dawniej ( | + | *Dawniej też: ''Bigwałd''. Spotykana czasem forma ''Rygwałd'' (''Rigwałd'') jest raczej często kopiowaną pisownianą omyłką (pomyłka początkowego B- z R- w jakimś manuskrypcie?). |
+ | *1351 ''Wittichenwalde''; 1360 ''Witchen'', ''Wittichen''; 1363 ''Wittich'', ''Wittichensdorf''. Nazwa uważana przez Biolik za pierwotnie pruską (od nazwy osobowej *Witiks), opatrzoną niem. członem -''walde''. W tradycji polskiej adaptacja formy niemieckiej. | ||
+ | *Gwarowo: ''Bźikfou̯t'' (-''fau̯da''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wilkowo''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Wilken'' |
− | | | + | |słowiańskie? |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1347 ''Vilkowicz'', 1350 ''Wilkaw''. Najstarszy zapis wskazuje na pierwotną formę ''Wilkowice'', która raczej sugerowałaby słowiańskie pochodzenie toponimu (choć geneza pruska też nie w pełni wykluczona - słowo "wilk" było wspólne dla Bałtów i Słowian). | ||
+ | *Gwarowo: ''Źilkovï'' (gen. ''Źilkuf''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Witramowo''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Wittmansdorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Wytramowo'', ''Wytrębowo''. | ||
+ | *1353 ''Wytrams'', XVI w. ''Wittremsdorf''. Nazwa od niemieckiego imienia ''Wittram'', stąd też forma spolszczona (znana w zapiskach od XVIII w.). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Witułty''' |
− | | | + | |Olsztynek |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Witulten'' |
− | | | + | |pruskie |
− | |''' | + | | -- |
− | + | | | |
+ | *1344 ''Wiltote'', 1350 ''Wilthutten'', 1351 ''Wiltauten'', 1380 ''Wiltaut''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Źituu̯tï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zawady''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Sawadden'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa w latach 1938-45: ''Jungingen''. |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Ząbie''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Sombien'' |
− | | | + | |pruskie (spolonizowane) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1374, 1564-80 ''Samen''. Nazwa staropruska, spolonizowana do postaci ''Ząbie''. |
− | * | + | *Gwarowo: ''Zumbźe'' (do ''Zumbźa''). |
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zezuty''' |
− | | | + | |Olsztynek |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Sensutten'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1494 ''Sansutten''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bałdy''' |
− | | | + | |Purda |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Balden'' |
− | | | + | |pruskie |
− | + | | -- | |
− | |||
− | |- | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| | | | ||
− | * | + | *1418 ''Balcza'', 1428 ''Balcze''. |
− | + | *Gwarowo: ''Bau̯di''. | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bałdzki Piec''' |
− | | | + | |Purda |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Baldenofen'' |
|hybryda (prus. + niem.) | |hybryda (prus. + niem.) | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Dawniej też: ''Bałdzkie Piecki'' (Barczewski). |
− | + | *Osada znajduje się w pobliżu niewielkich jezior o nazwach ''Jachty'' (niem. ''Groß Jagd-See'') i ''Jachetki'' (niem. ''Klein Jagd-See''). Należy wytępić rozpowszechnione obecnie błędne formy ''Jezioro Łowne (Duże i Małe)''. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Biedówko''' |
− | | | + | |Purda |
− | |4 | + | |1~4? |
− | |'' | + | |''Ernstinenhöh'' |
− | | | + | |niemieckie |
− | + | |(Biedowo) | |
| | | | ||
− | * | + | *U Barczewskiego i Leydinga: ''Biedowo''. Nazwa ludowa, przezwiskowa. Postać obecna zdrobniała, być może dla odróżnienia od ''Biedowa'' koło Wartemborka (Barczewa). Niewykluczone, że zdrobnienie to zaszło naturalnie. |
− | * | + | *W użyciu powojennym też zanotowana forma ''Brzydowo''. Wtórna i zapewne sztucznawa. Unikać. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bruchwałd''' |
− | | | + | |Purda |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Bruchwalde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Niedługo po wojnie próbowano "przechrzcić" tę wieś na ''Bagieniec'' (wg znaczenia n. niem.). Forma ta (na szczęście) nie przyjęła się. | ||
+ | *Gwarowo: ''Bruxvou̯t''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Butryny''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Wuttrienen'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | * | + | *Dawniej też: ''Wutryny'' (postać nieludowa, używana w literaturze, bliższa pruskiemu oryginałowi). |
− | + | *1412 ''Wotrinen'', 1531 ''Vutrin''. | |
− | * | + | *Gwarowo: ''Butrinï''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Chaberkowo''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Neu Wuttrienen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Dawniej też: ''Chabrowo'', ''Nowe Butryny''. |
− | * | + | *Nazwa ''Chaberkowo'' (też: ''Chabrowo'') stara, oboczna do ''Nowe Butryny''. Jest to ludowe przezwisko dla "nieurodzajnej ziemi", jak pisze Barczewski. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dziuchy''' |
− | | | + | |Purda |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Dzuchen'' |
− | | | + | |polskie (osobowe) |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | *Nazwa w latach 1938-45: '' | + | *Nazwa w latach 1938-45: ''Grabenau-Wald'' |
− | * | + | *Dawniej też: ''Trzcianki'' (wg Leydinga ''Trzyścianki'', chyba błąd). |
− | + | *Niektóre źródła odnoszą do tej osady również nazwy ''Jaśniewo'', przysługującą sąsiedniej osadzie ''Nowy Przykop'' (p. niżej). Możliwe, że nazwy tych małych, blisko położonych osad mieszały się ze sobą w mowie ludu. Innym potocznym wariantem jest ''Nowy Przykopiec'' (p. niżej ''Przykopiec''). | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gąsiorowo''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Gonschorowen'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa w latacah 1938-45: ''Lichtenstein''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Giławki''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Klein Gillau'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Giławy Małe''. | ||
+ | *Patrz niżej: ''Giławy''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Giławy''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Gillau'' |
− | | | + | |pruskie |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Pierwotnie: ''Sirwinthen'' (1407), n. ponowiona od jez. Serwent. Następnie: ''Gillaw'' (1441) - n. również pruska, pochodna od nazwy lasu. | ||
+ | *Gwarowo: ''Gˊiu̯avï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Groszkowo''' |
− | | | + | |Purda |
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Graskau'' |
− | | | + | |pruskie (osobowe) |
− | | | + | |'''Graskowo''' |
| | | | ||
− | * | + | *Przed wojną: ''Graskowo'', ''Graszkowo'', ''Graśk'' (to ostatnie u Barczewskiego). Forma obecna jest wynikiem powojennego przeinaczenia - adideacji do słowa ''groszek''. Lepiej wrócić do oryginalnej formy, która pochodzi od nazwiska jednego z osadników - Lukasa ''Graska'', które to nazwisko miało najprawdopodobniej staropruskie pochodzenie. |
− | + | *W PRNG wariant: ''Graszk'', który wydaje się być zgodny z formą używaną przez Barczewskiego (oboczność ś/sz zapewne wynika z wymowy gwarowej). | |
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kaborno''' |
− | | | + | |Purda |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Kalborno'' |
− | |niemieckie | + | |niemieckie (spolonizowane) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Nazwa w latach: 1938-45: ''Kalborn''. Pierwotnie niem. ''Kalt(e)born''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Kalborno''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Kaborno'' / ''Kalborno''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nowa Kaletka''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Neu Kaletka'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Herrmannsort''. | ||
+ | *Patrz też niżej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Stara Kaletka''' |
− | | | + | |Purda |
− | | | + | |1* |
− | |'' | + | |''Alt Kaletka'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Teerwalde''. | ||
+ | *W użyciu również bez I członu: ''Kaletka''. | ||
+ | *Dawniej też: ''(Stara) Kalejtka, Kalitka''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Kalïtka'', ''Kalei̯tka''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Klebark Mały''' |
− | | | + | |Purda |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Klein Kleeberg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Nowy Klebark'' (niem. ''Neu Kleeberg''). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Klebark Wielki''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Groß Kleeberg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Stary Klebark'' (niem. ''Alt Kleeberg''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Klei̯bark''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Klewki''' |
− | | | + | |Purda |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Klaukendorf'' |
− | |niemieckie | + | |niemieckie (hybryda?) |
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa | + | |Nazwa dwuznaczna - n. os. ''Clauko'' może być pruska lub niemiecka. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kołpaki''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Kolpacken'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kleinpuppen''. |
− | + | *Pierwotnie: 1564-80 ''Senscaim'', 1574 ''Puppen'', 1615 ''Puppen''. Obie nazwy staropruskie. Polska n. ''Kołpaki'' zaświadczona pierwszy raz w 1622-25. | |
+ | *Gwarowo: ''Kau̯pakˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kopanki''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Kopanken'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kośno''' |
− | | | + | |Purda |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Koschno'' |
− | | | + | |pruskie (spolonizowane) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kösnick''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Kośnik''. | ||
+ | *Pierwotnie: ''Kosnik'' (1591-16030), ''Koschnick'' (1615). Nazwa pruskiego pochodzenia, ponowiona od nazwy wodnej - jeziora ''Kośno'' (1363 ''Koysnyk'', 1369 ''Koysnik'') i strugi ''Kośnik'' (1359 ''Koyznykzculik'', 1352 ''Kosnyc-vlis''). Nazwa spolonizowana do postaci ''Kośnik'', następnie ''Kośno'' i z polskiego przejęta w niem. W czasach hitlerowskich przyjęto formę nawiązującą do pierwotnej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Lalka''' |
− | | | + | |Purda |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Lallka'' |
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Niem. także ''Klein Ramuck'' (w latach 1938-45 nazwa oficjalna) | ||
+ | *Dawniej też: ''Mały Ramuk'' (zob. ''Stary Ramuk'', gm. Stawiguda). | ||
+ | *Osada dziś opustoszała, jednak zabudowania wciąż istnieją. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Linowo''' | ||
+ | |Purda | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Leynau'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | *W | + | *W latach 1938-45 pisane: ''Leinau''. |
− | * | + | *1274 ''Lynaw''. Nazwa pruska, ponowiona z n. jeziora. |
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łajs''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Layß'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *N. przejęta od n. jeziora - 1369 ''Laysson''. | ||
+ | *W PRNG wariant ''Wygoda''. Niezrozumiały (może zanotowany omyłkowo?), być może ponowiony od osady ''Wygoda'' w tej samej gminie (p. niżej). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Marcinkowo''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Alt Märtinsdorf'' |
− | | | + | |niemieckie (z prus.?) |
| -- | | -- | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| | | | ||
− | * | + | *Pierwotnie: ''Merthyn'' (1380). Nazwa pruska, zapewne pochodząca od spruszczonej formy chrześcijańskiego imienia Marcin (rekonst. *Mertins). |
− | * | + | *Człon ''Alt'' w n. niem. pojawia się w XIX w., w celu odróżnienia od ''Nowego Marcinkowa'' w obecnej gm. Biskupiec. W polskiej tradycji bez dookreślenia. |
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Mędrzyny''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Mendrienen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Dawniej | + | *Dawniej (i dziś potocznie): ''Mędryny''. |
− | * | + | *Nazwa pruska, najprawdopodobniej ponowiona z nazwy jeziora, wtórnie zwanego ''Młyńskim Stawem'' (''Mühlen Teich''). W XVI-XVII w. pojawia się niem. forma ''Amdrei'', ''Armdrei'' - etymologicznie niejasna, być może wynikająca ze zniekształcenia nazwy pruskiej. Pod koniec XVIII w. istniała również forma niem. ''Andrä'', ''Andrea'', wynikająca z dalszych przekształceń formy ''Armdrei''. |
+ | *W PRNG także ahistoryczny wariant ''Korsakówka''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nerwik''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Nerwigk'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Dawniej też: '' | + | *Dawniej też: ''Szawice''. Nazwa notowana w XVI w., nie do końca jasna (ponowiona od młyna, dziś nieistniejącego?). |
− | * | + | *1392 ''Nerweken''. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora - 1369 ''Nerdingi'', 1392 ''Nerdingyn''. Dziś jezioro to nosi nazwę ''Nerwik'' lub ''Wardąg'' (od XIX w. notowana nazwa ''Wardung See''). |
+ | *Gwarowo: ''Nerźik'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nowa Wieś''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Neu Bartelsdorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa niemiecka być może ma związek ze wsiami Bartołty Wielkie i Małe w obecnej gm. Barczewo (p. wyżej). W użyciu polskich Warmiaków przyjęła się nazwa ''Nowa Wieś''. |
− | + | *Gwarowo: ''Novo Źeś''. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nowy Ramuk''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Neu Ramuck'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Używane też: ''Nowe Ramuki''. |
− | * | + | *Zob. też ''Stary Ramuk'', gm. Stawiguda. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Ostrzeszewo''' |
− | | | + | |Purda |
+ | |6 | ||
+ | |''Elisenhof'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Liznowy''' | ||
+ | |Przed wojną: ''Liznowy'' (u Barczewskiego). U Leydinga w r. nijakim - ''Liznowo''. Ponadto, w potocznym użyciu po wojnie zanotowano formę ''Elizowo'' (jeszcze w latach 60., nazwa ta widnieje też w PRNG). W miejsce dzisiejszego pseudosłowiańskiego, obrzydliwego chrztu "Ostrzeszewo", wprowadzonego przez KUNM, należałoby powrócić do przedwojennego spolszczenia. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Pajtuny''' | ||
+ | |Purda | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Pathaunen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1374 ''Peytunen'', ''Peuthunen''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nowe Pajtuny''' |
− | | | + | |Purda |
− | + | |1 | |
− | + | |''Neu Pathaunen'' | |
− | + | |pruskie | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |1 | ||
− | |'' | ||
− | | | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pajtuński Młyn''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Mühle Pathaunen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Gwarowo: ''Mu̯ïn'' / ''Źetrok''. |
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Patryki''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Patricken'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1420 ''Petricken'', 1517 ''Petrica''. Według Pospiszylowej n. pruska, związana z prus. imieniem pochodzenia chrześcijańskiego. W niem. i pol. adideowana do imienia ''Patryk''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Patrïkˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Podlazy''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Podlassen'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Klausenhof''. | ||
+ | *Dawniej (i dziś) też: ''Podlaza'' (tak w ustaleniach KUNM), ''Podłaza'', ''Podlasy''. Nazwa nie do końca jasna etymologicznie i znaczeniowo (chociaż prawdopodobnie polska) - trudno jednoznacznie rozstrzygnąć, która forma jest pierwotna. | ||
+ | *Nazwa przysiółka ma dziś charakter nieurzędowy - miejscowość oficjalnie włączono do Prejłowa. | ||
+ | *Gwarowo (początek XX w.): ''Podlaza''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pokrzywy''' |
− | | | + | |Purda |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Friedrichstädt'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Nazwa pol. ''Pokrzywy'' ludowa - istniała obocznie do niemieckiej (zaświadczonej wcześniej). | ||
+ | *Gwarowo: ''Pokšïvï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Prejłowo''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Preylowen'' |
− | |pruskie | + | |pruskie (spolonizowane) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Nazwa w latach 1938-45: '' | + | *Nazwa w latach 1938-45: ''Preiwils''. |
− | *Dawniej też: '' | + | *Dawniej też: ''Prajłowo'', ''Pryłowo''. |
− | + | *Pierwotnie: 1380 ''Preywils'', 1529 ''Prewilsz''. Nazwa pruska, w języku polskim zniekształcona do postaci ''Prejłowo'' (formy podobne do obecnej notowane od XVII w.) i wtórnie przejęta do niem. w formie spolonizowanej. W okresie hitlerowskim sztucznie wprowadzono formę wierną pruskiemu oryginałowi. | |
− | + | *Formy gwarowe: ''Prei̯u̯ovo'' / ''Prai̯u̯ovo''. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Przykop''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Przykopp'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Nazwa | + | *Nazwa w latach 1932-45: ''Grabenau''. |
− | * | + | *Pierwotnie: ''Przikop'' alias ''Nova Wutrin'' (1549). Pierwsza nazwa polska, przetrwała do dziś. Nazwa druga krótkotrwała, ponowiona od n. pruskiej wsi ''Butryny'' (p. wyżej), przypadkowo zbieżna z nazwą założonej dużo później wsi ''Chaberkowo'' (p. wyżej). |
+ | *Gwarowo: ''Pŗ̌ikop'', wtórnie ''Pšïkop'' / ''Pšėkop''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nowy Przykop''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Neu Przykopp'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa w latach 1933-45: ''Neu Grabenau''. |
− | *W | + | *W użyciu również nazwa ''Jaśniewo'' (wariant znany już u Barczewskiego - ludowy, ale niewątpliwie wtórny wobec nazwy obecnej). Barczewski notuje jeszcze jeden wariant: ''Przykopek''. |
− | *W | + | *Patrz też wyżej: ''Przykop''. |
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Przykopiec''' | ||
+ | |Purda | ||
+ | |4? | ||
+ | |''Försterei Przykopp'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |'''Przykop Mały''' | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Wilhelmshütte''. | ||
+ | *W SGKP ''Przykop Mały'', u Leydinga - ''Przykop Leśny''. Nazwa leśniczówki była historycznie tożsama z nazwą wsi ''Przykop''. Formę derywacyjną z sufiksem -''ec'' wprowadził KUNM. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Purda''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Groß Purden'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1384 ''Porden''. Niem. człon ''Groß'' pojawia się w XVI w., dla odróżnienia od ''Purdki'' (p. niżej). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Purda Leśna''' |
− | | | + | |Purda |
− | | | + | |1* |
− | |'' | + | |''Försterei Purden'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
− | | | + | |Patrz wyżej. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Purdka''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Klein Purden'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Purda Mała''. |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Rykowiec''' |
− | | | + | |Purda |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Rykowitz'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Birkenhof''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Rïkoźec''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Silice''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Quidlitz'' |
− | | | + | |słowiańskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Dawniej też: ''Kwilice'', ''Filice'', ''Fidlice'' (są to sztucznawe próby odtworzenia "literackiej" polskiej formy tej nazwy). |
− | *Nazwa | + | *Nazwa ''Quidlitz'' podchodzi od nazwiska pierwszych osadników (słowiańskiego pochodzenia, NMP łączy z n. os. ''Kwila'', ''Kwiela'', ''Kwi(e)lic''). W mowie polskojęzycznych Warmiaków postać ta wyewoluowała do postaci ''Silice'', pod wpływem gwarowych zmian fonetycznych. Przypuszcza się, że nazwa ta została początkowo przyjęta jako *''Kwi(d)lice'', gdzie początkowa zbitka Kw'- przekształciła się, zgodnie z fonetyką gwarową w Kś-, by w końcu uprościć się do Ś-. Zbitkę -dl- w formie niem. autorzy NMP uważają za wtórną. W przedwojennej literaturze najczęściej funkcjonuje forma zgodna z wymową gwarową - ''Silice'', aczkolwiek istniały również próby jej "naprawy". Nie zważając na to, po wojnie zatwierdzono ludową postać ''Silice''. |
+ | *Gwarowo: ''Š́ilˊice''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Stary Olsztyn''' | ||
+ | |Purda | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Alt Allenstein'' | ||
+ | |niemieckie (relacyjne) | ||
+ | | -- | ||
+ | |Dawniej też: ''Forsztant'' (u Barczewskiego) - zapewne z niem. ''Vorstand'' - zarząd. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Szczęsne''' | ||
+ | |Purda | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Schönwalde'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Sząwałd''' | ||
+ | |Gwarowo: ''Šůvåu̯t''. Nazwa obecna to chrzest KUNM. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Trękus''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Groß Trinkhaus'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1359 ''Trynkos'', 1389-1423 ''Trinkus''. Nazwa pruska, mocno adideowana w niem. | ||
+ | *W XVI-XVII w. ''Alt Trinkaus'' (Stary Trękus). | ||
+ | *Gwarowo: ''Tryŋkus''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Trękusek''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Klein Trinkhaus'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Dawniej też: ''Trękus Mały''. |
− | + | *W XVI-XVII w. ''Neu Trinkaus'' (Nowy Trękus). | |
− | + | *Gwarowo: ''Tryŋkusek''. | |
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wały''' | ||
+ | |Purda | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wallen'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Miejscowość obecnie przyłączona do Prejłowa, jej nazwa nie ma już charakteru oficjalnego. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wesołowo''' | ||
+ | |Purda | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wessolowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Frohwalde''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wojtkowizna''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Wodkowisna'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Nazwa w latach | + | *Nazwa w latach 1852-1945: ''Karlberg''. |
− | * | + | *Dawniej też: ''Wódkowizna'' (forma wtórna, ale ludowa). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wygoda''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Wygodda'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa w latach 1938-45: ''Waldruh''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wyrandy''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Wiranden'' |
− | | | + | |pruskie (spolonizowane) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1362 ''Werein'', 1564-80 ''Worein'', 1615 ''Worainen''. |
− | * | + | *Dawniej też: ''Worany'', ''Werandy''. |
− | * | + | *Gwarowo: ''Źerandï''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zaborowo''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Saborowen'' |
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Nazwa w latach 1938-45: '' | + | *Nazwa w latach 1938-45: ''Heideberg''. |
− | * | + | *Dawniej też: ''Żaborowo'' (tak też w gwarze: ''Ž́aborovo''), forma najprawdopodobniej hiperpoprawna. |
+ | *Pierwotnie n. niem. ''Neuesdorf'' (1564), od XVIII w. zjawia się nazwa obecna. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zapurdka''' |
− | | | + | |Purda |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Purden Mühle'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Purdzki Młyn''. | ||
+ | *Nazwa młyna, w niem. tożsama z nazwą Purdy. Polskojęzyczni Warmiacy nazywali ten młyn ''Zapurdka''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zgniłocha''' |
− | | | + | |Purda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Gimmendorf'' |
− | | | + | |hybryda (prus. + niem.) |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Gim''. | ||
+ | *Nazwa niem. hybrydalna, ponowiona od n. jeziora ''Gim'' (niem. ''Gimmen-See'', 1369 ''Gymen''). U polskich Mazurów pojawia się zarówno przejęcie fonetyczne jako ''Gim'', jak i forma ''Zgniłocha'', prawdopodobnie oparta na znaczeniu n. prus. (por. litewskie ''gimus'' - mazisty, obślizgły). | ||
+ | *Po wojnie arbitralno przyjęto, że ''Gim'' to nazwa jeziora, zaś ''Zgniłocha'' - wsi. W mowie Mazurów te nazwy były jednak używane całkowicie wymiennie - zarówno w odniesieniu do wsi, jak i jeziora. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bartąg''' |
− | | | + | |Stawiguda |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Groß Bertung'' |
− | | | + | |pruskie |
− | |''' | + | | -- |
− | |Pierwotnie '' | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Bartąg Wielki''. | ||
+ | *Pierwotnie niem. ''Deutsch Bertung'' (XIV-XVII w.), obocznie też ''Bertingshausen''. Forma z członem ''Groß'' notowana od połowy XVIII w. | ||
+ | *Sama nazwa ''Bartąg'' jest pruska (1317 ''Bertingen'') - jest to nazwa staropruskiego obszaru osadniczego, a także położonego wewnątrz niego jeziora. | ||
+ | *Gwarowo: ''Bartȯŋk''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Bartążek''' | ||
+ | |Stawiguda | ||
+ | |1~4 | ||
+ | |''Klein Bertung'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |(Bartężek) | ||
+ | | | ||
+ | *Przed wojną: ''Bartężek'' (także ''Bartąg Mały''). W mowie Warmiaków nazwy na -''ąg'' odmieniały się z -''ęga'' w dopełniaczu, toteż forma ''Bartężek'' zdaje się poprawniejsza. Być może wypadałoby to poprawić. Z drugiej strony, współczesne zapisy gwarowe znają formę ''Bartążek''. | ||
+ | *Pierwotnie niem. ''Preußisch Bertung'' (XIV-XVII w.). Forma z członem ''Klein'' notowana od połowy XVIII w. | ||
+ | *Gwarowo: ''Bartȯnžek'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Binduga''' |
− | | | + | |Stawiguda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Wienduga'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Winduga'', ''Więduga''. | ||
+ | *Polskie dialektalne słowo ''binduga'' (posiadające również różne modyfikacje), samo w sobie będące germanizmem oznaczało "miejsce, gdzie składano drewno na spław". | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Ćwikielnia''' |
− | | | + | |Stawiguda |
− | |1 | + | |1 |
− | |'' | + | |''Neu Stabigotten'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Stabiguda Nowa'' (Chojnacki). | ||
+ | *Polskie określenie ''Ćwikielnia'' (pochodne od ''ćwikła'') zastąpiła w języku ludowym oryginalną nazwę ''Nowa Stawiguda'' (p. niżej ''Stawiguda''), która jednak bywa używana do dziś (notuje ją PRNG). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dorotowo''' |
− | | | + | |Stawiguda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Dorothowo'' |
− | | | + | |pruskie (spolonizowane) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1913-45: ''Darethen''. | ||
+ | *1348 ''Daroth'', 1410 ''Darath''. Nazwa pierwotnie pruska, spolonizowana do postaci ''Dorotowo''. Na początku XX w. wprowadzono urzędowo nazwę nawiazującą do pruskiego oryginału (taka sama zresztą obowiązywała w XVI-XVII w.). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gągławki''' |
− | | | + | |Stawiguda |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Ganglau'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1348, 1538 ''Gandelawken''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Gȯŋgu̯afkˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Grada''' |
− | | | + | |Stawiguda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Gradda'' |
− | | | + | |pruskie (spolonizowane) |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1930-45: ''Försterei Ganglau''. | ||
+ | *Zapisy nazwy tej leśniczówki są późne, jednak przypuszcza się, że pierwotną formą była prus. *Graudā. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gryźliny''' |
− | | | + | |Stawiguda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Grieslienen'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1356 ''Greselynk'', 1358 ''Grezeling''. Obocznie do tej n. pruskiej istniała w XIV w. n. niem. ''Wiesenthal'' (1358 ''Wesintal''), która szybko zanikła. | ||
+ | *Gwarowo: ''Grïźlinï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kielary''' |
− | | | + | |Stawiguda |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Kellaren'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Według Pospiszylowej nazwa ''Kielary'' (występująca od XVI w.) wywodzi się od polskiego nazwiska ''Kielar''. | ||
+ | *Wcześniej wieś nosiła nazwę ''Prosen'' (1564-80), ''Prossen'' (1673-74) - pruską, ponowioną od pierwotnej nazwy jez. Kielarskiego (1335 ''Prawes'', 1348 ''Prawe''). | ||
+ | *Wieś oficjalnie nieistniejąca - pozostałe po niej zabudowania dziś administracyjnie należą do Bartążka, toteż nie wiem, na ile nazwa miejscowości funkcjonuje (niemniej, utrwala ją nazwa jez. Kielarskiego). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Klekotowo''' | ||
+ | |Stawiguda | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Klein Plautzig'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Pluski Małe''' | ||
+ | |Przed wojną ''Pluski Małe'' (p. niżej ''Pluski''), nazwa "Klekotowo" nie ma uzasadnienia. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kręsk''' |
− | | | + | |Stawiguda |
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Kranz'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Kraniec''' |
− | | | + | | |
+ | *Przed wojną n. niem. spolszczano jako ''Kraniec'' (przez miejscowych zapewne wymawiane jako ''Krańc'' - tak u Barczewskiego). Nazwa "Kręsk" (niby od ''krąg'' + -sk) jest nieuzasadnionym "potworkiem językowym". Wyjątkowo dziwna decyzja KUNM. | ||
+ | *W gwarze: ''Krańec'' / ''Krånc''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łański Piec''' |
− | | | + | |Stawiguda |
|4 | |4 | ||
− | |'' | + | |''Lanskerofen'' |
− | | | + | |hydronimiczne |
− | |''' | + | |'''Smolniki''' |
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa ''Łański Piec'', będąca dosłownym przetłumaczeniem n. niem., jest nazwą nieludową, uchwaloną przez KUNM. Ludność warmijska nazywała tę osadę ''Smolniki'' (taka nazwa pojawia się m.in. u Barczewskiego, który podaje również wariant ''Piecki'' - uznając go jednak za przestarzały). Lepiej w takich sytuacjach słuchać tradycji ludowej. |
− | * | + | *Nierzadko (acz niepoprawnie) stosuje się dla tej miejscowości nazwę ''Łańsk'' - spowodowane jest to istnieniem tam ośrodka o takiej nazwie (ponowionej od n. jeziora), był to niegdyś ośrodek wypoczynkowy władz PRL. Co zaś do samej nazwy Łańsk, p. niżej wieś ''Rybaki'' (dawn. ''Łańsk''). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Majdy''' |
− | | | + | |Stawiguda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Mauden'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Gwarowo: ''Moi̯dï''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Miodówko''' |
− | | | + | |Stawiguda |
− | |1 | + | |1 |
− | |'' | + | |''Mniodowko'' |
− | | | + | |polskie |
− | | | + | | -- |
− | | | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1908-45: ''Honigswalde''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Mńodůfko''. Forma niem. odzwierciedla wymowę gwarową. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Muchorowo''' | ||
+ | |Stawiguda | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Mucherowo'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |W czasach hitlerowskich osada włączona do Rusi (p. niżej). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Owczarnia''' |
− | | | + | |Stawiguda |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Neu Bertung'' |
− | | | + | |pruskie |
− | |''' | + | | -- |
− | + | | | |
+ | *Dawniej też: ''Nowy Bartąg'' (p. wyżej ''Bartąg''). Współcześnie również: ''Kolonia Bartąg''. | ||
+ | *Polskie określenie ''Owczarnia'' zastąpiło w języku ludowym nazwę ''Nowy Bartąg'' w XIX w. | ||
+ | *Gwarowo: ''Ofčarńo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pluski''' |
− | | | + | |Stawiguda |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Plautzig'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
− | | | + | |1407 ''Pluczk'', 1517 ''Plauczk''. Nazwa staropruska, ponowiona od n. jeziora. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Ruś''' |
− | | | + | |Stawiguda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Reußen'' |
− | | | + | |pruskie? |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1374 ''Rewszen''. Pospiszylowa uważa tę nazwę za pruską. |
− | * | + | *Gwarowo: ''Ruš́'' (Gen. -''i''). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Rybaki''' |
− | | | + | |Stawiguda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Lansk'' |
− | | | + | |hydronimiczne (słowiańskie) |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Łańsk''. | ||
+ | *Nazwa ''Rybaki'' notowana od początku XIX w., używana w mowie ludu zamiennie z oryginalną nazwą ''Łańsk'', którą ponowiono od nazwy jeziora. Sama zaś nazwa jeziora uchodzi za twór staropolski, utworzony od nazwy rzeki ''Łyny'' (która wcześniej musiała zwać się po polsku *Łaną lub *Łanią - [p. ''Łyna'' w pow. nidzickim] z suf. -''sk''), nazwa ta zastąpiła pierwotną staropruską nazwę jeziora (1544 ''Elling'', 1556 ''Elend'' - być może również związaną z hydronimem Łyny, prus. *Alnā). Aprobatę KUNM zyskała jednak ostatecznie forma ''Rybaki''. Nazwę ''Łańsk'' dziś często stosuje się na określenie osady ''Łański Piec'' (p. wyżej). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Stary Dwór''' |
− | | | + | |Stawiguda |
− | |1 | + | |1 |
− | |'' | + | |''Althof'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |( | + | | -- |
− | + | |Wcześniejsze nazwy niemieckie: ''Nummergut'' (1390), ''Tiefensee'' (oboczna w XVII w.). Ta druga nawiązuje do położonego na terenie majątku jeziora, zwanego ''Tiefen See'' lub ''Althofer See'' (pol. ''Jezioro Starodworskie''). | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Stary Ramuk''' |
− | | | + | |Stawiguda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Alt Ramuck'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Po wojnie także: ''Stare Ramuki''. Leyding podaje również formę ''Szklarnia'' - być może ludowe, od mieszczącej się tu niegdyś huty szkła. | ||
+ | *Nazwa osady staropruska, ponowiona od nazwy lasu ''Ramuk'' (1591-1603). Zob. też ''Lalka'' i ''Nowy Ramuk'' w gm. Purda - miejscowości o powiązanych nazwach. | ||
+ | *Osada dziś opustoszała, jednak zabudowania wciąż istnieją. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Stawiguda''' |
− | | | + | |Stawiguda |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Stabigotten'' |
− | | | + | |pruskie |
− | |''' | + | | -- |
− | + | | | |
+ | *Dawniej też: ''Stabigoda'', ''Stabiguda''. Z punktu widzenia języka ludowego jednak, uzasadnienie ma tylko forma ''Stawiguda'', gdyż w wymowie gwarowej mamy tu ''ź'' (< w'). Formy z "b", funckjonujące w starej literaturze są zapewne próbą zbliżenia nazwy polskiej do pruskiego oryginału. | ||
+ | *1357 ''Stabegoide'', 1448 ''Stabigodden'', 1560 ''Stabegoda''. Stara wieś o pruskiej nazwie. | ||
+ | *Gwarowo: ''Staźiguda'' (ale przymiotnik ''staźigockˊi'' - być może pod wpływem formy niemieckiej lub wymiany ó/o). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Tomaszkowo''' |
− | | | + | |Stawiguda |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Thomsdorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |'' | + | | -- |
− | + | | | |
+ | *1363 ''Thomasdorff'' | ||
+ | *Gwarowo: ''Tȯmaš́kovo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Wymój''' |
− | | | + | |Stawiguda |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Wemitten'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1351 ''Wemitten'', 1656 ''Wemitten'' alias ''Wymoy''. Nazwa pruska w dwóch wariantach - z suf. -''it'' lub -''āj''. Tradycja niemiecka kontynuuje pierwszy wariant, polska - drugi. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vˊïmoi̯''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zarośle''' |
− | | | + | |Stawiguda |
− | |1 | + | |1 |
− | |''Klein | + | |''Klein Stabigotten'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | * | + | *Dawniej też: ''Stabiguda Mała'' (Chojnacki). |
− | * | + | *Nazwa pol. ''Zarośle'' ludowa, zastąpiła nazwę ''Stawiguda Mała''. Jest ona prawdopodobnie nawiązaniem znaczeniowym do n. pruskiej ''Stawiguda'', gdzie drugi człon ''guddi'' oznacza "zarośla". |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zazdrość''' |
− | | | + | |Stawiguda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Zasdrocz'' |
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: '' | + | |Nazwa w latach 1938-45: ''Neidhof''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zezuj''' |
− | | | + | |Stawiguda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Sensujen'' |
− | |pruskie | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1540 ''Senssugen'' | ||
+ | *Gwarowo: ''Zazui̯'' (do ''Zazuja''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zielonowo''' | ||
+ | |Stawiguda | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Grünau'' | ||
+ | |niemieckie? | ||
+ | |'''Grynał''' | ||
+ | | | ||
+ | *Do 1996 oficjalnie: ''Zieleniak''. Jednakże, zarówno ustalona przez KUNM forma ''Zieleniak'', jak i obecna ''Zielonowo'' (zapewne wariant używany przez napływową ludność), chociaż nawiązują znaczeniowo do n. niem. są tworami powojennymi. Autentycznym, przedwojennym ludowym spolszczeniem n. niemieckiej jest ''Grynał'' (Loc. ''w Grynale''). | ||
+ | *Nazwa pierwotna prawdopodobnie niemiecka, chociaż Pospiszylowa dopuszcza możliwość pruskiego pochodzenia, zestawiając z pruską n.os. ''Grunaw''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Grynau̯''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zofijówka''' |
− | | | + | |Stawiguda |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Sophienhof'' |
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Gwarowo: ''Zofˊinůfka''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Brzeźno''' | ||
+ | |Świątki | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Bergling'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | | | + | |'''Berkląg''' |
− | + | |Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (1354 ''Birkeling'', dziś osuszone). Nazwa polska nadana przez KUNM analogicznie do ''Brzeźna'' na Ziemi Ostródzkiej (obecnie ''Brzeźno Mazurskie'' w gm. Dąbrówno - p.). W tym przypadku jednak brak takiej tradycji, toteż należało nazwę pruską oddać wiernie, fonetycznie. | |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Brzydowo''' |
− | | | + | |Świątki |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Seubersdorf'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Co do ewolucji formy polskiej - p. ''Brzydowo'' w gm. Ostróda. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dąbrówka''' |
− | | | + | |Świątki |
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Deppen'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | |'''Depno''' |
| | | | ||
− | * | + | *Według ustaleń KUNM: ''Żółwin''. Nazwa obecna wprowadzona później. Żadna z nich jednak nie oddaje pruskiego oryginału i nie ma uzasadnienia historycznego. |
− | * | + | *1350 ''Toppis'', ''Döppen'', ''Tuppis''. Na tej podstawie, a także na podstawie ostatecznej formy niem. ''Deppen'', postuluję spolszczenie ''Depno''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Drzazgi''' |
− | | | + | |Świątki |
− | | | + | |3 |
− | |'' | + | |''Kienberg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Garzewo''' |
− | | | + | |Świątki |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Alt Garschen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Niem. obocznie ''Groß Garschen''. Pierwotnie: ''Garsen'' (1347), ''Garczyn'' (1386). W XVI wieku: ''Garschau''. Nazwa staropruskiego pochodzenia. U początków istnienia wsi, pojawia się też oboczna n. niem. ''Heiligenfelde''. |
− | + | *Dawniej też: ''Stare Garsze'' (Barczewski), u Leydinga ''Stary Garsz''. Być może forma Barczewskiego jest bardziej ludowa (ma oparcie w zapiskach kościelnych), ale obecna też była znana przed wojną. | |
− | * | + | *Zob. także ''Garzewko'' (gm. Jonkowo). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gołogóra''' |
− | | | + | |Świątki |
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Blankenberg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Blanki''' |
| | | | ||
+ | *U Barczewskiego: ''Blanki''. Jest to ludowe spolszczenie n. niem., pojawiające się w zapiskach kościelnych i współcześnie w gwarze (gw. ''do Blank''). Forma współczesna, choć oddaje znaczenie n. niem., jest powojenna i wprowadzona sztucznie. | ||
+ | *U Kohutka dziwna forma ''Obłagóra'' - omyłkowa lub sztuczna. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jankowo''' |
− | | | + | |Świątki |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Ankendorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Pierwotnie: ''Hannikendorf'' (1366), obocznie ''Lindenberg'' (XIV w.) | ||
+ | *U Leydinga dokładniejsze spolszczenie nowożytnej n. niem. jako ''Ankowo'', jednak biorąc pod uwagę, że źródłosłowem nazwy jest niem. ''Hannike'', ''Hanke'' (= pol. ''Janek''), to formie obecnej też nie można nic zarzucić (może poza tym, że często się powtarza). Polskiej przedwojennej tradycji tak czy inaczej brak. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kalisty''' |
− | | | + | |Świątki |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Kallisten'' |
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1411-19 ''Colisten'', 1427 ''Kalisten''. W XVIII w. pojawia się efemerycznie oboczna n. ''Wengitten''. Obie pruskie. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kiewry''' | ||
+ | |Świątki | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Käbern'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1348 ''Kewern''; 1350 ''Keweren'', ''Keuweryn''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Klony''' | ||
+ | |Świątki | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Kleinenfeld'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
+ | |'''Stabunik''' | ||
+ | |U Leydinga: ''Stabunki'', co pochodzi od położonego w pobliżu wsi wzgórza o pruskiej nazwie ''Stabbunke Berg'' (pol. powoj. ''Stabunik'' [urz.] lub ''Stabunka''). Co prawda, nie jest to historyczna nazwa tej wsi (a przynajmniej nie znajduję na to dowodów), jednak skoro istnieje precedens dla takiej nazwy pruskiej i jest ona uzasadniona w terenie, to chyba warto z tego skorzystać. Na pewno jest to lepsze od obowiązującej nazwy ''Klony'' (nazewniczy "pustak" bez uzasadnienia). Formę nazwy poprawiam tak, aby była zgodna z urzędową nazwą pagórkę. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kłobia''' | ||
+ | |Świątki | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Kloben'' | ||
+ | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Pierwotnie: ''Lymeyeyn'' (1402-08), ''Limigein'' (1411/19). Później: ''Kelobe'' (1448), ''Cloben'' (1494, 1539). Obie nazwy pruskiego pochodzenia. Autorzy NMP niesłusznie uważają tę nazwę za tożsamą z ''Kłobią'' w pow. włocławskim (tym samym, uważając ją za nazwę słowiańską) - to oczywisty błąd (zasugerowano się powojenną formą spolszczoną, która sama w sobie jest niezła). |
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Komalwy''' | ||
+ | |Świątki | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Komalmen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1366 ''Kamalwen'', 1356 ''Komalwen''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Konradowo''' |
− | | | + | |Świątki |
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Waltersmühl'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Swarbonity''' |
− | | | + | |Wieś powstała na polu o nazwie ''Swarboniten'' (1310), ''Swarbonityen'' (1312). Jest to stara nazwa pruska, należało ją spolszczyć. Tymczasem, zdecydowano się na chrzest nazewniczy ''Konradowo'' - imię Konrad rzekomo pojawia się w akcie nadania tej wsi. Niewykluczone jednak, biorąc pod uwagę n. niem., że jest to (także) ciche nawiązanie do Wallenroda. Zalecam powrót do pierwotnej nazwy pruskiej. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kwiecewo''' |
− | | | + | |Świątki |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Queetz'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Kwiec''. | ||
+ | *1338-73, 1355, 1364 ''Queczow''. Nazwa pruska. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Łumpia''' |
− | | | + | |Świątki |
+ | |2 | ||
+ | |''Lomp'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1411-19, 1427, 1448 ''Lumpe''; 1531 ''Lumpe''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Różynka''' | ||
+ | |Świątki | ||
|4 | |4 | ||
− | |'' | + | |''Rosengarth'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Rozengort''' |
+ | |Gwarowo: ''Rozengort'' (do ''Rozengorta''). Ludność warmijska oddała więc tę nazwę fonetycznie. Teoretycznie można by poprawić tę formę na regularniejszy ''Rozengart'', ale wydaje mi się, że taka gwarowa końcówka lepiej spolszcza (por. też ''Trygort'' w gm. Węgorzewo). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Skolity''' | ||
+ | |Świątki | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Schlitt'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Dawniej też ''Szelity'' (u Barczewskiego i w XVI-wiecznym spisie jezior). Postać ludowa, ale oparta na zgermanizowanej postaci n. prus. |
− | * | + | *1348 ''Scoliten''; 1370 ''Scholiten''; 1388 ''Scholytyn'', ''Scholithen''. |
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Świątki''' |
− | | | + | |Świątki |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Heiligenthal'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | |Ze względu na sakralny charakter nazwy i prawdopodobne istnienie na tym terenie miejsca kultu pogańskich Prusów, przypuszcza się, że n. niem. ''Heiligenthal'' kalkuje jakąś wcześniejszą n. pruską (być może *Swintalindā lub *Swintadaubā), ta jednak nie zachowała się w dokumentach. |
− | |||
− | * | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Włodowo''' |
− | | | + | |Świątki |
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Waltersdorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
+ | |'''Walterowo''' | ||
+ | |U Kohutka proste i oczywiste spolszczenie nazwy oryginalnej. Nazwa obecna jest chrztem pseudoimiennym. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Worławki''' | ||
+ | |Świątki | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Warlack'' | ||
+ | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1297 ''Worelauke'', 1379 ''Wurlauke''. |
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Żardeniki''' | ||
+ | |Świątki | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Scharnigk'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Szarnik''' | ||
+ | |1332 ''Schardenithen''. Nazwa pruska, przed wojną spolszczana jako ''Szarnik''. Chociaż powojenna postać ''Żardeniki'' jest bardziej podobna do pruskiego oryginału, to jednak formą ludową jest ''Szarnik'' (por. też ''Żardeniki'' w gm. Jeziorany). | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | ===Powiat szczycieński=== | ||
+ | Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich. | ||
+ | |||
+ | Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu przasnyskiego (woj. mazowieckie), które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich. | ||
+ | |||
+ | {|class="wikitable" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" | ||
+ | !<small>Nazwa obecna</small> | ||
+ | !<small>Gmina</small> | ||
+ | !<small>Typ nazwy</small> | ||
+ | !<small>Nazwa niemiecka</small> | ||
+ | !<small>Pochodzenie nazwy niemieckiej</small> | ||
+ | !<small>Propozycja zmiany nazwy</small> | ||
+ | !<small>Uwagi</small> | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Szczytno''' |
− | | | + | |Szczytno (miasto) |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Ortelsburg'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa niemiecka ''Ortelsburg'' (pierw. ''Ortolfsburg'', od im. komtura Ortolfa z Trewiru) oraz polska ''Szczytno'', niepowiązane znaczeniowo, współistnieją ze sobą praktycznie od początków miasta (por. zapis ''Sczithno'' alias ''Ortelsburg'' z kroniki Długosza). Nazwa ''Szczytno'' jest więc nazwą rdzennie polską, mazurską - jedną z najstarszych tego typu nazw w regionie. Pierwsi, czternastowieczni polscy osadnicy w okolicy miasta zajmowali się bartnictwem, stąd też nazwa jednej z części Szczytna (dawnej wsi) - ''Bartna Strona''. |
− | + | *Położona tuż za miastem osada ''Młyńsko'' (al. ''Młynisko'') jest chyba nowym osiedlem - nie znajduję dla niej przedwojennego opowiednika. | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bartna Strona''' |
− | | | + | |Szczytno (miasto) |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Beutnersdorf'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawna wieś, wcielona do Szczytna w 1913 roku. Była to osada przybyłych z Mazowsza bartników, stąd nazwa polska oraz odpowiadająca niemiecka. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Fiugaty''' |
− | | | + | |Szczytno (miasto) |
− | | | + | |? |
− | |'' | + | |''Fiugatten'' |
− | | | + | |pruskie |
− | |'' | + | | -- |
− | + | | | |
+ | *W źródłach przedwojennych ''Fiugaty'' lub ''Figaty''. Nie jestem pewien, która z tych form została zatwierdzona przez KUNM (być może żadna, jako że już wówczas ta dawna wieś była już integralną częścią Szczytna). Nazwa ta jest pochodzenia pruskiego. | ||
+ | *Dawna wieś, wcielona do Szczytna w 1906 roku. Dzisiaj zatarta w terenie, jej nazwa nie funkcjonuje we współczesnej toponimii miasta. Warto jednak o niej pamiętać. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Podborek''' | ||
+ | |Szczytno (miasto) | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Schönbruch'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |W użyciu także nazwa ''Osiedle Królewskie''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zielona Góra''' |
− | | | + | |Szczytno (miasto) |
− | |1 | + | |1? |
− | |'' | + | |''Grüneberge'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Zapisana w 1926 r. przez Leydinga nazwa ''Zielonogórskie Lasy'' sugeruje, że polska nazwa tej osady funkcjonowała już przed wojną. Istnieje również n. terenowa ''Zielone Góry'' (niem. ''Grünes Gebirge''), położonego w Zielonogórskich Lasach. Brak polskiej nazwy dla osady w przedwojennej literaturze. | ||
+ | *Położona na południe od tego osiedla popegeerowska osada ''Leśny Dwór'' (obecnie de facto przedmieście Szczytna) jest tworem nowym, bez przedwojennego odpowiednika. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Pasym''' |
− | | | + | |Pasym |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Passenheim'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Pasyń'', ''Pasymek''. Obie formy o charakterze gwarowym - w pierwszej obserwujemy gwarową zmianę fonetyczną m' > ń, podczas gdy druga jest przykładem nierzadkiego na Mazurach zdrabniania nazw miejscowych (por. też ''Miłomłyn'', obocznie ''Miłomłynek''). |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kiepunki''' |
− | | | + | |Pasym (cz. miasta) |
|3 | |3 | ||
− | |'' | + | |''Walhalla'' |
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Powojenna nazwa polska nawiązuje do jeziora ''Kiepunek'' (n. pruskiego pochodzenia), nad którym leży to przedmieście. Miejscowość założona późno - około 1900 roku, nie posiadała więc przed wojną polskiej nazwy, zaś jej nazwa niemiecka jest ideologicznym tworem typowym dla epoki, w której powstała. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Słonecznik''' | ||
+ | |Pasym (cz. miasta) | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Sonnenberg'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | |W PRNG również wariant: ''Słoneczno''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Augustowo''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Augusthof'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Babięty''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Babanten'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Pupki'', ''Babięta'', ''Babanty'' (ostatnie u Leydinga [również w ludowych nazwach terenowych] i Srokowskiego [1930]). | ||
+ | *Nazwa wsi staropruska, pochodna od nazwy jeziornej (1238 ''Bawand'', 1388 ''Babbanten'' - są to jez. ''Babięty Małe'' i ''Wielkie''). Obocznie do niej istniała w mowie ludu inna nazwa ''Pupki'' (zaśw. m.in. w Tece Toruńskiej czy spisie z 1820), również staropruska, często powtarzająca się - por. miejscowość ''Pupki'' w gm. Jonkowo czy ''Pupki'' (ob. sztuczne "Spychówko") w gm. Świętajno. | ||
+ | *Z jeziora Babięty (Babięta) Małe wypływa rzeczka, na nowych mapach widniejąca pod nazwą ''Babant'' (niem. ''Babant-Fließ''), jednak jej pierwotna, staropruska nazwa to ''Woricke'' (1387), co mazurski lud spolszczył jako ''Worek'' - i to właśnie tę formę zalecałbym jako poprawną nazwę tej strugi. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Budy''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Moritzruhe'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Niem. także ''Schobenbuden''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Saskie Budy'', ''Moryc'', ''Morycówka'' (ostatnie tylko u Ley). | ||
+ | *Wieś o dwóch różnych obocznych nazwach w pol. i niem. (być może pierwotnie dwie wsi, które uległy scaleniu?). Nazwa ''Saskie Budy'' (niem. ''Schobenbuden''), nawiązuje do położenia miejscowości w pobliżu jeziora ''Sasek Wielki'' (niem. ''Groß Schoben-See'' - po więcej wyjaśnień p. ''Sasek'' w gm. Szczytno) - w języku polskim również z opuszczeniem I członu (formę ''Budy'' notuje m.in. spis z 1820 roku i to właśnie ta forma znalazła aprobatę KUNM po wojnie). Formę niem. ''Moritzruhe'' Mazurzy spolszczali jako ''Moryc'' (tak w Tece Toruńskiej i współczesnych zapisach gwarowych) lub ''Morycówka'' (tylko Leyding, więc może powojenne). | ||
+ | *Gwarowo: ''Mȯric''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dąbrowa''' | ||
+ | |Dźwierzuty | ||
+ | |1~4? | ||
+ | |''Damerau'' | ||
+ | |słowiańskie | ||
+ | |'''Dąbrówka''' (?) | ||
+ | |Źródła przedwojenne wskazują raczej na formę pol. ''Dąbrówka'' - może warto by to naprawić. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Dźwierzuty''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Mensguth'' |
− | | | + | |hybryda (słow. + niem.) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1399 ''Swersutten'', ''Swerszutten''. | ||
+ | *Wieś o dwóch, niepowiązanych nazwach - ''Dźwierzuty'' i ''Mensguth''. Ta pierwsza jest starym przejęciem, pierwotnej nazwy staropruskiej, używana przez Mazurów od wieków, podczas gdy niemiecka ''Mensguth'' (pierwotnie ''Menzelsguth'', n. zwana od XV w.) pochodzi od imienia właściciela, ''Menzla'' (co jest zniemczoną formą słowiańskiego imienia ''Miecisław'', ''Mieczysław''). Oprócz tego, w piętnastowiecznych dokumentach pojawia się efemerycznie jeszcze jedna nazwa - ''Auszlevo'', również staropruska, jakby ze spolszczoną końcówką. | ||
+ | *Według danych Teki Toruńskiej, wieś dzieliła się dawniej na dwie części - ''Polską Wieś'' i ''Niemiecką Wieś'', zwanej według zamieszkującej je ludności. | ||
+ | *Gwarowo: ''ʒ́veʳžuti''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Gisiel''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Geislingen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa pruska, pochodzi od n. jeziora (dziś spuszczonego) - 1389 ''Gislingen''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Grądy''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
− | | | + | |1 |
− | |'' | + | |''Gronden'' |
− | | | + | |polskie |
− | + | | -- | |
− | |||
− | |- | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| | | | ||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Grodziska''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Grodzisken'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1908-45: ''Burggarten''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jabłonka''' | ||
+ | |Dźwierzuty | ||
+ | |1? | ||
+ | |''Jablonken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |(Jabłonki?) | ||
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa w latach 1938-45: ''Wildenau''. |
− | * | + | *1411 ''Gabilnaw'', ''Gabelnaw'' (spruszczone?), ''Jebbelunicke'', ''Jeblonka''. Większość źródeł przedwojennych wskazuje na formę pluralną ''Jabłonki'', jednak forma obecna jest zgodna z jednym z pierwotnych zapisów oraz z zapisem gwarowym poniżej. |
+ | *Zapis gwarowy: ''Jabu̯ȯnka''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Jeleniowo''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
− | |1 | + | |1? |
− | |'' | + | |''Jellinowen'' |
− | | | + | |polskie |
− | | | + | |(Jeleniewo?) |
| | | | ||
− | * | + | *Do 2002 roku oficjalnie: ''Jeleniewo''. |
− | * | + | *Nazwa w latach 1938-45: ''Gellen''. |
+ | *Według ustaleń KUNM: ''Jeleniewo'' (tak też w zapiskach gwarowych), co w 2002 roku urzędowo zmieniono na ''Jeleniowo'' (taka forma musiała funkcjonować w terenie wcześniej, jest konsekwentnie używana w monografii Szczytna i okolic z roku z 1962 roku). Forma tej nazwy chyba musiała być chwiejna - większość opracowań przedwojennych podaje formę ''Jelinowo'' (również w Tece Toruńskiej, więc z pewnością ludowe), która przedstawia cechy gwarowe lub jest zniekształcona pod wpływem niemieckim. Najpierwotniejsza zdaje się być forma ''Jeleniewo'' i jeżeli ostatnia zmiana jest wynikiem wpływu elementu napływowego, to może wypadałoby ją cofnąć? | ||
+ | *Gwarowo: ''Jeleńevo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Julianowo''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Julienfelde'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Miejscowość początkowo chciano "przechrzcić" na ''Jugowo'', co oprotestowała powojenna lokalna władza, używająca formy ''Julianowo''. Ostatecznie, krakowska podkomisja KUNM przychyliła się do wniosku (podobne protesty nie udały się w przypadku wsi ''Mycielin'' - p. niżej), ratując tym samym źródłosłów nazwy pierwotnej. | ||
+ | *Brak tradycji przedwojennej - w Tece Toruńskiej jedynie ledwie spolszczone ''Julienfelda'', zaś u Leydinga spotykamy formę ''Julki''. Obecna forma spolszcza pierwotną n. niem., a ponadto ze względu na jej historię warta jest uszanowania. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Julkowo''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
− | | | + | |2 |
− | |'' | + | |''Julienhof'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | |Potoczny wariant (notowany w PRNG): ''Julka'' |
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kałęczyn''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Kallenczin'' |
− | | | + | |słowiańskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kallenau''. |
− | * | + | *1436 ''Kallenczynen''. Nazwa polska, być może przeniesiona. |
+ | *Stacja kolejowa (dziś nieistniejąca) nosiła nazwę ''Kałęczyn Mazurski'', dla rozróżnienia od innych miejscowości o takiej samej nazwie. | ||
+ | *Gwarowo: ''Kau̯encïn'', ''Kalencïn''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Kulka''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Kulk'' |
− | |niemieckie | + | |niemieckie? |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Obocznie formy niem. ''Kulken'', ''Kalken'' (koniec XVIII w.). | ||
+ | *Według opracowań etym., nazwa niemiecka (chociaż osobiście nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia), przyjęta przez Mazurów w formie ''Kulka''. Co ciekawe, nazwa ta jest morfologicznie pluralna (l. mn. rodz. nijakiego na -''a''), gdyż jej dopełniacz w gwarze brzmi ''Kulk'' (literackie: ''Kulek''). Warto na to zwrócić uwagę, żeby nie odmieniać tej nazwy jak rzeczownika pospolitego ''kulka'' (co może być mało oczywiste dla postronnych). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Laurentowo''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
− | | | + | |4 |
− | |'' | + | |''Laurettenhof'' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Morczek''' al. '''Laretowo''' |
− | | | + | |Przedwojenne polskie dane dla tej osady są skąpe, jednak w Tece Toruńskiej znajdujemy ciekawy dualizm nazw: ''Laretowo'' lub ''Morcek''. Podobnie jest też u Leydinga (chociaż to już źródło powojenne): ''Morczek'' albo ''Lauretowo''. Obowiązująca forma ''Laurentowo'' jest więc nie do końca zgodna z tymi ludowymi danymi (jest bardziej "dosłowna" w porównaniu z formami Giersza i Leydinga, nawiązuje wprost do literackiej postaci imienia ''Laurenty''). Można by ją naprostować na ''Laretowo'', według przekazu Giersza. Z drugiej strony, ciekawa jest druga nazwa - ''Morcek''/''Morczek'' (forma Leydinga zdaje się być bardziej zgodna z językiem literackim). Pochodzi ona od nazwiska pierwszego właściciela wsi, który nazywał się ''Morzeck'' (możliwe, że osada pierwotnie nosiła nazwę niem. ''Abbau Morzeck'' - taką nazwę podają pewne źródła internetowe, ale nie znalazłem jej bezpośredniego potwierdzenia). Mamy więc do czynienia z autentyczną mazurską nazwą, utworzoną od słowiańskiego (?) nazwiska. Wydaje mi się więc, że wariant ''Morczek'' powinien być tym preferowanym (choć oczywiście najlepiej byłoby pamiętać o obu wariantach - ''Laretowo'' i ''Morczek''). |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Linowo''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Leynau'' |
− | |pruskie | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *W latach 1938-45 pisane: ''Leinau''. |
− | * | + | *1387 ''Leine'', 1426 ''Linoff''. Nazwa pruska, pochodząca od nazwy jeziornej (1388 ''Leynaw'' - dziś ''Jezioro Linowskie''). |
+ | *W XV w. wieś nosiła oboczną n. ''Wagilsdorf'', ''Weigilsdorf'' (ok. 1426), pochodząca od im. odbiorcy nadania - ''Szymona Wagila''. Jego nazwisko zdaje się mieć staropruskie pochodzenie. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Łupowo''' | ||
+ | |Dźwierzuty | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wappendorf'' | ||
+ | |hybryda (prus. + niem.) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Upowo''. | ||
+ | *Nazwa hybrydalna, pochodzi od imienia odbiorcy nadania, prusa ''Wope'', z niem. członem -''dorf''. Polskojęzyczni Mazurzy przejęli ten rdzeń jako ''Wop''- > ''Up''-, z protezą początkowego u̯-. Pisownia ''Łupowo'' z początkowym ''Ł''- jest więc nieetymologiczna, chociaż przyjęła się już w opracowaniach przedwojennych (niemniej, można spotkać dawniej też pisownię ''Upowo''). | ||
+ | *W gwarze: ''U̯upovo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Małszewko''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Malschöwen'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa genetycznie pruska, może pochodna od pobliskiego jeziora lub przeniesiona od ''Małszewa'' w gm. Jedwabno (patrz). W języku polskim zdrobniona (tak przynajmniej od połowy XIX w.), zapewne dla odróżnienia od owego Małszewa. |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Miętkie''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Mingfen'' |
− | | | + | |pruskie |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | * | + | *Dawniej też: ''Mingwy'', ''Mingfy''. |
− | + | *1383 ''Mynkuwin'', 1408 ''Minckquinn''. Nazwa pochodzenia pruskiego. Polska forma ''Miętkie'', znana w spisie w 1820 i Tece Toruńskiej (w opracowaniach etym. często niesłusznie uważana za chrzest KUNM) ludowa, mazurska. Prawdopodobnie powstała ona z adaptacji n. pruskiej - znaczeniowej (rdzeń *''mink''- w nazwie mógł oznaczać "miękki", por. lit. ''minkštas'') lub fonetycznej (być może formę prus. *Minkuwin(s) zapożyczono pierwotnie jako *''Miękwin'' lub *''Miękwie'', co następnie uległo adideacji do postaci ''Miętkie''). Wierniejsze pruskiemu oryginałowi (a także zniemczonej postaci ''Migfen'') formy ''Mingwy'', ''Mingfy'' pojawiają się w przedwojennej literaturze, aczkolwiek brak ich w źródłach ludowych, więc raczej są to formy sztucznawe. | |
+ | *Gwarowo: ''Ńetkˊe''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Mirowo''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Mirau'' |
− | | | + | |słowiańskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Mycielin''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
− | | | + | |6 |
− | |'' | + | |''Mietzelchen'' |
− | | | + | |pruskie? |
− | |''' | + | |'''Miczelka''' |
− | | | + | |Przed wojną: ''Miczelka'', ''Micelka'' (ta druga postać w Tece Toruńskiej - zmazurzona?). Trudno mi określić pochodzenie tej nazwy, potrzebne informacje etymologiczne (raczej nie jest to nazwa typowo niemiecka). Szcześniak w swoim opracowaniu Teki Toruńskiej próbuje wywodzić od ''myceczka'' (rodzaj czapki), co niezbyt mnie przekonuje. W źródłach powojennych znajdujemy kolejne iteracje - u Leydinga ''Mycolka'' (współcześnie ''Mycółka'' jako wariant w PRNG), powojenna administracja używana zaś formy ''Micołka''. KUNM zastąpiła te formy neologizmem ''Mycielin'', który został oprotestowany przez przedstawicieli lokalnej władzy (patrz też wyżej wieś ''Julianowo'', gdzie miały miejsce podobne protesty), które jednak nie zostały wysłuchane przez KUNM, przez co sztuczny nowotwór trwa do dziś. |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Nowe Kiejkuty''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Neu Keykuth'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Nowe Kikuty'', ''Kejkuty''. | ||
+ | *Zob. też: ''Stare Kiejkuty'' (gm. Szczytno). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Olszewki''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Olschöwken'' |
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Kornau''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Orzyny''' | ||
+ | |Dźwierzuty | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Erben'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Arwiny''' | ||
| | | | ||
− | *Nazwa | + | *1414 ''Erwein''. Nazwa pruska, pochodząca od nazwy jeziora (dziś ''Arwiny'' lub ''Arwinek'', niem. ''Erbener See''), zniemczona do postaci ''Erben''. |
− | * | + | *Ludność mazurska przed wojną używała formy spolszczonej ''Arwiny'', którą spotykamy w źródłach wiernych językowi ludowemu (dokument z 1780, spis z 1820 i Teka Toruńska). Formę ''Orzyny'' stworzył i rozpowszechnił najprawdopodobniej Kętrzyński i należałoby ją uznać za nieludową, zniekształconą (może wynikła ze złej interpretacji danych gwarowych?). Mimo to, to właśnie ta forma znalazła po wojnie aprobatę KUNM i obecnie funkcjonuje najczęściej w potocznej formie ''Orżyny'' (która chyba jest wynikiem przejęcia tej sztucznawej formy przez miejscową gwarę - z typowo gwarową wymową ''rz''), taki bowiem zapis znajdujemy na bramie wjazdowej do wsi, a nierzadko nawet w oficjalnych dokumentach. Warto by więc chyba wrócić do autentycznie ludowej i wiernej pruskiemu oryginałowi formy ''Arwiny'' (taka forma zresztą przetrwała w nazwie jeziora), rugując wszelkie potworki na dobre. |
+ | *Forma gwarowa: ''ᶸarzinï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Popowa Wola''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Pfaffendorf'' |
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa pol. jest starym (notowanym od XVIII w.), mazurskim tłumaczeniem n. niem. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Przytuły''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Przytullen'' |
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa w latach 1938-45: ''Steinhöhe''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Rańsk''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Rheinswein'' |
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1414 ''Reinswein''. Nazwa pruska, pochodząca od n. jeziora (1386 ''Reyswin'', 1388 ''Reinswin'', ob. ''jez. Rańskie''). Forma spolszczona ''Rańsk'' (wcześniej chyba ''Rańsko'' - por. zapis z 1560 ''Ransko'') powstała zapewne z jej wczesnego zniekształcenia. | ||
+ | *Gwarowo: ''Ransk'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Rogale''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Rogallen'' |
− | | | + | |pruskie (spolonizowane) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa w latach 1938-45: ''Rogenau''. |
− | * | + | *Pierwotnie: 1436, 1468 ''Rogenaw''. Nazwa pruska, w języku polskim zniekształcona do postaci ''Rogale'', co przejął język niemiecki. W okresie hitlerowskim powrót do formy pierwotnej. |
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Rów''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Rowmühle'' |
− | | | + | |hybryda (pol. + niem.) |
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | *Nazwa w latach 1938-45: '' | + | *Nazwa w latach 1938-45: ''Babantmühle''. |
− | + | *Dawniej też: ''Karaś'' (tak w Tece Toruńskiej). | |
− | *Dawniej | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Rumy''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
|1 | |1 | ||
− | |''Klein | + | |''Rummy'' |
− | | | + | |pruskie (spolonizowane) |
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Rummau''. | ||
+ | *1507 ''Rome''. Nazwa pruskiego pochodzenia. | ||
+ | *Wieś przed wojną dzieliła się na dwie osady: ''Rummy A'' i ''Rummy B'' (w czasach hitlerowskich odpowiednio: ''Rummau-Ost'' i ''Rummau-West''). Według danych Teki Toruńskiej, Mazurzy nazywali je odpowiednio: ''Duży Koniec'' i ''Mały Koniec''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Rumï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rusek Mały''' | ||
+ | |Dźwierzuty | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Rauschken'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Zob. też ''Rusek Wielki'' (gm. Pasym). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rutkowo''' | ||
+ | |Dźwierzuty | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Ruttkowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Ruttkau''. | ||
+ | *pocz XV w. ''Rudechin'', XVI w. ''(Groß) Ruttken''. Według autorów NMP, nazwa pierwotnie brzmiała ''Rudki''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Sąpłaty''' | ||
+ | |Dźwierzuty | ||
+ | |1~4 | ||
+ | |''Samplatten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |(Sąpłat?) | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Sąpłat''. | ||
+ | *1411 ''Somplat'', 1411-19 ''Samplotin''. Nazwa pruska, ponowiona od jeziora (1369 ''Samplot''). W języku polskim przejęta jako ''Sąpłaty'', ''Sąpłat'', przy czym forma singularna pojawia się w źródłach bliższych językowi ludowemu (spis z 1820, Teka Toruńska, Leyding, zapis gwarowy), co wskazuje jednoznaczna, że takiej formy używali Mazurzy (forma ''Sąpłaty'' powstała zapewne przez zasugerowanie niem. -''en''), więc można by to naprostować, o ile jest to zmiana "warta zachodu". | ||
+ | *Gwarowo: ''Sůmpu̯åt'' (do ''Sůmpu̯ata''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Stankowo''' | ||
+ | |Dźwierzuty | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Probeberg'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Probark''' | ||
+ | |Przed wojną używano spolszczenia ''Probark'', nazwa obecna jest sztuczna. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Szczepankowo''' | ||
+ | |Dźwierzuty | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Szczepanken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Stauchwitz''. Ta sztucznie nadana nazwa nawiązuje do nazwiska wójta szczycieńskiego, Konrada von Stauchwitza, wydawcy nadania tej wsi w 1483 roku. | ||
+ | *Formy historyczne (u Kętrzyńskiego): ''Scheppanicke'', ''Czschypenchin'' (daty?). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Śledzie''' | ||
+ | |Dźwierzuty | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Heering'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa niem. od nazwiska zasadźcy. Ludowe spolszczenie ''Śledzie'' (znane już od XVIII w.) opiera się na skojarzeniu nazwiska z apelatywem (niem. ''Hering'' = śledź). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Targowo''' | ||
+ | |Dźwierzuty | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Theerwisch'' | ||
+ | |słowiańskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1498 ''Tergofa'', ''Targowa''. Pierwotna jest więc polska nazwa ''Targowa''. Niemiecka forma ''Theerwisch'' zdaje się kontynuować jakąś inną formę słowiańską - być może *''Targowskie'' lub *''Targowisko''. Potrzebne informacje etymologiczne. | ||
+ | *Obocznie (potrzebne daty - ale zapewne w XV w.) funkcjonowała też nazwa niem. ''Wildenhain''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Targowska Wola''' | ||
+ | |Dźwierzuty | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Theerwischwolla'' | ||
+ | |słowiańskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Theerwischwalde''. | ||
+ | *Oboczne nazwy niem. (przed 1938): ''Klein Theerwisch'', ''Wyrziwilken''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Wyrzywilk'', co uchodzi za nazwę bałtycką (por. litewską n.os. ''Virivilkas''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Vïř́iźilk''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Targowska Wólka''' | ||
+ | |Dźwierzuty | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Theerwischwolka'' | ||
+ | |słowiańskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa w latach 1938-45: ''Waldrode''. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zalesie''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Salleschen'' |
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa w latach 1938-45: ''Ingelheim''. Nazwę tę zaczerpnięto od położonego nieopodal folwarku (zwanego po pol. ''Maniny'' - tak u Leydinga i po wojnie, w spisie z 1820 jako ''Maninen'' [pruskie?]) - dzisiaj chyba część Kałęczyna. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zazdrość''' |
− | | | + | |Dźwierzuty |
+ | |1 | ||
+ | |''Louisenthal'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Wyzental'' (Teka Toruńska). | ||
+ | *Nazwa ''Zazdrość'' stara (być może pierwotna), istniała równolegle do niemieckiej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zimna Woda''' | ||
+ | |Dźwierzuty | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Zimnawodda'' |
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1934-45: ''Hirschtal''. | ||
+ | *Oboczne nazwy niem. (w XVIII-XIX w.): ''Klein Jellinowen'', ''Neu Jellinowen''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Jelinowo Małe'' (w Tece Toruńskiej - por. wyżej ''Jeleniowo''), u Leydinga (w monografii pow. szczycieńskiego) jako ''Jeleniowo Małe''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Brajniki''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Braynicken'' | ||
+ | |niemieckie (spolonizowane)? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1410 ''Breunnigk''. Według opracowań etym., nazwa niemiecka od niem. n. os. ''Breuning''. Na ostateczny kształt formy niem. mógł wpłynąć język polski lub pruski. | ||
+ | *Gwarowo: ''Brańikˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Burdąg''' |
− | | | + | |Jedwabno |
+ | |1 | ||
+ | |''Burdungen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1383 ''Burdungen'' alias ''Burgelin''. Obie nazwy są pruskie, ta druga zapewne pochodzi od starszej nazwy jeziora Burdąskiego. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Czarny Piec''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Schwarzenofen'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Niem. oboczne (XVIII w.) - ''Schwarzer Theerofen''. Nazwa oficjalna jest jej skróceniem. | ||
+ | *Gwarowo: ''Carnï Pśec''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dębowiec''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Omulefmühle'' | ||
+ | |hydronimiczne | ||
+ | |'''Przysowa''' | ||
+ | | | ||
+ | *Według ustaleń KUNM: ''Przysowy''. | ||
+ | *Przed wojną: ''Przysowa'', ''Omulewski Młyn''. To pierwsze to nazwa używana przez mazurski lud, zaś wariant drugi to dosłowne tłumaczenie urzędowej n. niem. - zapewne forma sztucznawa, funkcjonująca tylko w literaturze. Pochodzenie nazwy ''Przysowa'' jest dla mnie niejasne, być może wpisuje się w lokalny trend nazw "odzwierzęcych" takich jak ''Kot'' (p. wyżej) czy nieistniejąca dziś smolarnia ''Niedźwiedź''. | ||
+ | *Obecna leśniczówka ''Dębowiec'' znajduje się na miejscu przedwojennej osady młyńskiej ''Omulefmühle'' (pol. ''Przysowa'', po wojnie KUNM nie wiedzieć czemu zatwierdziła tę nazwę w formie pluralnej - ''Przysowy''), zaś jej obecna nazwa wzięła się od sąsiadujących niegdyś wsi ''Dębowiec'' (Duży i Mały), zburzonych w latach 50. pod budowę poligonu Muszaki (p. wyżej ''Małga'' po więcej informacji). Być może taka nazwa leśniczówki ustaliła się już po wyburzeniu owych miejscowości i stanowi dla nich swoisty hołd. Nawet jeżeli tak jest, to jednak uważam że historycznie sprawiedliwie byłoby powrócić do historycznej polskiej nazwy tego miejsca (mimo wyraźnie dobrych intencyj kryjących się za obecną nazwą osady), zaś nazwę "Dębowiec" pozostawić przy jej pierwotnym znaczeniu i pielęgnować ją w pamięci, jako nazwę jednej ze zburzonych wsi. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dłużek''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Dluszek'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1932-45: ''Hartigswalde''. Nazwa ponowiona od leśnictwa ''Hartigswalde'' (pol. ''Dłużnica'' - dziś leśniczówka uchodzi za część Dłużka), położonego w lesie o tej samej nazwie (pol. ''Dłużeckie Lasy''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dzierzki''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Dziersken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Althöfen''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Grobka''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Grobka'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |(Gróbka?) | ||
+ | | | ||
+ | *Do 1996 oficjalnie: ''Gróbki''. Tak również w wielu opracowaniach przedwojennych. Forma zgodna z obecną w Tece Toruńskiej. Potrzebne informacje dot. etymologii nazwy. | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Mittewald''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jedwabno''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Jedwabno'' | ||
+ | |pruskie (spolonizowane) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Gedwangen''. | ||
+ | *1397 ''Gedewesen'', ''Gedewewen''. Nazwa pol. ''Jedwabno'' jest więc przekształceniem pierwotnej nazwy pruskiej. Forma ta przenikła następnie do języka niemieckiego, a w okresie hitlerowskim zastąpiono ją sztuczną formą ''Gedwangen'', luźno nawiązującą do najstarszych zapisków. | ||
+ | *Gwarowo: ''Jedvabno'' (przym. ''jedvabźeńskˊi''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kot''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Omulefofen'' | ||
+ | |hydronimiczne | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Niem. także ''Omulefscher Babbenkrug'' (nazwa ta nawiązuje do nieistniejącego dziś wybudowania nad jez. Omulew - ''Babbenkrug'', pol. ''Baby'' - nazwa hybrydalna od pol. ''baba'' + niem. ''Krug'' - karczma). | ||
+ | *Dawniej też: ''Omulewski Piecek'', ''Omulew'' (o ile to ostatnie to nie mylne odniesienie nazwy sąsiedniej osady ''Omulew'' - p. niżej). | ||
+ | *Nazwa ''Kot'' (notowana już w spisie z 1820 i Tece Toruńskiej) ludowa, przezwiskowa. Najwyraźniej smolarniom w tej okolicy nadawano takie "zwierzęce" przezwiska, gdyż nie istniejąca dziś osada smolarna niedaleko Małgi (zwana po niem. ''Malgaofen'', p. niżej ''Małga'') nosiła potoczną nazwę ''Niedźwiedź''. | ||
+ | *Zob. też niżej ''Omulew'', w kwestii pochodzenia hydronimu. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lipniki''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Lipnicken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Małga''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Malga'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Ruda''. Nazwa ludowa, nawiązująca do wydobywanej tutaj rudy darniowej. Nazwa ta pojawia się w kontekście polskim dużo częściej, mimo to po wojnie wybrano pochodzącą ze staropruskiego nazwę ''Małga'' (bardziej "książkową", podczas gdy forma ''Ruda'' jest bardziej ludowa), która wywodzi się od staropruskiej nazwy rzeki Omulwi (1331-35 ''Mallien'', 1341 ''Malie''). | ||
+ | *Wieś dziś nieistniejąca. Jest to jedna ze wsi (największa), ewakuowanych i zburzonych w latach 50 XX w. pod budowę wielkiego poligonu wojskowego Muszaki. Była to wieś mazurska, zamieszkana głównie przez autochtonów i mająca korzenie już w czasach staropruskich (staropruska jest jej nazwa, dawność osadnictwa potwierdzają też badania archeologiczne). Umieszczam ją tu, gdyż jest to jedyna ze zburzonych wsi, po której pozostały jakieś resztki zabudowań - pozostawiono wieżę kościoła protestanckiego, aby służyła za punkt orientacyjny. Ponadto, nazwa wsi jest wciąż żywa, gdyż utrwala ją nazwa rezerwatu przyrody ''Małga'', utworzonego na terenie dawnego poligonu. Wieś stanowi również swego rodzaju "reprezentację" owych zburzonych miejscowości, których zniszczenie i wysiedlenie stanowi jedną z najczarniejszych (a słabo znanych) kart powojennej historii "polskich Warmii i Mazur". | ||
+ | *Pozostałe wsie zniszczone pod budowę owego poligonu to: ''Niedźwiedź'' (też: ''Rudzki''/''Małgowski Piec'' lub ''Piece'', niem. ''Malgaofen''), ''Dębowiec'' (''Duży'') (niem. ''Dembowitz'', 1938-45: ''Eichenau''), ''Dębowiec Mały'' (niem. ''Klein Dembowitz'', 1938-45: ''Kleineichenau''), ''Kanwezy'' (niem. ''Kannwiesen'', KUNM ''Chwalibogi''), ''Retkowo'' (niem. ''Rettkowen'', 1938-45: ''Rettkau''), ''Sadek'' (niem. ''Saddek'', 1938-45: ''Gartenau'') oraz kilka pomniejszych. Zburzono również większość wsi ''Puchałowo'' i ''Ulesie'', po których jednak pozostały maleńkie osady, kontynuujące ich nazwy (obecnie w gm. Janowo w pow. niborskim, p. tam). Mało kto dziś pamięta te nazwy, a powinien każdy. W imię chorych ambicji zniszczono kilka tętniących życiem, nierzadko starych (takich jak Małga, o długiej i pięknej historii) i pięknych miejscowości, a mieszkańcom kazano opuścić rodzinne domy. To polska zbrodnia wobec Mazurów, którą trudno zwalić na jakiekolwiek obce mocarstwo czy "okrucieństwo wojny" (stało się to już lata po zakończeniu wojny). Trzeba o tej ponurej historii pamiętać i przypominać. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Małszewo''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Malschöwen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Malshöfen''. | ||
+ | *1383 ''Malsoven'', 1411-19 ''Malsobin''. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora ''Małszewskiego'' (1369 ''Malsobe''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Narty''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Narthen'' | ||
+ | |słowiańskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Narcyn'', ''Jejsuki'', ''Niejsuki''. Wszystkie te formy pojawiają się tylko w Tece Toruńskiej, przy czym wariant ''Niejsuki''/''Jejsuki'' jest opisany jako "przezywka". Pochodzenie tej nazwy jest zapewne staropruskie, por. ''Geisuken'' - oboczną nazwę wsi ''Babrosty'' w gm. Pisz (powiat piski). | ||
+ | *NMP wywodzi nazwę ''Narty'' od staropolskiego ''nart'' "las, wyróżniający się położeniem terenu". Nie wykluczałbym jednak też staropruskiego pochodzenia. | ||
+ | *Gwarowo: ''Nartï'', ''Źeimkˊi''. Trudno mi określić pochodzenie drugiego wariantu - może pol. ''Ziemki''? Zapewne powojenne. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nowe Borowe''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Neu Borowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Buschwalde''. | ||
+ | *Niem. także: ''Jagdbude'' (XV-XVI w.), ''Neu Schuttschen'' (zob. niżej ''Szuć''). | ||
+ | *Dawniej też: ''Borowo'', ''Borowe'' (bez członu "Nowe"). Człon "Nowe", często pomijany w przedwojennych materiałach (zwłaszcza ludowych), nie do końca jasny - brak "Starego Borowego" w bezpośredniej okolicy. Być może miał służyć odróżnieniu od nieistniejącej dziś miejscowości ''Stare Borowe'' (niem. ''Alt Borowen'', 1938-45: ''Seinsheim'') w obecnej gm. Nidzica. Przed wojną miejscowości znajdowały się w tym samym powiecie. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nowy Dwór''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Neuhof'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nowy Las''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Neuwald'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Omulew''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Omulef'' | ||
+ | |hydronimiczne (pruskie) | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa osady ponowiona od nazwy rzeki ''Omulwi'' (niem. ''Omulef''), której nazwa ma bałtyckie pochodzenie - w języku pruskim brzmiała *Malija lub *Mōlija, por. zapisy ''Mallien'' (1331-35), ''Malie'' (1341, 1343). Polska forma ''Omulew'' (również notowana od XIV w. - 1341-43 ''Omolow'', później przejęta przez język niemiecki) jest genetycznie młodsza i prawdopodobnie powstała przez absorpcję przyimka. Pierwotną, pruską nazwę Omulwi odzwierciedla również nazwa dawnej wsi ''Małga'' (p. wyżej). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Piduń''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Schuttschenofen'' | ||
+ | |hybryda (prus. + niem.) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Przyduń'', ''Pidun''. | ||
+ | *Ciekawa nazwa polska ''Piduń'' istniała obocznie do n. niemieckiej. Trudno ją objaśnić, prawdopodobnie wywodzi się od jakiegoś nazwiska. Odnotowuje się również wahania formy (w części źródeł ''Przyduń'' - m.in. u Kętrzyńskiego i SGKP, na taką postać zdaje się też wskazywać zapis gwarowy?). Duża część źródeł wskazuje też na twardą końcówkę (''Pidun'', ''Przydun''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Pšidun'' (Gen. -''una''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rekowe''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Rekowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Reckau'' | ||
+ | *Dawniej też: ''Rekowo''. | ||
+ | *Nazwa ponowiona od jeziora, uważana za polską - z dialektalną zmianą ''ra''- > ''re''-. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rekownica''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Rekownitza'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1921-45: ''Großwalde''. | ||
+ | *Nazwa polska, pochodna od n. miejscowości (i jeziora) ''Rekowe'' (p. wyżej). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Szuć''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Schuttschen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Susz''' | ||
+ | |Dla postaci ''Szuć'' nie znajduję żadnego potwierdzenia przedwojennego. W Tece Toruńskiej znajdujemy postać ''Susz'' (dop. ''Suszy'' - a więc rodzaj żeński), zaś w innych źródłach (m.in. Kętrzyński, SGKP) znajdujemy postać ''Sutszy'', która jednak wydaje się być błędna ("potworek językowy"). Sztuczna jest raczej postać ''Szczucze'' u Chojnackiego. U Leydinga spotykamy już ''Szucz'', co w erracie poprawione jest na formę obecną - ''Szuć''. W okresie powojennym funkcjonowała też postać ''Sucz''. Wobec tej mnogości zaistniałych form, postanawiam dać wiarę postaci ''Susz'' z Teki Toruńskiej, która jest z pewnością formą przedwojenną i ludową. Przydałyby się jednak informacje etym. i dokumentacja hist. co do tej nazwy, chociaż raczej mamy tu czynienia z nazwą pochodzenia bałtyckiego. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Waplewo''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Waplitz'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1388, 1429 ''Waplis''; 1429 ''Woplisdorf''. Nazwa pruska, przejściowo także z niem. dostawką -''dorf'', która ostatecznie zanikła. | ||
+ | *Nazwa bywała czasem dookreślana jako ''Waplewo Szczycieńskie'', dla odróżnienia od innych wsi o tej samej nazwie. Dookreślenie to nie ma jednak charakteru oficjalnego. | ||
+ | *Gwarowo: ''Våplevo''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Warchały''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Warchallen'' | ||
+ | |pruskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Warschallen''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vårxau̯ï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Witowo''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Ittowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1927-45: ''Gittau''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Itowo''. | ||
+ | *Formy historyczne: ''Wittaw'', ''Gittaw'' (1450). W źródłach ludowych funkcjonuje postać ''Itowo'', która powstała prawdopodobnie przez dialektalną zmianę w' > j. Postać przyjęta po wojnie jest "zliteracczona". | ||
+ | *Gwarowo: ''Ǵitovo'' / ''Źitovo''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Witówko''' | ||
+ | |Jedwabno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Ittowken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Ittau''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Itówko''. Patrz wyżej ''Witowo''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Źituvek'' / ''Źitufko''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dybowo''' | ||
+ | |Pasym | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Schützendorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Polska nazwa ''Dybowo'', niezwiązana z niemiecką, znana w zapiskach od XVIII w. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dźwiersztyny''' | ||
+ | |Pasym | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Schwirgstein'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1414, 1429, 1474 ''Swyrxten''. Nazwa pruskiego pochodzenia. | ||
+ | *Gwarowo: ''ʒ́veŕtïnï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Elganowo''' | ||
+ | |Pasym | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Gilgenau'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Elgnowo'', ''Elginowo''. | ||
+ | *1412 ''Liebenau'', 14448 ''Liebenaw'', 1472 ''Gilgenaw'', 1579 ''Gylgenaw''. Dwa pierwsze zapisy zdają się odzwierciedlać niemiecką nazwę ''Liebenau'', aczkolwiek możliwe też, że wynikły z adideacji nazwy pruskiej, zarejestrowanej w późniejszych zapisach i zachowanej do dziś w formie spolszczonej. | ||
+ | *Gwarowo: ''Elganovo'' / ''Elgˊinovo''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Gaj''' | ||
+ | |Pasym | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Passenheimer Stadtförsterei'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa niem. oznacza tyle, co ''Leśnictwo Pasymskie''. O historyczności polskiej nazwy ''Gaj'' świadczą zapiski ''Stadtwald'' (''Gay'') ze spisu z 1820 r. oraz ''Gay, Waldchengut zu Stadt Passenheim'' z Teki Toruńskiej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Grom''' | ||
+ | |Pasym | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Grammen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Gromy''. | ||
+ | *Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora ''Grom'' lub ''Gromskiego'' (1394 ''Gramen'', ok. 1400 ''Gramme''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Grȯm'' (gen. -''mu''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Grzegrzółki''' | ||
+ | |Pasym | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kukukswalde'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Pierwotnie nazwa pruska: ''Camalven'' (1412). Obocznie istniała n. niem. ''Kukuckswalde'', która ostatecznie "zwyciężyła". Forma polska jest tłumaczeniem z niem., opartym na ludowym określeniu kukułki, które obecne słowniki nakazują zapisywać ''gżegżółka''. Nie oznacza to jednak, że pisownia tego toponimu jest "nieortograficzna" - w historii zapisywano to słowo różnie, zaś jego obecna normatywna pisownia jest całkowicie arbitralna i skrojona pod to, by "straszyć nią dzieci w szkołach". Jeśli chodzi zaś o pisownie tego toponimu, konsekwentnie w różnych materiałach mamy tu zapis przez "rz". | ||
+ | *Gwarowo: ''Gřegṛ̌uu̯ki'' / ''Gṛ̌egṛ̌elanki''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jurgi''' | ||
+ | |Pasym | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Georgensguth'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1414 ''Jorgenguth'', ''Jurgensdorf''. Nazwa pochodząca od chrześcijanskiego imienia ''Jerzy'', niewykluczone jednak, że pierwotna postać tej nazwy odzwierciedla bałtycką postać tego imienia (por. lit. ''Jurgis'' i nazwisko ''Jurga''). Forma spolszczona ''Jurgi'' zdaje się oddawać ten źródłosłów. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Krzywonoga''' | ||
+ | |Pasym | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Krzywonoggen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1877-1945: ''Krummfuß''. Forma ta, będąca dosłownym tłumaczeniem n. polskiej, funkcjonowała w potocznym użyciu przynajmniej od początku XIX w., w 1877 przyjęta jako oficjalna. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Leleszki''' | ||
+ | |Pasym | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Lehlesken'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1381 ''Lelischken'', 1422 ''Leyliske''. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora (1369 ''Loyliske'', 1394 ''Leylisken'', dziś ''Leleskie Jezioro''), przejściowo z niem. członem -''dorf'' jako ''Leleschkendorf'' (XV w.). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Łysa Góra''' | ||
+ | |Pasym | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Anhaltsberg'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Zasraje'', ''Analtsberk''. | ||
+ | *Nazwa pol. ''Łysa Góra'', niezwiązana z niem., znana od XIX w. (1818 ''Lissagora''), ponowiona od znajdującego się nieopodal wzgórza. Oprócz tego funkcjonowało przyswojenie fonetyczne nazwy niemieckiej oraz ciekawa forma ''Zasraje'', należąca do nierzadkich w regionie nazw przezwiskowych o wulgarnym odcieniu. Tego typu przezwiskami określano kolonie, osady położone poza zwartym obszarem osadniczym. Miały one funkcję i odcień znaczeniowy podobny do współczesnego słowa "zadupie". | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Michałki''' | ||
+ | |Pasym | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Michelsdorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Pierwotnie ''Schwanendorf'', ''Schwansdorf'' (XIV-XV w.), nazwa ''Michelsdorf'' notowana od 1498. Nazwa pierwotna ma prawdopodobnie związek z położonym nieopodal wsi jeziorem ''Gulbik'' (1391 ''Gulbing'', od prus. ''gūlbs'' "łabądź" = niem. ''Schwan''). Forma pol. znana od XVIII w. | ||
+ | *Gwarowo: ''Ḿixau̯kˊi'' / ''Ńixau̯kˊi''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Miłuki''' | ||
+ | |Pasym | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Milucken'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1411/19 ''Meluken'', 1419 ''Myluken''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Ńiu̯ukˊi''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Narajty''' | ||
+ | |Pasym | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Nareythen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Do 1999 oficjalnie: ''Narejty''. W predwojennych źródłach obie formy, przy czym forma ''Narajty'' wydaje się być bardziej ludowa. | ||
+ | *1383-87 ''Nareyten'', 1411-19 ''Nereyte''. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora. | ||
+ | *Gwarowo: ''Narai̯tï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Otole''' | ||
+ | |Pasym | ||
+ | |2~3 | ||
+ | |''Ottilienhof'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Brak tradycyjnej nazwy polskiej. Wprowadzona przez KUNM sztuczna forma ''Otole'' jest luźnie oparta na brzmieniu oryginału. U Leydinga forma ''Otyłki'', może teoretycznie naturalniejsza, ale wobec braku tradycji może nie ma co zmieniać. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rudziska Pasymskie''' | ||
+ | |Pasym | ||
+ | |1* | ||
+ | |''Waldheim'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |(Rudziska) | ||
+ | |Oboczna/historyczna nazwa u Leydinga: ''Rudzisken''. Brakuje w innych źródłach, nie notuje tej miejscowości Teka Toruńska, Kętrzyński pisze jedynie o Rudziskach koło Biskupca. Z kolei monografia powiatu szczycieńskiego wspomina o osiedlu o nazwie ''Budziska'', które około 1800 r. miało stać na miejscu obecnych Rudzisk Pasymskich. Przydałyby się więc wyjaśnienia co do tej nazwy. Być może ''Waldheim'' to forma wprowadzona urzędowo - wówczas przydałaby się data zmiany. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rusek Wielki''' | ||
+ | |Pasym | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Groß Rauschken'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1412 ''Rusky'', 1427 ''Rauwske''. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (1369 ''Ruske'', dziś ''jez. Ruskie''), w jęz. polskim adideowana. | ||
+ | *Gwarowo: ''Rusk''. | ||
+ | *Zob. też ''Rusek Mały'' (gm. Dźwierzuty). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rutki''' | ||
+ | |Pasym | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Ruttken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kleinruten''. | ||
+ | *Niem. (przed 1938) też: ''Ruttken'' (bez członu ''Klein''). | ||
+ | *Gwarowo: (''Mau̯e'') ''Rutki'' (do ''Rutk''/''Rutkuf''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Siedliska''' | ||
+ | |Pasym | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Freythen'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Frejty''' | ||
+ | | | ||
+ | *Brak w przedwojennych źródłach, jednak z powojennych danych gwarowych (oraz z danych Leydinga) wiadomo, że miejscowi Mazurzy nazywali tę wieś ''Frejty''. Jest to wieś typowo mazurska, zamieszkana przez autochtonów, ewangelików. W latach 50. wioska posłużyła za jeden z punktów badawczych Małego Atlasu Gwar Polskich, ma więc ona swoje zasługi w utrwalaniu gwary mazurskiej. Tym bardziej należy uszanować jej oryginalne miano, a nie urzędowy nowotwór "Siedliska". | ||
+ | *Gwarowo: ''Frïtï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Tylkowo''' | ||
+ | |Pasym | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Scheufelsdorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1381 ''Schuwenphlugsdorf'', ''Schauflugsdorf''. Nazwa niemiecka, pochodząca od nazwiska zasadźcy Tyla Schewenpfluga. W formie nowożytnej człon imienny mocno uproszczony. | ||
+ | *Polska nazwa ''Tylkowo'' (znana w dok. od XIX w., ale z pewnością starsza), istniejąca obocznie do n. niemieckiej, upamiętnia imię tegoż Schewenpfluga. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Tylkówko''' | ||
+ | |Pasym | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Scheufelsmühle'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *W użyciu również wariant ''Tylkówek''. Nie ma on uzasadnienia historycznego, więc lepiej go unikać. | ||
+ | *Zob. też wyżej ''Tylkowo''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Borki Rozoskie''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1* | ||
+ | |''Borken (bei Farienen)'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |(Borki) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Wildheide''. | ||
+ | *Forma ''Borki Rozowskie'', w której nazwa ta jest często cytowana, zwłaszcza w źródłach internetowych, jest niepoprawna ortograficznie (błąd wynika z hiperpoprawnej interpretacji cząstki -''oskie''). Jeżeli zwyczaj takiej pisowni jest głęboko zakorzeniony, należy go pilnie wyrugować. Ogólnie rzecz biorąc, dookreślenie to jest ahistoryczne - służy odróżnieniu od licznych innych miejscowości o takiej nazwie, w szczególności Borek Wielbarskich (p. niżej). | ||
+ | *Gwarowo: ''Borkˊi''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Faryny''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Farienen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Gwarowo: ''Farïn'' (Gen. -''nu''), podobnie w Tece Toruńskiej: ''Faryn'' (gen. ''Faryna''). Forma mnoga zapewne jednak pierwotniejsza, jako n. rodowa od nazwiska ''Faryna''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Grodzie''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |5~6 | ||
+ | |''Rosengarten'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |'''Rozgart''' | ||
+ | |Nie znalazłem dla tej wsi żadnej przedwojennej tradycji, jednak Leyding podaje dla tej wsi formę ''Rozgart'', która wydaje się być naturalnym przystosowaniem n. niem. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kiełbasy''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kelbassen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1935-45: ''Wehrberg''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Kiełbasin''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Keu̯basï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kilimany''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Lipniak (bei Liebenberg)'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Friedrichshagen''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Lipniak''. | ||
+ | *Wieś o dwóch obocznych polskich nazwach - ''Lipniak'' (u Leydinga dookreślane jako ''Lipniak Klonowski'', ludowe ''Lipniak kole Klonu'' w Tece Toruńskiej) oraz ''Kilimany''. Ta pierwsza obowiązywała oficjalnie przed 1938 rokiem, zaś po 1945 jako oficjalny wprowadzono (dość rzadki przed wojną) wariant ''Kilimany'' (zapewne dla odróżnienia od ''Lipniaka'' koło Faryn - p. niżej). Etymologia nazwy ''Kilimany'' jest niepewna - zapewne jest to nazwa odosobowa, autorzy NMP nie wykluczają nawet bałtyckiego pochodzenia. | ||
+ | *Gwarowo: ''Kˊilˊimanï'', ''Lˊipńak''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Klon''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Liebenberg'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Polska nazwa ''Klon'', niezwiązana z niemiecką, ludowa - notowana od XIX w. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kokoszki''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kokosken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kleinlindengrund''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Kokoszka'' (w Tece Toruńskiej jako ''Kokoska''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Mau̯i Grunt'', co jest albo spolszczeniem nazwy nadanej w okresie hitlerowskim (z opuszczeniem członu -''linden''-) albo opozycją do ''Wysokiego Grądu'' (p. niżej). W paru źródłach (powojennych) spotkałem się też z nazwą ''Niski Grąd'' (zapewne nazwa funkcjonująca potocznie po wojnie), która odnosi się do tej wsi lub jakiejś jej części (nie udało mi się tego do końca ustalić). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kopytko''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kopitko'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Langerdamm''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kowalik''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kowallik'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1928-45: ''Waldburg'' (nazwa zaczerpnięta od pobliskich dóbr rycerskich - ob. ''Możdżenie'', p. niżej) | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Księży Lasek''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Fürstenwalde'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Dawniej też: ''Nowa Wieś''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kwiatuszki Małe''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Blumenau'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Kwiatuszek Mały''. | ||
+ | *Zobacz niżej: ''Kwiatuszki Wielkie''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kwiatuszki Wielkie''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Groß Blumenau'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Kwiatuszek Duży''. Postać singularna w źródłach bardziej "ludowych" (spis z 1820, Teka Toruńska), a także współcześnie w gwarze. | ||
+ | *Gwarowo: ''Kśatusek''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lipniak''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Lipniak (bei Farienen)'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Lindenheim''. | ||
+ | *U Leydinga dookreślone jako ''Lipniak Faryński'', miejscowi Mazurzy zaś dookreślali położenie wsi jako ''Lipniak kole Faryna'' (tak w Tece Toruńskiej). Dookreślenie (dodawane czasami i w nazwie niemieckiej) odróżniało tę wieś od wsi ''Kilimany'' (p. wyżej), znanej również jako ''Lipniak''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Łuka''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Lucka'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Luckau''. | ||
+ | *Nazwa pruska, pochodząca od nazwy strugi (1331-45, 1341, 1343 ''Luko''), znanej po polsku jako ''Trybówka'' (tak przynajmniej od XIX w., z niem. ''Triebe''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Możdżenie''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |6? | ||
+ | |''Waldburg (Gut)'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Karczmarskie''' lub '''Pieczysko''' (?) | ||
+ | | | ||
+ | *W 1928 nazwę ''Waldburg'' rozciągnięto również na wieś ''Kowalik'' (p. wyżej). | ||
+ | *Wcześniejsza nazwa niem.: ''Chatouletz''. Prawdopodobnie tutaj odnoszą się też nazwy ''Karczmarskie'', ''Pieczysko'', wymienione w spisie z 1820 r. | ||
+ | *Osada założona w 1822 r. jako osiedle szkatułowe przez trzech braci Możdżeniów (''Mosdzien''). Musiała jednak powstać na miejscu jakiejś wcześniejszej miejscowości o nazwie ''Karczmarskie'' (''Karczmarzysko'') lub ''Pieczysko'', wymienianej w spisie z 1820 r. oraz we wcześniejszych źródłach. Więcej na temat związku tych starych nazw z obecnymi Możdżeniami wyjaśnia F. Gause w swoim dziele ''Neue Ortsnamen in Ostpreussen seit 1800'', do którego jednak nie posiadam dostępu (poza opcją szukania w Google, dającej podgląd malutkich fragmentów stron). W latach 1849-1862 majątek zostaje wykupiony od dotychczasowych właścicieli i otrzymuje urzędową niemiecką nazwę ''Waldburg'', pod którą egzystuje do 1945 roku. Kwestia polskiej nazwy osady jest niezwykle problematyczna - w Tece Toruńskiej brak polskiego odpowiednika dla "Waldburg", pierwsze zaś polskie dane nazewnicze dla tej miejscowości pochodzą dopiero ze słownika Leydinga (1946 r.), gdzie podaje on aż trzy polskie formy dla tej osady - ''Możdżenie'', ''Karczmarzysko'' oraz ''Pieczysko''. W monografii powiatu szczycieńskiego z kolei ten sam Leyding wspomina dawną polską nazwę ''Szkatulec'' (czyli polską wersję wspomnianej wcześniej niem. formy ''Chatoulletz'' - pochodzącej od ''Chatoul'' "szkatuła" [nawiązanie do typu osady], jakby z polską końcówką -''ec''), milczy za to zupełnie o "Karczmarzysku" i "Pieczysku" (wspomina jedynie, że owi bracia Możdżeń wywodzili się z Karczmarskich w pow. piskim). Ze wszystkich możliwych form, aprobatę KUNM znalazła ostatecznie nazwa ''Możdżenie'', nawiązująca wprost do nazwiska braci założycieli (a więc najmniej wątpliwa pod względem motywacji). Problem z tą nazwą jest taki, że nic nie wskazuje na to, aby przed 1945 r. miejscowość ta kiedykolwiek się tak nazywała (chociaż nie można wykluczyć, że w czasach gdy należała do braci Możdżeniów i nie posiadała urzędowej nazwy, mogła być znana jako *''Abbau Mosdzien''). Można by więc rozważyć powrót do starej nazwy ''Szkatulec'' lub jednoznacznie polskich nazw ''Karczmarskie'' lub ''Pieczysko'' (chociaż wobec niejasności danych historycznych, jest to ruch dość ryzykowny). Bez dokładniejszych danych historycznych, chyba lepiej się wstrzymać od jednoznacznych rozstrzygnięć. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nowy Suchoros''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Neu Suchoroß'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Auerswalde''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Suchoroż'' (tak w Tece Toruńskiej - przydałoby się ustalić, jaka postać jest pierwotna). | ||
+ | *Miejscowość ''Stary Suchoros'' (niem. ''Alt Suchoroß'', 1938-45: ''Ostfließ'') dziś już nie istnieje. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Orzeszki''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Zielonygrund'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1933-45: ''Schützengrund''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Zielony Grąd''. | ||
+ | *Wieś o dwóch obocznych nazwach polskich. Nazwa ''Zielony Grąd'' obowiązywała jako oficjalna (w zniemczonej formie) aż do 1933 roku, jednak Mazurzy częściej używali młodszej nazwy ''Orzeszki'' (nazwa funkcjonuje od początku XIX w.), co znalazło odzwierciedlenie w powojennych ustaleniach. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Radostowo''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Radostowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1936-45: ''Rehbruch''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Radostówka'' (XVIII w.). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rozogi''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Friedrichshof'' | ||
+ | |niemieckie (tłum. z pol.) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Niem. także: ''Friedrichowen'', ''Rosoggen''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Frydrychowo''. | ||
+ | *Pierwotnie: ''Frydrychowo'' (n. pol. utworzona od germ. imienia, zniemczona jako ''Friedrichowen'', wtórnie ''Friedrichshof''). Obocznie w mowie ludu istniała pol. nazwa ''Rozogi'', pochodzi od n. rzeki ''Rozoga'', która zdaje się mieć bałtyckie pochodzenie (1331-34 ''Rutzogo'', 1335 ''Rusow''). Po wojnie to właśnie ta druga nazwa znalazła aprobatę KUNM. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Spaliny Małe''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Spalienen'' | ||
+ | |pruskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Spallingen''. | ||
+ | *Zob. niżej ''Spaliny Wielkie''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Spaliny Wielkie''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Groß Spalienen'' | ||
+ | |pruskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Neuwiesen''. | ||
+ | *Nazwa prawdopodobnie pruska (chociaż autorzy NMP rozważają polską etymologię, od "spalonego" terenu lub sąsiedztwa smolarni). Brak starych zapisów, być może pierwotna forma to *Spal-ing, o czym świadczyłaby nazwa ''Spallinger Theerofen'' (pol. ''Spaliński Piec'' - dziś obiekt nieistniejący), do czego zdaje się nawiązywać wprowadzona za Hitlera nazwa Spalin Małych. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Suchorowiec''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Suchorowitz'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Deutschwalde''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wilamowo''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Willamowen'' | ||
+ | |polskie (może z niem.?) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1932-45: ''Wilhelmshof''. | ||
+ | *Gwarowo: ''V́ilomovo'' / ''Vilemovo''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wujaki''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wujaken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1934-45: ''Ohmswalde''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vujakˊi''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wysoki Grąd''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wysockigrund'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1932-45: ''Lindengrund''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Grąd'' (Teka Toruńska). | ||
+ | *W PRNG oboczny wariant: ''Wysoki Grunt''. Przeinaczanie słowa "Grąd" na "Grunt" to znak rozpoznawczy nazewnictwa przesiedleńczego, unikać tego typu form. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Występ''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wystemp'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1934-45: ''Höhenwerder'' | ||
+ | *Gwarowo: ''Vïstėmp'' | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zawojki''' | ||
+ | |Rozogi | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Zawoyken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1934-45: ''Lilienfelde'' | ||
+ | *Dawniej też: ''Zagon''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zagȯn''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Czarkowy Grąd''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Worfengrund'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Niem. obocznie ''Czarkengrund''. | ||
+ | *Dawniej także: ''Warfowy Grąd'' (w Tece Tor., u Leydinga ''Worfowy''), ''Grądy'' (1789 ''Worfen-Grund oder Gronden''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dąbrowa Nadjezierna''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Hinterdamerau'' | ||
+ | |niemieckie (II człon ze słow.) | ||
+ | |'''Dąbrówka Tylna''' | ||
+ | |U Kętrzyńskiego: ''Dąbrówka Tylna''. Dawniej istniała też ''Dąbrówka Przednia'' (niem. ''Vorder Damerau''). O ile formy ''Dąbrówka'' i ''Dąbrowa'' mogły istnieć obocznie (było to częste wahanie), to dookreślenie ''Nadjezierna'' jest ahistoryczne. Wolę więc skorzystać z formy używanej przez Kętrzyńskiego. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dębówko''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Eichthal'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Gawrzyjałki''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Gawrzialken'' | ||
+ | |polskie (osobowe) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1928-45: ''Wilhelmsthal'' (nazwa zaczerpnięta od wsi ''Pużary'' - p. niżej). | ||
+ | *Dawniej też: ''Gawrzyjałka'' (tak w Tece Toruńskiej oraz w gwarze: ''Gavřijau̯ka''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Janowo''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Johannisthal'' | ||
+ | |niemieckie (z pol.?) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Janistal'', ''Janstal''. | ||
+ | *Według Chojnackiego (który odsyła do pozycji Gausego z 1935 r., którą niestety nie dysponuję), pierwotna jest forma pol. ''Janowo'' (obowiązująca do początku XIX w.). W mowie Mazurów została jednak z czasem zastąpiona przez spolszczenie oficjalnej formy niemieckiej - ''Janstal'' lub ''Janistal''. Po wojnie powrót do formy pierwotnej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jęcznik''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Davidshof'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Pierwotnie: ''Weissenicze'' (1427). Następnie (od XVII w.) - ''Davidshof''. Obie nazwy upamiętniają odbiorcę nadania - ''Dawida Weissenitza'' (nazwisko pruskiego pochodzenia?). Polska forma ''Jęcznik'' (niezwiązana) pojawia się w zapiskach od XIX w., ale być może ma dłuższą historię | ||
+ | *Gwarowo: ''Jencńikˊi''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kamionek''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Steinberg'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Stębark''' | ||
+ | |W Tece Toruńskiej pojawia się spolszczenie n. niem. w grafii ''Stenberk'', co można by uwspółcześnić na ''Stębark'' (-''berk'' > regularne -''bark'' + regularyzacja pisowni), ewentualnie ''Stembark''. Forma ''Kamionek'', choć nawiązuje do oryginału znaczeniowo, jest już tworem powojennym. W monografii powiatu szczycieńskiego, Leyding wspomina też o obocznej nazwie ''Kamienna Góra'', będącej dosłownym tłumaczeniem niemieckiego oryginału. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kaspry''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kaspersguth'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Gwarowo: ''Kasprï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kobyłocha''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kobbelhals'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Niem. oboczne ''Lichtenstein'' (XVII w.), od nazw. odbiorcy nadania. | ||
+ | *Dawniej też: ''Kobylocha'', forma ta bywa używana do dziś. | ||
+ | *Gwarowo: ''Kobéloxa''. Forma polska jest dość osobliwą adaptacją znaczeniową n. niem. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Korpele''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Korpellen'' | ||
+ | |pruskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa o niejasnym pochodzeniu, w NMP rozważa się zarówno bałtyckie, jak i polskie pochodzenie (od n. os. ''Kurpiel'', która jednak sama w sobie ma raczej bałtyckie pochodzenie). "''Karpiele''" Chojnackiego to raczej przeinaczenie. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lemany''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Lehmanen'' | ||
+ | |polskie (osobowe) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Pierwotnie: ''Silben'' (1496). Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora ''Silwa'' (1402-08 ''Silwen'', 1414 ''Silben''). Dzisiaj jezioro częściej nazywane jest ''Jeziorem Lemańskim'', jednak zalecałbym używanie nazwy ''Silwa''. Od początku XVIII w. wieś przybiera nazwę ''Lemany'', która mimo iż pochodzi od germańskiego nazwiska, sama w sobie jest tworem polskim (świadczy o tym forma rodowa pluralna - niemieckiemu nazewnictwu ten typ jest obcy, spodziewalibyśmy się raczej nazwy typu *''Lehmannsdorf''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Lemanï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lipnik''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Lipnick'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Jägerforst''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lipowa Góra''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Lindenberg'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Współcześnie miejscowość podzielona na dwie części - ''Lipowa Góra Wschodnia'' i ''Zachodnia''. Przed wojną brak takiego podziału. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lipowiec''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Lipowitz'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1933-45: ''Lindenort''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Lˊipȯvi̯ec''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lipowiec Mały''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Lipowitz'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Kleinlindenort''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Łęg Leśny''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1*? | ||
+ | |''Mittenwalde'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |(Łęg) | ||
+ | |Leyding podaje oboczną n. niem. ''Lonck'', co mogłoby usprawiedliwiać nazwę pol. ''Łęg'' (o ile ta interpretacja jest poprawna). Człon ''Leśny'' zdaje się być dookreśleniem. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Małdaniec''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Maldanietz'' | ||
+ | |pruskie (spolonizowane) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Maldanen''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Maldańec'', ''Mau̯dańec''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Marksewo''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''(Alt) Marxöwen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Markshöfen''. | ||
+ | *Do 1983 oficjalnie: ''Marksoby''. | ||
+ | *Dawniej dwie wsi: ''Marksewo Nowe'' i ''Stare''. | ||
+ | *Nazwa wsi pruska, ponowiona od n. jeziora (ok. 1400, 1420 ''Markxebe''), spolonizowana przez lud w postaci ''Marksewo''. Po wojnie uchwalono jednak tę nazwę w postaci ''Marksoby'', która jest bardziej zbliżona do pruskiego oryginału, ale zarazem niezgodna z ludową, przedwojenną tradycją. Ostatecznie jednak zwyciężyła tradycyjna, zwyczajowa forma ''Marksewo'', którą w 1983 ostatecznie wprowadzono jako oficjalną. W odniesieniu do jeziora jednak wciąż często stosuje się nazwę ''Marksoby'', ale najlepiej byłoby i tutaj stosować ludową nazwę ''Marksewo'', a o sztucznej formie "Marksoby" raz na zawsze zapomnieć. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Niedźwiedzie''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Bärenbruch'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Belembruch''' | ||
+ | | | ||
+ | *U Leydinga spolszczenie fonetyczne ''Berembruch'', a w gwarze nawet ''Belembruch'' (z dysymilacją). Poniekąd zgadza się to z danymi Teki Toruńskiej, gdzie miejscowość widnieje pod niezasymilowaną nazwą niemiecką. Dla formy ''Niedźwiedzie'' nie znajduję potwierdzenia przedwojennego, za to Chojnacki zna dosłowne przetłumaczenie n. niem. jako ''Niedźwiedzie Bagno''. Niemniej, wolę zaufać danym ludowym. | ||
+ | *Gwarowo: ''Belembrux'' (gen. -''xa''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nowe Dłutówko''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Neu Dlottowken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1903-45: ''Försterei Finsterdamerau''. | ||
+ | *Dawniej pisane: ''Dłótówko'' (zgodnie z ówczesną [i etymologicznie poprawną] pisownią słowa ''dłóto''). | ||
+ | *Osada ''(Stare) Dłutówko'' (niem. ''Alt Dlottowken'', ''Dlottowken''), od której nazwę wzięła ta leśniczówka, włączona do Szymanek już w czasach hitlerowskich. Z tego powodu, dziś człon "Nowe" często bywa pomijany w nazwie tej leśniczówki. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nowe Gizewo''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''(Neu) Gisöwen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Osada ''Stare Gizewo'' (niem. ''Alt Gisöwen'', obocznie ''Klein Seedanzig''), położona nad jeziorem Sędańskim dziś nie istnieje. Ponieważ już przed wojną często opuszczano człon ''Neu'' (''Nowe'') w nazwie tej wsi, można by się pokusić o jego opuszczenie, ale nie jest to konieczne. | ||
+ | *Według NMP nazwa polska, od n. os. ''Giza'', ''Giża''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nowiny''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Neu Schiemanen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Nowe Szymany''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Novźinï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Ochódno''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Achodden'' | ||
+ | |słowiańskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Neuvölklingen''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Ochodno'', ''Ochodnio'' (postać ostatnia z pewnością zniekształcona). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Olszyny''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Olschienen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Ebendorf''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Piece''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Ulonskofen'' | ||
+ | |hybryda (pol. + niem.) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Schobendorf''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Piec'', ''Uloński Piec'' (Leyd. ''Uląskowy Piec''). | ||
+ | *Niemiecka nazwa wsi pochodzi od nazwy leśniczówki ''Ulążki'' (hist. ''Ulońsk'', niem. ''Ulonsk''), p. niżej tam. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Piecuchy''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wessolygrund'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1933-45: ''Freudengrund''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Wesoły Grąd''. | ||
+ | *Wieś o dwóch polskich nazwach: ''Wesoły Grąd'' i ''Piecuchy''. Ta pierwsza to nazwa oryginalna (i oficjalna - aż do 1933 r.), ale z czasem w mowie ludu upowszechniła się forma ''Piecuchy'' i to ją po wojnie wybrano jako oficjalną. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Płozy''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Plohsen'' | ||
+ | |pruskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Prusowy Borek''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Prussowborrek'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |(Prusów Borek) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1933-45: ''Preußenwalde''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Bogacz''. Pierwotnie dwie różne wsi: ''Bogacz'' (niem. ''Bogatz'') i ''Prusów Borek'', które uległy złączeniu. | ||
+ | *Przed wojną (i ludowo) raczej ''Prusów Borek'', z archaiczną formą przymiotnika dzierżawczego (tego typu formy zachowały się w gwarze). Po wojnie przyjęto formę "uprzymiotnikowioną", zgodną z językiem literackim (zapewne pierwotna forma dzierżawcza była nieprzejrzysta dla nowych osadników i przyjezdnych). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Pużary''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1~4 | ||
+ | |''(Gut) Wilhelmsthal'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Puzary''' (?) | ||
+ | | | ||
+ | *Do 2005 oficjalnie: ''Puzary''. Taka forma widnieje w większości przedwojennych źródeł i wydaje się być poprawniejsza ("ż" jakby hiperpoprawne?). Z drugiej strony, Teka Toruńska notuje formę ''Pożary'' (z wyraźną adideacją do ap. ''pożar''), a więc może to "ż" ma jakąś tradycję? | ||
+ | *Dawniej też: ''Pożary'' (Teka), ''Puzarskie Budy''. | ||
+ | *Nazwa pol. jest pierwotna - wieś zbudowano w 1813 r. na miejscu osady o polskiej nazwie ''Puzary'', ''Puzarskie Budy'' (niem. ''Pussarybuden''). Oficjalnie otrzymała ona nazwę ''Wilhelmsthal'' (na cześć Wilhelma III, króla pruskiego), ale w mowie ludu Mazurskiego przejęła ona nazwę tej osady. Pochodzenie tej nazwy nie jest do końca jasne, być może od nazwiska ''Puzar'', ''Puzer'' bałtyckiego pochodzenia. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Romany''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Rohmanen'' | ||
+ | |pruskie (spolonizowane) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1399 ''Rohme'', 1411-19 ''Romen''. Nazwa pruska (wg Przybytek), w pol. adideowana. | ||
+ | *Gwarowo: ''Romanï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rudka''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Hamerudau'' | ||
+ | |hybryda (niem. + pol.) | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa niem. ''Hammerrudau'' (wtórnie ''Hamerudau'') hybrydalna. Oba człony są w zasadzie bliskoznaczne - niem. ''Hammer'' odnosi się do wsi, w której mieści się kuźnica (''Hammermühle''). W jęz. polskim takie wsie często nosiły nazwę ''Ruda'', ''Rudka'' (stąd niem. -''rudau''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Sasek''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Schobensee'' | ||
+ | |hydronimiczne | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Niem. obocznie ''Schoben'' (bez członu -''see''), 1414 ''Schowbin''. | ||
+ | *Nazwa osady ponowiona od nazwy jeziornej ''Sasek'' (niem. ''Schoben-See'', dok. 1352 ''Soben''), którą noszą dwa jeziora - ''Sasek Mały'' i ''Wielki (Duży)'', położone od siebie w pewnej odległości. Co ciekawe, oryginalna pruska nazwa tego jeziora (zachowana w niem.), wywodząca się od prus. *''Sōwis'' "staw, jeziorko", w mowie Mazurów została zastąpiona nowszą nazwą ''Sasek''. Mimo to, czasami można też spotkać w użyciu nazwę ''Szoby'' (w odniesieniu do jeziora, nie miejscowości). | ||
+ | *Ta sama nazwa jeziorna dała nazwę też dwóm innym wsiom - ''Sasek Mały'' i ''Sasek Wielki'' (p. niżej). Wbrew nazwom, obie te miejscowości znajdują się nad jeziorem Sasek Mały, podczas gdy opisywana tu miejscowość ''Sasek'' znajduje się nad Saskiem Wielkim. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Sasek Mały''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Paterschobensee'' | ||
+ | |hydronimiczne | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Zob. też wyżej ''Sasek'' (tam wyjaśnienia co do nazwy jeziornej) i ''Sasek Wielki'' niżej. | ||
+ | *Gwarowo: ''Mau̯ï Sask'' | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Sasek Wielki''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Materschobensee'' | ||
+ | |hydronimiczne | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nietypowym określeniom ''Pater''-, ''Mater''- (jakby z łaciny?) w nazwie niemieckiej, odpowiadają w pol. bardziej typowe ''Mały'', ''Wielki'' (lud. ''Duży''). Geneza i funkcja członów dookreślających w niem. pozostaje niejasna. | ||
+ | *Gwarowo: ''Duzï Sask''. | ||
+ | *Co do pochodzenia nazwy jeziornej, patrz wyjaśnienia pod ''Sasek'' wyżej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Sawica''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Sawitzmühle'' | ||
+ | |niemieckie (hydronimiczne) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Heidmühle''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Sawicki Młyn''. | ||
+ | *Nazwa pochodna od hydronimu ''Sawica'' (nazwa jeziora i wypływającej z niej strugi), bałtyckiego pochodzenia. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Sędańsk''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Seedanzig'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1565 ''Sendantzk'', ''Sechedanzigk'' (za Kętrzyńskim). | ||
+ | *Nazwa pruska, o nieprzejrzystej etymologii, ponowiona od n. jeziora ''Sędańskiego'' (1595 ''Sententz''), być może sufiks -''sk'' to dodatek polski. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Siódmak''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Schodmack'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Wiesendorf''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Šůdmak'' (gen. -''aku''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Stare Kiejkuty''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Alt Keykuth'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1399 ''Kikott'', 1302-08 ''Keykot'', 1411-19 ''Kykwth'', 1422 ''Kykoyte''. | ||
+ | *Przed wojną: ''Kikuty'' lub ''Kejkuty''. Trochę dziwię się, że po wojnie nie wybrano postaci ''Kikuty'', jako tej bardziej spolszczonej (a także zgodnej z najstarszymi wzmiankami). Z drugiej strony, u ludu funkcjonuje postać ''Kejkuty'' i chyba urzędową postać ''Kiejkuty'' można uznać za dostosowanie tej nazwy do fonotaktyki ogólnopolskiej. | ||
+ | *Gwarowo: ''Kei̯kutï''. | ||
+ | *Zob. też: ''Nowe Kiejkuty'' (gm. Dźwierzuty). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Szczycionek''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Scziczonnek'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1928-45: ''Waldsee''. | ||
+ | *We wstępnych ustaleniach KUNM: ''Szczycienko'' (co jest próbą wyrównania tego toponimu do n. ''Szczytno'', jednak zupełnie niezgodną z ludowym użyciem). Ostatecznie jednak zrezygnowano z tego "uładzenia" nazwy i w opublikowanych rozporządzeniach widnieje poprawna historycznie forma ''Szczycionek''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Szymany''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Groß Schiemanen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Por. też ''Szymanki'' (gm. Wielbark). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Trelkowo''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Groß Schöndamerau'' | ||
+ | |niemieckie (ostatni człon ze słow.) | ||
+ | | -- | ||
+ | |1426 ''Trilkow''. Nazwa polska jest więc pierwotna. Zapewne jest to n. dzierżawcza od n. os. ''Trel'', ''Trelek'' - raczej nie podejrzewałbym tu pruskiego pochodzenia. Nazwa niemiecka niezwiązana. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Trelkówko''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Schöndamerau'' | ||
+ | |niemieckie (ostatni człon ze słow.) | ||
+ | | -- | ||
+ | |Patrz wyżej ''Trelkowo''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Ulążki''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |4? (1?) | ||
+ | |''Ulonsk'' | ||
+ | |słowiańskie | ||
+ | |'''Uląsk''' (?) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kleinrehbruch''. | ||
+ | *Nazwa o niepewnej formie. W przedwojennych opracowaniach figuruje jako ''Ulońsk'', jednak wiele wskazuje na to, że jest to forma błędna lub zniekształcona przez wpływ niemiecki (osiedle założył chłop ''Ulążka'' - nazwisko rzeczywiście znane na Mazurach). W Tece Toruńskiej brak, ale pojawia się ''Uląskofen'', u Leydinga z kolei ''Uląsk''. Przyjęta przez KUNM powojenna forma ''Ulążki'' (utworzona na wzór nazw rodowych pluralnych) jest najbliższa nazwisku założyciela, ale niekoniecznie ludowa (nie wskazują na nią żadne przedwojenne dane). Nie można jednak w pełni wykluczyć możliwości, że tak pierwotnie brzmiała, a formy z sufiksem -''sk'' są zniekształcone. | ||
+ | *Leśnictwo z kolei nosi obecnie nazwę ''Ułańsk'', która z pewnością jest wtórna i adideowana (notuje ją najwcześniej Kohutek, ale wątpliwe, że funkcjonowała wcześniej). Należy tę formę wyrugować. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wałpusz''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Waldpusch (bei Ortelsburg)'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa pruska, pochodna od n. jeziora ''Wałpusz'' (ok. 1400, 1420 ''Alpus''), z którego wypływa rzeka ''Wałpusza'' (choć lepiej byłoby i na rzekę mówić ''Wałpusz''). Nazwa jest rodzaju żeńskiego - odm. ''do Wałpuszy'', ''w Wałpuszy''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wawrochy''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wawrochen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Deutschheide''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wikno''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wickno'' | ||
+ | |pruskie (spolonizowane)? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Wickenau''. | ||
+ | *Potrzebne informacje etymologiczne i dokumentacja hist. Wydaje mi się, że mamy do czynienia z nazwą pruską. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wólka Szczycieńska''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1* | ||
+ | |''Lentzienen'' | ||
+ | |słowiańskie? | ||
+ | |(Wólka) | ||
+ | |Potrzebne informacje etym. na temat pochodzenia n. niem. (brzmi słowiańsko, być może pol. *''Łęciny'' lub *''Łęczyny''?). Tak czy inaczej, w mowie Mazurów nazwa ta została zastąpiona formą pol. ''Wólka'' i jedynie taką znajdujemy w polskojęzycznych źródłach (jedna z form gwarowych to już chyba późne, wtórne przejęcie formy niem.). Dookreślenie ''Szczycieńska'' jest powojenne. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vȯlka'', ''Lencïnï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wyżega''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wysegga'' | ||
+ | |pruskie (spolonizowane)? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kleinwilhelmsthal''. | ||
+ | *Nazwa być może pruska, por. ''Wyżegi'' w gm. Wielbark. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zielonka''' | ||
+ | |Szczytno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Zielonken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1912-38: ''Seelonken'', 1938-45: ''Ulrichssee''. | ||
+ | *Zapisy z lat 1408-1497: ''Selonken'', ''Selonice'', ''Preweyss'', ''Prywisz'' (za kętrzyńskim). Jak widać, pierwotnie nazwa pol. ''Zielonka'' istniała obocznie z pruską *''Preiwais''-/*''Preiwis''-. Ostatecznie jednak przetrwała nazwa o polskim pochodzeniu (chociaż Przybytek dopuszcza możliwość, że i ta nazwa jest adideacją jakiejś pruskiej formy typu *''Selenik''-, por. pruskie toponimy ''Selniken'', ''Sollnicken'' - wydaje mi się to jednak mało prawdopodobne). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Biały Grunt''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Bialygrund'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |'''Mateuszki''' (al. '''Biały Grąd''') | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1934-45: ''Weißengrund''. | ||
+ | *Przed wojną: ''Biały Grąd'', ''Mateuszki''. | ||
+ | *Według ustaleń KUNM ''Mateuszki'', co jednak już w 1952 roku zmieniono na ''Biały Grunt''. Podejrzewam, że forma obecna wynikła z wtórnego przetłumaczenia formy niem. ''Weißengrund'' na polski. Niewykluczone też, że powstała poprzez zniekształcenie pierwotnej formy ''Biały Grąd'' (słowo ''grąd'' mogło być niezrozumiałe dla nowych osadników, więc zamieniono je na bardziej ogólnopolskie ''grunt''). Jest to jednak niezgodne nie tylko z przedwojennym użyciem (gdzie miejscowość ta nazywała się konsekwentnie ''Biały Grąd'' lub ''Mateuszki'' - ta druga forma, genetycznie młodsza, częściej pojawia się w kontekście ludowym), ale także z miejscowymi zwyczajami nazewniczymi, gdzie ap. ''grąd'' jest bardzo częstym elementem nazewniczym (por. ''Grądy'', ''Wysoki Grąd'', ''Czarkowy Grąd'' i inne). Dlatego uważam, że należy tę wtórną formę naprostować na ''Biały Grąd'', lub też skorzystać z alternatywnej formy ''Mateuszki''. Osobiście jestem zwolennikiem tego drugiego rozwiązania, gdyż jest ono konsekwentne z tendencją, aby używać form nowszych, które w mowie Mazurów zastępowały wcześniejsze nazwy polskie, używane oficjalnie (por. ''Orzeszki'' - a nie ''Zielony Grąd'', ''Piecuchy'' - a nie ''Wesoły Grąd'' itp.). Wydaje mi się to dość logicznym rozwiązaniem (takie też rozwiązanie przyjęła pierwotnie KUNM, co zapewne zostało oprotestowane przez ludność napływową). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Brzozówka''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Birkenheide'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Oficjalna, ustalona przez KUNM nazwa tej osady leśnej to ''Brzózki'', jednak forma oficjalnie używana przez leśnictwo to ''Brzozówka''. Żadna z tych form nie ma przedwojennej tradycji (brak takowej, leśniczówkę prawdopodobno założono bardzo późno). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Bystrz''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Bystrz-Mühle'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Brücknersmühl''. | ||
+ | *SGKP odnosi tu nazwę niem. ''Dieblitzthal'' - ta jednak w rzeczywistości odnosi się do zanikłej osady, położonej nieopodal. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Chajdyce''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Neu Jerutten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Nowe Jeruty'' (Giersz: ''Nowa Jeruta''). | ||
+ | *Forma ''Nowe Jeruty'' zastąpiona w mowie Mazurów formą ''Chajdyce'' (nie do końca jasnego, zapewne nazwiskowego pochodzenia), która być może jest zmazurzona (Teka Toruńska podaje ''Chojdycze''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Chochół''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Chochol'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1855-1945: ''Friedrichsfelde''. Nazwa przejęta od istniejącej już wcześniej leśniczówki (znanej po wojnie jako ''Chochół Leśny'', zaś w połowie XIX w. [wg Teki Toruńskiej] miejscowi Mazurzy, nie mając dla leśniczówki własnej nazwy, mówili o niej po prostu "do leśnika"). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Cis''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Czies'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1811-1945: ''Friedrichsthal''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nowe Czajki''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Neu Czayken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1933-45: ''Neu Kiwitten''. | ||
+ | *Zob. niżej ''Stare Czajki''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Stare Czajki''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Alt Czayken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1933-45: ''Alt Kiwitten''. | ||
+ | *Nazwa wsi może pochodzić od nazwiska pierwszego kolonisty - Frydryka ''Kiwitta'', którego nazwisko można przetłumaczyć z dolnoniemieckiego jako "czajka" (wysokoniem. ''Kiebitz''). Nie wykluczałbym jednak możliwości, że nazwisko jest pochodzenia pruskiego, a nazwa jest adideacją (por. pruski toponim ''Kiwity'' w pow. lidzbarskim). W okresie hitlerowskim wprowadzono nazwę nawiązującą wprost do nazwiska kolonisty. Brak jednak dowodów na to, że wieś ta nosiła taką nazwę kiedykolwiek wcześniej. | ||
+ | *Gwarowo: ''Cai̯kˊi''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Długi Borek''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Dlugiboreck'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1829-1945: ''Langenwalde''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jerominy''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Jeromin'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Gwarowo: ''Jeronińi'' / ''Jeromiń''. Nazwa polska, pochodząca od dawnej/ludowej formy imienia Hieronim (''Jaronim'', ''Jaromin''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jerutki''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Jerutten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Jerutka'' (u Leydinga, oboczne). | ||
+ | *Zob. niżej ''Jeruty''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jeruty''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Groß Jerutten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Jeruta''. Na formę singularną wskazuje również zapis gwarowy, chociaż z drugiej strony sąsiednia wieś widnieje tam pod nazwą ''Jerutki'' (nie "Jerutka" - tak tylko u Leydinga). | ||
+ | *Gwarowo: ''Jeruta'' (''do Jerutï''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kierwik''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Kurwick'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Kurwik''' | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora ''Kierwik'' (hist. ''Kurwik'', dok. 1387 ''Kerwicke'', ok. 1420 ''Kerwoyken''). | ||
+ | *Po mazursku: ''Kurwik''. Taka forma znajduje się we wszystkich materiałach przedwojennych. Po wojnie jednak, KUNM zdecydowała się zmienić tę formę na ''Kierwik'' (w nawiązaniu do najstarszych zapisów nazwy jeziora), w celu uniknięcia skojarzeń z popularnym wulgaryzmem. Nie uważam jednak tego ruchu za zasadny - "śmieszne" nazwy miejscowości były, są i będą i zamiast robić (nomen omen) "podśmiechujki", lepiej zastanowić się, co one znaczą. Nazwa ''Kurwik'' brzmi tak, a nie inaczej, gdyż nie jest to nazwa polska, lecz staropruska - w jej osnowie leży staropruskie słowo ''kurwas'', "wół". Nazw z tym rdzeniem było więcej (por. też wieś ''Karwica'' w powiecie piskim, hist. ''Kurwia'') i nigdy one miejscowym Mazurom nie przeszkadzały. Problem jak zwykle stworzyli przyjezdni oraz ówczesna sytuacja, która pozwalała na uczynienie pewnych zmian i "uładzeń" w toponimii. Jednak w niniejszej pracy najwyższym autorytetem jest mazurska tradycja, a ta wskazuje jednoznacznie na formę ''Kurwik'' (nie uładzony "Kierwik") - formę przejętą przez Mazurów bezpośrednio z języka pruskiego. Uważam, że warto zerwać z prymitywnymi skojarzeniami i przywrócić tę autentyczną, piękną staropruską nazwę miejscową i wodną o ponad sześciu wiekach historii (a zapewne dużo, dużo starszą niż pierwszy zapis). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kobiel''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kobiel'' | ||
+ | |słowiańskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Seeblick''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Wiesiadło'' (Ley ''Wieszadło''). Ze spisu z 1820 wynikałoby, że ta nazwa odnosiła się do położonej na terenie Kobieli smolarni. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Koczek''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kotzek'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1905-45: ''Waldersee''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kolonia''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Grünwalde'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa niem. nadana urzędowo nowej osadzie. Polscy Mazurzy zaś nazywali ją po prostu ''Kolonią''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Kolońija''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Konrady''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |4? | ||
+ | |''Kiparren'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |'''Kipary''' (?) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1936-45: ''Konraden''. | ||
+ | *Pierwotnie niem. ''Konraden'', dopiero w połowie XIX w. zaczyna funkcjonować w oficjalnym obiegu nazwa ''Kiparren'', przejęta z polskiego (n. rodowa od nazw. ''Kipar'', o niemieckim pochodzeniu). W 1936 przywrócono oficjalnie nazwę pierwotną. | ||
+ | *Lud mazurski nazywał tę wieś ''Kipary'' i praktycznie tylko taką formę znachodzimy w materiałach przedwojennych w kontekście polskim. Mimo to, po wojnie zdecydowano się wprowadzić urzędowo formę pol. ''Konrady'', będącą dosłownym spolszczeniem pierwotnej formy niem. Motywem takiego ruchu był zapewne fakt istnienia innej wsi o nazwie ''Kipary'' w gm. Wielbark i chęć uniknięcia pomyłek pomiędzy tymi dwiema wsiami. Wydaje się jednak, że w ten sposób złamano ludową tradycję, może więc trzeba było rozwiązać tę kwestię dookreśleniami. Z drugiej strony, niewykluczone jednak, że sama forma ''Konraden'' jest również tworem polskim - imię ''Konrad'' było dobrze znane zarówno Niemcom, jak i Polakom, a sama nazwa pasuje do modelu częstych w regionie nazw rodowych pluralnych. Może więc w mowie ludu formy ''Konrady'' i ''Kipary'' istniały obocznie, podobnie jak w niem. (taki stan zresztą notuje krótko po wojnie Leyding)? Trudno mi więc jednoznacznie "potępić" decyzję KUNM, jednak nie ulega wątpliwości, że nazwa ''Kipary'' była Mazurom bliższa i używano jej nieporównywalnie częściej (jeśli nie zawsze). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Łąck Wielki''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Lontzig'' | ||
+ | |słowiańskie | ||
+ | |'''Łączyk''' | ||
+ | | | ||
+ | *Przedwojenne ludowe: ''Łączyk''. Ustalona przez KUNM forma ''Łąck'' jest próbą rekonstrukcji pierwotnej formy pol., która prawdopodobnie wywodzi się od słowa ''łąka'' z sufiksem -''sk''(''o'') (w niem. sufiks ten był zwykle adaptowany jako -''zig''). Forma ''Łączyk'' jest więc repolonizacją formy niem., ale jest to forma ludowa i próżno w źródłach przedwojennych (czy to tych bardziej "ludowych" czy bardziej "uczonych") szukać innej formy polskiej. Uważam, że w takich przypadkach lepiej pójść za ludową tradycją, niż uciekać się do form niezaświadczonych. Rekonstrukcja jest dobrą metodą jedynie wtedy, gdy nazwa ludowa się nie zachowała lub jest z jakiegoś powodu nieakceptowalna. | ||
+ | *Dookreślenie ''Wielki'' raczej nie pojawia się w źródłach przedwojennych (ani pol. ani niem.). Pomimo istnienia leśniczówki ''Łączyk Mały'' (po wojnie ''Łąck Mały''), członu "Wielki" do tej nazwy nie dodawano. Dzisiaj owa leśniczówka (która nie znajdowała się w bezpośrednim sąsiedztwie tej wsi) już nie istnieje. Jest więc tym bardziej zbyteczne. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Myszadło''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |1? | ||
+ | |''Försterei Schwentainen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Storchwiese''. | ||
+ | *W niem. (przed 1938) leśniczówka nosiła nazwę ponowioną od wsi i jeziora ''Świętajno'' (p. niżej), również u Chojnackiego notowana jest pod nazwą ''Świętajno''. Niemniej nazwa ''Myszadło'' też zdaje się mieć uzasadnienie - leśniczówkę o nazwie ''Myssadlo'' notuje spis z 1820 roku, przydałoby się jednak upewnienie, że to na pewno ten sam obiekt. Sama nazwa ''Myszadło'' jest ponowiona od n. terenowej - tak nazywano okoliczne łąki. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Niedźwiedzi Kąt''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Bärenwinkel'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Oficjalnie ustalona nazwa leśniczówki to ''Niedźwiedzica'' (obowiązywała oficjalnie do 2005 r.). Ostatecznie przyjęła się jednak forma ''Niedźwiedzi Kąt'', będąca dosłownym przetłumaczeniem n. niem. Monografia Szczytna wspomina obie nazwy, danych przedwojennych brak. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Piasutno''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Piassutten'' | ||
+ | |pruskie (spolonizowane) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Seenwalde''. | ||
+ | *Nazwa ''Piasutno'' ponowiona od jeziora. Ze względu na typowo bałtycki sufiks -ut-, wydaje mi się, że mamy tu do czynienia z mocno spolonizowaną (wcześnie przejętą) nazwą staropruską. Nie przekonuje mnie raczej postulowana w opracowaniach hydronimicznych teoria o hybrydalnym pochodzeniu nazwy (słowiański rdzeń od słowa ''piasek'' + bałtycki sufiks), prędzej chyba podejrzewałbym związek z prus. rdzeniem *paist- (tak jak ''Pasłęk'' czy wieś ''Piasty'' w gm. Górowo Iławeckie). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Połom''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Polommen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Ludowo: ''Połoń'' - wygłosowa spółgłoska wywodzi się od zmiękczonego "m". Dane gwarowe i z Teki Toruńskiej potwierdzają, że mamy tu do czynienia z nazwą rodzaju żeńskiego. Poprawna odmiana to więc ''Połom'' - ''do Połomi'' (a nie, jak podają urzędowe dokumenty, ''do Połomu'', co sugeruje rodzaj męski). | ||
+ | *Forma gwarowa: ''Pou̯oń'' (''do Pou̯ońi''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Powałczyn''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Powalczin'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Schönhöhe''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Povau̯cïn'' / ''Povalcïn''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Racibórz''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Ratzeburg'' | ||
+ | |słowiańskie? | ||
+ | |'''Racbork''' | ||
+ | | | ||
+ | *Brak w przedwojennej polskiej literaturze (mimo potencjalnie słowiańskiego pochodzenia n. osady), jednak Leyding w swoich zapiskach terenowych zapisał ''Racborskie Lasy'' (1924), a w monografii Szczytna przywołuje dawną nazwę jako ''Racborek'' (zaś obecną nazwę wymienia jako nadaną w 1945 r. - w ten sposób opisuje jedynie urzędowe chrzty). Wydaje mi się, że -''borek'' jest hiperpoprawnością lub "uładzeniem" (typowym dla Leydinga, por. jego ''Ząborek'', ''Lemborek'') w miejsce bardziej regularnej cząstki -''bork'' (regularnie oddającej niemiecki -''burg'' w mazurskich toponimach), toteż uważam za zasadne przywrócić dawną postać nazwy w formie ''Racbork''. | ||
+ | *Potrzebne informacje, co do genezy tej nazwy. Czy jest to nazwa przeniesiona ze śląskiego Raciborza? Jeśli tak, to dawałoby zasadność obecnej formie urzędowej, choć niezależnie od etymologii uważam, że powinniśmy trzymać się form ludowych, przedwojennych. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Spychowo''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |6 | ||
+ | |''(Groß) Puppen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Pupy''' | ||
+ | | | ||
+ | *Do roku 1960 oficjalnie ''Pupy''. | ||
+ | *Nazwę ''Pupy'' zmieniono urzędowo na ''Spychowo'' (nazwa całkowicie sztuczna, wybrana podobno drogą plebiscytu - rozważano też "Jurandowo", "Bobowo" i "Zamczysko") z powodu niezadowolenia wynikającego ze skojarzeniem nazwy z rzeczownikiem ''pupa''. Jak zwykle w takich przypadkach, problem stworzył element napływowy (tzw. "bose antki") - w Pupach bowiem od dawna mieszkała ludność mazurska, bez oporów używająca tej nazwy. Nazwa ''Pupy'' nie ma bowiem z tyłkiem nic wspólnego, a jest nazwą staropruską, z dość często powtarzającym się prus. rdzeniem *Pup- (por. ''Pupki'' w pow. olsztyńskim - te już nikomu nie przeszkadzają...). Ponadto, zmiana na "Spychowo" posłużyła (nie przypadkowo zresztą) całkowicie ahistorycznemu skojarzeniu wsi z postacią Juranda z "Krzyżaków" Sienkiewicza. Można powiedzieć wręcz, że wieś niejako "przywłaszczyła" sobie Juranda, co jest tym głupsze, że miejscowość z której (w zamyśle Sienkiewicza) miał wywodzić się Jurand nazywała się ''Spychów''. Nazwa ta jest przykładem onomastycznego urągowiska, którym pogrzebano wieki tradycji ludowej i staropruskiej (w zamian dając tylko nie mające pokrycia mity). Należy więc bezsprzecznie zerwać z nią i z niesłusznymi, prymitywnymi skojarzeniami i wrócić do jedynie poprawnej, oryginalnej i staropruskiej nazwy ''Pupy'' (a także pochodnych ''Pupki'' i ''Pupski Piec'', p. niżej). Nie oszczędzono nawet hydronimów - jezioro ''Pupskie'' (lub ''Pupek'') zmieniono na "Spychowskie", o podwójnym pechu może mówić rzeczka ''Kurwienica'', która po wojnie stała się ''Pupską Strugą'' (z niem. ''Puppener Fließ'') po to, by ostatecznie stać się "Spychowską Strugą". Te nazwy również należałoby poprawić. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Spychowski Piec''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |6 | ||
+ | |''(Försterei) Groß Puppen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Pupski Piec''' | ||
+ | | | ||
+ | *Do 1960 oficjalnie: ''Pupski Piec''. Co do dalszych wyjaśnień, p. wyżej ''Spychowo''. | ||
+ | *Wcześniejsza n. niem. ''Puppener Theerofen'', co przed wojną tłumaczono jako ''Pupski Piec'' lub ''Pupski Piecek'' (forma zdrobniała w Tece Toruńskiej) i tę nazwę należałoby przywrócić. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Spychówko''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Klein Puppen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Pupki''' | ||
+ | | | ||
+ | *Do 1960 oficjalnie: ''Pupki''. Co do dalszych wyjaśnień, p. wyżej ''Spychowo''. | ||
+ | *PRNG notuje wariant ''Mały Spychówek'', co jest dalszą iteracją sztucznej nazwy, wprowadzonej w roku 1960. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Szklarnia''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Adamsverdruß'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Łukta''. | ||
+ | *Osada powstała wokół niewielkiej huty szkła, nazwanej po niem. ''Adamsverdruß'' (dosł. "strapienie Adama"), gdyż powstała wbrew woli dzierżawcy terenu. Polska nazwa miejscowości, znana przed wojną, wprost nawiązuje do istnienia tutaj huty (czyli "szklarni", mówiąc po mazursku), a obocznie istniała też forma ''Łukta'', która zdaje się mieć staropruskie pochodzenie (czyżby nazwa ponowiona od ''Łukty'' w pow. ostródzkim?). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Świętajno''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Schwentainen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Altkirchen''. | ||
+ | *Nazwa pruska, ponowiona od jeziora (nazywanego dziś często ''Świętajnem Łąckim'', dla odróżnienia od innych jezior o tej samej nazwie). Jest to często powtarzający się hydronim staropruski, sugerujący istnienie nad jeziorem miejsca pogańskiego kultu (prus. ''swints'' = święty). W Prusiech istnieje pięć jezior o tej nazwie (jedno spuszczone). | ||
+ | *Gmina o tej samej nazwie istnieje również w powiecie oleckim, co prowadzi do okazjonalnych pomyłek. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zielone''' | ||
+ | |Świętajno | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Zielonen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Grünflur''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Baranowo''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Barranowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Neufließ''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Borki Wielbarskie''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1* | ||
+ | |''Borken (bei Willenberg)'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |(Borki) | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Borkenheide''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Ciemna Dąbrowa''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Finsterdamerau'' | ||
+ | |niemieckie (tłum. z pol.) | ||
+ | | -- | ||
+ | |Dawniej też: ''Dąbrowa Ciemna'' (odwrotny szyk). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dąbrowa''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Dombrowa'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Neudankheim''. | ||
+ | *U Leydinga dookreślone jako ''Dąbrowa Ruska'', od sąsiedniej wsi ''Ruskowo'' (gm. Janowo). Ostatecznie jednak nazwa przyjęta bez dookreślenia. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Głuch''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Glauch'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Gwarowo: ''Gu̯ux''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jakubowy Borek''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Jakobswalde'' | ||
+ | |niemieckie (tłum. z pol.) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Niem. także: ''Kapiteinsbuden'' (pierwotne, pocz. XIX w.), ''Pikarzbuden''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Piekarzowe Budy'' (por. oboczną n. niem.), ''Jakubów Borek'' (forma ludowa, z archaiczną postacią przym. dzierżawczego). | ||
+ | *Pierwszy właściciel wsi nazywał się Jakub Kaptein, stąd n. polska oraz pierwotna forma niem. ''Kapteinsbuden''. Ostatecznie w niem. urzędowo przyjęto tłumaczenie nazwy polskiej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jankowo''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Jankowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Wildenort''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jesionowiec''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Jeschonowitz'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1930-45: ''Eschenwalde''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Jėśonovi̯ec''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kipary''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kiparren'' | ||
+ | |niemieckie (spolonizowane) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Wacholderau''. | ||
+ | *Pierwotnie: 1579 ''Keypersgut''. W języku polskim nazwa przejęta jako n. rodowa ''Kipary'', a następnie wtórnie przejęta przez n. niem. | ||
+ | *W XVIII w. ''Ogrodzone'' (w NMP odnoszone tutaj). | ||
+ | *Gwarowo: ''Kˊiparï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kołodziejowy Grąd''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1~4 | ||
+ | |''Kollodzeygrund'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |(Kołodziei Grąd?) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1933-45: ''Radegrund''. | ||
+ | *Krótko po wojnie: ''Kołodziejgrąd'', następnie ''Kołodziejowy Grąd''. W powojennym użyciu zanotowano również formę ''Grądy'' oraz ''Kołodziej(owy) Grunt''. W tym ostatnim mamy do czynienia zapewne ze zniekształceniem, związanym z niezrozumieniem słowa ''grąd'' przez ludność napływową (por. ''Biały Grunt'' w gm. Świętajno). | ||
+ | *Ze źródeł przedwojennych wynika raczej forma ''Kołodziejgrąd'', która jednak reprezentuje nietypowy (a wręcz niepoprawny, z punktu widzenia morfologii ogólnopolskiej) typ słowotwórczy. Trudno się więc dziwić zmianie na ''Kołodziejowy Grąd''. Z drugiej strony, z danych gwarowych wynika forma ''Kołodziei Grąd'' (pierwszy człon to Gen. plur.), więc z punktu widzenia języka ludowego to ona wydaje się być najpoprawniejsza (jest jednak również niezgodna ze słowotwórstwem ogólnopolskim - spodziewalibyśmy się raczej zestawienia "Grąd Kołodziejów"). | ||
+ | *Gwarowo: ''Koloʒ́eji Grȯnt''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kucbork''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kutzburg'' | ||
+ | |niemieckie (hybryda?) | ||
+ | | -- | ||
+ | |Pierwotnie niem: ''Kottenberg''. Por. zapisy 1408 ''Kottenbergk'', 1413 ''Caitenberg'', 1473 ''Kotenberg''. Być może pierwszy człon ma nawet pochodzenie pruskie (zwłaszcza zapis z 1413 zdaje się wskazywać na prus. człon Kait-, ale może to zniekształcenie zapisu). Nazwa z czasem zniekształcona do postaci ''Kutzburg'', a tę przejęli Mazurzy w postaci ''Kucbork''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lejkowo''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Röblau'' | ||
+ | |słowiańskie? | ||
+ | |'''Roblewo''' | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa ''Röblau'' o niepewnym pochodzeniu - według jednej z wersji, u jej podstawy może leżeć słowiańska nazwa osobowa związana ze stpol. ''rob'' - chłop, sługa, niewolnik. U Chojnackiego forma pol. ''Roblewo'', u Leydinga ''Roblewo'' lub ''Rebłowo''. W Tece Toruńskiej trudne do jednoznacznej interpretacji ''Röblowo'' (sic). Przychylam się do formy ''Roblewo'', jako pasującej do potencjalnej słow. etymologii. | ||
+ | *Po wojnie powyższą nazwę zastąpiono sztuczną n. ''Lejkowo'', upamiętniającą mazurskiego działacza Gottlieba (Bogumiła) Leyka (1860-1945), lub raczej całą rodzinę Leyków, związaną ze Szczytnem i okolicami i zaangażowaną w sprawę mazurską. | ||
+ | *Gwarowo: ''Reblevo'', ''Rïlovo''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lesiny Małe''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Leschienen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Leszynin Mały'' | ||
+ | *Gwarowo: ''Leśinï Mau̯e''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lesiny Wielkie''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Groß Leschienen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Leszynin Wielki'' (zapewne repolonizacja formy zniemczonej). | ||
+ | *Gwarowo: ''Leśinï Duze''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Łatana Mała''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Lattana'' | ||
+ | |pruskie (spolonizowane?) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kleinheidenau''. | ||
+ | *Patrz też ''Łatana Wielka'' poniżej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Łatana Wielka''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Groß Lattana'' | ||
+ | |pruskie (spolonizowane?) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Großheidenau''. | ||
+ | *Nazwa wsi ponowiona od bagna o nazwie ''Łatana'' (niem. ''Lattanabruch''). Niewykluczona bałtycka geneza nazwy bagna. Według oficjalnych dokumentów nazwa odmienia się przymiotnikowo (''do Łatanej''), jednak Teka Toruńska podaje odmianę ''do Łatany'' i ten typ odmiany, jako zgodny z językiem ludowym, zalecałbym. | ||
+ | *Gwarowo: ''U̯atana Duza''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Łysak''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Lysack'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1933-45: ''Kahlfelde''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Lisak'', ''Lizak''. Według Leydinga (monografia Szczytna i okolic), pierwotna jest forma "Łysak". | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Maliniak''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Neu Werder'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Niem. także ''Maliniack'', ''Maliniak''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Nowe Werdry''. | ||
+ | *Polska nazwa ''Maliniak'' (niesłusznie uważana przez autorów NMP za chrzest KUNM) istniała w ludowym użyciu jeszcze przed wojną, obocznie do fonetycznego spolszczenia n. niem. jako ''Nowe Werdry''. Forma ''Maliniak'' była nieporównywalnie rzadsza - nie zna jej Kętrzyński ani Teka Toruńska, pojawia się za to w niemieckim Słowniku Topograficznym Prus z 1823 r. oraz dużo późniejszym słowniku Chojnackiego, co dowodzi jej autentyczności. Chociaż chciałoby się przywrócić związek pomiędzy ''Starymi Werdrami'' i ''Nowymi'' (obecnie ''Ostrowy'' i ''Maliniak'' - dwie kompletnie różne nazwy), to jednak nie mogę "potępić" nazwy ''Maliniak'', skoro jest autentyczna. Warto jednak pamiętać o starym wariancie ''Nowe Werdry'', choćby dla podkreślenia związku między wsiami. | ||
+ | *Zob. też niżej ''Ostrowy'' (niem. ''Alt Werder''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nowojowiec''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Nowojowitz'' | ||
+ | |słowiańskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1934-45: ''Neuenwalde''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Olędry''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Wagenfeld'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Brak polskiej tradycji, w Tece Toruńskiej niespolszczony ''Wagenfeld''. Wieś położona w okolicy zwanej ''Olędry'' lub ''Holendry'' (lud. 1926 ''Oléndry'', po niem. ''die Holländerei''). Nazwa ta prawdopodobnie nawiązuje do niskiego położenia tej okolicy, choć może też być śladem faktycznego olęderskiego (menonickiego) osadnictwa. Nazwę terenową przeniesiono na wieś, jednak prawdopodobnie już po wojnie (brak dowodu na to, że przed wojną używano nazwy ''Olędry'' w odniesieniu do wsi). | ||
+ | *W powojennym potocznym użyciu odnotowano też nazwę ''Wozowe Pole'', która jest dosłownym spolszczeniem n. niem. (aczkolwiek niepoprawnym, wg autorów NMP źródłosłowem n. niem jest ap. ''Wagen'', ''Woge'' "poruszona woda, bałwan"). Wieś powstała na osuszonym bagnie Łatana w XVIII w. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Ostrowy''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Alt Werder'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Stare Werdry''' | ||
+ | |Przed wojną: ''Stare Werdry''. Przyjęta po wojnie forma ''Ostrowy'' co prawda oddaje znaczenie niem. ''Werder'', ale jest niezgodna z ludową tradycją. Wieś tworzyła dublet nazewniczy ze wsią ''Nowe Werdry'' (''Neu Werder'') czyli obecnie (i przed wojną obocznie) ''Maliniak'' (p. wyżej). Po wojnie zerwano ten związek. Ponieważ jednak ''Maliniak'' to tradycyjna nazwa polska, a forma ''Ostrowy'' jest tworem KUNM, który należałoby na powrót zastąpić tradycyjną spolszczoną formą ''Stare Werdry'', nie można przywrócić tego związku nazewniczego bez ingerowania w tradycyjną nazwę (a staram się tego nie robić). Dlatego też muszą być ''Stare Werdry'' i ''Maliniak'', co może niestety razić asymetrią. Człon ''Stare'' wówczas staje się nieco zbyteczny, ale usunięcie go byłoby ahistoryczne. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Piwnice Małe''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Piwnitz'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kleinalbrechtsort''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Rokitka''. Nazwę tę przeniesiono na pobliską osadę o niem. nazwie ''Karolinenhof'' (p. niżej ''Rokitka''). | ||
+ | *Miejscowość dziś uchodzi za część Przezdzięku Wielkiego (jest jednak oddalona od właściwej wsi), więc trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa funkcjonuje. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Piwnice Wielkie''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Groß Piwnitz'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Großalbrechtsort''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Pśivńice''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Przeździęk Mały''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Przesdzenk'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |(Przezdzięk Mały) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1900-45: ''Klein Dankheim''. | ||
+ | *Zob. niżej ''Przeździęk Wielki | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Przeździęk Wielki''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Groß Przesdzenk'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |(Przezdzięk Wielki) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1900-45: ''Groß Dankheim''. | ||
+ | *Według oficjalnych ustaleń, poprawna jest pisownia ''Przezdzięk'' przez "z". Obecnie jednak często stosuje się pisownię przez "ź" (taka widnieje na drogowskazach), która jest "nadgorliwie fonetyczna", co wydaje się być wręcz niezgodne z polskimi zasadami ortografii. Nie piszemy przecież "ździwiony" czy "Ździsław". Uważam więc, że należy to poprawić i stosować poprawną i tradycyjną pisownię ''Przezdzięk'' przez "z". | ||
+ | *Gwarowo: ''Přeźʒ́ėŋk'' / ''Pšeźʒ́iŋk'' (Gen. -''ʒ́iŋku''). Autochtoni używają więc dopełniacza "Przezdzięku", a nie "Przezdzięka" - jak widnieje w oficjalnych dokumentach. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rokitka''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Karolinenhof'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Miejscowość dzisiaj chyba uchodzi za przysiółek Przezdzięku Wielkiego. Nie wiem, czy jej nazwa wciąż funkcjonuje. We współczesnych źródłach można spotkać nazwę ''Karolinka'', która musiała upowszechnić się wbrew ustaleniom KUNM. Wariant ten oddaje częściowo n. niem, ale jest tworem powojennym. | ||
+ | *W Tece Toruńskiej: ''Wałpuski''. Brak informacji o odmianie, trudno więc mi jednoznacznie interpretować tę nazwę. Chyba jest to forma przymiotnikowa, z elizją drugiego członu (prawdopodobnie: ''Wałpuski Dwór''). Nazwę ''Rokitka'' notują przed wojną Kętrzyński, SGKP i Chojnacki, więc również wydaje się być uzasadniona. Nazwa ta pierwotnie odnosiła się do Piwnic Małych (p. wyżej). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Róklas''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Rocklaß'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1933-45: ''Eckwald''. | ||
+ | *Nazwa staropruska (rekonst. *Rokels lub *Rukels). Przez miejscowych musiała być postrzegana jako złożenie "róg + las", o czym świadczy wprowadzona w okresie hitlerowskim niem. kalka ''Eckwald''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Ruklas'', ''Ruxlas'' (Gen. -''u''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Sędrowo''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Sendrowen'' | ||
+ | |polskie (osobowe) | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Treudorf''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Stachy''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Waldpusch (bei Willenberg)'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Niem. oboczne ''Stachen'' (u Kętrzyńskiego). | ||
+ | *Dawniej też: ''Wałpusz'' (Leyding: ''Wałpusz Wielbarska''). | ||
+ | *Oryginalna nazwa wsi ponowiona od hydronimu (zob. ''Wałpusz'' - gm. Szczytno, po dalsze wyjaśnienia), pruskiego pochodzenia. W przedwojennych opracowaniach przeważa polska nazwa ''Wałpusz'' dla tej wsi. Kętrzyński jednak (a później także Leyding) notuje dla wsi oboczną nazwę ''Stachy'' (a nawet wariant zniemczony ''Stachen''), więc nie ma chyba powodu, by uważać tę nazwę (mimo jej rzadkości) za nieautentyczną. Po wojnie przyjęto za oficjalny wariant ''Stachy'', zapewne dlatego, żeby uniknąć pomyłek z Wałpuszą koło Szczytna. Niemniej, wydaje mi się, że nazwa ''Wałpusz'' jest bliższa mowie Mazurów. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vau̯puš''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Szymanki''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Schiemanen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Zob. też ''Szymany'' (gm. Szczytno). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wesołowo''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wessolowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Fröhlichshof''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wesołówko''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Fröhlichswalde'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa wsi pochodna od sąsiedniego ''Wesołowa''. Od razu rzuca się w oczy jednak różnica w nazwach niem. - Wesołowo nosi (do 1938) nazwę pochodzącą z polskiego, a Wesołówko - nazwę czysto niemiecką (niemniej, wśród Mazurów i tak funkcjonowała nazwa ''Wesołówko''). Fakt ten świadczy o tym, że Wesołówko powstało dużo później, w czasach gdy nowym miejscowościom nadawano już niemieckie nazwy "z urzędu", podczas gdy Wesołowo jest starą wsią mazurską. | ||
+ | *Używany też wariant ''Wesołówek'', powojenny i wyraźnie wtórny wobec urzędowej formy nijakiej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wielbark''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Willenberg'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Do 1945 miasto. Krótko po wojnie odebrano Wielbarkowi prawa miejskie, które odzyskał dopiero 1 stycznia 2019 roku. | ||
+ | *N. niem. pochodzi od nazwiska założyciela, komtura Fryderyka von Willenberga. Spolszczona jako ''Wielbark''. Spotykane dawniej formy ''Wielborek'', ''Wielkobórz'' są sztuczne, utworzył je Oskar Kolberg, usilnie próbując wywieść nazwę miasteczka z polskiego. | ||
+ | *Gwarowo: ''Želbark''. Początkowe zmiękczone "w", zgodnie z rozwojem gwarowym rozwinięte w "ź", ostatecznie wyewoluowało do "ż". Jest to nieregularny rozwój fonetyczny. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wyżegi''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wyseggen'' | ||
+ | |pruskie (spolonizowane) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Grünlanden''. | ||
+ | *Według Przybytek, nazwa pochodzenia pruskiego (może od pruskiej n. os., spolonizowanej jako ''Wyżega''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Vïzegˊï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zabiele''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Sabiellen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Hellengrund''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zapadki''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Schrötersau'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Szrotowo''' | ||
+ | | | ||
+ | *Przed wojną spolszczenie n. niem. jako ''Szretrowo'', ''Szrotrowo'', ''Szrotowo''. Ta ostatnia forma, najbardziej spolszczona, pojawia się w Tece Toruńskiej. | ||
+ | *Co do obecnej nazwy, jest ona na tyle ciekawa, że zdaje się nawiązywać do faktycznie istniejącego w tych okolicach nazwiska ''Zapadka'' (nazwisko to nosi urzędujący wójt gminy Wielbark, pojawia się również ono w kontekście wspomnień plebiscytu roku 1920). Nie udało mi się ustalić, czy jest to nawiązanie do jakiejś konkretnej postaci (brak znanych mi kandydatów), czy po prostu do popularnego w okolicy nazwiska. Wydaje się jedak prawdopodobne, że nazwa ta pojawiła się po wojnie w środowiskach miejscowych, a następnie została zatwierdzona przez KUNM - zdają się potwierdzać to dokumenty KUNM (których nigdy nie widziałem, ale istnieją wypisy dla niektórych wsi w kartotece słownika Nazw Miejscowych Polski), z których wynika, że pierwotnie Komisja chciała tę wieś nazwać ''Miłoty'' (typowy nieuzasadniony chrzest nazewniczy), ale ostatecznie formę tę wykreślono i w jej miejsce wpisano ''Zapadki''. Oczywiście, nie jest to autentyczna nazwa tej wsi i należałoby powrócić do autentycznej postaci ''Szrotowo'', ale trzeba obowiązującej nazwie oddać to, że przynajmniej nie jest zupełnie przypadkowa (choć na pierwszy rzut oka taką się wydaje). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zieleniec''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Radzienen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Hügelwalde''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Radziny (Duże)''. | ||
+ | *Pierwotna n. pol. ''Radziny'' (zachowana w niem. do 1938 roku), zastąpiona w mowie mazurów nowszą n. ''Zieleniec'' (co po wojnie przyjęto jako n. oficjalną). W źródłach przedwojennych praktycznie zawsze niemieckiemu ''Radzienen'' odpowiada pol. ''Zieleniec''. Niemniej, Leyding notuje ''Zieleniec'' i ''Radziny Duże'' obocznie. | ||
+ | *W PRNG wariant ''Zieleniec Duży''. Nazwa być może zgodna z lokalnym użyciem (por. wymienioną wcześniej formę "Radziny Duże"), jednak historycznie występuje bez żadnego dookreślenia. | ||
+ | *Gwarowo: ''Źeleńec''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zieleniec Mały''' | ||
+ | |Wielbark | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Radzienen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kleinhügelwalde''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Radziny Małe''. | ||
+ | *Zob. też wyżej ''Zieleniec''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Mącice''' | ||
+ | |Chorzele (woj. mazowieckie) | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Montwitz'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też ''Mątwice'' (w Tece Toruńskiej pisane ''Montwice''). Taka jest zapewne forma pierwotna, z czasem przekształcona do postaci ''Mącice''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Monćice''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Opaleniec''' | ||
+ | |Chorzele (woj. mazowieckie) | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Opalenietz'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1904-45: ''Flammberg''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Ścięciel''' | ||
+ | |Chorzele (woj. mazowieckie) | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Czenczel'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1928-45: ''Rodefeld''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Czenczel'' (obocznie jako forma pol. w Tece Toruńskiej). | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | ===Powiat jańsborski (piski)=== | ||
+ | {|class="wikitable" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" | ||
+ | !<small>Nazwa obecna</small> | ||
+ | !<small>Gmina</small> | ||
+ | !<small>Typ nazwy</small> | ||
+ | !<small>Nazwa niemiecka</small> | ||
+ | !<small>Pochodzenie nazwy niemieckiej</small> | ||
+ | !<small>Propozycja zmiany nazwy</small> | ||
+ | !<small>Uwagi</small> | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Pisz''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Johannisburg'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Jańsbork''' | ||
+ | | | ||
+ | *U przedwojennych: ''Jańsbork'' (rzadziej ''Hansbork''). Spotykane czasami w starej literaturze formy ''Janów'', ''Janowo'' są sztuczne. | ||
+ | *Pierwotnie nazwa niemiecka ''Johannisburg'' (zaśw. od 1360) istniała z oboczną, pruską nazwą ''Pyss'' (1457), ''Piss'' (1523), związanej z nazwą rzeki ''Pisy''. Miejscowi Mazurzy przejęli nazwę niemiecką jako ''Jańsbork'' i w zasadzie nie używali żadnej innej (chociaż istniały pewne wahania fonetyczne - por. poniższe formy gwarowe). Polska forma ''Pisz'', utworzona co prawda jeszcze przed wojną (wspomina się o niej w SGKP, tom III, s. 441; również Kętrzyński w dziele ''O ludności polskiej...'' mówi o Piszu i powiecie piskim, mimo że w wydanych trzy lata wcześniej ''Nazwach miejscowych''... pisze tylko i wyłącznie o Jańsborku), nigdy przed 1945 rokiem nie wyszła poza ramy pewnego naukowego postulatu, "uczonej poprawki". Nie była ona szeroko używana, zaś jeśli nawet jej użyto, to było to użycie sztucznie i sekundarne w stosunku do ''Jańsborka''. Nie ulega więc wątpliwości, że tradycyjną, ludową i naturalną polską tego miasta jest odniemiecki ''Jańsbork'', zaś "Pisz" (wbrew niektórym życzeniowym interpretacjom materiału źródłowego) - jedynie uczonym tworem naukowców, który po wojnie (z przyczyn dość oczywistych) został "przyklepany" jako oficjalna nazwa miasta. Dlatego też postuluję powrót do ludowego, mazurskiego ''Jańsborka''. W tym przypadku robię to z niemałym bólem serca, gdyż nazwa ''Pisz'' jest również wartościowa - jest to wszak adaptacja starej, pruskiej nazwy tego miasta - nie można więc stawiać tej nazwy w jednym rzędzie z tworami całkowicie sztucznymi jak "Kętrzyn" czy "Mrągowo". Nie mogę więc nazwy "Pisz" jednoznacznie potępić i uznać za "złą", jednak uważam, że w przypadku polskiego nazewnictwa w Prusiech głównym wyznacznikiem powinna być ludowa mazurska i warmijska tradycja (takie jest zresztą założenie tego projektu), a ta wskazuje w sposób dość jednoznaczny na ''Jańsbork''. | ||
+ | *Formy gwarowe: ''ʼAnzbork'', ''ʼAnʒbork''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Biała Piska''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1* | ||
+ | |''Bialla'' | ||
+ | |polskie (tłum. z prus.) | ||
+ | |(Biała) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Gehlenburg''. | ||
+ | *1334 ''Gailen'', 1424 ''Gayle''. Pierwotna nazwa pruska (z prus. ''gailis'' = biały), przetłumaczona przez Mazurów dosłownie (polska wersja nazwy notowana od połowy XVI w.). Język niemiecki przejął formę polską, zaś w czasach hitlerowskich wprowadzono formę nawiązującą do pierwotnej nazwy pruskiej, jednak z ahistoryczną dostawką członu -''burg'' (bezsensowną z punktu widzenia historii - w Białej nigdy nie było krzyżackiego "Burgu" czyli grodu. Jest to staropruska wieś, która urosła do rangi miasta). Po wojnie powrót do formy polskiej, z dookreśleniem ''Piska'', w celu odróżnienia od licznych w Polsce miast o nazwie "Biała" (którym również dorobiono dookreślenia). | ||
+ | *Oprócz tego w XVI w. istniała oboczna nazwa pruska: ''Geselen'', ''Gesslen'' (1539), o ile to nie zniekształcenie nazwy ''Gailis''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Orzysz''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Arys'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1443 ''Arisz'', 1507 ''Aris''. Nazwa pruskiego pochodzenia, zapewne ponowiona od n. jeziora. | ||
+ | *Dawniej też: ''Orzesz'', ''Orzesze'' (w XVI w. - 1550 ''Orsesche''). | ||
+ | *Gwarowo: ''ʼOʳžys''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Ruciane''' | ||
+ | |Ruciane-Nida (cz. miasta) | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Rudczanny'' | ||
+ | |polskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1 stycznia 1966 r. wsie Ruciane i Nida (a także kilka sąsiednich miejscowości) połączono w nowy twór - miasto o nazwie ''Ruciane-Nida''. Dla wygody i przejrzystości, nazwy obu historycznych wsi są omawiane oddzielnie. Mimo złączenia, granica między Rucianem i Nidą jest wciąż zauważalna - są one przedzielone lasem. | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Niedersee''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Rudczany'', ''Ruciany'', ''Rudziany''. | ||
+ | *Nazwa prawdopodobnie o polskim pochodzeniu (od słowa ''ruda'', ''rudka''), chociaż autorzy NMP nie wykluczają pierwotnej nazwy jaćwieskiej (istnieją nazwy bałt. z członem ''Rud''-). Postać fonetyczna nazwy ulegała wahaniom. Prawdopodobnie pierwotna jest forma ''Rudczany'' (taka też przeważa w przedwojennej literaturze), która ulegała przekształceniom fonetycznym. Chwiejny też był rodzaj gramatyczny - Teka Toruńska poświadcza ''Ruciany'' - ''do Rucianego'', co sugeruje odmianę rzeczownikową rodzaju męskiego (spotykana w starej literaturze odmiana "do Rucian", "Rudczan" jest więc nieludowa), ale zapisy gwarowe zebrane przez Nitscha potwierdzają też istnienie w mowie ludu postaci nijakiej ''Ruciane'', która to po wojnie stała się tą oficjalną. | ||
+ | *Gwarowo: ''Ruʒ́ony'', ''Rućane'', ''Rućanï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nida''' | ||
+ | |Ruciane-Nida (cz. miasta) | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Nieden'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Od 1966 r. część połączonego miasta ''Ruciane-Nida''. | ||
+ | *Nazwa pruska, hydronimiczna (por. ''Jezioro Nidzkie'' - niem. ''Nieder-See'', 1367 ''Neden''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dybówek''' | ||
+ | |Ruciane-Nida (cz. miasta) | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Diebowko'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |'''Dybówko''' | ||
+ | |Nie widzę uzasadnienia dla formy rodzaju męskiego. Musiała upowszechnić się po wojnie, zapewne już w czasach, kiedy wieś przestała być osobną miejscowością i została wcielona do Rucianego-Nidy. Przed wojną wyłącznie nijakie ''Dybówko'' i chyba taką formę należałoby przywrócić. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Guzianka''' | ||
+ | |Ruciane-Nida (cz. miasta) | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Guszianka'' | ||
+ | |polskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Guschienen''. | ||
+ | *Osiedle (dawniej wieś) leży nad jeziorami ''Guzianka Wielkie'' i ''Mała'' (lub ''Guzin'', ''Guzinek''). Trudno powiedzieć, czy pierwotna jest nazwa wsi czy jeziora (dla jeziora zapisy w ESHP zaczynają się dopiero od XX w.). Nazwę wsi można by wywodzić z polskiego (od n. os. ''Guz''), ale jeżeli pierwotna jest nazwa jeziora, to może mieć ona pochodzenie staropruskie. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Bełcząc''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1~4 | ||
+ | |''Belzonzen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |(Bełczące) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Großdorf''. Jest to przywrócenie obocznej n. niemieckiej, zaświadczonej w XV w. | ||
+ | *Przed wojną: ''Bełczące'' (odm. ''do Bełczących''). Tak w praktycznie wszystkich źródłach przedwojennych. Niemniej, zmiana rodzaju mogła zajść naturalnie (por. zapis gwarowy poniżej), zwłaszcza że ludność mazurska mianem ''Bełcząc'' (lud. 1928 ''Bełcónc'', niem. ''Belzonzer Fließ'') określała pobliski strumyk. Nazwa strugi mogła wpłynąć na powiązaną nazwę wsi. | ||
+ | *Gwarowo: ''Beu̯čȯnce'' / ''Beu̯čȯnc''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Bemowo Piskie''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Schlagakrug'' | ||
+ | |nazwiskowe | ||
+ | |'''Szlaga''' | ||
+ | |Oryginalna nazwa zdaje się pochodzić od polskiego nazwiska ''Szlaga''. Wprowadzona po wojnie nazwa ''Bemowo Piskie'' jest całkowicie sztuczna. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Cibory''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Czyborren'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Steinen''. | ||
+ | *Niem. (do 1938) również ''Zyborren''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Cïborï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Cwalinki''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Zwallinen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Kleinschwallen''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Cwaliny''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Zwallinen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Schwallen''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Cfalˊinÿ''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Danowo''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Dannowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Siegenau''. | ||
+ | *Dawniej obocznie: ''Danowszczyki'' (?) - 1471 ''Danuffczicken''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dąbrówka Drygalska''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1* | ||
+ | |''Dombrowken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |(Dąbrówka) | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Altweiden''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Długi Kąt''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Dlugikont'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1903-45: ''Klarheim''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dmusy''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Dmussen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Dimussen''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Drygały''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Drygallen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Drigelsdorf''. Jest to przywrócenie formy niem. funkcjonującej w XV w., wypartej przez adaptację pol. ''Drygały''. | ||
+ | *Odbiorcą nadania był Marcin ''Drygała'' - wg autorów NMP nazwisko jest pochodzenia polskiego. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nowe Drygały''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Neu Drygallen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Neu Drigelsdorf''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Giętkie''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Gentken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Gwarowo: ''Gˊentkˊi'' (gen. -''kuf''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Grodzisko''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Grodzisko'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1932-45: ''Burgdorf''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Okurowskie'', ''Okurowo'', ''Grodzisk'' (dwa pierwsze w XV w. - 1471 ''Okuroffzke'', od nazwiska odbiorcy nadania - ''Okurowskiego''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Groʒ́isk''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Gruzy''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Gruhsen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1476 ''Grusen''. Nazwa uchodząca za pruską, wcześnie spolonizowaną. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Guzki''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Gusken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Zdrojewskie'', ''Zdrojewo'' (w XV w. - 1471 ''Sdroieffsken''). | ||
+ | *Nazwa obecna od nazwiska odbiorcy nadania - Jerzego ''Guzka''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Idźki''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Itzken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Obecnie integralna część wsi Kózki (p. niżej). Nie wiem, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Iłki''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
|5 | |5 | ||
− | + | |''Annafelde'' | |
− | + | |niemieckie | |
− | + | |'''Annopol''' | |
− | + | |Brak tradycji. W powojennym potocznym użyciu forma ''Annopol''. Forma ta, jako przetłumaczenie n. niemieckiej, wydaje się wartościowsza od wprowadzonej przez KUNM nazwy "Iłki", która jest tworem od początku do końca sztucznym. | |
− | + | |- align=center | |
− | + | |'''Jakuby''' | |
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Jakubben'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *W XV w. ''Czarne Jakuby'' (1471 ''Zczarne Jacuben'', ''Schwartz Jacubs''). Odbiorcą nadania był Jakub Czarny. | ||
+ | *Gwarowo: ''Jakubï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kaliszki''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kallischken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-4: ''Flockau''. | ||
+ | *W XV-XVI w. wieś nosiła oboczną nazwę niem. ''Hintzen'' (1471 ''Hennitz'', ''Henitza''; 1555 ''Hintzen''), pochodzącą od nazwiska ''Hintze'', które nosili odbiorcy nadania. Być może nazwę tę spolszczano jako ''Henica'' (na co wskazywałyby zapisy z 1471). Kętrzyński notuje też formę ''Hacynten'' (pol. ''Hiacynty''?). Nazwa ta szybko zanikła. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Klarewo''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Klarashof'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kolonia Kawałek''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Eichental'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Kawałek''' | ||
+ | | | ||
+ | *Do 2005 oficjalnie ''Kawałek''. Do nazwy dodano człon ''Kolonia'' (oznaczający typ osady). Nie rozumiem motywu tej zmiany - człon ten jest zupełnie zbyteczny (nie ma w pobliżu innej miejscowości o nazwie ''Kawałek''), a ponadto rozwiązanie to przeczy tradycji. Uważam, że należy znieść ten człon i powrócić do tradycyjnej nazwy ''Kawałek''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Kawał'', ''Dębowa Górka'', ''Etlental''. Wszystkie te trzy formy pochodzą z Teki Toruńskiej, inne przedwojenne materiały poświadczają formę ''Kawałek''. | ||
+ | *Sąsiednia kolonia ''Zatorze'' jest raczej nowym zabudowaniem, brak dla niego odpowiednika przedwojennego. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Komorowo''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kommorowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Ebhardshof''. | ||
+ | *W XVI w. ''Komorowskie'' (1516 ''Kummeroffsken''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Konopki''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Konopken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Mühlengrund''. | ||
+ | *Sąsiednia ''Kolonia Konopki'', wydzielona z tej wsi powstała już po wojnie. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kowalewo''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kowalewen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Richtwalde''. | ||
+ | *Oboczne n. niem. (przed 1938): ''Dworracken'', ''Dworken''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Kowalewskie'' (XV w. - 1428 ''Kowaleffsken''), ''Dworki'', ''Dworaki''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kożuchowski Młyn''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1~4 | ||
+ | |''Mühle Kosuchen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |(Kożuchy-Młyn) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Mühle Kölmerfelde''. | ||
+ | *Tradycja wskazuje raczej na formę ''Kożuchy-Młyn'' (tak w Tece Toruńskiej i u Leydinga) | ||
+ | *Potocznie także: ''Kożuchy Małe''. Forma raczej powojenna. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kożuchy''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''(Groß) Kosuchen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kölmerfelde''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Kożuchy Wielkie'', ''Niepierkowo'' (XV w. - 1435-45 ''Nepirkoff''). Człon "Wielki" można było pozostawić dla konsekwencji z ''Kożuchami Małymi'', niemniej już przed wojną bardzo często go pomijano (w nazwie niemieckiej również). | ||
+ | *Gwarowo: ''Kozuxˊi''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kożuchy Małe''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Kosuchen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kölmerfelde-Vorwerk''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Kożuszki'' (Teka Toruńska). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kózki''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kosken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Gwarowo: ''Koskˊi''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kruszewo''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Krussewen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Erztal''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Krusevo''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kukły''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kuckeln'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kumielsk''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kumilsko'' | ||
+ | |pruskie (spolonizowane) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Morgen''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Kumielsko'', ''Kumilsk(o)''. | ||
+ | *1471 ''Kumelischken'', ''Kumilszken''. Nazwa pruskiego pochodzenia, przejęta w pol. z sufiksem -''sk(o)''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Kuńelsko'', ''Kumˊelsko''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lipińskie''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Lipinsken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Eschenried''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Lipieńskie'' (forma pierwotna), ''Lipinek''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Lipˣinskˊe''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lisy''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Lissen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Dünen''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Lˊisi''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Łodygowo''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Lodigowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Ludwigshagen''. | ||
+ | *Dawniej (XV w.): ''Łodwigowo'', ''Łodwigowszczyki'' (1471 ''Lodwigowen'', ''Lodewigoffczyken''). Podstawą nazwy jest imię ''Ludwik'' (w stpol. ''Łodwig''). Wtórnie nazwa została skojarzona z ap. ''łodyga''. | ||
+ | *Gwarowo: ''U̯odïgovo''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Mikuty''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Mykutten'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Mikutten''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Mˊikutï'' / ''Ńikutï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Monety''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Monethen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Gwarowo: ''Mȯnetï''. Nazwa uchodzi za staropruską. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Myszki''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Mysken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Misken''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Mïskˊe'', do ''Misk''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Myśliki''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Fröhlichen'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Frelichy''. | ||
+ | *1471 ''Miszlicken''. Pierwotna jest więc nazwa pol. ''Myśliki'' (od nazw. odbiorcy nadania, Jakuba ''Myślika''), później zastąpiona niem. ''Fröhlichen'', spolszczoną jako ''Frelichy''. W literaturze przedwojennej obie formy funkcjonują obocznie, chociaż prawdopodobnie to forma ''Frelichy'' była używana przez lud (nazwę ''Myśliki'' zapewne odtworzono ze starych dokumentów). Niemniej, obie postaci są stare i warto o nich pamiętać. | ||
+ | *Gwarowo: ''Frelixï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nitki''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Nittken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1481 ''Mitken''. Pierwotnie więc: ''Mitki''. Nazwa została dotknięta gwarową zmianą m' > ń i skojarzona z ap. ''nitka''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Oblewo''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Oblewen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Kolbitzbruch''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Orłowo''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Orlowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Siegmunden''. | ||
+ | *Pierwotnie: ''Orłowskie'' (1448 ''Orloffsken''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Pawłocin''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Pawlozinnen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |'''Pawłoczyn''' | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Paulshagen''. | ||
+ | *Oboczna n. niem. ''Plachten'' (w Tece Toruńskiej ''Plachken'' - może błędne odczytanie K. Szcześniak?) - zapewne pol. ''Płachty''. | ||
+ | *U przedwojennych: ''Pawłoczyn'', ''Pawłoczyny''. Taka postać widnieje w praktycznie we wszystkich przedwojennych opracowaniach (u Kętrzyńskiego i Chojnackiego plur., w Tece Toruńskiej sing.), również Leyding ma ''Pawłoczyny'' (co jednak w erracie poprawia na ''Pawłociny'' al. ''Pawłocin''). Według Kętrzyńskiego, pierwotny właściciel wsi nazywał się Mikołaj Pawłoczyński, a jej pierwotna nazwa to ''Pawłoczyńskie'' (1435 ''Pawlozcinsken''). Autorzy NMP wywodzą od n. os. ''Pawłoka''. Wydaje się więc, że przyjęta przez KUNM forma ''Pawłocin'' jest błędna, a poprawna forma to ''Pawłoczyn(y)''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Pavu̯ocïn''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Pogorzel Mała''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Pogorzellen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1930-45: ''Brandau''. | ||
+ | *Zob. też niżej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Pogorzel Wielka''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Groß Pogorzellen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1907-45: ''Brennen''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Pogorzele'', ''Pogorzelskie'' (1484 ''Pogorzelszken''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Radysy''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Radishöh'' | ||
+ | |niemieckie? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *U Leydinga: ''Radkowizna'', do 2009 r. miejscowość ta miała status osady i urzędowo nazywała się ''Szkody-Radkowizna'' (człon pierwszy odzwierciedlał administracyjną przynależność do sołectwa Szkody). Wraz z nadaniem miejscowości statusu wsi, zmieniono jej oficjalną nazwę na Radysy. Nie udało mi się dociec, jakie było oficjalne ustalenie KUNM dla tej miejscowości, jednak nazwa Radysy musiała istnieć wcześniej - jest używana w wydanej w 1970 r. monografii Pisza i na mapach. | ||
+ | *Potrzebne informacje etym. ''Radis'' to prawdopodobnie nazwisko, być może pruskiego pochodzenia. Brak tradycji. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rakowo Małe''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1*~4 | ||
+ | |''Köllmisch Rakowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |(Rakowo Chełmińskie) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Köllmisch Rakau''. | ||
+ | *Dookreślenie ''Małe'' jest w tym wypadku niehistoryczne. Prawdopodobnie zostało wybrane przez KUNM dla odróżnienia od ''Rakowa Piskiego'' (dawniej ''Rakowo Szlacheckie'', obecnie w gm. Pisz), a zarazem dla uniknięcia niezbyt zrozumiałego dziś określenia ''Chełmińskie'' (odnoszącego się do lokacji wsi), związanego z ustrojem feudalnym. Być może warto przywrócić dawne dookreślenie, dla uszanowania historii. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rogale Wielkie''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Groß Rogallen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Wieś ''Rogale Małe'' (położona w obecnej gm. Prostki) dziś nie istnieje. | ||
+ | *Dawniej też: ''Rogale'' (podczas gdy ''Rogale Małe'' to ''Rogalki''), tak w Tece Toruńskiej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rolki''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Rollken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1480 ''Rolkoff'' (pol. ''Rolkowo''?). U podstawy nazwy leży n. os. ''Rolko'' (zdrobnienie od Rolanda). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Ruda''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Ruhden'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Dawniej też: ''Kisiny'' (niem. ''Kischein'', XV-XVI w.), nazwa pruska. Do XVI w. także n. niem. ''Eisenwerk'', ''Eisenpleser''. Podobnie jak obecna (notowana od XVI w.) pol. nazwa ''Ruda'', odnoszą się one do istnienia tutaj kuźnicy. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Skarżyn''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1~4? | ||
+ | |''Skarzinnen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |(Skarzyn) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Richtenberg''. | ||
+ | *Do 2005 roku oficjalnie: ''Skarzyn''. Obecna forma być może powstała na podstawie gwarowej wymowy głoski ''rz'' i/lub przez adideację do słowa ''skarga'', ''skarżyć''. Niemniej, pisownia ta jest niezgodna z tradycją, więc rozważyłbym powrót do postaci starszej. | ||
+ | *Pierwotnie chyba: ''Skarzyńskie'' (1452 ''Scarzinsky'', 1471 ''Scarßintzer'', 1480 ''Scarzyner''). Nazwa uchodzi za przeniesioną z Mazowsza, ze wsi Skarzyn niedaleko Płońska. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Sokoły''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Sokollen (am Berg)'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1935-45: ''Falkendorf''. | ||
+ | *Dla odróżnienia od wsi ''Sokoły Jeziorne'' (p. niżej), przed wojną nazwę tej wsi czasem dookreślano jako ''Sokoły pod Górą'' (niem. ''Sokollen am Berg''). Leyding stosuje bardziej zleksykalizowaną formę ''Sokoły Górskie''. KUNM przyjęła nazwę bez dookreślenia | ||
+ | *Pierwotnie: ''Sokołowskie'' (XV w. - ''Sokoloffzken''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Sokoły Jeziorne''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1* | ||
+ | |''Sokollen (am See)'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |(Sokoły nad Jeziorem) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Rosensee''. | ||
+ | *Niepoprawnie acz powszechnie: ''Sokoły-Jeziorno''. Taka nazwa widnieje nawet w niektórych urzędowych dokumentach. | ||
+ | *W początkach swojego istnienia, wieś nosiła kilka różnych nazw. Białuński odnosi tu zapisy ''Witke'' (1452 - pol. *''Witki'', być może od wymienianego w nadaniach Witka Sokołowskiego) i ''Wsentz'' (1471, niejasne). Inną nazwą tej wsi była ''Roseintze'' (1481), być może pol. ''Różańce'', chociaż możliwa też jest interpretacja bałtycka, z tym samym rdzeniem, co w toponimie ''Rożyńsk''. Do tej ostatniej nazwy nawiązuje n. nadana w czasach hitlerowskich (oczywiście, w mocno zniemczonej formie). | ||
+ | *Dla odróżnienia od sąsiednich ''Sokół'' (p. wyżej), w przedwojennej literaturze stosowano dookreślenie ''Sokoły nad Jeziorem'' (według niemieckiego ''Sokollen am See''), co po wojnie usystematyzowano jako ''Sokoły Jeziorne'' (błędnie: ''Sokoły-Jeziorno'' - brak uzasadnienia dla tego typu złożenia). | ||
+ | *Gwarowo: ''Sokou̯ï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Sulimy''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Sulimmen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Szkody''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Skodden'' | ||
+ | |pruskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Schoden''. | ||
+ | *1471 ''Skodden''. Niewykluczone, że jest to nazwa pruska, od imienia osobowego. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Szkody-Kolonia''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Friedensruh'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Według ustaleń KUNM: ''Olszyna''. Ostatecznie przyjęła się jednak nazwa obecna, pochodna od pobliskich ''Szkód'' (p. wyżej). Osada raczej młoda, brak tradycji. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Szymki''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Symken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Simken''. | ||
+ | *1495 ''Kludene'', zapewne nazwa pruska. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Świdry''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Schwiddern'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Sąsiednia miejscowość ''Świdry Kościelne'' jest nowa, nie posiada przedwojennego odpowiednika. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Włosty''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wlosten'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Flosten''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wojny''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Woynen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Woinen''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zabielne''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Sabielnen'' | ||
+ | |polskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Freundlingen''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Kupisze'' (XV w. - ''Cupischen'', ''Kopischen''), ''Zabielno''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zalesie''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Salleschen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Offenau''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zaskwierki''' | ||
+ | |Biała Piska | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Jurgasdorf'' | ||
+ | |niemieckie (imienne) | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwy niem. i pol. niepowiązane, współistniały co najmniej od XVIII w. (również znana zniemczona postać n. pol. - ''Sasquirken''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Aleksandrowo''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Alexandrowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Bogaczewo''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Bogatzewo'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Obecnie część (prawobrzeżna) wsi Rostki Skomackie. Trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Buwełno''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Buwelno'' | ||
+ | |pruskie (spolonizowane) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Ublick-Vorwerk''. | ||
+ | *Nazwa ponowiona od staropruskiej nazwy jeziora ''Buwełno'' (1559 ''Buffeln'', ''Bowellen''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Chmielewo''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Chmielewen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Talau''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Xńelevo''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Cierzpięty''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Czierspienten'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1905-45: ''Seehöhe''. | ||
+ | *W XV w. obocznie: ''Kucze'' (ok. 1492 ''Kutschen''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Ćeřpʲentï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Czarne''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Czarnen'' | ||
+ | |polskie (tłum. z niem.?) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Herzogsdorf''. | ||
+ | *1490 ''Schwarzenstein''. Autorzy NMP uważają tę formę za pierwotną. Nazwa pol. byłaby wówczas tłumaczeniem pierwotnej n. niemieckiej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dąbrowa''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Dombrowa'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Vorwerk Tuchlinnen''. | ||
+ | *Osada przyłączona do Tuchlina, nie wiem czy jej nazwa wciąż obowiązuje. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dąbrówka''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Dombrowken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1929-45: ''Eichendorf''. | ||
+ | *Należące do wsi przysiółki ''Golec'', ''Górki'' i ''Kępa'' (''Grabówka'') bez oficjalnych przedwojennych nazw. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dąbrówka Mała''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Dombrowken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1898-1945: ''Grüntal''. | ||
+ | *Miejscowość potocznie zwana pod nazwą ''Stefanowo''. Unikać tej wtórnej, nieuzasadnionej historycznie nazwy. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Drozdowo''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Drosdowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Drosselwalde''. Jest to nawiązanie do funkcjonującej w XVI w. n. niem. ''Drossel'' (1555). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dziubiele''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Dzubiellen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1904-45: ''Zollerndorf''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dziubiele Małe''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Dziubiellen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1904-45: ''Klein Zollerndorf''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Gaudynki''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |2 (1?) | ||
+ | |''Pappelheim'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Oboczna n. niem. ''Gaudingken''. Stąd obecna nazwa polska. Prawdopodobnie jest to nazwa pruskiego pochodzenia (prus. *Gaud-ing-), jednak rozważa się też pochodzenie od imienia ''Gaudenty'' (dawniej zdrabnianego jako ''Gaudenek'', ''Gaudynek''). W tym drugim przypadku należałoby uznać tę nazwę za genetycznie polską. | ||
+ | *Nazwy używane potocznie: ''Paple'', ''Gaudynek''. Pierwsza forma jest adaptacją n. niem. ''Pappelheim'', zapewne już powojenną. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Gorzekały''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Gorzekallen'' | ||
+ | |polskie (nazwiskowe) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Gortzen''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Gořekˊau̯ï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Góra''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Gurra'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Gebürge''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Góry'' (tak chyba bardziej "po ludowemu"). | ||
+ | *Gwarowo: ''Goᵘri'' / ''Guri'' / ''Gura''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Grądy''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Gronden'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Grunden'' (forma taka była znana już wcześniej). | ||
+ | *Osada ''Grądy Podmiejskie'' przed wojną należała do Orzysza, bez wydzielonej nazwy. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Grzegorze''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Gregersdorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Pierwotnie: ''Kunstottinbrast'' (1437). Nazwa pruska z członem -''brast(an)'' "bród". | ||
+ | *Gwarowo: ''Gřegoře''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kamieńskie''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kaminsken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Erlichshausen''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Kamieńsk'', ''Kamińskie'' (ta druga forma chyba pierwotna). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Klusy''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klaussen'' | ||
+ | |pruskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1454 ''Clausgall'', ''Clausigall''. Być może nazwa pruskiego pochodzenia (z członem -''gals'' "kres, kraniec"), wtórnie z opuszczeniem drugiego członu. Niemniej, autorzy NMP wywodzą od nazwy klasztoru ''Clausula Mariana'', zbudowanego w 1354. | ||
+ | *Gwarowo: ''Klusï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Koziaki''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Rothof'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Jeden z przysiółków Dąbrówki. Bez znanej tradycyjnej nazwy. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Koźle-Leśniczówka''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Kosseln'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |'''Kozieł''' | ||
+ | | | ||
+ | *Używane również: ''Leśniczówka Grądówka''. | ||
+ | *Przed wojną: ''Kozieł'', ''Koziół'' (dop. ''Kozła''). Obecnie leśniczówka funkcjonuje pod ahistorycznymi nazwami ''Koźle-Leśniczówka'' i ''Grądówka''. Nie wiem, jakie jest ustalenie KUNM w tej kwestii (nazwy leśniczówek często wymykają się urzędowym ustaleniom), niemniej uważam, że należy przywrócić nazwę historyczną. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Mikosze''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Mykossen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Arenswalde''. | ||
+ | *W XVI-XVII w. obocznie ''Pęckie'' lub ''Pęskie'' (1516 ''Panszken''), od odbiorcy nadania Stanisława ''Pęckiego'' vel ''Pęskiego'' (''von der Pansee''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Mˊikose''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nowa Wieś''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Neuendorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Dawniej też: ''Chmielewko'' (Chojnacki, Leyding [dopisane w erracie]). Pochodne od n. sąsiedniej wsi ''Chmielewo'' (p. wyżej). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nowe Guty''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1* | ||
+ | |''Gutten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |(Guty) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1935-45: ''Seegutten''. | ||
+ | *Nazwa być może przeniesiona z jakiejś innej wsi o nazwie ''Guty''. Jest to często powtarzający się pruski toponim. Po wojnie przyjęto tę nazwę z ahistorycznym członem ''Nowe'', mającym odróżnić tę wieś od innych miejscowości o nazwie ''Guty'' (por. też wieś ''Stare Guty'' w gm. Pisz). Podobnie zrobiono wcześniej z formą niemiecką, do której dodano w 1935 człon ''See''- (nawiązującym do nadjeziornego położenia wsi). W mowie ludu były to po prostu ''Guty''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Gutï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Odoje''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Odoyen'' | ||
+ | |pruskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Nickelsberg''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Ogródek''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Ogrodtken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Kalgendorf''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Stary Ogródek''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Alt Ogrodtken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Altkalgendorf''. | ||
+ | *Obecnie integralna część wsi ''Ogródek''. Jeżeli jej nazwa wciąż funkcjonuje, to czysto nieoficjalnie. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Okartowo''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Eckersberg'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Dawniej też: ''Ekartowo''. Forma spolszczona znana od połowy XV w. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Osiki''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |6? | ||
+ | |''Schönwiese'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Szenwiza''' | ||
+ | | | ||
+ | *U Leydinga: ''Osikowo'' lub ''Szenwiza''. Ta druga forma to bez wątpienia naturalna i regularna polonizacja n. niemieckiej. Mimo, że brak w innych źródłach to uważam, że warto tę formę przywrócić. | ||
+ | *W PRNG wariant ''Dąbrówka Druga'', który nawiązuje do pobliskiej wsi Dąbrówka (p. wyżej). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Pianki''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Pianken'' | ||
+ | |polskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Altwolfsdorf''. | ||
+ | *Początkowo: ''Wolfsdorf'' (1452). Ostatecznie wyparta przez n. pol. ''Pianki'' (może pruskiego pochodzenia? Potrzebne informacje etym.). W okresie hitlerowskim wprowadzono nazwę nawiązującą do pierwotnej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rostki Skomackie''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1* | ||
+ | |''Rostken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |(Rostki) | ||
+ | |W XVI w. obocznie: ''Krigstin'' (1519), co nawiązuje do nazwy pobliskiego jeziora ''Kraksztyn'', nazwa jez. pruskiego pochodzenia. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rzęśniki''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Rzesniken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |'''Rzeźniki''' | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Försterei Nickelsberg''. | ||
+ | *Oboczna n. niem. (przed 1938): '' Försterei Odoyen''. | ||
+ | *W przedwojennej tradycji i ustaleniach KUNM: ''Rzeźniki''. Forma obecna jest wynikiem jakiegoś powojennego przeinaczenia (może nie chciano, by nazwa leśniczówki kojarzyła się z "rzeźnią"?) i należy ją naprostować. Zmiana nazwy powinan obejmować również nazwane od tej osady jezioro. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Strzelniki''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Strzelnicken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1930-45: ''Schützenau''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Strzelnik'' (Teka Toruńska). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Suchy Róg''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Suchirog'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa wprowadzona w XIX w. (potrzebna data) i obowiązująca do 1945: ''Trockenhorn''. Jest to dosłowne tłumaczenie n. polskiej. | ||
+ | *Dawniej też: ''Danielczyki'' (niem. ''Abbau Danielczig''), od nazwiska właściciela. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Sumki''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Sumken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Nowa Wieś'' (1443 ''Neuendorf''). W XV-XVI w. też obocznie ''Kurzątki'' (1498 ''Kersunken'', 1519 ''Kursintky'') | ||
+ | *1443 ''Sumpken'', 1517 ''Sompky''. Nazwa odosobowa, uważana za polską. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Szwejkówko''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1~4 | ||
+ | |''Mittel Schweykowen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |(Szwejkowo Średnie?) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Schweiken'' (na mapach też jako ''Gut Scharnhorst''). | ||
+ | *Poprawniejsza historycznie wydawałaby się nazwa ''Szwejkowo Średnie'' (tak w Tece Toruńskiej i niem.), podczas gdy nazwa ''Szwejkówko'' raczej przysługiwała leśniczówce ''Klein Schweykowen'' (1938-45 ''Reihersbruch'', po wojnie nie wiedzieć czemu ''Czaplina''). Leśniczówka ta dziś nie istnieje - podobnie jak większa wieś ''Szwejkowo'' (niem. ''Groß Schweykowen'', 1938-45: ''Scharnorst'') zostały zburzone wraz z rozbudową poligonu wojskowego Orzysz. Nazwy tych trzech miejscowości były ze sobą powiązane i niewykluczone, że mieszały się ze sobą. Dziś to i tak bez znaczenia, skoro została tylko jedna. | ||
+ | *Nazwa prawdopodobnie pruska (lub hybrydalna prusko-polska, z pol. końcówką), utworzona od pruskiej n.os. ''Sweiko''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Tuchlin''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Tuchlinnen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Tuchliny'' (w SGKP, zapewne pod wpływem niem. zakończenia -''en'', raczej forma nieludowa). | ||
+ | *Nazwa ponowiona od n. jez. ''Tuchlin'' (1494 '' Aytocklin'', 1595 ''Dulichin'') o pruskim pochodzeniu. | ||
+ | *Gwarowo: ''Tuxlˊin''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Tyrkło''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1? | ||
+ | |''Rudolfswalde'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Czy ''Terkla, Abbau'' (pol. ''Terkło'') z Teki Toruńskiej odnosi się do tej osady? Jeśli tak, to oznaczałoby, że obecna nazwa ''Tyrkło'' (ponowiona od staropruskiej n. jeziora o tej samej nazwie) funkcjonowała już przed wojną (formy ''Tyrkło'' i ''Terkło'' istniały w mowie ludu obocznie, przynajmniej w kontekście jeziora). Brak danych dla osady w innych polskich źródłach przedwojennych. W jej pobliżu znajdowało się starożytne grodzisko Prusów. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Ublik''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Ublick'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa pruska, ponowiona od n. jezior ''Ublik Wielki'' i ''Mały'' (1539 ''Uplicken'', 1595 ''Ubeling''). | ||
+ | *W XV w. oboczna n. ''Zadewitz'' (1557), co pochodzi od nazwiska odbiorcy nadania. Nazwisko z pewnością słowiańskie, chociaż nieobjaśnione (może *''Dziadowic''?). | ||
+ | *Gwarowo: ''Ublˊik''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wężewo''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wensewen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Wensen''. | ||
+ | *W XIV w. oboczna n. niem. ''Springborn'', która szybko zanikła. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wierzbiny''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wiersbinnen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Stollendorf''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zastrużne''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Sastrosnen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Schlangenfließ''. | ||
+ | *W wielu przedwojennych opracowaniach pisane jako ''Zastróżne''. Jeśli jednak nazwa pochodzi od ap. ''struga'', to pisownia obecna jest poprawna. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zdęgówko''' | ||
+ | |Orzysz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Sdengowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *W czasach hitlerowskich miejscowość przyłączona do Tuchlina (prawdopodobnie w celu usunięcia z mapy jej słowiańsko brzmiącej nazwy). Stan ten trwa do dziś, dlatego trudno mi stwierdzić, na ile nazwa ''Zdęgówko'' dzisiaj funkcjonuje. | ||
+ | *Miejscowość ''Zdęgowo'' (niem. ''Groß Sdengowen''), również przyłączona do Tuchlina w czasach hitlerowskich, od której nazwę wzięła i ta osada, dzisiaj nie istnieje. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Anuszewo''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Annussewen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Brennerheim''. | ||
+ | *Oboczna n. niem. (przed 1938): ''Borreck''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Borek'', ''Anuszowy Borek''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Babrosty''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Babrosten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Oboczna n. niem. ''Geisuken''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Jaszczurki'', ''Gejsuki'' (Leyding). | ||
+ | *Wieś o dwóch różnych nazwach pochodzenia staropruskiego - ''Babrosty'' (prus. *Bab-raist-) i ''Geisuken'' (prawdopodobnie odosobowego pochodzenia). Forma ''Jaszczurki'', zaświadczona w XVI w. (1538 ''Jeschzurcken'') jest prawdopodobnie zniekształceniem (z adideacją) formy ''Gejsuki''. Nazwa prus. *Geisuk- powtarza się w paru miejscach (Teka Toruńska zaświadcza ''Jeysuki'' jako pol. nazwę jakiegoś ''Vorwerk Schweiken'', zapewne jakiś zaginiony folwark niedaleko Szwejkowa w gm. Orzysz). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Bogumiły''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Bogumillen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Brödau'' | ||
+ | *Gwarowo: ''Bogumˊiu̯i''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Borki''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''(Adlig) Borken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Ciesina''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Erdmannen'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Erdmany''. | ||
+ | *Nazwa ponowiona od leśniczówki o pol. nazwie ''Ciesina'' (niem. ''Czesinna''), która w 1908 roku otrzymała urzędową nazwę ''Försterei Erdmannen''. Nazwy wsi i leśniczówki mieszały się (niestety, również bywają mylone przez literaturę - NMP twierdzi, że wieś otrzymała nazwę ''Erdmannen'' w 1908 roku, podczas gdy zmiana nazwy w rzeczywistości dotyczyła leśniczówki, wieś zaś nosiła tę nazwę dużo wcześniej - Kętrzyński rozróżnia ''Ciesinę'' i ''Erdmany''). Obecnie leśniczówka (nazwana przez KUNM ''Ciesinką'') już nie istnieje. Zapewne najbardziej "po ludowemu" byłoby nazywać wieś ''Erdmanami'', a leśniczówkę ''Ciesiną'' (takie rozróżnienie sugeruje większość przedwojennych opracowań), ale jako że nazwy bywały już przed wojną mieszane (vide Chojnacki), a leśniczówka dziś nie istnieje (eliminując ryzyko pomyłki), niech już zostanie jak jest. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Czarny Róg''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |3? (1?) | ||
+ | |''Faulbruchswerder'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa niem. ponowiona od n. terenowej ''Faulbruchswerder'', półwyspu na jeziorze Roś, zwanego po pol. ''Czarny Ostrów'' (u Leydinga lud. 1928 ''Carny Ostrów''). Na półwyspie tym znajduje się leśne bagno o nazwie pol. ''Czarny Róg'' (niem. ''Faulbruchseck'', ''Czarnirock'') i to od niego wzięła się powojenna urzędowa nazwa tej osady. Niewykluczone więc, że za tym ustaleniem kryje się jakaś ludowa tradycja, jednak przedwojenna literatura nie dostarcza odpowiedzi na to pytanie (nie ma dowodu, że nazwa bagna odnosiła się również do osady). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dziadki''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Dziadtken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Jagdwiesen''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Hejdyk''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Heydik'' | ||
+ | |niemieckie (spolonizowane) | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Heidig''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Imionek''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Faulbruch'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Oboczne n. niem. ''Immioneck'', ''Mnien''. | ||
+ | *Nazwa ''Imionek'', rdzennie polska, współistniała z formą niem. od dawna. Nie dysponuję dokumentacją, mogącą rozstrzygnąć, która z nazw jest pierwotna (miejscowość pominięta w NMP). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jabłoń''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Jablon'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Wasserborn''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jagodne''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Jegodnen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Balkfelde''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Jegodne''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jaśkowo''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Jaschkowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Reiherswalde''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jeglin''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Jeglinnen'' | ||
+ | |polskie (zapoż. z bałt.) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Wagenau''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Jegliny'', gw. ''Jeglina''. | ||
+ | *Nazwa pochodzi od gwarowego słowa ''jegla'', ''jeglija'' "świerk", które jest zapożyczeniem z języków bałtyckich (por. lit. ''eglė''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jeże''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Gehsen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1445 ''Jeschen''. Nazwa polska, od założyciela wsi, Stanka ''Jeżko''. | ||
+ | *W Tece Toruńskiej: ''Jezy'', ''Wieze''. Formy gwarowe - ta druga jest zapewne naznaczona hiperpoprawnością. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kałęczyn''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kallenzinnen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Dreifelde''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Kałęczyny'', ''Kawęczyn''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Kau̯encïn''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Karpa''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Karpa'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Karpen''. | ||
+ | *Wg autorów NMP nazwa polska, pochodząca od stpol. ''karpa'' "pień drzewa sosnowego z korzeniami". | ||
+ | *Gwarowo: ''Kˊarpa''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Karwik''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Karwik'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Według NMP nazwa od pol. ''karw'' "stary wół". Zapisy dla tej nazwy zaczynają się na początku XIX w., więc nie doszukiwałbym się tu pruskiego pochodzenia. | ||
+ | *Gwarowo: ''Karźik'', ''Kurźik''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kocioł Duży''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1* | ||
+ | |''Groß Kessel'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |(Kocioł) | ||
+ | | | ||
+ | *Według ustaleń KUNM: ''Kocioł''. W 2000 roku dodano do nazwy człon ''Duży'', według ludowego użycia. Moim zdaniem jest to ruch zbyteczny, gdyż nie ma miejscowości ''Kocioł Mały'' (jest za to ''Kociołek Szlachecki'', p. niżej). Ponadto, w skonwencjonalizowanej toponimii używa się określenia "Wielki", a nie "Duży". | ||
+ | *Pierwotnie: ''Kesselsdorf'' (1445), z czasem opuszczenie członu -''dorf''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Duzï Koč́ou̯''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kociołek Szlachecki''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1* | ||
+ | |''Adlig Kessel'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |(Kociołek) | ||
+ | | | ||
+ | *Oboczna n. niem. ''Klein Kessel'' (pierwotnie chyba dwie różne wsie - ''Klein Kessel'' i ''Adlig Kessel'', które uległy scaleniu). | ||
+ | *Dawniej też: ''Kociołek'', ''Kocioł Szlachecki''. | ||
+ | *Według ustaleń KUNM: ''Kociołek''. Już w latach 50. XX w. dodano do nazwy człon ''Szlachecki'', naśladujący niem. ''Adlig''. Człon ten jest tu o tyle niepotrzebny, gdyż nie ma w pobliżu innej miejscowości o nazwie ''Kociołek'', a obecnie po zmianach w 2000 r. mamy ''Kocioł Duży'' i ''Kociołek Szlachecki'', mimo że wystarczyłoby ''Kocioł'' i ''Kociołek'' - tak jest regularniej i wcale nie bardziej dwuznacznie. Zresztą, taki stan rzeczy byłby chyba zgodny z przedwojennym użyciem ludowym. | ||
+ | *Gwarowo: ''Koćou̯ek'' / ''Kosel'' / ''Kasel'' (dwie ostatnie formy bezpośrednio z niem.). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kulik''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kullik'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1930-45: ''Försterei Grünheide''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kwik''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Quicka'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1434 ''Quick'', ''Quicke''. Nazwa najprawdopodobniej pochodzenia pruskiego. | ||
+ | *Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych notuje wariant ''Krzyk''. Prawdopodobnie powstał przez błędne zrozumienie formy gwarowej. | ||
+ | *Gwarowo: ''Kśik''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lipa Przednia''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Vorder-Lippa'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Vorder Oppendorf''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Předna Lˊipa''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lipa Tylna''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Hinter-Lippa'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Hinter Oppendorf''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Tilna Lˊipa''. | ||
+ | *Na mapach Geoportalu miejscowość zaznaczana jako leśniczówka ''Przyrośl'' (taka nazwa też w PRNG jako wariant). Nazwa ta utrwala nieistniejącą już mazurską wieś ''Przyrośl'' (niem. ''Przyroscheln'', w latach 1928-45: ''Walddorf''), jednak jako że jest to nazwa przynależąca do zupełnie innej miejscowości, radziłbym tak nie nazywać tej osady. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lisie Jamy''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Lissigammi'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Abbau Dorren''. | ||
+ | *Przed urzędową zmianą w 1938 spotykane różne zniemczone warianty pisowni nazwy, np. ''Lissigammi'', ''Lischijami'', ''Lissijamy'' itp. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Liski''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Lisken'' | ||
+ | |polskie lub pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1471 ''Lyszken''. Istnieje hipoteza o staropruskim pochodzeniu nazwy, od słowa ''liskas'' "siedlisko, obóz". Bardziej prawdopodobne jednak chyba pochodzenie polskie. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Łupki''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Lupken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Łysonie''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Lyssuhnen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *W 1938 r. ustalona pisownia niem. ''Lissuhnen''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Lisonie''. | ||
+ | *1450 ''Springe'', ''Lisson''. Obie nazwy pochodzenia pruskiego, nazwa druga (tożsama z obecną) pochodzi od nazwiska odbiorcy nadania, Macieja ''Lyssun'', co spolszczono jako ''Łysoń''. Spotykana czasem w przedwojennej literaturze forma ''Lisonie'' to chyba błędna rekonstrukcja Kętrzyńskiego. Mylna jest również notowana w PRNG (jako nieurzędowy wariant) forma ''Lisuny'' - zapewne wynika z polonizacji nazwy niem. przez powojenną ludność napływową. | ||
+ | *Gwarowo: ''U̯ïsuńe'', ''Vïsuńe''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Maldanin''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Maldaneyen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Po 1938 r. stosowano pisownię ''Maldaneien''. Przed 1938 spotykana również oboczna n. niem. ''Magdalenken''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Magdalenki'', ''Maldanieje'' (to ostatnie tylko u Leydinga). Forma ''Magdalenki'' (również we wtórnie zniemczonej formie ''Magdalenken'') powstała prawdopodobnie ze zniekształcenia pruskiego oryginału (adideacja do im. ''Magdalena''). | ||
+ | *1612 ''Maldanein''. Nazwa pruska, wieś leży w pobliżu jeziora o tej samej nazwie (brak jednak starych poświadczeń dla nazwy jeziora). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Maszty''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Masten'' | ||
+ | |słowiańskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Do 2002 oficjalnie ''Masty''. | ||
+ | *W przedwojennej literaturze spotykamy najczęściej formę ''Maszty'', którą autorzy NMP uważają za mylnie odmazurzoną. Postać ''Masty'' miałaby więc być tą pierwotną, od n. os. ''Masta'' i to właśnie tę postać ustalono po wojnie jako oficjalną. Niemniej, forma ''Maszty'' musiała pozostać w ludowym użyciu i w 2002 została urzędowo wprowadzona jako oficjalna. Nie widzę powodu, aby tu cokolwiek zmieniać, gdyż obie formy mają poświadczenie przedwojenne. Etymologia nie jest tu najważniejsza. | ||
+ | *Gwarowo: ''Mastï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Niedźwiedzie''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Niedzwedzen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1904-45: ''Reinersdorf''. Nazwa nadana na cześć żyjącej tu od pokoleń rodziny ''Reinerów''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Ńeʒ́veʒ́e''. | ||
+ | *PRNG notuje wariant ''Czyste'', co jest dowolnym przetłumaczeniem zastanej nazwy niemieckiej (od ''Rein'' = czysty) przez powojennych osadników. Unikać tej ahistorycznej formy. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Pietrzyki''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Pietrzyken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1904-45: ''Wiesenheim''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Pilchy''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Pilchen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Piskorzewo''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Piskorzewen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1904-45: ''Königsdorf''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Pogobie Średnie''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Mittel Pogobien'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Mittelpogauen''. | ||
+ | *Do 1999 oficjalnie: ''Pogubie Średnie''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Pogóbie'', ''Pogubie''. Do dziś można spotkać różne warianty. Po wojnie oficjalnie uchwalono tę nazwę w formie ''Pogubie'', jednak w 1999 urzędowo zmieniono tę formę na ''Pogobie'', używaną przez miejscową ludność. Nazwa jest pochodzenia pruskiego, ponowiona od nazwy jeziora (1595 ''Pogabia''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Pogobɣ́e Tïlne''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Pogobie Tylne''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Hinter Pogobien'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1933-45: ''Hirschwalde''. | ||
+ | *Do 1999 oficjalnie: ''Pogubie Tylne''. Po więcej wyjaśnień, patrz wyżej. | ||
+ | *Dawniej trzy wsi: ''Pogubie Przednie'', ''Średnie'' i ''Tylne''. Ta pierwsza dziś nie istnieje. | ||
+ | *Gwarowo: ''Pogobɣ́e Š́redne''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rakowo Piskie''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1* | ||
+ | |''Adlig Rakowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |(Rakowo Szlacheckie) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Raken''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Grabowo'', ''Grabowskie'' (XV w.). | ||
+ | *Popegeerowska osada ''Rakowo'' (bez dookreślenia), wydzielona z Rakowa Piskiego. | ||
+ | *Dookreślenie dodane po wojnie, dla odróżnienia od licznych innych wsi o nazwie ''Rakowo''. Najpoprawniej historycznie byłoby nazywać całą wieś po prostu ''Rakowem'' (tak jak dziś zwie się jego kolonia) lub zmienić to dookreślenie na ''Rakowo Szlacheckie''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rostki''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Rostken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *W XV w. obocznie: ''Bartosze'' (1484 ''Bartuschen''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Rostkˊi'' (gen. -''kuf'') | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rybitwy''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Ribittwen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Ribitten''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Ribźitfˊï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Snopki''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Snopken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Wartendorf''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Snopkˊi'' (do ''Snopk'', ''Snůpk'') | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Stare Guty''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1* | ||
+ | |''Gutten (bei Johannisburg)'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |(Guty) | ||
+ | | | ||
+ | *Człon ''Stare'' ahistoryczny, dodany po wojnie dla odróżnienia od innych wsi o tej samej nazwie. Por. też ''Nowe Guty'' w gm. Orzysz. | ||
+ | *Gwarowo: ''Gutï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Szczechy Małe''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Zechen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Szczechy Wielkie''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Groß Zechen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Szparki''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Sparken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Oboczna n. niem. ''Lyszöwen''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Lisewo''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Trzonki''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Trzonken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Mövenau''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Třȯnkˊi''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Turośl''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Turoscheln'' | ||
+ | |słowiańskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Mittenheide''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Turowo''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Turowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Turau''. | ||
+ | *W XV w. ''Turowczyki'' (''Turoffczicken''), również niem. ''Tomkenfeld''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Turowo Duże''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Rakowken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |'''Rakówko''' | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Sernau''. | ||
+ | *Według ustaleń KUNM i oficjalnie do 2000 r. ''Rakówko''. | ||
+ | *Jedynie poprawną nazwą dla tej wsi jest historyczna n. polska ''Rakówko''. Jednak w okresie PRLu założono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne o nazwie "PGR Turowo", przez co wieś sztucznie utworzyła nazewniczą jedność z pobliskim Turowem. W 2000 r., wraz ze zmianą statusu miejscowości z osady na wieś niestety postanowiono uznać tę nową "tradycję" i nadać wsi oficjalnie nazwę ''Turowo Duże''. Jest to pod względem historycznym całkowite nieporozumienie i ujma dla lokalnej tożsamości, dlatego należy pilnie wrócić do historycznej nazwy ''Rakówko''. | ||
+ | *W XVI w. także ''Alten Christoffs'' (zap. 1538, pol. *''Stare Krzysztofy''?), ''Rakowskie'' (1539 ''Reckoffsky''). Przez miejscowych Mazurów nazwa była wymawiana jako ''Rekówko'' (tak w Tece Toruńskiej). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Uściany Nowe''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |4? | ||
+ | |''Neu Uszanny'' | ||
+ | |słowiańskie? | ||
+ | |'''Nowe Uszczany''' (?) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1930-45: ''Fichtenwalde''. | ||
+ | *Do 2014 odwrotny szyk nazwy: ''Nowe Uściany''. Taki szyk był bardziej systematyczny. | ||
+ | *Patrz też niżej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Uściany Stare''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |4? | ||
+ | |''Alt Uszanny'' | ||
+ | |słowiańskie? | ||
+ | |'''Stare Uszczany''' (?) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1905-45: ''Grünheide''. | ||
+ | *Do 2014 odwrotny szyk nazwy: ''Stare Uściany''. Taki szyk był bardziej systematyczny. | ||
+ | *W przedwojennej literaturze: ''Uszczany''. Na taką formę wskazują również dane gwarowe. Wydaje się więc, że przyjęta przez KUNM postać ''Uściany'' jest "uładzeniem", próbą uniknięcia skojarzeń ze "szczaniem". Etymologia nazwy nie została co prawda przekonująco ustalona - kartoteka NMP rozważa zarówno pochodzenie od n.os. ''Uszczan'', jak i od wyrazu ''uście'' (ujście), co mogłoby wskazywać na pierwotność formy ''Uściany''. Niemniej, wobec ludowości formy ''Uszczany'' uważam, iż warto ją przywrócić. | ||
+ | *Gwarowo: ''Uš́č́anï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wądołek''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wondollek'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1927-45: ''(Kolonie) Wondollen''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wąglik''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wonglik'' | ||
+ | |polskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Balzershausen''. | ||
+ | *Kartoteka NMP uważa tę nazwę za polską, niemniej nie wykluczałbym w pełni pochodzenia pruskiego, od dobrze znanego pruskiej toponimii rdzenia ''Wang''- (od ''wangus'' "wyrąb"). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wiartel''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wiartel'' | ||
+ | |pruskie (spolonizowane) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Rzadziej też niem. ''Groß Wiartel'' (pol. ''Wiartel Duży''/''Wielki''). | ||
+ | *Nazwa pochodzenia pruskiego, ponowiona od n. jeziora. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wiartel Mały''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Wiartel'' | ||
+ | |pruskie (spolonizowane) | ||
+ | | -- | ||
+ | |Patrz wyżej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wielki Las''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wielgilasz'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1905-45: ''Tannenheim''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Źelgˊï Las'', ''Jodu̯ovo'' (ta druga forma, jeśli nie jest źle odniesiona przez autorów NMP, stanowi prawdopodobnie tłumaczenie późnej n. niemieckiej, być może stworzone przez osadników napływowych po wojnie). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zawady''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Sawadden'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Ottenberge''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zavadï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zdory''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Sdorren'' | ||
+ | |jaćwieskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Dorren''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Wilkusy'' (niem. ''Wilkusche''). Nazwa ta była pochodzenia pruskiego. Pochodzenie nazwy ''Zdory'' jest niepewne, prawdopodobnie jaćwieskie. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zdorï'', ''do Zdorůf''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zdunowo''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Sdunowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Sadunen''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zimna''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Zimna'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1932-45: ''Kaltenfließ''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Bartlewo''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Bartlowo'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Barteln''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Bartłowo''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Borek''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Ellerborn'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Według ustaleń KUNM: ''Dudek'' (tak samo u Leydinga). Ostatecznie przyjęła się jednak nazwa ''Borek''. Brak tradycji dla tej leśniczówki. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Gałkowo''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Galkowen-Nikolaihorst'' | ||
+ | |polskie i niemieckie | ||
+ | |(Gałkowo-Mościska) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Nickelshorst''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Ignatowo''. | ||
+ | *Wieś powstała z połączenia dwóch wsi - ''Gałkowa'' (niem. ''Galkowen'') i ''Mościsk'' (niem. ''Nikolaihorst''). W czasach hitlerowskich nazwę ''Nikolaihorst'' zmodyfikowano do ''Nickelshorst'' i uogólniono na całą wieś. Obecnie złączona wieś nosi nazwę ''Gałkowa''. Gałkowo jest osadą starszą, o dłuższej historii, ale Mościska historycznie były większe. Można by złączoną osadę nazywać ''Gałkowo-Mościska'' (por. ''Osiniak-Piotrowo''), ale obecne rozwiązanie jest z pewnością prostsze. | ||
+ | *Nazwa Gałkowa jest rdzennie polska, zaś jeśli chodzi o Mościska, to tutaj mamy dualizm nazw - niemiecką ''Nikolaihorst'' (również znaną w postaci ruskiej - ''Nikołajewo''), nadaną na cześć cara Mikołaja (zapewne stworzoną przez miejscowych filiponów) oraz ludową, mazurską ''Mościska''. Używana na początku XIX w. nazwa ''Ignatowo'' pochodzi od nazwiska jednego z filipońskich osadników - Ignatowa. | ||
+ | *Współcześnie nazwa Mościsk zachowała się w nazwie pobliskiej leśniczówki, obecnie położonej w sąsiednim powiecie ządzborskim (p. ''Mościska'', pow. mrągowski, gm. Piecki). | ||
+ | *Gwarowo: ''Gau̯kovo'', ''Mośćiska''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Gąsior''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Gonschor'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Gonscher''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Głodowo''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Glodowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Spirdingshöhe''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Iwanowo''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Iwanowen'' | ||
+ | |ruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1929-45: ''Schlößchen''. Wieś połączono z sąsiednim ''Zameczkiem'' (p. niżej) i odniesiono do niej jego nazwę. | ||
+ | *Nazwa pochodzi od imienia właściciela wsi, starowiercy ''Iwana Lariwanowa''. Nazwę można uznać za wschodniosłowiańską, lub też za twór polski, utworzony od ruskiego imienia. | ||
+ | *Po wojnie przejściowo używana też nazwa ''Zamek'', zapewne utworzona od sąsiedniego ''Zameczka''. Motywem pojawienia się takiej nazwy było zapewne połączenie Iwanowa i Zameczka w czasach międzywojennych. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Iznota''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Isnothen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1603 ''Isznoten'', nazwa pruska, ponowiona od n. strumienia, zwanego dziś ''Czarną Strugą''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kadzidłowo''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kadzidlowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Einsiedeln''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kamień''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kamien'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Keilern''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Karwica''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Kurwien'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Kurwia''' | ||
+ | | | ||
+ | *Przed wojną: ''Kurwia'' lub ''Kurwie''. Jest to nazwa pochodzenia staropruskiego (od słowa ''kurwas'' = wół), przejęta przez Mazurów. Niestety po wojnie, już na etapie ustalania nazw przez KUNM, tę tradycyjną formę zmieniono na ''Karwica'', z przyczyn (dość oczywistego) skojarzenia z polskim wulgaryzmem. Podobny los spotkał wieś ''Kierwik'' (pierwotnie ''Kurwik''), w pow. szczycieńskim, o tym samym pruskim źródłosłowie. I podobnie jak w tamtym przypadku uważam, że bez względu na wszystko należy przywrócić pierwotną formę ''Kurwia''. Wiadomo z relacji, że jeszcze w XX w. w Kurwi żyli głównie polskojęzyczni Mazurzy i prawdopodobnie nigdy im nie przeszkadzała taka nazwa wsi - problem jak zwykle stworzyli obcy, przyjezdni. Co prawda, forma ''Karwica'', którą wybrano jako oficjalną, w pewien sposób oddaje oryginał - utworzono ją od staropolskiego słowa ''karw'', oznaczającego stary wół, co jest kognatem prus. ''kurwas'', niemniej jest to forma nietradycyjna, łamiąca też zasadę, że nazw pruskich się nie tłumaczy. Celem tego projektu jest przywracanie oryginalnych polskich form nazw miejscowości tam, gdzie to tylko możliwe. | ||
+ | *Dawniej dwie miejscowości - ''Kurwia'' (lub ''Kurwia Wielka'' / ''Duża'', niem. ''(Groß) Kurwien'', po wojnie ''Karwica'') oraz ''Kurwia Mała'' lub ''Dudy'' (niem. ''Klein Kurwien'', ''Dudden'', po wojnie ''Dudy''). Dzisiaj miejscowości te stanowią jedność, granica pomiędzy nimi się praktycznie zatarła. | ||
+ | *Położona za wsią stacja kolejowa nosi nazwę ''Karwica Mazurska''. Typowy przykład bardziej "nadgorliwego" dookreślania nazw stacji, aby się nie powtarzały. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kokoszka''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kokoska'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Kienhausen''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Końcewo''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1~4 | ||
+ | |''Konzewen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |(Kończewo) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Warnold''. Nazwa ponowiona od pobliskiego jeziora (obecnie pol. ''Warnołty'') oraz osady ''Warnold'', zwanej dziś ''Warnowo'' (p. niżej), położonej po drugiej stronie tegoż jeziora. | ||
+ | *Według ustaleń KUNM: ''Kończewo''. Taka forma widnieje w praktycznie wszystkich źródłach przedwojennych. Ostatecznie jednak przyjęła się forma ''Końcewo'', być może naznaczona gwarowym mazurzeniem. Nazwę ''Kończewo'' zachowuje się w nazwie leśniczówki (p. niżej), położonej po drugiej strony jeziora Warnołty, niedaleko osady Warnowo. Owa leśniczówka jednak nosi tę nazwę ahistorycznie. | ||
+ | *Gwarowo: ''Koncevo''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kończewo''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Forsthaus Warnold'' | ||
+ | |pruskie? | ||
+ | |'''Warnołt-Leśniczówka''' | ||
+ | | | ||
+ | *Leśniczówka, przynależąca historycznie do wsi ''Warnold'' (dziś ''Warnowo'', p. niżej), której polską nazwę na podstawie Teki Toruńskiej i hydronimicznych danych Leydinga ustaliłem jako ''Warnołt''. Dla leśniczówki dodaję człon dookreślający ''Leśniczówka'', wzorem formy ''Wejsuny-Leśniczówka'' (p. niżej ''Wejsuny''). | ||
+ | *Nazwa ''Kończewo'' przylgnęła do tej leśniczówki zapewne nieporozumieniem. Źródła tego nieporozumienia należy szukać w tym, że zarówno Końcewo (p. wyżej), jak i Warnowo nosiły w okresie przedwojennym niem. nazwę ''Warnold''. Nie udało mi się ustalić, jakie są ustalenia KUNM w przypadku tej leśniczówki (nie notuje jej nawet Leyding), ale jak to często w przypadku osad leśnych bywa, mogą się one różnić od stanu faktycznego. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Krzyże''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kreuzofen'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Dawniej też: ''Piece'', ''Piecki''. U Leydinga również ''Krzyżaki'', jednak nie znajduję dla tej formy potwierdzenia przedwojennego. Wszystkie polskie formy są kalką pierwszego bądź drugiego członu n. niem. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lipnik''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Lipnik'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Falkenhöhe''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lisiczyn''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Fuchswinkel'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Według ustaleń KUNM: ''Lisek''. Jak to zwykle bywa w przypadku leśniczówek, stan faktyczny minął się z oficjalnymi ustaleniami. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Ładne Pole''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Schönfeld'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Pierwotnie: ''Kanaławiszki'' (niem. ''Kanalawischken''). Nazwa ponowiona od n. terenowej, bałtyckiego pochodzenia. Interpretacja słowiańska (niby "Koniołowiska") nie przemawia do mnie w ogóle. Wieś otrzymała urzędowo nazwę ''Schönfeld'', a w mowie Mazurów utrwaliła się jej dosłowna kalka. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Majdan''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |4? | ||
+ | |''Maudannen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Małdany''' (?) | ||
+ | | | ||
+ | *Oboczna n. niem. ''Frauenkloster'', od położonego tutaj żeńskiego klasztoru staroobrzędowców (istniejącego do dziś, choć nieczynnego). | ||
+ | *W Tece Toruńskiej ta miejscowość (określana po niem. jako ''Frauenkloster'') nosi nazwę ''Małdany'', co jest niewątpliwie nazwą staropruskiego pochodzenia. U Leydinga, a także współcześnie przysiółek nosi nazwę ''Majdan'' (nazwa zatwierdzona przez KUNM), co jest zniekształceniem starszej formy ''Małdany'', zapewne pod wpływem ap. ''majdan'' (por. podobną adideację w nazwie wsi ''Majdany'' [Małe i Wielkie] w gm. Miłomłyn). Niewykluczone, że taka adideacja nazwy jest udziałem rosyjskojęzycznych starowierców (którym wschodniosłowiańskie słowo ''majdan'', zapożyczone z tur., było dobrze znane) i odbyła się już przed wojną, jednak brak na to dowodów. Formę ''Małdany'' zna również Kohutek, dlatego tym bardziej trzymać się jej, a nie niepewnego "Majdanu". Oprócz tego, forma ta o wiele lepiej oddaje staropruskie pochodzenie tego toponimu. | ||
+ | *Teka Toruńska notuje też bliźniaczą przyklasztorną miejscowość, określoną po niem. jako ''Männerkloster'' (na mapach zwykle zaznaczana po prostu jako ''Kloster'' - klasztor), od położonego tu męskiego klasztoru staroobrzęedowego. Jej polska nazwa w Tece to ''Mostery'' (co jest ciekawą kontrakcją formy ''Männerkloster''). Obecnie jest to południowo-zachodni przysiółek Wojnowa, położony nad jeziorem Duś, nie posiadający wydzielonej nazwy. | ||
+ | *Trudno mi powiedzieć, na ile nazwa ''Majdan'' funkcjonuje dziś w obiegu. Osada jest oficjalnie częścią Wojnowa, tutejszy klasztor nazywany jest "Klasztorem w Wojnowie", a nie w Majdanie. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Maskulińskie''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Oberförsterei Kurwien'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Nadleśnictwo Kurwia''' | ||
+ | | | ||
+ | *Przed 1973: ''Nadleśnictwo Ruciane'', ''Nadleśnictwo Karwica''. | ||
+ | *Współczesna intrygująca nazwa ''Maskulińskie'' została utworzona od nazwiska pierwszego powojennego leśniczego - ''Mariana Maskulińskiego''. Jest to więc nazwa o charakterze pamiątkowym. Nie należy co prawda do tych "karygodnych" chrztów, gdyż nie jest to czymś dziwnym ani rzadkim, że leśniczówka (lub inna mała osada) nosi imię swojego gospodarza. Niemniej, nazwę tę utworzono dopiero w 1973 roku, długo po śmierci p. Maskulińskiego (który zginął niedługo po wojnie), a więc jest to nazwa powstała sztucznie. Ponadto, nadleśnictwo nosiło przed wojną staropruską nazwę ''Kurwien'' (którą wyjaśniam pod hasłem ''Karwica'' - p. wyżej) i uważam, że należałoby ją przywrócić. Ciekawe, czy moi przeciwnicy zarzucą mi teraz, że w miejsce męskości promuję kurewstwo? | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Niedźwiedzi Róg''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Bärenwinkel'' | ||
+ | |niemieckie (tłum. z pol.) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Niedźwiedzi Kąt'' (tylko Teka Toruńska). | ||
+ | *Według autorów NMP, pierwotna jest forma polska, a forma niem. to jej dosłowna kalka. Spotykana również forma ''Niedzwiedzirok'' w źródłach niemieckich (jako nazwa niemiecka). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Oko''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Eichhorst'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Onufryjewo''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Onufrigowen'' | ||
+ | |ruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1929-45: ''Rehfelde''. | ||
+ | *W Tece Toruńskiej obocznie: ''Anufrigowo''. Forma ta jest uważana za naznaczoną akaniem, które było typową cechą osiadłych tu rosyjskojęzycznych starowierców. Sama wieś wzięła swoje miano od imienia założyciela wsi - filipona Onufrego Jakowlewa. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Orłówko''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Orlowko'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Miejscowość stanowi dziś część Wygryn, prawdopodobnie jego nazwa nie funkcjonuje już w obiegu. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Osiniak''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Fedorwalde'' | ||
+ | |niemieckie (tłum. ze słow.?) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Obecnie część połączonej wsi ''Osiniak-Piotrowo'' (niem. ''Fedorwalde-Peterhain''). Według Encyklopedii Warmii i Mazur, miejscowości połączono już w 1874 roku. Dla własnej wygody, omawiam ich nazwy oddzielnie. | ||
+ | *Dawniej też: ''Fedorowo'' (również niem. ''Fedorowen''). | ||
+ | *Osada starowierców, nazwana pierwotnie od nazwiska gospodarza Fedorowa (Fiodorowa). Formę ''Fedorowo'' (odpowiadającą niem. ''Fedorwalde'' lub ''Fedorowen'' - wariant pierwszy, urzędowy, mógł powstać jako kalka formy używanej przez filiponów) w mowie Mazurów z czasem zastąpiła jednak nazwa ''Osiniak'', pochodząca od nazwy terenowej. Co ciekawe, nazwa ta mogła się również odnosić do sąsiedniego Piotrowa (p. niżej) - Teka Toruńska nazywa ''Fedorwalde'' po pol. ''Fedorowem'', a ''Peterhain'' - ''Osiniakiem''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Piotrowo''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Peterhain'' | ||
+ | |niemieckie (tłum. ze słow.?) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Obecnie część połączonej wsi ''Osiniak-Piotrowo''. | ||
+ | *Teka Toruńska podaje polski ekwiwalent niem. ''Peterhain'' jako ''Osiniak'' (podczas gdy ''Fedorwalde'', czyli współczesny Osiniak, nazywa ''Fedorowem''). Oznacza to, że nazwy tych dwóch miejscowości potrafiły się mieszać jeszcze przed połączeniem miejscowości. Nazwa ''Piotrowo''/''Peterhain'' pochodzi od imienia Piotra Jakowlewa - jednego z filipońskich osadników. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Piaski''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Piasken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1929-45: ''Rehfelde'' (wieś włączono do sąsiedniego Onufryjewa). | ||
+ | *Dawniej też: ''Jakublewo'' (niem. ''Jakublewen''), nazwa starowiercza, od nazwiska Onufrego Jakowlewa (przekształcona zapewne pod wpływem pol. imienia ''Jakub''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Pš́askˊi''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Pieczysko''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Pieczisko'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1933-45: ''Waldofen''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Popielno''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Popiellnen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |'''Popielne''' | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1928-45: ''Spirding''. | ||
+ | *Według oficjalnych ustaleń KUNM: ''Popielne'' (dop. -''ego''). Taka nazwa wynika ze wszystkich danych przedwojennych oraz zapisków gwarowych. Ostatecznie jednak przyjęła się forma ''Popielno'', która jest wynikiem jakichś przeinaczeń. Może to niewielka zmiana, ale wydaje mi się, że warto wrócić do formy tradycyjnej, autochtonicznej. | ||
+ | *Gwarowo: ''Popśelne''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Pranie''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Pranie'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1908-45: ''Seehorst''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Ruczaj''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Forsthaus Kurwien'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Kurwia-Leśniczówka''' | ||
+ | |Leśniczówka wzięła swą oryginalną nazwę od pobliskiej wsi ''Kurwien'' (pol. ''Kurwia''), znanej dziś jako ''Karwica'' (zob. tam po więcej wyjaśnień). Obecna nazwa ''Ruczaj'' (nie wprowadzona oficjalnie) jest ahistoryczna, nawiązuje do położenia leśniczówki nad strumieniem (dziś znanym również jako ''Ruczaj'', aczkolwiek to nazwa funkcjonująca od lat 80., wcześniej ciek ten był bezimienny). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Szeroki Bór''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Breitenheide'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Położona nieopodal wsi stacja kolejowa nosi nazwę ''Szeroki Bór Piski'' (nazwy stacji kolejowych często tak dookreślano [czasem wbrew nazwie miejscowości], aby się nie powtarzały). Osada o takiej samej nazwie, położona nad jez. Jegocin Mały (w gm. Pisz), jest nowym wybudowaniem - na przedwojennych mapach nie ma tam nic. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Śwignajno Małe''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Schwignainen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Patrz niżej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Śwignajno Wielkie''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Groß Schwignainen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa pruska, ponowiona od spuszczonego jeziora ''Śwignajno'' (niem. ''Schwignainer-See''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Ukta''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''(Alt) Ukta'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Stara Ukta''. Człon "Stara" często pomijano już przed wojną. Nazwa jest pochodzenia pruskiego. | ||
+ | *Gwarowo: ''U̯ukta''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nowa Ukta''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Neu Ukta'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Patrz wyżej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Warnowo''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Warnold'' | ||
+ | |pruskie? | ||
+ | |'''Warnołt''' | ||
+ | |Wieś położona nad jeziorem ''Warnołty'' (niem. ''Warnold-See''), którego nazwa notowana jest od XVII w. (1663 ''Warmult See''). Nie jestem pewien, co do pochodzenia tej nazwy - w SGKP przewija się w formie ''Warnow'', co mogłoby wskazywać na pruskie pochodzenie (i zapewne stanowi podstawę współczesnej formy ''Warnowo''), ale brak takiej formy w innych źródłach. Z drugiej strony, Leyding podaje też oboczną nazwę ''Arnold'' dla wsi i spolszczenie ''Jarnołty'', co mogłoby wskazywać na pochodzenie niem. (od imienia ''Arnold'', stpol. ''Jarnołt''). Tak czy inaczej, uchwalona przez KUNM forma ''Warnowo'' nie ma tradycji w języku polskim, a w Tece Toruńskiej wieś nosi, zarówno w niem., jak i w pol. nazwę ''Warnold'' (dop. ''do Warnoldu'', a więc nazwa zasymilowana morfologicznie). Dodatkowo, Leyding w drugim tomie swojego słownika podaje gwarową nazwę jeziora jako ''Łarnółt'' (zapis z 1927), co chyba można by przełożyć na ogólnopolską fonetykę jako *''Warnołt'', *''Warnółt''. Taka forma zdaje się godzić zarówno dane z Teki Toruńskiej, dane Leydinga oraz współczesną postać nazwy jeziora, ponadto odpowiada wszelkim prawidłom asymilacji nazw niemieckich. Uważam, że taka forma nazwy wsi jest najbardziej adekwatna, a na pewno lepsza od uładzonego KUNMowskiego "Warnowa". | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wejsuny''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''(Groß) Weissuhnen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Wejsuny Wielkie'' (człon Wielkie/Groß często pomijano już przed wojną), ''Wejsun''. Forma singularna pojawia się w Tece Toruńskiej i zapisie gwarowym, więc jest zapewne bardziej ludowa. | ||
+ | *Dawna osada ''Wejsuny Małe'' (lub ''Wejsun Mały'', ''Wejsunek'' - niem. ''Klein Weissuhnen'') dziś całkowicie zlała się z Wejsunami. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vei̯sun'' (do ''Vei̯suna''). | ||
+ | *Do wsi przynależy leśniczówka, o tej samej nazwie (''Wejsuny-Leśniczówka''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wierzba''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wiersba'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Beldahnsee''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wojnowo''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Eckertsdorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Wejnowo'', ''Ekertowo''. | ||
+ | *Wieś filipońska, nazywana przez starowierców ''Wojnowo'' (obocznie ''Wejnowo'' - oboczność niejasna, może wynika z dialektu filiponów?) na cześć miejsca pochodzenia jednego z oryginalnych osadników - Sidora Borysowa, pochodzącego ze wsi ''Woinowe'' (zapis za Gausem) w ówczesnej gubernii witebskiej (nie udało mi się zidentyfikować tej wsi). Teka Toruńska notuje również oboczną formę ''Ekertowo'', spolszczenie nazwy niemieckiej (nadanej urzędowo). | ||
+ | *Gwarowo: ''Vei̯novo''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wólka''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Dietrichswalde'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Śwignajno'' (Goldbeck zapisał dla tej wsi aż trzy nazwy - ''Dittrichswalde'', ''Wolcka'' i ''Schwignaino''), n. przejęta od sąsiedniej wsi (p. wyżej ''Śwignajno Małe'' i ''Wielkie'') oraz nieistniejącego już jeziora. Leyding zapisał też nie notowaną nigdzie indziej nazwę ''Świński Lasek'', zapewne przezwiskową, być może związaną z nazwą Śwignajna. | ||
+ | *Nazwa polska ludowa, istnieje obocznie do niemieckiej co najmniej od XVIII w. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wygryny''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wigrinnen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Wydryny'' (w Tece Toruńskiej). | ||
+ | *Gwarowo: ''Vidrïnï''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wypad''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wypad'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Waldsiedeln''. | ||
+ | *Przed 1938 również spotykana w niem. forma ''Wipath'' (bardziej zniemczona graficznie). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zakątki''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Gnadenfeld'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Osada leśna notowana w Tece Toruńskiej, niestety bez polskiej nazwy. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zameczek''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Schlößchen'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Zamczyki'' (tylko w Tece Tor., jako forma oboczna). Według B. Czopek-Kopciuch, pierwotna jest forma niemiecka, a nazwa polska jest jej kalką. | ||
+ | *Oprócz tego, w niemieckich opracowaniach znana jest też ruska nazwa ''Lariwanowo'', utworzoną od nazwiska Iwana Lariwanowa - od niego również pochodzi nazwa wsi ''Iwanowo'' (p. wyżej). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zamordeje''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Samordey'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *W latach 1938-45 zmiana pisowni n. niem. na ''Samordei''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Zamordej'' (''z Zamordeja''), w Tece Toruńskiej. Przydałaby się dokumentacja i informacje etym. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zaroślak''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Niederwald'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zdrużno''' | ||
+ | |Ruciane-Nida | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Sdrusno'' | ||
+ | |słowiańskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Eichenborn''. | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | ===Powiat ządzborski (mrągowski)=== | ||
+ | {|class="wikitable" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" | ||
+ | !<small>Nazwa obecna</small> | ||
+ | !<small>Gmina</small> | ||
+ | !<small>Typ nazwy</small> | ||
+ | !<small>Nazwa niemiecka</small> | ||
+ | !<small>Pochodzenie nazwy niemieckiej</small> | ||
+ | !<small>Propozycja zmiany nazwy</small> | ||
+ | !<small>Uwagi</small> | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Mrągowo''' | ||
+ | |Mrągowo (miasto) | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Sensburg'' | ||
+ | |hybryda (prus. + niem.) | ||
+ | |'''Ządzbork''' | ||
+ | | | ||
+ | *Przed wojną: ''Ządzbork'' (rzadziej ''Żądzbork'', ''Żądbork''). Leyding podaje jeszcze ciekawą formę ''Sędzibórz'', której nie znajduję nigdzie indziej. Zapewne jest to jakiś postulat powojenny, próba "większego" spolszczenia nazwy oryginalnej, nawiązujący do takich form jak ''Niedzbórz'' (dla Niborka, ob. Nidzicy) czy kolbergowski ''Raścibórz'' (czyli Rastembork, ob. Kętrzyn). | ||
+ | *Niemiecką nazwę ''Sensburg'' (wcześniej ''Seinszburg'' [1384], spolszczone ''Ządzbork''), a dokładniej jej tajemniczy pierwszy człon, próbowano wywodzić na wiele sposobów (istnieje też dużo etymologii "legendarnych", wywodzących tę nazwę z niemieckiego). Najbardziej prawdopodobną i uznaną przez współczesną literaturę etymologią jest etymologia hydronimiczna, wywodząca tę nazwę z bałtyckiego rdzenia *Sain-, *Sein- (por. nazwę wodną ''Seynicz'' [1321], poświadczoną w okolicy), będący źródłem wielu bałtyckich hydronimów i toponimów (m.in. rzeka ''Sajna'', jezioro ''Sajno'' koło Orzysza, czy też jaćwieskie ''Sejny''). | ||
+ | *Mimo prawdopodobnego bałtyckiego pochodzenia oryginału oraz istnienia spolszczenia ''Ządzbork'', po wojnie zdecydowano się przechrzcić miasto na ''Mrągowo'', na cześć Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza (1764-1855), pochodzącego z Olsztynka duchownego ewangelickiego i językoznawcy. W ten sposób powołano do życia potworek językowy (to, że do jakiejś nazwy przywykliśmy nie oznacza, że nie jest ona "potworkiem") z niespotykanym nigdzie indziej w polskiej toponimii rdzeniem ''Mrąg''-. Związki Mrongowiusza z Ządzborkiem są też bardzo słabe, większość życia spędził on w Gdańsku i o wiele bardziej przysłużył się Kaszubom (badając ich mowę) niż Mazurom. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zůnʒbork'' (do ''Zůnʒborkˊa''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Porębiska''' | ||
+ | |Mrągowo (miasto) | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Porembischken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Vierwinden''. | ||
+ | *Teren majątku dziś jest częscią Mrągowa i stanowi teren Wojskowego Ośrodka Szkoleniowo-Kondycyjnego. Najprawdopodobniej nie funkcjonuje pod nazwą ''Porębiska''. Warto by tę nazwę przypomnieć. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Mikołajki''' | ||
+ | |Mikołajki | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Nikolaiken'' | ||
+ | |polskie (z prus.?) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1444 ''Sanct Niclas'', ''Nicolaiken''; 1493 ''Niklasdorf'' alias ''Nikolaiken''; 1508 ''Niclawken''. | ||
+ | *Nazwa miasta nawiązuje do istnienia tutaj kościoła św. Mikołaja. Co ciekawe, stary zapis ''Niclawken'' (z 1508 r.) zdaje się mieć pruskie pochodzenie (jakby nazwa z członem -''lauks''), jednak ze względu na "chrześcijańskie" pochodzenie nazwy, raczej bardziej prawdopodobne, że jest to prutenizacja pierwotnej nazwy polskiej. Z drugiej strony, por. też nazwę wsi ''Mikołajki'' w gm. Młynary (p. tam), która rzeczywiście ma staropruskie pochodzenie. | ||
+ | *Gwarowo: ''Ńikou̯ai̯ki'' (do ''Ńikou̯ai̯k'' / -''kuf''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Bagienko''' | ||
+ | |Mikołajki | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Heydebruch'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Bagiendorf''' | ||
+ | | | ||
+ | *Obecnie miejscowość włączona do sąsiednich Zełwąg (p. niżej), trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa jest wciąż używana. | ||
+ | *Dość osobliwy przypadek nazewniczy, bowiem miejscowa ludność przed wojną używała dla tej miejscowości ciekawej formy ''Bagiendorf'' (notowanej w Tece Toruńskiej i zapisku gwarowym). Kętrzyński co prawda zapisuje tę nazwę w bardziej niemiecko brzmiącej formie ''Bakendorf'', ale i tak notuje tę formę jako polską (po stronie niemieckiej zapisuje urzędową formę ''Heydebruch''). Wszystko wskazuje więc na to, że mamy tu do czynienia z ludową (być może przezwiskową) nazwą o charakterze hybrydalnym - o polskim rdzeniu i niemieckim przyrostku -''dorf'' ("wieś"). Po wojnie formę tę "uładzono" do postaci ''Bagienko'', co jest ruchem w pewnym sensie zrozumiałym, jednak wciąż łamie on ludową tradycję i odbiera tej nazwie wyjątkowość. | ||
+ | *Gwarowo: ''Baǵendůrf'' (autorzy NMP co prawda odnoszą ten zapis do wsi ''Miejska Wieś'' w gm. Jeziorany [p. tam], ale wydaje mi się, że jest to wynik błędu lub nieporozumienia i w rzeczywistości odnosi się do Bagienka). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Baranowo''' | ||
+ | |Mikołajki | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Barranowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Hoverbeck''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Cimowo''' | ||
+ | |Mikołajki | ||
+ | |4? | ||
+ | |''Zymowo'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |'''Zimowo''' (?) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1929-45: ''Winterau''. | ||
+ | *Osobiście nie wiem, co o tej nazwie sądzić. Autorzy NMP wywodzą ją od n. os. ''Czyma'', ''Cima'' (pierwotnie nazwa była rodzaju żeńskiego - 1785 ''Zimmowa''). W literaturze przedwojennej (zwłaszcza u Kętrzyńskiego) nazwa ta pokutuje w formie ''Czymowo'', zaś Teka Toruńska i dużo późniejszy Leyding podają formę pol. ''Zimowo''. NMP uważa tę formę za wtórną, niemniej musiała ona funkcjonować w użyciu ludowym. Międzywojenny chrzest ''Winterau'' również wskazuje na to, że nazwa była popularnie kojarzona z "zimą". Dla formy ''Cimowo'', wprowadzonej oficjalnie przez KUNM, nie znajduję żadnego potwierdzenia przedwojennego, więc wydaje się być błędna (chyba, że przemawiają za nią jakieś argumenty). Brak zapisów gwarowych dla tej wsi, ale z danych, które posiadam, jedynie forma ''Zimowo'' (jakkolwiek wtórna) zdaje się mieć potwierdzone ludowe użycie (Teka Toruńska raczej rejestrowała nazwy w formach, w jakich były używane, bez "uładzeń", które wprowadzał Kętrzyński). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Cudnochy''' | ||
+ | |Mikołajki | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Zudnochen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Siebenhöfen''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dybowo''' | ||
+ | |Mikołajki | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Diebowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Dommelhof''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Faszcze''' | ||
+ | |Mikołajki | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Faszen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Fasten''. | ||
+ | *Nazwa przeniesiona przez osadników ze wsi Faszcze na Mazowszu (obecnie w gm. Wysokie Mazowieckie). Nazwa przedstawia typową dla dawnej mazowiecczyzny zmianę fonetyczną chw -> f. | ||
+ | *Gwarowo: ''Fasce''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Górkło''' | ||
+ | |Mikołajki | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Gurkeln'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1477 ''Gorklen''. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora. Pruskie słowo ''gurklē'' oznacza tyle co "gardło", co zapewne odnosi się do kształtu jeziora. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Grabek''' | ||
+ | |Mikołajki | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Neuhof-Grabowken'' | ||
+ | |niemiecko-polskie | ||
+ | |'''Nowy Dwór Grabowski''' | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1929-45: ''Neuhof-Buchenhagen''. | ||
+ | *Przed wojną: ''Nowy Dwór Grabowski'' (u Chojnackiego: ''Nowy Dwór-Grabówka''). Przyjęta przez KUNM forma ''Grabek'', choć nawiązuje do pobliskiej Grabówki, jest sztuczna. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Grabnik''' | ||
+ | |Mikołajki | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Grabnik'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Osada dziś włączona do Zełwąg, nie wiem na ile jej nazwa dziś funkcjonuje. Zob. też niżej ''Grabnik Mały''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Grabnik Mały''' | ||
+ | |Mikołajki | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Grabnick'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |W użyciu również: ''Grabnik'', bez członu "Mały". Uważam jednak, że warto ten człon zachować. Po pierwsze, tak jest bardziej historycznie, a po drugie pozwala on odróżnić tę wieś od wyżej wymienionej osady ''Grabnik''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Grabówka''' | ||
+ | |Mikołajki | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Grabowken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1929-45: ''Buchenhagen''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Grabówko''. Postać żeńska jednak zgodna z zapisem gwarowym. | ||
+ | *Gwarowo: ''Grabufka''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Inulec''' | ||
+ | |Mikołajki | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Inulzen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Neufasten''. | ||
+ | *1540 ''Ginoltzken''. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora. Obocznie w XVI w. funkcjonowała forma ''Neu Faschtzen'' (czyli "Nowe Faszcze", p. wyżej ''Faszcze''). W okresie hitlerowskim wprowadzono formę nawiązującą do tej historycznej nazwy. | ||
+ | *W gwarze nazwa wymawiana ''Inułc''. Leyding podaje też formę ''Janulec'', która jednak z pewnością jest wtórna. | ||
+ | *Forma gwarowa: ''ʲinuu̯c''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jora Mała''' | ||
+ | |Mikołajki | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Jauer'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Patrz niżej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jora Wielka''' | ||
+ | |Mikołajki | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Groß Jauer'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Jóra'', ''Jawor''. Forma ''Jóra'' zdaje się być zgodna z zapisami gwarowymi, które sugerują wymowę ''Jura''. Z kolei ''Jawor'' to już fałszywa repolonizacja formy niem. Nazwa jest pochodzenia pruskiego, od nazwy jeziora ''Jorzec'' (1440 ''Jauer''). Nazwa jest etymologicznie związana z bałtyckim słowem oznaczającym "morze" - ''jūra''. | ||
+ | *Gwarowo: (''Mau̯a'', ''Duza'') ''Jura''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Klon''' | ||
+ | |Mikołajki | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klonn'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1938-45: ''Zwergofen''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kulinowo''' | ||
+ | |Mikołajki | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kulinowen'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa w latach 1930-45: ''Waldesruh''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lelek''' | ||
+ | |Mikołajki | ||
+ | |4? 6? | ||
+ | |''Julienthal'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Lekowizna''' (?) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa historycznie problematyczna. W XVII w. miejscowość ta (a może raczej miejscowość leżąca niegdyś na tym samym miejscu) nosiła nazwę ''Lekowizna'' (wg Białuńskiego - ''Lelikowizna'') - por. zapis ''Lekowissna'' z 1638. W materiałach dziewiętnastowiecznych mamy już do czynienia już z majątkiem o nazwie ''Julienthal'', dla której Teka Toruńska podaje intrygujące odpowiedniki polskie: ''Urgintal'' lub ''Urgintayt'', co zdaje się być dość mocno przekształconym fonetycznie spolszczeniem n. niemieckiej. Nieprzypadkowe jest zapewne też podobieństwo tych form do nazwy osady ''Urwitałt'' (p. niżej), położonej w tej samej gminie (gdzie ''Urwitałt'' to prawdopodobnie spolszczenie niemieckiego ''Georgenthal'' > *''Jurgenthal'', co mogło się mieszać z podobnie brzmiącym ''Julienthal''. Ponadto, właścicielem majątku Lekowizna w 1638 r. był ''Jerzy'' Woźnicki, co mogło sprzyjać dalszym skojarzeniom). Dodatkowo, współcześnie w gwarze zanotowano dla tej miejscowości formę ''Urźitau̯t'', co jeszcze mocniej wskazuje na fakt, że dawna nazwa tej miejscowości oraz Urwitałtu mieszały się w miejscowym użyciu. Po wojnie KUNM uchwaliła dla tej osady nazwę ''Lelek'', która jest niemniej problematyczna. Można się w niej doszukać nawiązania do pierwotnej nazwy ''Le(li)kowizna'', a także do wymienianej w SGKP miejscowości ''Leleki'' (niem. ''Lelecken'') w | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa w latach 1938-45: ''Reussenau''. |
− | + | *1365, 1375 ''Rusenow''. Nazwa polska. | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Sadlinki''' | |'''Sadlinki''' | ||
Linia 14 082: | Linia 39 437: | ||
|pruskie (spolonizowane) | |pruskie (spolonizowane) | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1346 ''Czedil'', 1383 ''Czadil'', 1393 ''Czadel''. Nazwa pruska (rekonst. *Sādele), w języku niemieckim przejęta z pol. Podstawę nazwy niemieckiej stanowi prawdopodobnie forma typu *''Siedlin'' (por. 1663 ''Sedlin'') lub *''Siedliny'', ale ostatecznie (w XIX w.) upowszechniła się forma ''Sadlinki'' (może sztucznawa?). |
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wiśliny''' | |'''Wiśliny''' | ||
Linia 14 091: | Linia 39 445: | ||
|niemieckie (hydronimiczne) | |niemieckie (hydronimiczne) | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Mimo, że wieś wzięła nazwa od jakże swojskiej Wisły, brak dla niej przedwojennej polskiej tradycji. Formę ''Wiśliny'' ustalono po wojnie całkowicie arbitralnie (w potocznym użyciu zanotowano też wariant ''Wiślin''). |
|} | |} | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
Już wkrótce. | Już wkrótce. |
Aktualna wersja na dzień 14:06, 7 sty 2024
(Jako, że projekt jest "poważny" i z założenia ma przemówić do szerszego grona, pisany jest w języku radopolskim)
Wstęp
Lepszy wstęp w budowie, to dopiero zaczątek.
Poniższy projekt (wyłącznego autorstwa użytkownika Dynozaura) jest próbą swoistego rozliczenia działalności powojennej Komisji Ustalania Nazw Miejscowości na obszarze zagarniętej przez Polskę po II Wojnie Światowej części Prus (dawnych Prus Wschodnich). Celem projektu jest przyjrzenie się nazwie każdej, nawet najmniejszej miejscowości na tym obszarze i ustalenie, jak nazywała się dana miejscowość przed wojną i skąd pochodziła jej nazwa, czy istnieje jakaś wcześniejsza polska nazwa dla danej miejscowości, czy nazwa ustalona po wojnie ma uzasadnienie historyczne itp. Dla nazw uznanych za sztuczne i niezgodne z tradycją podane są propozycje zmiany nazwy (najczęściej będące polską nazwą używaną przed wojną przez Warmiaków i Mazurów). Mimo to, bezpośrednim celem projektu nie jest wprowadzenie od zaraz reformy nazewniczej w regionie, a raczej wywołanie dyskusji na temat historii obowiązujących nazw miejscowych w regionie i sztucznym pochodzeniu niektórych z nich, a także nad zasadnością wprowadzenia pewnych zmian (zwłaszcza w przypadku miejscowości, których obecne nazwy mają charakter jawnie sztuczny, ideologiczny i nieraz zaciemniający historię miast).
Wszystkie obowiązujące nazwy miejscowości oceniane są w sześciopunktowej skali, podanej w kolumnie "typ nazwy".
- 1 - nazwy typu "1" to nazwy, które istniały w języku polskim już przed wojną, a po wojnie zostały przyjęte w niezmienionej formie. Zasadność tych nazw nie budzi najmniejszej wątpliwości, więc nie kwalifikują się one do żadnej zmiany.
- Nazwy, do których po wojnie dodano dookreślenia oznaczone są gwiazdką jako 1*. Dookreślenia te są ahistoryczne, jednak bywa, że są "złem koniecznym", bez którego trudno byłoby się obyć. Zasadność każdego z tych dookreśleń powinna być przedmiotem indywidualnego rozpatrzenia.
- 2 - nazwy typu "2" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw, ale których nazwy ustalone po wojnie są absolutnie poprawnymi i naturalnie brzmiącymi spolszczeniami nazw pierwotnych, dlatego też nazwy te również nie kwalifikują się do zmiany.
- 3 - nazwy typu "3" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw i których nazwy przedwojenne były czysto niemieckie, genetycznie młode, nie posiadające żadnego starszego pruskiego odpowiednika, a po wojnie przyjęto dla nich całkowicie nowe polskie nazwy, nie nawiązujące w żaden sposób (lub nawiązujące bardzo odlegle) do nazw niemieckich. Takie nazwy są uznane za mało wartościowe, dlatego też według autora nie ma sensu ich zmieniania, gdyż byłoby to zwyczajne zastąpienie jednego neologizmu drugim. Dlatego też w imię "świętego spokoju" nie warto mieszać w takich nazwach.
- 4 - nazwy typu "4" to nazwy miejscowości, które przed wojną posiadały spolszczone nazwy, ale nazwy przyjęte po wojnie różnią się od nich. Mimo to, nie są one całkowicie sztuczne - tzn. posiadają jakieś uzasadnienie historyczne lub różnią się od nazw tradycyjnych jedynie niuansami. Mimo to, nazwy te jako odbiegające od tradycji są uważane za kwalifikujące się do zmiany (jednak są to przypadki mniej priorytetowe niż we dwu poniższych grupach). Właściwe przedwojenne odpowiedniki tych nazw podano w kolumnie "propozycja zmiany nazwy".
- 5 - nazwy typu "5" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw i których nazwy powojenne nie kwalifikują się do grupy 2 (jako, że nie oddają w żaden sposób [tudzież oddają odlegle i/lub niepoprawnie] nazwy przedwojennej) ani do grupy 3 (np. zniszczono nazwę pruską, są niepoprawne słowotwórczo lub zostały uznane za w jakiś sposób szkodliwe dla historii [np. są chrztami pseudodzierżawczymi - tzn. zostały fikcyjnie nazwane od jakiegoś imienia, lub też są nazwami "propagandowymi", nacechowanymi ideologicznie]). Dla takich nazw proponowane są w kolumnie "propozycja zmiany nazwy" nowe spolszczenia nazw pierwotnych, ustalone przez autora (a czasami pochodzące z okresu krótko po wojnie, przed ostatecznym ustaleniem nazewnictwa).
- 6 - nazwy typu "6" to nazwy miejscowości, które przed wojną posiadały spolszczone nazwy i od których celowo po wojnie odstąpiono w celu nadania nowego chrztu nazewniczego. Takie nazwy mają charakter całkowicie sztuczny, nierzadko też propagandowy (dotyczy to przede wszystkim nazw nadanych na cześć jakiejś postaci historycznej, zwykle polskojęzycznych regionalnych działaczy narodowościowych - m.in. Kętrzyn od nazwiska Wojciecha Kętrzyńskiego, Giżycko od Gustawa Gizewiusza itp.) i są uznane za kwalifikujące się do zmiany w pierwszej kolejności. W rubryce "propozycja zmiany nazwy" podane są naturalne przedwojenne odpowiedniki tych nazw.
Nazwy typu 1, 2, 3 są uznane za niekwalifikujące się do zmiany. Dla nazw typu 4, 5, 6 wysokość wartości liczbowej wyraża priorytet wprowadzenia zmiany - im wyższa wartość, tym bardziej należałoby się zastanowić nad zmianą.
Wykaz nazw
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat elbląski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Elbląg | Elbląg (miasto) | 1 | Elbing | starożytne (pruskie lub gockie) | -- |
|
Bielany | Elbląg (miasto) | 2 | Bieland | niemieckie | -- |
|
Dąbrowa | Elbląg (miasto) | 1 | Damerau | niemieckie (zapoż. z polskiego) | -- | |
Dębica | Elbląg (miasto) | 1~4 | Dambitzen | odosobowe (słowiańskie) | (Dębice) | Nazwa dzielnicy (dawnej wsi, kojarzonej głównie z jej centralnym punktem - dużym cmentarzem komunalnym) pokutuje wśród miejscowych w formie Dębica. Formą urzędową, ponadto zwykle pojawiającą się w opracowaniach przedwojennych, są jednak Dębice. |
Drewnik | Elbląg (miasto) | 2~3 | Drewshof | niemieckie | -- |
|
Jelenia Dolina | Elbląg (miasto) | 3 | Hirschkrug | niemieckie | -- | Nie lepiej byłoby użyć dokładnego tłumaczenia n. niem. Jelenia Karczma? |
Krasny Las | Elbląg (miasto) | 4 | Schönwalde | niemieckie | Szynwałd |
|
Modrzewina | Elbląg (miasto) | 2 | Lärchwalde | niemieckie | -- | |
Nowe Pole | Elbląg (miasto) | 2 | Neustädterfeld | niemieckie | -- | Opracowania historyczne używają czasem nazwy Nowomiejskie Pole (dokładniejsze przetłumaczenie nazwy niemieckiej - ta część miasta była niegdyś polem, należącym do elbląskiego Nowego Miasta). Trudno mi jednak powiedzieć, czy była ona kiedykolwiek w faktycznym użyciu. |
Próchnik | Elbląg (miasto) | 6 | Dörbeck | niemieckie | Dyrbek |
|
Rubno Wielkie | Elbląg (miasto) | 2~3 | Groß Röbern | niemieckie | -- |
|
Stagniewo | Elbląg (miasto) | 4 | Stagnitten | pruskie | Stagnity |
|
Stawnik | Elbląg (miasto) | 2 | Klein Teichhof | niemieckie | -- | Oboczne nazwy niem.: Wangenheimshof, Brandshöfchen (daty?). Zapewne od nazwisk różnych właścicieli majątku. |
Warszawskie Przedmieście | Elbląg (miasto) | 5 | Spittelhof | niemieckie | Surwajty |
|
Winnica | Elbląg (miasto) | 2 | Weingarten | niemieckie | -- | |
Witoszewo | Elbląg (miasto) | 3 | Wittenfelde | niemieckie | -- | |
Zakrzewo | Elbląg (miasto) | 6 | Groß Wesseln | niemieckie (nazwiskowe) | Wesołowo | Nazwa majątku (późniejszej dzielnicy Elbląga) Groß Wesseln pochodzi od nazwiska właściciela Wessel. Istnieje jednak przedwojenne spolszczenie Wesołowo (Chojnacki). Po wojnie dzielnicę tę (dawny majątek) nazwano urzędowo Zakrzewo. Niemniej, warto wrócić do starszej n. pol. (już samo jej istnienie jest faktem wartym odnotowania). |
Zawada | Elbląg (miasto) | 3 | Pangritz-Kolonie | niemieckie (nazwiskowe) | -- | |
Zawodzie | Elbląg (miasto) | 5 | Wansau | pruskie? | Wąsowo | Trudno mi powiedzieć, od czego mogłaby się wywodzić oryginalna nazwa tej dzielnicy. Brzmi niezbyt niemiecko, może więc ma pruskie pochodzenie? Tak czy inaczej, daje się łatwo przełożyć na polską fonetykę jako Wąsowo i w taką formę postulowałbym wprowadzić, w miejsce "Zawodzia" (które odnosi się do położenia dzielnicy po drugiej stronie rzeki Elbląg, jednak nie jest to nazwa uzasadniona historycznie). |
Młynary | Młynary | 1 | Mühlhausen | niemieckie | -- | Dawniej też: Miłuza |
Pasłęk | Pasłęk | 1 | Preußisch Holland | niemieckie | -- |
|
Tolkmicko | Tolkmicko | 1 | Tolkemit | pruskie | -- | Dawniej też: Tolkomicko. |
Adamowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 2. Trift | niemieckie | (Olszyna II) |
|
Batorowo | Elbląg | 5 | Neu Terranova | łacińskie | Nowe Nowakowo |
|
Bielnik | Elbląg | 5 | Kraffohlsdorf | niemieckie | Krafuł | Wieś wzięła nazwa od kanału Kraffohlkanal, dziś znanego jako "Kanał Jagielloński" (nazwa wprowadzona po wojnie). Dawniej nazwę tego kanału spolszczano jako Krafuł lub Kanał Krafulski (i tę nazwę wypadałoby przywrócić) i wydaje się logiczne, aby tak samo zwała się nazwana od niego wieś. |
Bogaczewo | Elbląg | 3 | Güldenboden | niemieckie | -- | |
Chlewki | Elbląg | 3 | Melkhof | niemieckie | -- | |
Czechowo | Elbląg | 2 | Böhmischgut | niemieckie | -- | |
Dłużyna | Elbląg | 4~5 | Langenreihe | niemieckie | Długi Rząd | U Leydinga: Długi Rząd. Nazwa ta jest dokładniejszym przetłumaczeniem nazwy niemieckiej. Taką samą spolszczoną nazwę nosiła osada o identycznej n. niem. koło Ząbrowa, gm. Stare Pole (po wojnie Długoszewo - dziś miejscowość ta nie istnieje). Dlatego też takie spolszczenie wydaje się być naturalne. |
Druzieńska Karczma | Elbląg | 2 | Rohrkrug | niemieckie | (Druska Karczma) |
|
Drużno | Elbląg | 2 | Drausenhof | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Gronowo Górne | Elbląg | 1* | Grunau Höhe | niemieckie | (Gronowo) | Dookreślenie "Górne" ma na celu odróżnienie tej miejscowości od innych miejscowości o nazwie "Gronowo" (a jest to mocno rozpowszechniony toponim w tym regionie). Co prawda nie jest ono częścią przedwojennej polskiej nazwy tej wsi, to w tym wypadku można je usprawiedliwić obecnością członu Höhe (w spolszczeniach zwyczajowo pomija się ten dodatek) w niemieckim odpowiedniku. |
Helenowo | Elbląg | 5 | Stutthof | niemieckie | Szczutowo |
|
Jagodno | Elbląg | 5 | Wogenap | pruskie | Wognap |
|
Janowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 4. Trift | niemieckie | (Olszyna IV) | Patrz wyżej: Adamowo. |
Janów | Elbląg | 4 | Hansdorf | niemieckie | Hanuszowo | Do 1999 roku wieś nazywała się oficjalnie Lipniki, nazwę zmieniono urzędowo na Janów (co stanowi nawiązanie znaczeniowe do nazwy pierwotnej). W obiegu podobno funkcjonują obie formy. Żadna z tych form nie jest jednak oryginalnym, przedwojennym spolszczeniem nazwy tej miejscowości, która brzmiała Hanuszowo i w takiej formie należałoby ją przywrócić. |
Józefowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 5. Trift | niemieckie | (Olszyna V) | Patrz wyżej: Adamowo. |
Karczowizna | Elbląg | 2 | Rodland | niemieckie | -- | |
Kazimierzowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 3. Trift | niemieckie | (Olszyna III) |
|
Kępa Rybacka | Elbląg | 1 | Fischerskampe | niemieckie | -- | |
Kępiny Wielkie | Elbląg | 5 | Zeyersniederkampen | hybryda (prus. + niem.) | Surokępy Dolne | Człon Zeyers- w nazwie niemieckiej odnosi się do wsi Zeyer (dziś Kępki, pow. nowodworski, gm. Nowy Dwór Gd.), za którą kryje się staropruski hydronim Sura. Z tego powodu warto by zachować ten źródłosłów w nazwie polskiej. Proponowana nazwa Surokępy zachowuje zarówno prus. hydronim, jak i człon Kampe = kępa, odzwierciedlony w nazwie obecnej. Dookreślenia Małe, Wielkie zostały zastąpione przez Dolne, Górne lepiej odpowiadające -nieder- i -vorder- w nazwach niemieckich. |
Klepa | Elbląg | 1 | Kleppe | pruskie | -- | Nazwa pochodzi od nazwy rzeczki (prawdopodobnie pruskiego pochodzenia), spolszczenie Klepa podaje już SGKP (w kontekscie rzeczki). |
Komorowo Żuławskie | Elbląg | 5 | Kämmersdorf | niemieckie | Poszusty |
|
Krzyż | Elbląg | 2 | Kreutz | niemieckie | -- | |
Myślęcin | Elbląg | 4 | Meislatein | pruskie | Myślatyn |
|
Nowakowo | Elbląg | 2* | Alt Terranova | łacińskie | (Stare Nowakowo) |
|
Nowina | Elbląg | 4 | Neuendorf Höhe | niemieckie | Nowa Wieś |
|
Nowotki | Elbląg | 3 | Nogathaffkampen | niemieckie (pierwszy człon hydr.) | -- |
|
Nowy Dwór | Elbląg | 2 | Neuguth | niemieckie | -- | |
Pasieki | Elbląg | 5 | Bartkamm | pruskie | Bartkajmy | Nazwa pochodzenia pruskiego (1411 Bartkaym). Jak można było ją zniszczyć?! |
Pilona | Elbląg | 2 | Plohnen | pruskie | -- |
|
Nowa Pilona | Elbląg | 2 | Neu Plohnen | pruskie | -- |
|
Przezmark | Elbląg | 1 | Preußisch Mark | niemieckie | -- | Przez wieś przepływa rzeczka Wańkówka (funkcjonuje w spisach od 2005 r., brak nazw hist. i niem.), której nazwa (potocznego pochodzenia) jest pozostałością używanej krótko po wojnie nazwy tej wsi - Wańkowicze (na cześć pisarza Melchiora Wańkowicza, wówczas jeszcze żyjącego). |
Raczki Elbląskie | Elbląg | 5 | Unterkerbswalde | niemieckie | Karczowiska Dolne |
|
Sierpin | Elbląg | 1 | Serpin | pruskie | -- |
|
Tropy Elbląskie | Elbląg | 3 | Streckfuß | niemieckie | -- | |
Ujście | Elbląg | 3 | Elbinger Fahrwasser | niemieckie | -- | Osada uchodzi za część Nowakowa, trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. |
Weklice | Elbląg | 1 | Wöklitz | pruskie | -- | 1294 Wekelicz; 1320 Weklitze; 1361 Wekeletz, Wekelitzce. Nazwa pruska, zapewne o odosobowym charakterze. Obocznie do niej istniała też inna: 1287 Pomenen, 1349 Pomen, również pruskiego pochodzenia. |
Węzina | Elbląg | 5 | Weeskendorf | hybryda (prus. + niem.) | Wąska | Nazwa miejscowości pochodzi od rzeki Wąski (nie "Wąskiej", niem. Weeske), która wbrew pozorom nie pochodzi od polskiego słowa "wąski", ale jest starą nazwą pochodzenia pruskiego (polską wersję tej nazwy należy uznać za adideację). Nazwę "Węzina" można więc najwyżej wywodzić od przymiotnika "wąski" (co zaciemnia pruski źródłosłów tej nazwy), a nie od nazwy rzeki. Dlatego też lepiej ustalić nazwę tej wsi jako tożsamą z nazwą rzeki (co przecież nie jest rzadkością w toponimii). |
Władysławowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 1. Trift | niemieckie | (Olszyna I) | Patrz wyżej: Adamowo. |
Bielica | Godkowo | 5 | Behlendorf | hybryda (prus. + niem.) | Bieliny | Pierwotnie: Belinen (1389). Zapis ten wskazuje na pierwotną nazwę pruską, którą należało spolszczyć jako Bieliny. Dzisiejsza forma jest co najwyżej niedokładnym nawiązaniem. |
Burdajny | Godkowo | 2 | Bordehnen | pruskie | -- | 1297 Burdeyn, 1327 Bordeyn, 1348 Burdein. |
Stary Cieszyn | Godkowo | 2 | Alt Teschen | słowiańskie? | -- | Patrz też: Nowy Cieszyn (gm. Pasłęk) |
Cieszyniec | Godkowo | 2 | Teschenwalde | hybryda (słow. + niem.)? | -- | |
Dąbkowo | Godkowo | 3 | Schönaich | niemieckie | -- | |
Dobry | Godkowo | 1 | Döbern | pruskie | -- |
|
Godkowo | Godkowo | 1 | Göttchendorf | niemieckie lub hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Grądki | Godkowo | 3 | Groß Thierbach | niemieckie | -- | Powojenna polska nazwa wsi nawiązuje do przepływającego przez wieś kanału Grund Graben (pol. powoj. Grądówka lub Cieszyński Rów). |
Grużajny | Godkowo | 2 | Grossainen | pruskie | -- | 1383 Grusieyn, Grusien, 1411-19 Gruseyn. |
Gwiździny | Godkowo | 2 | Pfeiffertswalde | niemieckie | -- | Przyjęta po 1945 nazwa Gwiździny stanowi pośrednie nawiązanie do nazwy niemieckiej - niem. pfeifen znaczy gwizdać (zawarte w tej nazwie miejscowej nazwisko Pfeiffert można przetłumaczyć jako "Gwizdacz"). |
Karwity | Godkowo | 1 | Karwitten | pruskie | -- | 1402-08 Kirwiten. |
Klekotki | Godkowo | 3 | Rudolfsmühle | niemieckie | -- | |
Krykajny | Godkowo | 2 | Krickehnen | pruskie | -- | 1411-19 Krikayn, 1448 Kyrkayn. |
Kwitajny Małe | Godkowo | 2 | Klein Quittainen | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Kwitajny Wielkie | Godkowo | 2 | Groß Quittainen | pruskie | -- |
|
Lesiska | Godkowo | 3 | Reichwalde | niemieckie | -- | |
Łępno | Godkowo | 5 | Lomp | pruskie | Lompy |
|
Miłosna | Godkowo | 2 | Liebenau | niemieckie | -- | |
Nawty | Godkowo | 2 | Nauten | pruskie | -- | 1348 Nauden; 1351 Naudin, Neuden. |
Niekwitajny | Godkowo | 2 | Nektainen | pruskie | -- | 1276 Nequiteyn, Nequityn. U Kohutka i Leydinga Nektajny, co jednak nie pojawia się w żadnych wcześniejszych źródłach, a forma obecna nawiązuje bliżej do najpierwotniejszego brzmienia tej pruskiej nazwy. |
Olkowo | Godkowo | 5 | Alken | pruskie | Alkajny | Na podstawie zapisu Alckeynn (1531), dowodzącego pruskiego pochodzenia tej nazwy, należało ustalić spolszczenie jako "Alkajny". Forma "Olkowo" odzwierciedla tę nazwę co najmniej niedokładnie. Kohutek (ok. 1945 r.) co prawda notuje Alki, ale to raczej jego autorska forma, oparta na niemieckiej, postać *Alkajny wydaje się poprawniejsza. |
Osiek | Godkowo | 3 | Hermsdorf | niemieckie | -- | |
Piskajny | Godkowo | 2 | Peiskam | pruskie | -- |
|
Plajny | Godkowo | 2 | Plehnen | pruskie | -- | 1290 Playnien, Playnen, Pleyn. |
Podągi | Godkowo | 2 | Podangen | pruskie | -- | 1276 Padangin; 1339 Padangme, Padangyn, Padanginen. |
Siedlisko | Godkowo | 3 | Einhöfen | niemieckie | -- | |
Skowrony | Godkowo | 5 | Schmauch | pruskie | Smugi |
|
Stojpy | Godkowo | 2 | Stöpen | pruskie | -- | 1402-08, 1448 Stoypen, 1531 Stoypenn |
Swędkowo | Godkowo | 5 | Schwöllmen | pruskie | Świlmy | 1386 Swylmekaym, 1402-08 Swylmedorff, ok. 1440 Swalmen, 1448 Swilmen, 1531 Schwilmen. Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją spolszczyć. Podobnie nazwaną miejscowość Schwollmen (dziś nieistniejącą, na terenie obecnej gm. Górowo Iławeckie) spolszczono jako Swalmy. Ze względu na dość konsekwentne -i- w najstarszych zapisach, tutaj zdecydowałem zastosować formę Świlmy. Dla prostoty, nie stosuję tu sufiksu -kajmy, który i tak szybko odpadł w tej nazwie. Nie psuje to staropruskiego charakteru nazwy - oboczność najprawdopodobniej miała miejsce już na gruncie języka pruskiego. |
Szymbory | Godkowo | 2 | Schönborn | niemieckie | -- | |
Nowe Wikrowo | Godkowo | 2 | Adlig Wickerau | pruskie? | (Wikrowo Szlacheckie) |
|
Ząbrowiec | Godkowo | 2 | Sommerfeld | niemieckie | -- | Powojenne spolszczenie ma chyba nawiązywać do takich spolszczeń jak Ząbrowo (Sommerau) w powiecie malborskim, gdzie niemiecki rdzeń Sommer- (lato) oddaje słowiański rdzeń ząbr- (żubr). Nieraz bywało też odwrotnie. |
Zimnochy | Godkowo | 5 | Weeskenitt | pruskie | Wisknity |
|
Błotnica | Gronowo Elbląskie | 2 | Schlammsack | niemieckie | -- | |
Dworki | Gronowo Elbląskie | 2 | Dreihöfe | niemieckie | -- | |
Fiszewo | Gronowo Elbląskie | 1 | Fischau | niemieckie | -- | |
Gajewiec | Gronowo Elbląskie | 3 | Kerbshorst | niemieckie | -- | Oboczne warianty potoczne: Gajowiec, Gajewice. |
Gronowo Elbląskie | Gronowo Elbląskie | 1* | Grunau | niemieckie | (Gronowo) |
|
Jasionno | Gronowo Elbląskie | 2 | Eschenhorst | niemieckie | -- |
|
Jegłownik | Gronowo Elbląskie | 6 | Fichthorst | niemieckie | Nowa Cerkiew | Obecna wieś Jegłownik powstała z powojennego połączenia trzech wsi o nazwach Fichthorst, Neukirch in der Niederung i Friedrichsberg. Ta druga posiadała przed wojną polską nazwę Nowa Cerkiew (zob. też Pogrodzie, niem. Neukirch Höhe - jest to jeden z wielu takich dubletów nazewniczych na Żuławie i Wysoczyźnie - por. też Gronowo Górne i Elbląskie, Wilkowo i Wierciny) i chyba warto byłoby ją przywrócić na mapę. Dzisiaj granica pomiędzy trzema dawnymi wsiami jest już kompletnie zatarta. |
Karczowiska Górne | Gronowo Elbląskie | 2 | Oberkerbswalde | niemieckie | -- |
|
Kopanka | Gronowo Elbląskie | 3 | Hoppenau | niemieckie | -- |
|
Mechnica | Gronowo Elbląskie | 2 | Moosbruch | niemieckie | -- | |
Mojkowo | Gronowo Elbląskie | 3 | Möskenberg | niemieckie | -- | Potocznie także: Majkowo. |
Nogat | Gronowo Elbląskie | 1 | Nogathau | hydronimiczne | -- | W użyciu także forma Nogatowo, która w moim odczuciu lepiej oddaje formę niemiecką, gdzie -au może mieć pochodzenie słowiańskie (-owo lub -ów) bądź pruskie (-aws). Niemniej, nie zmieniam formy obecnej, gdyż zachowuje ona w pełni hydronimiczną podstawę, a także jest notowana u Kohutka jako nazwa tej wsi. |
Nowy Dwór Elbląski | Gronowo Elbląskie | 1* | Neuhof | niemieckie | (Nowy Dwór) | |
Oleśno | Gronowo Elbląskie | 6 | Preußisch Königsdorf | niemieckie | Pruska Królewska Wieś | W dokumentach polskich - 1565 Pruski Kinisdorph, 1661 Pruska Królewska Wieś. Nazwa wsi była najwyraźniej związana z nazwą położonej nieopodal wsi Königsdorf, dawn. pol. Królewska Wieś (ob. Królewo, gm. Stare Pole). Po wojnie zerwano ten związek, chyba głównie przez niewygodny dla ówczesnej władzy człon Pruski. Teoretycznie możliwy jest też wariant Królewo Pruskie - ze współczesnym spolszczeniem nazwy Königsdorf (nie jest on jednak zgodny z przekazami historycznymi). |
Rozgart | Gronowo Elbląskie | 4 | Preußisch Rosengart | niemieckie | Rozengart Pruski | Przed wojną n. tej wsi i sąsiednich Różan spolszczano jako Rozengart (Pruski, Stary). KUNM postanowiła nadać im różne nazwy, chociaż w przypadku wsi Rozgart zachowano jej odniemiecki charakter, usuwając jedynie morfem -en- (dość dziwne posunięcie KUNM, być może chodziło o nawiązanie do gwarowego ap. rozgart "ogrodzone pastwisko"). |
Różany | Gronowo Elbląskie | 4 | Alt Rosengart | niemieckie | Rozengart Stary | Do 2008 oficjalnie Rożany. |
Szopy | Gronowo Elbląskie | 3 | Aschbuden | niemieckie | -- | Czy Budy (Budé) Ceynowy to ta miejscowość? |
Wikrowo | Gronowo Elbląskie | 1 | Wickerau | pruskie | -- |
|
Balewo | Markusy | 1 | Baalau | pruskie | -- | |
Brudzędy | Markusy | 1 | Brodsende | olęderskie? | -- |
|
Nowe Dolno | Markusy | 3 | Neu Dollstädt | niemieckie | -- | |
Stare Dolno | Markusy | 3 | Alt Dollstädt | niemieckie | ||
Dzierzgonka | Markusy | 2 | Sorgenort | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Jezioro | Markusy | 1? | Thiensdorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Jurandowo | Markusy | 3 | Rosenort | niemieckie | -- | Może zamiast nacechowanego ideologicznie nowotworu Jurandowo (odwołanie do Juranda ze Spychowa) lepsza byłaby jakaś nazwa związana z "różą", obecną w n. niem. (np. Różnowo)? |
Kępniewo | Markusy | 1 | Kampenau | pruskie lub olęderskie | -- | |
Nowe Kępniewo | Markusy | 1 | Neu Kampenau | pruskie lub olęderskie | -- | |
Krzewsk | Markusy | 6 | Hohenwalde | niemieckie | Hochwałd | U Ceynowy Hochwałd. Nawet jeżeli to sztuczna forma, to wydaje się bardziej wartościowa niż "Krzewsk". |
Markusy | Markusy | 1 | Markushof | niemieckie | -- | Dawniej też: Markusowo, Markuszew. |
Rachowo | Markusy | 6 | Kronsnest | niemieckie | Kronest | Przed wojną nazwa spolszczona jako Kronest (rzadziej Krosnest, Krosnet). Nazwa przyjęta po wojnie raczej bez uzasadnienia. |
Stalewo | Markusy | 1 | Stalle | pruskie? | -- |
|
Stankowo | Markusy | 5 | Stühmswalde | hybryda (prus. + niem.) | Sztumkowo | 1623 Stuhmischwalde. Nazwa nawiązująca do miasta Sztum. Chyba warto by ten źródłosłów uszanować, zwłaszcza że nazwa Sztumu pochodzi z języka staropruskiego. Rozsądnym wydaje się być więc wariant Sztumkowo, podawany przez Leydinga. Na pewno jest on lepszy od ahistorycznej n. Stankowo (pseudodzierżawczej), wprowadzonej przez KUNM. |
Topolno Małe | Markusy | 3 | Klein Tippeln | niemieckie | -- | Patrz też: Topolno Wielkie (gm. Rychliki). |
Tynowo | Markusy | 1 | Thienhof | hybryda (prus. hydronim + niem.) | -- |
|
Węgle | Markusy | 1 | Wengeln | polskie? | -- |
|
Żukowo | Markusy | 6 | Reichhorst | niemieckie | Rychorst |
|
Wiśniewo | Markusy | 6 | Augustwalde | niemieckie (odimienne) | Augustowo | U Ceynowy Augustowo. |
Złotnica | Markusy | 2 | Güldenfelde | olęderskie | -- | |
Zwierzno | Markusy | 4 | Thiergart | niemieckie | Tyrgart | Choć nazwa Zwierzno oddaje znaczenie nazwy pierwotnej, to wieś ta nosiła już spolszczoną nazwę przed wojną (Tyrgart). |
Zwierzeńskie Pole | Markusy | 4 | Thiergartsfelde | niemieckie | Tyrgardzkie Pole |
|
Żółwiniec | Markusy | 6 | Wengelwalde | prawdop. olęderskie | Węgle-Południe |
|
Żurawiec | Markusy | 3 | Schwansdorf | niemieckie | -- | Nie jest jasne, dlaczego zastąpiono łabędzia (Schwan) żurawiem. Nie wynika to z żadnej tradycji, więc można się jedynie dziwować... |
Huta Żuławska | Milejewo | 1* | Hütte | niemieckie | (Huta) |
|
Jagodnik | Milejewo | 3 | Behrendshagen | niemieckie | -- | Obocznie w PRNG: Jagodowo. |
Kamiennik Wielki | Milejewo | 5 | Groß Stoboi | pruskie | Stobajny Wielkie |
|
Majewo | Milejewo | 2 | Maibaum | niemieckie | -- | |
Milejewo | Milejewo | 5 | Trunz | pruskie | Truńce | Nazwa "Milejewo" dla tej wsi jest powojennym chrztem nazewniczym, nie mającym żadnego historycznego uzasadnienia. Chrzest ten zastąpił oryginalny toponim Trunz, niewątpliwie pruskiego pochodzenia (1320 Truntczen), który zgodnie z zasadą zachowywania nazw pochodzenia staropruskiego powinien był być spolszczony fonetycznie, a nie odrzucony. Jedyną przedwojenną (a właściwie wojenną) próbą spolszczenia oryginalnej nazwy tej wsi jest Tranc u Kohutka (oprócz tego pisze on o Trąckich lub Trunckich Górach, co implikuje formy *Trąc, *Trunc), jednak wobec nieudolności i sztuczności tych form, decyduję się zastosować autorskie spolszczenie Truńce, chyba milsze dla ucha. |
Ogrodniki | Milejewo | 4 | Baumgart | niemieckie | Bągart | |
Piastowo | Milejewo | 5 | Königshagen | odosobowe | Kunikowo | Nazwa "Piastowo" jest nazwą sztuczną, nacechowaną ideologicznie (odwołanie do polskiej dynastii Piastów). W moim odczuciu, takie nazwy szkodzą historii regionu. Nazwa oryginalna Königshagen wbrew pozorom nie pochodzi od niemieckiego słowa König (król), o czym świadczy pierwotny zapis jako Kunekehayn, tylko od nazwiska Kuneke, Kuncke, któremu przypisuje się staropruskie pochodzenie. Na tej podstawie, autor proponuje nowe spolszczenie Kunikowo. |
Pomorska Wieś | Milejewo | 1 | Pomehrendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Rychnowy | Milejewo | 1 | Rückenau | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Reichenau (1300 Reichenaw), stąd notowana od XVI w. forma spolszczona. |
Stoboje | Milejewo | 2 | Klein Stoboi | pruskie | Stobajny Małe |
|
Stodolniki | Milejewo | 3 | Teckenort | niemieckie | -- | |
Wilkowo | Milejewo | 1 | Wolfsdorf Höhe | niemieckie | -- | |
Zajączkowo | Milejewo | 6 | Haselau | niemieckie | Hazelewo | Przedwojenne spolszczenie brzmi Haslewo lub Hazelewo. Przyjęta po wojnie nazwa Zajączkowo, nie dość że zrywa z tradycją, to jeszcze jest niepoprawnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej, która najprawdopodobniej odnosi się nie do "zająca" (Hase), lecz "leszczyny" (Hasel). |
Zalesie | Milejewo | 3 | Schönmoor | niemieckie | -- | |
Błudowo | Młynary | 1 | Bludau | pruskie | -- |
|
Bronikowo | Młynary | 2 | Brünneckshof | niemieckie | -- | |
Broniszewo | Młynary | 3 | Monbrunsdorf | niemieckie | -- | Obeczna nazwa niem. Brunsdorf. |
Gardyny | Młynary | 2 | Gardienen | pruskie | -- | |
Janiki Pasłęckie | Młynary | 5 | Jonikam | pruskie | Janikajmy | 1344 Jonekaym. Nazwa pruska. Chociaż nazwa przyjęta przez KUNM oddaje rdzeń oryginału, to jednak zaciera jego pruskie pochodzenie, usuwając pruską końcówkę. Lepsza byłaby więc forma Janikajmy, w pełni oddająca pruskie pochodzenie oryginało. Ponadto, forma ta ma tę przewagę, że jest unikatowa, a więc nie wymaga dookreślenia "Pasłęckie". |
Karszewo | Młynary | 1 | Karschau | pruskie | -- |
|
Kobyliny | Młynary | 1~2 | Kobiling | słowiańskie? | -- | U Chojnackiego jako Kobylin. Trudno mi jednak ocenić wartość tego przekazu (brak innej tradycji). Przydałyby się informacje etym. |
Krasinek | Młynary | 3 | Schönfeld | niemieckie | -- | |
Kraskowo | Młynary | 3 | Schönfließ | niemieckie | -- | Nazwa niem. pochodzi od dawnej, obocznej nazwy rzeczki Dony (niem. Donne, dawniej też Schönfließ). Obecnie funkcjonuje dla niej wtórna nazwa "Dzikówka", którą należy zwalczać. |
Kurowo Braniewskie | Młynary | 1* | Kurau | pruskie | (Kurowo) |
|
Kwietnik | Młynary | 5 | Adlig Blumenau | niemieckie | Trynty | Znana jest pierwotna pruska nazwa tej miejscowości - Thrinten (1299). Po wojnie przeoczono ten fakt i zamiast ustalić polską nazwę jako Trynty, przełożono najniepotrzebniej nazwę niemiecką. |
Mikołajki | Młynary | 1 | Nikolaiken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Młynarska Wola | Młynary | 5 | Herrndorf | niemieckie | Pańska Wieś | U Leydinga: Pańska Wieś (obocznie do nazwy obecnej), dokładne tłumaczenie n. niem. |
Myśliniec | Młynary | 5 | Jägeritten | pruskie | Jekryty |
|
Nowe Monasterzysko | Młynary | 2 | Neu Münsterberg | niemieckie | -- | |
Stare Monasterzysko | Młynary | 2 | Alt Münsterberg | niemieckie | -- | |
Nowe Sadłuki | Młynary | 1 | Neu Sadlucken | pruskie | -- |
|
Ojcowa Wola | Młynary | 2 | Vaterswille | niemieckie | -- | |
Olszówka | Młynary | 2 | Erlau | niemieckie | -- | |
Płonne | Młynary | 3 | Lohberg | niemieckie | -- | Powojenna n. pol. Płonne (a także notowany przez Leydinga wariant Żarowo) zdają się nawiązywać do znaczenia niem. loh "palący się jasno, płonący". Autorzy NMP jednak wywodzą nazwę niem. od ap. Loh (śrdniem. lō) "lasek, zagajnik, zarośla, polana". |
Podgórze | Młynary | 3 | Greulsberg | niemieckie | -- | |
Rucianka | Młynary | 3 | Moorbruch | niemieckie | -- | Obecna nazwa wsi nawiązuje do wcześniejszych polskich nazw sąsiedniego Wierzna - Ruciany, Rucianka (p. Wierzno Wielkie w gm. Frombork). |
Sąpy | Młynary | 1 | Sumpf | niemieckie? | -- |
|
Sokolnik | Młynary | 2 | Falkhorst | niemieckie | -- | |
Sucha | Młynary | 1 | Suche | polskie? | -- | Potrzebne informacje co do pochodzenia nazwy. Co prawda, polska forma Sucha pojawia się u Chojnackiego, nie wiadomo jednak, czy jest to tylko spolszczenie n. niem., czy faktyczny źródłosłów nazwy. |
Warszewo | Młynary | 5 | Judendorf | niemieckie | Żydowo |
|
Włóczyska | Młynary | 5 | Vierzighuben | niemieckie | Wierzguby | U Leydinga Wierzguby, co jest naturalnym spolszczeniem fonetycznem n. niemieckiej. |
Zastawno | Młynary | 2? | Schönberg | niemieckie | -- |
|
Zaścianki | Młynary | 3 | Schwangen | niemieckie? | -- | Według kartoteki NMP, nazwa pierwotnie niemiecka od niem. Schwand, Schwang w znaczeniu "nieurodzajny skrawek ziemi, przerzedzenie w lesie". Chociaż kusi podobieństwo brzmienia do n. wsi Swajnie (niem. Schwengen) w pow. lidzbarskim o udokumentowanym pruskim pochodzeniu, to jednak brak starych zapisów dla tej nazwy wskazywałby na niemieckie pochodzenie. |
Anglity | Pasłęk | 2 | Angnitten | pruskie | -- | 1335 Angliten, ok. 1550 Ankelitten. |
Aniołowo | Pasłęk | 5 | Rapendorf | hybryda (prus. + niem.) | Rapoty | Zapis Rapotendorf z 1316 wskazuje na pierwotne prus. *Rapōtai (z niem. dostawką -dorf), dlatego też spolszczenie należałoby ustalić jako Rapoty. Tymczasem, zamiast tego ustalono po wojnie nazwę Aniołowo, która nawiązuje do znaczenia nazwy pruskiej (Rapy to duchy opiekuńcze w religii Prusów, porównywane często do judeochrześcijańskich aniołów), ale łamie zasadę, że staropruskich nazw nie powinno się tłumaczyć, tylko oddawać fonetycznie. |
Awajki | Pasłęk | 2 | Awecken | pruskie | -- | 1333 Awayken, 1404 Aweyken. |
Bądy | Pasłęk | 2 | Bunden | pruskie | -- | |
Borzynowo | Pasłęk | 2 | Briensdorf | niem. odosobowe | -- | Pierwotny zapis: Borynsdorf (1335). U podstawy tej nazwy leży nazwisko pierwotnego właściciela wsi - Hermana Boryna (słowiańskiego lub pruskiego pochodzenia). Powojenna nazwa Borzynowo dobrze spolszcza tę starą nazwę (choć może teoretycznie poprawniejsze byłoby Borynowo, tak jak u Leydinga?). |
Brzeziny | Pasłęk | 5 | Emilienhorst | niemieckie | Emilin | U Leydinga: Emilin (co stanowi nawiązuje do n. niem.). |
Buczyniec | Pasłęk | 2 | Buchwalde | niemieckie | -- | |
Cierpkie | Pasłęk | 3 | Friedheim | niemieckie | -- | |
Nowy Cieszyn | Pasłęk | 2 | Neu Teschen | słowiańskie? | -- | Patrz też: Stary Cieszyn (gm. Godkowo). |
Czarna Góra | Pasłęk | 5 | Juden | niemieckie | Żydy |
|
Dargowo | Pasłęk | 2 | Dargau | pruskie | -- | 1374 Dargaw, 1411-19 Dergaw. |
Dawidy | Pasłęk | 2 | Davids | niemieckie (imienne) | -- | Niem. także Davidskrug. |
Drulity | Pasłęk | 2 | Draulitten | pruskie | -- | 1435 Drulyten, 1543 Traulitten. |
Gibity | Pasłęk | 2 | Giebitten | pruskie | -- | |
Gołąbki | Pasłęk | 3 | Spittels | niemieckie | -- | |
Gryżyna | Pasłęk | 2 | Greißings | pruskie? | -- |
|
Gulbity | Pasłęk | 2 | Golbitten | pruskie | -- |
|
Kajmy | Pasłęk | 2 | Kaymen | pruskie | -- | 1448 Kayn, 1531 Kaym. |
Kawki | Pasłęk | 2 | Kocken | pruskie | -- | Przypuszczalnie niem. Kocken z wcześniejszego prus. *Kauk-, co pochodzi od Kauks (diabeł, demon) - stąd powojenna polska forma (tylko pozornie związana z "kawką" - ptakiem). |
Kąty | Pasłęk | 2 | Kanthen | pruskie | -- | |
Kielminek | Pasłęk | 2 | Köllming | pruskie | -- | 1328 Kellmenike, Kolmenig, Kelmenick. |
Kopina | Pasłęk | 5 | Koppeln | pruskie | Kopiel |
|
Krasin | Pasłęk | 3 | Schönfeld | niemieckie | -- | Nazwa położonej obok wsi pochylni Oleśnica nawiązuje zapewne do jakiejś przejściowej n. pol. tej wsi, używanej krótko po wojnie przez nowych osadników. |
Kronin | Pasłęk | 2 | Krönau | pruskie | -- | Najstarsze zapisy: 1319 Crenyn, 1411/19 Cronyn. Słusznie więc sufiks -in. |
Krosienko | Pasłęk | 2 | Krossenfeld | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Krosno | Pasłęk | 1 | Krossen | pruskie | -- |
|
Kudyny | Pasłęk | 2~5? | Komthurhof | niemieckie (zepsute z prus.) | (Kojtyny?) | Pierwotnie n. pruska: Cotin, Cotyn (1319), Koythen (1327), Cotyn (1427), wtórnie Ko(y)tenhöfen, Kuntenhof (XVI-XVIII w.), co ostatecznie adideowano do postaci Komthurhof (niby "dwór komtura"). Zapisy pierwotne dla wsi wskazują na formę prus. *Kait-in- (co poprawniej byłoby spolszczyć jako *Kojtyny), ale nazwa pobliskiego lasu (od którego prawdopodobnie ta wieś oraz pobliski Kudyński Bór wzięły nazwę) widnieje w starych zapiskach jako Kudyn (1329), Cudynn (1351). Jeżeli uznać, że nazwy te były tożsame, to można by uznać współczesną formę Kudyny za poprawną. |
Kudyński Bór | Pasłęk | 2~5 | Komthurwald | niemieckie (zepsute z prus.) | (Kojtyński Bór?) | Patrz wyżej: Kudyny. |
Kupin | Pasłęk | 2 | Kopiehnen | pruskie | -- |
|
Nowe Kusy | Pasłęk | 2 | Neu Kußfeld | niemieckie | -- | Nazwa pochylni Całuny, położonej nieopodal, utrwala przejściową polską nazwę tej wsi, używaną krótko po wojnie. Wariant ten opiera się na skojarzeniu z niem. küßen - całować. |
Stare Kusy | Pasłęk | 2 | Alt Kußfeld | niemieckie | -- | W pobliżu wsi Stare i Nowe Kusy płynie rzeczka zwana Miłą lub Kusą (niem. Kußfelderfließ). Jednak jej pierwotna, staropruska nazwa to Dumina (1266 Dumine) i taką nazwę należałoby przywrócić (ma ona też polską tradycję - używa jej SGKP). |
Kwitajny | Pasłęk | 1 | Quittainen | pruskie | -- | 1281, 1350 Quitteyn; 1411-19 Quittin. |
Leszczyna | Pasłęk | 2 | Hasselbusch | niemieckie | -- | |
Leżnica | Pasłęk | 5 | Lägs | pruskie | Łajsno |
|
Łączna | Pasłęk | 2 | Wiesenhof | niemieckie | -- | |
Łukszty | Pasłęk | 2 | Luxethen | pruskie | -- | 1295, 1385 Laucosede; 1411-19 Lawxetin. Według Kohutka pol. Luksety, co jest pisownianym przejęciem formy niem., ale ze względu na fakt, że forma ta pojawia się nigdzie indziej, nie sądzę aby było warto "poświęcać" dla niej nazwę obecną, wcale nie gorszą. |
Maciejowizna | Pasłęk | 2 | Matzweißen | hybryda? | -- | Nazwa o niejasnym pochodzeniu. Pierwotne zapisy: 1527 Matzweis, 1543 Maczweisen, 1590 Maczwoyse. Słownik etymologiczny Rymuta sugeruje, że mogą one oddawać polską formę Wieś Macieja (Macieja Wieś), ale to dość życzeniowa etymologia. Pierwszy człon zdecydowanie ma związek z imieniem Maciej (niem. zdrobnienie Matz od Matthias). W członie drugim może należy doszukiwać się pochodzenia pruskiego? W każdym razie, powojenne spolszczenie Maciejowizna z grubsza oddaje fonetykę nazwy. |
Majki | Pasłęk | 2 (4?) | Mäken | odosobowe | (Maki?) | Nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od nazwiska Hansa Meckena, ale samogłoska w tej nazwie była w historii bardzo chwiejna (por. zapisy 1531 Maucken, 1577 Mecken, 1600 Mocken itp.), co czyni spolszczenie Majki mocno arbitralnym. U Chojnackiego pojawia się spolszczenie Maki, ale trudno powiedzieć, na ile jest ono autentyczne. |
Malinowo | Pasłęk | 2 | Amalienhof | niemieckie | -- | Spolszczenie Amalienhof jako Malinowo zostało zaczerpnięte od wioski o tej samej nazwie w gminie Działdowo. |
Marianka | Pasłęk | 2 | Marienfelde | niemieckie | -- | |
Marzewo | Pasłęk | 2 | Mahrau | pruskie | -- |
|
Nowa Wieś | Pasłęk | 1 | Neuendorf | niemieckie | -- | |
Nowiny | Pasłęk | 2 | Neufelde | niemieckie | -- | |
Owczarnia | Pasłęk | 2 | Schäferei | niemieckie | -- | |
Piergozy | Pasłęk | 2 | Pergusen | pruskie | -- |
|
Piniewo | Pasłęk | 2 | Pinnau | pruskie | -- | |
Pólko | Pasłęk | 3 | Freifelde | niemieckie | -- | |
Robity | Pasłęk | 1 | Robitten | pruskie | -- | 1318 Rubiten. Wieś założona na polu Pastalwe (1318). Obie nazwy pruskie. |
Rogajny | Pasłęk | 2 | Rogehnen | pruskie | -- | 1329, 1330 Rogayn. |
Rogowo | Pasłęk | 1 | Rogau | pruskie | -- | 1356 Rogow, 1361 Rogaw. Nazwa pruska, ponowiona od n. rzeczki Rogowa (potocznie zwana "Bierutówką", od przejściowej nazwy Pomorskiej Wsi [zob. tam], co należy koniecznie wyrugować). |
Rydzówka | Pasłęk | 3 | Kalthof | niemieckie | -- | Powojenna nazwa nawiązuje do znajdującego się w pobliżu wsi pagórka Reitzken Berg (95 m), którego polską nazwę KUNM ustaliła w formie Rydzówka. Potrzebne dalsze badania, co do etymologii nazwy tej górki (chociaż jest to wyraźnie nazwa nieniemiecka, zapewne staropruska) i na ile bliska potencjalnemu oryginałowi jest forma obecna (sądząc po formie niemieckiej, może poprawniejszym spolszczeniem byłoby Rydzki lub Rydzek?). |
Rzeczna | Pasłęk | 5 | Weeskenhof | hybryda (prus. hydronim + niem.) | Wąski Dwór |
|
Rzędy | Pasłęk | 5? | Rahnau | pruskie? | Raniewo (?) | Potrzebne informacje, co do pochodzenia nazwy niem. oraz zapisy źródłowe. Prawdopodobnie mamy tu do czynienia z nazwą pruską. |
Sakówko | Pasłęk | 3 | Charlottenhof | niemieckie (odimienne) | -- | |
Sałkowice | Pasłęk | 5 | Zallenfelde | niemieckie | Sała |
|
Skolimowo | Pasłęk | 5 | Skollmen | pruskie | Skolimy | 1350 Skolmen, 1448 Scolim. Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją oddać wierniej (bez niepotrzebnego sufiksu -owo). Pierwotnie wieś nosiła inną nazwę, również pruską, zapisaną jako Wurgeln (1330); Wargalin, Worgalin (1385). Leyding używa formy Worgalin jako spolszczonej (obocznie do "Skolimowa"), aczkolwiek moim zdaniem najlepiej byłoby oddać oryginał jako Skolimy (ewentualnie Skolim - do Skolimia, w Skolimiu. |
Sokółka | Pasłęk | 3 | Sangershausen | niemieckie | -- | |
Stegny | Pasłęk | 2 | Steegen | pruskie | -- | 1328, 1335 Stegen; 1411-19 Steegin. Nazwa pruska, prawdopodobnie bez związku ze Stegną (woj. pomorskie, pow. nowodworski), której nazwa uchodzi za słowiańską. |
Surowe | Pasłęk | 6 | Schönau | niemieckie | Szonowo | Kohutek spolszczył n. niem. jako Szonów (być może zaczerpnął tej formy z map lub oparł się na spolszczeniach nazw znanych ze Śląska, skąd pochodził). Chyba lepsze to od nazwy obecnej, ahistorycznej. Formant -ów jest jednak w polskiej toponimii Prus bardzo rzadki i chyba lepiej poprawić tę nieregularność, aby lepiej odpowiadała lokalnym uwarunkowaniom nazewniczym (por. też Szonowo k. Malborka - obecnie "Kraśniewo"). |
Talpity | Pasłęk | 2 | Talpitten | pruskie | -- |
|
Tulno | Pasłęk | 2 | Taulen | pruskie? | -- | |
Tumpity | Pasłęk | 2 | Tompitten | pruskie | -- |
|
Wakarowo | Pasłęk | 5 | Wackelsdorf | niemieckie (hybryda?) | Kaukieny | Najstarsze zapisy: 1349 Kauken, Kaukeyne; poł. XV w. Kaukeyne, Kaukone; 1427 Kaukonen vel Waycesdorff. Pierwotna nazwa tej miejscowości była więc pruska, prawdopodobnie od rdzenia kauk- "bies, zły duch w religii Prusów". Późniejsza nazwa Wackelsdorf zdaje się być hybrydą, pochodzącą od pruskiej nazwy osobowej Wayke, Waikel (tak według R. Przybytek) i chyba do tej etymologii próbuje nawiązać współczesne spolszczenie Wakarowo, chociaż moim zdaniem niedokładnie. Już bliższy prawdzie zdaje się podawany przez Leydinga wariant Waklewo, ale moim zdaniem najlepiej byłoby chyba nawiązać do nazwy pierwotnej - być może w formie Kaukieny (por. podobną n. m. litewską Kaukėnai [spolszczone Kaukieny], obecne "Jasnoje" na północnym skraju obw. królewieckiego). |
Wikrowo | Pasłęk | 1 | Wickerau | pruskie | -- | Pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie: Gemmyten (1327), Gemiten (1335, 39) oraz Wickeraw (1339), Wickarow (1354). Ostatecznie przetrwała ta druga, później spolszczona jako Wikrowo. |
Wójtowizna | Pasłęk | 2 | Vogtshof | niemieckie | -- | |
Zielno | Pasłęk | 4 | Solainen | pruskie | Solajny |
|
Zielonka Pasłęcka | Pasłęk | 4 | Grünhagen | niemieckie | Gronajny | Przed wojną spolszczenie fonetyczne. |
Zielony Grąd | Pasłęk | 3 | Schönwiese | niemieckie | -- | |
Barzyna | Rychliki | 5 | Wiese | niemieckie | Wizna |
|
Budki | Rychliki | 2 | Bodeck | niemieckie | -- | |
Buczyniec | Rychliki | 2 | Buchwalde | niemieckie | -- | |
Dymnik | Rychliki | 5 | Stein | niemieckie (zepsute z prus.?) | Dymsztyn |
|
Dziśnity | Rychliki | 2 | Dosnitten | pruskie | -- | Pierwotnie *Disenītai (por. Dziśnity, gm. Małdyty). |
Gołutowo | Rychliki | 5 | Güntersdorf | niemieckie | Gołtowity | Pierwotna nazwa pruska: 1364 Goltawit, Gultewite, Goltwyten. Obecne spolszczenie oddaje ją w sposób zniekształcony. |
Grądowy Młyn | Rychliki | 2 | Grundmühle | niemieckie | -- | |
Jankowo | Rychliki | 1 | Jankendorf | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Jelonki | Rychliki | 2 | Hirschfeld | niemieckie | -- | Koło wsi znajduje się pochylnia Jelenie. Nazwa pochylni utrwala używany krótko po wojnie wariant polskiej nazwy tej wsi. |
Kiersity | Rychliki | 2 | Kerschitten | pruskie | -- | 1303 Kersiten, Kirsiten |
Krupin | Rychliki | 2 | Krapen | pruskie | -- | 1321 Craupeyne; 1323 Craupin, Craupeyn |
Kwietniewo | Rychliki | 2 | Königlich Blumenau | niemieckie | -- | Nazwa w latach 1931-45: Königsblumenau |
Lepno | Rychliki | 5? | Löpen | pruskie | Lepkajmy |
|
Liszki | Rychliki | 5 | Leisten | pruskie | Delisty | 1427 Delisten, 1448 Dalisten, 1539 Leiste. Nazwa pochodzenia pruskiego. Powojenna forma Liszki oddaje ją bardzo niedokładnie (trochę bliższa, acz wciąż niedokładna jest Leydingowa forma Listwy). Chyba najlepiej byłoby wprowadzić formę nawiązującą do najpierwotniejszych zapisów, nieskażonych niemieckim wpływem. |
Marwica | Rychliki | 1? | Marwitz | słowiańskie? | -- |
|
Mokajny | Rychliki | 2 | Storchnest | niemieckie | (Mokajmy) |
|
Powodowo | Rychliki | 4 | Powunden | pruskie | Powundy | 1285 Powunden, 1299 Powiden. Nazwa pruska, po wojnie spolszczona niedokładnie, z adideacją i nieetymologicznym dodatkiem przedrostka -owo. Lepsza jest używana przez Kohutka forma Powundy, blisko oddająca oryginał. |
Protowo | Rychliki | 2 | Prothen | pruskie | -- | 1287 Porotowe, 1437 Protheyn. Nazwa pruska, w zapisach widać wahania między sufiksem -aw-, a -ain-. Przyjęta po wojnie forma polska Protowo nawiązuje do najstarszego zapisu nazwy. Gdyby oprzeć się na postaci nowszej, można by spolszczyć tę nazwę jako Protajny (por. wieś Protajny pod Dzierzgonią). |
Rejsyty | Rychliki | 2 | Rossitten | pruskie | -- | 1329 Reysitein, 1347 Reisethin |
Rychliki | Rychliki | 2 | Reichenbach | niemieckie | -- | Nazwa powojenna nawiązuję do takich spolszczeń jak Rychnowo dla Reichenau, gdzie niemiecki rdzeń Reich- adideowany jest do polskiego przymiotnika rychły. |
Sójki | Rychliki | 5 | Köxten | pruskie | Kiekszty |
|
Śliwica | Rychliki | 5 | Nahmgeist | pruskie | Namieść |
|
Święty Gaj | Rychliki | 2 | Heiligenwalde | niemieckie | -- |
|
Świdy | Rychliki | 2 | Schweide | pruskie | -- | 1287 Swyden, 1419 Sweyden. |
Topolno Wielkie | Rychliki | 3 | Groß Tippeln | niemieckie | -- | Patrz też: Topolno Małe (gm. Markusy). |
Wopity | Rychliki | 2 | Opitten | pruskie | -- | 1350 Wopitigen, 1375 Wopitten. |
Wysoka | Rychliki | 2 | Hohendorf | niemieckie | -- | |
Bogdaniec | Tolkmicko | 5 | Hohenhaff | niemieckie | Wysoka | Według powojennych ustaleń KUNM, miejscowość miała nazywać się Wysoka (co jest tłumaczeniem pierwszego członu nazwy niem.), jednak "zwyciężyła" używana potocznie przez osadników nazwa "Bogdaniec" (pierwotnie odnosiła się ona do położonego nieopodal Suchacza). Nazwa ta jest tworem o zabarwieniu "patriotycznym" (odwołanie do Zbyszka z Bogdańca - bohatera Krzyżaków). Tego typu zideologizowanych nazw należałoby unikać. |
Brzezina | Tolkmicko | 2 | Birkau | niemieckie | -- | Wieś założona w lesie o nazwie Dinau. Czy jest to nazwa pochodzenia pruskiego? |
Chojnowo | Tolkmicko | 6 | Konradswalde | niemieckie | Koniecwałd | |
Janówek | Tolkmicko | 2 | Hansdorf | niemieckie | -- | |
Kadyny | Tolkmicko | 1 | Cadinen | pruskie | -- | 1255 Terra Kadinensi, 1324 Kudyn, 1354 Kudien. Nazwa pruska. |
Kamionek Wielki | Tolkmicko | 4 | Groß Steinort | niemieckie | Sztynort |
|
Kikoły | Tolkmicko | 2 | Kickelhof | niemieckie | -- |
|
Łęcze | Tolkmicko | 1 | Lenzen | pruskie | -- | 1268 Landesen, 1298 Lentzen, 1312 Landesan. Nazwa pochodzenia pruskiego. Jest to jedna z najstarszych miejscowości w regionie. Wieś ta, a także obszar wokół niej, jest znana w historiografii pod zlatynizowaną nazwą Lanzania. |
Nadbrzeże-Połoniny | Tolkmicko | 3 | Reimannsfelde | niemieckie | (Nadbrzeże) | Po wojnie majątek Reimannsfelde sztucznie podzielono na dwie części (nazwane Nadbrzeże i Połoniny). Chyba przydałoby się przywrócić jedność tej miejscowości i usunąć z mapy kłopotliwą nazwę "Połoniny" (zapewne "przywiezioną" tu przez powojennych osadników), która godzi w miejscową toponimię - odnosi się bowiem do gwarowego, południowopolskiego słowa "połonina", które jest zapożyczeniem wschodniosłowiańskim i na tych terenach nie miało prawa być znane. |
Nowinka | Tolkmicko | 4 | Neuendorf-Kämmereidorf | niemieckie | Nowa Wieś | Max Bär w swoim dziele Die Ortsnamenänderungen in Westpreußen... podaje dawną nazwę Bandejen dla wsi Neuendorf Höhe (ob. Nowina w gm. Elbląg, p.). Możliwe jednak, że w rzeczywistości chodziło mu o tę wieś, gdyż znajduje się ona w pobliżu dawnej pruskiej osady, zaświadczonej jako Bandeynen (1351), Bandayn (1418) - z opisów historycznych wynika, że wieś znajdowała się pomiędzy Tolkmickiem a Pogrodziem, co mniej więcej odpowiada położeniu dzisiejszej Nowinki (przed wojną Nowa Wieś). Niemniej, bezpośrednia identyfikacja tych zapisów z obecnie istniejącą wsią jest co najmniej wątpliwa. |
Ostrogóra | Tolkmicko | 2 | Scharffenberg | niemieckie | -- | Nieoficjalnie Ostrobrzeg. |
Pagórki | Tolkmicko | 6 | Rehberg | niemieckie | Rebark | Zapis Rhebarg (1682) najprawdopodobnie oddaje formę spolszczoną Rebark - taką interpretację przyjmują B. Czopek-Kopciuch i autorzy NMP. Warto więc chyba przywrócić tę autentyczną siedemnastowieczną ludową formę. |
Pęklewo | Tolkmicko | 2 | Panklau | pruskie | -- | W XV w. Banklauke. Pierwotnie więc nazwa pruska z członem -lauks. Na tej podstawie można było tę nazwę spolszczyć jako Pękławki, niemniej człon prus. szybko uległ zniekształceniu do postaci -lau, toteż forma Pęklewo (wg autorów NMP u podstaw nazwy leży spruszczona pol. n. niem. Pęk, Pąk - niezbyt przekonuje mnie jednak ta interpretacja) również jest do przyjęcia. |
Pogrodzie | Tolkmicko | 4~5 | Neukirch | niemieckie | Pogardzice lub Pogardyty | Część przedwojennych źródeł (począwszy od Ceynowy) podaje przedwojenną polską nazwę tej wsi jako Nowa Cerkiew. Niemniej, jest to raczej forma sztuczna, stworzona per analogiam do innych tak spolszczonych wsi o tej nazwie (np. Nowej Cerkwi w pow. nowodworskim), a nie rzeczywiście używane spolszczenie. Tymczasem, ta stara wieś posiadała starszą, pruską nazwę, zapisaną jako Pogardichen (1305). Ustalona przez KUNM forma Pogrodzie wyraźnie próbuje nawiązać do tej formy, jest to jednak nawiązanie bardzo luźne, zacierające pruski źródłosłów nazwy, a nie poprawne spolszczenie. Bliższe prawdy byłoby ustalenie formy typu Pogardyty lub Pogardzice (istnieje nawet sugestia [p. "Nazwy Miejscowe Polski" pod red. Rymuta], że nazwa ta, interpretowana jako Pogrodzice~Pogardzice jest słowiańską nazwą rodową od po- + gród. Etymologia raczej życzeniowa, ale samą formę Pogardzice można wziąć pod uwagę jako rozsądną polonizację formy pruskiej). Oprócz tego, SGKP (tom II s. 338) cytuje dawną nazwę wsi, pół-spolszczając ją jako Pogardisze, co można by "sprostować" na Pogardzice. |
Przybyłowo | Tolkmicko | 3 | Dünhofen | (dolno)niemieckie | -- | |
Suchacz | Tolkmicko | 4~5 | Succase | pruskie | Zukasy | Nazwa Succase (1577 Sukase) jest niewątpliwie pochodzenia pruskiego (od zuks - ryba, co do przyrostka por. Wilkasy). Powojenna nazwa "Suchacz" odzwierciedla tę nazwę, jednak dość niedokładnie, do tego z wyraźną adideacją. Myślę, że można byłoby ten toponim oddać wierniej, w formie która w pełni odzwierciedlałaby jego pruskie pochodzenie, np. Zukasy. Dodatkowo, w dziewiętnastowiecznych zapiskach Ceynowy pojawia się skaszubszczona forma Zôkazé (jakby "Zakazy"), prawdopodobnie stworzona przez niego. Proponowaną tutaj formę Zukasy można uznać za korektę tej formy. |
Święty Kamień | Tolkmicko | 3 | Wieck | niemieckie | -- | Powojenna nazwa Święty Kamień jest chrztem nazewniczym, pochodzącym od położonego nieopodal osady świętego kamienia Prusów - wielkiego głazu narzutowego, uważanego za wyznacznik granicy między Warmią a Pogezanią. |
Wodynia | Tolkmicko | 5 | Klakendorf | prawdop. niemieckie | Kławki | Nazwa wywodzi się od imienia Klauke, które jest zdrobnieniem imienia Klaus, ale równie dobrze może też być imieniem pruskim. Wydawałoby się rozsądne spolszczenie nazwy jako Kławki (por. wieś Kławki, gm. Stare Pole), zwłaszcza że przyjęta przez KUNM forma "Wodynia" razi sztucznością. |
Powiat braniewski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Braniewo | Braniewo (miasto) | 1 | Braunsberg | niemieckie? | -- |
|
Frombork | Frombork | 1 | Frauenburg | niemieckie | -- |
|
Pieniężno | Pieniężno | 6 | Mehlsack | pruskie | Melzak |
|
Bemowizna | Braniewo | 3 | Böhmenhöfen | niemieckie | -- | |
Bobrowiec | Braniewo | 5 | Kleine Amtsmühle | niemieckie | Biebrzański Młyn | Istniała oboczna n. niem. Bewermühl, której pierwszy człon odwołuje się do nazwy rzeki Biebrzy (niem. Behwer, nie mylić z Biebrzą - dopływem Narwi), nad którą leży osada. Nazwa ta ma pochodzenie staropruskie i należałoby odzwierciedlić w nazwie polskiej ten źródłosłów - obecna nazwa Bobrowiec czyni to niedokładnie. |
Brzeszczyny | Braniewo | 5 | Schwillgarben | pruskie | Świgarby |
|
Cielętnik | Braniewo | 2 | Kälberhaus | niemieckie | -- | |
Dąbrowa | Braniewo | 1 | Damerau | niemieckie (zapoż. z polskiego) | -- | |
Działy | Braniewo | 3 | Albertshof | niemieckie | -- | |
Elżbiecin | Braniewo | 2 | Lisettenhof | niemieckie | -- | |
Garbina | Braniewo | 5 | Willenberg | niemieckie | Wielbórz | Chociaż nie ma przedwojennej tradycji dla tej miejscowości, pierwsi powojenni osadnicy nazywali tę wieś mianem Wielbórz (naturalne przyswojenie nazwy niemieckiej) i nazwa ta była w nieoficjalnym użyciu co najmniej do późnych lat 60 XX wieku. Już przez samo to należałoby tę nazwę uszanować i uznać jej wyższość nad urzędowym nowotworem Garbina. |
Glinka | Braniewo | 3 | Hermannshof | niemieckie | -- | |
Goleszewo | Braniewo | 5 | Wilhelmshof | niemieckie | Wilamowo | U Leydinga: Wilamowo. Forma ta jest nawiązaniem do nazwy pierwotnej, a ponadto pozwala na pozbycie się pseudosłowiańskiego chrztu "Goleszewo". |
Grodzie | Braniewo | 3 | Bahnhof Vogelsang | niemieckie | -- | Wcześniej osada przystacyjna, należąca do Zakrzewca (Vogelsang), stąd nazwa niemiecka. |
Gronowo | Braniewo | 1 | Grunau | niemieckie | -- | |
Gronówko | Braniewo | 2 | Grunenfeld | niemieckie | -- | |
Grzechotki | Braniewo | 3 | Rehfeld | niemieckie | -- |
|
Grzędowo | Braniewo | 3 | Rödersdorf | niemieckie | -- | |
Jarocin | Braniewo | 3 | Herzogswalde | niemieckie | -- | |
Józefowo | Braniewo | 2 | Josephsau | niemieckie | -- | |
Kalina | Braniewo | 2 | Kayling | pruskie? | -- | |
Kalinówek | Braniewo | 5 | Einigkeit | niemieckie | Jedność | U Leydinga dosłowne tłumaczenie n. niem. |
Kiersy | Braniewo | 5 | Kirschdorf | niemieckie | Wargławki | Powojenna polska nazwa Kiersy jest adaptacją fonetyczną pierwszego członu nazwy niemieckiej. Może próbowano doszukać się w nim jakiegoś pruskiego początku (jakoby od kirsnas - czarny?), nie widzę jednak podstaw do takiej interpretacji. Wiadomo jednak, że teren, na którym założono tę miejscowość nosił pruską nazwę Wargelauken (1385) i chyba tę nazwę wypadałoby zaadaptować. |
Klejnowo | Braniewo | 2 | Klenau | pruskie | -- | 1280 Cleynou, 1284 Cleynow, 1328 Clenovia |
Klejnówko | Braniewo | 2 | Gut Klenau | pruskie | -- | Patrz wyżej: Klejnowo. |
Krasnolipie | Braniewo | 2 | Schönlinde | niemieckie | -- | |
Krzewno | Braniewo | 3 | Hohenwalde | niemieckie | -- | |
Lipowina | Braniewo | 4 | Lindenau | niemieckie | Lindenowo | Przed wojną adaptacja fonetyczna. |
Maciejewo | Braniewo | 3 | Maternhöfen | niemieckie | -- | |
Marcinkowo | Braniewo | 1 | Mertensdorf | niemieckie | -- | W czasach PRL (kiedy dokładnie?) osada wchłonęła sąsiednią miejscowość Antyki (niem. Anticken), której nazwa ma staropruskie pochodzenie. |
Mikołajewo | Braniewo | 3 | Blumberg | niemieckie | -- | Powojenna nazwa nawiązuje do imienia odbiorcy nadania tej wsi w 1348 r. |
Młoteczno | Braniewo | 2 | Hammersdorf | niemieckie | -- | |
Nowa Pasłęka | Braniewo | 4 | Neu Passarge | pruskie | Nowa Pasaria | Patrz niżej. |
Stara Pasłęka | Braniewo | 4 | Alt Passarge | pruskie | Stara Pasaria | Obowiązująca forma nazwy rzeki Pasłęki jest sztuczna, książkowa. Powołał ją do istnienia któryś dziewiętnastowieczny badacz onomastyki (być może Zarański?), jednak jest ona kompletnie niezgodna z pruskim oryginałem (por. zapisy: 1251 Passaria, 1252 Passerie, 1374 Posary, Posarye, znane też są formy bez nagłosowego Pa-: 1251 Seria, 1289 Sery), a także z ludową tradycją polskich Warmiaków (ci nazywali ją Pasarią - gw. Pasaryi̯o, Leyding zaświadcza też "Posarga"). Niewykluczone, że forma ta powstała z błędnej identyfikacji zapisów źródłowych typu flumen Passaluc (1243), które w rzeczywistości odnoszą się do przepływającej przez Pasłęk rzeki Wąski. Formy Pasłęka nie da się więc obronić - jest to twór wyrosły na czyjejś fantazji lub nieporozumieniu. Dlatego też lepiej będzie, zarówno dla pamięci o pruskiej etymologii (rekonst. Paserrija, Serrija), jak i polskiej tradycji (tej ludowej, nie "książkowej") zmienić nazwę zarówno rzeki, jak i pochodzących od niej osad na Pasaria. |
Pęciszewo | Braniewo | 3 | Waltersdorf | niemieckie | -- | |
Podgórze | Braniewo | 4 | Huntenberg | niemieckie | Huntembark | Co prawda, forma Podgórze jest poprawnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej, ale w dokumentach siedemnastowiecznych znana jest forma spolszczona Huntembark. |
Podleśne | Braniewo | 2 | Vorderwalde | niemieckie | -- | |
Prątnik | Braniewo | 3 | Marienfelde | niemieckie | -- | |
Prętki | Braniewo | 3 | Marienhöhe | niemieckie | -- | |
Rodowo | Braniewo | 2 | Radau | pruskie | -- |
|
Rogity | Braniewo | 1~2 | Regitten | pruskie | -- |
|
Różaniec | Braniewo | 2 | Rosenort | niemieckie | -- | |
Rudłowo | Braniewo | 2 | Rodelshöfen | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Rudolfshof (1374 Rudolfishove). |
Rusy | Braniewo | 1~2 | Rossen | pruskie | -- |
|
Siedlisko | Braniewo | 3 | Einsiedel | niemieckie | -- | Pierwszy zapis zlatynizowany: 1341 Heremite. Na tej podstawie można było ustalić n. pol. jako "Pustelnia", niemniej brak takiej tradycji. |
Stępień | Braniewo | 5 | Stangendorf | niemieckie | Stęgnowo | U Leydinga Stęgnowo, co jest spolszczeniem n. niem. Taki wariant wydaje się być lepszy od nieuzasadnionej nazwy obecnej. |
Strubiny | Braniewo | 2 | Strauben | niemieckie? | -- | Potrzebne informacje hist. i etym., co do pochodzenia nazwy wsi. W NMP miejscowość nienotowana, ale dla podobnie nazwanej wsi Strubno (gm. Płoskinia, zob. tam), R. Przybytek nie doszukuje się pruskiego korzenia. Mimo wszystko nie przekreślałbym w pełni możliwości pochodzenia od prus. strāuwa "prąd, nurt". |
Szyleny | Braniewo | 2 | Schillgehnen | pruskie | -- | 1279 Syrien, 1282 Syryene, 1298 Schilien, 1305 Schyligen. |
Świętochowo | Braniewo | 5 | Sonnenstuhl | niemieckie (tłum. z prus.) | Sąkrześle | Niemiecka nazwa miejscowości Sonnenstuhl jest dosłowną kalką pierwotnej nazwy pruskiej, zaświadczonej jako Sawliskresil (1423), rekonst. *Saulis-Krēslan, dosł. "krzesło (tron) Słońca". Nazwa ta wskazuje dość wyraźne na święte miejsce Prusów, związane z ich kultem solarnym. Ustalona po wojnie forma Świętochowo, choć oddaje "święty" charakter miejsca, jednak nijak nie odpowiada nazwie pruskiej i zaciera jej źródłosłów, ahistorycznie ją zesłowiańszczając. Autor proponuje własne spolszczenie fonetyczne nazwy oryginalnej (być może nieco wydumane, ale oddające pruski charakter nazwy). |
Ujście | Braniewo | 3 | Pfahlbude | niemieckie | -- | |
Ułowo | Braniewo | 3 | Auhof | niemieckie | -- | 1374 Owe, 1399 Owenhofe. Miejscowość powstała w okolicy o nazwie Aue (pol. powoj. Błonie), od której wzięła swą oryginalną nazwę. Raczej niemieckie. |
Wielewo | Braniewo | 2 | Fehlau | pruskie | -- | 1260, 1266 Veylow; 1288 Velowe. |
Wikielec | Braniewo | 2 | Wecklitzmühle | niemieckie (nazwiskowe?) | -- | |
Wilki | Braniewo | 1 | Birkenau | niemieckie | -- | Nazwę polską Wilki dla tej miejscowości podaje już SGKP. Skąd to? Może jakaś starsza nazwa pruska (prus. wilks = wilk)? Potrzebna dokumentacja. |
Wola Lipowska | Braniewo | 3 | Breitlinde | niemieckie | -- | Powojenna nazwa Wola Lipowska zdaje się pochodzić od pobliskiej Lipowiny (p. wyżej), której historyczna nazwa to Lindenowo. Brak jednak tradycji dla formy "Wola Lindenowska". U Leydinga pojawia się bardziej "neutralna" nazwa Podlipie. |
Zakrzewiec | Braniewo | 3 | Vogelsang | niemieckie | -- | |
Zawierz | Braniewo | 2 | Zagern | pruskie | -- |
|
Zgoda | Braniewo | 3 | Gerlachsdorf | niemieckie | -- | |
Żelazna Góra | Braniewo | 2 | Eisenberg | niemieckie | -- | |
Baranówka | Frombork | 5 | Schafsberg | niemieckie (tłum. z prus.?) | Owin | Obok nazwy oficjalnej pojawia się w XIV w. wariant Ouwe (1366), Owen (1387). Prawdopodobnie jest to nazwa pochodzenia pruskiego (prus. awwins - baran), być może stanowiąca podstawę nazwy niemieckiej. Chyba warto byłoby adaptować tę nazwę fonetycznie, nawet jeżeli nazwa Baranówka w miarę oddaje jej znaczenie. |
Biedkowo | Frombork | 2~3 | Betkendorf | niemieckie (imienne) | -- | |
Bogdany | Frombork | 3 | Sonnenberg | niemieckie | -- |
|
Drewnowo | Frombork | 2 | Drewsdorf | niemieckie | -- | Powojenna nazwa polska nawiązuje do niemieckiej jedynie fonetycznie. Drewes jest bowiem niemieckim zdrobnieniem od Andrzeja (zresztą, wieś pierwotnie nazywała się Andresdorf [1304], co jest poświadczone). |
Jędrychowo | Frombork | 2 | Heinrichsdorf | niemieckie | -- | |
Krzyżewo | Frombork | 2 | Kreuzdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie Krebsdorf, od XIX w. zmienione w Kreuzdorf. Nazwa obecna jest kalką nazwy późniejszej. |
Krzywiec | Frombork | 5 | Dittersdorf | niemieckie | Woziny | Pierwotna n. pruska: Woysien (1297), Wosgein (1298), pochodzi od prus. wuzē "koza". Jest ona ponowiona od pobliskiego lasu (dziś zwanego Kozi Borek), którego nowożytna niemiecka nazwa to Koßwald (hybryda od pol. koza + niem. Wald "las"), co sugeruje, że tej starożytnej nazwie pruskiej odpowiadała niegdyś jakaś n. polska z rdzeniem Koz-, niestety niezachowana w źródłach. KUNM nie wziąwszy pod uwagę tych faktów, nadała wsi nową nazwę Krzywiec, nawiązującą do przepływającej przez wieś rzeki Krzywianki (niem. Krumm Bach). Należało jednak nawiązać do pruskiego oryginału, co czynię. |
Narusa | Frombork | 1 | Narz | pruskie (hydronimiczne) | -- | W SGKP jako: Narty (w treści hasła także Narusz), jednak samą rzekę (od której miejscowość wzięła swą nazwę) ten sam słownik nazywa Narusą, zgodnie z polskojęzyczną tradycją (por. też dok. 1251 Nerusse, 1287 Narossa, 1318 Narussa) i taka postać wydaje się być poprawniejsza. |
Nowiny | Frombork | 2~5 | Neufeld | niemieckie | -- | Większość dzisiejszej wsi Nowiny to w rzeczywistości dawna wieś Kilie (niem. Kilienhof, 1304 Kilien, Leyding notuje też wariant Kibiten) o staropruskich korzeniach. Szkoda, że miejscowości połączono pod wspólną nazwą Nowiny, usuwając tym samym z mapy nazwę o pruskim pochodzenia. Może warto by przywrócić wsi Kilie jednostkowość i odróżniać ją od Nowin? |
Ronin | Frombork | 2 | Rahnenfeld | niemieckie | -- |
|
Wierzno Wielkie | Frombork | 6 | Groß Rautenberg | niemieckie | Ruciany Wielkie |
|
Bartki | Lelkowo | 1 | Bartken | polskie? | -- | |
Bieńkowo | Lelkowo | 2 | Bönkenwalde | niemieckie | -- | |
Dębowiec | Lelkowo | 2 | Eichholz | niemieckie | -- | |
Giedawy | Lelkowo | 2 | Gehdau | pruskie | -- |
|
Głębock | Lelkowo | 2 | Tiefensee | niemieckie | -- | |
Grabowiec | Lelkowo | 3 | Schönwalde | niemieckie | -- | |
Jachowo | Lelkowo | 3 | Hanswalde | niemieckie | -- | |
Jarzeń | Lelkowo | 2 | Arnstein | niemieckie | -- | Powojenna n. polska zdaje się luźno opierać na brzmieniu n. niem. |
Jarzeński Młyn | Lelkowo | 2 | Arnsteiner Mühle | niemieckie | -- | |
Kildajny | Lelkowo | 2 | Kildehnen | pruskie | -- | U Kohutka: Kildeny. Forma raczej "mechanicznie" spolszczona, oparta na niemieckim. Raczej nie na tyle wartościowa, żeby zmieniać nazwę obecną. |
Krzekotki | Lelkowo | 5 | Klein Hasselberg | niemieckie | Haslewko | U Leydinga: Haslewko (obocznie do n. obecnej), spolszczenie fonetyczne n. niem. |
Krzekoty | Lelkowo | 5 | Groß Hasselberg | niemieckie | Haslewo | Co prawda, Leyding nie podaje nazwy Haslewo dla tej wsi, jednak istnienie nazwy Haslewko dla sąsiedniej wsi Klein Hasselberg niejako predestynuje istnienie takiej nazwy. |
Kwiatkowo | Lelkowo | 2 | Blumstein | niemieckie | -- | |
Lelkowo | Lelkowo | 3 | Lichtenfeld | niemieckie | -- | |
Lutkowo | Lelkowo | 2 | Lüdtkenfürst | niemieckie | -- | |
Mędrzyki | Lelkowo | 5 | Lauterbach | hybryda? | Ławta |
|
Miłaki | Lelkowo | 5 | Müngen | pruskie | Minie | Nazwa podejrzewana o pruskie pochodzenie. Chyba należy przyznać rację postulowanej przez Leydinga formie Minie, która z grubsza oddaje fonetykę oryginału i jest zdecydowanie lepsza od nowej, nieuzasadnionej nazwy Miłaki. |
Młyniec | Lelkowo | 2 | Mühlenfeld | niemieckie | -- | PRNG notuje jako wariantową nazwę Mingin, która zdaje się nawiązywać do historycznej nazwy sąsiedniej wsi Miłaki (p. wyżej). |
Młynowo | Lelkowo | 2 | Mühlenhof | niemieckie | -- | |
Nałaby | Lelkowo | 2 | Nallaben | pruskie | -- |
|
Perwilty | Lelkowo | 1 | Perwilten | pruskie | -- | 1282 Perwilten; 1326, 1333 Prewylten. |
Piele | Lelkowo | 2 | Pellen | pruskie | -- | 1374 Pellin, Pelyn. |
Przebędowo | Lelkowo | 1~2 | Perbanden | pruskie | -- | Normalnie uznałbym takie spolszczenie za zbyt zniekształcone względem oryginału, ale fakt, że pochodząca stąd rodzina von Perbandtów zwała się po polsku Przebędowscy daje usprawiedliwienie tej formie. |
Słup | Lelkowo | 3? | Schlepstein | niemieckie | -- |
|
Sówki | Lelkowo | 3 | Schönfeld | niemieckie | -- | |
Szarki | Lelkowo | 5 | Sargen | pruskie | Sargi | 1349 Sarien 1349 Sarginwalde. Nazwa pruska, chyba wypadałoby ją oddać dokładniej - bez adideacji. |
Wilknicki Młyn | Lelkowo | 2 | Wilknitter Mühle | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Wilknity | Lelkowo | 2 | Wilknitt | pruskie | -- | 1304 Wilkini, 1309 Wilkenlauken, 1336 Wylkeniten. Początkowo wahanie prus. sufiksów. |
Wola Wilknicka | Lelkowo | 3 | Rosenwalde | niemieckie | -- | Wieś powstała w pruskim polu osadniczym Wylkenithen (1336), które dało początek sąsiedniej wsi Wilknity (p. wyżej). Powojenna nazwa polska wyraźnie nawiązuje do tego faktu. Pierwszym właścicielem wsi (której pierwotna n. niem. to Wunnental - 1336) był Prus o imieniu Prestitunin. |
Wołowo | Lelkowo | 2 | Wohlau | pruskie? | -- | 1347 Waldowe (tu?). Według kartoteki NMP, nazwa pruska, chociaż ostateczna niemiecka postać Wohlau mogła powstać pod wpływem polskim. |
Wyszkowo | Lelkowo | 3 | Hohenfürst | niemieckie | -- | |
Zagaje | Lelkowo | 3 | Hasselpusch | niemieckie | -- | |
Zdrój | Lelkowo | 3 | Schönborn | niemieckie | -- | |
Białczyn | Pieniężno | 3 | Lilienthal | niemieckie | -- | |
Bornity | Pieniężno | 2 | Bornitt | pruskie | -- | 1304 Bornyten, Burnite |
Borowiec | Pieniężno | 3 | Borwalde | niemieckie | -- | |
Brzostki | Pieniężno | 5 | Freihagen | niemieckie | Fryhajny | U Leydinga Fryhajny - fonetyczne spolszczenie n. niem. Końcówka -ajny zdaje się nawiązywać do nazw pruskich, niemniej taka cząstka zdarzała się również w spolszczeniach nazw niemieckich z członem -hain, -hagen (por. Grünhagen = Gronajny). |
Cieszęta | Pieniężno | 5 | Sonnenfeld | niemieckie | Szkudyty |
|
Gajle | Pieniężno | 2 | Gayl | pruskie | -- | |
Gaudyny | Pieniężno | 2 | Gauden | pruskie | -- |
|
Glądy | Pieniężno | 1 | Glanden | pruskie | -- | 1324 Glandin |
Glebiska | Pieniężno | 2 | Kleefeld | niemieckie | -- |
|
Jesionowo | Pieniężno | 1 | Eschenau | niemieckie | -- | |
Jeziorko | Pieniężno | 2 | Seefeld | niemieckie | -- | Wieś leży w pobliżu niewielkiego jeziorka o staropruskiej nazwie Perkun (1374 Perkune), pochodzenia teonimicznego (świadczącej o istnieniu tu miejsca kultu boga Perkuna). Niemiecka nazwa tego jeziora to Seefelder See, pochodząca od nazwy tej wsi. |
Kajnity | Pieniężno | 5~2 | Heistern | niemieckie | Kajmity |
|
Kierpajny Małe | Pieniężno | 2 | Klein Körpen | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Kierpajny Wielkie | Pieniężno | 2 | Groß Körpen | pruskie | -- | 1280 Kirpayn; 1308, 1309 Kirpein. |
Kiersiny | Pieniężno | 2 | Kierschienen | pruskie | -- |
|
Kowale | Pieniężno | 3 | Schönsee | niemieckie | -- | |
Lechowo | Pieniężno | 6 | Lichtenau | niemieckie | Lichnowy |
|
Lubianka | Pieniężno | 2 | Liebenthal | niemieckie | -- | |
Łajsy | Pieniężno | 1~2 | Layß | pruskie | -- |
|
Łoźnik | Pieniężno | 5 | Lotterfeld | niemieckie | Pełty | Miejscowość założona na pruskim polu Pelten (1325). Po wojnie nazwę Pełty otrzymała raczej niesłusznie miejscowość Steinbotten (patrz niżej Pełty), której nazwa sama w sobie jest pruska (wbrew pozorom, jakie stwarza człon Stein-), podczas gdy pierwotne "Pełty" dostały całkowicie nieuzasadnioną nazwę Łoźnik. Należałoby to sprostować. |
Niedbałki | Pieniężno | 3 | Lotterbach | niemieckie | -- | |
Pajtuny | Pieniężno | 2~4 | Peythunen | pruskie | (Pejtuny) |
|
Pakosze | Pieniężno | 5? | Packhausen | niemieckie? | Pokusy (?) | 1308 Pokusen, 1312 Puchusen. Nazwa uważana za niemiecką (co zgadzałoby się z faktami historycznymi - była to wieś niemiecka, nie pruska), jednak te zapisy historyczne mogą wskazywać na pierwotną formę pruską (za staropruską nazwę tę uważa Sieniawski - jednak jest to bardzo stare opracowanie, w dodatku jego wywody etymologicznie nierzadko bywają nietrafione). Jednak biorąc uwagę brzmienie tych zapisów, może można by się pokusić o dokładniejsze spolszczenie? KUNMowska forma Pakosze to już próba "slawizacji" nazwy - upodobnienia do słow. imienia Pakosz (Pakosław). |
Pawły | Pieniężno | 2 | Paulen | pruskie | -- | 1374 Powils, Pewils. Nazwa pruska, być może utworzona od tamtejszej formy imienia Paweł. |
Pełty | Pieniężno | 5 | Steinbotten | pruskie | Stębuty | Obecna nazwa nawiązuje do pobliskiego pruskiego pola osadniczego Pelten, które dało początek wsi Łoźnik (p. wyżej) i to właśnie tej wsi należałaby się ta nazwa (choć też nierzadko jedno pole dawało początek kilku wsiom). Za to nazwę Steinbotten (1335 Steinebutten, 1390 Steynbuth), jako staropruską, należałoby zaadaptować do języka polskiego. Wbrew pozorom, nie jest to nazwa niemieckiego, Gerullis przytacza pruską nazwę osobową Steynebuth, gdzie drugi człon zdaje się odwoływać do prus. buttan - dom. |
Piotrowiec | Pieniężno | 4 | Peterswalde | niemieckie | Pietrzwałd | W przedwojennych źródłach jako Pietrzwałd, Pietrzywałd. |
Pluty | Pieniężno | 1 | Plauten | pruskie | -- | 1325 Pluth. Nazwa pruska, ponowiona od n. terenowej i wodnej (1304 Plut - dawne jezioro, dziś bagno zwane Plut lub Wałsz). |
Posady | Pieniężno | 2 | Palten | pruskie | -- | Chociaż nazwa wsi Palten jest pochodzenia pruskiego, po wojnie nadano wsi n. Posady, będącej spolszczeniem równie starej nazwy pola Possede (1288), na którym powstała ta wieś. Może to i słuszny ruch, biorąc pod uwagę, że nieopodal znajduje się wieś o bardzo podobnej nazwie Pełty, co zapewne skutkowałoby pomyłkami. Z tego powodu nie stosuję tu używanej przez Kohutka formy Pałty, mimo że pozwalałaby ona zachować ciągłość z formą obowiązującą przed wojną. |
Radziejewo | Pieniężno | 3 | Sonnwalde | niemieckie | -- | |
Różaniec | Pieniężno | 2 | Rosengarth | niemieckie | -- | |
Sawity | Pieniężno | 2~5 | Engelswalde | niemieckie | (Salwity?) | Wieś powstała na pruskim polu osadniczym o nazwie: 1326 Salwiten, Sawyten, Salwylten; 1404 Salwyten. Po wojnie oddano tę nazwę jako Sawity, ale większość zapisów wskazuje jednak na prus. *Salw-it, a więc zapewne słuszniejsza byłaby forma Salwity. |
Wojnity | Pieniężno | 1 | Woynitt | pruskie | -- | 1288, 1289 Woyniten. |
Wopy | Pieniężno | 2 | Woppen | pruskie | -- | 1325 Wuppe, Wuppen. Nazwa pruska. Przejściowo (XIV w.) oboczna n. niemiecka Hermannsdorf. |
Wyrębiska | Pieniężno | 3 | Lichtwalde | niemieckie | -- | |
Żugienie | Pieniężno | 5 | Sugnienen | pruskie | Sugniny |
|
Bliżewo | Płoskinia | 2 | Blieshöfen | niemieckie | -- | |
Chruściel | Płoskinia | 5 | Tiedmannsdorf | niemieckie | Blizin | Leyding podaje oboczną n. niem. Blissings, co spolszcza jako Blizin. Nazwa ta jest prawdopodobnie tożsama z nazwą łąki Plessinges, pojawiającej w dokumencie z 1284. Mamy więc tu do czynienia z prastarą pruską nazwą terenową (objaśnienie niem. z NMP nie ma podstaw). Zastosuję się więc do spolszczenia Leydinga, chociaż być może nagłosowe P- byłoby poprawniejsze. |
Czosnowo | Płoskinia | 2 | Knobloch | niemieckie | -- | |
Dąbrowa | Płoskinia | 1 | Schöndamerau | niemieckie (2. człon z pol.) | -- | Leyding odnosi tu prus. nazwę Raystopelk (1284). |
Demity | Płoskinia | 2 | Demuth | pruskie | -- | 1300 Demyta, 1301 Demita, 1346 Demyten |
Długobór | Płoskinia | 2 | Langwalde | niemieckie | -- | Wieś znajduje się w pobliżu lasu o staropruskiej nazwie Worajny (1308 Worayne), zwanego po niem. Langwalder Wald. |
Giedyle | Płoskinia | 2 | Gedilgen | pruskie | -- | |
Jarzębiec | Płoskinia | 6 | Schönau | niemieckie | Szynowo |
|
Lubnowo | Płoskinia | 2 | Liebenau | niemieckie | -- | |
Łojewo | Płoskinia | 5 | Lauenhof | hybryda (prus. + niem.) | Łunowo | Pierwotnie Lunow (1323, 1337). Nazwa pochodzenia pruskiego (por. też nieistniejącą dziś już wieś Łunowo [w SGKP Lunawa] w pow. braniewskim), zachowana w pierwszym członie nowszej n. niemieckiej. Powojenna nazwa Łojewo jej nie oddaje. |
Łozy | Płoskinia | 3 | Klingenberg | niemieckie | -- |
|
Pielgrzymowo | Płoskinia | 1 | Pilgramsdorf | niemieckie | -- |
|
Pierławki | Płoskinia | 2 | Parlack | pruskie | -- | 1320 Pirlauke, Perlauke; 1328 Sperlauken, Perlauken. |
Pierzchały | Płoskinia | 6 | Pettelkau | pruskie | Putylków |
|
Piórkowo | Płoskinia | 2 | Födersdorf | niemieckie | -- | Potoczny wariant: Zaporowo. |
Płoskinia | Płoskinia | 6 | Plaßwich | niemieckie | Plaswik |
|
Podlechy | Płoskinia | 1 | Podlechen | pruskie | -- |
|
Robuzy | Płoskinia | 2 | Rawusen | pruskie | -- | 1304 Raus, Rabusen; 1314 Rawos. Przybytek rekonstruuje jako prus. *Rabusai lub *Rabuzai, toteż przyjęte przez KUNM spolszczenie (mimo dużych wahań fonetycznych oryginału), wydaje się być etymologicznie poprawne. Nie ma raczej potrzeby wprowadzania formy Rawuzy, jak proponują Kohutek i Leyding. |
Strubno | Płoskinia | 2 | Straubendorf | niemieckie? | -- | 1322 Strubendorf, 1404 Struwendorf. Źródła historyczne Warmii notują zapisy 1374 Strube, 1376 Struben (bez członu -dorf), ale nie jestem do końca pewien, czy odnoszą się one do tej wsi. NMP nie notuje ich w haśle o Strubnie. Według NMP, nazwa niemiecka utworzona od n. osobowej niewiadomego pochodzenia. Może to pruska n. os.? |
Stygajny | Płoskinia | 2 | Stigehnen | pruskie | -- | 1290 Stigein, 1308 Scyen, 1344 Stigeynen. |
Szalmia | Płoskinia | 1 | Schalmey | pruskie | -- |
|
Tolkowiec | Płoskinia | 5 | Tolksdorf | hybryda (prus. + niem.) | Tulity |
|
Trąbki | Płoskinia | 1~2 | Klein Tromp | pruskie | -- |
|
Trąby | Płoskinia | 1~2 | Groß Tromp | pruskie | -- |
|
Wysoka Braniewska | Płoskinia | 5 | Hogendorf | niemieckie | Stołgity |
|
Bardyny | Wilczęta | 2 | Baarden | pruskie | -- |
|
Bronki | Wilczęta | 2 | Breunken | niemieckie | -- | Wieś powstała na pruskim polu o nazwie Sultingen, Scultingen (1348), podobnie jak położona nieopodal osada Tatarki (p. niżej). Ponieważ przyjęta przez KUNM nazwa Bronki dobrze naśladuje n. niem. (Breunken od niemieckiej n. os. Breunig), uważam że tej drugiej miejscowości (o ahistorycznej nazwie Tatarki) bardziej należy się zmiana nazwy. |
Chmielówka | Wilczęta | 2 | Hopfenbruch | niemieckie | -- | |
Dębiny | Wilczęta | 5 | Borchertsdorf | niemieckie | Burkarty |
|
Gładysze | Wilczęta | 5 | Schlodien | pruskie | Skłodyny | 1267 Schloydien. Nazwa pruskiego pochodzenia. Po wojnie nadano wsi ahistoryczną nazwę Gładysze, którą należałoby zastąpić spolszczeniem oryginału. |
Górski Las | Wilczęta | 2 | Guhrenwalde | hybryda (prus. + niem.) | -- | Człon Górski w nazwie nie pochodzi od polskiego ap. góra, tylko od nazwy wsi Góry (pruskiego pochodzenia), p. niżej. |
Góry | Wilczęta | 1 | Guhren | pruskie | -- | 1339 Girreyn, Gureyn; 1373 Guren. Nazwa pruska, w pol. adideowana (tak już u Chojnackiego). |
Jankówko | Wilczęta | 3 | Hensels | niemieckie | -- | |
Karpówek | Wilczęta | 3 | Muttersegen | niemieckie | -- | Potocznie też: Macierz (w PRNG i na mapach). |
Karwiny | Wilczęta | 2 | Karwinden | pruskie | -- |
|
Księżno | Wilczęta | 2 | Fürstenau | niemieckie | -- | |
Lipowa | Wilczęta | 5 | Lipprode | niemieckie (hybryda?) | Lipród |
|
Ławki | Wilczęta | 2 | Lauck | pruskie | -- | 1366 Lauke, 1376 Lawken. Nazwa pruska, równa ap. lauks "pole".
|
Nowica | Wilczęta | 4 | Neumark | niemieckie | Nowy Targ | Przed wojną dosłowne spolszczenie. Obecna forma jest sztuczna. |
Słobity | Wilczęta | 2~4 | Schlobitten | pruskie | (Żłobice?) |
|
Sopoty | Wilczęta | 2 | Seepothen | pruskie | -- | 1402-08 Sapoten, 1413 Sopoythen, 1422 Soppothen. |
Sośnica | Wilczęta | 3 | Friedrichshof | niemieckie | -- | |
Spędy | Wilczęta | 2 | Spanden | pruskie | -- |
|
Stare Siedlisko | Wilczęta | 5 | Ebersbach | niemieckie | Wieprza |
|
Tatarki | Wilczęta | 5 | Spitzen | niemieckie | Skułtyny | Osada powstała na pruskim polu osadniczym o nazwie Sultingen, Scultingen (1348), podobnie jak położona nieopodal wieś Bronki (p. wyżej). Ponieważ nazwa pierwotna jest pruskiego pochodzenia, a nazwa obecna (nadana przez KUNM) nie ma uzasadnienia historycznego, postanawiam spolszczyć pruski oryinał w formie Skułtyny (por. wieś Skułty koło Miłomłyna [dziś nieistniejąca]). |
Wilczęta | Wilczęta | 6 | Deutschendorf | niemieckie | Niemce |
|
Powiat iławski (d. suski)
Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.
Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu nowomiejskiego, które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Iława | Iława (miasto) | 1 | Deutsch Eylau | pruskie | -- |
|
Gródek | Iława (miasto) | 6 | Klein Werder | niemieckie | Ostrówek | Z tego, co udało mi się ustalić, powojenna nazwa tej części Iławy to "Gródek". Nazwa ta, nieumotywowana historycznie, dzisiaj już chyba nie znajduje użycia. W opracowaniach przedwojennych spotykamy polską nazwę Ostrówek, którą chyba warto przypomnieć. |
Wesołówka | Iława (miasto) | 3 | Freundshof | niemieckie | -- | Nazwa urzędowa. Dzisiaj obszar tej dawnej miejscowości jest raczej określany jako "Osiedle Ostródzkie" (tylko czy ta nazwa jest równoznaczna z dawną "Wesołówką"?). |
Wielka Żuława | Iława (miasto) | 4 | Groß Werder | niemieckie | Ostrów | Źródła przedwojenne notują nazwę Ostrów. Używana obecnie nazwa Wielka Żuława jest wtórnym, dosłownym tłumaczeniem n. niem. |
Kisielice | Kisielice | 1 | Freistadt | niemieckie | -- |
|
Witowo | Kisielice (cz. miasta) | 1 | Vitowo | polskie | -- | Nazwa południowego przedmieścia Kisielic. Została oficjalnie zniesiona w 2003 roku, zapewne nie funkcjonowała w powszechnym obiegu (brak potrzeby dzielenia tak niewielkiego miasta na dzielnice). |
Susz | Susz | 1 | Rosenberg | niemieckie | -- |
|
Zalewo | Zalewo | 1 | Saalfeld | niemieckie | -- |
|
Borek | Iława | 1 | Borreck | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Hochfelde. |
Dąbrowa | Iława | 1 | Damerau | polskie | -- | Dawniej też: Damry (Kętrzyński). |
Dół | Iława | 1 | Daulen | pruskie lub słowiańskie | -- |
|
Drwęca | Iława | 6 | Forsthaus Stenkendorf | niemieckie | Stańkowo Leśne | Przed wojną leśniczówka nosiła nazwę tożsamą z nazwą Stanowa (p. niżej). Ponieważ Stanowo nosiło przed wojną nazwę Stańkowo, uważam że powinno się tę nazwę tu przywrócić (z dookreśleniem Leśne, jak zwykło się odróżniać leśniczówki od tak samo nazwanych wsi). Powojenna nazwa Drwęca, pochodząca od rzeki, jest ahistoryczna. |
Dziarnówko | Iława | 1 | Klein Seehren | pruskie | -- |
|
Dziarny | Iława | 1 | Groß Seehren | pruskie | -- |
|
Emilianowo | Iława | 2 | Emilienhof | niemieckie | -- | |
Franciszkowo | Iława | 5~6 | Freudenthal-Gut | niemieckie | Nowe Wybudowanie-Dwór (?) |
|
Franciszkowo Dolne | Iława | 6 | Freudenthal | niemieckie | Nowe Wybudowanie |
|
Frednowy | Iława | 1 | Frödenau | niemieckie | -- | |
Gałdowo | Iława | 1 | Goldau | pruskie | -- | 1355 Goldowe. |
Gardzień | Iława | 1 | Garden | pruskie al. słowiańskie | -- |
|
Gromoty | Iława | 1 | Gramten | pruskie | -- | 1437 Grammeth. |
Gulb | Iława | 1 | Gulbien | pruskie | -- |
|
Jachimówka | Iława | 2 | Joachimsthal | niemieckie | -- | |
Jażdżówki | Iława | 1 | Jadziowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Seefriede. |
Jezierzyce | Iława | 1 | Geserich | pruskie (hydronimiczne) | -- | Nazwa wsi ponowiona od nazwy jeziora Jeziorak (niem. Geserich-See), zwanego dawniej po polsku także Jezierzyce. Nazwa jest pruskiego pochodzenia, w języku polskim silnie adideowana. Nazwa wsi utrwala starszą polską postać nazwy jeziora. |
Jeziorno | Iława | 3 | Schöneck | niemieckie | -- | Do 1999 oficjalnie: Piec (tak również u Leydinga). Do dziś nazwa bywa używana w formie Piec-Jeziorno (często mylnie cytowana jako "Pięć-Jeziorno"). Nie ma jednak uzasadnienia historycznego dla takiej podwójnej nazwy. Oba warianty są tworami powojennymi. |
Julin | Iława | 2 | Julienhof | niemieckie | -- | |
Kaletka | Iława | 4? | Kalittken | polskie | Kalitka |
|
Kałdunki | Iława | 6 | Klein Schönforst | niemieckie | Szenworst Mały |
|
Kałduny | Iława | 6 | Groß Schönforst | niemieckie | Szenworst Wielki | Nazwa Kałduny (a także sąsiednie Kałdunki), wprowadzona po wojnie, pochodzi od nazwy wodnej Kałdun lub Kałdunek (niem. Groß, Klein Kaldunen-See), którą noszą aż cztery obiekty w pobliżu wsi (trzy jeziora i rzeczka). Jest to staropruska nazwa wodna (pierwotnie 1323 Candyein, 1400 Caldein, 1415 Kandein), która z czasem uległa wpływowi polskiemu. Nie jest to jednak historyczna nazwa tych miejscowości. Przedwojenne ludowe spolszczenie tej n. miejscowej brzmiało Szenworst (spotykane też: Szonforst), co wypadałoby przywrócić. |
Kamień | Iława | 1 | Stein | niemieckie | -- |
|
Kamionka | Iława | 1~4 | Groß Steinersdorf | niemieckie | (Kamionki) |
|
Karaś | Iława | 1 | Karasch | polskie | -- | |
Karłowo | Iława | 1 | Karlau | polskie | -- | Część wsi Rudzienice, często używana nazwa Rudzienice-Karłowo (od 2005 r. oficjalna) - unikałbym tego typu podwójnego nazewnictwa. |
Katarzynki | Iława | 1 | Katarschinken | polskie | -- | Późniejsza, urzędowa n. niem: Neukrug (kiedy wprowadzona?). |
Kozianka | Iława | 1 | Kosanken | polskie | -- |
|
Kwiry | Iława | 1 | Quirren | pruskie | -- | |
Laseczno | Iława | 6 | Groß Herzogswalde | niemieckie | Rycwałd | Oboczna (ludowa) n. niem: Retzwalde (stąd przedwojenne spolszczenie). Obecna nazwa jest chrztem KUNM. |
Laseczno Małe | Iława | 6 | Klein Herzogswalde | niemieckie | Rycwałdzik |
|
Lowizowo | Iława | 1 | Luisenseegen | niemieckie | -- | Obocznie: Łowizowo. Nie wiem, która nazwa obowiązuje obecnie, obie są spotykane w opracowaniach przedwojennych (Lowizowo częściej). |
Ławice | Iława | 1 | Hansdorf | niemieckie | -- |
|
Makowo | Iława | 3 | Melchertswalde | niemieckie | -- | |
Mały Bór | Iława | 1 | Klein Heide | niemieckie | -- | Miejscowość Papiernia wydzielona z Małego Boru. |
Mątyki | Iława | 1 | Montig | pruskie | -- | Dawniej też pisane: Montyki. |
Mózgowo | Iława | 1~4 | Mosgau | słowiańskie | (Mozgowo) |
|
Nejdyki | Iława | 1 | Neuguth | niemieckie | -- | |
Nowa Wieś | Iława | 1 | Neudorf | niemieckie | -- | |
Nowy Ostrów | Iława | 1 | Neu Werder | niemieckie | -- | |
Owczarnia | Iława | 1 | Schäferei | niemieckie | -- | Cześć wsi Gałdowo, nie wiem na ile jej nazwa funkcjonuje. |
Pikus | Iława | 1 | Pikus | pruskie? | -- | Przydałyby się informacje etymologiczne. |
Prasneta | Iława | 1 | Hütte | niemieckie | -- |
|
Praszki | Iława | 4 | Prassen | pruskie? | Prasy |
|
Przejazd | Iława | 6 | Freydeck | niemieckie | Frejdyki | |
Radomek | Iława | 1 | Klein Radem | słowiańskie | -- | 1324 Radem. Nazwa ponowiona od Radomna w obecnej gm. Nowe Miasto Lubawskie. |
Rodzone | Iława | 1 | Deutsch Rodzonne | polskie | -- |
|
Rudzienice | Iława | 1 | Raudnitz | pruskie | -- |
|
Sarnówek | Iława | 6 | Lannoch | polskie | Łanioch |
|
Sąpy | Iława | 1 | Sumpf | niemieckie | -- | |
Segnowy | Iława | 1 | Seegenau | niemieckie | -- | |
Siemiany | Iława | 6 | Schwalgendorf | hybryda (prus. + niem.) | Szwałkowo |
|
Skarszewo | Iława | 4 | Scharschau | pruskie | Szarszewo |
|
Smolniki | Iława | 1 | Theerofen | niemieckie | -- |
|
Solniki | Iława | 4? | Zollnick | słowiańskie? | Celnik (?) | U Kohutka i Leydinga zgodnie: Celnik. Może więc postać ta faktycznie była używana przed wojną? Z drugiego tomu słownika Leydinga wiadomo, że materiał z powiatu suskiego zebrał on już w latach 30. XX w., ale nie wiadomo, czy ta konkretna nazwa pochodzi od ludu (pierwszy tom [nazwy miejscowe] jest prostym skorowidzem, nie określa polskich nazw w żaden sposób). Jeżeli tak, wynika ona z hybrydalnej (znaczeniowo-fonetycznej) adaptacji formy niem. Potrzebne informacje etymologiczne - sądząc po sufiksie, mamy tu do czynienia raczej z nazwą słowiańską, więc może postać ustalona przez KUNM byłaby wartościowsza (zwłaszcza w obliczu braku dowodów na ludowość formy Celnik). |
Stanowo | Iława | 4 | Stenkendorf | hybryda (słow./prus. + niem.) | Stańkowo |
|
Starzykowo | Iława | 2~3 | Groß Stärkenau | niemieckie | -- | Osada Strakowo wydzielona ze Starzykowa. Jej nazwa jest chyba obocznym, nieoficjalnym powojennym spolszczeniem niemieckiej nazwy tej wsi. |
Stęgwica | Iława | 1? | Stengwitz | pruskie? | -- | Nazwa wsi pochodna od n. jeziora (która ma pruskie pochodzenie - 1302 Schinewiten). Sądząc po brzmieniu formy niemieckiej, nazwa pruska mogła zostać spolonizowana. Brak w literaturze przedwojennej, ale Leyding zapisał nazwę terenową Stęgwickie Jezioro (a także Stęgwicki Mechacz) już w 1931 roku, co sugerowałoby ludowość nazwy Stęgwica. Przydałaby się jednak dokładniejsza dokumentacja. |
Stradomno | Iława | 1 | Stradem | pruskie | -- | 1325 Stradam |
Szałkowo | Iława | 2 | Schalkendorf | hybryda (prus. + niem.)? | -- | Nazwa odosobowa - w kartotece NMP I człon nazwy porównywany jest z litewskimi n.os. z rdzeniem Šauk (np. Šaukolas, Šaukalas [dosł. "krzykacz"], Šauk-inas, Šauk-evičius) i polskimi Szalka, Szalko. Mamy więc prawdopodobnie do czynienia z nazwą niemiecką utworzoną na bazie bałtyckiej n. osobowej. |
Szczepkowo | Iława | 1 | Louisenhof | niemieckie | -- | 1438 Schepken, Szepkau. Nazwa polska Szczepkowo pierwotna, z czasem zastąpiona przez n. niem. Louisenhof, chociaż jeszcze na przełomie XVIII i XIX w. funkcjonowała obocznie w zniemczonej formie Schöpkau. |
Szeplerzyzna | Iława | 1 | Schönerswalde | niemieckie | -- | Nazwa polska jest przedwojenna. Nie do końca jasna, zapewne twór od nazwiska. |
Szwalewo | Iława | 5 | Alt Schwalge | pruskie | Stary Szwałk |
|
Szymbark | Iława | 1 | Schönberg | niemieckie | -- | Dawniej też: Szenburk. |
Tchórzanka | Iława | 1 | Languth | niemieckie | -- | Nazwa polska stara, istniała obocznie do niemieckiej. Być może pierwotna. |
Tłokowisko | Iława | 3 | Brunstplatz | niemieckie | -- | Do 2005 roku oficjalnie: Spędziny. |
Tynwałd | Iława | 1 | Tillwalde | niemieckie | -- | Gwarowo: Tïnvou̯t, -vou̯da. |
Urwisko | Iława | 2 | Urwiese | niemieckie | -- | U Leydinga: Urwis. Forma ta, podobnie jak obecna, jest adideacją n. niem. |
Wiewiórka | Iława | 1 | Susannenthal | niemieckie | -- | Nazwa polska jest stara (również nieofic. niem. Wiewiorken), być może pierwotna. |
Wikielec | Iława | 1 | Winkelsdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Herzog(en)winkel (1317 Hertzogenwinkel, 1324 Hertzigwienkel). |
Wilczany | Iława | 1~4 | Wolfsdorf | niemieckie | (Wilczan) | W opracowaniach przedwojennych raczej Wilczan (w liczbie poj.). Pluralizacja powojenna, ale być może ludowa. |
Windyki | Iława | 1 | Windeck | niemieckie? | -- | |
Wola Kamieńska | Iława | 5 | Stein-Kaspendorf | niemieckie | Wodonity |
|
Zazdrość | Iława | 1 | Zazdrosz | polskie | -- | Nazwa w latach 1865-1945: Bonin. Dość ciekawa zmiana nazwy. |
Ząbrowo | Iława | 1 | Sommerau | niemieckie? | -- | 1324 Someraw. Nazwa prawdopodobnie niemiecka, spolonizowana przez miejscową ludność jako Ząbrowo. |
Biskupiczki | Kisielice | 1 | Bischdorf | niemieckie | -- | |
Butowo | Kisielice | 1 | Bauthen | pruskie | -- | 1285 Buthowe, 1326 Buthow. |
Nowy Folwark | Kisielice | 1 | Neu Vorwerk | niemieckie | -- | |
Stary Folwark | Kisielice | 1 | Alt Vorwerk | niemieckie | -- | |
Galinowo | Kisielice | 1 | Gallnau | pruskie | -- | Pierwotnie: Czemayn (1302). Również nazwa pruska. |
Goryń | Kisielice | 1 | Guhringen | pruskie | -- | 1293 Goryn, 1314 Gorin. |
Jędrychowo | Kisielice | 1 | Heinrichau | niemieckie | -- | Dawniej też: Henrykowo. |
Kantowo | Kisielice | 2?? | Kantershof (?) | niemieckie (?) | -- | Na niemieckich przedwojennych mapach miejscowość jest bezimienna (najprawdopodobniej kolonia Gorynia). Nazwa Kantershof pochodzi ze źródeł internetowych, a więc jest niepewna. |
Klimy | Kisielice | 6 | Harnau | niemieckie | Harnowo |
|
Limża | Kisielice | 1 | Limbsee | pruskie | -- | 1326, 1329 Lynsen. |
Łęgowo | Kisielice | 1 | Langenau | niemieckie | -- | Dawniej też: Łęgnowo, Lęgowo. |
Łodygowo | Kisielice | 1 | Ludwigsdorf | niemieckie | -- |
|
Ogrodzieniec | Kisielice | 6 | Neudeck | niemieckie | Nejdak | Przedwojenną nazwę wsi utrwala leśniczówka o nazwie Nojdek (chociaż lepszą nazwą byłoby Łęgowo-Leśnictwo - przed wojną była to część Łęgowa). Przedwojenne spolszczenie brzmiało Nejdak, co KUNM zastąpiła sztucznym chrztem "Ogrodzieniec". |
Pławty Małe | Kisielice | 1 | Klein Plauth | pruskie | -- | |
Pławty Wielkie | Kisielice | 1 | Groß Plauth | pruskie | -- | |
Sobiewola | Kisielice | 1 | Sobiewolla | polskie | -- |
|
Trupel | Kisielice | 1 | Traupel | pruskie | -- | 1280 Tropil, 1326 Trupil. Nazwa pruska, przejęta od nazwy jeziora Trupel (niem. Traupeler See, 1326 Trupil). Historycznie wieś dzieliła się na Trupel Górny i Dolny. |
Wałdowo | Kisielice | 1 | Waldau | pruskie? | -- | 1289 Waldowe. Nazwa dwuznaczna - możliwa niemiecka lub pruska etymologia. |
Wola | Kisielice | 1 | Wolla | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Willenfeld. |
Adamowo | Susz | 3 | Adolfshof | niemieckie | -- | |
Babięty Małe | Susz | 1 | Klein Babenz | pruskie lub słowiańskie | -- | Dawniej też: Babieniec Mały. |
Babięty Wielkie | Susz | 1 | Groß Babenz | pruskie lub słowiańskie | -- |
|
Bałoszyce | Susz | 1 | Groß Bellschwitz | prawdop. słowiańskie | -- |
|
Bałoszyce Małe | Susz | 1* | Klein Bellschwitz | prawdop. słowiańskie | (Bałoszyczki) |
|
Boleszów | Susz | 5 | Wilhelmswalde | niemieckie | Wilamówka | U Leydinga Wilamówka, co jest nawiązaniem do n. niemieckiej. Taka nazwa zdaje się lepsza od obowiązującego pseudoimiennego chrztu. |
Bornice | Susz | 1 | Bornitz | pruskie lub słowiańskie | -- | Dawniej też: Borznice. |
Bronowo | Susz | 1 | Groß Brunau | polskie? | -- | Dawniej też: Brunowo. |
Brusiny | Susz | 2* | Groß Brausen | niemieckie? | (Brusiny Wielkie) | 1321 Brusen, 1338 Brusin. Przyjęta po wojnie polska nazwa zdaje się nawiązywać do zapisu z 1338, ale może jednak poprawniejszą etymologicznie formą byłyby Brusy? Tradycyjnej formy brak, chociaż niewykluczone, że używana przez Leydinga forma Brudzewo (i odpowiednio Brudzewko dla Brusin Małych) jest ludowa i przedwojenna (to dlatego, że materiał nazewniczy z tego obszaru Leyding zebrał już na początku lat 30. XX w., poza tym wspomina o nazwie "Brudzewo" jeszcze w drugim tomie swojego słownika [wydanym już długo po ustaleniach KUNM - nazwy różne od urzędowych trafiają się tam już tylko sporadycznie, podane w nawiasach i głównie tam gdzie faktycznie istnieje przedwojenna polska tradycja]). |
Brusiny Małe | Susz | 2 | Klein Brausen | niemieckie? | -- | Zob. wyżej Brusiny. |
Chełmżyca | Susz | 5 | Kölmsee | hybryda (prus. + niem.) | Kołmin |
|
Czerwona Woda | Susz | 1 | Rothwasser | niemieckie | -- | |
Dąbrówka | Susz | 3 | Muttersegen | niemieckie | -- | |
Dolina | Susz | 6? | Vogtenthal | niemieckie | Wójtowizna | U Leydinga: Wójtowizna. Nazwa ta pojawia się nie tylko w pierwszym tomie jego słownika, ale jest również wspominana w drugim - "łąki (...) na półn-zach. od osady leśn. Doliny (Wójtowizny)". Jedynie nazwy ludowe, o przedwojennej tradycji są w taki sposób przez niego zaznaczane. |
Emilianowo | Susz | 2 | Emilienhof | niemieckie | -- | |
Fabianki | Susz | 2 | Fabianshof | niemieckie | -- | |
Falknowo | Susz | 1 | Groß Falkenau | niemieckie | -- | 1448 Wyelhnyow - odczytywane Wielniów. Zapewne wcześniejsza adaptacja n. niemieckiej. |
Falknowo Małe | Susz | 1* | Klein Falkenau | niemieckie | (Falknówko) | Przed wojną raczej Falknówko. Taka forma miałaby więcej sensu, ze względu na brak dookreślenia Wielkie w nazwie Falknowa. |
Grabowiec | Susz | 4? | Buchfelde | niemieckie | Grabowo |
|
Huta | Susz | 1 | Hütte | niemieckie | -- | |
Jakubowo Kisielickie | Susz | 1* | Jakobau | polskie | (Jakubowo) | |
Janowo | Susz | 6 | Baadeln | niemieckie? | Watlewo | Nazwa Baadeln tajemnicza - przez Czopek-Kopciuch i autorów NMP uważana za niemiecką (i zestawiana z niem. nazwami os. Badel, Battel), chociaż nie wykluczałbym też pochodzenia pruskiego, od zaświadczonej prus. n. os. Beydil (por. zapis 1400 Beydelsche See - jezioro k. Watlewa/Janowa, obecnie bagno). Ludność polska spolonizowała tę nazwę jako Watlewo (Kętrzyński podaje też wariant niem. Wadlau, ale nie znajduję go nigdzie indziej), mimo to po wojnie ustalono ahistoryczną nazwę "Janowo". Należy to zmienić, zwłaszcza że nazwa Watlewo funkcjonowała w potocznym użyciu jeszcze długo po wojnie. |
Januszewo | Susz | 1 | Januschau | polskie | -- | Pierwotnie: *Jeniszowo (1312 Jenischau). Forma ta wykazuje cechy gwarowe. |
Jawty Małe | Susz | 1 | Klein Jauth | pruskie | -- | |
Jawty Wielkie | Susz | 1 | Groß Jauth | pruskie | -- | 1287 Jautin. |
Kamieniec | Susz | 1 | Finckenstein | niemieckie | -- |
|
Karolewo | Susz | 2 | Karlswalde | niemieckie | -- | |
Krzywiec | Susz | 3 | Freiwalde | niemieckie | -- | |
Lisiec | Susz | 2 | Fuchsmühle | niemieckie | -- | |
Lubnowy Małe | Susz | 1 | Klein Liebenau | niemieckie (hydronimiczne?) | -- | Dawniej też: Lignowy, Lignowo Małe. |
Lubnowy Wielkie | Susz | 1 | Groß Liebenau | niemieckie (hydronimiczne?) | -- |
|
Michałowo | Susz | 1 | Michelau | polskie | -- | |
Nipkowie | Susz | 1 | Groß Nipkau | słowiańskie | -- |
|
Olbrachtowo | Susz | 1 | Groß Albrechtau | niemieckie | -- | Dawniej też: Albrachtowo, Albrechtowo. |
Olbrachtówko | Susz | 1 | Klein Albrechtau | niemieckie | -- | Dawniej też: Albrachtówko, Albrechtówko. |
Piaski | Susz | 2 | Sandberg | niemieckie | -- | |
Piotrkowo | Susz | 1 | Peterkau | polskie | -- | |
Redaki | Susz | 6 | Charlottenwerder | niemieckie | Szarłatowo | U Ceynowy pojawia się forma Szarłatowo. Jest to jedyny przykład przedwojennej polskiej (czy dokładniej kaszubskiej) tradycji dla tej wsi. Przyjęta po wojnie nazwa Redaki, choć brzmi dość intrygująco i nietypowo (jak na chrzest KUNM), nie wydaje się mieć uzasadnienia. |
Róża | Susz | 2 | Rosenhain | niemieckie | -- |
|
Różanki | Susz | 3 (2?) | Rasenfeld | niemieckie | -- | Powojenna n. polska wynika zapewne z błędnego odczytania nazwy Rasenfeld jako Rosenfeld (aczkolwiek może taka interpretacja ma jakieś uzasadnienie? Nie dysponuję dokumentacją). |
Różnowo | Susz | 1 | Rosenau | niemieckie | -- | Osada Rumunki wydzielona z Różnowa lub powstała po wojnie. Brak jej na przedwojennych mapach. |
Rudniki | Susz | 5 | Liebenbruch | niemieckie (hydronimiczne) | Liwskie Bagno | Wieś leży nad rzeką Liwą (Liebe), której nazwa ma starożytne, pruskie pochodzenie. Wypadałoby ten źródłosłów zachować. |
Stawiec | Susz | 5 | Merinoß | niemieckie (internacjonalizm) | Merynos |
|
Ulnowo | Susz | 1 | Faulen | niemieckie | -- |
|
Wądoły | Susz | 3 | Friedrichsburg | niemieckie | -- | W PRNG wariant: Frydrychowo (może warte wprowadzenia, jako odzwierciedlenie n. niemieckiej). U Leydinga jeszcze inaczej - Pchlarki. Brak przedwojennej polskiej tradycji. |
Wiśniówek | Susz | 3 | Weizenfelde | niemieckie | -- | |
Zieleń | Susz | 4 | Grünhof | niemieckie | Zielony Dwór | U Ceynowy: Zielony Dwór. |
Zofiówka | Susz | 2 | Sophienwalde | niemieckie | -- | |
Żakowice | Susz | 2 | Schakenbruch | niemieckie | -- | I człon nazwy niem. imienny, prawdopodobnie niemiecki (chociaż nie wykluczałbym w pełni bałtyckiej etymologii). Powojenna nazwa polska naśladuje pierwszy człon n. niem. fonetycznie. Dodatkowo, u Leydinga pojawia się bliższy formie niemieckiej wariant Szakowice. |
Bajdy | Zalewo | 2 | Boyden | pruskie | -- | |
Barty | Zalewo | 1 | Barten | pruskie | -- | |
Bądki | Zalewo | 2 | Bündtken | pruskie | -- | 1543 Bundicken. |
Bednarzówka | Zalewo | 2 | Böttchershof | niemieckie | -- | |
Boreczno | Zalewo | 6 | Schnellwalde | niemieckie | Szniewałd | Przed wojną: Szniewałd. Leyding notuje co prawda Śniegwałd, ale wolę trzymać się formy o przedwojennej tradycji. |
Brzeziniak | Zalewo | 2 | Birkenthal | niemieckie | -- | |
Bukowiec | Zalewo | 1 | Bukowitz | polskie | -- | Oboczna n. niem. Mottitscher Winkel (od miejs. Matyty - p.). |
Dajny | Zalewo | 2 | Deunen | pruskie | -- | |
Dobrzyki | Zalewo | 3 | Weinsdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Wigandesdorf (zlatynizowane Wygando villa [1304]). |
Duba | Zalewo | 3 | Leißnersberg | niemieckie | -- |
|
Gajdy | Zalewo | 2 | Goyden | pruskie | -- | |
Girgajny | Zalewo | 2 | Gergehnen | pruskie | -- | 1315 Girgeine. |
Gubławki | Zalewo | 1~2 | Gablauken | pruskie | -- |
|
Huta Wielka | Zalewo | 2? | Albrechtswalde | niemieckie | -- | Leyding notuje oboczną n. niem. Groß Hütte. To uzasadniałoby nazwę obecną. |
Janiki Małe | Zalewo | 2 | Klein Hanswalde | niemieckie | -- | Patrz niżej. |
Janiki Wielkie | Zalewo | 2 | Groß Hanswalde | niemieckie | -- | W XIV w. odnotowana forma Joniken (1375), którą należy uznać za pruską. Stąd powojenna n. polska. |
Jaśkowo | Zalewo | 1 | Jäskendorf | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Jerzwałd | Zalewo | 1 | Gerswalde | niemieckie | -- | Z okolicami Jerzwałdu utożsamia się staropruską nazwę Keysen (1272). |
Jezierce | Zalewo | 5 | Haack | niemieckie | Pokutyty al. Hak |
|
Karpowo | Zalewo | 2 | Kerpen | pruskie | -- | 1286 Kerpow. |
Kiemiany | Zalewo | 4 | Kämmen | pruskie | Kamy |
|
Koziny | Zalewo | 5 | Köszen | pruskie | Kiesy |
|
Kupin | Zalewo | 2 | Kuppen | pruskie | -- | Do 2011 r. oficjalnie Kupinin. Forma ta musiała się ustalić po wojnie wbrew ustaleniom KUNM (ta ustaliła Kupin). W 2011 r. powrócono jednak do postaci wprowadzanej przez Komisję. |
Likszany | Zalewo | 1 | Lixainen | pruskie | -- |
|
Matyty | Zalewo | 2 | Motitten | pruskie | -- | 1343 Matiten, Mathitin. |
Mazanki | Zalewo | 5 | Mosenz | pruskie | Mazańce |
|
Międzychód | Zalewo | 5 | Mitteldorf | niemieckie | Luswity | Za pierwotną nazwę tej wsi (a dokładniej terenu, na którym powstała) uważa się pruską nazwę Lusewithe (1358), 1419 Loysewiten. Ustalając powojenną nazwę przeoczono ten fakt albo nie skojarzono tej nazwy z tą konkretną wsią. |
Mozgowo | Zalewo | 4 | Nosewitz | słowiańskie | Nozgowice |
|
Murawki | Zalewo | 3 | Wilhelmswalde | niemieckie | -- | |
Nowe Chmielówko | Zalewo | 1*~4 | Chmelowken | polskie | Chmielówko |
|
Piekło | Zalewo | 1 | Pieklo | polskie | -- |
|
Polajny | Zalewo | 1 | Paulehnen | pruskie | -- | Pierwotna nazwa pruska: Utrainen, Utreyn (1264-69), Vutraynen (ok. 1270). Dopiero później: Paulin (ok. 1400), Paulein (1543, 79). Nazwa późniejsza prawdopodobnie pochodzi od imienia Paweł, ale jest tworem pruskim (co pokazuje sufiks). Spolszczoną formę Polajny potwierdza spis z 1820 roku. |
Pomielin | Zalewo | 2 | Pomehlen | pruskie | -- |
|
Pozorty | Zalewo | 1 | Posorten | pruskie | -- | |
Półwieś | Zalewo | 2 | Halbendorf | niemieckie | -- | Nazwa w latach 1850-1945: Ebenau. Powód zmiany niejasny. |
Rąbity | Zalewo | 2 | Rombitten | pruskie | -- | 1499 Rumbithen, Rompyten, Rombiten. |
Rucewo | Zalewo | 2 | Rotzung | pruskie | -- | Nazwa ponowiona od n. jeziora (Rucewo Duże i Małe, niem. Groß Rotzung-See i Klein Rotzung-See): 1343 Rutczow, 1375 Ruczowe, Rotczing. Powojenne spolszczenie opiera się na najstarszej pruskiej postaci nazwy, chociaż po wojnie nazwę jeziora notowano też jako Rocąg. |
Rudnia | Zalewo | 5 | Rohden | pruskie | Rodowo | 1388 Rudow, 1437 Rodow. Nazwa pruska (por. inne miejscowości o nazwie Rodowo), należało ją oddać wierniej. Przychylam się do w pełni regularnego spolszczenia Rodowo, używanego przez Leydinga. |
Sadławki | Zalewo | 2 | Sadlauken | pruskie | -- | 1383 Seyduken, 1437 Seduken. Forma z suf. -lauken, -lucken (wskazującym na prus. *lauks) pojawia się w dokumentach od XVIII w., ale musiała istnieć wcześniej.s |
Skitławki | Zalewo | 2 | Skittlauken | pruskie | -- | 1379 Sketelauken, 1419 Schetchelaucken. |
Surbajny | Zalewo | 2 | Sorbehnen | pruskie | -- | 1347, ok. 1400 Surbayn. |
Śliwa | Zalewo | 1 | Schliewe | pruskie (spolonizowane) | -- | 1338 Slewen, Slebo; 1400 Sleben; 1419 Sleuen. Nazwa pruska, na gruncie polskim adideowana do ap. śliwa, a następnie przejęta przez język niemiecki. |
Tarpno | Zalewo | 2 | Terpen | pruskie | -- | Nazwa pruska, najwcześniejszy zapis Derpen (1543, 1579). Prawdopodobnie do tej wsi (lub jej obszaru) odnosi się też starsza pruska nazwa Regen al. Rengen (ok. 1400). |
Urowo | Zalewo | 2 | Auer | pruskie (zniemczone) | -- | 1346 Urow, 1352 Aure. |
Wielowieś | Zalewo | 3 | Dittersdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie: Ditterichsdorf (1317). U Leydinga ciekawa forma Dylewo jednak bez żadnego potwierdzenia w jakimkolwiek innym źródle. |
Wieprz | Zalewo | 1 | Weepers | pruskie | -- | ok. 1400 Weppren |
Witoszewo | Zalewo | 6 | Kunzendorf | niemieckie | Kończewo |
|
Woryty Zalewskie | Zalewo | 2* | Woritten | pruskie | (Woryty) | Człon Zalewskie odróżniający w stosunku do wsi Woryty Morąskie (w gm. Morąg, p. tam). |
Zatyki | Zalewo | 2 | Kattern | pruskie lub niemieckie | -- |
|
Biskupiec | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 1 | Bischofswerder | niemieckie | -- |
|
Piotrowice | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 1* | Groß Peterwitz | polskie | (Piotrowice Wielkie) |
|
Piotrowice Małe | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 1 | Klein Peterwitz | polskie | -- | Dawniej też: Piotrowiec Mały. |
Podlasek | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 6 | Konradswalde | niemieckie | Konradzwałd | W użyciu także: Podlasek Duży. Nazwa jest chrztem KUNM, oryginalne spolszczenie to Konradzwałd. |
Podlasek Mały | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 5 | Louisenthal | niemieckie | Dłużki | Relacyjna nazwa Podlasek Mały jest chrztem KUNM (podobnie jak sama nazwa "Podlasek", do której się odwołuje). Mimo braku przedwojennej tradycji dla tej wsi, nazwa "Podlasek Mały" jest niemożliwa do utrzymania z powodu zmiany nazwy Podlasek na Konradzwałd (p. wyżej), a nazwanie tej miejscowości "Mały Konradzwałd" byłoby ahistoryczne. Z tego powodu zasięgam do notowanej przez Leydinga formy Dłużki, która co prawda nie ma przedwojennej tradycji użycia, ale przynajmniej ma pokrycie w terenie - została utworzona od nazwy jeziora Dłużek (niem. Langer-See albo Dluzik-See). |
Słupnica | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 6 | Stangenwalde | niemieckie | Stęgwałd | Przed wojną: Stęgwałd, Stynwałd. Obecna nazwa jest chrztem KUNM. |
Powiat ostródzki
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Ostróda | Ostróda (miasto) | 1~4 | Osterode | niemieckie | (Ostród) |
|
Cierzpięty | Ostróda (miasto) | 1 | Czerpienten | polskie | -- |
|
Zajezierze | Ostróda (miasto) | 5 | Collishof | niemieckie | Kolisowizna |
|
Miłakowo | Miłakowo | 4~6 | Liebstadt | niemieckie | Libsztat |
|
Miłomłyn | Miłomłyn | 1 | Liebemühl | niemieckie (hydronimiczne) | -- |
|
Iląg | Miłomłyn (cz. miasta) | 2 | Eylingshöh | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Ludwisin | Miłomłyn (cz. miasta) | 4 | Ludwigsberg | niemieckie | Ludwichowo | Forma Ludwichowo pojawia się w Tece Toruńskiej. Forma obecna jest powojenna - nie wiem, na ile dziś funkcjonuje. Ta część Miłomłyna jest dość wyraźnie odcięta od części miasta. |
Przejazd | Miłomłyn (cz. miasta) | 5 | Sonnenhof | hybryda (prus. + niem.) | Sunie |
|
Wydmuch | Miłomłyn (cz. miasta) | 5 | Karlshof | niemieckie | Karolewo | U Leydinga Karolowo (co poprawiam na -ewo, co jest bardziej zgodne z lokalną polską toponimią), wydaje się to lepsze od obowiązującego (tylko czy faktycznie używanego?) nowotworka. Ponadto, w powojennym potocznym użyciu zanotowany wariant Karolinek. |
Zacisze | Miłomłyn (cz. miasta) | 6 | Liebrode | niemieckie | Liproda | Przed wojną nazwę tej wsi (obecnie części Miłomłyna) spolszczano jako Libroda, Liproda. |
Zatoka | Miłomłyn (cz. miasta) | 3 | Emilienthal | niemieckie | -- | |
Morąg | Morąg | 1 | Mohrungen | pruskie | -- | W miejscowej gwarze niemieckiej: Mohring. |
Bartki | Dąbrówno | 1 | Bardtken | polskie | -- | Pierwotnie: 1365 Weisbuthen, nazwa pruska. |
Brzeźno Mazurskie | Dąbrówno | 1* | Bergling | pruskie | (Brzeźno) |
|
Dąbrowa | Dąbrówno | 1 | Dombrowa | polskie | -- |
|
Dąbrówno | Dąbrówno | 1 | Gilgenburg | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Elgnowo | Dąbrówno | 1 | Elgenau | pruskie (hybryda?) | -- | Pierwotnie: 1350 Ilgelauken, 1350 Ylgelauken. Z czasem prus. sufiks -lauks został zastąpiony (niemieckim?) -au. |
Fiugajki | Dąbrówno | 1 | Fiugaiken | pruskie | -- | Dawniej też: Figajki. |
Gardyny | Dąbrówno | 1 | Gardienen | pruskie | -- |
|
Jabłonowo | Dąbrówno | 1 | Jablonowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Dreililien. |
Jagodziny | Dąbrówno | 6 | Ketzwalde | niemieckie (osobowe) | Kiecwałd |
|
Jakubowo | Dąbrówno | 1 | Jacubowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Wellhausen. |
Kalbornia | Dąbrówno | 1~4 | Kahlborn | niemieckie | (Kalborno) | Przed wojną: Kalborno, taką formę też przyjęto oficjalnie. Obecna forma Kalbornia (wprowadzona urzędowo w 2000 r.) jest wynikiem zniekształcenia (zapewne ludowego, naturalnego - w gwarze zaśw. Kalborńa). Można by rozważyć powrót do historycznej formy. |
Leszcz | Dąbrówno | 1 | Heeselicht | niemieckie | -- |
|
Lewałd Wielki | Dąbrówno | 1 | Groß Lehwalde | niemieckie (hybryda?) | -- |
|
Łogdowo | Dąbrówno | 1 | Logdau | pruskie | -- |
|
Marwałd | Dąbrówno | 1 | Marwalde | niemieckie | -- | 1407 Marienwald. |
Odmy | Dąbrówno | 1 | Odmy | polskie | -- | |
Okrągłe | Dąbrówno | 4~6 | Klein Lehwalde | niemieckie (hybryda?) | Lewałd Mały | Przed wojną: Lewałd Mały. Formę Okrągłe (pochodzącą od pobliskiego jeziora zwanego Okrąg lub Okrągłe), a także niem. formę Okrongeln podaje co prawda Leyding, ale nie znajduję dla niej żadnego potwierdzenia przedwojennego. Lepiej wrócić do tradycyjnej formy Lewałd Mały, zwłaszcza że istnieje też Lewałd Wielki (p. wyżej). |
Osiekowo | Dąbrówno | 1 | Oschekau | polskie | -- | |
Ostrowite | Dąbrówno | 1 | Ostrowitt | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Osterwitt. |
Pląchawy | Dąbrówno | 1 | Plonchau | słowiańskie (przeniesione) | -- | 1368 Plengau, Plenigau. Nazwa uważana za przeniesioną przez osadników z Ziemi Chełmińskiej. |
Samin | Dąbrówno | 1 | Seemen | pruskie | -- |
|
Saminek | Dąbrówno | 6 | Schönwäldchen | niemieckie | Szuwałdek |
|
Stare Miasto | Dąbrówno | 1 | Altstadt | niemieckie | -- | Gwarowo: Stare Ńasto, Stare Mńasto. |
Tułodziad | Dąbrówno | 1 | Taulensee | pruskie | -- |
|
Wądzyn | Dąbrówno | 1 | Wansen | pruskie | -- |
|
Wierzbica | Dąbrówno | 6 | Vierzighufen | niemieckie | Wierzgub | Przed wojną: Wierzgub, Wierzkup. Dzisiejsza forma bez uzasadnienia. |
Dąbrowo | Grunwald | 1 | Dombrowo | polskie | -- |
|
Domkowo | Grunwald | 1 | Domkau | polskie | -- | Pierwotnie: Dąbkowo (1335 Dombkau). |
Dylewko | Grunwald | 6 | Elisenhof | niemieckie | Elizowo |
|
Dylewo | Grunwald | 1 | Döhlau | niemieckie | -- | Pierwotnie: 1328 Sickerin, 1334 Sickerinen, 1335 Sickerinenwangen. Jest to nazwa prus. pola osadniczego, na którym powstało Dylewo i sąsiednie Szczepankowo (p. niżej). |
Frygnowo | Grunwald | 1 | Frögenau | niemieckie | -- | Pierwotnie: Freudenau (1335). |
Gierzwałd | Grunwald | 1 | Geierswalde | niemieckie | -- |
|
Glądy | Grunwald | 1 | Glanden | pruskie | -- | Forma gwarowa: Glondï / Glundï, -duf. |
Góry Lubiańskie | Grunwald | 1* | Gurry | polskie | (Góry) | Nazwa w latach 1877-1945: Weißberg. |
Grabiczki | Grunwald | 1 | Grabitzken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Grunwald | Grunwald | 1 | Grünfelde | niemieckie | -- |
|
Jędrychowo | Grunwald | 2 | Heinrichau | niemieckie | -- | |
Kalwa | Grunwald | 1 | Kalwa | pruskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleintal. |
Kiersztanowo | Grunwald | 1 | Groß Kirsteinsdorf | niemieckie | -- |
|
Kiersztanówko | Grunwald | 1 | Klein Kirsteinsdorf | niemieckie | -- | Patrz wyżej. |
Kitnowo | Grunwald | 1 | Kittnau | pruskie | -- | 1335 Kientenaw. Nazwa genetycznie pruska, przeniesiona z Ziemi Chełmińskiej (wieś Kitnowo w gm. Gruta) przez założyciela wsi, Piotra Kitnowskiego (von Kientenau). |
Korsztyn | Grunwald | 1 | Korstein | niemieckie (tłum z prus.) | -- |
|
Lipowa Góra | Grunwald | 1 | Lindenberg | niemieckie | -- | Dawniej też: Gajek (wariant notowany jedynie w Tece Toruńskiej). |
Lubian | Grunwald | 1 | Groß Lauben | pruskie | -- |
|
Lubianek | Grunwald | 1 | Klein Lauben | pruskie | -- | Patrz wyżej. |
Łącko | Grunwald | 6 | Fritzchen | niemieckie | Frycki | U Chojnackiego Frycki, u Leydinga Fryczkowo, zaś w PRNG (jako wariant oboczny): Fryckowo. Obecna nazwa bez uzasadnienia. |
Łodwigowo | Grunwald | 1 | Ludwigsdorf | niemieckie | -- | Forma gwarowa: U̯oʒ́igovo. |
Marcinkowo | Grunwald | 1 | Mertensdorf | niemieckie | -- | |
Mielno | Grunwald | 1 | Mühlen | pruskie (zniemczone) | -- |
|
Omin | Grunwald | 4 | Ohmen | pruskie | Uminy |
|
Pacółtowo | Grunwald | 1 | Groß Pötzdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie Petzoldsdorf, stąd spolszczenie (znane już w XVI w.). |
Pacółtówko | Grunwald | 1 | Klein Pötzdorf | niemieckie | -- |
|
Rychnowo | Grunwald | 1 | Reichenau | niemieckie | -- | Gwarowo: Rixnovo. |
Rychnowska Wola | Grunwald | 1 | Sophienthal | niemieckie | -- |
|
Rzepki | Grunwald | 1 | Rzepken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Geierskreutz. |
Stębark | Grunwald | 1 | Tannenberg | niemieckie | (Stembark) |
|
Szczepankowo | Grunwald | 1 | Steffenswalde | niemieckie | -- | Wieś powstała na pruskim polu Sickerin (1328), podobnie jak pobliskie Dylewo (p. wyżej). |
Tymawa | Grunwald | 1 | Thymau | pruskie | -- |
|
Ulnowo | Grunwald | 1 | Faulen | niemieckie (przeniesione) | -- |
|
Wróble | Grunwald | 1 | Wrobbeln | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Geiershof. |
Zapieka | Grunwald | 1 | Kaulbruch | niemieckie | -- |
|
Zybułtowo | Grunwald | 1 | Seewalde | niemieckie | -- |
|
Białka | Łukta | 4 | Gehlfeld | hybryda (prus. + niem.) | Gil | Nazwa pochodzi od pobliskiego jeziora Gil (niem. Gehl See, 1331 Geile). Ustalona po wojnie nazwa Białka, motywowana przez prus. gaīls - "biały" (czy słusznie?), łamie zasadę, że nazw pruskich się nie tłumaczy (chyba, że istnieje taka tradycja), a ponadto jest niekonsekwentna z nazwą jeziora. Motywem ustalenia takiej nazwy mogła być chęć odróżnienia od wsi Gil Wielki i Mały w gm. Miłomłyn (p. niżej). Priorytetem powinno być jednak zachowywanie nazw o pruskim pochodzeniu. Poza tym, polskiej formy Gil używa także Kohutek. |
Dąg | Łukta | 1 | Dungen | pruskie | -- | Forma gwarowa: Duŋk, -ga. |
Dragolice | Łukta | 1 | Draglitz | pruskie | -- |
|
Florczaki | Łukta | 5 | Eckersdorf | niemieckie | Ekartowo |
|
Ględy | Łukta | 1 | Gallinden | pruskie | -- |
|
Kojdy | Łukta | 1 | Koiden | pruskie | -- | 1376 Koyde. |
Komorowo | Łukta | 4 | Kämmersdorf | niemieckie | Kamajzy |
|
Kotkowo | Łukta | 2 | Katzendorf | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Hannolsdorf (1402-08). |
Kozia Góra | Łukta | 1 | Ziegenberg | niemieckie | -- |
|
Lusajny | Łukta | 4 | Luzeinen | pruskie | Lucejny |
|
Łukta | Łukta | 1 | Locken | pruskie | -- |
|
Markuszewo | Łukta | 1 | Markuschöwen | polskie | -- |
|
Maronie | Łukta | 5 | Magergut | niemieckie | Wojsiny |
|
Molza | Łukta | 1 | Moldsen | pruskie | -- | 1361 Mulsen, Mulsin. Nazwa pruska, obocznie (w XIV-XV w.) funkcjonowała n. Sandirs (1349), Sandirsdorf (1402/08), pochodząca od pruskiej n. os. |
Mostkowo | Łukta | 1 | Brückendorf | niemieckie | -- | Popegeerowska osada Gucin sztucznie wydzielona z Mostkowa. |
Niedźwiady | Łukta | 4 | Bärenwinkel | niemieckie | Barenwynkiel |
|
Nowaczyzna | Łukta | 2 | Neumannsruh | niemieckie | -- | |
Orlik | Łukta | 4 | Adlersbude | niemieckie | Orłowa Buda |
|
Pelnik | Łukta | 1 | Pulfnick | pruskie | -- |
|
Plichta | Łukta | 1 | Plichten | polskie (osobowe) | -- | |
Pupki | Łukta | 1 | Pupken | pruskie | -- | Co prawda osada oficjalnie nosi nazwę Pupki, jednak leśniczówka (jedyny obiekt osady) funkcjonuje dziś pod całkowicie ahistoryczną nazwą Śmieszny Kąt, czyniąc urzędową (i historyczną) nazwę w zasadzie martwą. Zalecałbym używanie nazwy Leśnictwo Pupki. Nazwy leśniczówek są niemniej wartościowe niż nazwy wsi, zwłaszcza w takim przypadku jak ten, gdzie mamy do czynienia z nazwą staropruskiego pochodzenia (zapewne ponowioną od nazwy terenowej lasu). |
Ramoty | Łukta | 1 | Ramten | pruskie | -- |
|
Nowe Ramoty | Łukta | 1 | Neu Ramten | pruskie | -- |
|
Skwary | Łukta | 6 | Klein Eisings | pruskie | Isąg Mały |
|
Sobno | Łukta | 1 | Sooben | pruskie | -- |
|
Spórka | Łukta | 1~4 | Sporken | pruskie | (Spórki) |
|
Strzałkowo | Łukta | 6 | Hinzbruch | niemieckie | Hyncbruch | Forma spolszczona z Teki Toruńskiej. |
Swojki | Łukta | 2 | Schwoiken | pruskie | -- | 1364 Schwaygken |
Szeląg | Łukta | 2 (1?) | Eckschilling | hybryda (niem. + prus.) | -- | Nazwa leśniczówki pochodzi od n. jeziora Szeląg (niem. Schilling-See), pruskiego pochodzenia. Pierwotnie była tożsama z nazwą wodną (1700 Schiling), potem pojawił się przedrostek Eck-. |
Tabórz | Łukta | 1 | Taberbrück | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Trokajny | Łukta | 4? | Trukeinen | pruskie | Trukajny (?) |
|
Worliny | Łukta | 1 | Worleinen | pruskie | -- | 1342 Worlyne, 1354 Warnlin, 1427 Warnelyn |
Wynki | Łukta | 1 | Wönicken | pruskie | -- |
|
Zajączkowo | Łukta | 4 | Falkenstein | niemieckie | Zajączki |
|
Bagnity | Małdyty | 2 | Bagnitten | pruskie | -- | 1353 Begonithen |
Bartno | Małdyty | 2 | Reichbarten | hybryda (niem. + prus.) | -- |
|
Budwity | Małdyty | 2 | Bauditten | pruskie | -- |
|
Budyty | Małdyty | 2 | Boditten | pruskie | -- | |
Czulpa | Małdyty | 1? | Zölp | pruskie | -- | Leyding przytacza zapis Czulpa jako źródłowy. |
Dobrocin | Małdyty | 3 | Groß Bestendorf | niemieckie | -- | W pobliżu wsi znajduje się góra (wysokości 131 m) o nazwie Święta Góra (niem. Swente Gora). Nazwa ta miała wyraźnie polskie brzmienie już w przedwojennym nazewnictwie niemieckim, co jest rzadkością na tym terenie. Góra najprawdopodobniej była miejscem kultu pruskiego plemienia Pogezanów. Nazwa góry miała odzwierciedlenie w używanej krótko po wojnie nazwie tej wsi oraz stacji kolejowej - Świętogóry, która jednak została ostatecznie odrzucona na rzecz nazwy obecnej. |
Drynki | Małdyty | 2 | Drenken | pruskie | -- | 1304 Drinken. |
Dziśnity | Małdyty | 2 | Dosnitten | pruskie | -- |
|
Fiugajki | Małdyty | 1 | Figaiken | pruskie | -- | |
Gizajny | Małdyty | 2 | Gischainen | pruskie | -- | 1376 Gysyein, Geysyein. |
Ględy | Małdyty | 2~5 | Gallinden | pruskie | Galindy (?) | Nazwa pruskiego pochodzenia, nawiązująca do n. plemiennej Galindów. Po wojnie spolszczona jako Ględy, per analogiam do wsi koło Łukty. Jednak, wobec braku jednoznacznej polskiej tradycji, może można było się pokusić o bardziej dokładne spolszczenie, lepiej oddające źródłosłów oryginału (Chojnacki podaje Galindia, ale to raczej sztuczność)? |
Gumniska Małe | Małdyty | 3 | Klein Rüppertswalde | niemieckie | -- | |
Gumniska Wielkie | Małdyty | 3 | Groß Rüppertswalde | niemieckie | -- | |
Jarnołtowo | Małdyty | 2 | Groß Arnsdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie: Arnoldisdorf (ok. 1308). |
Jarnołtówko | Małdyty | 2 | Klein Arnsdorf | niemieckie | -- | Patrz wyżej. |
Kadzie | Małdyty | 1 | Kadzie | polskie | -- | Nazwa w latach 1868-1945: Eichhorst. |
Kanty | Małdyty | 2 | Groß Kanten | pruskie | -- | Do 2009 r. oficjalnie Kęty. |
Karczemka | Małdyty | 3 | Hoffnungsmühle | niemieckie | -- | |
Kiełkuty | Małdyty | 5 | Kelken | pruskie | Kiełkuły |
|
Klonowy Dwór | Małdyty | 3 | Höfen | niemieckie | -- | Biorąc pod uwagę n. niem., nie prościej byłoby Dwory (lub Dwórzno)? Po co tak komplikować nazwy? |
Koszajny | Małdyty | 2 | Koschainen | pruskie | -- |
|
Kozia Wólka | Małdyty | 1? | Klein Bestendorf | niemieckie | -- | Oboczna nazwa (podawana w spisie z 1820): Kosse Wolle. Z pewnością jest to pol. Kozia Wólka lub Kozia Wola - trudno dziś chyba tego dociec. |
Kreki | Małdyty | 2 | Kröken | pruskie | -- | 1315 Crekin, 1321 Kreken. |
Leszczynka Mała | Małdyty | 5 | Gut Linkenau | pruskie | Linkówko |
|
Leśnica | Małdyty | 4 | Freiwalde | niemieckie | Frywałd | |
Linki | Małdyty | 5 | Linkenau | pruskie | Linkowo |
|
Małdyty | Małdyty | 2 | Maldeuthen | pruskie | -- | 1350 Maudithen, 1543 Maldeyten. |
Naswity | Małdyty | 2 | Naasewitt | pruskie | -- | Również spotykana forma: Naświty (nieurzędowa, ale zapewne używana w mowie). |
Niedźwiada | Małdyty | 5 | Glocken | pruskie | Kłoki | 1334 Cloken. Nazwa pochodzenia staropruskiego, od klākis - "niedźwiedź". Tak więc, nazwa powojenna oddaje znaczenie n. oryginalnej, ale łamie zasadę, aby nazw pruskich nie tłumaczyć. Należało ją spolszczyć fonetycznie. |
Pleśno | Małdyty | 1 | Plößen | pruskie | -- | 1374 Plesen; ok. 1400 Pelesen, Pellesin. |
Plękity | Małdyty | 2 | Plenkitten | pruskie | -- | |
Połowite | Małdyty | 2 | Pollwitten | pruskie | -- |
|
Rybaki | Małdyty | 2 | Fischerbuden | pruskie | -- | |
Sambród | Małdyty | 4 | Samrodt | pruskie | Zamroty |
|
Sambród Mały | Małdyty | 4 | Klein Samrodt | pruskie | Zamroty Małe | Patrz wyżej. |
Sarna | Małdyty | 2 | Rehberg | niemieckie | -- | |
Sasiny | Małdyty | 2 | Sassen | pruskie | -- |
|
Smolno | Małdyty | 5 | Schmolehnen | pruskie | Smolajny | ok. 1399 Smaleyn, 1419 Smoleyn. Nazwa pruska, formy obecnej nie można uznać za jej poprawne spolszczenie. |
Sople | Małdyty | 2 | Zöpel | pruskie | -- | ok. 1400 Sopelyn, Soplyn; 1419 Sopelen. |
Surzyki Małe | Małdyty | 2 | Klein Sauerken | pruskie | -- | |
Surzyki Wielkie | Małdyty | 2 | Groß Sauerken | pruskie | -- | 1304 Suriken, 1348 Surcken. |
Szymonowo | Małdyty | 2 | Groß Simnau | pruskie? | -- | 1324 Symenow. Prawdopodobnie nazwa pruska (adideowana do im. Szymon, Simon), chociaż potrzebne dokładniejsze informacje etym. |
Szymonówko | Małdyty | 2 | Klein Simnau | pruskie? | -- | Patrz wyżej. |
Wielki Dwór | Małdyty | 5 | Ankern | pruskie | Ankry | 1358 Ankren, ok. 1400 Anckreyn. Nazwa pruskiego pochodzenia, zniweczona po wojnie. Leyding podaje spolszczoną formę Ankry, całkowicie intuicyjną. |
Wilamowo | Małdyty | 1 | Groß Wilmsdorf | niemieckie | -- | |
Wilamówko | Małdyty | 1 | Klein Wilmsdorf | niemieckie | -- | |
Wodziany | Małdyty | 2 | Wodigehnen | pruskie | -- | 1350 Wodieyn. |
Zalesie | Małdyty | 3 | Pfalsdorf | niemieckie | -- | |
Zajezierze | Małdyty | 3 | Seegertswalde | niemieckie | -- | 1332 Sighardiswalde |
Zduny | Małdyty | 3 | Bürgerhöfen | niemieckie | -- | U Leydinga obocznie jako Miejska Wola - warte wprowadzenia? Dokładniejszym tłumaczeniem byłby "Miejski Dwór". |
Bieniasze | Miłakowo | 5 | Banners | niemieckie | Benery | 1346, 1352 Benern. Według Biolik nazwa pruskiego pochodzenia. Można by było więc pokusić się o jej spolszczenie. |
Biernatki | Miłakowo | 1 | Bornädtken | polskie? | -- | |
Boguchwały | Miłakowo | 5 | Reichau | niemieckie | Rychowo | U Leydinga intuicyjne, naturalnie brzmiące spolszczenie Rychowo (może nawet o jakiejś przedwojennej tradycji?). Lepsze to od nieuzasadnionej nazwy "Boguchwały". |
Gilginia | Miłakowo | 5 | Gillgehnen | pruskie | Ilgajny |
|
Głodówko | Miłakowo | 5 | Karneyen | pruskie | Karnajny | Pierwotnie: 1296 Tuseine, 1336 Thusieyn, 1350 Tussien, Tusieyn (...) ok. 1780 Tusseinen alias Karneyen. Obie nazwy pochodzenia pruskiego, po wojnie zniweczone. |
Gudniki | Miłakowo | 1 | Gudnick | pruskie | -- | |
Henrykowo | Miłakowo | 2? | Heinrichsegen (?) | niemieckie | -- |
|
Janowo | Miłakowo | 1 | Schillings | niemieckie | -- | Polska nazwa Janowo znana już przed wojną, współistniała z niemiecką (istniał również zniemczony wariant Janowen, wymieniany w spisie z 1820). |
Kantalice | Miłakowo | 1 | Blumen | niemieckie | -- |
|
Klugajny | Miłakowo | 2 | Klogehnen | pruskie | -- | 1411-19 Claugeyn, 1427 Claugene. |
Kłodzin | Miłakowo | 5 | Sackstein | pruskie | Saksztyn | 1352 Saxtin, 1448 Sextin. Pruska nazwa, zniweczona po wojnie - należało ją spolszczyć. |
Książnik | Miłakowo | 2 | Herzogswalde | niemieckie | -- | |
Lekławki | Miłakowo | 5 | Schodehnen | pruskie | Skodajny |
|
Miejski Dwór | Miłakowo | 3 | Henriettenhof | niemieckie | -- | |
Mysłaki | Miłakowo | 5 | Prägsden | pruskie | Praksy |
|
Mysłaki Małe | Miłakowo | 5 | Klein Prägsden | pruskie | Praksy Małe | Patrz wyżej. |
Naryjski Młyn | Miłakowo | 2 | Narienmühle | hybryda (prus. + niem.) | -- | Nazwa miejsc. pochodzi od jeziora Narie (niem Narien-See, 1337 Narge). |
Niegławki | Miłakowo | 2 | Näglack | pruskie | -- | 1305 Naydelauken, 1339 Naydelauks. |
Nowe Mieczysławy | Miłakowo | 1 | Neu Menzels | osobowe (słowiańskie) | -- | Sąsiednia wieś Stare Mieczysławy dziś nie istnieje. |
Pawełki | Miłakowo | 2? | Paulken | niemieckie? | -- | Potrzebne informacje dot. nazwy niemieckiej - czy nie jest to przypadkiem jakaś zniemczona nazwa pruska lub słowiańska? Leyding spolszcza jako Pólko. |
Pityny | Miłakowo | 2 | Pittehnen | pruskie | -- | 1419 Pyttenen, 1543 Pitteynen. |
Pojezierce | Miłakowo | 5 | Bobanden | pruskie | Pobądy |
|
Polkajny | Miłakowo | 2 | Polkehnen | pruskie | -- | 1402-08 Pulkaym, 1411-19 Polkayn. |
Ponary | Miłakowo | 1 | Ponarien | pruskie | -- |
|
Raciszewo | Miłakowo | 5 | Reichenthal | niemieckie | (Bogaczewo?) | Ze względu na pseudodzierżawczy charakter n. powojennej (sztuczny twór od słowiańskiego imienia Racisz), można by zastanowić się nad przywróceniem Leydingowego spolszczenia Bogaczewo (być może w formie zdrobniałej Bogaczewko, celem odróżnienia od Bogaczewa k. Morąga?). Tak czy inaczej, brak polskiej tradycji dla tej wsi. |
Roje | Miłakowo | 1 | Royen | pruskie | -- | 1325 Rogin, 1388 Rogen, 1473 Roygen. Nazwa pruska, spolonizowana jako Roje jeszcze przed wojną (n. znana w SGKP). |
Różnowo | Miłakowo | 2? | Rosenau | niemieckie | (Roznowo?) | Gwarowo: Roznovo (w NMP). Trudno mi stwierdzić, na ile jest to przedwojenna forma. Raczej brak starego polskiego osadnictwa w okolicy. |
Rycerzewo | Miłakowo | 2 | Ritters | niemieckie | -- | |
Sąglewo | Miłakowo | 2 | Sanglau | pruskie | -- | Nazwa o dwóch starych pruskich nazwach: 1354 Remunendorf, 1427 Remonykame, 1448 Remekaym (jak widać, forma z prus. suf. -kaims współistniała z formą na niem. -dorf) oraz Sangelis (1531), Sangelauck (1543), Sengelau (1570). Ostatecznie to ta druga nazwa (dawniej z wahaniami w sufiksie) stała się podstawą nazwy znanej obecnie. |
Stare Bolity | Miłakowo | 2 | (Alt) Bolitten | pruskie | (Bolity) | Człon Stare można teoretycznie pominąć. Miejscowość Nowe Bolity obecnie nie istnieje, a ponadto już przed wojną często pomijano w tej nazwie człon "Alt". |
Stolno | Miłakowo | 2 | Stollen | pruskie | -- | U Chojnackiego i Kohutka Stoły, ale brak we wcześniejszych źródłach, raczej nie jest to ludowa tradycja warta wprowadzenia. |
Trokajny | Miłakowo | 2 | Groß Trukainen | pruskie | -- | |
Warkałki | Miłakowo | 5 | Hartwich | niemieckie | Boldajny | Pierwotnie: Baldeyn (1337). Pierwotna nazwa wsi była więc tożsama z nazwą jeziora Boldajny (niem. Boldehnen-See, unikać niepoprawnej nazwy "Jezioro Warkalskie"!), w pobliżu którego znajduje się miejscowość. Nazwa ta jest oczywiście pruskiego pochodzenia i warto ją przywrócić, w miejsce nadanej przez KUNM nazwy "Warkałki" (która nawiązuje do pobliskiej wsi Warkały [p. niżej], również o pruskiej nazwie. Jednak ta nowa n. relacyjna jest kompletnie ahistoryczna). |
Warkały | Miłakowo | 2 | Workallen | niemieckie | -- | 1379 Warekallen, 1398 Warkallen. |
Warny | Miłakowo | 2 | Warnenhof | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Wojciechy | Miłakowo | 5 | Gartenpungel | pruskie | Gartelpąg | 1300-03 Gartelpangel, 1323 Gartilpunge. Nazwa pruskiego pochodzenia. Trudna do spolszczenia, jednak lepsze najbardziej nieudolne spolszczenie n. pruskiej od chrztu nazewniczego. |
Bagieńsko | Miłomłyn | 4 | Baginsken | polskie | Bagińskie |
|
Boguszewo | Miłomłyn | 1 | Bogunschöwen | polskie | -- |
|
Bynowo | Miłomłyn | 1 | Bienau | niemieckie? | -- |
|
Dębinka | Miłomłyn | 2 | Schönaich | niemieckie | -- | |
Faltyjanki | Miłomłyn | 1 | Faltianken | polskie | -- | Zapis gw. Faltïjankˊi. Faltyjan to prawdopodobnie mazurska wariacja imienia Walenty. |
Gil Mały | Miłomłyn | 1 | Klein Gehlfeld | hybryda (prus. + niem.) | -- | Patrz niżej. |
Gil Wielki | Miłomłyn | 1 | Groß Gehlfeld | hybryda (prus. + niem.) | -- | 1344 Geylenvelde. Nazwa pochodzi od n. jeziora Gil Wielki (niem. Groß Gehl-See; 1311-15 Gailen, Geile), pruskiego pochodzenia. |
Glimy | Miłomłyn | 4 | Skapenwald | hybryda (prus. + niem.) | Glinki albo Skap |
|
Kamieńczyk | Miłomłyn | 3 | Holstein | niemieckie | -- | Według Biolik n. Kamieńczyk jest przeniesiona przez osadników z Mazowsza. Chodzi tu chyba o osadników powojennych, gdyż nie znajduję żadnego przedwojennego potwierdzenia tej nazwy. |
Karnitki | Miłomłyn | 2 | Klein Karnitten | pruskie | (Karnity Małe) | Osobiście uważam, że tego typu nazw pruskich nie powinno się zdrabniać, brzmi to dość nienaturalnie. Poprawniejsza więc byłaby forma Karnity Małe. Jednak, wobec braku tradycji, może niech zostanie jak jest. |
Karnity | Miłomłyn | 2 | Groß Karnitten | pruskie | -- | 1347 Motho al. Carnithen. Wieś miała więc pierwotnie dwie oboczne n. pruskie. |
Kukła | Miłomłyn | 1 | Althütte | niemieckie | -- |
|
Ligi | Miłomłyn | 1 | Liegen | pruskie | -- | 1400 Lygen. |
Liksajny | Miłomłyn | 1 | Nickelshagen | niemieckie | -- | Polska forma Liksajny (pruskiego pochodzenia) pojawia się w niemieckim spisie z 1820 r. (w grafii Lixayni). Forma ta bez wątpienia ma związek z położoną nieopodal wsią Likszany (p.) w obecnej gm. Zalewo. Trudno stwierdzić, czy mamy tu do czynienia z pomyłką, czy rzeczywistym przeniesieniem nazwy. Brak jakiejkolwiek innej polskiej tradycji nie pozwala zweryfikować tego dylematu, więc niech zostanie jak jest, chociaż rozróżnienie pomiędzy formami Likszany i Liksajny wydaje się sztuczne (są to bez wątpienia warianty tej samej nazwy). Leyding stosuje dookreślenie Liksajny Jeziorne (dla odróżnienia od Likszan, które nazywa też Liksajnami). |
Liwa | Miłomłyn | 1 | Bieberswalde | niemieckie | -- | Nazwa polska, istniejąca obocznie do niemieckiej (przynajmniej od XVIII w.), pochodzi od nazwy rzeki Liwa (staropruskiego pochodzenia). |
Lubień | Miłomłyn | 5 | Grünort | niemieckie | Liwno |
|
Majdany Małe | Miłomłyn | 1 | Klein Altenhagen | niemieckie | -- |
|
Majdany Wielkie | Miłomłyn | 1 | Groß Altenhagen | niemieckie | -- |
|
Malinnik | Miłomłyn | 3 | Amalienruh | niemieckie | -- | |
Ostrów Wielki | Miłomłyn | 1* | Groß Werder | niemieckie | (Ostrów) | W spisie z 1820 r. po prostu Ostrów. Miejscowość Klein Werder nie istnieje (nie istniała już przed wojną), toteż dookreślenie wydaje się być lekko zbyteczne. |
Piławki | Miłomłyn | 4 | Pillauken | pruskie | Piluk |
|
Rogowo | Miłomłyn | 4 | Hornsberg | niemieckie | Oręcbark | W Tece Toruńskiej: Ornsberk, u Leydinga: Oręcbark. Forma Leydinga jest prawdopodobnie dalszą ewolucją. Należałoby przywrócić tę ludową formę, w miejsce obecnej (oddającej częściowo znaczenie n. niem., ale powojennej). |
Skarpa | Miłomłyn | 4? | Skerpen | pruskie | Szkarpy (?) | 1348 Skerpyn, 1392 Skorpin, 1400 Scarpen. Nazwa pochodzenia pruskiego. Leyding i zapisy gwarowe potwierdzają formę ludową Szkarpy (u Chojnackiego sing. Szkarpa). Wydaje mi się więc, że przyjęta po wojnie przez KUNM forma Skarpa przeczy ludowej tradycji (jest wyrównana do ap. skarpa) i warto by tę nazwę naprostować.
|
Tarda | Miłomłyn | 1 | Tharden | pruskie | -- |
|
Wielimowo | Miłomłyn | 6 | Wilmsdorf | niemieckie | Stromżyk |
|
Winiec | Miłomłyn | 5 | Winkenhagen | hybryda (prus. + niem.) | Winki | Pierwszy człon n. niem. uchodzi za pruski (być może tożsamy z nazwą wsi Wynki w gm. Łukta). Uważam, że można było ten źródłosłów oddać wierniej. Obecna forma Winiec, podobnie jak Leydingowy Wikowiec czyni to niedokładnie. |
Wólka Majdańska | Miłomłyn | 3 | Charlottenhof | niemieckie | -- | W potocznym powojennym użyciu forma Karolewo (w pewien sposób oddająca znaczenie n. niem., pochodzącej od im. Charlotte = Karolina). Chyba jednak nie jest to nic wartego wprowadzenia. |
Zalewo | Miłomłyn | 1 | Sallewen | pruskie (spolonizowane) | -- | Gwarowo: Zålevo |
Zatoka Leśna | Miłomłyn | 3 | Thorchen | niemieckie? | -- |
|
Ziemaki | Miłomłyn | 3 | Goldsberg | niemieckie | -- | |
Anin | Morąg | 2 | Annenhof | niemieckie | -- | |
Antoniewo | Morąg | 2 | Antonienhof | niemieckie | -- | |
Bartężek | Morąg | 5 | Bärting | pruskie | Bartąg | Nazwa pochodzi od n. jeziora Bartężek (niem. Bärting-See, 1340 Berting). Obecna, zdrobniona forma Bartężek chyba służy odróżnieniu od nazwy jeziora (a także wsi) Bartąg na Warmii. Jednak sama w sobie nie ma uzasadnienia historycznego - poprawna forma nazwy powinna brzmieć Bartąg. |
Bogaczewo | Morąg | 3 | Güldenboden | niemieckie | -- | |
Borzymowo | Morąg | 5 | Abrahamsheide | niemieckie | Abramówka | Nazwa wariantowa (wg Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych): Abramówka. Ta potocznie używana forma stanowi tłumaczenie oryginalnej nazwy niemieckiej i wydaje się warta wprowadzenia w miejsce ahistorycznego, pseudosłowiańskiego chrztu KUNM "Borzymowo". |
Bożęcin | Morąg | 2 | Groß Gottswalde | niemieckie | -- | |
Bramka | Morąg | 2 | Himmelforth | niemieckie | -- | |
Chojnik | Morąg | 6 | Hagenau | niemieckie | Hajnowo | |
Dobrocinek | Morąg | 3 | Neu Bestendorf | niemieckie | -- | |
Dury | Morąg | 2 | Döhringshof | niemieckie | -- | Potocznie też: Darynowo (taki wariant podaje PRNG). |
Dworek | Morąg | 2 | Inrücken | niemieckie | -- | Oboczna n. niemiecka: Gütchen. Stąd powojenna n. polska. |
Gubity | Morąg | 2 | Gubitten | pruskie | -- | |
Gulbity | Morąg | 2 | Golbitten | pruskie | -- | |
Jędrychówko | Morąg | 2 | Heinrichshof | niemieckie | -- | Nazwa nawiązuje do stpol. Jędr(z)ych = Henryk. Zdrobnienie chyba służy odróżnieniu od licznych w regionie miejscowości o nazwie Jędrychowo. |
Jurecki Młyn | Morąg | 2 | Georgenthalermühle | niemieckie | -- | |
Jurki | Morąg | 2 | Georgenthal | niemieckie | -- | |
Kadzianka | Morąg | 3 | Vogelgesang | niemieckie | -- | |
Kalnik | Morąg | 5 | Kahlau | pruskie | Kalewo | 1400 Kalow, 1402-08 Calaw. Nazwa pruskiego pochodzenia, obecna forma pol. jej nie oddaje. Lepszy jest podawany przez Leydinga wariant Kalewo. Z kolei widniejąca na mapie z 1945 roku (której nazewnictwo opracowywali Rospond i Olszewicz) forma Kaliany jest chyba mało wartościowa. |
Kamionka | Morąg | 2 | Steinsdorf | niemieckie | -- | |
Kępa Kalnicka | Morąg | 3~5 | Wilhelmsthal | niemieckie | Kępa Kalewska | Zmiana drugiego członu jest konsekwencją zmiany Kalnik na Kalewo, nie wynika ona z historii. |
Kretowiny | Morąg | 5 | Kranthau | pruskie | Krętowo | 1448 Kranthaw al. Pelisten, 1540 Kranthaw. Nazwa pruska (oboczna również). Obecna forma jest jej bastardyzacją (Leydingowa forma Krańcowo jest również niedokładna). Najrozsądniejszym spolszczeniem byłoby Krętowo, taka forma zresztą pojawia się w okresie zaraz po wojnie. |
Królewo | Morąg | 5 | Königsdorf | niemieckie | Molzy | Pierwotnie: 1361 Mulsen, Molsen. Nazwa pruska (zapewne etymologicznie tożsama z n. wsi Molza w gm. Łukta), funkcjonowała (obocznie do obecnej) aż do XVIII wieku. Wobec braku polskiej tradycji, należało utrwalić pierwotną nazwę pruską, nie spolszczać niemiecką. |
Kruszewnia | Morąg | 2~3 | Krausenhof | niemieckie | -- | Leydingowa postać Kruzówko wydaje się naturalniejsza. Może warte wprowadzenia (może lepiej w formie Kruzowo, nie widzę bowiem tutaj motywacji dla zdrobnienia)? |
Kudypy | Morąg | 2 | Kuhdiebs | pruskie | -- | 1540 Kodybis. Nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia, zapewne tożsama z nazwą wsi Kudypy w gm. Gietrzwałd. Z etymologią niemiecką (niby "Krowokrady") się nie zgadzam (podważa ją choćby najstarszy zapis). |
Lubin | Morąg | 5 | Louisenthal | niemieckie | Lowizówka | U Leydinga Lowizówka, co wydaje się być naturalną adaptacją n. niem. Na pewno jest to lepsza nazwa od nieuzasadnionej Lubin. |
Lusajny Małe | Morąg | 4 | Klein Luzeinen | pruskie | Lucejny Małe | Patrz też: Lusajny (gm. Łukta). |
Łączno | Morąg | 4 | Wiese | niemieckie | Łąka | Przed wojną jako Łąka. Dzisiejsza forma, chociaż oczywiście wciąż zachowuje źródłosłów oryginału, jest już tworem powojennym. |
Maliniak | Morąg | 5 | Schertingswalde | hybryda (prus. + niem.) | Skiertąg |
|
Markowo | Morąg | 3 | Reichertswalde | niemieckie | -- | Ciekawą formę dla tej wsi podaje Kohutek: Gilginie Małe, która jest dość oczywistym nawiązaniem do położonej nieopodal wsi Gilginia (daw. Gilginie, niem. Gillgehnen), dziś w gm. Miłakowo (p. tam), której (żeby było śmieszniej) Kohutek nie notuje wcale. Jest to jedyny znany mi przykład użycia formy "Gilginie" przed ustaleniami KUNM (nawet Leyding tej formy nie używa - ma Ilin dla Gilgini) i trudno mi stwierdzić, na jakiej zasadzie Kohutek odniósł taką nazwę do tej wsi (stare niemieckie źródła co prawda notują folwark o nazwie Klein Gillgehnen, ale ze spisów Goldbecka wynikałoby, że to zupełnie inna miejscowość niż obecne Markowo. Folwark ten w XX w. już nie istniał). Wydaje się więc, że jest to omyłka (których w słowniku Kohutka bynajmniej nie brakuje), ale wyjątkowo ciekawa ze względu na użycie formy nazwy, którą dotychczas uważałem za twór KUNM. |
Morzewko | Morąg | 5 | Mahrau | pruskie | Marzewo (Morąskie) | 1402-08 Maraw. Forma obecna jest zdrobniona celem odróżnienia od Morzewo (ob. Marzewo w gm. Pasłęk). I tę formę również konsekwentnie należałoby naprostować na Marzewo. O ile zastosowanie zdrobnienia jest tutaj dość zrozumiałe (ryzyko pomyłki z podpasłęckim Marzewem), to jednak wolałbym go tu nie stosować, aby nie zaburzać morfologii tej pruskiej nazwy. Ponieważ przed wojną stosowano czasami dookreślenie Mahrau bei Mohrungen, można by nazwać tę wieś Marzewem Morąskim. |
Niebrzydowo Małe | Morąg | 5~6 | Klein Hermenau | osobowe (niemieckie?) | Hermenowo Małe | Patrz niżej. |
Niebrzydowo Wielkie | Morąg | 5~6 | Groß Hermenau | osobowe (niemieckie?) | Hermenowo Wielkie | Istnieje przypuszczenie (podawane przez autorów NMP), że nazwa pierwotna jest tworem polskim i pierwotnie brzmiała Hermenowo (byłaby to wówczas polska nazwa utworzona na bazie germańskiego imienia). Świadczyć mogłoby o tym dość "nieniemieckie" użycie sufiksu -au. Zważywszy na to, a także na użycie spolszczenia Hermanowo dla tej wsi u Kohutka, można śmiało pozbyć się ahistorycznego chrztu "Niebrzydowo". |
Nowy Dwór | Morąg | 2 | Neuhof | niemieckie | -- | |
Obuchowo | Morąg | 1 | Obuchshöfchen | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Piłąg | Morąg | 2 | Pfeilings | pruskie | -- | |
Plebania Wólka | Morąg | 2 | Pfarrsfeldchen | niemieckie | -- | |
Prętki | Morąg | 3 | Friedrichsfelde | niemieckie | -- | |
Prośno | Morąg | 5 | Pörschken | pruskie | Pierzki | Pierwotna nazwa wsi pochodzi od pobliskiego jeziora, zwanego Prośno (n. urz.) lub Pieszkowo (niem. Pörschken-See). Leyding Pierzkowem (obecnie używana pisownia przez -sz- jest nieetymologiczna) nazywa również tę wieś. Uważam, że nazwę tę należałoby poprawić, poprzez usunięcie nieetymologicznego sufiksu -owo (niezgodnego z pruskim oryginałem). |
Raj | Morąg | 2 | Paradies | niemieckie | -- |
|
Rogowo | Morąg | 2 | Eckfeld | niemieckie | -- | |
Rolnowo | Morąg | 2 | Rollnau | pruskie | -- | 1402-08 Rulnaw. |
Ruś | Morąg | 1 | Reußen | niemieckie? | -- |
|
Silin | Morąg | 2 (5?) | Sillehnen | pruskie | (Silajny?) | Sądząc po formie niem., systematyczniejszym spolszczeniem byłoby Silajny, ale potrzebna jest dokumentacja. |
Słonecznik | Morąg | 2 | Sonnenborn | niemieckie | -- | Przez długi czas niesłusznie identyfikowano z tą wsią prus. zapis Surkapurn (1315), stąd funkcjonująca wkrótce po wojnie spolszczona forma Sorkobór. Błąd ten pokutuje do dziś - powielają go np. autorzy NMP. Niemniej, nowsze badania uważają, że zapis ten odnosi się do okolic wsi Bartno w gm. Małdyty (p. wyżej). |
Stabuniki | Morąg | 5 | Stobnitt | niemieckie | Stabunity | 1448 Stabonithen, 1531 Stibenithen. Jak widać, ta pruska nazwa od samego początku miała sufiks -īt. Przyjęta przez KUNM forma Stabuniki z suf. -ik jest więc zwyczajnie niepoprawna etymologicznie. Być może wynika z niewłaściwego odniesienia do tej wsi zapisów typu Stabuniken, Staboniken, które odnosiły się do wsi Stabunity w gm. Lidzbark Warmiński (zob. tam). Niewykluczone nawet, że dokonano pomyłki przy przyporządkowywaniu nazw polskich do niemieckich odpowiedników i nazwę Stabuniki miała otrzymać wieś pod Licbarkiem. Tak czy inaczej, warto to naprostować. |
Strużyna | Morąg | 3 | Silberbach | niemieckie | -- | |
Szczuplinki | Morąg | 3 | Hechtwinkel | niemieckie | -- | |
Szymanowo | Morąg | 2 | Simonetti | osobowe | -- | Nietypowa nazwa niem. upamiętnia właściciela majątku, Ernsta Simonettiego (zm. 1829). |
Tątławki | Morąg | 5 | Tomlack | pruskie | Tomławki | 1600 Domlaucken. W formie uchwalonej przez KUNM osnowa Tąt- chyba wynika z próby wywodu od lit. n.os. Tuntys, tuntas "gromada, tłum", tuntuoti "przechadzać się, dreptać". Materiał źródłowy nie daje jednak podstaw do takiej interpretacji, dlatego też postuluję powrót do używanej przez Leydinga formy Tomławki. |
Wenecja | Morąg | 1 | Venedien | pruskie | -- |
Nazwa uważana za oryginalnie pruską, w pol. i niem. adideowana do nazwy Wenecji. |
Wilnowo | Morąg | 1 | Willnau | niemieckie? | -- | 1400, 1402-08, 1445-49 Wildenaw. Zapisy historyczne wskazują więc na pierwotną n. niemiecką Wildenau, być może nazwiskowego pochodzenia, z czasem uproszczoną do posaci Willnau. Postać spolszczona Wilnowo znana Chojnackiemu. |
Wola Kudypska | Morąg | 1* | Wolla | pruskie | (Wola) |
|
Worytki | Morąg | 2~5 | Klein Woritten | pruskie | (Woryty Małe) | Tego typu nazw pruskich lepiej nie zdrabniać. Z drugiej strony, brak tradycji. |
Woryty Morąskie | Morąg | 2* | Woritten | pruskie | (Woryty) | 1324 Wiriten, 1349 Wyrthyn. Identyfikacja tych zapisów z tą wsią jednak niepewna. |
Zawroty | Morąg | 5 | Schwenkendorf | hybryda (prus. + niem.)? | Swonkowo |
|
Zbożne | Morąg | 3 | Gottesgabe | niemieckie | -- | |
Złotna | Morąg | 2 | Goldbach | niemieckie | -- | |
Żabi Róg | Morąg | 5 | Horn | niemieckie | Złoty Róg |
|
Bałcyny | Ostróda | 1 | Balzen | pruskie | -- |
|
Bednarki | Ostróda | 1 | Bednarken | polskie | -- |
|
Brzydowo | Ostróda | 1 | Seubersdorf | niemieckie | -- |
|
Buńki | Ostróda | 1 | Bunkenmühle | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Cibory | Ostróda | 1? | Lehmannsgut | niemieckie | (Cibora?) |
|
Czarny Róg | Ostróda | 3? | Grünortspitze | niemieckie | -- | W powojennym nieoficjalnym użyciu nazwa Szpic, oddająca ostatni człon n. niemieckiej. Nazwa oficjalna jest ahistoryczna, być może nawiązuje do pobliskiego Jeziora Czarnego. |
Czerwona Karczma | Ostróda | 1 | Rothekrug | niemieckie | -- | Oboczna nazwa według PRNG: Fiugajny. Została ona przeniesiona od położonej nieopodal, nieistniejącej dziś leśniczówki Fiugajny (niem. Figehnen, 1588 Figeinen), której teren obecnie mieści się w granicach administracyjnych Ostródy. Jest to oczywiście stara nazwa pruskiego pochodzenia, jednak przynależąca innej miejscowości, dlatego nie zalecałbym jej używania w odniesieniu do Czerwonej Karczmy. |
Czyżówka | Ostróda | 5 | Katharinenhof | niemieckie | Katarzynka |
|
Durąg | Ostróda | 1 | Döhringen | niemieckie | -- |
|
Dziadyk | Ostróda | 1 | Dziadek | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Gąski | Ostróda | 1 | Gensken | polskie | -- | W PRNG wariant oboczny: Gąsiory. Unikać tej formy jako ahistorycznej. |
Gierłoż | Ostróda | 1* | Preußisch Görlitz | pruskie? | (Gierłoż Pruska) |
|
Nowa Gierłoż | Ostróda | 1* | Neu Görlitz | pruskie? | -- | Patrz wyżej. |
Giętlewo | Ostróda | 1~4 | Güntlau | pruskie | -- |
|
Glaznoty | Ostróda | 1 | Marienfelde | niemieckie | -- | Pierwotnie: 1332 Glausotin alias Merginvelde. Mamy tu więc dwie nazwy (pruską i niemiecką), istniejące obocznie od zarania dziejów. Nazwa pruska zachowała się w mowie Mazurów w formie Glaznoty. |
Górka | Ostróda | 2 | Bergheim | niemieckie | -- | |
Grabin | Ostróda | 1 | (Groß) Gröben | pruskie? | -- |
|
Grabinek | Ostróda | 1 | Klein Gröben | pruskie? | -- | Patrz wyżej. |
Gruda | Ostróda | 3 | Annenhorst | niemieckie | -- | |
Idzbark | Ostróda | 1 | Hirschberg | niemieckie | -- | Dawniej też: Jedzbark, Jelenia Góra (to ostatnie u Leydinga, chyba powojenne). |
Idzbarski Młyn | Ostróda | 1 | Hirschberg-Mühle | niemieckie | -- | Przysiółek ten "wchłonął" przykarczemną osadę Morastkrug, zwaną po polsku Oparczyska lub Oparczysta Karczma. Budynek karczmy wciąż istnieje i został odrestaurowany (niestety, bez zachowania jakiejkolwiek wierności historycznej) i dziś z powodzeniem funkcjonuje jako przydrożna (leżąca przy trasie nr 7) restauracja pod nazwą "Młyn pod Mariaszkiem". Nazwa ta jest zdecydowanie niegodna miejsca o tak długiej i ciekawej historii. Nazwa "Oparczysta Karczma" byłaby nie tylko zgodna z historią, ale także (moim zdaniem) atrakcyjniejsza marketingowo - bardziej intrygująca (jako, że pochodzi od gwarowego słowa oparczysko = bagno, trzęsawisko). Zazwyczaj nie postuluję zmian nazw prywatnych nieruchomości (nie jest to celem tego projektu), ale tutaj mamy do czynienia ze szczególnym przypadkiem. Poza tym, nazwa Oparczyska wciąż pozostaje urzędową nazwą tego miejsca (rzecz jasna "martwą", nie funkcjonującą). Ciekawe, czy właściciel przybytku w ogóle zdaje sobie z tego sprawę? |
Jankowiec | Ostróda | 1~4 | Jonasdorf | niemieckie | (Jankowice) |
|
Janowo | Ostróda | 1 | Johannisberg | niemieckie | -- | |
Kajkowo | Ostróda | 6 | Buchwalde | niemieckie | Buchwałd |
|
Kątno | Ostróda | 6 | Tafelbude | pruskie? | Tafalbuda | Niemiecka nazwa Tafelbude prawdopodobnie odzwierciedla jakąś zniekształconą n. pruską (1352 Tapilwodum, 1519 Tapelbuth). Wśród ludności mazurskiej funkcjonowało spolszczenie Tafalbuda (al. Tafelbuda), wtórna postać "Tabelka" wyłącznie u Leydinga. Obecna nazwa została sztucznie wprowadzona przez KUNM, bez motywacji. |
Klonowo | Ostróda | 1 | Klonau | pruskie (spolonizowane)? | -- | 1349 Cronaw, 1379 Cronow. Autorzy NMP uważają tę nazwę za niemiecką, jendak nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia. Na gruncie polskim zmodyfikowana do postaci Klonowo, co następnie przejął j. niem. jako Klonau. |
Kraplewo | Ostróda | 1 | Kraplau | pruskie | -- |
|
Lesiak Ostródzki | Ostróda | 1* | Leschaken | pruskie | (Lesiak) |
|
Lichtajny | Ostróda | 1 | (Adlig) Lichteinen | niemieckie | -- |
|
Lipowiec | Ostróda | 4 | Lindenberg | niemieckie | Lipowa Góra | |
Lipowo | Ostróda | 1 | Leip | pruskie | -- | 1334 Lypow. |
Lubajny | Ostróda | 1 | Lubainen | pruskie | -- |
|
Marciniaki | Ostróda | 5 | Martenshöh | pruskie | Symsy |
|
Marynowo | Ostróda | 2 | Marienhof | niemieckie | -- | W PRNG notowany wariant: Mariszewo (Maryszewo?). Forma urzędowa lepsza, bliższa oryginałowi (choć przedwojennej tradycji brak). |
Miejska Wola | Ostróda | 1 | Steinfließ | niemieckie (kalka z pol.?) | -- |
|
Morliny | Ostróda | 1 | Mörlen | pruskie | -- |
|
Naprom | Ostróda | 1 | Groß Nappern | pruskie | -- |
|
Nastajki | Ostróda | 1 | Nasteiken | pruskie | -- |
|
Nowe Siedlisko | Ostróda | 4 | Neugut | pruskie | Nejgut |
|
Nowy Folwark | Ostróda | 1 | Louisenthal | niemieckie | -- | Oboczna n. niem. Neu Vorwerk, stąd n. polska (znana przed wojną). |
Ornowo | Ostróda | 1 | Arnau | pruskie | -- | 1322 Arnow. |
Ostrowin | Ostróda | 1 | Osterwein | słowiańskie (hydronimiczne) | -- | Nazwa pochodna od n. jeziora - Biolik uważa tę za słowiańską, związaną ze słowem ostrów. |
Pancerzyn | Ostróda | 1 | Panzerei | pruskie | -- | Nazwa pruska, pochodząca od n. jeziora (1321 Panczer, 1328 Ponzeryn), zwanego współcześnie jez. Durąg lub Durąskim (niem. Döhringer See, pierwotniejsza (a także gwarowa) jego nazwa to Pancerzyn (chyba warta przywrócenia). Formy niem. i pol. opierają się na adideacji do słowa Panzer, pancerz. |
Pietrzwałd | Ostróda | 1 | Peterswalde | niemieckie | -- | Dawniej też: Pietrzywałd. |
Pobórze | Ostróda | 1 | Poburzen | pruskie | -- | 1305 Pobursin, 1437 Pobors. Nazwa uważana za pruską, w j. polskim adideowana (pisownia przez "u" byłaby zgodniejsza z prus. etymologią, chociaż zapisy z -o- też się zdarzają). |
Prusowo | Ostróda | 2 | Preußhof | niemieckie | -- | |
Reszki | Ostróda | 1 | Röschken | słowiańskie | -- | 1347 Ryczkow, 1437 Ryschaw. Pierwotnie więc była tu chyba końcówka -ów lub -owo. Autorzy NMP rekonstruują pierwotny *Ryczków. |
Rudno | Ostróda | 1 | Rauden | pruskie lub słowiańskie | -- | 1480 Ruden. Pochodzenie nazwy niepewne, rdzeń rud- może być zarówno bałtycki, jak i słowiański. |
Ruś Mała | Ostróda | 1 | Klein Reußen | słowiańskie | -- |
|
Ryn | Ostróda | 1 | Rhein | pruskie | -- |
|
Ryńskie | Ostróda | 1 | Rheinsgut | niemieckie | -- |
|
Samborowo | Ostróda | 6 | Bergfriede | niemieckie | Barkfreda |
|
Smykowo | Ostróda | 4 | Groß Schmückwalde | hybryda (prus. + niem.)? | Szmykwałd |
|
Smykówko | Ostróda | 4 | Klein Schmückwalde | hybryda (prus. + niem.)? | Szmykwałdzik | Przed wojną: Szmykwałdzik (w Tece Toruńskiej wyjątkowo: [Szmik]wałdzka Wola). Po więcej wyjaśnień, zob. wyżej. |
Stare Jabłonki | Ostróda | 1 | Alt Jablonken | polskie | -- |
|
Staszkowo | Ostróda | 6 | Baarwiese | niemieckie | Maderwiza |
|
Szafranki | Ostróda | 3 (2?) | Henriettenhof | niemieckie | -- | Wieś bez tradycyjnej polskiej nazwy, jednak w Tece Toruńskiej jest opisana jako "od Pana Leutnanta (Leutnant Saffron)". Właścicielem wsi w połowie XIX w. musiał więc być porucznik o nazwisku Saffron. Obecna nazwa zdaje się nawiązywać do tego nazwiska, jednak jej dokładna geneza nie jest mi znana. Być może utworzył ją Leyding, znający się dobrze na historii regionu? Nie wykluczałbym nawet opcji, że taka forma istniała już przed wojną w mowie ludu, wydaje mi się to jednak mimo wszystko mało prawdopodobne (brak na to dowodów). |
Szklarnia | Ostróda | 4 | Luisenberg | niemieckie | Huta (Tafalbudzka) |
|
Szyldak | Ostróda | 1 | Schildeck | pruskie | -- |
|
Turznica | Ostróda | 1 | Theuernitz | słowiańskie (przeniesione) | -- |
|
Tyrowo | Ostróda | 1 | Thyrau | pruskie | -- | 1332 Tyrow, 1507 Tiraw. W XIV w. obocznie do tej nazwy pruskiej istniała inna - Stanken (gut) (1332) - pruskiego lub słowiańskiego początku. |
Wałdowo | Ostróda | 1? | Waldau | niemieckie | -- | W Tece Toruńskiej miejscowość opisana jako: "od Pana Martinsa przy Czerwonej Karczmie" (por. też Marciniaki wyżej), bez typowej nazwy polskiej. Co do używanej obecnie formy Wałdowo, nie znalazłem żadnego potwierdzenia przedwojennego, jest jednak ona tak naturalnym spolszczeniem n. niem., że mogła istnieć wśród ludu. |
Warlity Wielkie | Ostróda | 1* | Warglitten (bei Osterode) | pruskie | (Warlity) |
|
Wirwajdy | Ostróda | 1 | Warweiden | pruskie | -- |
|
Worniny | Ostróda | 1 | Warneinen | pruskie | -- |
|
Wólka Klonowska | Ostróda | 6 | Georgenthal | niemieckie | Jorkowo | W Tece Toruńskiej: Jorkowo (jedyny przykład przedwojennej tradycji dla tej miejscowości). Być może zgodniejsza z polskim językiem literackim byłaby forma "Jurkowo", ale taka nie jest zaświadczona. U Leydinga z kolei pojawia się inna nazwa: Klin (potwierdzona również w badaniu gwarowym jako Klˊin, na Klˊin). Obecna "Wólka Klonowska" to już twór KUNM. |
Wólka Lichtajńska | Ostróda | 6 | Freiwalde | niemieckie | Frywałd (Wajry?) |
W Tece Toruńskiej jako Frywałd. Ponadto, Biolik w pracy pt. Onomastyka Literacka (251) wspomina nazwę Wajry, którą łączy właśnie z tą miejscowością - nie wiem jednak na jakiej zasadzie. Przydałyby się jakiekolwiek informacje, co do tej nazwy (spis z 1820 wymienia folwark Waeyren w pow. ostródzkim, jednak jej umiejscowienie nie odpowiada tej miejscowości. Może utożsamienie dokonane przez Biolik to błąd?). Z pewnością zaś, obecna nazwa jest tworem KUNM. |
Wygoda | Ostróda | 1 | Wigodda | polskie | -- |
|
Wysoka Wieś | Ostróda | 3 | Kernsdorf | niemieckie | -- |
|
Wyżnice | Ostróda | 6 | Horst | niemieckie | Horszt (Orsz?) |
Nazwa obecna sztuczna. Nazwę przed wojną polszczono jako Horszt, chociaż w Tece Toruńskiej pojawia się też bardziej spolszczona wersja Orsz. |
Zabłocie | Ostróda | 5 | Katharinenhof | niemieckie | Katarzynka | U Leydinga sensowniejsza historycznie forma Katarzynka. |
Zajączki | Ostróda | 1 | Haasenberg | niemieckie (kalka z prus.) | -- |
|
Zawady Małe | Ostróda | 1* | Königswiese | niemieckie | (Zawady) |
|
Zwierzewo | Ostróda | 4 | Thierberg | niemieckie | Terbark |
|
Żurejny | Ostróda | 1 | Szioreinen | pruskie | -- |
|
Powiat niborski (nidzicki)
Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.
Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu działdowskiego, które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Nidzica | Nidzica | 4 | Neidenburg | hybryda (prus. + niem.) | Nibork |
|
Gniadki | Janowiec Kościelny | 1 | Gniadtken | słowiańskie | -- |
|
Grabowo Leśne | Janowiec Kościelny | 1* | Grabowo | polskie | (Grabowo) | Nazwa w latach 1938-45: Hasenheide. |
Napierki | Janowiec Kościelny | 1 | Napierken | pruskie | -- |
|
Powierz | Janowiec Kościelny | 1 | Powiersen | pruskie | -- |
|
Safronka | Janowiec Kościelny | 1 | Saffronken | polskie | -- |
|
Wiłunie | Janowiec Kościelny | 4? | Willuhnen | pruskie | Wielona (?) |
|
Zabłocie Kanigowskie | Janowiec Kościelny | 1* | Sablotschen | polskie | (Zabłocie) |
|
Grabowo | Janowo | 1 | Groß Grabowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Großeppingen. |
Grabówko | Janowo | 1 | Klein Grabowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleineppingen. |
Jagarzewo | Janowo | 1 | Jägersdorf | niemieckie | -- | |
Komorowo | Janowo | 1 | Kamerau | polskie lub niemieckie | -- |
|
Łomno | Janowo | 1 | Lomno | polskie | -- |
|
Muszaki | Janowo | 1 | Muschaken | polskie | -- |
|
Puchałowo | Janowo | 1 | Puchallowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Windau. |
Róg | Janowo | 1 | Roggen | polskie | -- | Gwarowo: Ruk (do Rogu). |
Ruskowo | Janowo | 1 | Reuschwerder | niemieckie | -- | Dawniej też: Ruski Grąd? (u Goldbecka [1789] Raski Grona, zapis zniekształcony). |
Ulesie | Janowo | 1 | Ulleschen | słowiańskie | -- | |
Uścianek | Janowo | 1? | Uszannek | polskie | (Uszczanek?) |
|
Wichrowiec | Janowo | 1 | Wychrowitz | polskie | -- |
|
Więckowo | Janowo | 1 | Wientzkowen | polskie | -- |
|
Zachy | Janowo | 1 | Sachen | polskie | -- |
|
Zawady | Janowo | 1 | Sawadden | polskie | -- |
|
Zdrojek | Janowo | 1 | Zdrojek | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Künsberg. |
Bartki | Kozłowo | 1 | Bartkenguth | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Borowiec | Kozłowo | 1 | Borrowitz-Mühle | polskie | -- |
|
Browina | Kozłowo | 1 | Browienen | słowiańskie | -- |
|
Cebulki | Kozłowo | 2? | Pilgramsaue | niemieckie | -- |
|
Dziurdziewo | Kozłowo | 1 | Dziurdziau | polskie | -- | Nazwa w latach 1877-1945: Thalheim. |
Gołębiewo | Kozłowo | 1 | Taubendorf | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Górowo | Kozłowo | 1 | Gorrau | polskie | -- | W latach 1938-45 pisane: Gorau. |
Januszkowo | Kozłowo | 1 | Januschkau | polskie | -- |
|
Kadyki | Kozłowo | 1 | Kadicki | prusko-polskie | -- | Nazwa pochodzi od mazurskiego określenia jałowca - kadyk, które jest zapożyczeniem z pruskiego kaddegs. |
Kamionki | Kozłowo | 1 | Adlig Kamiontken | polskie | -- |
|
Kownatki | Kozłowo | 1 | Kownatken | polskie | -- |
|
Kozłowo | Kozłowo | 1 | Groß Koslau | polskie | -- |
|
Lipowo | Kozłowo | 1 | Lippau | polskie (tłum. z niem.) | -- | Nazwa pierwotnie była niemiecka: Lynde (1437), Linden (1477). Od XVIII w. notowana jest jej polska kalka, przejęta wtórnie przez język niemiecki. |
Michałki | Kozłowo | 1 | Michalken | polskie | -- |
|
Miłkowiec | Kozłowo | 1 | Milkowitz-Mühle | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Milkwitzmühle. |
Niedanowo | Kozłowo | 1 | Niedenau | pruskie (spolszczone) | -- |
|
Pielgrzymowo | Kozłowo | 1 | Pilgramsdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie nazwa pruska: Ranis (1484). |
Rodowo | Kozłowo | 1 | Rodau | pruskie lub słowiańskie | -- | Potrzebne dokładniejsze informacje. |
Rogóż | Kozłowo | 1 | Roggenhausen | niemieckie | -- |
|
Rogóżek | Kozłowo | 1~4? | Waltershausen | niemieckie | -- |
|
Sarnowo | Kozłowo | 1 | Scharnau | słowiańskie | -- |
|
Sątop | Kozłowo | 1 | Sontopp | pruskie | -- |
|
Siemianowo | Kozłowo | 4? | Siemienau | słowiańskie | Siemienowo (?) |
|
Sławka Mała | Kozłowo | 1 | Klein Schläfken | słowiańskie | -- | |
Sławka Wielka | Kozłowo | 1 | Groß Schläfken | słowiańskie | -- |
|
Szkotowo | Kozłowo | 1 | Skottau | pruskie | -- |
|
Szkudaj | Kozłowo | 4? | Skudayen | pruskie | Skudajny (?) |
|
Szymany | Kozłowo | 1 | Schiemanen | polskie | -- | 1356 Galindin, 1379 Galinden al. Simanaw. Pierwotna nazwa tej wsi była więc pruska, pochodząca od plemienia Galindów. Oprócz tego, w początkach swojego istnienia wieś nosiła też niemiecką nazwę Simonsbrück (1356 Symonsbruck). |
Turowo | Kozłowo | 1 | Thurau | polskie | -- | 1328 Thurau; 1414 Tawr, Tauer; 1579 Grostawer. |
Turówko | Kozłowo | 1 | Thurowken | polskie | -- |
|
Ważyny | Kozłowo | 1 | Wasienen | pruskie | -- |
|
Wierzbowo | Kozłowo | 1 | Wiersbau | polskie | -- |
|
Wola | Kozłowo | 1 | Wolla | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Grenzdamm. |
Zabłocie Kozłowskie | Kozłowo | 1* | Sabloczyn | polskie | (Zabłocie) |
|
Zaborowo | Kozłowo | 1 | Saberau | polskie | -- |
|
Zakrzewko | Kozłowo | 1 | Klein Sakrau | słowiańskie | -- | 1449 Clein Sacrze. |
Zakrzewo | Kozłowo | 1 | Groß Sakrau | słowiańskie | -- | 1343 Sackraw, 1449 Gross Sacrze. |
Zalesie | Kozłowo | 1 | Salleschen | polskie | -- | 1357 Salescha |
Bartoszki | Nidzica | 1 | Bartoschken | polskie | -- |
|
Bolejny | Nidzica | 4 | Bolleinen | słowiańskie (sprutenizowane) | Bolemin |
|
Borowy Młyn | Nidzica | 1 | Heydemühle | niemieckie | -- | |
Brzeźno Łyńskie | Nidzica | 1* | Persing | pruskie | (Brzeźno) |
|
Bujaki | Nidzica | 1 | Bujacken | polskie | -- | |
Dobrzyń | Nidzica | 1 | Dobrzienen | polskie | -- |
|
Frąknowo | Nidzica | 1 | Frankenau | niemieckie | -- |
|
Glinki | Nidzica | 1 | Glinken | polskie | -- | |
Grzegórzki | Nidzica | 1 | Gregersdorf | niemieckie | -- |
|
Jabłonka | Nidzica | 1 | Jablonken | polskie | -- |
|
Kamionka | Nidzica | 1 | Kamiontken | polskie | -- |
|
Kanigowo | Nidzica | 1 | Kandien | pruskie | -- | 1371 Canegaw, 1420 Kanegaw, 1496 Candien. Wieś posiadała dwie nazwy pruskie, o wyraźnie tym samym rdzeniu. Forma starsza zachowała się w mowie miejscowych Mazurów, zaś Niemcy używali drugiej formy pruskiej, zaświadczonej później. |
Koniuszyn | Nidzica | 1 | Kommusin | słowiańskie? | -- |
|
Las Miejski | Nidzica | 4 | Stadtwald | niemieckie | Gaj | Tradycja przedwojenna wskazuje na formę Gaj. Taką nazwę również zatwierdziła KUNM. Nazwa "Miejski Las", co jest dokładnym tłumaczeniem n. niemieckiej, musiała upowszechnić się wbrew ustaleniom. Chyba warto wrócić do formy tradycyjnej. |
Leśne Pólko | Nidzica | 4 | Terten | niemieckie? | Pólko | Przed wojną: Pólko (u Kętrzyńskiego też obocznie: Tertl). Tak również według ustaleń KUNM. Człon "Leśne" musiał rozpowszechnić się później. Nazwa pol. niezwiązana z niemiecką, której pochodzenia nie udało mi się ustalić. |
Likusy | Nidzica | 1 | Lykusen | pruskie | -- | Forma gwarowa: Lˊikuzï (do Lˊikus). |
Litwinki | Nidzica | 1 | Littfinken | polskie | -- |
|
Łyna | Nidzica | 1 | Lahna | hydronimiczne | -- |
|
Łyński Młyn | Nidzica | 1 | Lahnamühle | hybryda (prus. hydronim + niem.) | -- | |
Łysakowo | Nidzica | 4? (1?) | Lissaken | polskie | Lisaki (?) |
|
Magdaleniec | Nidzica | 1 | Magdalenz | polskie | -- | Forma gwarowa: Magdalence (do Magdalenc). |
Moczysko | Nidzica | 1 | Moczisko | polskie | -- |
|
Mogiłowo | Nidzica | 1~4 | Magilowa | polskie | (Mogiłowa?) |
|
Módłki | Nidzica | 1 | Modlken | słowiańskie? | -- |
|
Napiwoda | Nidzica | 1 | Napiwoda | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Natać Mała | Nidzica | 1 | Klein Nattatsch | pruskie | -- |
|
Natać Wielka | Nidzica | 1 | Groß Nattatsch | pruskie | -- |
|
Nibork Drugi | Nidzica | - | (zu Neidenburg) | -- | -- | Brak znanej mi przedwojennej nazwy - na przedwojennych mapach kolonia widnieje jako część Niborka (Nidzicy), dopiero po wojnie wydzielono ją jako osobną miejscowość. Jej obecna nazwa jest oczywiście nawiązaniem do przedwojennej, tradycyjnej polskiej nazwy Nidzicy (p. wyżej). |
Olszewko | Nidzica | 1 | Klein Olschau | polskie | -- | Część Olszewa - miejscowości złączono już w czasach hitlerowskich. Nie wiem, czy nazwa przysiółka wciąż funkcjonuje, ale musiała funkcjonować jeszcze długo po wojnie, gdyż widnieje na mapach. |
Olszewo | Nidzica | 1 | (Groß) Olschau | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Struben. |
Orłowo | Nidzica | 1 | Orlau | polskie | -- | |
Parowa | Nidzica | 3 | Springborn | niemieckie | -- | Brak przedwojennej n. polskiej. Powojenna n. Parowa nawiązuje do nazwy terenowej Modłecka Parowa (niem. Modlker Thal) - osada położona jest w dolinie o takiej nazwie. W powojennym użyciu notowana też nazwa Zdrojek. |
Pawliki | Nidzica | 1 | Pawlicken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Palicken. |
Piątki | Nidzica | 1 | Piontken | polskie | -- |
|
Piotrowice | Nidzica | 1 | Piotrowitz | polskie | -- | Nazwa w latach 1932-45: Alt Petersdorf. |
Radomin | Nidzica | 1 | Radomin | słowiańskie | -- | Gwarowo: Raduńin. |
Rączki | Nidzica | 1 | Rontzken | polskie | -- |
|
Robaczewo | Nidzica | 2~3 | Robertshof | niemieckie | -- | |
Rozdroże | Nidzica | 5 | Karlshöhe | niemieckie | Karły | U Leydinga: Karły. Nie wiem, czy to przedwojenna nazwa (nie mam dowodów), ale wydaje się naturalniejsza i sensowniejsza od obecnej. |
Siemiątki | Nidzica | 1~4? | Schimiontken | polskie | Siemionki (?) |
|
Szerokopaś | Nidzica | 1 | Sierokopaß | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Tatary | Nidzica | 5 | Berghof | niemieckie | Berkowo | U Leydinga: Berkowo, co wydaje się być naturalnym spolszczeniem n. niemieckiej (choć zapewne nie przedwojennym). Nazwa Tatary, będąca chrztem KUNM, nawiązuje do znajdującego się nieopodal obiektu fizjograficznego - Tatarskiego Kamienia (niem. Tartaren Stein). |
Trzciano | Nidzica | 3 | Eichwerder | niemieckie | -- |
|
Wały | Nidzica | 1 | Wallendorf | niemieckie | -- | Gwarowo: Vau̯ï (do Vau̯uf). |
Waszulki | Nidzica | 1 | Waschulken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Wietrzychowo | Nidzica | 1* | Adlig Dietrichsdorf | niemieckie | (Wietrzychowo Szlacheckie?) |
|
Wietrzychówko | Nidzica | 1~4? | Köllmisch Dietrichsdorf | niemieckie | (Wietrzychowo Chełmińskie?) | U Leydinga: Wietrzychowo Włościańskie, u Chojnackiego - Chełmińskie. Tego typu dookreślenia wydają się jednak dość sztucznawe. Trudno mi ustalić, jak dokładnie nazywali tę wieś Mazurzy (może nie czynili jakiegoś systematycznego rozróżnienia?), jako że starsze źródła ich nie rozróżniają. |
Wikno | Nidzica | 1 | Wickno | pruskie (spolonizowane)? | -- | Nazwa w latach 1938-45: Wickenau. |
Wilczyce | Nidzica | 2 | Wolfsgarten | niemieckie | -- | Leśniczówka dziś uchodzi za część Koniuszyna - nie wiem, na ile jej nazwa funkcjonuje. |
Wolisko | Nidzica | 1 | Wolisko | polskie | -- |
|
Wólka Orłowska | Nidzica | 1* | Wolka | polskie | (Wólka) |
|
Zagrzewo | Nidzica | 1 | Sagsau | pruskie | -- |
|
Załuski | Nidzica | 1 | Sallusken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kniprode. |
Zimna Woda | Nidzica | 1 | Zimnawodda | polskie | -- | Nazwa w latach 1893-1945: Kaltenborn. |
Żelazno | Nidzica | 1 | Seelesen | słowiańskie | -- | 1370 Schelassene, Schönlesen. |
Gąsiorowo | Działdowo (pow. działdowski) | 1 | Ganshorn | niemieckie | -- | Gwarowo: Goš́orovo / Guśorovo. |
Grzybiny | Działdowo (pow. działdowski) | 1 | Groß Grieben | słowiańskie | -- |
|
Grzybiny Małe | Działdowo (pow. działdowski) | 1* | Klein Grieben | słowiańskie | (Grzybinki) | Dawniej raczej: Grzybinki. Taka forma jest zresztą bardziej konsekwentna, biorąc pod uwagę fakt, że nazwa sąsiedniej wsi to "Grzybiny", a nie "Grzybiny Wielkie". Formę Grzybinki początkowo ustaliła KUNM, ale szybko została zmieniona na obecną. Mimo to, ta tradycyjna postać wciąż bywa używana - widnieje jako wariant w PRNG. |
Jankowice | Działdowo (pow. działdowski) | 1 | Jankowitz | polskie | -- |
|
Lipówka | Działdowo (pow. działdowski) | 4 | Lindenau | niemieckie | Lindowo |
|
Mosznica | Działdowo (pow. działdowski) | 1 | Moschnitz | słowiańskie | -- | |
Ruszkowo | Działdowo (pow. działdowski) | 1 | Rauschken | słowiańskie | -- |
|
Sławkowo | Działdowo (pow. działdowski) | 1 | Frödau | niemieckie | -- |
|
Powiat olsztyński
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Olsztyn | Olsztyn (miasto) | 1 | Allenstein | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Augustówka | Olsztyn (miasto) | 2 | Augustthal | niemieckie | -- | Nazwa zatarta w terenie. Dzisiaj ta dawna dzielnica jest częścią os. Kętrzyńskiego. Może warto przypomnieć nazwę dzielnicy, zamiast komunistycznego tworu? |
Dajtki | Olsztyn (miasto) | 1 | Deuthen | pruskie | -- | 1355 Deyten. |
Grądek | Olsztyn (miasto) | 3 | Thalberg | niemieckie | -- | Podobnie jak Augustówka (p. wyżej), nazwa dziś nie funkcjonuje. Na miejscu tej dzielnicy znajduje się część os. Kętrzyńskiego. |
Gutkowo | Olsztyn (miasto) | 1 | Göttkendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Jakubowo | Olsztyn (miasto) | 2 | Jakobsberg | niemieckie | -- | |
Jaroty | Olsztyn (miasto) | 6 | Jomendorf | hybryda (prus. + niem.) | Jądorf |
|
Kortowo | Olsztyn (miasto) | 1 | Kortau | pruskie | -- | Nazwa wsi pochodzi od pruskiej nazwy jeziora Kort (niem. Kort-See, 1348 Curtoyn, 1352 Curtoyen). Lepiej nazywać jezioro to "Kort" (tak jak u Barczewskiego), a nie "Kortowskie", gdyż to nazwa dzielnicy pochodzi od jeziora, a nie odwrotnie. |
Likusy | Olsztyn (miasto) | 1 | Likussen | pruskie | -- | Używane też: Likuzy (tak w gwarze oraz u Barczewskiego). |
Łupstych | Olsztyn (miasto) | 1 | Abstich | pruskie | -- |
|
Nagórki | Olsztyn (miasto) | 2 | Bergenthal | niemieckie | -- | |
Niedźwiedź | Olsztyn (miasto) | 2 | Bärenbruch | niemieckie | -- | |
Pieczewo | Olsztyn (miasto) | 3 | Stolzenberg | niemieckie | -- | |
Pieszkowo | Olsztyn (miasto) | 5 | Pörschkau | pruskie? | Perszkowo | Nazwa dzielnicy dziś raczej nie używana. Uwiecznia ją jednak nazwa niewielkiego jeziorka Perszkowo (niem. Pörschken-See), zapewne pruska. Jeżeli ta jednostka administracyjna miałaby wrócić do łask, warto by użyć formy zgodnej z nazwą jeziorka. |
Pozorty | Olsztyn (miasto) | 1 | Posorten | pruskie | -- |
|
Redykajny | Olsztyn (miasto) | 1 | Redigkainen | pruskie | -- |
|
Starkowo | Olsztyn (miasto) | 2 | Stärkenthal | niemieckie | -- | Dzielnica zatarta w terenie. Jej nazwa pochodzi od nazwiska pierwszego właściciela - Starck. |
Track | Olsztyn (miasto) | 1 | Trautzig | pruskie | -- |
|
Zielona Górka | Olsztyn (miasto) | 2 | Grünberg | niemieckie | -- | |
Barczewo | Barczewo | 6 | Wartenburg | niemieckie | Wartembork |
|
Biskupiec | Biskupiec | 1 | Bischofsburg | niemieckie | -- |
|
Dobre Miasto | Dobre Miasto | 1 | Guttstadt | niemieckie (hybryda?) | -- |
|
Jeziorany | Jeziorany | 1 | Seeburg | niemieckie | -- |
|
Olsztynek | Olsztynek | 1 | Hohenstein | niemieckie | -- |
|
Barczewko | Barczewo | 6 | Alt Wartenburg | niemieckie | Stary Wartembork | Po wyjaśnienia, patrz wyżej: Barczewo. |
Barczewski Dwór | Barczewo | 6 | Klein Wartenburg | niemieckie | Wartembork Mały | |
Bark | Barczewo | 1? | Barkheim | niemieckie? | -- | Według Pospiszylowej n. Barkheim niemiecka (choć na upartego można by tu się doszukać pruskiej nazwy na -kaims). Brak w literaturze przedwojennej, ale nazwa Bark pojawia się w zapisach gwarowych. |
Bartołty Małe | Barczewo | 1 | Klein Bartelsdorf | niemieckie | -- |
|
Bartołty Wielkie | Barczewo | 1 | Groß Bartelsdorf | niemieckie | -- | Dawniej też: Bartółty Wielkie (gw. Vˊelkˊe / Duže Bartůu̯tï). |
Biedowo | Barczewo | 1 | Neu Maraunen | pruskie | -- |
|
Bogdany | Barczewo | 1 | Bogdainen | słowiańskie | -- |
|
Czerwony Bór | Barczewo | 2 (4?) | Rothwalde | niemieckie | (Czerwony Las?) | Barczewski używa nazwy Czerwony Las, ale w odniesieniu do lasu (nie leśniczówki). Może zbyt mała zmiana, aby uznać ją za wartą zachodu. Forma "Czerwony Bór" również odzwierciedla nazwę oryginalną. Wśród członków KUNM panowała jakaś dziwna tendencja do unikania słowa "las" i zastępowania go synonimami (bór, gaj itp.). |
Dadaj | Barczewo | 6 | Schönfließ | niemieckie | Sząflis |
|
Dąbrówka Mała | Barczewo | 1 | Klein Damerau | słowiańskie | -- | |
Dobrąg | Barczewo | 1 | Debrong | pruskie | -- |
|
Jedzbark | Barczewo | 1 | Hirschberg | niemieckie | -- |
|
Kaplityny | Barczewo | 1 | Kaplitainen | pruskie | -- |
|
Kierzbuń | Barczewo | 1 | Kirschbaum | niemieckie | -- | Gwarowo: Kˊežbuń. |
Kierzliny | Barczewo | 1 | Kirschleinen | pruskie | -- |
|
Klimkowo | Barczewo | 1 | Klimkowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Klimkau. |
Klucznik | Barczewo | 1 | Klutznick | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Klausen. |
Kołaki | Barczewo | 1 | Kollacken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kallacken. |
Koronowo | Barczewo | 4 | Försterei Kronau | pruskie | Wróblewo | Niem. nazwa leśniczówki nawiązuje do pobliskiej wsi Kronowo (p. niżej), pruskiego pochodzenia. Jej polska nazwa brzmiała Wróblewo, o czym świadczy spis z 1820 r. i słownik Leydinga. Taką nazwę przyjęła też KUNM, ale w wyniku jakiegoś przeinaczenia powojennego, rozpowszechniła się forma Koronowo (wyraźnie oparta na n. niem., ale niesłusznie adideowana do słowa korona [niem. Krone]). Chyba należałoby powrócić do starszej n. pol. Wróblewo, chociaż Barczewski pisze o Leśnictwie Kronowo, toteż i taki wariant można by rozpatrzyć. |
Kromerowo | Barczewo | 1 | Krämersdorf | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Kronowo | Barczewo | 1 | Groß Kronau | pruskie | -- | Nazwa w latach 1936-45: Cronau. Pruskiego pochodzenia. |
Kronówko | Barczewo | 1 | Klein Kronau | pruskie | -- |
|
Krupoliny | Barczewo | 1 | Kroplainen | pruskie | -- |
|
Lamkowo | Barczewo | 1 | Groß Lemkendorf | niemieckie | -- |
|
Lamkówko | Barczewo | 1 | Klein Lemkendorf | niemieckie | -- | Gwarowo: Lamkovo Mau̯e / Lamkůfko / Lamkůvek. |
Leszno | Barczewo | 1 | (Groß) Leschno | polskie | -- |
|
Leszno Małe | Barczewo | 1 | Klein Leschno | polskie | -- |
|
Łapka | Barczewo | 1 | Lapka | polskie | -- |
|
Łęgajny | Barczewo | 1 | Lengainen | pruskie | -- |
|
Maruny | Barczewo | 1 | Maraunen | pruskie | -- |
|
Mokiny | Barczewo | 1 | Mokainen | pruskie | -- |
|
Niedźwiedź | Barczewo | 4 | Bärenbruch | niemieckie | Niedźwiedziak | U Barczewskiego: Niedźwiedziak (GPW, s. 20, 64). Przeoczyli tę formę najwyraźniej Leyding i KUNM, nadając folwarkowi nową n. Niedźwiedź. Współcześnie w gwarze odnotowano jeszcze jedną formę - Niedźwiady (gw. Ńeʒ́v́ady), która chyba raczej powstała po wojnie, pod wpływem KUNMowskiego nazewnictwa. W takich przypadkach wolę zaufać tradycji przedwojennej. |
Nikielkowo | Barczewo | 1 | Nickelsdorf | niemieckie | -- | Spotykany również wariant: Nikiełkowo (do 2007 r. oficjalny, ale niezgodny z tradycją i ustaleniami KUNM). |
Odryty | Barczewo | 1 | Odritten | pruskie | -- |
|
Orzechówko | Barczewo | 4 | Orzechowo-Mühle | polskie | Orzechowo |
|
Próle | Barczewo | 1 | Prohlen | pruskie | -- |
|
Radosty | Barczewo | 5 | Ottendorf | niemieckie | Stara Wieś (?) |
|
Ramsowo | Barczewo | 1 | Groß Ramsau | pruskie | -- |
|
Ramsówko | Barczewo | 1 | Klein Ramsau | pruskie | -- |
|
Rejczuchy | Barczewo | 1 | Karolinenhof | niemieckie | -- | Nazwa Rejczuchy oryginalnie polska (odnazwiskowa) - istniała już przed wojną, obocznie do niemieckiej. Por. zapis 1855 Abbau Reyczug i formę gw. Rai̯č́uxï. Wobec takiej formy gwarowej, może powinny to być "Rajczuchy"? |
Ruszajny | Barczewo | 1 | Reuschhagen | niemieckie | -- | Nazwa uważana za niemiecką (1336 Russchenhain), w języku polskim przejęta analogicznie do nazw pruskich na -ajny (co nie jest rzadkością przy niem. sufiksie -hain, hagen - por. Rozajny, Gronajny). |
Rycybałt | Barczewo | 1 | Rittebalde | pruskie | -- |
|
Sapunki | Barczewo | 4 | Klein Sapuhnen | pruskie | Zapuny Małe |
|
Sapuny | Barczewo | 4 | (Groß) Sapuhnen | pruskie | Zapuny |
|
Skajboty | Barczewo | 1 | Skaibotten | pruskie | -- |
|
Stare Włóki | Barczewo | 4 | Alt Vierzighuben | niemieckie | Stary Wierckub |
|
Studzianek | Barczewo | 6 | Kutzborn | niemieckie | Kucbory |
|
Szynowo | Barczewo | 1 | Schönau | pruskie? | -- |
|
Tęguty | Barczewo | 1 | Tengutten | pruskie | -- |
|
Tumiany | Barczewo | 1 | Daumen | pruskie | -- |
|
Wipsowo | Barczewo | 4 | Wieps | pruskie | Gipsowo |
|
Wójtowo | Barczewo | 1 | Fittigsdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie: Vogtsdorf (1359), stąd nazwa polska (notowana od XVI w.). Wtórnie (od połowy XVII w.) - Fittigsdorf. |
Wrócikowo | Barczewo | 5 | Robertshof | niemieckie | Robertowo | U Leydinga: Robertowo. Nazwa obecna to pseudosłowiański chrzest KUNM. |
Zalesie | Barczewo | 6 | Vorwerkswalde | niemieckie | Folwark |
|
Żarek | Barczewo | 5 (6?) | Neurode | niemieckie | Nieród | U Leydinga fonetyczne spolszczenie Nieród. Ponadto, w gwarze jako Noi̯rot. Nazwa obecna jest ahistoryczna. |
Adamowo | Biskupiec | 1 | Adamshof | niemieckie | -- |
|
Biesowo | Biskupiec | 1 | Groß Bößau | pruskie | -- |
|
Biesówko | Biskupiec | 1 | Klein Bößau | pruskie | -- | Patrz wyżej. |
Boreczek | Biskupiec | 2 | Heide | niemieckie | (Borek) | U Leydinga: Borek, ostatecznie przyjęto jednak formę "Boreczek". Forma Leydinga wydaje mi się bardziej intuicyjna, chociaż wobec braku tradycji, nie ma to większej różnicy. Z drugiej strony, Barczewski wspomina o lesie Borek w pobliżu Ramsowa - może to ten sam las, w którym znajduje się ta leśniczówka? |
Borki Wielkie | Biskupiec | 1 | Groß Borken | polskie | -- | Osada Borki Małe straciła jednostkowość i obecnie stanowi część Borek Wielkich. Niemniej, kolonia Borki Małe wciąż znajduje się w pewnym oddaleniu od właściwych Borek Wielkich, więc może jej nazwa jakoś funkcjonuje? |
Botowo | Biskupiec | 1 | Bottowen | pruskie (spolonizowane) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Bottau. |
Bredynki | Biskupiec | 1 | Bredinken | pruskie | -- |
|
Bukowa Góra | Biskupiec | 1 | Bukowagurra | polskie | -- |
|
Chmielówka | Biskupiec | 1? | Chmielowken | polskie | (Chmielówko?) |
|
Czerwonka | Biskupiec | 1 | Rothfließ | niemieckie | -- |
|
Dębowo | Biskupiec | 1 | Dembowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Stockhausen-Försterei. |
Droszewo | Biskupiec | 6 | Kunzkeim | pruskie | Kunckajny | 1359 Cunczekaym, 1365 Kunczen, 1567 Kunigkeim. Nazwa pruska. Nawet jeśli w osnowie leży niemiecka n. os. Kunz, to i tak nazwa sama w sobie jest tworem pruskim. Przed wojną istniało ludowe spolszczenie Kunckajny (rzadziej -kajmy). Mimo istnienia tradycyjnego spolszczenia i pruskiego pochodzenia nazwy, KUNM zdecydowała się zbrodniczo przechrzcić tę wieś na sztuczne "Droszewo". |
Dworzec | Biskupiec | 6 | Schönbruch | niemieckie (zepsute z pol.?) | Czembrucha (Trzemcha?) |
|
Dymer | Biskupiec | 1~4 | Dimmern | pruskie | (Dymry?) |
|
Gęsikowo | Biskupiec | 1 | Labuch-Försterei | pruskie | -- |
|
Januszewo | Biskupiec | 2 | Johannisberg | niemieckie | -- |
|
Józefowo | Biskupiec | 1 | Josephshof | niemieckie | -- | |
Kamionka | Biskupiec | 1 | (Groß) Kamionken | polskie | -- |
|
Kobułty | Biskupiec | 1 | Kobulten | pruskie? | -- |
|
Kojtryny | Biskupiec | 4 | Kattreinen | pruskie | Katrejny |
|
Kramarka | Biskupiec | 1 | Kramarka | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Krammen. |
Labuszewo | Biskupiec | 6 | Haasenberg | niemieckie | Hozębark |
|
Lipowo | Biskupiec | 1 | Lipowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1933-45: Lindenhorst. |
Łabuchy | Biskupiec | 1 | Labuch | pruskie | (Łabucha) |
|
Łąka Dymerska | Biskupiec | 1? | Dimmernwiese | hybryda (prus. + niem.) | -- | U Chojnackiego: Dymrowska Łąka. Kwestia przymiotnika jednak wydaje się być czysto arbitralna (poza tym, forma dymerski jest strukturalnie poprawniejsza). |
Ługi | Biskupiec | 4 | Wiesenthal | niemieckie | Wizental | Gwarowo: Vˊizentol. To świadczy o tym, że lud przejął tę nazwę fonetycznie. Forma Ługi chociaż nawiązuje znaczeniowo do n. niemieckiej (stpol. ług = podmokła łąka), jest tworem KUNM. |
Mojtyny | Biskupiec | 1 | Moythienen | pruskie | -- |
|
Najdymowo | Biskupiec | 1 | Neudims | pruskie | -- |
|
Nasy | Biskupiec | 1 | Nassen | pruskie | -- |
|
Nowe Marcinkowo | Biskupiec | 1 | Neu Märtinsdorf | niemieckie | -- | Człon Nowe (Neu) pojawia się dopiero w XIX w., dla odróżnienia od Marcinkowa w obecnej gm. Purda (p. niżej). |
Parleza Mała | Biskupiec | 1 | (Klein) Parlösen | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Parleza Wielka | Biskupiec | 1 | Groß Parleese | pruskie | -- |
|
Pierwój | Biskupiec | 1 | Pierwoy | pruskie | -- |
|
Pudląg | Biskupiec | 1 | Paudling | pruskie | -- |
|
Rasząg | Biskupiec | 1 | Raschung | pruskie | -- |
|
Rozwady | Biskupiec | 5 (6?) | Erdmannsdorf | niemieckie | Erdmanki |
|
Rudziska | Biskupiec | 1 | Rudzisken | polskie | -- | Nazwa w latach: 1928-45: Rudau. |
Rukławki | Biskupiec | 4 | Rochlack | pruskie | Ruchławki |
|
Rzeck | Biskupiec | 6 | Ridbach | niemieckie | Rydbach |
|
Sadłowo | Biskupiec | 1 | Sadlowo | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Sadowo | Biskupiec | 1 | Saadau | polskie | -- | |
Stanclewo | Biskupiec | 1 | Stanislewo | polskie | -- |
|
Stryjewo | Biskupiec | 1 | Striewo | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Węgój | Biskupiec | 1~4 | Wengoyen | pruskie | (Węgoje) |
|
Wilimy | Biskupiec | 4 | Willims | niemieckie | Wylims |
|
Wólka Wielka | Biskupiec | 1 | Groß Wolka | polskie | -- |
|
Zabrodzie | Biskupiec | 1 | Zabrodzin | polskie | -- | Nazwa w latach 1926-45: Schöndorf. |
Zameczek | Biskupiec | 2 | Neu Chatell | niem.-francuskie | (Nowy Zameczek) |
|
Zarębiec | Biskupiec | 6 | Kleisack | pruskie lub niemieckie | Klejzak | Przed wojną: Klejzak, Klajsak. Również współcześnie w gwarze: Klei̯zak. Pospiszylowa dopuszcza nawet możliwość pruskiego pochodzenia toponimu, więc tym bardziej należy przywrócić tę nazwę, w miejsce sztucznego chrztu "Zarębiec". |
Zawada | Biskupiec | 1 | Sawadden | polskie | -- | |
Zazdrość | Biskupiec | 1 | Sazdrosz | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Falkenheim. |
Barcikowo | Dobre Miasto | 5 | Battatron | pruskie | Bartroby | 1353 Barthentroben; 1365, 1388 Bartentroben. Nazwa pruskiego pochodzenia. Nadana po wojnie forma Barcikowo w jakiś sposób oddaje rdzeń nazwy oryginalnej, ale nie można jej uznać za spolszczenie nazwy pruskiej. Wobec braku tradycji, postuluję własne spolszczenie fonetyczne Bartroby (z prus. Bart-an-trob-). |
Bzowiec | Dobre Miasto | 3 | Beiswalde | niemieckie | -- | |
Cerkiewnik | Dobre Miasto | 6 | Münsterberg | niemieckie | Nisztembark |
|
Chmury | Dobre Miasto | 6? | Wölken | polskie? | Wólka (?) |
|
Głotowo | Dobre Miasto | 1 | Glottau | pruskie | -- |
|
Jesionowo | Dobre Miasto | 1~2 | Eschenau | niemieckie | -- | U Chojnackiego Jesionów, ale nie jest to raczej ludowa forma. Zresztą, dla tego regionu bardziej naturalne są formy nijakie na -owo. |
Kabikiejmy | Dobre Miasto | 4 | Ober Kapkeim | pruskie | Kapki Górne |
|
Kabikiejmy Dolne | Dobre Miasto | 4 | Unter Kapkeim | pruskie | Kapki Dolne | Patrz wyżej. |
Kłódka | Dobre Miasto | 2 (1?) | Klutkenmühle | hybryda (pol. + niem.)? | -- | Potrzebne dokładniejsze informacje. |
Knopin | Dobre Miasto | 2 | Knopen | pruskie | -- | 1297 Knopin, 1386 Knopyn. Wieś założona na polu o nazwie Troben. |
Kosyń | Dobre Miasto | 4? | Koßen | pruskie | Kos (?) |
|
Krzyżno | Dobre Miasto | 2 | Weißkreuz | niemieckie | -- | W potocznym powojennym użyciu oraz w PRNG zanotowana oboczna nazwa Biały Krzyż (podobnie u Leydinga: Białokrzyże), co jest dokładnym tłumaczeniem n. niemieckiej. Może taki wariant byłby lepszy, z drugiej strony jednak brak tradycji. |
Kunik | Dobre Miasto | 2 | Windenhof | niemieckie | -- | Według niemieckich źródeł internetowych, miejscowość początkowo nosiła nazwę Abbau Kunig od nazwiska właściciela - Valentina Kuniga. Tego typu odnazwiskowe nazwy były typowe dla nowo założonych wybudowań, nie posiadających jeszcze nazwy urzędowej. Po wojnie KUNM ustalił nazwę nawizującą do tego nazwiska w formie Kunik (tak też u Leydinga, który co ciekawe poprawia tę formę w erracie na Konik). |
Łęgno | Dobre Miasto | 4 | Lingenau | niemieckie | Linowo | Pierwotnie: Lindenau. Szesnastowieczny polski spis jezior na Warmii wspomina pobliskie jezioro Sawąg (niem. Sawang- lub Lingenauer See, dziś w większości osuszone) jako Jezioro Linowskie. Oznacza to, że używanym wówczas spolszczeniem nazwy tej wsi było Linowo. Forma "Łęgno", chociaż w pewien sposób nawiązuje fonetycznie do oryginału jest już powojenna. |
Mawry | Dobre Miasto | 2 | Mawern | pruskie | -- | 1366 Mauren, 1357 Mawren. |
Międzylesie | Dobre Miasto | 6 | Schönwiese | niemieckie | Krasnołąka | Forma Krasnołąka pojawia się na przedwojennych mapach oraz u Kohutka. Nie jest to raczej ludowa tradycja, ale na pewno jest to forma lepsza od obowiązującego tworu powojennego. |
Nowa Wieś Mała | Dobre Miasto | 1* | Neuendorf (bei Guttstadt) | niemieckie | (Nowa Wieś) | |
Orzechowo | Dobre Miasto | 4~6 | Noßberg | niemieckie | Noszbark | Spis jezior z XVI w. wspomina Noszbarski Staw. Oryginalnym spolszczeniem n. niem był więc Noszbark. Forma "Orzechowo" co prawda oddaje znaczenie n. niem. (niem. Noßberg < Nußberg), ale powstała już po wojnie. |
Piotraszewo | Dobre Miasto | 4 | Peterswalde | niemieckie | Pietrzywałd | W literaturze przedwojennej: Pietrzywałd, Pietrzwałd. |
Podleśna | Dobre Miasto | 3 | Klingerswalde | niemieckie | -- | Pierwotnie: Clunderswalde (1362). Od niem. nazwiska Klunder lub Klünder. Brak polskiej tradycji. |
Praslity | Dobre Miasto | 2 | Altkirch | niemieckie | -- |
|
Smolajny | Dobre Miasto | 1 | Schmolainen | pruskie | -- |
|
Stary Dwór | Dobre Miasto | 2 | Althof | niemieckie | -- | Wieś położona na pruskim polu o nazwie Troben (1297), podobnie jak sąsiedni Knopin. |
Swobodna | Dobre Miasto | 4 | Schwuben | pruskie | Swoby | 1316 Swoben. Nazwa pruska. W XVI w. funkcjonowała spolszczona forma Swoby, o czym świadczy spis jezior, wspominający "Jeziorko niewielkie przy Swobach". Ponadto, jeżeli podawane przez Barczewskiego historyczne zapisy subno, ssubno odnoszą się do tej wsi (nie ma jednak na to dowodu - Barczewski ich nie identyfikuje), to mogłyby one być zgodne z podawaną przez Leydinga formą Swobno. Tak czy inaczej, obowiązującej nazwy "Swobodna" nie można uznać za poprawne spolszczenie nazwy pruskiej. Ciekawym jest fakt, że mimo takiego ustalenia nazwy wsi, nazwę terenową Schwubener Werder (półwysep wchodzący w jezioro Limajno) ustalono urzędowo jako Swobno. |
Urbanowo | Dobre Miasto | 6 | Zechern | niemieckie? | Czechreń |
|
Wichrowo | Dobre Miasto | 2 | Wichertshof | niemieckie | -- | |
Barkweda | Dywity | 1 | Bergfriede | niemieckie | -- | Gwarowo: Barkfyda. |
Brąswałd | Dywity | 1 | Braunswalde | niemieckie | -- |
|
Bukowina | Dywity | 4 | Forsthaus Buchwalde | niemieckie | Bukwałd Leśny |
|
Bukwałd | Dywity | 1 | Groß Buchwalde | niemieckie | -- |
|
Dąbrówka Wielka | Dywity | 1 | Groß Damerau | słowiańskie | -- |
|
Dągi | Dywity | 1 | Dongen | pruskie | -- |
|
Dywity | Dywity | 1 | Diwitten | pruskie | -- |
|
Frączki | Dywity | 6 | Fleming | niemieckie | Flemiąg |
|
Gady | Dywity | 1 | Jadden | pruskie | -- |
|
Gradki | Dywity | 1 | Gradtken | pruskie (spolonizowane) | -- | Pierotnie: Grauden (1350-55), Gruden (1366). Prrzejściowo także z sufiksem -kaim (1376 Grawdekayme). Nazwa pruska, rozszerzona w j. polskim o człon -ki i z polskiego przejęta w niem. |
Kieźliny | Dywity | 1 | Köslienen | słowiańskie | -- |
|
Lipniak | Dywity | 1 | Lippnak | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Lindenhain. |
Ługwałd | Dywity | 1 | Hochwalde | niemieckie | -- |
|
Myki | Dywity | 1 | Micken | pruskie | -- | |
Nowe Włóki | Dywity | 4 | Neu Vierzighuben | niemieckie | Nowy Wierckub | Przed wojną: Nowy Wierzgub, Wierzkub, Wierckub. Dalsze wyjaśnienia: p. wyżej Stare Włóki, gm. Barczewo. |
Pistki | Dywity | 1 | Piestkeim | pruskie | -- |
|
Plutki | Dywity | 1 | Plutken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Rozgity | Dywity | 1 | Rosgitten | pruskie | -- |
|
Różnowo | Dywity | 1 | Rosenau | pruskie? | -- |
|
Sętal | Dywity | 1 | Süßenthal | niemieckie | -- | Gwarowo: Sėntal. |
Słupy | Dywity | 4 | Stolpen | pruskie | Sztolpy |
|
Spręcowo | Dywity | 1 | Spiegelberg | niemieckie | -- |
|
Szypry | Dywity | 1 | Schippern | pruskie | -- |
|
Tuławki | Dywity | 1 | Tollack | pruskie | -- |
|
Wadąg | Dywity | 1 | Wadang | pruskie | -- |
|
Wopy | Dywity | 1 | Woppen | pruskie | -- | Gwarowo: Vopï (do Vop) / U̯opy. Nazwa pruska (1366 Wopen). |
Zalbki | Dywity | 1 | Salbken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Barduń | Gietrzwałd | 1 | Bardungen | pruskie | -- | |
Barwiny | Gietrzwałd | 1 | Barwienen | pruskie | -- |
|
Biesal | Gietrzwałd | 1 | Biessellen | pruskie | -- |
|
Cegłowo | Gietrzwałd | 6 | Hermsdorf | niemieckie | Zamajsdorf |
|
Dłużki | Gietrzwałd | 1 | Dlusken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Seebude. |
Gietrzwałd | Gietrzwałd | 1 | Dietrichswalde | niemieckie | -- |
|
Grazymy | Gietrzwałd | 1 | Grasnitz | pruskie | -- |
|
Gronity | Gietrzwałd | 1 | Gronitten | pruskie | -- |
|
Guzowy Młyn | Gietrzwałd | 1 | Thurnitzmühle | hybryda (słow. + niem.) | -- |
|
Guzowy Piec | Gietrzwałd | 1 | Gusenofen | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Jadaminy | Gietrzwałd | 1 | Adamsguth | niemieckie | -- |
|
Kudypy | Gietrzwałd | 1 | Kudippen | pruskie | -- |
|
Łajsy | Gietrzwałd | 1~4 | Leißen | pruskie | (Lajsy) |
|
Łęgucki Młyn | Gietrzwałd | 1 | Langgut-Mühle | hybryda (prus. + niem.) | -- | Patrz niżej Łęguty. |
Łęguty | Gietrzwałd | 1 | Langgut | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Łopkajny | Gietrzwałd | 1 | Lopkeim | pruskie | -- |
|
Naglady | Gietrzwałd | 1 | Nagladen | pruskie | -- |
|
Naterki | Gietrzwałd | 1 | Nattern | pruskie | -- | 1349 Natursdorf, 1417 Natern. Nazwa pruska (początkowo hybrydalna z niem. członem -dorf), w polskim przejęta z sufiksem -ki. |
Nowy Młyn | Gietrzwałd | 1 | Neumühl | niemieckie | -- | Pierwotnie: Gilbing (1564-80). Nazwa pruska, ponowiona od n. rzeki i jez. Gilbing (pol. Giłwa), istniała obocznie z n. Neumühl do XVIII w. W polskiej tradycji znana jedynie nazwa Nowy Młyn. |
Parwółki | Gietrzwałd | 1 | Parwolken | pruskie | -- |
|
Pęglity | Gietrzwałd | 1 | Penglitten | pruskie | -- |
|
Podlejki | Gietrzwałd | 1 | Podleiken | pruskie | -- |
|
Rapaty | Gietrzwałd | 1 | Rapatten | pruskie | -- | 1352 Rapotin, 1515 Rapatan. |
Rentyny | Gietrzwałd | 1 | Rentienen | pruskie | -- |
|
Salminek | Gietrzwałd | 1 | Salmeien | pruskie | -- |
|
Siła | Gietrzwałd | 1 | Schilla-Mühle | hybryda (prus. + niem.)? | -- |
|
Smoleń | Gietrzwałd | 6 | Vonferne | niemieckie | Fąfernia Leśna |
|
Sząbruk | Gietrzwałd | 1 | Schönbrück | niemieckie | -- |
|
Śródka | Gietrzwałd | 4 | Mittelgut | niemieckie | Mytelki | Przed wojną: Mitelki, Mytelki. Obecna nazwa, choć nawiązuje znaczeniowo do n. niem., jest sztuczna. |
Tomarynki | Gietrzwałd | 6 | Passargental | niemieckie (hydronimiczne) | Fąfernia |
|
Tomaryny | Gietrzwałd | 1 | Thomareinen | pruskie | -- | 1352 Tungemyr, Tungemerin, Tungamerin. |
Unieszewo | Gietrzwałd | 6 | Schönfelde | niemieckie | Sząfałd |
|
Woryty | Gietrzwałd | 1 | Woritten | pruskie | -- |
|
Zaskwierki | Gietrzwałd | 1 | Dorotheenthal | niemieckie | -- |
|
Zdrojek | Gietrzwałd | 1 | Sdroiken | polskie | -- |
|
Derc | Jeziorany | 1 | Dertz | pruskie | -- | |
Franknowo | Jeziorany | 1 | Frankenau | niemieckie | -- |
|
Kalis | Jeziorany | 2 | Kunkendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Kiersztanowo | Jeziorany | 1 | Kirschdorf | niemieckie | -- |
|
Kikity | Jeziorany | 1 | Kekitten | pruskie | -- |
|
Kostrzewy | Jeziorany | 6 | Zehnhuben | niemieckie | Canuby |
|
Kramarzewo | Jeziorany | 4? | Krämersdorf | niemieckie | Kramarowo (?) |
|
Krokowo | Jeziorany | 1 | Krokau | pruskie? | -- | 1350 Cracow, 1353 Crocov. Możliwe pruskie lub słowiańskie pochodzenie. |
Lekity | Jeziorany | 1 | Lekitten | pruskie | -- |
|
Miejska Wieś | Jeziorany | 2 | Bürgerdorf | niemieckie | -- | Słownik NMP podaje tutaj zapis gwarowy: Baǵendůrf, który mógłby świadczyć, że autochtoni spolszczyli n. niem. fonetycznie jako Bagiendorf. Niewykluczone jednak, że zapis ten jest źle odniesiony - mianem Bagiendorf Mazurzy określali inną wieś, obecnie Bagienko (część wsi Zełwągi) w powiecie ządzborskim (mrągowskim). Może zapis ten dostał się tu przez nieporozumienie? Tak czy inaczej, forma Miejska Wieś jest poprawnym tłumaczeniem n. niemieckiej. |
Modliny | Jeziorany | 4? | Modlainen | pruskie | Modlajny |
|
Olszewnik | Jeziorany | 4 | Elsau | osobowe (słowiańskie?) | Olsza | 1354 Ülsen, 1505 Vlse. Pospiszylowa łączy n. niem. z n. osobową Ölsen / Elsen, która może wywodzić się od słowiańskiego słowa olsza. Według NMP, w XV-XVI w. wieś nosiła polską nazwę Olsza, którą odzwierciedlają zapisy: 1430 Olsa; 1533 Olsa, Olsen; 1597-98 Ilsa. Ustalona przez KUNM forma Olszewnik, mimo że nawiązuje do tego znaczenia jest ahistoryczna. Po wojnie potocznie Elzowo, co jest bardzo naturalnym przejęciem, jednak nie posiada potwierdzenia przedwojennego. Warto więc chyba wrócić do autentycznej dawnej polskiej formy Olsza. |
Pierwągi | Jeziorany | 2? | Porwangen | pruskie | -- |
|
Piszewo | Jeziorany | 2? | Pissau | pruskie | -- |
|
Polkajmy | Jeziorany | 2 | Polkeim | pruskie | -- | 1354 Pulkaym, 1376 Pollekaymen. |
Potryty | Jeziorany | 1 | Potritten | pruskie | -- | 1346 Poteriten, 1355 Potriten. |
Radostowo | Jeziorany | 2 | Freudenberg | niemieckie | -- | N. Radostowo, nadana przez KUNM nawiązuje do znaczenia n. niem., ale jest jednocześnie chrztem nazewniczym, utworzonym od staropolskiego imienia Radost. Brak tradycji. |
Studnica | Jeziorany | 5 | Schönborn | niemieckie | Szymbory | U Leydinga Szymbory, co zdaje się być naturalnym spolszczeniem fonetycznym n. niemieckiej (nawet jeśli powojennym). Obok tego pojawia się też forma Łazarek, zapewne przejściowa. Forma obecna to już twór KUNM. Najbardziej naturalna wydaje się forma Szymbory i do niej powrót postuluję. |
Studzianka | Jeziorany | 3 | Wonneberg | niemieckie | -- | |
Tłokowo | Jeziorany | 1 | Lokau | pruskie | -- |
|
Ustnik | Jeziorany | 1 | Lichtenhagen | niemieckie | -- |
|
Wilkiejmy | Jeziorany | 4? (2) | Walkeim | pruskie | Wilkajmy (?) |
|
Wójtówko | Jeziorany | 1? | Voigtshof | niemieckie | -- | Leyding zapisał nazwę pobliskiego jeziora (zwanego po niem. Kleiner See lub Amtssee) jako Wójtówko już w 1929 roku. Prawdopodobne jest więc, że nazwa Wójtówko dla wsi funkcjonowała już przed wojną (chociaż brak na to dowodów w przedwojennej literaturze). Raczej mało prawdopodobne, aby jezioro pierwotnie nazywało się "Wójtówkiem" - raczej to nazwa ponowiona od n. miejscowej. |
Wólka Szlachecka | Jeziorany | 1 | Adlig Wolka | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Adlig Wolken. |
Zerbuń | Jeziorany | 1 | Sauerbaum | niemieckie | -- |
|
Żardeniki | Jeziorany | 4 | Scharnigk | pruskie | Sarniki (Szarniki?) |
|
Bałąg | Jonkowo | 1~4 | Ballingen | pruskie | (Baląg) |
|
Bobry | Jonkowo | 6 | Försterei Klein Gemmern | pruskie | Gamerki Leśne | Oryginalna nazwa leśniczówki pochodziła od pobliskiej wsi Gamerki Małe (p. niżej). Dzisiejsza nazwa "Bobry" jest kompletnie ahistoryczna. Barczewski pisze o leśnictwie Gamerki, toteż można na potrzeby urzędowego nazewnictwa ustalić formę Gamerki Leśne (w taki sposób przyjęło się nazywać leśniczówki). |
Gamerki Małe | Jonkowo | 1 | Klein Gemmern | pruskie | -- |
|
Gamerki Wielkie | Jonkowo | 1 | Groß Gemmern | pruskie | -- |
|
Garzewko | Jonkowo | 1 | Neu Garschen | pruskie | -- |
|
Giedajty | Jonkowo | 1 | Gedaithen | pruskie | -- |
|
Godki | Jonkowo | 1 | Gottken | pruskie | -- |
|
Jonkowo | Jonkowo | 1 | Jonkendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Kajny | Jonkowo | 1 | Kainen | pruskie | -- |
|
Nowe Kawkowo | Jonkowo | 5 | Neu Kockendorf | hybryda (prus. + niem.) | Nowe Kuki | Patrz niżej: Stare Kawkowo po więcej wyjaśnień. |
Stare Kawkowo | Jonkowo | 5 | Alt Kockendorf | hybryda (prus. + niem.) | Stare Kuki |
|
Łabędź | Jonkowo | 1 | Labens | polskie (tłum. z prus.) | -- |
|
Łomy | Jonkowo | 6 | Steinberg | niemieckie | Sztębark |
|
Mątki | Jonkowo | 1 | Mondtken | pruskie | -- |
|
Polejki | Jonkowo | 1 | Polleiken | pruskie | -- |
|
Polejki Leśne | Jonkowo | 1 | Klein Steinberg | niemieckie | -- |
|
Porbady | Jonkowo | 1 | Neu Schöneberg | niemieckie | -- |
|
Pupki | Jonkowo | 1 | Pupkeim | pruskie | -- |
|
Stękiny | Jonkowo | 1 | Stenkienen | pruskie | -- |
|
Szałstry | Jonkowo | 1 | Schaustern | pruskie | -- |
|
Szatanki | Jonkowo | 1 | Schattens | pruskie | -- |
|
Szelągowo | Jonkowo | 1 | Schillings | pruskie | -- |
|
Warkały | Jonkowo | 1 | Warkallen | pruskie | -- |
|
Węgajty | Jonkowo | 1 | Wengaithen | pruskie | -- |
|
Wilimowo | Jonkowo | 1? | Wilhelmsthal | niemieckie | (Wylimowo?) | Przed wojną (u Barczewskiego i Chojnackiego): Wylimowo (także: Wylimy). Z drugiej strony forma obecna jest zgodna z danymi gwarowymi: gw. Źilˊimovo. Sądząc po cechach gwarowych, raczej forma autochtoniczna. |
Wołowno | Jonkowo | 1 | Windtken | pruskie | -- |
|
Wrzesina | Jonkowo | 6 | Alt Schöneberg | niemieckie | Sząbark |
|
Żurawno | Jonkowo | 6 | Kaltfließ | niemieckie | Kaflis |
|
Augustówka | Kolno | 2 | Augustwalde | niemieckie | -- | |
Bęsia | Kolno | 1 | Bansen | pruskie | -- |
|
Bocianowo | Kolno | 1 | Bodzianowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Buchental. |
Gajówka Augustowska | Kolno | 2 | Waldhaus Augustwalde | niemieckie | -- |
|
Górkowo | Kolno | 2 | Görkendorf | niemieckie | -- |
|
Górowo | Kolno | 2 | Bergenthal | niemieckie | -- | |
Kabiny | Kolno | 1 | Kabienen | pruskie | -- |
|
Kolenko | Kolno | 1~4 | Klein Köllen | słowiańskie | (Kolno Małe) |
|
Kolno | Kolno | 1 | Groß Köllen | słowiańskie | -- |
|
Kominki | Kolno | 1 | Komienen | pruskie | -- |
|
Kruzy | Kolno | 1 | Krausen | niemieckie | -- | Pierwotnie: Krusendorf (1374). Od XVI w. bez członu -dorf. Nazwa najprawdopodobniej niemiecka. |
Lutry | Kolno | 1 | Lautern | niemieckie | -- |
|
Oterki | Kolno | 1 | Klein Ottern | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Otry | Kolno | 1 | Groß Ottern | pruskie | -- | 1609 Otteren. Nazwa pruskiego pochodzenia, ponowiona od n. jeziora (1346 Atirs), dziś wysuszonego. |
Ryn Reszelski | Kolno | 1* | Schellen | pruskie | (Ryn) |
|
Samławki | Kolno | 1 | Samlack | pruskie | -- |
|
Tarniny | Kolno | 2? | Tornienen | pruskie | -- |
|
Tejstymy | Kolno | 1 | Teistimmen | pruskie | -- |
|
Wągsty | Kolno | 2 | Wangst | pruskie | -- |
|
Wólka | Kolno | 1 | Ottenburg | niemieckie | -- |
|
Wysoka Dąbrowa | Kolno | 3 | Schöneberg | niemieckie | -- |
|
Ameryka | Olsztynek | 1 | Amerika | przeniesione (internacjonalizm) | -- |
|
Borowy Młyn | Olsztynek | 4 | Heidemühle | niemieckie | Dygnac |
|
Cichogrąd | Olsztynek | 1 | Sensutten Neusaß | niemieckie (relacyjne) | -- |
|
Czerwona Woda | Olsztynek | 1 | Rothwasser | niemieckie | -- | Dawniej też: Piecki (tylko w Tece Toruńskiej, jako nazwa oboczna). |
Dąb | Olsztynek | 1 | Dembenofen | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Dębowa Góra | Olsztynek | 1 | Eichberg | niemieckie | -- | |
Drwęck | Olsztynek | 1 | Dröbnitz | słowiańskie | -- |
|
Elgnówko | Olsztynek | 1 | Gilgenau | pruskie | -- |
|
Gaj | Olsztynek | 1 | Gay | polskie | -- |
|
Gąsiorowo Olsztyneckie | Olsztynek | 1* | Ganshorn | polskie (zniemczone) | (Gąsiorowo) | Gwarowo: Guśorovo. Nazwa pochodzi od nazwiska właściciela - Mikołaja Gąsiora. |
Gębiny | Olsztynek | 1 | Heinrichsdorf | niemieckie | -- |
|
Gibała | Olsztynek | 1 | Giballen | polskie | -- | |
Jadamowo | Olsztynek | 1 | Adamsheide | niemieckie | -- | Gwarowo: Jedamovo. |
Jagiełek | Olsztynek | 1 | Jagielleck | polskie | -- |
|
Jemiołowo | Olsztynek | 1 | Mispelsee | niemieckie (tłum. z prus.) | -- |
|
Juńcza | Olsztynek | 5 | Julienhof | niemieckie | Julkowo | Brak historycznej n. polskiej (w Tece Toruńskiej tylko niemiecka), jednak podawana przez Leydinga forma Julkowo wydaje się warta wprowadzenia w miejsce obowiązującego chrztu KUNM, bez jakiejkolwiek motywacji. |
Kąpity | Olsztynek | 1 | Kompitten | pruskie | -- |
|
Kołatek | Olsztynek | 6 | Schlagamühle | hybryda (prus. + niem.) | Szlagi |
|
Królikowo | Olsztynek | 1 | Königsgut | niemieckie | -- | Prawdopodobnie do tej wsi odnosi się nazwa Mileikendorff (1350), podhocząca od imienia Prusa Mileike. Na początku XVIII w. obocznie do n. niem. występowała również n. Opleycken (1717), również staropruska. Spolszczenie Królikowo, znaczeniowo nawiązujące do n. niem. znane od końca XVIII w. |
Kunki | Olsztynek | 1 | Kunchengut | niemieckie (hybryda?) | -- |
|
Kurecki Młyn | Olsztynek | 4 | Kurkenmühle | niemieckie (relacyjne) | Kurkowski Młyn |
|
Kurki | Olsztynek | 1 | Kurken | pruskie | -- | 1254 Kurksadel, 1314 Kurkosadel, później 1428 Korkow, 1428 Korkaw, ostatecznie Kurken. Nazwa staropruska, pierwotnie z sufiksem -sadellis (zagroda, majątek). |
Lichtajny | Olsztynek | 1 | (Köllmisch) Lichteinen | niemieckie | -- |
|
Lipowo Kurkowskie | Olsztynek | 1* | Lindenwalde | niemieckie | (Lipowo) | Gwarowo: Lˊipovo. |
Lutek | Olsztynek | 1 | Luttken | słowiańskie | -- |
|
Łęciny | Olsztynek | 6 | Langstein | niemieckie | Lenksztyn |
|
Łutynowo | Olsztynek | 1 | Lautens | pruskie | -- |
|
Łutynówko | Olsztynek | 6 | Wenigsee | niemieckie | Wenigza | Przed wojną n. miejscowości spolszczona jako Wenigza. Dzisiejsza nazwa, nawiązująca do sąsiedniego Łutynowa jest sztucznym chrztem nazewniczym. Również pobliskie jezioro, zwane dziś Łutynówkiem (niem. Wenig-See) powinno zwać się po polsku Wenigzą. |
Makruty | Olsztynek | 1 | Makrauten | pruskie | -- |
|
Malinowo | Olsztynek | 1 | Amalienhof | niemieckie | -- | Dawniej też: Amalinowo (Teka Toruńska). |
Mańki | Olsztynek | 1 | Manchengut | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Marązy | Olsztynek | 1 | Forsthaus Maransen | pruskie | -- | Patrz też niżej: Maróz, Marózek. Przed wojną nazwy Maróz i Marązy były używane wymiennie. Po wojnie dość arbitralnie wybrano tę pierwszą formę na określenie wsi, a drugą - leśniczówki. W potocznym użyciu spotykana również nazwa Marózek w odniesieniu do leśniczówki. |
Maróz | Olsztynek | 1 | Groß Maransen | pruskie | -- |
|
Marózek | Olsztynek | 1 | Klein Maransen | pruskie | -- | Dawniej też: Marązek. |
Mierki | Olsztynek | 1 | Mörken | pruskie | -- |
|
Mycyny | Olsztynek | 1 | Meitzen | osobowe | -- | 1410 Meycz, 1540 Myczenn. Nazwa pochodzi od nazwiska odbiorcy nadania, którym był Piotr Myc (dok. Meicz). Nazwisko (wg autorów NMP) prawdopodobnie polskie. |
Nadrowo | Olsztynek | 1 | Nadrau | pruskie | -- |
|
Nowa Wieś Ostródzka | Olsztynek | 1* | Neudorf | niemieckie | (Nowa Wieś) | |
Orzechowo | Olsztynek | 1 | Orzechowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1905-45: Nußtal. |
Pawłowo | Olsztynek | 1 | Paulsgut | niemieckie | -- | 1351 Pawelszguth. Nazwa więc była pierwotnie oparta na polskiej wersji imienia Paweł |
Platyny | Olsztynek | 1? | Platteinen | pruskie | (Płatyny?) |
|
Ruda Waplewska | Olsztynek | 4 | Freudenthal | niemieckie | Hamernia Waplewska |
|
Samagowo | Olsztynek | 1 | Sabangen | pruskie | -- | 1411/19 Sambangin. Nazwa pruska, w pol. przejęta z sufiksem -owo. |
Selwa | Olsztynek | 1 | Sellwa | pruskie | -- |
|
Sitno | Olsztynek | 1 | Seythen | pruskie | -- |
|
Smolanek | Olsztynek | 1 | Jugendfelde | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Spogany | Olsztynek | 1 | Spogahnen | pruskie | -- |
|
Sudwa | Olsztynek | 1 | Sauden | pruskie | -- | 1360 Sawden, 1380 Sawden. Nazwa pruska. Obocznie: Windikendorf (1380) - hybrydalna, od pruskiego imienia Windiko. |
Swaderki | Olsztynek | 1 | Schwedrich | pruskie? | -- |
|
Świerkocin | Olsztynek | 4 | Schwirgstein | pruskie | Wierztyn |
|
Świętajny | Olsztynek | 1 | Schwenteinen | pruskie | -- |
|
Świętajńska Karczma | Olsztynek | 2? | Karlsrode | niemieckie | -- | M. Biolik odnosi tu zapis ze spisu w 1820 r. - Schwentainen (Plathenscher Krug). To mogłoby oznaczać, że karczmę tę nazywano początkowo nazwą sąsiedniej wsi Świętajny, co mogłoby usprawiedliwiać nazwę obecną. Z drugiej strony, może na podstawie nazwy Plathenscher Krug lepiej byłoby ustalić nazwę Platyńska Karczma (jako, że brak zaświadczonego złożenia "Schwentainer Krug")? |
Tolejny | Olsztynek | 1 | Tolleinen | pruskie | -- |
|
Tolkmity | Olsztynek | 1? | Tolkemüth | pruskie | -- |
|
Tomaszyn | Olsztynek | 1 | Thomascheinen | polskie | -- | Dawniej też: Tomaszyny. |
Waplewo | Olsztynek | 1 | Waplitz | pruskie | -- | 1344 Wapil, 1414 Wapels, 1461 Waplis. |
Warlity Małe | Olsztynek | 1* | Warglitten (bei Hohenstein) | pruskie | -- |
|
Waszeta | Olsztynek | 1 | Waschetta | pruskie (spolszczone) | -- |
|
Wigwałd | Olsztynek | 1 | Wittigwalde | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Wilkowo | Olsztynek | 1 | Wilken | słowiańskie? | -- |
|
Witramowo | Olsztynek | 1 | Wittmansdorf | niemieckie | -- |
|
Witułty | Olsztynek | 1 | Witulten | pruskie | -- |
|
Zawady | Olsztynek | 1 | Sawadden | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Jungingen. |
Ząbie | Olsztynek | 1 | Sombien | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Zezuty | Olsztynek | 1 | Sensutten | pruskie | -- | 1494 Sansutten. |
Bałdy | Purda | 1 | Balden | pruskie | -- |
|
Bałdzki Piec | Purda | 1 | Baldenofen | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Biedówko | Purda | 1~4? | Ernstinenhöh | niemieckie | (Biedowo) |
|
Bruchwałd | Purda | 1 | Bruchwalde | niemieckie | -- |
|
Butryny | Purda | 1 | Wuttrienen | pruskie | -- |
|
Chaberkowo | Purda | 1 | Neu Wuttrienen | pruskie | -- |
|
Dziuchy | Purda | 1 | Dzuchen | polskie (osobowe) | -- |
|
Gąsiorowo | Purda | 1 | Gonschorowen | polskie | -- | Nazwa w latacah 1938-45: Lichtenstein. |
Giławki | Purda | 1 | Klein Gillau | pruskie | -- |
|
Giławy | Purda | 1 | Gillau | pruskie | -- |
|
Groszkowo | Purda | 4 | Graskau | pruskie (osobowe) | Graskowo |
|
Kaborno | Purda | 1 | Kalborno | niemieckie (spolonizowane) | -- |
|
Nowa Kaletka | Purda | 1 | Neu Kaletka | polskie | -- |
|
Stara Kaletka | Purda | 1* | Alt Kaletka | polskie | -- |
|
Klebark Mały | Purda | 1 | Klein Kleeberg | niemieckie | -- | Dawniej też: Nowy Klebark (niem. Neu Kleeberg). |
Klebark Wielki | Purda | 1 | Groß Kleeberg | niemieckie | -- |
|
Klewki | Purda | 1 | Klaukendorf | niemieckie (hybryda?) | -- | Nazwa dwuznaczna - n. os. Clauko może być pruska lub niemiecka. |
Kołpaki | Purda | 1 | Kolpacken | polskie | -- |
|
Kopanki | Purda | 1 | Kopanken | polskie | -- | |
Kośno | Purda | 1 | Koschno | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Lalka | Purda | 1 | Lallka | polskie | -- |
|
Linowo | Purda | 1 | Leynau | pruskie | -- |
|
Łajs | Purda | 1 | Layß | pruskie | -- |
|
Marcinkowo | Purda | 1 | Alt Märtinsdorf | niemieckie (z prus.?) | -- |
|
Mędrzyny | Purda | 1 | Mendrienen | pruskie | -- |
|
Nerwik | Purda | 1 | Nerwigk | pruskie | -- |
|
Nowa Wieś | Purda | 1 | Neu Bartelsdorf | niemieckie | -- |
|
Nowy Ramuk | Purda | 1 | Neu Ramuck | pruskie | -- |
|
Ostrzeszewo | Purda | 6 | Elisenhof | niemieckie | Liznowy | Przed wojną: Liznowy (u Barczewskiego). U Leydinga w r. nijakim - Liznowo. Ponadto, w potocznym użyciu po wojnie zanotowano formę Elizowo (jeszcze w latach 60., nazwa ta widnieje też w PRNG). W miejsce dzisiejszego pseudosłowiańskiego, obrzydliwego chrztu "Ostrzeszewo", wprowadzonego przez KUNM, należałoby powrócić do przedwojennego spolszczenia. |
Pajtuny | Purda | 1 | Pathaunen | pruskie | -- | 1374 Peytunen, Peuthunen. |
Nowe Pajtuny | Purda | 1 | Neu Pathaunen | pruskie | -- | |
Pajtuński Młyn | Purda | 1 | Mühle Pathaunen | pruskie | -- | Gwarowo: Mu̯ïn / Źetrok. |
Patryki | Purda | 1 | Patricken | pruskie | -- |
|
Podlazy | Purda | 1 | Podlassen | polskie | -- |
|
Pokrzywy | Purda | 1 | Friedrichstädt | niemieckie | -- |
|
Prejłowo | Purda | 1 | Preylowen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Przykop | Purda | 1 | Przykopp | polskie | -- |
|
Nowy Przykop | Purda | 1 | Neu Przykopp | polskie | -- |
|
Przykopiec | Purda | 4? | Försterei Przykopp | polskie | Przykop Mały |
|
Purda | Purda | 1 | Groß Purden | pruskie | -- | 1384 Porden. Niem. człon Groß pojawia się w XVI w., dla odróżnienia od Purdki (p. niżej). |
Purda Leśna | Purda | 1* | Försterei Purden | pruskie | -- | Patrz wyżej. |
Purdka | Purda | 1 | Klein Purden | pruskie | -- | Dawniej też: Purda Mała. |
Rykowiec | Purda | 1 | Rykowitz | polskie | -- |
|
Silice | Purda | 1 | Quidlitz | słowiańskie | -- |
|
Stary Olsztyn | Purda | 1 | Alt Allenstein | niemieckie (relacyjne) | -- | Dawniej też: Forsztant (u Barczewskiego) - zapewne z niem. Vorstand - zarząd. |
Szczęsne | Purda | 6 | Schönwalde | niemieckie | Sząwałd | Gwarowo: Šůvåu̯t. Nazwa obecna to chrzest KUNM. |
Trękus | Purda | 1 | Groß Trinkhaus | pruskie | -- |
|
Trękusek | Purda | 1 | Klein Trinkhaus | pruskie | -- |
|
Wały | Purda | 1 | Wallen | niemieckie | -- | Miejscowość obecnie przyłączona do Prejłowa, jej nazwa nie ma już charakteru oficjalnego. |
Wesołowo | Purda | 1 | Wessolowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Frohwalde. |
Wojtkowizna | Purda | 1 | Wodkowisna | polskie | -- |
|
Wygoda | Purda | 1 | Wygodda | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Waldruh. |
Wyrandy | Purda | 1 | Wiranden | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Zaborowo | Purda | 1 | Saborowen | polskie | -- |
|
Zapurdka | Purda | 1 | Purden Mühle | pruskie | -- |
|
Zgniłocha | Purda | 1 | Gimmendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Bartąg | Stawiguda | 1 | Groß Bertung | pruskie | -- |
|
Bartążek | Stawiguda | 1~4 | Klein Bertung | pruskie | (Bartężek) |
|
Binduga | Stawiguda | 1 | Wienduga | polskie | -- |
|
Ćwikielnia | Stawiguda | 1 | Neu Stabigotten | pruskie | -- |
|
Dorotowo | Stawiguda | 1 | Dorothowo | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Gągławki | Stawiguda | 1 | Ganglau | pruskie | -- |
|
Grada | Stawiguda | 1 | Gradda | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Gryźliny | Stawiguda | 1 | Grieslienen | pruskie | -- |
|
Kielary | Stawiguda | 1 | Kellaren | polskie | -- |
|
Klekotowo | Stawiguda | 6 | Klein Plautzig | pruskie | Pluski Małe | Przed wojną Pluski Małe (p. niżej Pluski), nazwa "Klekotowo" nie ma uzasadnienia. |
Kręsk | Stawiguda | 6 | Kranz | niemieckie | Kraniec |
|
Łański Piec | Stawiguda | 4 | Lanskerofen | hydronimiczne | Smolniki |
|
Majdy | Stawiguda | 1 | Mauden | pruskie | -- | Gwarowo: Moi̯dï. |
Miodówko | Stawiguda | 1 | Mniodowko | polskie | -- |
|
Muchorowo | Stawiguda | 1 | Mucherowo | polskie | -- | W czasach hitlerowskich osada włączona do Rusi (p. niżej). |
Owczarnia | Stawiguda | 1 | Neu Bertung | pruskie | -- |
|
Pluski | Stawiguda | 1 | Plautzig | pruskie | -- | 1407 Pluczk, 1517 Plauczk. Nazwa staropruska, ponowiona od n. jeziora. |
Ruś | Stawiguda | 1 | Reußen | pruskie? | -- |
|
Rybaki | Stawiguda | 1 | Lansk | hydronimiczne (słowiańskie) | -- |
|
Stary Dwór | Stawiguda | 1 | Althof | niemieckie | -- | Wcześniejsze nazwy niemieckie: Nummergut (1390), Tiefensee (oboczna w XVII w.). Ta druga nawiązuje do położonego na terenie majątku jeziora, zwanego Tiefen See lub Althofer See (pol. Jezioro Starodworskie). |
Stary Ramuk | Stawiguda | 1 | Alt Ramuck | pruskie | -- |
|
Stawiguda | Stawiguda | 1 | Stabigotten | pruskie | -- |
|
Tomaszkowo | Stawiguda | 1 | Thomsdorf | niemieckie | -- |
|
Wymój | Stawiguda | 1 | Wemitten | pruskie | -- |
|
Zarośle | Stawiguda | 1 | Klein Stabigotten | pruskie | -- |
|
Zazdrość | Stawiguda | 1 | Zasdrocz | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Neidhof. |
Zezuj | Stawiguda | 1 | Sensujen | pruskie | -- |
|
Zielonowo | Stawiguda | 4 | Grünau | niemieckie? | Grynał |
|
Zofijówka | Stawiguda | 1 | Sophienhof | niemieckie | -- | Gwarowo: Zofˊinůfka. |
Brzeźno | Świątki | 5 | Bergling | pruskie | Berkląg | Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (1354 Birkeling, dziś osuszone). Nazwa polska nadana przez KUNM analogicznie do Brzeźna na Ziemi Ostródzkiej (obecnie Brzeźno Mazurskie w gm. Dąbrówno - p.). W tym przypadku jednak brak takiej tradycji, toteż należało nazwę pruską oddać wiernie, fonetycznie. |
Brzydowo | Świątki | 1 | Seubersdorf | niemieckie | -- | Co do ewolucji formy polskiej - p. Brzydowo w gm. Ostróda. |
Dąbrówka | Świątki | 5 | Deppen | pruskie | Depno |
|
Drzazgi | Świątki | 3 | Kienberg | niemieckie | -- | |
Garzewo | Świątki | 1 | Alt Garschen | pruskie | -- |
|
Gołogóra | Świątki | 4 | Blankenberg | niemieckie | Blanki |
|
Jankowo | Świątki | 2 | Ankendorf | niemieckie | -- |
|
Kalisty | Świątki | 2 | Kallisten | pruskie | -- | 1411-19 Colisten, 1427 Kalisten. W XVIII w. pojawia się efemerycznie oboczna n. Wengitten. Obie pruskie. |
Kiewry | Świątki | 2 | Käbern | pruskie | -- | 1348 Kewern; 1350 Keweren, Keuweryn. |
Klony | Świątki | 5 | Kleinenfeld | niemieckie | Stabunik | U Leydinga: Stabunki, co pochodzi od położonego w pobliżu wsi wzgórza o pruskiej nazwie Stabbunke Berg (pol. powoj. Stabunik [urz.] lub Stabunka). Co prawda, nie jest to historyczna nazwa tej wsi (a przynajmniej nie znajduję na to dowodów), jednak skoro istnieje precedens dla takiej nazwy pruskiej i jest ona uzasadniona w terenie, to chyba warto z tego skorzystać. Na pewno jest to lepsze od obowiązującej nazwy Klony (nazewniczy "pustak" bez uzasadnienia). Formę nazwy poprawiam tak, aby była zgodna z urzędową nazwą pagórkę. |
Kłobia | Świątki | 2 | Kloben | pruskie | -- | Pierwotnie: Lymeyeyn (1402-08), Limigein (1411/19). Później: Kelobe (1448), Cloben (1494, 1539). Obie nazwy pruskiego pochodzenia. Autorzy NMP niesłusznie uważają tę nazwę za tożsamą z Kłobią w pow. włocławskim (tym samym, uważając ją za nazwę słowiańską) - to oczywisty błąd (zasugerowano się powojenną formą spolszczoną, która sama w sobie jest niezła). |
Komalwy | Świątki | 2 | Komalmen | pruskie | -- | 1366 Kamalwen, 1356 Komalwen. |
Konradowo | Świątki | 5 | Waltersmühl | niemieckie | Swarbonity | Wieś powstała na polu o nazwie Swarboniten (1310), Swarbonityen (1312). Jest to stara nazwa pruska, należało ją spolszczyć. Tymczasem, zdecydowano się na chrzest nazewniczy Konradowo - imię Konrad rzekomo pojawia się w akcie nadania tej wsi. Niewykluczone jednak, biorąc pod uwagę n. niem., że jest to (także) ciche nawiązanie do Wallenroda. Zalecam powrót do pierwotnej nazwy pruskiej. |
Kwiecewo | Świątki | 1 | Queetz | pruskie | -- |
|
Łumpia | Świątki | 2 | Lomp | pruskie | -- | 1411-19, 1427, 1448 Lumpe; 1531 Lumpe. |
Różynka | Świątki | 4 | Rosengarth | niemieckie | Rozengort | Gwarowo: Rozengort (do Rozengorta). Ludność warmijska oddała więc tę nazwę fonetycznie. Teoretycznie można by poprawić tę formę na regularniejszy Rozengart, ale wydaje mi się, że taka gwarowa końcówka lepiej spolszcza (por. też Trygort w gm. Węgorzewo). |
Skolity | Świątki | 1 | Schlitt | pruskie | -- |
|
Świątki | Świątki | 2 | Heiligenthal | niemieckie | -- | Ze względu na sakralny charakter nazwy i prawdopodobne istnienie na tym terenie miejsca kultu pogańskich Prusów, przypuszcza się, że n. niem. Heiligenthal kalkuje jakąś wcześniejszą n. pruską (być może *Swintalindā lub *Swintadaubā), ta jednak nie zachowała się w dokumentach. |
Włodowo | Świątki | 6 | Waltersdorf | niemieckie | Walterowo | U Kohutka proste i oczywiste spolszczenie nazwy oryginalnej. Nazwa obecna jest chrztem pseudoimiennym. |
Worławki | Świątki | 2 | Warlack | pruskie | -- | 1297 Worelauke, 1379 Wurlauke. |
Żardeniki | Świątki | 4 | Scharnigk | pruskie | Szarnik | 1332 Schardenithen. Nazwa pruska, przed wojną spolszczana jako Szarnik. Chociaż powojenna postać Żardeniki jest bardziej podobna do pruskiego oryginału, to jednak formą ludową jest Szarnik (por. też Żardeniki w gm. Jeziorany). |
Powiat szczycieński
Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.
Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu przasnyskiego (woj. mazowieckie), które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Szczytno | Szczytno (miasto) | 1 | Ortelsburg | niemieckie | -- |
|
Bartna Strona | Szczytno (miasto) | 1 | Beutnersdorf | niemieckie | -- | Dawna wieś, wcielona do Szczytna w 1913 roku. Była to osada przybyłych z Mazowsza bartników, stąd nazwa polska oraz odpowiadająca niemiecka. |
Fiugaty | Szczytno (miasto) | ? | Fiugatten | pruskie | -- |
|
Podborek | Szczytno (miasto) | 3 | Schönbruch | niemieckie | -- | W użyciu także nazwa Osiedle Królewskie. |
Zielona Góra | Szczytno (miasto) | 1? | Grüneberge | niemieckie | -- |
|
Pasym | Pasym | 1 | Passenheim | niemieckie | -- | Dawniej też: Pasyń, Pasymek. Obie formy o charakterze gwarowym - w pierwszej obserwujemy gwarową zmianę fonetyczną m' > ń, podczas gdy druga jest przykładem nierzadkiego na Mazurach zdrabniania nazw miejscowych (por. też Miłomłyn, obocznie Miłomłynek). |
Kiepunki | Pasym (cz. miasta) | 3 | Walhalla | niemieckie | -- | Powojenna nazwa polska nawiązuje do jeziora Kiepunek (n. pruskiego pochodzenia), nad którym leży to przedmieście. Miejscowość założona późno - około 1900 roku, nie posiadała więc przed wojną polskiej nazwy, zaś jej nazwa niemiecka jest ideologicznym tworem typowym dla epoki, w której powstała. |
Słonecznik | Pasym (cz. miasta) | 2 | Sonnenberg | niemieckie | -- | W PRNG również wariant: Słoneczno. |
Augustowo | Dźwierzuty | 1 | Augusthof | niemieckie | -- | |
Babięty | Dźwierzuty | 1 | Babanten | pruskie | -- |
|
Budy | Dźwierzuty | 1 | Moritzruhe | niemieckie | -- |
|
Dąbrowa | Dźwierzuty | 1~4? | Damerau | słowiańskie | Dąbrówka (?) | Źródła przedwojenne wskazują raczej na formę pol. Dąbrówka - może warto by to naprawić. |
Dźwierzuty | Dźwierzuty | 1 | Mensguth | hybryda (słow. + niem.) | -- |
|
Gisiel | Dźwierzuty | 1 | Geislingen | pruskie | -- | Nazwa pruska, pochodzi od n. jeziora (dziś spuszczonego) - 1389 Gislingen. |
Grądy | Dźwierzuty | 1 | Gronden | polskie | -- | |
Grodziska | Dźwierzuty | 1 | Grodzisken | polskie | -- | Nazwa w latach 1908-45: Burggarten. |
Jabłonka | Dźwierzuty | 1? | Jablonken | polskie | (Jabłonki?) |
|
Jeleniowo | Dźwierzuty | 1? | Jellinowen | polskie | (Jeleniewo?) |
|
Julianowo | Dźwierzuty | 2 | Julienfelde | niemieckie | -- |
|
Julkowo | Dźwierzuty | 2 | Julienhof | niemieckie | -- | Potoczny wariant (notowany w PRNG): Julka |
Kałęczyn | Dźwierzuty | 1 | Kallenczin | słowiańskie | -- |
|
Kulka | Dźwierzuty | 1 | Kulk | niemieckie? | -- |
|
Laurentowo | Dźwierzuty | 4 | Laurettenhof | niemieckie | Morczek al. Laretowo | Przedwojenne polskie dane dla tej osady są skąpe, jednak w Tece Toruńskiej znajdujemy ciekawy dualizm nazw: Laretowo lub Morcek. Podobnie jest też u Leydinga (chociaż to już źródło powojenne): Morczek albo Lauretowo. Obowiązująca forma Laurentowo jest więc nie do końca zgodna z tymi ludowymi danymi (jest bardziej "dosłowna" w porównaniu z formami Giersza i Leydinga, nawiązuje wprost do literackiej postaci imienia Laurenty). Można by ją naprostować na Laretowo, według przekazu Giersza. Z drugiej strony, ciekawa jest druga nazwa - Morcek/Morczek (forma Leydinga zdaje się być bardziej zgodna z językiem literackim). Pochodzi ona od nazwiska pierwszego właściciela wsi, który nazywał się Morzeck (możliwe, że osada pierwotnie nosiła nazwę niem. Abbau Morzeck - taką nazwę podają pewne źródła internetowe, ale nie znalazłem jej bezpośredniego potwierdzenia). Mamy więc do czynienia z autentyczną mazurską nazwą, utworzoną od słowiańskiego (?) nazwiska. Wydaje mi się więc, że wariant Morczek powinien być tym preferowanym (choć oczywiście najlepiej byłoby pamiętać o obu wariantach - Laretowo i Morczek). |
Linowo | Dźwierzuty | 1 | Leynau | pruskie | -- |
|
Łupowo | Dźwierzuty | 1 | Wappendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Małszewko | Dźwierzuty | 1 | Malschöwen | pruskie | -- | Nazwa genetycznie pruska, może pochodna od pobliskiego jeziora lub przeniesiona od Małszewa w gm. Jedwabno (patrz). W języku polskim zdrobniona (tak przynajmniej od połowy XIX w.), zapewne dla odróżnienia od owego Małszewa. |
Miętkie | Dźwierzuty | 1 | Mingfen | pruskie | -- |
|
Mirowo | Dźwierzuty | 1 | Mirau | słowiańskie | -- | |
Mycielin | Dźwierzuty | 6 | Mietzelchen | pruskie? | Miczelka | Przed wojną: Miczelka, Micelka (ta druga postać w Tece Toruńskiej - zmazurzona?). Trudno mi określić pochodzenie tej nazwy, potrzebne informacje etymologiczne (raczej nie jest to nazwa typowo niemiecka). Szcześniak w swoim opracowaniu Teki Toruńskiej próbuje wywodzić od myceczka (rodzaj czapki), co niezbyt mnie przekonuje. W źródłach powojennych znajdujemy kolejne iteracje - u Leydinga Mycolka (współcześnie Mycółka jako wariant w PRNG), powojenna administracja używana zaś formy Micołka. KUNM zastąpiła te formy neologizmem Mycielin, który został oprotestowany przez przedstawicieli lokalnej władzy (patrz też wyżej wieś Julianowo, gdzie miały miejsce podobne protesty), które jednak nie zostały wysłuchane przez KUNM, przez co sztuczny nowotwór trwa do dziś. |
Nowe Kiejkuty | Dźwierzuty | 1 | Neu Keykuth | pruskie | -- |
|
Olszewki | Dźwierzuty | 1 | Olschöwken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kornau. |
Orzyny | Dźwierzuty | 4 | Erben | pruskie | Arwiny |
|
Popowa Wola | Dźwierzuty | 1 | Pfaffendorf | niemieckie | -- | Nazwa pol. jest starym (notowanym od XVIII w.), mazurskim tłumaczeniem n. niem. |
Przytuły | Dźwierzuty | 1 | Przytullen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Steinhöhe. |
Rańsk | Dźwierzuty | 1 | Rheinswein | pruskie | -- |
|
Rogale | Dźwierzuty | 1 | Rogallen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Rów | Dźwierzuty | 1 | Rowmühle | hybryda (pol. + niem.) | -- |
|
Rumy | Dźwierzuty | 1 | Rummy | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Rusek Mały | Dźwierzuty | 1 | Klein Rauschken | pruskie | -- | Zob. też Rusek Wielki (gm. Pasym). |
Rutkowo | Dźwierzuty | 1 | Ruttkowen | polskie | -- |
|
Sąpłaty | Dźwierzuty | 1~4 | Samplatten | pruskie | (Sąpłat?) |
|
Stankowo | Dźwierzuty | 6 | Probeberg | niemieckie | Probark | Przed wojną używano spolszczenia Probark, nazwa obecna jest sztuczna. |
Szczepankowo | Dźwierzuty | 1 | Szczepanken | polskie | -- |
|
Śledzie | Dźwierzuty | 1 | Heering | niemieckie | -- | Nazwa niem. od nazwiska zasadźcy. Ludowe spolszczenie Śledzie (znane już od XVIII w.) opiera się na skojarzeniu nazwiska z apelatywem (niem. Hering = śledź). |
Targowo | Dźwierzuty | 1 | Theerwisch | słowiańskie | -- |
|
Targowska Wola | Dźwierzuty | 1 | Theerwischwolla | słowiańskie | -- |
|
Targowska Wólka | Dźwierzuty | 1 | Theerwischwolka | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Waldrode. |
Zalesie | Dźwierzuty | 1 | Salleschen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Ingelheim. Nazwę tę zaczerpnięto od położonego nieopodal folwarku (zwanego po pol. Maniny - tak u Leydinga i po wojnie, w spisie z 1820 jako Maninen [pruskie?]) - dzisiaj chyba część Kałęczyna. |
Zazdrość | Dźwierzuty | 1 | Louisenthal | niemieckie | -- |
|
Zimna Woda | Dźwierzuty | 1 | Zimnawodda | polskie | -- |
|
Brajniki | Jedwabno | 1 | Braynicken | niemieckie (spolonizowane)? | -- |
|
Burdąg | Jedwabno | 1 | Burdungen | pruskie | -- | 1383 Burdungen alias Burgelin. Obie nazwy są pruskie, ta druga zapewne pochodzi od starszej nazwy jeziora Burdąskiego. |
Czarny Piec | Jedwabno | 1 | Schwarzenofen | niemieckie | -- |
|
Dębowiec | Jedwabno | 6 | Omulefmühle | hydronimiczne | Przysowa |
|
Dłużek | Jedwabno | 1 | Dluszek | polskie | -- | Nazwa w latach 1932-45: Hartigswalde. Nazwa ponowiona od leśnictwa Hartigswalde (pol. Dłużnica - dziś leśniczówka uchodzi za część Dłużka), położonego w lesie o tej samej nazwie (pol. Dłużeckie Lasy). |
Dzierzki | Jedwabno | 1 | Dziersken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Althöfen. |
Grobka | Jedwabno | 1 | Grobka | polskie | (Gróbka?) |
|
Jedwabno | Jedwabno | 1 | Jedwabno | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Kot | Jedwabno | 1 | Omulefofen | hydronimiczne | -- |
|
Lipniki | Jedwabno | 1 | Lipnicken | polskie | -- | |
Małga | Jedwabno | 1 | Malga | pruskie | -- |
|
Małszewo | Jedwabno | 1 | Malschöwen | pruskie | -- |
|
Narty | Jedwabno | 1 | Narthen | słowiańskie? | -- |
|
Nowe Borowe | Jedwabno | 1 | Neu Borowen | polskie | -- |
|
Nowy Dwór | Jedwabno | 1 | Neuhof | niemieckie | -- | |
Nowy Las | Jedwabno | 2 | Neuwald | niemieckie | -- | |
Omulew | Jedwabno | 1 | Omulef | hydronimiczne (pruskie) | -- | Nazwa osady ponowiona od nazwy rzeki Omulwi (niem. Omulef), której nazwa ma bałtyckie pochodzenie - w języku pruskim brzmiała *Malija lub *Mōlija, por. zapisy Mallien (1331-35), Malie (1341, 1343). Polska forma Omulew (również notowana od XIV w. - 1341-43 Omolow, później przejęta przez język niemiecki) jest genetycznie młodsza i prawdopodobnie powstała przez absorpcję przyimka. Pierwotną, pruską nazwę Omulwi odzwierciedla również nazwa dawnej wsi Małga (p. wyżej). |
Piduń | Jedwabno | 1 | Schuttschenofen | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Rekowe | Jedwabno | 1 | Rekowen | polskie | -- |
|
Rekownica | Jedwabno | 1 | Rekownitza | polskie | -- |
|
Szuć | Jedwabno | 4 | Schuttschen | pruskie | Susz | Dla postaci Szuć nie znajduję żadnego potwierdzenia przedwojennego. W Tece Toruńskiej znajdujemy postać Susz (dop. Suszy - a więc rodzaj żeński), zaś w innych źródłach (m.in. Kętrzyński, SGKP) znajdujemy postać Sutszy, która jednak wydaje się być błędna ("potworek językowy"). Sztuczna jest raczej postać Szczucze u Chojnackiego. U Leydinga spotykamy już Szucz, co w erracie poprawione jest na formę obecną - Szuć. W okresie powojennym funkcjonowała też postać Sucz. Wobec tej mnogości zaistniałych form, postanawiam dać wiarę postaci Susz z Teki Toruńskiej, która jest z pewnością formą przedwojenną i ludową. Przydałyby się jednak informacje etym. i dokumentacja hist. co do tej nazwy, chociaż raczej mamy tu czynienia z nazwą pochodzenia bałtyckiego. |
Waplewo | Jedwabno | 1 | Waplitz | pruskie | -- |
|
Warchały | Jedwabno | 1 | Warchallen | pruskie? | -- |
|
Witowo | Jedwabno | 1 | Ittowen | polskie | -- |
|
Witówko | Jedwabno | 1 | Ittowken | polskie | -- |
|
Dybowo | Pasym | 1 | Schützendorf | niemieckie | -- | Polska nazwa Dybowo, niezwiązana z niemiecką, znana w zapiskach od XVIII w. |
Dźwiersztyny | Pasym | 1 | Schwirgstein | pruskie | -- |
|
Elganowo | Pasym | 1 | Gilgenau | pruskie | -- |
|
Gaj | Pasym | 1 | Passenheimer Stadtförsterei | niemieckie | -- | Nazwa niem. oznacza tyle, co Leśnictwo Pasymskie. O historyczności polskiej nazwy Gaj świadczą zapiski Stadtwald (Gay) ze spisu z 1820 r. oraz Gay, Waldchengut zu Stadt Passenheim z Teki Toruńskiej. |
Grom | Pasym | 1 | Grammen | pruskie | -- |
|
Grzegrzółki | Pasym | 1 | Kukukswalde | niemieckie | -- |
|
Jurgi | Pasym | 1 | Georgensguth | niemieckie | -- | 1414 Jorgenguth, Jurgensdorf. Nazwa pochodząca od chrześcijanskiego imienia Jerzy, niewykluczone jednak, że pierwotna postać tej nazwy odzwierciedla bałtycką postać tego imienia (por. lit. Jurgis i nazwisko Jurga). Forma spolszczona Jurgi zdaje się oddawać ten źródłosłów. |
Krzywonoga | Pasym | 1 | Krzywonoggen | polskie | -- | Nazwa w latach 1877-1945: Krummfuß. Forma ta, będąca dosłownym tłumaczeniem n. polskiej, funkcjonowała w potocznym użyciu przynajmniej od początku XIX w., w 1877 przyjęta jako oficjalna. |
Leleszki | Pasym | 1 | Lehlesken | pruskie | -- | 1381 Lelischken, 1422 Leyliske. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora (1369 Loyliske, 1394 Leylisken, dziś Leleskie Jezioro), przejściowo z niem. członem -dorf jako Leleschkendorf (XV w.). |
Łysa Góra | Pasym | 1 | Anhaltsberg | niemieckie | -- |
|
Michałki | Pasym | 1 | Michelsdorf | niemieckie | -- |
|
Miłuki | Pasym | 1 | Milucken | pruskie | -- |
|
Narajty | Pasym | 1 | Nareythen | pruskie | -- |
|
Otole | Pasym | 2~3 | Ottilienhof | niemieckie | -- | Brak tradycyjnej nazwy polskiej. Wprowadzona przez KUNM sztuczna forma Otole jest luźnie oparta na brzmieniu oryginału. U Leydinga forma Otyłki, może teoretycznie naturalniejsza, ale wobec braku tradycji może nie ma co zmieniać. |
Rudziska Pasymskie | Pasym | 1* | Waldheim | niemieckie | (Rudziska) | Oboczna/historyczna nazwa u Leydinga: Rudzisken. Brakuje w innych źródłach, nie notuje tej miejscowości Teka Toruńska, Kętrzyński pisze jedynie o Rudziskach koło Biskupca. Z kolei monografia powiatu szczycieńskiego wspomina o osiedlu o nazwie Budziska, które około 1800 r. miało stać na miejscu obecnych Rudzisk Pasymskich. Przydałyby się więc wyjaśnienia co do tej nazwy. Być może Waldheim to forma wprowadzona urzędowo - wówczas przydałaby się data zmiany. |
Rusek Wielki | Pasym | 1 | Groß Rauschken | pruskie | -- |
|
Rutki | Pasym | 1 | Klein Ruttken | polskie | -- |
|
Siedliska | Pasym | 6 | Freythen | niemieckie | Frejty |
|
Tylkowo | Pasym | 1 | Scheufelsdorf | niemieckie | -- |
|
Tylkówko | Pasym | 1 | Scheufelsmühle | niemieckie | -- |
|
Borki Rozoskie | Rozogi | 1* | Borken (bei Farienen) | polskie | (Borki) |
|
Faryny | Rozogi | 1 | Farienen | polskie | -- | Gwarowo: Farïn (Gen. -nu), podobnie w Tece Toruńskiej: Faryn (gen. Faryna). Forma mnoga zapewne jednak pierwotniejsza, jako n. rodowa od nazwiska Faryna. |
Grodzie | Rozogi | 5~6 | Rosengarten | polskie | Rozgart | Nie znalazłem dla tej wsi żadnej przedwojennej tradycji, jednak Leyding podaje dla tej wsi formę Rozgart, która wydaje się być naturalnym przystosowaniem n. niem. |
Kiełbasy | Rozogi | 1 | Kelbassen | polskie | -- |
|
Kilimany | Rozogi | 1 | Lipniak (bei Liebenberg) | polskie | -- |
|
Klon | Rozogi | 1 | Liebenberg | polskie | -- | Polska nazwa Klon, niezwiązana z niemiecką, ludowa - notowana od XIX w. |
Kokoszki | Rozogi | 1 | Kokosken | polskie | -- |
|
Kopytko | Rozogi | 1 | Kopitko | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Langerdamm. |
Kowalik | Rozogi | 1 | Kowallik | polskie | -- | Nazwa w latach 1928-45: Waldburg (nazwa zaczerpnięta od pobliskich dóbr rycerskich - ob. Możdżenie, p. niżej) |
Księży Lasek | Rozogi | 1 | Fürstenwalde | niemieckie | -- | Dawniej też: Nowa Wieś. |
Kwiatuszki Małe | Rozogi | 1 | Klein Blumenau | niemieckie | -- |
|
Kwiatuszki Wielkie | Rozogi | 1 | Groß Blumenau | niemieckie | -- |
|
Lipniak | Rozogi | 1 | Lipniak (bei Farienen) | polskie | -- |
|
Łuka | Rozogi | 1 | Lucka | pruskie | -- |
|
Możdżenie | Rozogi | 6? | Waldburg (Gut) | niemieckie | Karczmarskie lub Pieczysko (?) |
|
Nowy Suchoros | Rozogi | 1 | Neu Suchoroß | polskie | -- |
|
Orzeszki | Rozogi | 1 | Zielonygrund | polskie | -- |
|
Radostowo | Rozogi | 1 | Radostowen | polskie | -- |
|
Rozogi | Rozogi | 1 | Friedrichshof | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Spaliny Małe | Rozogi | 1 | Klein Spalienen | pruskie? | -- |
|
Spaliny Wielkie | Rozogi | 1 | Groß Spalienen | pruskie? | -- |
|
Suchorowiec | Rozogi | 1 | Suchorowitz | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Deutschwalde. |
Wilamowo | Rozogi | 1 | Willamowen | polskie (może z niem.?) | -- |
|
Wujaki | Rozogi | 1 | Wujaken | polskie | -- |
|
Wysoki Grąd | Rozogi | 1 | Wysockigrund | polskie | -- |
|
Występ | Rozogi | 1 | Wystemp | polskie | -- |
|
Zawojki | Rozogi | 1 | Zawoyken | polskie | -- |
|
Czarkowy Grąd | Szczytno | 1 | Worfengrund | niemieckie | -- |
|
Dąbrowa Nadjezierna | Szczytno | 4 | Hinterdamerau | niemieckie (II człon ze słow.) | Dąbrówka Tylna | U Kętrzyńskiego: Dąbrówka Tylna. Dawniej istniała też Dąbrówka Przednia (niem. Vorder Damerau). O ile formy Dąbrówka i Dąbrowa mogły istnieć obocznie (było to częste wahanie), to dookreślenie Nadjezierna jest ahistoryczne. Wolę więc skorzystać z formy używanej przez Kętrzyńskiego. |
Dębówko | Szczytno | 1 | Eichthal | niemieckie | -- | |
Gawrzyjałki | Szczytno | 1 | Gawrzialken | polskie (osobowe) | -- |
|
Janowo | Szczytno | 1 | Johannisthal | niemieckie (z pol.?) | -- |
|
Jęcznik | Szczytno | 1 | Davidshof | niemieckie | -- |
|
Kamionek | Szczytno | 4 | Steinberg | niemieckie | Stębark | W Tece Toruńskiej pojawia się spolszczenie n. niem. w grafii Stenberk, co można by uwspółcześnić na Stębark (-berk > regularne -bark + regularyzacja pisowni), ewentualnie Stembark. Forma Kamionek, choć nawiązuje do oryginału znaczeniowo, jest już tworem powojennym. W monografii powiatu szczycieńskiego, Leyding wspomina też o obocznej nazwie Kamienna Góra, będącej dosłownym tłumaczeniem niemieckiego oryginału. |
Kaspry | Szczytno | 1 | Kaspersguth | niemieckie | -- | Gwarowo: Kasprï. |
Kobyłocha | Szczytno | 1 | Kobbelhals | niemieckie | -- |
|
Korpele | Szczytno | 1 | Korpellen | pruskie? | -- | Nazwa o niejasnym pochodzeniu, w NMP rozważa się zarówno bałtyckie, jak i polskie pochodzenie (od n. os. Kurpiel, która jednak sama w sobie ma raczej bałtyckie pochodzenie). "Karpiele" Chojnackiego to raczej przeinaczenie. |
Lemany | Szczytno | 1 | Lehmanen | polskie (osobowe) | -- |
|
Lipnik | Szczytno | 1 | Lipnick | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Jägerforst. |
Lipowa Góra | Szczytno | 1 | Lindenberg | niemieckie | -- | Współcześnie miejscowość podzielona na dwie części - Lipowa Góra Wschodnia i Zachodnia. Przed wojną brak takiego podziału. |
Lipowiec | Szczytno | 1 | Lipowitz | polskie | -- |
|
Lipowiec Mały | Szczytno | 1 | Klein Lipowitz | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinlindenort. |
Łęg Leśny | Szczytno | 1*? | Mittenwalde | niemieckie | (Łęg) | Leyding podaje oboczną n. niem. Lonck, co mogłoby usprawiedliwiać nazwę pol. Łęg (o ile ta interpretacja jest poprawna). Człon Leśny zdaje się być dookreśleniem. |
Małdaniec | Szczytno | 1 | Maldanietz | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Marksewo | Szczytno | 1 | (Alt) Marxöwen | pruskie | -- |
|
Niedźwiedzie | Szczytno | 4 | Bärenbruch | niemieckie | Belembruch |
|
Nowe Dłutówko | Szczytno | 1 | Neu Dlottowken | polskie | -- |
|
Nowe Gizewo | Szczytno | 1 | (Neu) Gisöwen | polskie | -- |
|
Nowiny | Szczytno | 1 | Neu Schiemanen | polskie | -- |
|
Ochódno | Szczytno | 1 | Achodden | słowiańskie? | -- |
|
Olszyny | Szczytno | 1 | Olschienen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Ebendorf. |
Piece | Szczytno | 1 | Ulonskofen | hybryda (pol. + niem.) | -- |
|
Piecuchy | Szczytno | 1 | Wessolygrund | polskie | -- |
|
Płozy | Szczytno | 1 | Plohsen | pruskie? | -- | |
Prusowy Borek | Szczytno | 1 | Prussowborrek | polskie | (Prusów Borek) |
|
Pużary | Szczytno | 1~4 | (Gut) Wilhelmsthal | niemieckie | Puzary (?) |
|
Romany | Szczytno | 1 | Rohmanen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Rudka | Szczytno | 1 | Hamerudau | hybryda (niem. + pol.) | -- | Nazwa niem. Hammerrudau (wtórnie Hamerudau) hybrydalna. Oba człony są w zasadzie bliskoznaczne - niem. Hammer odnosi się do wsi, w której mieści się kuźnica (Hammermühle). W jęz. polskim takie wsie często nosiły nazwę Ruda, Rudka (stąd niem. -rudau). |
Sasek | Szczytno | 1 | Schobensee | hydronimiczne | -- |
|
Sasek Mały | Szczytno | 1 | Paterschobensee | hydronimiczne | -- |
|
Sasek Wielki | Szczytno | 1 | Materschobensee | hydronimiczne | -- |
|
Sawica | Szczytno | 1 | Sawitzmühle | niemieckie (hydronimiczne) | -- |
|
Sędańsk | Szczytno | 1 | Seedanzig | pruskie | -- |
|
Siódmak | Szczytno | 1 | Schodmack | polskie | -- |
|
Stare Kiejkuty | Szczytno | 1 | Alt Keykuth | pruskie | -- |
|
Szczycionek | Szczytno | 1 | Scziczonnek | polskie | -- |
|
Szymany | Szczytno | 1 | Groß Schiemanen | polskie | -- | Por. też Szymanki (gm. Wielbark). |
Trelkowo | Szczytno | 1 | Groß Schöndamerau | niemieckie (ostatni człon ze słow.) | -- | 1426 Trilkow. Nazwa polska jest więc pierwotna. Zapewne jest to n. dzierżawcza od n. os. Trel, Trelek - raczej nie podejrzewałbym tu pruskiego pochodzenia. Nazwa niemiecka niezwiązana. |
Trelkówko | Szczytno | 1 | Klein Schöndamerau | niemieckie (ostatni człon ze słow.) | -- | Patrz wyżej Trelkowo. |
Ulążki | Szczytno | 4? (1?) | Ulonsk | słowiańskie | Uląsk (?) |
|
Wałpusz | Szczytno | 1 | Waldpusch (bei Ortelsburg) | pruskie | -- | Nazwa pruska, pochodna od n. jeziora Wałpusz (ok. 1400, 1420 Alpus), z którego wypływa rzeka Wałpusza (choć lepiej byłoby i na rzekę mówić Wałpusz). Nazwa jest rodzaju żeńskiego - odm. do Wałpuszy, w Wałpuszy. |
Wawrochy | Szczytno | 1 | Wawrochen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Deutschheide. |
Wikno | Szczytno | 1 | Wickno | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Wólka Szczycieńska | Szczytno | 1* | Lentzienen | słowiańskie? | (Wólka) | Potrzebne informacje etym. na temat pochodzenia n. niem. (brzmi słowiańsko, być może pol. *Łęciny lub *Łęczyny?). Tak czy inaczej, w mowie Mazurów nazwa ta została zastąpiona formą pol. Wólka i jedynie taką znajdujemy w polskojęzycznych źródłach (jedna z form gwarowych to już chyba późne, wtórne przejęcie formy niem.). Dookreślenie Szczycieńska jest powojenne.
|
Wyżega | Szczytno | 1 | Wysegga | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Zielonka | Szczytno | 1 | Zielonken | polskie | -- |
|
Biały Grunt | Świętajno | 4 | Bialygrund | polskie | Mateuszki (al. Biały Grąd) |
|
Brzozówka | Świętajno | 2 | Birkenheide | niemieckie | -- | Oficjalna, ustalona przez KUNM nazwa tej osady leśnej to Brzózki, jednak forma oficjalnie używana przez leśnictwo to Brzozówka. Żadna z tych form nie ma przedwojennej tradycji (brak takowej, leśniczówkę prawdopodobno założono bardzo późno). |
Bystrz | Świętajno | 1 | Bystrz-Mühle | polskie | -- |
|
Chajdyce | Świętajno | 1 | Neu Jerutten | pruskie | -- |
|
Chochół | Świętajno | 1 | Chochol | polskie | -- | Nazwa w latach 1855-1945: Friedrichsfelde. Nazwa przejęta od istniejącej już wcześniej leśniczówki (znanej po wojnie jako Chochół Leśny, zaś w połowie XIX w. [wg Teki Toruńskiej] miejscowi Mazurzy, nie mając dla leśniczówki własnej nazwy, mówili o niej po prostu "do leśnika"). |
Cis | Świętajno | 1 | Czies | polskie | -- | Nazwa w latach 1811-1945: Friedrichsthal. |
Nowe Czajki | Świętajno | 1 | Neu Czayken | polskie | -- |
|
Stare Czajki | Świętajno | 1 | Alt Czayken | polskie | -- |
|
Długi Borek | Świętajno | 1 | Dlugiboreck | polskie | -- | Nazwa w latach 1829-1945: Langenwalde. |
Jerominy | Świętajno | 1 | Jeromin | polskie | -- | Gwarowo: Jeronińi / Jeromiń. Nazwa polska, pochodząca od dawnej/ludowej formy imienia Hieronim (Jaronim, Jaromin). |
Jerutki | Świętajno | 1 | Klein Jerutten | pruskie | -- |
|
Jeruty | Świętajno | 1 | Groß Jerutten | pruskie | -- |
|
Kierwik | Świętajno | 4 | Kurwick | pruskie | Kurwik |
|
Kobiel | Świętajno | 1 | Kobiel | słowiańskie? | -- |
|
Koczek | Świętajno | 1 | Kotzek | polskie | -- | Nazwa w latach 1905-45: Waldersee. |
Kolonia | Świętajno | 1 | Grünwalde | niemieckie | -- |
|
Konrady | Świętajno | 4? | Kiparren | polskie | Kipary (?) |
|
Łąck Wielki | Świętajno | 4 | Lontzig | słowiańskie | Łączyk |
|
Myszadło | Świętajno | 1? | Försterei Schwentainen | pruskie | -- |
|
Niedźwiedzi Kąt | Świętajno | 2 | Bärenwinkel | pruskie | -- | Oficjalnie ustalona nazwa leśniczówki to Niedźwiedzica (obowiązywała oficjalnie do 2005 r.). Ostatecznie przyjęła się jednak forma Niedźwiedzi Kąt, będąca dosłownym przetłumaczeniem n. niem. Monografia Szczytna wspomina obie nazwy, danych przedwojennych brak. |
Piasutno | Świętajno | 1 | Piassutten | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Połom | Świętajno | 1 | Polommen | polskie | -- |
|
Powałczyn | Świętajno | 1 | Powalczin | polskie | -- |
|
Racibórz | Świętajno | 4 | Ratzeburg | słowiańskie? | Racbork |
|
Spychowo | Świętajno | 6 | (Groß) Puppen | pruskie | Pupy |
|
Spychowski Piec | Świętajno | 6 | (Försterei) Groß Puppen | pruskie | Pupski Piec |
|
Spychówko | Świętajno | 6 | Klein Puppen | pruskie | Pupki |
|
Szklarnia | Świętajno | 1 | Adamsverdruß | niemieckie | -- |
|
Świętajno | Świętajno | 1 | Schwentainen | pruskie | -- |
|
Zielone | Świętajno | 1 | Zielonen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Grünflur. |
Baranowo | Wielbark | 1 | Barranowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Neufließ. |
Borki Wielbarskie | Wielbark | 1* | Borken (bei Willenberg) | polskie | (Borki) | Nazwa w latach 1938-45: Borkenheide. |
Ciemna Dąbrowa | Wielbark | 1 | Finsterdamerau | niemieckie (tłum. z pol.) | -- | Dawniej też: Dąbrowa Ciemna (odwrotny szyk). |
Dąbrowa | Wielbark | 1 | Dombrowa | polskie | -- |
|
Głuch | Wielbark | 1 | Glauch | polskie | -- | Gwarowo: Gu̯ux. |
Jakubowy Borek | Wielbark | 1 | Jakobswalde | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Jankowo | Wielbark | 1 | Jankowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Wildenort. |
Jesionowiec | Wielbark | 1 | Jeschonowitz | polskie | -- |
|
Kipary | Wielbark | 1 | Kiparren | niemieckie (spolonizowane) | -- |
|
Kołodziejowy Grąd | Wielbark | 1~4 | Kollodzeygrund | polskie | (Kołodziei Grąd?) |
|
Kucbork | Wielbark | 1 | Kutzburg | niemieckie (hybryda?) | -- | Pierwotnie niem: Kottenberg. Por. zapisy 1408 Kottenbergk, 1413 Caitenberg, 1473 Kotenberg. Być może pierwszy człon ma nawet pochodzenie pruskie (zwłaszcza zapis z 1413 zdaje się wskazywać na prus. człon Kait-, ale może to zniekształcenie zapisu). Nazwa z czasem zniekształcona do postaci Kutzburg, a tę przejęli Mazurzy w postaci Kucbork. |
Lejkowo | Wielbark | 6 | Röblau | słowiańskie? | Roblewo |
|
Lesiny Małe | Wielbark | 1 | Klein Leschienen | polskie | -- |
|
Lesiny Wielkie | Wielbark | 1 | Groß Leschienen | polskie | -- |
|
Łatana Mała | Wielbark | 1 | Klein Lattana | pruskie (spolonizowane?) | -- |
|
Łatana Wielka | Wielbark | 1 | Groß Lattana | pruskie (spolonizowane?) | -- |
|
Łysak | Wielbark | 1 | Lysack | polskie | -- |
|
Maliniak | Wielbark | 1 | Neu Werder | niemieckie | -- |
|
Nowojowiec | Wielbark | 1 | Nowojowitz | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1934-45: Neuenwalde. |
Olędry | Wielbark | 3 | Wagenfeld | niemieckie | -- |
|
Ostrowy | Wielbark | 4 | Alt Werder | niemieckie | Stare Werdry | Przed wojną: Stare Werdry. Przyjęta po wojnie forma Ostrowy co prawda oddaje znaczenie niem. Werder, ale jest niezgodna z ludową tradycją. Wieś tworzyła dublet nazewniczy ze wsią Nowe Werdry (Neu Werder) czyli obecnie (i przed wojną obocznie) Maliniak (p. wyżej). Po wojnie zerwano ten związek. Ponieważ jednak Maliniak to tradycyjna nazwa polska, a forma Ostrowy jest tworem KUNM, który należałoby na powrót zastąpić tradycyjną spolszczoną formą Stare Werdry, nie można przywrócić tego związku nazewniczego bez ingerowania w tradycyjną nazwę (a staram się tego nie robić). Dlatego też muszą być Stare Werdry i Maliniak, co może niestety razić asymetrią. Człon Stare wówczas staje się nieco zbyteczny, ale usunięcie go byłoby ahistoryczne. |
Piwnice Małe | Wielbark | 1 | Klein Piwnitz | polskie | -- |
|
Piwnice Wielkie | Wielbark | 1 | Groß Piwnitz | polskie | -- |
|
Przeździęk Mały | Wielbark | 1 | Klein Przesdzenk | polskie | (Przezdzięk Mały) |
|
Przeździęk Wielki | Wielbark | 1 | Groß Przesdzenk | polskie | (Przezdzięk Wielki) |
|
Rokitka | Wielbark | 1 | Karolinenhof | niemieckie | -- |
|
Róklas | Wielbark | 1 | Rocklaß | pruskie | -- |
|
Sędrowo | Wielbark | 1 | Sendrowen | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Treudorf. |
Stachy | Wielbark | 1 | Waldpusch (bei Willenberg) | pruskie | -- |
|
Szymanki | Wielbark | 1 | Klein Schiemanen | polskie | -- | Zob. też Szymany (gm. Szczytno). |
Wesołowo | Wielbark | 1 | Wessolowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Fröhlichshof. |
Wesołówko | Wielbark | 1 | Fröhlichswalde | niemieckie | -- |
|
Wielbark | Wielbark | 1 | Willenberg | niemieckie | -- |
|
Wyżegi | Wielbark | 1 | Wyseggen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Zabiele | Wielbark | 1 | Sabiellen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Hellengrund. |
Zapadki | Wielbark | 6 | Schrötersau | niemieckie | Szrotowo |
|
Zieleniec | Wielbark | 1 | Radzienen | polskie | -- |
|
Zieleniec Mały | Wielbark | 1 | Klein Radzienen | polskie | -- |
|
Mącice | Chorzele (woj. mazowieckie) | 1 | Montwitz | polskie | -- |
|
Opaleniec | Chorzele (woj. mazowieckie) | 1 | Opalenietz | polskie | -- | Nazwa w latach 1904-45: Flammberg. |
Ścięciel | Chorzele (woj. mazowieckie) | 1 | Czenczel | polskie | -- |
|
Powiat jańsborski (piski)
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Pisz | Pisz | 4 | Johannisburg | niemieckie | Jańsbork |
|
Biała Piska | Biała Piska | 1* | Bialla | polskie (tłum. z prus.) | (Biała) |
|
Orzysz | Orzysz | 1 | Arys | pruskie | -- |
|
Ruciane | Ruciane-Nida (cz. miasta) | 1 | Rudczanny | polskie? | -- |
|
Nida | Ruciane-Nida (cz. miasta) | 1 | Nieden | pruskie | -- |
|
Dybówek | Ruciane-Nida (cz. miasta) | 4 | Diebowko | polskie | Dybówko | Nie widzę uzasadnienia dla formy rodzaju męskiego. Musiała upowszechnić się po wojnie, zapewne już w czasach, kiedy wieś przestała być osobną miejscowością i została wcielona do Rucianego-Nidy. Przed wojną wyłącznie nijakie Dybówko i chyba taką formę należałoby przywrócić. |
Guzianka | Ruciane-Nida (cz. miasta) | 1 | Guszianka | polskie? | -- |
|
Bełcząc | Biała Piska | 1~4 | Belzonzen | polskie | (Bełczące) |
|
Bemowo Piskie | Biała Piska | 6 | Schlagakrug | nazwiskowe | Szlaga | Oryginalna nazwa zdaje się pochodzić od polskiego nazwiska Szlaga. Wprowadzona po wojnie nazwa Bemowo Piskie jest całkowicie sztuczna. |
Cibory | Biała Piska | 1 | Czyborren | polskie | -- |
|
Cwalinki | Biała Piska | 1 | Klein Zwallinen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinschwallen. |
Cwaliny | Biała Piska | 1 | Zwallinen | polskie | -- |
|
Danowo | Biała Piska | 1 | Dannowen | polskie | -- |
|
Dąbrówka Drygalska | Biała Piska | 1* | Dombrowken | polskie | (Dąbrówka) | Nazwa w latach 1938-45: Altweiden. |
Długi Kąt | Biała Piska | 1 | Dlugikont | polskie | -- | Nazwa w latach 1903-45: Klarheim. |
Dmusy | Biała Piska | 1 | Dmussen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Dimussen. |
Drygały | Biała Piska | 1 | Drygallen | polskie | -- |
|
Nowe Drygały | Biała Piska | 1 | Neu Drygallen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Neu Drigelsdorf. |
Giętkie | Biała Piska | 1 | Gentken | polskie | -- | Gwarowo: Gˊentkˊi (gen. -kuf). |
Grodzisko | Biała Piska | 1 | Grodzisko | polskie | -- |
|
Gruzy | Biała Piska | 1 | Gruhsen | pruskie | -- | 1476 Grusen. Nazwa uchodząca za pruską, wcześnie spolonizowaną. |
Guzki | Biała Piska | 1 | Gusken | polskie | -- |
|
Idźki | Biała Piska | 1 | Itzken | polskie | -- | Obecnie integralna część wsi Kózki (p. niżej). Nie wiem, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. |
Iłki | Biała Piska | 5 | Annafelde | niemieckie | Annopol | Brak tradycji. W powojennym potocznym użyciu forma Annopol. Forma ta, jako przetłumaczenie n. niemieckiej, wydaje się wartościowsza od wprowadzonej przez KUNM nazwy "Iłki", która jest tworem od początku do końca sztucznym. |
Jakuby | Biała Piska | 1 | Jakubben | polskie | -- |
|
Kaliszki | Biała Piska | 1 | Kallischken | polskie | -- |
|
Klarewo | Biała Piska | 2 | Klarashof | niemieckie | -- | |
Kolonia Kawałek | Biała Piska | 4 | Eichental | niemieckie | Kawałek |
|
Komorowo | Biała Piska | 1 | Kommorowen | polskie | -- |
|
Konopki | Biała Piska | 1 | Konopken | polskie | -- |
|
Kowalewo | Biała Piska | 1 | Kowalewen | polskie | -- |
|
Kożuchowski Młyn | Biała Piska | 1~4 | Mühle Kosuchen | polskie | (Kożuchy-Młyn) |
|
Kożuchy | Biała Piska | 1 | (Groß) Kosuchen | polskie | -- |
|
Kożuchy Małe | Biała Piska | 1 | Klein Kosuchen | polskie | -- |
|
Kózki | Biała Piska | 1 | Kosken | polskie | -- | Gwarowo: Koskˊi. |
Kruszewo | Biała Piska | 1 | Krussewen | polskie | -- |
|
Kukły | Biała Piska | 1 | Kuckeln | polskie | -- | |
Kumielsk | Biała Piska | 1 | Kumilsko | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Lipińskie | Biała Piska | 1 | Lipinsken | polskie | -- |
|
Lisy | Biała Piska | 1 | Lissen | polskie | -- |
|
Łodygowo | Biała Piska | 1 | Lodigowen | polskie | -- |
|
Mikuty | Biała Piska | 1 | Mykutten | polskie | -- |
|
Monety | Biała Piska | 1 | Monethen | pruskie | -- | Gwarowo: Mȯnetï. Nazwa uchodzi za staropruską. |
Myszki | Biała Piska | 1 | Mysken | polskie | -- |
|
Myśliki | Biała Piska | 1 | Fröhlichen | niemieckie | -- |
|
Nitki | Biała Piska | 1 | Nittken | polskie | -- | 1481 Mitken. Pierwotnie więc: Mitki. Nazwa została dotknięta gwarową zmianą m' > ń i skojarzona z ap. nitka. |
Oblewo | Biała Piska | 1 | Oblewen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kolbitzbruch. |
Orłowo | Biała Piska | 1 | Orlowen | polskie | -- |
|
Pawłocin | Biała Piska | 4 | Pawlozinnen | polskie | Pawłoczyn |
|
Pogorzel Mała | Biała Piska | 1 | Klein Pogorzellen | polskie | -- |
|
Pogorzel Wielka | Biała Piska | 1 | Groß Pogorzellen | polskie | -- |
|
Radysy | Biała Piska | 2 | Radishöh | niemieckie? | -- |
|
Rakowo Małe | Biała Piska | 1*~4 | Köllmisch Rakowen | polskie | (Rakowo Chełmińskie) |
|
Rogale Wielkie | Biała Piska | 1 | Groß Rogallen | polskie | -- |
|
Rolki | Biała Piska | 1 | Rollken | polskie | -- | 1480 Rolkoff (pol. Rolkowo?). U podstawy nazwy leży n. os. Rolko (zdrobnienie od Rolanda). |
Ruda | Biała Piska | 1 | Ruhden | polskie | -- | Dawniej też: Kisiny (niem. Kischein, XV-XVI w.), nazwa pruska. Do XVI w. także n. niem. Eisenwerk, Eisenpleser. Podobnie jak obecna (notowana od XVI w.) pol. nazwa Ruda, odnoszą się one do istnienia tutaj kuźnicy. |
Skarżyn | Biała Piska | 1~4? | Skarzinnen | polskie | (Skarzyn) |
|
Sokoły | Biała Piska | 1 | Sokollen (am Berg) | polskie | -- |
|
Sokoły Jeziorne | Biała Piska | 1* | Sokollen (am See) | polskie | (Sokoły nad Jeziorem) |
|
Sulimy | Biała Piska | 1 | Sulimmen | polskie | -- | |
Szkody | Biała Piska | 1 | Skodden | pruskie? | -- |
|
Szkody-Kolonia | Biała Piska | 3 | Friedensruh | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Olszyna. Ostatecznie przyjęła się jednak nazwa obecna, pochodna od pobliskich Szkód (p. wyżej). Osada raczej młoda, brak tradycji. |
Szymki | Biała Piska | 1 | Symken | polskie | -- |
|
Świdry | Biała Piska | 1 | Schwiddern | polskie | -- | Sąsiednia miejscowość Świdry Kościelne jest nowa, nie posiada przedwojennego odpowiednika. |
Włosty | Biała Piska | 1 | Wlosten | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Flosten. |
Wojny | Biała Piska | 1 | Woynen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Woinen. |
Zabielne | Biała Piska | 1 | Sabielnen | polskie? | -- |
|
Zalesie | Biała Piska | 1 | Salleschen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Offenau. |
Zaskwierki | Biała Piska | 1 | Jurgasdorf | niemieckie (imienne) | -- | Nazwy niem. i pol. niepowiązane, współistniały co najmniej od XVIII w. (również znana zniemczona postać n. pol. - Sasquirken). |
Aleksandrowo | Orzysz | 1 | Alexandrowen | polskie | -- | |
Bogaczewo | Orzysz | 1 | Bogatzewo | polskie | -- | Obecnie część (prawobrzeżna) wsi Rostki Skomackie. Trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. |
Buwełno | Orzysz | 1 | Buwelno | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Chmielewo | Orzysz | 1 | Chmielewen | polskie | -- |
|
Cierzpięty | Orzysz | 1 | Czierspienten | polskie | -- |
|
Czarne | Orzysz | 1 | Czarnen | polskie (tłum. z niem.?) | -- |
|
Dąbrowa | Orzysz | 1 | Dombrowa | polskie | -- |
|
Dąbrówka | Orzysz | 1 | Dombrowken | polskie | -- |
|
Dąbrówka Mała | Orzysz | 1 | Klein Dombrowken | polskie | -- |
|
Drozdowo | Orzysz | 1 | Drosdowen | polskie | -- |
|
Dziubiele | Orzysz | 1 | Dzubiellen | polskie | -- | Nazwa w latach 1904-45: Zollerndorf. |
Dziubiele Małe | Orzysz | 1 | Klein Dziubiellen | polskie | -- | Nazwa w latach 1904-45: Klein Zollerndorf. |
Gaudynki | Orzysz | 2 (1?) | Pappelheim | niemieckie | -- |
|
Gorzekały | Orzysz | 1 | Gorzekallen | polskie (nazwiskowe) | -- |
|
Góra | Orzysz | 1 | Gurra | polskie | -- |
|
Grądy | Orzysz | 1 | Gronden | polskie | -- |
|
Grzegorze | Orzysz | 1 | Gregersdorf | niemieckie | -- |
|
Kamieńskie | Orzysz | 1 | Kaminsken | polskie | -- |
|
Klusy | Orzysz | 1 | Klaussen | pruskie? | -- |
|
Koziaki | Orzysz | 3 | Rothof | niemieckie | -- | Jeden z przysiółków Dąbrówki. Bez znanej tradycyjnej nazwy. |
Koźle-Leśniczówka | Orzysz | 4 | Kosseln | polskie | Kozieł |
|
Mikosze | Orzysz | 1 | Mykossen | polskie | -- |
|
Nowa Wieś | Orzysz | 1 | Neuendorf | niemieckie | -- | Dawniej też: Chmielewko (Chojnacki, Leyding [dopisane w erracie]). Pochodne od n. sąsiedniej wsi Chmielewo (p. wyżej). |
Nowe Guty | Orzysz | 1* | Gutten | pruskie | (Guty) |
|
Odoje | Orzysz | 1 | Odoyen | pruskie? | -- | Nazwa w latach 1938-45: Nickelsberg. |
Ogródek | Orzysz | 1 | Ogrodtken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kalgendorf. |
Stary Ogródek | Orzysz | 1 | Alt Ogrodtken | polskie | -- |
|
Okartowo | Orzysz | 1 | Eckersberg | polskie | -- | Dawniej też: Ekartowo. Forma spolszczona znana od połowy XV w. |
Osiki | Orzysz | 6? | Schönwiese | niemieckie | Szenwiza |
|
Pianki | Orzysz | 1 | Pianken | polskie? | -- |
|
Rostki Skomackie | Orzysz | 1* | Rostken | polskie | (Rostki) | W XVI w. obocznie: Krigstin (1519), co nawiązuje do nazwy pobliskiego jeziora Kraksztyn, nazwa jez. pruskiego pochodzenia. |
Rzęśniki | Orzysz | 4 | Rzesniken | polskie | Rzeźniki |
|
Strzelniki | Orzysz | 1 | Strzelnicken | polskie | -- |
|
Suchy Róg | Orzysz | 1 | Suchirog | polskie | -- |
|
Sumki | Orzysz | 1 | Sumken | polskie | -- |
|
Szwejkówko | Orzysz | 1~4 | Mittel Schweykowen | pruskie | (Szwejkowo Średnie?) |
|
Tuchlin | Orzysz | 1 | Tuchlinnen | pruskie | -- |
|
Tyrkło | Orzysz | 1? | Rudolfswalde | niemieckie | -- | Czy Terkla, Abbau (pol. Terkło) z Teki Toruńskiej odnosi się do tej osady? Jeśli tak, to oznaczałoby, że obecna nazwa Tyrkło (ponowiona od staropruskiej n. jeziora o tej samej nazwie) funkcjonowała już przed wojną (formy Tyrkło i Terkło istniały w mowie ludu obocznie, przynajmniej w kontekście jeziora). Brak danych dla osady w innych polskich źródłach przedwojennych. W jej pobliżu znajdowało się starożytne grodzisko Prusów. |
Ublik | Orzysz | 1 | Ublick | pruskie | -- |
|
Wężewo | Orzysz | 1 | Wensewen | polskie | -- |
|
Wierzbiny | Orzysz | 1 | Wiersbinnen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Stollendorf. |
Zastrużne | Orzysz | 1 | Sastrosnen | polskie | -- |
|
Zdęgówko | Orzysz | 1 | Klein Sdengowen | polskie | -- |
|
Anuszewo | Pisz | 1 | Annussewen | polskie | -- |
|
Babrosty | Pisz | 1 | Babrosten | pruskie | -- |
|
Bogumiły | Pisz | 1 | Bogumillen | polskie | -- |
|
Borki | Pisz | 1 | (Adlig) Borken | polskie | -- | |
Ciesina | Pisz | 1 | Erdmannen | niemieckie | -- |
|
Czarny Róg | Pisz | 3? (1?) | Faulbruchswerder | niemieckie | -- | Nazwa niem. ponowiona od n. terenowej Faulbruchswerder, półwyspu na jeziorze Roś, zwanego po pol. Czarny Ostrów (u Leydinga lud. 1928 Carny Ostrów). Na półwyspie tym znajduje się leśne bagno o nazwie pol. Czarny Róg (niem. Faulbruchseck, Czarnirock) i to od niego wzięła się powojenna urzędowa nazwa tej osady. Niewykluczone więc, że za tym ustaleniem kryje się jakaś ludowa tradycja, jednak przedwojenna literatura nie dostarcza odpowiedzi na to pytanie (nie ma dowodu, że nazwa bagna odnosiła się również do osady). |
Dziadki | Pisz | 1 | Dziadtken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Jagdwiesen. |
Hejdyk | Pisz | 1 | Heydik | niemieckie (spolonizowane) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Heidig. |
Imionek | Pisz | 1 | Faulbruch | niemieckie | -- |
|
Jabłoń | Pisz | 1 | Jablon | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Wasserborn. |
Jagodne | Pisz | 1 | Jegodnen | polskie | -- |
|
Jaśkowo | Pisz | 1 | Jaschkowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Reiherswalde. |
Jeglin | Pisz | 1 | Jeglinnen | polskie (zapoż. z bałt.) | -- |
|
Jeże | Pisz | 1 | Gehsen | polskie | -- |
|
Kałęczyn | Pisz | 1 | Kallenzinnen | polskie | -- |
|
Karpa | Pisz | 1 | Karpa | polskie | -- |
|
Karwik | Pisz | 1 | Karwik | polskie | -- |
|
Kocioł Duży | Pisz | 1* | Groß Kessel | niemieckie | (Kocioł) |
|
Kociołek Szlachecki | Pisz | 1* | Adlig Kessel | niemieckie | (Kociołek) |
|
Kulik | Pisz | 1 | Kullik | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Försterei Grünheide. |
Kwik | Pisz | 1 | Quicka | pruskie | -- |
|
Lipa Przednia | Pisz | 1 | Vorder-Lippa | polskie | -- |
|
Lipa Tylna | Pisz | 1 | Hinter-Lippa | polskie | -- |
|
Lisie Jamy | Pisz | 1 | Lissigammi | polskie | -- |
|
Liski | Pisz | 1 | Lisken | polskie lub pruskie | -- | 1471 Lyszken. Istnieje hipoteza o staropruskim pochodzeniu nazwy, od słowa liskas "siedlisko, obóz". Bardziej prawdopodobne jednak chyba pochodzenie polskie. |
Łupki | Pisz | 1 | Lupken | polskie | -- | |
Łysonie | Pisz | 1 | Lyssuhnen | pruskie | -- |
|
Maldanin | Pisz | 1 | Maldaneyen | pruskie | -- |
|
Maszty | Pisz | 1 | Masten | słowiańskie | -- |
|
Niedźwiedzie | Pisz | 1 | Niedzwedzen | polskie | -- |
|
Pietrzyki | Pisz | 1 | Pietrzyken | polskie | -- | Nazwa w latach 1904-45: Wiesenheim. |
Pilchy | Pisz | 1 | Pilchen | polskie | -- | |
Piskorzewo | Pisz | 1 | Piskorzewen | polskie | -- | Nazwa w latach 1904-45: Königsdorf. |
Pogobie Średnie | Pisz | 1 | Mittel Pogobien | pruskie | -- |
|
Pogobie Tylne | Pisz | 1 | Hinter Pogobien | pruskie | -- |
|
Rakowo Piskie | Pisz | 1* | Adlig Rakowen | polskie | (Rakowo Szlacheckie) |
|
Rostki | Pisz | 1 | Rostken | polskie | -- |
|
Rybitwy | Pisz | 1 | Ribittwen | polskie | -- |
|
Snopki | Pisz | 1 | Snopken | polskie | -- |
|
Stare Guty | Pisz | 1* | Gutten (bei Johannisburg) | pruskie | (Guty) |
|
Szczechy Małe | Pisz | 1 | Klein Zechen | polskie | -- | |
Szczechy Wielkie | Pisz | 1 | Groß Zechen | polskie | -- | |
Szparki | Pisz | 1 | Sparken | polskie | -- |
|
Trzonki | Pisz | 1 | Trzonken | polskie | -- |
|
Turośl | Pisz | 1 | Turoscheln | słowiańskie? | -- | Nazwa w latach 1938-45: Mittenheide. |
Turowo | Pisz | 1 | Turowen | polskie | -- |
|
Turowo Duże | Pisz | 6 | Rakowken | polskie | Rakówko |
|
Uściany Nowe | Pisz | 4? | Neu Uszanny | słowiańskie? | Nowe Uszczany (?) |
|
Uściany Stare | Pisz | 4? | Alt Uszanny | słowiańskie? | Stare Uszczany (?) |
|
Wądołek | Pisz | 1 | Wondollek | polskie | -- | Nazwa w latach 1927-45: (Kolonie) Wondollen. |
Wąglik | Pisz | 1 | Wonglik | polskie? | -- |
|
Wiartel | Pisz | 1 | Wiartel | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Wiartel Mały | Pisz | 1 | Klein Wiartel | pruskie (spolonizowane) | -- | Patrz wyżej. |
Wielki Las | Pisz | 1 | Wielgilasz | polskie | -- |
|
Zawady | Pisz | 1 | Sawadden | polskie | -- |
|
Zdory | Pisz | 1 | Sdorren | jaćwieskie? | -- |
|
Zdunowo | Pisz | 1 | Sdunowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Sadunen. |
Zimna | Pisz | 1 | Zimna | polskie | -- | Nazwa w latach 1932-45: Kaltenfließ. |
Bartlewo | Ruciane-Nida | 1 | Bartlowo | polskie | -- |
|
Borek | Ruciane-Nida | 3 | Ellerborn | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Dudek (tak samo u Leydinga). Ostatecznie przyjęła się jednak nazwa Borek. Brak tradycji dla tej leśniczówki. |
Gałkowo | Ruciane-Nida | 1 | Galkowen-Nikolaihorst | polskie i niemieckie | (Gałkowo-Mościska) |
|
Gąsior | Ruciane-Nida | 1 | Gonschor | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Gonscher. |
Głodowo | Ruciane-Nida | 1 | Glodowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Spirdingshöhe. |
Iwanowo | Ruciane-Nida | 1 | Iwanowen | ruskie | -- |
|
Iznota | Ruciane-Nida | 1 | Isnothen | pruskie | -- | 1603 Isznoten, nazwa pruska, ponowiona od n. strumienia, zwanego dziś Czarną Strugą. |
Kadzidłowo | Ruciane-Nida | 1 | Kadzidlowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Einsiedeln. |
Kamień | Ruciane-Nida | 1 | Kamien | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Keilern. |
Karwica | Ruciane-Nida | 4 | Kurwien | pruskie | Kurwia |
|
Kokoszka | Ruciane-Nida | 1 | Kokoska | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kienhausen. |
Końcewo | Ruciane-Nida | 1~4 | Konzewen | polskie | (Kończewo) |
|
Kończewo | Ruciane-Nida | 6 | Forsthaus Warnold | pruskie? | Warnołt-Leśniczówka |
|
Krzyże | Ruciane-Nida | 1 | Kreuzofen | niemieckie | -- | Dawniej też: Piece, Piecki. U Leydinga również Krzyżaki, jednak nie znajduję dla tej formy potwierdzenia przedwojennego. Wszystkie polskie formy są kalką pierwszego bądź drugiego członu n. niem. |
Lipnik | Ruciane-Nida | 1 | Lipnik | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Falkenhöhe. |
Lisiczyn | Ruciane-Nida | 2 | Fuchswinkel | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Lisek. Jak to zwykle bywa w przypadku leśniczówek, stan faktyczny minął się z oficjalnymi ustaleniami. |
Ładne Pole | Ruciane-Nida | 1 | Schönfeld | niemieckie | -- | Pierwotnie: Kanaławiszki (niem. Kanalawischken). Nazwa ponowiona od n. terenowej, bałtyckiego pochodzenia. Interpretacja słowiańska (niby "Koniołowiska") nie przemawia do mnie w ogóle. Wieś otrzymała urzędowo nazwę Schönfeld, a w mowie Mazurów utrwaliła się jej dosłowna kalka. |
Majdan | Ruciane-Nida | 4? | Maudannen | pruskie | Małdany (?) |
|
Maskulińskie | Ruciane-Nida | 6 | Oberförsterei Kurwien | pruskie | Nadleśnictwo Kurwia |
|
Niedźwiedzi Róg | Ruciane-Nida | 1 | Bärenwinkel | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Oko | Ruciane-Nida | 3 | Eichhorst | niemieckie | -- | |
Onufryjewo | Ruciane-Nida | 1 | Onufrigowen | ruskie | -- |
|
Orłówko | Ruciane-Nida | 1 | Orlowko | polskie | -- | Miejscowość stanowi dziś część Wygryn, prawdopodobnie jego nazwa nie funkcjonuje już w obiegu. |
Osiniak | Ruciane-Nida | 1 | Fedorwalde | niemieckie (tłum. ze słow.?) | -- |
|
Piotrowo | Ruciane-Nida | 1 | Peterhain | niemieckie (tłum. ze słow.?) | -- |
|
Piaski | Ruciane-Nida | 1 | Piasken | polskie | -- |
|
Pieczysko | Ruciane-Nida | 1 | Pieczisko | polskie | -- | Nazwa w latach 1933-45: Waldofen. |
Popielno | Ruciane-Nida | 4 | Popiellnen | polskie | Popielne |
|
Pranie | Ruciane-Nida | 1 | Pranie | polskie | -- | Nazwa w latach 1908-45: Seehorst. |
Ruczaj | Ruciane-Nida | 6 | Forsthaus Kurwien | pruskie | Kurwia-Leśniczówka | Leśniczówka wzięła swą oryginalną nazwę od pobliskiej wsi Kurwien (pol. Kurwia), znanej dziś jako Karwica (zob. tam po więcej wyjaśnień). Obecna nazwa Ruczaj (nie wprowadzona oficjalnie) jest ahistoryczna, nawiązuje do położenia leśniczówki nad strumieniem (dziś znanym również jako Ruczaj, aczkolwiek to nazwa funkcjonująca od lat 80., wcześniej ciek ten był bezimienny). |
Szeroki Bór | Ruciane-Nida | 1 | Breitenheide | niemieckie | -- | Położona nieopodal wsi stacja kolejowa nosi nazwę Szeroki Bór Piski (nazwy stacji kolejowych często tak dookreślano [czasem wbrew nazwie miejscowości], aby się nie powtarzały). Osada o takiej samej nazwie, położona nad jez. Jegocin Mały (w gm. Pisz), jest nowym wybudowaniem - na przedwojennych mapach nie ma tam nic. |
Śwignajno Małe | Ruciane-Nida | 1 | Klein Schwignainen | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Śwignajno Wielkie | Ruciane-Nida | 1 | Groß Schwignainen | pruskie | -- | Nazwa pruska, ponowiona od spuszczonego jeziora Śwignajno (niem. Schwignainer-See). |
Ukta | Ruciane-Nida | 1 | (Alt) Ukta | pruskie | -- |
|
Nowa Ukta | Ruciane-Nida | 1 | Neu Ukta | pruskie | -- | Patrz wyżej. |
Warnowo | Ruciane-Nida | 4 | Warnold | pruskie? | Warnołt | Wieś położona nad jeziorem Warnołty (niem. Warnold-See), którego nazwa notowana jest od XVII w. (1663 Warmult See). Nie jestem pewien, co do pochodzenia tej nazwy - w SGKP przewija się w formie Warnow, co mogłoby wskazywać na pruskie pochodzenie (i zapewne stanowi podstawę współczesnej formy Warnowo), ale brak takiej formy w innych źródłach. Z drugiej strony, Leyding podaje też oboczną nazwę Arnold dla wsi i spolszczenie Jarnołty, co mogłoby wskazywać na pochodzenie niem. (od imienia Arnold, stpol. Jarnołt). Tak czy inaczej, uchwalona przez KUNM forma Warnowo nie ma tradycji w języku polskim, a w Tece Toruńskiej wieś nosi, zarówno w niem., jak i w pol. nazwę Warnold (dop. do Warnoldu, a więc nazwa zasymilowana morfologicznie). Dodatkowo, Leyding w drugim tomie swojego słownika podaje gwarową nazwę jeziora jako Łarnółt (zapis z 1927), co chyba można by przełożyć na ogólnopolską fonetykę jako *Warnołt, *Warnółt. Taka forma zdaje się godzić zarówno dane z Teki Toruńskiej, dane Leydinga oraz współczesną postać nazwy jeziora, ponadto odpowiada wszelkim prawidłom asymilacji nazw niemieckich. Uważam, że taka forma nazwy wsi jest najbardziej adekwatna, a na pewno lepsza od uładzonego KUNMowskiego "Warnowa". |
Wejsuny | Ruciane-Nida | 1 | (Groß) Weissuhnen | pruskie | -- |
|
Wierzba | Ruciane-Nida | 1 | Wiersba | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Beldahnsee. |
Wojnowo | Ruciane-Nida | 1 | Eckertsdorf | niemieckie | -- |
|
Wólka | Ruciane-Nida | 1 | Dietrichswalde | niemieckie | -- |
|
Wygryny | Ruciane-Nida | 1 | Wigrinnen | pruskie | -- |
|
Wypad | Ruciane-Nida | 1 | Wypad | polskie | -- |
|
Zakątki | Ruciane-Nida | 3 | Gnadenfeld | niemieckie | -- | Osada leśna notowana w Tece Toruńskiej, niestety bez polskiej nazwy. |
Zameczek | Ruciane-Nida | 1 | Schlößchen | niemieckie | -- |
|
Zamordeje | Ruciane-Nida | 1 | Samordey | pruskie | -- |
|
Zaroślak | Ruciane-Nida | 3 | Niederwald | niemieckie | -- | |
Zdrużno | Ruciane-Nida | 1 | Sdrusno | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Eichenborn. |
Powiat ządzborski (mrągowski)
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Mrągowo | Mrągowo (miasto) | 6 | Sensburg | hybryda (prus. + niem.) | Ządzbork |
|
Porębiska | Mrągowo (miasto) | 1 | Porembischken | polskie | -- |
|
Mikołajki | Mikołajki | 1 | Nikolaiken | polskie (z prus.?) | -- |
|
Bagienko | Mikołajki | 4 | Heydebruch | niemieckie | Bagiendorf |
|
Baranowo | Mikołajki | 1 | Barranowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Hoverbeck. |
Cimowo | Mikołajki | 4? | Zymowo | polskie | Zimowo (?) |
|
Cudnochy | Mikołajki | 1 | Zudnochen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Siebenhöfen. |
Dybowo | Mikołajki | 1 | Diebowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Dommelhof. |
Faszcze | Mikołajki | 1 | Faszen | polskie | -- |
|
Górkło | Mikołajki | 1 | Gurkeln | pruskie | -- | 1477 Gorklen. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora. Pruskie słowo gurklē oznacza tyle co "gardło", co zapewne odnosi się do kształtu jeziora. |
Grabek | Mikołajki | 4 | Neuhof-Grabowken | niemiecko-polskie | Nowy Dwór Grabowski |
|
Grabnik | Mikołajki | 1 | Grabnik | polskie | -- | Osada dziś włączona do Zełwąg, nie wiem na ile jej nazwa dziś funkcjonuje. Zob. też niżej Grabnik Mały. |
Grabnik Mały | Mikołajki | 1 | Klein Grabnick | polskie | -- | W użyciu również: Grabnik, bez członu "Mały". Uważam jednak, że warto ten człon zachować. Po pierwsze, tak jest bardziej historycznie, a po drugie pozwala on odróżnić tę wieś od wyżej wymienionej osady Grabnik. |
Grabówka | Mikołajki | 1 | Grabowken | polskie | -- |
|
Inulec | Mikołajki | 1 | Inulzen | pruskie | -- |
|
Jora Mała | Mikołajki | 1 | Klein Jauer | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Jora Wielka | Mikołajki | 1 | Groß Jauer | pruskie | -- |
|
Klon | Mikołajki | 1 | Klonn | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Zwergofen. |
Kulinowo | Mikołajki | 1 | Kulinowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Waldesruh. |
Lelek | Mikołajki | 4? 6? | Julienthal | niemieckie | Lekowizna (?) |
|
Lisiny | Mikołajki | 4 | Forsthaus Lissuhnen | pruskie | Lisunie Leśne | Leśniczówka nazwana od pobliskiej wsi Lisunie (p. niżej). Nazwa ta jest pruskiego pochodzenia, a poza tym nie widzę powodu, aby sztucznie rozróżniać nazwy tych miejscowości. Lepiej użyć typowego dookreślenia "Leśne" dla osady leśnej. |
Lisunie | Mikołajki | 1 | Lissuhnen | pruskie | -- | |
Lubiewo | Mikołajki | 1 | Lubjewen | polskie | -- |
|
Łuknajno | Mikołajki | 1 | Lucknainen | pruskie | -- |
|
Małoszewo | Mikołajki | 6 | Wiesenau | niemieckie | Wyznowo | Przed wojną substytucja n. niem. jako Wyznowo. Obecna nazwa jest chrztem KUNM. |
Mateuszek | Mikołajki | 1 | Matheussek | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Mathießen. |
Nadawki | Mikołajki | 1 | Nadafken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kuppenhof. |
Nowe Nadawki | Mikołajki | 1* | Nadafken (?) | polskie | -- |
|
Olszewo | Mikołajki | 1 | Olschewen | polskie | -- |
|
Prawdowo | Mikołajki | 1 | Prawdowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1929-45: Wahrendorf. |
Pszczółki | Mikołajki | 3 | Karlshorst | niemieckie | -- | Brak tradycji. Założyciel tego wybudowania (założonego w 1914 r.) nazywał się Karl Pszolla (Karol Pszczoła), stąd jego powojenna polska nazwa, nadana przez KUNM (przedwojenna zaś wzięła się od jego imienia). |
Nowe Sady | Mikołajki | 1 | Neu Schaden | polskie? | -- | Patrz niżej. |
Stare Sady | Mikołajki | 1* | Schaden | polskie? | (Sady) |
|
Stawek | Mikołajki | 3 | Schöneberg | niemieckie | -- | |
Szymonka Mała | Mikołajki | 1 | Klein Schimonken | polskie? | -- |
|
Śmietki | Mikołajki | 1 | Schnittken | polskie? | -- |
|
Śmietki Małe | Mikołajki | 1 | Klein Schnittken | polskie | -- | Patrz wyżej. |
Śniardwy | Mikołajki | 1 | (Forsthaus) Spirding | pruskie (hydronimiczne) | -- |
|
Tałty | Mikołajki | 1 | Talten | pruskie | -- |
|
Urwitałt | Mikołajki | 1 | Georgenthal | niemieckie | -- |
|
Wesołowo | Mikołajki | 1 | Wessolowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1929-45: Wesselhof. |
Wioska | Mikołajki | 1 | Neuwalde | niemieckie | -- |
|
Woźnice | Mikołajki | 1 | Wosnitzen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Julienhöfen. |
Zełwągi | Mikołajki | 1 | Selbongen | pruskie | -- |
|
Bagienice | Mrągowo | 1 | Alt Bagnowen | polskie | -- |
|
Bagienice Małe | Mrągowo | 1 | Klein Bagnowen | polskie | -- |
|
Nowe Bagienice | Mrągowo | 1 | Neu Bagnowen | polskie | -- |
|
Bagnowski Dwór | Mrągowo | 2~1? | Gut Bagnowen | polskie | -- |
|
Boża Wólka | Mrągowo | 1* | Bosembwolka | hybryda (prus. + pol.) | (Wólka) |
|
Boże | Mrągowo | 1 | (Groß) Bosemb | pruskie | -- |
|
Boże Małe | Mrągowo | 1 | Klein Bosemb | pruskie | -- | Nazwa w latach 1871-1945: Waldhausen. |
Brodzikowo | Mrągowo | 6? | Marienhof | niemieckie | Mariewo |
|
Budziska | Mrągowo | 1 | Budzisken | polskie lub bałtyckie | -- |
|
Czerniak | Mrągowo | 2? | Schwarzwald | niemieckie | (Czarny Las?) | Brak tradycji. U Leydinga dokładniejsze tłumaczenie nazwy jako Czarny Las. Taką samą nazwę nosi na mapach pobliski las, od którego osada wzięła nazwę. Może warto by uczynić te nazwy konsekwentnymi? |
Czerwonki | Mrągowo | 1 | Czerwanken | polskie | -- |
|
Dobroszewo | Mrągowo | 6 | Freynowen | polskie | Frejnowo |
|
Gązwa | Mrągowo | 1 | Gonswen | polskie (osobowe) | -- |
|
Głazowo | Mrągowo | 1 | Neu Grabowen | polskie | -- |
|
Gniewkowo | Mrągowo | 6 | Heinrichssorge | niemieckie | Nowy Zorg |
|
Grabowo | Mrągowo | 1 | Grabowen | polskie | -- |
|
Gronowo | Mrągowo | 1 | Grunau | niemieckie | -- |
|
Gwiazdowo | Mrągowo | 1 | Sternfelde | niemieckie | -- | |
Joachimowo | Mrągowo | 1 | Joachimowen | polskie | -- |
|
Karwie | Mrągowo | 1 | Karwen | pruskie | -- |
|
Kiersztanowo | Mrągowo | 1 | Kerstinowen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Kosewo | Mrągowo | 1 | Kossewen | polskie | -- |
|
Kosewo Górne | Mrągowo | 1 | Ober Kossewen | polskie | -- |
|
Krzesowo | Mrągowo | 4 | Krzossowen | polskie | Krzosowo |
|
Krzywe | Mrągowo | 1 | Krummendorf | niemieckie? | -- |
|
Krzywiec | Mrągowo | 5~4 | Klein Krummendorf | niemieckie | Krzywe Małe | Nie znajduję tradycji dla tego folwarku, jednak wydaje mi się, że zasadne byłoby ustalenie tej nazwy konsekwentnie do nazwy Krzywe. |
Kucze | Mrągowo | 1 | Kutzen | pruskie | -- |
|
Lasowiec | Mrągowo | 3 | Sternwalde | niemieckie | -- | Obocznie: Leśniki. Obie formy zdają się być powojenne. |
Lembruk | Mrągowo | 1 | Langenbrück | niemieckie | -- | Gwarowo: Lėmbruk / Lembruki. |
Marcinkowo | Mrągowo | 1 | Mertinsdorf | niemieckie | -- | Niem. także Martensdorf, Marczinkowen. |
Miejski Las | Mrągowo | 2 | Stadtwald | niemieckie | -- | |
Mierzejewo | Mrągowo | 1 | Mnierczeiewen | polskie | -- |
|
Młynowo | Mrągowo | 1 | Mlynowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1817-1945: Mühlenthal. |
Muntowo | Mrągowo | 1 | Muntowen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Nikutowo | Mrągowo | 1 | Nikutowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Niekuten. |
Notyst Mały | Mrągowo | 1 | Klein Notisten | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Notyst Wielki | Mrągowo | 1 | Groß Notisten | pruskie | -- |
|
Pełkowo | Mrągowo | 2 | Pelkshof | niemieckie (osobowe) | -- | |
Piotrówka | Mrągowo | 4 | Petersberg | niemieckie | Peterbork |
|
Polska Wieś | Mrągowo | 1 | Polschendorf | niemieckie | -- |
|
Popowo Salęckie | Mrągowo | 1* | Pffafendorf | niemieckie | (Popowo) | Dookreślenie Salęckie (od n. jeziora Salęt) dodane po wojnie, dla odróżnienia od innych wsi o nazwie Popowo. |
Poręby | Mrągowo | 1 | Poremben | polskie | -- | |
Probark | Mrągowo | 1 | Proberg | pruskie | -- |
|
Nowy Probark | Mrągowo | 1 | Neu Proberg | pruskie | -- | Patrz wyżej. |
Ruska Wieś | Mrągowo | 1 | Reuschendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Rydwągi | Mrągowo | 1 | Rudwangen | pruskie | -- | 1367 Reunewange, Rawnenwangen; 1419 Ruwewange. |
Sądry | Mrągowo | 1 | Zondern | osobowe | -- |
|
Sobięcin | Mrągowo | 6 | Kleinsruh | niemieckie | Nastorgaj (?) |
|
Stamka | Mrągowo | 1 | Klein Stamm | pruskie | -- |
|
Szczerzbowo | Mrągowo | 1 | Scziersbowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1927-45: Talhausen. |
Szestno | Mrągowo | 1 | Seehesten | pruskie | -- |
|
Śniadowo | Mrągowo | 4 | Schniodowen | polskie | Śniodowo |
|
Troszczykowo | Mrągowo | 1 | Troszigsberg | hybryda (pol. + niem.) | -- | Nazwa w latach 1936-45: Trotzigsberg. |
Tymnikowo | Mrągowo | 1 | Timnikswalde | hybryda (pol. + niem.) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Ratswalde. |
Użranki | Mrągowo | 4 | Uszranken | pruskie | Usranki |
|
Wierzbowo | Mrągowo | 1 | Wiersbau | polskie | -- |
|
Witomin | Mrągowo | 6 | Friedrichsberg | niemieckie | Frydrychowo | Przed wojną: Frydrychowo, Nowy Zorg. Ta druga, z pewnością ludowa forma pojawia się wyłącznie w Tece Toruńskiej i odnosi się do dwóch różnych osad - Friedrichsberg (czyli obecny Witomin) Heinrichssorge (ob. Gniewkowo, p. wyżej). Uznałem, że najlepiej będzie nazwę Nowy Zorg zastosować dla Gniewkowa (podejrzewam, że ta nazwa pierwotnie odnosiła się właśnie do tej miejscowości, ze względu na niem. -sorge i dopiero później została przeniesiona na Witomin), a dla obecnego Witomina - dobrze znaną przedwojennej literaturze formę Frydrychowo (tak też u Leydinga). Obecna nazwa Witomin jest oczywiście sztucznym chrztem KUNM. |
Wola Muntowska | Mrągowo | 1 | Muntowenwolla | polskie (relacyjne) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Muntau-Abbau. |
Wólka Bagnowska | Mrągowo | 1 | Bagnowenwolka | polskie (relacyjne) | -- |
|
Wólka Baranowska | Mrągowo | 3 | Bieberstein | niemieckie | -- | Brak polskiej tradycji. Wg opisów historycznych, folwark założył właściciel Baranowa (o nazwisku Bieberstein), co uzasadnia nazwę obecną (nadaną komisyjnie). |
Wymysły | Mrągowo | 1 | Wymisly | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Katzenbuckel. |
Wyszembork | Mrągowo | 1 | Weißenburg | niemieckie | -- | Gwarowo: Vïsembork. |
Zalec | Mrągowo | 1 | Salza | pruskie | -- | Nazwa ponowiona od jeziora (dok. 1541 Saltza, 1576 Saltz), uważana za pruską. |
Zawada | Mrągowo | 1 | Sawadden | polskie | -- |
|
Babięta | Piecki | 1 | Babienten | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Bieńki | Piecki | 1 | Bienken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Bönigken. |
Bobrówko | Piecki | 1 | Bubrowko | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Biebern. |
Brejdyny | Piecki | 1 | Brödinen | pruskie | -- |
|
Chostka | Piecki | 1 | Chostka | polskie | -- |
|
Cierzpięty | Piecki | 1 | Czierspienten | polskie | -- |
|
Czaszkowo | Piecki | 4 | Zatzkowen | polskie | Czaczkowo |
|
Dłużec | Piecki | 1 | Langendorf | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Dobry Lasek | Piecki | 1 | Guttenwalde | niemieckie (osobowe) | -- |
|
Gajne | Piecki | 1 | Gaynen | polskie? | -- |
|
Gant | Piecki | 1 | Ganthen | pruskie? | -- | |
Głogno | Piecki | 1 | Glognau | słowiańskie | -- | Gwarowo: Gu̯ugno. |
Goleń | Piecki | 1 | Gollingen | pruskie | -- |
|
Jakubowo | Piecki | 1 | Jakobsdorf | niemieckie | -- | |
Nowe Kiełbonki | Piecki | 1 | Neu Kelbonken | słowiańskie? | -- |
|
Stare Kiełbonki | Piecki | 1 | Alt Kelbonken | słowiańskie? | -- |
|
Kołowin | Piecki | 1 | Kollogienen (I) | pruskie | -- |
|
Kołowinek | Piecki | 5 | Forsthaus Guttenwalde | niemieckie (osobowe) | Dobry Las | W niem. leśniczówka nazwana od pobliskiego Dobrego Lasku (p. wyżej). Mimo to, po wojnie postanowiono jej nadać nazwę Kołowinek (zapewne z powodu położenia nad jeziorem o tej nazwie), a leśniczówkę o tradycyjnej nazwie Kołowinek (niem. Kollogienen II, od 1926 Modersohn) nadano zupełnie nową nazwę Kosowiec. Leyding obie te leśniczówki nazywa Kołowinek (nic nie wskazuje jednak na to, by za takim przekazem stała jakaś tradycja). Decyzja KUNM jest tutaj zaiste dziwna, może jest wynikiem jakiejś pomyłki. To leśniczówce Kosowiec bardziej należy się nazwa Kołowinek, a jeśli chodzi o nazwę dawnej Forsthaus Guttenwalde, proponuję wprowadzenie notowanej na jednej z map Geoportalu nazwę Dobry Las, jako nawiązującej do pierwotnej nazwy leśniczówki. Mapy notują również nazwę Dębie. |
Kosowiec | Piecki | 6 | Kollogienen (II) | pruskie | Kołowinek |
|
Krawno | Piecki | 1 | Krawno | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Krutyń | Piecki | 1 | Kruttinnen | pruskie | -- |
|
Krutyński Piecek | Piecki | 1 | Kruttinnerofen | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Krzywy Róg | Piecki | 1 | Krummenort | niemieckie | -- |
|
Lipowo | Piecki | 1 | Lindendorf | niemieckie | -- |
|
Ławny Lasek | Piecki | 1 | Lawnilassek | polskie | -- |
|
Łętowo | Piecki | 4 | Lentag | niemieckie? | Łętak |
|
Machary | Piecki | 1 | Macharren | polskie (osobowe) | -- |
|
Młyniska | Piecki | 1 | Mlinisken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Meiler. |
Mojtyny | Piecki | 1 | Moythienen | pruskie | -- |
|
Mostek | Piecki | 4 | Kleinbrück | niemieckie | Mały Most | Przed wojną: Mały Mostek, Mały Most. Po wojnie przyjęto tę nazwę po prostu jako Mostek, co jest poniekąd zrozumiałe ("Mały Mostek" brzmi jak masło maślane, a poza tym nie ma w okolicy miejscowości o nazwie "Duży/Wielki Most(ek)", jest jedynie Nowy Most [p. niżej], ale nie w bezpośrednim sąsiedztwie), jednak mimo wszystko wolę się trzymać form autentycznie przedwojennych. Formę Mały Most notuje Teka Toruńska, więc uważam ją za bardziej ludową. |
Mościska | Piecki | 1 | Forsthaus Nikolaihorst | niemieckie (odosobowe) | -- |
|
Nawiady | Piecki | 1 | Aweiden | pruskie | -- |
|
Nowy Most | Piecki | 1 | Neubrück | niemieckie | -- | |
Nowy Zyzdrój | Piecki | 1 | Neu Sysdroy | pruskie | -- |
|
Ostrów Pieckowski | Piecki | 1* | Peitschendorfswerder | niemieckie | (Pieckowski Ostrów) |
|
Piecki | Piecki | 1 | Peitschendorf | niemieckie (osobowe) | -- |
|
Piersławek | Piecki | 1 | Kleinort | niemieckie | -- | Nazwa pol. Piersławek ludowa, istniała obocznie do (niezwiązanej) n. niem. Jest to nazwa raczej słowiańskiego pochodzenia, choć niewykluczałbym też pierwotnej n. pruskiej z członem -lauks. |
Prusinowo | Piecki | 1 | Pruschinowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Preußental. |
Rosocha | Piecki | 1 | Jägerswalde | niemieckie | -- |
|
Rostek | Piecki | 1 | Rostek | polskie | -- | Nazwa w latach 1928-45: Steinbruch |
Rutkowo | Piecki | 1 | Schön Ruttkowen | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Strzałowo | Piecki | 4? | Pfeilswalde | niemieckie | Pilnik |
|
Szklarnia | Piecki | 1 | Glashütte | niemieckie | -- | |
Świnie Oko | Piecki | 1 | Schwienieoko | polskie | -- |
|
Wólka Prusinowska | Piecki | 4 | Pruschinowenwolka | polskie | Prusinowa Wólka |
|
Zakręt | Piecki | 1 | Sakrent | polskie | -- | |
Zgon | Piecki | 1 | Sgonn | polskie | -- |
|
Zielony Lasek | Piecki | 1? | Grünheide | niemieckie | -- | U Kohutka: Zielony Lasek al. Zielonybór. Brak u przedwojennych, ale u Leydinga: Papiernia, co w monografii Mrągowa i okolic Leyding wspomina jako nazwę starszą. Może więc przedwojenne? Rzeczywiście, w tej wsi znajdowała się niegdyś papiernia. |
Zyzdrojowa Wola | Piecki | 1 | Sysdroywolla | hybryda (prus. + pol.) | -- |
|
Zyzdrojowy Piecek | Piecki | 1 | Sysdroyofen | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Żabieniec | Piecki | 1 | Probergswerder | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Bałowo | Sorkwity | 6 | Bothau | pruskie | Botowo |
|
Borowe | Sorkwity | 1~4 | Borowen | polskie | (Borowo) |
|
Borowski Las | Sorkwity | 2 | Borower Waldkolonie | niemieckie (relacyjne) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Prauskenwalde. |
Burszewo | Sorkwity | 1 | Burschewen | polskie (osobowe) | -- |
|
Choszczewo | Sorkwity | 1 | Choszewen | polskie | -- |
|
Mały Gieląd | Sorkwity | 1 | Klein Gehland | pruskie | -- |
|
Stary Gieląd | Sorkwity | 1 | Alt Gehland | pruskie | -- |
|
Gizewo | Sorkwity | 1 | Giesewen | polskie | -- |
|
Głodowo | Sorkwity | 1 | Glodowen | polskie | -- |
|
Janiszewo | Sorkwity | 4 | Johannisthal | niemieckie | Janistal | Przed wojną: Janistal, tak u Barczewskiego (i bez wątpienia chodzi mu o tę wieś, nie Janowo vel. Janistal w gm. Szczytno). Dzisiejsza forma, mimo nawiązania znaczeniowego do oryginału, jest sztuczna. |
Janowo | Sorkwity | 1 | Janowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1928-45: Heinrichsdorf. |
Jełmuń | Sorkwity | 1 | Allmoyen | pruskie | -- |
|
Jędrychowo | Sorkwity | 1 | Heinrichshöfen | niemieckie | -- |
|
Karczewiec | Sorkwity | 3 | Neusorge | niemieckie | -- | Brak tradycji, folwark powstał około 1900 roku. U Leydinga: Duży Folwark. |
Kozarek Mały | Sorkwity | 1 | Klein Kosarken | polskie | -- |
|
Kozarek Wielki | Sorkwity | 1 | Groß Kosarken | polskie | -- |
|
Kozłowo | Sorkwity | 1 | Koslau | polskie | -- | 1437 Kozelaw. Nazwa uważana za przeniesioną z Ziemi Radomskiej wg autorów NMP. |
Lesiny | Sorkwity | 1~4? | Leschienen | polskie | (Lesin?) | Przed wojną: Lesin (Teka Toruńska) lub Lesinowo (Kętrzyński, SGKP, Chojnacki). Dla formy Lesiny nie znalazłem żadnego przedwojennego uzasadnienia (najwcześniej podaje ją Leyding), chociaż w pewien sposób wynika ona z formy niemieckiej. Być może warto by rozważyć przywrócenie ludowej formy Lesin? |
Maradki | Sorkwity | 1 | Maradtken | osobowe | -- |
|
Maradzki Chojniak | Sorkwity | 2? | Maradtkenwalde | niemieckie (relacyjne) | -- | Wybudowanie założone pod koniec XIX w., nie znajduję dla niego polskiej tradycji. Najbardziej logicznym tłumaczeniem byłoby "Maradzki Las", ale po wojnie uchwalono Maradzki Chojniak. Kto wie, być może kryje się za tą formą jakieś ludowe użycie (w końcu mazurskie tradycje są w tej okolicy dość silne). |
Miłuki | Sorkwity | 1 | Millucken | pruskie | -- |
|
Młynik | Sorkwity | 1 | Lasken | polskie | -- |
|
Nibork | Sorkwity | 1 | Neeberg | niemieckie | -- | Niem. obocznie (i chyba pierwotnie): Neuberg. W NMP objaśnione dziwnie, niby od nazwiska właściciela Groebena, czytanego wspak (Neboerg). Nie przemawia do mnie ta interpretacja.
|
Piłak | Sorkwity | 1~4 | Pillacken | pruskie | (Piłakno) |
|
Pustniki | Sorkwity | 1 | Pustnick | pruskie | -- |
|
Rodowo | Sorkwity | 1 | Rodowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Abbau Heinrichsdorf. |
Rozogi | Sorkwity | 1 | Rosoggen | słowiańskie? | -- | Autorzy NMP objaśniają jako n. polską, por. jednak wieś Rozogi w pow. szczycieńskim, której nazwa ma staropruskie (hydronimiczne) pochodzenie. |
Rybno | Sorkwity | 1 | Ribben | słowiańskie | -- | Gwarowo: Rïbno. |
Słomowo | Sorkwity | 6 | Neblisch | niemieckie? | Nebliś | W Tece Toruńskiej: Nebliś (dop. -u). Wygłosowe -ś można by uznać za cechę gwarową (szadzenie) i naprostować tę formę na "Neblisz", co czyniłoby tę nazwę dźwiękowo tożsamą z formą niem. (jedynie przystosowaną graficznie). Niemniej, wydaje mi się, że w tym przypadku forma gwarowa lepiej spolszcza. Poza Teką Giersza tradycji brak. Przydałyby się też informacje etymologiczne dot. nazwy. |
Sorkwity | Sorkwity | 1 | Sorquitten | pruskie | -- |
|
Stama | Sorkwity | 1 | Groß Stamm | pruskie | -- |
|
Surmówka | Sorkwity | 1 | Surmowen | polskie (osobowe) | -- |
|
Szarłaty | Sorkwity | 1 | Charlotten | niemieckie (osobowe) | -- | Dawniej też: Szarloty (w Tece Toruńskiej: Siarloty, forma gwarowa). Forma ta bywa spotykana do dziś, notuje ją PRNG jako wariant. |
Szelągówka | Sorkwity | 1 | Schellongowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Schillingshöfen. |
Szymanowo | Sorkwity | 1 | Siemanowen | polskie | -- |
|
Tyszkowo | Sorkwity | 3 | Heinrichshöhe | niemieckie | -- | Brak polskiej tradycji. Folwark założony w połowie XIX w. przez Henryka Tyszkę (właściciela Rybna), stąd jego obecna nazwa, utworzona po wojnie. Nazwa oryginalna pochodziła od imienia tegoż właściciela. |
Warpuny | Sorkwity | 1 | Warpuhnen | pruskie | -- |
|
Wilamówko | Sorkwity | 4? | Neu Willamowen | polskie | Nowe Wilamowo (?) |
|
Wola Maradzka | Sorkwity | 1 | Maradtkerwolla | polskie | -- |
|
Załuki | Sorkwity | 1 | Salucken | pruskie | -- |
|
Zamkowo | Sorkwity | 1 | Samkowen | polskie | -- | Dawniej też: Sankowo (niem. Sankowen) - tak tylko w Tece Toruńskiej. |
Zyndaki | Sorkwity | 1 | Sonntag | niemieckie | -- | Pierwotnie: Sonntagsfeld. Nazwa niemiecka, od nazwiska. Forma polska jest spolszczeniem n. niem. |
Powiat lecki (giżycki)
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Giżycko | Giżycko (miasto) | 6 | Lötzen | pruskie? | Lec |
|
Niegocin | Giżycko (miasto) | 5~6 | Boyen | niemieckie (osobowe) | Boje |
|
Stary Dwór | Giżycko (miasto) | 1 | Althof Lötzen | niemieckie (relacyjne) | -- |
|
Wilanów | Giżycko (miasto) | 2 | Villa Nova | włoskie (sztuczne) | -- | Jeszcze przed I Wojną Światową istniało w Lecu osiedle Villa Nova (nazwa o "snobistycznym" zabarwieniu), zniszczone podczas Wielkiej Wojny (na międzywojennych mapach niemieckich widnieje jako obiekt zniszczony). Po wojnie (bez żadnych ustaleń KUNM) spolszczono nazwę tego miejsca (dziś istniejącego jako osiedle domków jednorodzinnych) jako Wilanów, zapewne inspirując się warszawskim Wilanowem. |
Ryn | Ryn | 1 | Rhein | pruskie | -- |
|
Ryn Mały | Ryn (cz. miasta) | 1 | Klein Rhein | pruskie | -- | Po więcej wyjaśnień, p. wyżej. |
Antonowo | Giżycko | 1 | Antonowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Antonsdorf. |
Bogacko | Giżycko | 1 | Bogatzko | polskie | -- |
|
Bogaczewo | Giżycko | 1 | Bogatzewen | polskie | -- |
|
Bystry | Giżycko | 1 | Biestern | niemieckie? | -- | Według autorów NMP, nazwa jest pochodzenia niemieckiego, od śrdniem. bister "zły, nieurodzajny". Forma pol. byłaby wówczas polonizacją fonetyczną (z adideacją). |
Doba | Giżycko | 1 | Doben | pruskie | -- |
|
Dziewiszewo | Giżycko | 6 | Kühnort | niemieckie | Kinort | Według ustaleń KUNM: Dziwiszewo. Obecnie nazwa jednak funkcjonuje w formie "Dziewiszewo". Żadna z tych form nie ma uzasadnienia historycznego - jest to chrzest powojenny. Przed wojną mazurski lud spolszczał niem. nazwę tej miejscowości jako Kinort. Również pobliskie jezioro (dziś "Dziewiszewskie") zwało się pierwotnie Kinorckim. |
Fuleda | Giżycko | 1 | Faulhöden | niemieckie | -- |
|
Gajewo | Giżycko | 3 | Grünhof | niemieckie | -- |
|
Gorazdowo | Giżycko | 6 | Thiemau | osobowe? | Tymowo |
|
Grajwo | Giżycko | 1 | Graywen | pruskie | -- |
|
Guty | Giżycko | 1 | Gutten | pruskie | -- |
|
Jegliniec | Giżycko | 2 | Tannenheim | niemieckie | -- | Osada przynależąca do Spytkowa (Śpierstu), nie wiem na ile jej nazwa dziś funkcjonuje. Wprowadzona po wojnie polska nazwa Jegliniec (u Leydinga Jegliak) opiera się na gwarowym słowie jeglija "jodła, choinka", co jest kalką I członu n. niem. Przedwojennej tradycji brak. |
Kalinowo | Giżycko | 1 | Kallinowen | polskie | -- | |
Kamionki | Giżycko | 1 | Kamionken | polskie (kalka z niem.?) | -- |
|
Kąp | Giżycko | 1 | Kampen | pruskie | -- |
|
Kozin | Giżycko | 1 | Koszinnen | polskie | -- |
|
Kożuchy Małe | Giżycko | 1 | Klein Kosuchen | polskie | -- |
|
Kożuchy Wielkie | Giżycko | 1 | Groß Kosuchen | polskie | -- |
|
Kruklin | Giżycko | 1 | Kruglinnen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Pieczonki | Giżycko | 1 | Pietzonken | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Grünau. |
Pierkunowo | Giżycko | 1 | Pierkunowen | hybryda (prus. + pol.) | -- |
|
Piękna Góra | Giżycko | 1 | Schönberg | niemieckie | -- | U Leydinga obocznie: Wartowizna. Nie znajduję żadnego innego potwierdzenia tej nazwy i nie wiem, do czego miałaby się odnosić. Wszystkie inne źródła notują jedynie nazwę pol. Piękna Góra (co jest wybitnie dosłowną kalką n. niem.). |
Poganty | Giżycko | 1? | Poganten | pruskie | -- | Nazwy terenowe Poganckie Kępy i Poganckie Głazy (obie 1930) sugerują, że nazwa Poganty funkcjonowała u mazurskiego ludu już przed wojną. Brak jednak polskiej nazwy dla tej osady w dostępnej mi literaturze przedwojennej. |
Róg Pierkunowski | Giżycko | 1* | Roggen | polskie? | (Róg) | |
Sołdany | Giżycko | 1 | Soldahnen | pruskie? | -- |
|
Nowe Sołdany | Giżycko | 1 | Neu Soldahnen | pruskie? | -- | |
Spytkowo | Giżycko | 6 | Spiergsten | pruskie | Śpierst |
|
Sterławki Małe | Giżycko | 1 | Klein Stürlack | pruskie | -- |
|
Strzelce | Giżycko | 1 | Strzelzen | polskie | -- |
|
Sulimy | Giżycko | 1 | Sulimmen | słowiańskie | -- | |
Szczybały Giżyckie | Giżycko | 1* | Sczyballen (bei Lötzen) | pruskie (spolonizowane)? | (Szczybały) |
|
Świdry | Giżycko | 1 | Schwiddern | polskie | -- | |
Upałty | Giżycko | 1 | (Groß) Upalten | pruskie | -- |
|
Upałty Małe | Giżycko | 1 | Klein Upalten | pruskie | -- |
|
Wilkaski | Giżycko | 1~4 | Gut Wolfsee | niemieckie | -- | Miejscowość powstała z podziału gruntu pobliskich Wilkas (p. niżej), a jej nazwa (w czasach hitlerowskich uogólniona również na Wilkasy) to nawiązanie do historycznej nazwy tejże wsi. Wśród ludności mazurskiej miejscowość funkcjonowała pod tą samą nazwą, co sąsiednie Wilkasy, nie ma żadnego rozróżnienia między tymi dwiema nazwami. Po wojnie konieczność takiego rozróżnienia się pojawiła, dlatego też zastosowano zdrobnienie Wilkaski. Nie ma ta forma bezpośredniego poparcia w starych źródłach, ale wydaje się być dość naturalnym i racjonalnym rozwiązaniem, więc nie widzę powodu, aby ją zmieniać. |
Wilkasy | Giżycko | 1 | Willkassen | pruskie | -- |
|
Wronka | Giżycko | 1 | Klein Wronnen | polskie (tłum. z prus.) | -- |
|
Wrony | Giżycko | 1 | Groß Wronnen | polskie (tłum. z prus.) | -- |
|
Wrony Nowe | Giżycko | 1* | Gut Groß Wronnen | polskie (tłum. z prus.) | -- |
|
Zielony Gaj | Giżycko | 4 | Spiergsten-Grünwalde | hybryda (prus. + niem.) | Śpierst-Zielony Lasek |
|
Boćwinka | Kruklanki | 1 | Neu Freudenthal | niemieckie | -- | Oboczna n. niem. Bodschwingken. Nazwa polska współistniała z oficjalną niemiecką w zasadzie od początku istnienia wsi. |
Borki | Kruklanki | 1 | Borken | polskie | -- | |
Brożówka | Kruklanki | 1 | Gansenstein | niemieckie | -- |
|
Budziska Leśne | Kruklanki | 1 | Försterei Budzisken | polskie | -- |
|
Chmielewo | Kruklanki | 1 | Hopfental | niemieckie (tłum. z pol.?) | -- |
|
Diabla Góra | Kruklanki | 4 | Teufelsberg | niemieckie | Czarcia Góra |
|
Grądy Kruklaneckie | Kruklanki | 1* | Grunden | polskie? | (Grądy) | |
Jasieniec | Kruklanki | 4 | (Groß) Eschenort | niemieckie | Jasinort |
|
Jeziorowskie | Kruklanki | 1 | Jesziorowsken | polskie | -- | Nazwa w latach 1927-45: Seehausen. |
Jurkowo | Kruklanki | 1 | Jorkowen | polskie | -- |
|
Kamienna Struga | Kruklanki | 4 | Steinbach | niemieckie | Sztynbach | Przed wojną: Sztynbach (Teka Toruńska). Chociaż powojenna n. Kamienna Struga jest bardzo dokładnym tłumaczeniem n. niem., to wciąż jest to twór powojenny. Przedwojenna ludność mazurska używała spolszczenia fonetycznego. |
Knieja Łuczańska | Kruklanki | 6 | Waldgut Lötzen | niemieckie (relacyjne) | Lecka Buda |
|
Kruklanki | Kruklanki | 1 | Kruglanken | pruskie | -- |
|
Lipowo | Kruklanki | 1 | Lipowen | polskie | -- |
|
Łękuk Wielki | Kruklanki | 1 | Groß Lenkuk | pruskie | -- |
|
Możdżany | Kruklanki | 1 | Mosdzehnen | pruskie (spoloniowane) | -- |
|
Podleśne | Kruklanki | 3 | Knobbenort | niemieckie | -- | Brak tradycji, w Tece Toruńskiej jedynie niezmieniona n. niem. (odmieniana "do Knobenortu"). |
Sołtmany | Kruklanki | 1 | Soltmahnen | osobowe (niemieckie?) | -- |
|
Wolisko | Kruklanki | 4? | Walisko | polskie | Walisko (?) |
|
Wyrzywilki | Kruklanki | 1 | Wolfsbruch | niemieckie | -- |
|
Żabinka | Kruklanki | 1~4? | Zabinken | polskie | (Żabinki?) |
|
Żywki | Kruklanki | 1~4 | Siewken | pruskie (spolonizowane) | (Żywek?) |
|
Żywki Małe | Kruklanki | 4~1 | Luisenhof | niemieckie | Babki (?) |
|
Żywy | Kruklanki | 1 | Siewen | pruskie | -- |
|
Bielskie | Miłki | 4? | Bilsken | pruskie (spolonizowane)? | Bilskie (?) |
|
Borki | Miłki | 1 | Borken | polskie | -- | |
Czyprki | Miłki | 1 | Czyprken | polskie | -- |
|
Danowo | Miłki | 1 | Dannowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1936-45: Dannen. |
Drochowo | Miłki | 5 | Ottilienhof | polskie | Otylkowo |
|
Jagodne Małe | Miłki | 1 | Klein Jagodnen | polskie | -- |
|
Jagodne Wielkie | Miłki | 1 | Groß Jagodnen | polskie | -- |
|
Jedamki | Miłki | 1 | Jedamken | polskie | -- |
|
Kleszczewo | Miłki | 1 | Kleszewen | polskie | -- |
|
Konopki Małe | Miłki | 1 | Klein Konopken | polskie | -- |
|
Konopki Wielkie | Miłki | 1 | Groß Konopken | polskie | -- |
|
Lipińskie | Miłki | 1 | Lipiensken | polskie | -- |
|
Lipowy Dwór | Miłki | 1 | Lindenhof | niemieckie | -- | Przed 1857 - Abbau Schacht (wg źródeł internetowych). |
Marcinowa Wola | Miłki | 1 | Marczinawolla | polskie | -- |
|
Miechy | Miłki | 1 | Mniechen | polskie | -- |
|
Miłki | Miłki | 1 | Milken | pruskie? | -- | 1481 Milken. Nazwa od nazwiska sołtysa Jana Milkena, pierwszego właściciela wsi. Być może nazwisko pochodzenia pruskiego, choć nie można w pełni wykluczyć słowiańskiego lub niemieckiego pochodzenia. |
Paprotki | Miłki | 1 | Paprodtken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Goldensee. |
Przykop | Miłki | 1 | Przykopp | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Hessenhöh. |
Ruda | Miłki | 1 | Ruhden | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Eisenwerk. Jest to wskrzeszenie pierwotnej niem. nazwy wsi, funkcjonującej w XV w. (1481 Eysenwerk, Eisenwergk). |
Rydzewo | Miłki | 1 | Rydzewen | polskie | -- |
|
Staświny | Miłki | 1 | Staßwinnen | pruskie | -- |
|
Wierciejki | Miłki | 1 | Wierczeyken | osobowe (pruskie?) | -- |
|
Wyłudki | Miłki | 1 | Willudtken | osobowe (bałtyckie) | -- |
|
Wyszowate | Miłki | 1 | Wissowatten | osobowe (słowiańskie?) | -- |
|
Bachorza | Ryn | 3 | Wiesenthal | niemieckie | -- | Według źródeł internetowych, pierwotnie Abbau Rastell (1875). Brak polskiej tradycji. |
Canki | Ryn | 1 | Waldhof | niemieckie | -- | Pierwotnie: Zankenicht (1823), stąd ludowa forma spolszczona. Nazwa prawdopodobnie niemiecka, choć trudna do objaśnienia. |
Dzikowizna | Ryn | 3 | Ludwigsheim | niemieckie | -- | Osada bez przedwojennej polskiej nazwy. Nazwę obecną przejęto od n. lasu Dzikowizna (gwarowe Dzikojizna u Leydinga; po niem. Wilde Erde), śród którego ta osada się znajduje. Nie można wykluczyć, że to przeniesienie zaszło naturalnie. |
Głąbowo | Ryn | 1 | Glombowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Leithof. |
Grzybowo | Ryn | 1 | Grzybowen | polskie | -- |
|
Hermanowa Wola | Ryn | 1 | Hermanawolla | polskie | -- |
|
Jeziorko | Ryn | 1 | Jesziorken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Preußenburg. |
Knis | Ryn | 1 | Gneist | pruskie | -- | Gwarowo: Knis (przym. knisofskˊi). |
Knis-Podewsie | Ryn | 5? | Gneisthöhe | hybryda (prus. + niem.) | Knisówko | Brak przedwojennej tradycji, n. niem. pochodna od sąsiedniego Knisa (p. wyżej). U Leydinga: Knisówko, co wydaje się być naturalną adaptacją n. niem. (z zachowaniem pruskiego rdzenia tej nazwy). Forma Knis-Podewsie wydaje się sztuczna, nadana przez KUNM. Ewentualnie można by nazwać tę miejscowość Knis Górny (z powodu niem. -höhe), ale brak takiej tradycji. |
Kronowo | Ryn | 1 | Kronau | pruskie | -- | Oboczna n. niem. Krone (dok. Crone, w XV w.). Nazwa uważana za pruską. |
Krzyżany | Ryn | 1 | Krzysahnen | polskie | -- |
|
Ławki | Ryn | 1 | Lawken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Mioduńskie | Ryn | 1 | Mniodunsken | polskie | -- |
|
Mleczkowo | Ryn | 3 | Reichenhof | niemieckie | -- |
|
Monetki | Ryn | 5~6? | Sophienthal | niemieckie | Jany (?) |
|
Mrówki | Ryn | 1 | Mrowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1929-45: Neuforst. |
Orło | Ryn | 1 | Orlen | pruskie | -- |
|
Prażmowo | Ryn | 6 | Salpia | pruskie | Salp |
|
Rybical | Ryn | 1 | Rübenzahl | niemieckie | -- |
|
Ryński Dwór | Ryn | 2 | Rheinshof | niemieckie (relacyjne) | -- | |
Ryńskie Pole | Ryn | 2 | Rheinsfelde | niemieckie (relacyjne) | -- | Oboczna n. niem. Stadienhof. |
Siejkowo | Ryn | 1 | Justusberg | niemieckie (osobowe) | -- | Nazwa pol. przedwojenna, niezwiązana z niemiecką. |
Skop | Ryn | 1 | Skoppen | polskie | -- |
|
Skorupki | Ryn | 1 | Skorupken | polskie | -- | Nazwa w latach 1927-45: Schalensee. |
Słabowo | Ryn | 1 | Slabowen | polskie | -- |
|
Stara Rudówka | Ryn | 1 | Alt Rudowken | polskie | -- |
|
Sterławki Wielkie | Ryn | 1 | Groß Stürlack | pruskie | -- |
|
Szymonka | Ryn | 1 | Schimonken | polskie? | -- |
|
Tros | Ryn | 1 | Trossen | pruskie | -- | |
Wejdyki | Ryn | 1 | Weydicken | pruskie | -- |
|
Zielony Lasek | Ryn | 1 | Grünwalde (bei Rhein) | niemieckie | -- | U Leydinga obocznie: Leleki. Zapewne ma to związek z sąsiednią wsią Lelek (zob. Lelek, pow. ządzborski, gm. Mikołajki). Wszystkie inne źródła polskie notują jedynie nazwę obecną, znaną już od XVIII w., jednak zarejestrowana przez Leydinga w 1928 r. nazwa wodna Lelecki kanał (niem. Grünwalder Kanal), oznaczającej przepływający obok wsi sztuczny kanał, łączący jez. Tałtowisko i Kotek (dziś zwykle zwany mylnie "Kanałem Grunwaldzkim" - zapewne bałamutne nawiązanie do Bitwy Grunwaldzkiej na podstawie nazwy niem.), sugerowałaby, że nazwa ta rzeczywiście funkcjonowała w terenie. |
Berkowo | Wydminy | 1 | Berghof | niemieckie | -- |
|
Biała Giżycka | Wydminy | 1* | Adlig Bialla | polskie (tłum. z niem.?) | -- |
|
Cybulki | Wydminy | 1 | Czybulken | polskie | -- |
|
Czarnówka | Wydminy | 1 | Czarnowken | polskie | -- |
|
Dudka | Wydminy | 3 | Schraderswert | niemieckie | -- | Brak tradycji. Może nazwa obecna ma jakieś uzasadnienie (brzmi nietypowo jak na chrzest KUNM)? Ponadto, Leyding notuje jako Dudkowo. |
Ernstowo | Wydminy | 2 | Ernstfelde | niemieckie | -- | Brak u Leydinga, nie znalazłem też odpowiedniego ustalenia KUNM. Nazwa obecna jest kalką n. niem., ale brak w przedwojennej literaturze. |
Franciszkowo | Wydminy | 1 | Franziskowen | polskie | -- | W 1938 miejscowość złączona z Pańską Wolą (p. niżej) pod nazwą Freihausen. |
Gajlówka | Wydminy | 1 | Gaylowken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Gajrowskie | Wydminy | 4? (1?) | Friedrichsheide | niemieckie | Gajrówka (?) | Przed wojną: Gajrówka, rzadziej Garejówki (1785 Gerreyoffcken). Jest to nazwa o bałtyckim rdzeniu, z końcówką -ówka (lub -owskie?), istniejąca obocznie do nazwy niemieckiej. Po wojnie ustalono tę nazwę w niespotykanej wcześniej formie Gajrowskie, na bazie zapisu niem. Geirowsken, znanego tylko Leydingowi. Trudno z pewnością ustalić poprawną formę tej nazwy (brak w Tece Toruńskiej, nie dysponuje też żadnymi zapisami gwarowymi), ale przekaz Goldbecka z 1785 zdaje się wskazywać na formę z suf. -ówka. |
Gawliki Małe | Wydminy | 1~4 | Klein Gablick | pruskie | (Gawlik Mały) |
|
Gawliki Wielkie | Wydminy | 1~4 | Groß Gablick | pruskie | (Gawlik Wielki) |
|
Gębałki | Wydminy | 1~4 | Gembalken | polskie | (Gębalka) |
|
Grądzkie | Wydminy | 1 | Grondzken | polskie | -- |
|
Grodkowo | Wydminy | 3 | Maxhof | niemieckie | -- | Brak tradycji (u Leydinga Nowe Siedlisko). Nazwa obecna jest typowym chrztem KUNM. |
Hejbuty | Wydminy | 1 | Heybutten | pruskie | -- |
|
Kowalewskie | Wydminy | 1 | Kowalewsken | polskie | -- |
|
Krzywe | Wydminy | 1 | (Gut) Krzywen | polskie | -- |
|
Łękuk Mały | Wydminy | 1 | Klein Lenkuk | polskie | -- | Po więcej wyjaśnień, zob. Łękuk Wielki (gm. Kruklanki). |
Malinka | Wydminy | 1 | Mallinken | polskie | -- |
|
Mazuchówka | Wydminy | 1 | Masuchowken | polskie | -- |
|
Okrągłe | Wydminy | 1 | Okrongeln | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Schwansee. |
Orłowo | Wydminy | 1 | Orlowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Adlersdorf. |
Pamry | Wydminy | 1 | Pammer | pruskie | -- | Nazwa ponowiona od n. jeziór Pamer i Pamerek (1540 Panner, 1595 Pammer [Groß u. Klein]), staropruskiego pochodzenia. |
Pańska Wola | Wydminy | 1 | Adlig Wolla | hybryda (niem. + pol.) | -- |
|
Radzie | Wydminy | 1 | Radzien | polskie | -- |
|
Ranty | Wydminy | 1 | Ranten | pruskie | -- | |
Rostki | Wydminy | 1 | Rostken | polskie | -- | |
Róg Orłowski | Wydminy | 1* | Rhog | polskie | (Róg) | W 1938 r. miejscowość włączona do Łękuka Małego (p. wyżej). |
Rydze | Wydminy | 3 | Nienstedten | dolnoniemieckie | -- | Brak tradycji. |
Siedliska | Wydminy | 1 | Schedlisken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Dankfelde. |
Siejba | Wydminy | 1 | Scheuba | niemieckie??? | -- | 1560 Schiben, 1563 Scheube. Autorzy NMP objaśniają z niem. (niby od n. os. Scheublin, Schaub lub śrwniem. schoup "wiązka słomy"), moim zdaniem zupełnie nieprzekonująco. Może prędzej to mocno zniekształcona nazwa pruska lub słowiańska (szczególnie rzuca się w oczy nieniemiecka końcówka)? Ponadto, w XVI w. występowała obocznie n. niem. Macht (od nazw. odbiorcy nadania). |
Siemionki | Wydminy | 1 | Schemionken | polskie | -- |
|
Skomack Mały | Wydminy | 1 | Klein Skomatzko | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Sucholaski | Wydminy | 1~4? | Sucholasken | polskie | (Suchy Lasek?) |
|
Szczepanki | Wydminy | 1 | Sczepanken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Tiefen. |
Szczybały Orłowskie | Wydminy | 1* | Sczyballen (bei Orlowen) | pruskie (spolonizowane)? | (Szczybały) |
|
Talki | Wydminy | 1 | Talken | pruskie | -- |
|
Wężówka | Wydminy | 1 | Wensowken | polskie | -- |
|
Wólka Cybulska | Wydminy | 3 | Paulinenhof | niemieckie | -- |
|
Wydminy | Wydminy | 1 | Widminnen | pruskie | -- |
|
Zelki | Wydminy | 1 | Neuhoff | niemieckie | -- |
|
Powiat łecki
Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Ełk | Ełk (miasto) | 1 | Lyck | prusko-jaćwieskie | -- |
|
Baranki | Ełk (miasto) | 1 | Klein Barannen | polskie | -- |
|
Szyba | Ełk (miasto) | 1 | Sybba | polskie? | -- |
|
Bajtkowo | Ełk | 1 | Baitkowen | pruskie lub słowiańskie | -- |
|
Barany | Ełk | 1 | Barannen | polskie | -- |
|
Bartosze | Ełk | 1 | Bartossen | polskie | -- |
|
Białojany | Ełk | 1 | Biallojahnen | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Bienie | Ełk | 1 | Bienien | polskie | -- |
|
Bobry | Ełk | 1 | Bobern | polskie | -- |
|
Borecki Dwór | Ełk | 2 | Borkenhof | hybryda (pol. + niem.) | -- | Miejscowość założona w 1914 roku. Stąd brak tradycji, jednak nazwa ustalona po wojnie jest logicznym tłumaczeniem n. niem. |
Borki | Ełk | 1 | Borken | polskie | -- | Obecnie wieś podzielona między dwie gminy (podobnie jak pobliskie Bobry, p. wyżej). Część wschodnia należy do gm. Ełk, a zachodnia (popegeerowska) do gminy Prostki. |
Brodowo | Ełk | 1 | Brodowen | polskie | -- |
|
Buczki | Ełk | 1 | Buczken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinseliggen. |
Buniaki | Ełk | 3 | Mathildenhof | niemieckie | -- |
|
Chełchy | Ełk | 1 | Chelchen | polskie (osobowe) | -- |
|
Chojniak | Ełk | 3 | Löbelshof | niemieckie | -- | |
Chruściele | Ełk | 4? | Chroscziellen | niemieckie | Chrościele (?) |
|
Chrzanowo | Ełk | 1 | Chrzanowen | polskie | -- |
|
Ciernie | Ełk | 1 | Czernien | polskie | -- | Nazwa w latach 1929-45: Dorntal. |
Czaple | Ełk | 1 | Zappeln | polskie | -- | |
Giże | Ełk | 1 | Giesen | słowiańskie | -- |
|
Guzki | Ełk | 1 | Gusken | słowiańskie | -- | |
Janisze | Ełk | 2 | Johannisberg | niemieckie | -- | Na mapach Geoportalu i w PRNG (jako wariant): Janów. Zapewne nazwa używana potocznie po wojnie. U Leydinga z kolei: Janowo. Z kolei nazwą ustaloną przez KUNM (i widniejącą dziś na drogowskazach) są Janisze. Brak polskiej przedwojennej tradycji. |
Judziki | Ełk | 1 | Judzicken | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Kałęczyny | Ełk | 1~4 | Kallenzinnen | polskie | (Kałęczyn) |
|
Karbowskie | Ełk | 1 | Karbowsken | polskie | -- |
|
Konieczki | Ełk | 2? | Elisenthal | niemieckie | -- |
|
Koziki | Ełk | 1 | Kozycken | polskie | -- |
|
Krokocie | Ełk | 1 | Soffen | niemieckie? | -- |
|
Lega | Ełk | 1 | Leegen | jaćwieskie | -- | Nazwa bałtycka, od jaćwieskiego hydronimu Lega (stąd też Olecko). |
Lepaki Małe | Ełk | 1 | Klein Lepacken | słowiańskie | -- |
|
Lepaki Wielkie | Ełk | 1 | (Groß) Lepacken | słowiańskie | -- |
|
Lipinka | Ełk | 2 | Linde | niemieckie | -- | Nazwa leśniczówki zapewnie nawiązuje do pobliskiej wsi Lipińskie Małe (dziś gm. Prostki, p. tam). Brak polskiej tradycji. |
Maleczewo | Ełk | 1 | Malleczewen | polskie | -- |
|
Malinówka Mała | Ełk | 1 | Klein Malinowken | polskie | -- |
|
Malinówka Wielka | Ełk | 1 | Groß Malinowken | polskie | -- |
|
Małkinie | Ełk | 1~4 | Malkiehnen | pruskie | (Małkiń) |
|
Mącze | Ełk | 1 | Monczen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Mąki | Ełk | 1 | Monken | pruskie | -- |
|
Miluki | Ełk | 1~4 | Mylucken | pruskie | (Miłuki) |
|
Mleczkowo | Ełk | 4 | Milchbude | niemieckie | Mleczarnia | U Kohutka: Mleczarnia, co jest dosłowniejszym i chyba naturalniejszym spolszczeniem nazwy niem. W powojennym potocznym użyciu także: Mleczno. |
Młynik | Ełk | 1 | Klein Plotzitznen | polskie | -- |
|
Mołdzie | Ełk | 1~4 | Moldzien | pruskie (spolonizowane) | (Moldzie) |
|
Mostołty | Ełk | 1 | Mostolten | jaćwieskie | -- | 1479 Monstet, 1519 Monstuth. Nazwa bałtyckiego pochodzenia, raczej jaćwieska niż pruska (wg autorów NMP od lit. imienia Ma(n)stautas). |
Mrozy Małe | Ełk | 1 | Klein Mrosen | słowiańskie | -- |
|
Mrozy Wielkie | Ełk | 1 | (Groß) Mrosen | słowiańskie | -- |
|
Niekrasy | Ełk | 1 | Nekrassen | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Krassau. |
Nowa Wieś Ełcka | Ełk | 1* | Neuendorf | niemieckie | (Nowa Wieś) |
|
Oracze | Ełk | 1 | Oratzen | polskie | (Oracze-Żmujdzie?) |
|
Piaski | Ełk | 1 | Piasken | polskie (kalka z niem.) | -- |
|
Pisanica | Ełk | 3 | (Forsthaus) Birkenwalde | polskie | -- |
|
Pistki | Ełk | 1 | Pistken | pruskie (spolonizowane?) | -- |
|
Płociczno | Ełk | 1 | Plotzitznen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Bunhausen. |
Przykopka | Ełk | 1 | Przykopken | polskie | -- | Nazwa w latach 1926-45: Birkenwalde. Nazwa ponowiona od pobliskiej leśniczówki, zwanej dziś Pisanica (p. wyżej). |
Przytuły | Ełk | 1 | Przytullen | polskie | -- | Nazwa w latach 1927-45: Seefrieden. |
Regiel | Ełk | 1 | Regeln | bałtyckie? | -- |
|
Regielnica | Ełk | 1 | Regelnitzen | polskie (hybryda?) | -- |
|
Rękusy | Ełk | 1 | Renkussen | prusko-jaćwieskie | -- |
|
Rostki Bajtkowskie | Ełk | 1* | Rostken | polskie | (Rostki) |
|
Rożyńsk | Ełk | 1 | Rosinsko | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Ruska Wieś | Ełk | 1 | Reuschendorf | niemieckie | -- | Według NMP, spolszczenie Ruska Wieś powstało drogą adideacji (n. os. Reusch, Reisch zostało skojarzone z ap. Reusse "Rusin"). |
Rydzewo | Ełk | 1 | Rydzewen | polskie | -- |
|
Rymki | Ełk | 1 | Rymken | polskie | -- |
|
Sajzy | Ełk | 4 | Zeysen | niemieckie | Cejzy | Przed wojną i u Leydinga: Cejzy. Wprowadzona po wojnie forma Sajzy jest chyba sztuczną próbą większego spolszczenia nazwy (lub nawet próbą doszukania się w niej pruskiego początku?). Sama nazwa uważana jest przez autorów NMP za niemiecką (od niem. n. os. Zeise, Zeiß). |
Sędki | Ełk | 1 | Sentken | słowiańskie | -- |
|
Siedliska | Ełk | 1 | Schedlisken | polskie | -- |
|
Sikory Ostrokolskie | Ełk | 1* | Schikorren (bei Ostrokollen) | polskie | (Sikory) |
|
Sordachy | Ełk | 1 | Sordachen | osobowe | -- |
|
Straduny | Ełk | 1 | Stradaunen | prusko-jaćwieskie | -- |
|
Suczki | Ełk | 1 | Sutzken | polskie | -- | Nazwa w latach 1934-45: Morgengrund (na cześć przebywającego tu podczas IWŚ generała von Morgena). |
Szarejki | Ełk | 1 | Sareyken | jaćwieskie | -- |
|
Szarek | Ełk | 1 | Sarken | pruskie? | -- | Dawniej też: Sarek (w Tece Toruńskiej Sark [gen. Sarku] - postać z pewnością gwarowa). Potrzebna dokumentacja, ale nazwa wydaje się być pruskiego pochodzenia. |
Szeligi | Ełk | 1 | Seliggen | osobowe | -- | Dawniej też: Zalesie (w XVI w., dok. 1536 Zalusche). Odbiorcą nadania był Michał Piętkowski, stąd podawana w źródłach internetowych n. Penthkoffsky (= pol. *Piętkowskie), nie znalazłem jednak dla niej potwierdzenia - może wynika z błędnej interpretacji nazwiska jako n. miejscowej. Nazwa Szeligi od herbowego nazwiska Szeliga, o prawdopodobnie germańskiej genezie. |
Śniepie | Ełk | 1 | Schnepien | prusko-jaćwieskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Schnippen. |
Talusy | Ełk | 1 | Thalussen | pruskie | -- |
|
Tracze | Ełk | 1 | Tratzen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Trabenau. |
Wityny | Ełk | 1 | Wittinnen | osobowe (polskie?) | -- |
|
Woszczele | Ełk | 1 | Woszellen | osobowe (polskie?) | -- |
|
Zdedy | Ełk | 1 | Sdeden | pruskie | -- |
|
Zdunki | Ełk | 1 | Sdunken | polskie | -- |
|
Borzymy | Kalinowo | 1 | Borszymmen | polskie | -- |
|
Czyńcze | Kalinowo | 1 | Czynczen | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Zinschen. |
Długie | Kalinowo | 1 | Dluggen | polskie | -- |
|
Dorsze | Kalinowo | 1 | Dorschen | polskie | -- | |
Dudki | Kalinowo | 1 | Duttken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Petzkau. |
Ginie | Kalinowo | 1 | Gingen | pruskie? | -- |
|
Golubie | Kalinowo | 1 | Gollubien | pruskie | -- |
|
Golubka | Kalinowo | 1 | Gollupken | hybryda (prus. + pol.) | -- |
|
Grądzkie Ełckie | Kalinowo | 1* | Gronsken | polskie | (Grądzkie) |
|
Iwaśki | Kalinowo | 1 | Iwaschken | słowiańskie | -- |
|
Jędrzejki | Kalinowo | 1 | Jendreyken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Andreken. |
Kalinowo | Kalinowo | 1 | Kallinowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Dreimühlen. |
Kile | Kalinowo | 1 | Kiehlen | pruskie | -- |
|
Koleśniki | Kalinowo | 1 | Kolleschnicken | słowiańskie | -- |
|
Krzyżewo | Kalinowo | 1 | Krzysewen | polskie (kalka z niem.) | -- |
|
Kucze | Kalinowo | 1 | Kutzen | bałtyckie (spolonizowane?) | -- |
|
Kuczki | Kalinowo | 2 (1?) | Gut Kutzen | bałtyckie (spolonizowane?) | -- |
|
Kulesze | Kalinowo | 1 | Kulessen | polskie | -- |
|
Laski Małe | Kalinowo | 1 | Klein Lasken | polskie | -- |
|
Laski Wielkie | Kalinowo | 1 | Klein Lasken | polskie | -- |
|
Lisewo | Kalinowo | 1 | Lyssewen | polskie | -- |
|
Łoje | Kalinowo | 1 | Loyen | polskie | -- |
|
Makosieje | Kalinowo | 1 | Makoscheyen | polskie | -- |
|
Marcinowo | Kalinowo | 1 | Marczynowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1928-45: Martinshöhe. |
Mazurowo | Kalinowo | 6 | Sieden | polskie? | Żydy |
|
Maże | Kalinowo | 1 | Maaschen | jaćwieskie | -- |
|
Mikołajki | Kalinowo | 1 | Mikolaiken | polskie? | -- |
|
Milewo | Kalinowo | 1 | Millewen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Millau. |
Piętki | Kalinowo | 1 | Pientken | polskie | -- | Nazwa w latach 1926-45: Blumental. |
Pisanica | Kalinowo | 1 | Pissanitzen | polskie | -- | Nazwa w latach 1926-45: Ebenfelde. |
Prawdziska | Kalinowo | 1 | Prawdzisken | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Romanowo | Kalinowo | 1 | Romanowen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Romoty | Kalinowo | 1 | Romotten | pruskie | -- | 1539 Romutt. Nazwa pruska. |
Ryczywół | Kalinowo | 3 | Marienhof | niemieckie | -- | Wg źródeł internetowych pierwotnie Abbau Schumann. Brak polskiej tradycji. |
Skomętno Wielkie | Kalinowo | 1 | (Groß) Skomentnen | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Skrzypki | Kalinowo | 1 | Skrzypken | polskie | -- |
|
Stacze | Kalinowo | 1 | Statzen | pruskie? | -- |
|
Stare Cimochy | Kalinowo | 1 | Alt Czymochen | słowiańskie | -- |
|
Stożne | Kalinowo | 1 | Stosznen | słowiańskie | -- |
|
Sypitki | Kalinowo | 1 | Sypittken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Szczudły | Kalinowo | 1 | Szczudlen | polskie | -- | Nazwa w latach 1936-45: Georgsfelde. |
Turowo | Kalinowo | 1 | Thurowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Auersberg. |
Wierzbowo | Kalinowo | 1 | Wiersbowen | polskie | -- |
|
Wysokie | Kalinowo | 1 | Wyssocken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Waltershöhe. |
Zaborowo | Kalinowo | 1 | Saborowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Reichenwalde. |
Zanie | Kalinowo | 1 | Sanien | prusko-jaćwieskie | -- |
|
Zocie | Kalinowo | 1 | Soczien | bałtyckie? | -- |
|
Bzury | Prostki | 1 | Bzurren | słowiańskie | -- |
|
Ciernie | Prostki | 1 | Czernien | polskie | -- |
|
Cisy | Prostki | 4 | Cziessen | słowiańskie | Ciesze |
|
Chochołki | Prostki | 6 | Hellmahnen | niemieckie | Helmany |
|
Czyprki | Prostki | 1 | Czyprken | polskie | -- |
|
Dąbrowskie | Prostki | 1 | Dombrowsken | polskie | -- |
|
Długochorzele | Prostki | 1 | Dlugochorellen | polskie | -- |
|
Długosze | Prostki | 1 | Dlugossen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Langheide. |
Dybowo | Prostki | 1 | Dybowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Diebau. |
Dybówko | Prostki | 4? | Amerika | internacjonalizm | Ameryka (?) |
|
Glinki | Prostki | 1 | Glinken | polskie | -- | Dawniej też: Gliny (niem. Glinnen), notowane w XVIII-XIX w. obocznie do n. obecnej. |
Gorczyce | Prostki | 1 | Gorczitzen | polskie | -- |
|
Guty Rożyńskie | Prostki | 1* | Gutten (bei Rosinsko) | pruskie | -- |
|
Jebramki | Prostki | 4? | Jebrammen | polskie | Jebramy |
|
Jebramki (osada) | Prostki | 1 | Jebramken | polskie | -- |
|
Katarzynowo | Prostki | 4 | Katrinowen | polskie | Katrynowo |
|
Kibisy | Prostki | 1 | Kibissen | jaćwieskie? | -- |
|
Kobylin | Prostki | 1 | Gut Kobylinnen | polskie | (Kobylin-Dwór?) |
|
Kobylinek | Prostki | 4 | Kobylinnen (Dorf) | polskie | (Kobyliny al. Kobylin-Wieś?) |
|
Kopijki | Prostki | 1 | Kopicken | polskie | -- |
|
Kosinowo | Prostki | 1 | Andreaswalde | polskie | -- |
|
Krupin | Prostki | 1 | Krupinnen | polskie | -- |
|
Krzywe | Prostki | 1 | Krzywen | polskie | -- |
|
Krzywińskie | Prostki | 1 | Krzywinsken | polskie | -- |
|
Kurzątki | Prostki | 1 | Kurziontken | polskie | -- |
|
Lipińskie Małe | Prostki | 1* | Lipinsken (bei Ostrokollen) | polskie | (Lipińskie) |
|
Marchewki | Prostki | 1 | Marchewken | polskie | -- |
|
Miechowo | Prostki | 1 | Miechowen | polskie | -- |
|
Miłusze | Prostki | 1~4 | Mylussen | polskie | (Milusze?) |
|
Niedźwiedzkie | Prostki | 1 | Niedzwetzken | polskie | -- |
|
Nowaki | Prostki | 1 | Nowacken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Brüderfelde. |
Olszewo | Prostki | 1 | Olschewen | polskie | -- |
|
Ostrykół | Prostki | 1 | Ostrokollen | polskie | -- |
|
Popowo | Prostki | 1 | Popowen | polskie (tłum. z niem.) | -- |
|
Prostki | Prostki | 1 | Prostken | pruskie lub słowiańskie | -- | Nazwa o niepewnym pochodzeniu. Białuński dopuszcza możliwość bałtyckiego pochodzenia (od prus. brastan "bród"). |
Rożyńsk Wielki | Prostki | 1 | Klein Rosinsko | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Sokółki | Prostki | 1 | Sokolken | polskie | -- |
|
Sołtmany | Prostki | 1 | Soltmahnen | osobowe (niemieckie?) | -- | Po wyjaśnienia etymologiczne, zob. Sołtmany w gm. Kruklanki. |
Taczki | Prostki | 1 | Tatzken | jaćwieskie | -- | 1507 Taytzken. Bałtycka nazwa odosobowa, od nazwiska pierwszych posiadaczy wsi. |
Wiśniowo Ełckie | Prostki | 1*~4? | Wischniewen | polskie | (Wiśniewo) |
|
Wojtele | Prostki | 1 | Woytellen | jaćwieskie | -- |
|
Zawady-Tworki | Prostki | 4 | Sawadden (bei Wischniewen) | polskie | Zawady (Zawady-Strażnica?) |
|
Żelazki | Prostki | 1 | Zielasken | polskie | -- |
|
Bałamutowo | Stare Juchy | 1 | Ballamutowen | polskie | -- |
|
Czerwonka | Stare Juchy | 1 | Czerwonken | polskie (tłum. z niem.) | -- |
|
Dobra Wola | Stare Juchy | 1 | Dobrowolla | polskie | -- |
|
Gorło | Stare Juchy | 1 | Gorlen | pruskie? | -- |
|
Gorłówko | Stare Juchy | 1 | Gorlowken | prusko-polskie | (Gorłówka?) |
|
Grabnik | Stare Juchy | 1 | Grabnick | polskie | -- |
|
Grabnik-Osada | Stare Juchy | 6 | Karlewen | polskie | Karlewo |
|
Jeziorowskie | Stare Juchy | 1 | Jesziorowsken | polskie | -- |
|
Kałtki | Stare Juchy | 1 | Kaltken | pruskie | -- |
|
Królowa Wola | Stare Juchy | 1 | Krolowolla | polskie | -- |
|
Nowe Krzywe | Stare Juchy | 4 | Klein Krzywen | polskie? | Wólka (Krzywska) |
|
Stare Krzywe | Stare Juchy | 1 | Alt Krzywen | polskie? | -- |
|
Liski | Stare Juchy | 1 | Lysken | polskie | -- |
|
Łaśmiady | Stare Juchy | 1 | Laszmiaden | pruskie (spoloniowane) | -- |
|
Olszewo | Stare Juchy | 1 | Olschöwen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Frauenfließ. |
Orzechowo | Stare Juchy | 1 | Orzechowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1924-45: Nußberg. |
Ostrów | Stare Juchy | 1 | Werder | niemieckie | -- | Dawniej też: Sobrost (tylko u Kętrzyńskiego), nazwa zapewne pruskiego pochodzenia. Potrzebna dokumentacja i więcej informacji. |
Panistruga | Stare Juchy | 1 | Panistrugga | polskie | -- |
|
Płowce | Stare Juchy | 1 | Plowczen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Plötzendorf. |
Rogale | Stare Juchy | 1 | (Groß) Rogallen | polskie | -- | Dawniej dwie wsi - Rogale Wielkie i Małe (także jako: Rogale i Rogalki). Już przed wojną miejscowości były połączone. |
Rogalik | Stare Juchy | 1 | Rogallicken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinrosenheide. |
Sikory Juskie | Stare Juchy | 1* | Schikorren (bei Jucha) | polskie | (Sikory) |
|
Skomack Wielki | Stare Juchy | 1 | (Groß) Skomatzko | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Skomack Wielki-Osada | Stare Juchy | 5 | Thalau | pruskie? | Tulewo |
|
Stare Juchy | Stare Juchy | 1 | (Alt) Jucha | polskie | -- |
|
Szczecinowo | Stare Juchy | 1 | Szczeczinowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1925-45: Steinberg. |
Tamkowo | Stare Juchy | 3 (2?) | Hohenau | polskie | -- |
|
Zawady Ełckie | Stare Juchy | 1* | Sawadden (bei Jucha) | polskie | (Zawady) |
|
Powiat olecki
Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnej gminy Filipów (pow. suwalski, woj. podlaskie), które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Olecko | Olecko (miasto) | 1 | Marggrabowa | polskie | -- |
|
Dworek Mazurski | Olecko (miasto) | 6 | Klein Lassek | polskie | Lasek Mały |
|
Lesk | Olecko (miasto) | 2? | Legahof | hybryda (prus. + niem.) | -- | Brak tradycji. Nazwa utworzona od n. rzeki Legi, pruskiego pochodzenia. Powojenna urzędowa n. pol. nawiązuje do tego źródłosłowu, jednak w nieewidentny sposób (Lesk niby Leg- + -ьsk, jest to jednak rozwój zaaranżowany sztucznie - taka nazwa raczej nie powstałaby naturalnie w czasach współczesnych). W Leydingowej formie Legowo widać ten pruski rdzeń o wiele wyraźniej. Z drugiej strony, wobec braku polskiej tradycji, może lepiej nic nie zmieniać. |
Siejnik | Olecko (miasto) | 3 | Elisenhöhe | niemieckie | -- | |
Szczygły | Olecko (miasto) | 3 | Hermannshof | niemieckie | -- | Dziś osada stanowi część osiedla Lesk. Jej nazwa dziś raczej nie funkcjonuje. Brak przedwojennej tradycji. |
Bialskie Pole | Kowale Oleckie | 3~2 | (Adlig) Neufelde | niemieckie | -- |
|
Borkowiny | Kowale Oleckie | 1 | Borkowinnen | polskie | -- |
|
Budki | Kowale Oleckie | 1 | Buttken | pruskie | -- |
|
Chełchy | Kowale Oleckie | 1 | Chelchen (bei Kowahlen) | polskie (osobowe) | -- |
|
Cicha Wólka | Kowale Oleckie | 3 | Grappendorf | niemieckie | -- |
|
Czerwony Dwór | Kowale Oleckie | 1 | Rothebude | niemieckie | -- |
|
Czukty | Kowale Oleckie | 1 | Czukten | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Schuchten. |
Daniele | Kowale Oleckie | 1 | Daniellen | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinreimannswalde. |
Dorsze | Kowale Oleckie | 1 | Dorschen | polskie | -- | |
Drozdowo | Kowale Oleckie | 1 | Drosdowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Drosten. |
Drozdówko | Kowale Oleckie | 2 | Salzwedel | niemieckie | -- |
|
Golubie Wężewskie | Kowale Oleckie | 1* | Gollubien (bei Czychen) | prusko-jaćwieskie? | (Golubie) |
|
Golubki | Kowale Oleckie | 1 | Gollubien (bei Marggrabowa) | prusko-jaćwieskie? | -- |
|
Gorczyce | Kowale Oleckie | 1 | Gortzitzen | polskie | -- |
|
Gościrady | Kowale Oleckie | 5 | Julienhof | niemieckie | Juliany |
|
Guzy | Kowale Oleckie | 1 | Guhsen | słowiańskie? | -- | Według autorów NMP, nazwa przeniesiona przez osadników z Mazowsza. Por. jednak wieś Guzowy Piec, dawn. obocz. Guzy (pow. olsztyński, gm. Gietrzwałd), która ma pochodzenie pruskie. |
Jabłonowo | Kowale Oleckie | 1 | Neuendorf | niemieckie | -- |
|
Kilianki | Kowale Oleckie | 2 | Friedensdorf | niemieckie | -- |
|
Kiliany | Kowale Oleckie | 1 | Kiliannen | polskie (osobowe) | -- | W latach 1938-45 pisane: Kilianen. |
Koniszki | Kowale Oleckie | 4 | Theerofen | niemieckie | Kalniszki Małe |
|
Kowale Oleckie | Kowale Oleckie | 1* | Kowahlen | polskie | (Kowale) |
|
Kucze | Kowale Oleckie | 1 | Kutzen | polskie (osobowe) | -- | Gwarowo: Kuce. |
Lakiele | Kowale Oleckie | 1 | Lakellen | litewskie | -- |
|
Leśny Zakątek | Kowale Oleckie | 3 | Waldkater | niemieckie | -- | Brak u Leydinga i w ustaleniach KUNM. Być może ten dawny ośrodek wypoczynkowy (dziś osada leśna) nie był wówczas uważany za osobną miejscowość. Brak polskiej tradycji. |
Monety | Kowale Oleckie | 1 | Monethen | osobowe (pruskie?) | -- | Gwarowo: Moneti. |
Mściszewo | Kowale Oleckie | 5 | Karlsfeld | niemieckie | Karolówka | Brak tradycji. Nazwa uchwalona po wojnie jest pseudosłowiańskim chrztem nazewniczym, toteż przychylam się do notowanej przez Leydinga formy Karolówka. Powojenne mapy odnotowują również formę Karolin. |
Piastowo | Kowale Oleckie | 6 | Friedrichshof | niemieckie | Pieńkówka |
|
Rogojny | Kowale Oleckie | 4 | Forsthaus Rogonnen | pruskie | Rogonie (Leśne?) | Zob. też niżej Rogojny (gm. Świętajno). Nazwa leśniczówki ponowiona od tej wsi. |
Rogówko | Kowale Oleckie | 1 | Rogowken | polskie | -- |
|
Sokółki | Kowale Oleckie | 1 | Sokolken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Halldorf. |
Stacze | Kowale Oleckie | 1 | Statzen | osobowe (pruskie?) | -- |
|
Stożne | Kowale Oleckie | 1 | Stoosznen | słowiańskie | -- |
|
Szarejki | Kowale Oleckie | 1 | Schareyken | litewskie | -- | W latach 1938-45 pisane: Schareiken. |
Szeszki | Kowale Oleckie | 1 | Seesken | litewskie | -- |
|
Szwałk | Kowale Oleckie | 1 | (Klein) Schwalg | pruskie | -- |
|
Wężewo | Kowale Oleckie | 1 | Wensöwen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Eibenau. |
Wierzbianki | Kowale Oleckie | 1 | Wiersbianken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Lichtenhain. |
Zawady Małe | Kowale Oleckie | 1 | Klein Sawadden | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinschwalgenort. |
Zawady Oleckie | Kowale Oleckie | 1* | Sawadden | polskie | (Zawady) | Nazwa w latach 1938-45: Schwalgenort. |
Żydy | Kowale Oleckie | 1 | Sydden | polskie | -- | W latach 1938-45 pisane: Sidden. |
Babki Gąseckie | Olecko | 1* | Babken (bei Gonsken) | polskie | (Babki) |
|
Babki Oleckie | Olecko | 1* | Babken (bei Marggrabowa) | polskie | (Babki) |
|
Biała Olecka | Olecko | 1* | Bialla | polskie | (Biała) |
|
Borawskie | Olecko | 1 | Borawsken | polskie | -- |
|
Borawskie Małe | Olecko | 1 | Klein Borawsken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleindeutscheck. |
Dąbrowskie | Olecko | 1 | Dombrowsken | polskie | -- |
|
Dobki | Olecko | 1 | Dobken | polskie lub pruskie (spolszczone) | -- |
|
Doliwy | Olecko | 1 | Doliwen | polskie | -- |
|
Duły | Olecko | 1 | Dullen | pruskie (osobowe) | -- | |
Dzięgiele Oleckie | Olecko | 1* | Dzingellen | polskie | (Dzięgiele) | Nazwa w latach 1938-45: Dingeln. |
Gąski | Olecko | 1 | Gonsken | polskie | -- |
|
Gordejki | Olecko | 1 | Gordeyken | jaćwiesko-pruskie | -- |
|
Gordejki Małe | Olecko | 1 | Klein Gordeyken | jaćwiesko-pruskie | -- | W latach 1938-45 pisownia: Kleingordeiken. |
Imionki | Olecko | 1 | Prostkergut | hybryda (pol. + niem.) | -- |
|
Jaśki | Olecko | 1 | Jaschken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Jesken. |
Judziki | Olecko | 1 | Judzicken | jaćwieskie (spolonizowane) | -- | Nazwa w latach 1929-45: Wiesenhöhe. |
Kijewo | Olecko | 1 | Kiöwen | polskie | -- |
|
Kukowo | Olecko | 1 | Kukowen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Lenarty | Olecko | 1 | Lehnarten | polskie (osobowe) | -- | Gwarowo: Lenartï. |
Lipkowo | Olecko | 2 | Lindenhof | niemieckie | -- | |
Łęgowo | Olecko | 1 | Lengowen | polskie | -- |
|
Możne | Olecko | 1 | Moosznen | polskie | -- |
|
Olszewo | Olecko | 1 | Olschöwen | polskie | -- |
|
Pieńki | Olecko | 4 | Stobbenort | niemieckie | Stobinort |
|
Plewki | Olecko | 1 | Plöwken | polskie | -- | Gwarowo: Plyfkˊi. |
Pomiany | Olecko | 1 | Pomiannen | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kelchdorf. |
Przytuły | Olecko | 1 | Przytullen | polskie | -- |
|
Raczki Wielkie | Olecko | 1 | Groß Retzken | polskie | -- |
|
Rosochackie | Olecko | 1 | Rosochatzken | polskie | -- |
|
Sedranki | Olecko | 1 | Seedranken | pruskie | -- |
|
Skowronki | Olecko | 3 | Birkenort | niemieckie | -- | |
Szczecinki | Olecko | 1 | Sczeczinken | polskie | -- | Nazwa w latach 1916-45: Eichhorn. |
Ślepie | Olecko | 1 | Schlepien | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Świdry | Olecko | 1 | Schwiddern | polskie | -- | |
Wólka Kijewska | Olecko | 2 | Kiöwenhorst | hybryda (pol. + niem.) | -- | Brak tradycji. Nazwa nawiązuje do pobliskiego Kijewa (p. wyżej), co powojenna nazwa, nadana przez KUNM, zachowuje. |
Zabielne | Olecko | 1 | Sabielnen | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Podersbach. |
Zajdy | Olecko | 1 | Sayden | pruskie | -- |
|
Zatyki | Olecko | 1 | Sattycken | pruskie? | -- |
|
Zielonówek | Olecko | 2 | Grüneberg | niemieckie | -- | |
Barany | Świętajno | 1 | Barannen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Barnen. |
Borki | Świętajno | 1 | Borken | polskie | -- | |
Chełchy | Świętajno | 1 | Chelchen (bei Duneyken) | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kelchen. |
Cichy | Świętajno | 1 | Czychen | polskie | -- |
|
Dudki | Świętajno | 1 | Duttken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Sargensee. |
Dunajek | Świętajno | 1 | Duneyken | słowiańskie | -- | W latach 1938-45 pisane: Duneiken. |
Dworackie | Świętajno | 1 | Dworatzken | polskie | -- |
|
Dybowo | Świętajno | 1 | Diebowen | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Diebauen. |
Giże | Świętajno | 1 | Giesen | słowiańskie | -- | Nazwa ponowiona od wsi Giże w pow. łeckim (gm. Ełk), p. wyżej. |
Gryzy | Świętajno | 1 | Griesen | słowiańskie | -- |
|
Jelonek | Świętajno | 6 | Grünheide | niemieckie | Zielonki |
|
Jurki | Świętajno | 1 | Jurken | polskie | -- |
|
Jurkowo | Świętajno | 3? | Sedan (?) | niejasne | -- | Obecna popegeerowska miejscowość Jurkowo zdaje się odpowiadać obiektowi, widniejącemu na przedwojennych mapach jako Sedan. Na próżno takiej nazwy szukać w przedwojennej polskiej literaturze, u Leydinga czy w ustaleniach KUNM. Nie mam również pojęcia, co ta nazwa mogłaby oznaczać i/lub od czego się wywodzić. W zasadzie jedyną informacją na temat tej osady przed wojną, do której udało mi się dotrzeć, jest hasło w pracy F. Gausego ("Neue Ortsnamen in Ostpreussen seit 1800"), według której powstała ona w 1874 jako Abbau Jenozewski (n. od nazwiska właściciela, nazwisko jest wyraźnie polskie, ale nie wiem do końca jak je rozszyfrować) i była wybudowaniem przynależącym do Sulejek. Dzisiejsza nazwa Jurkowo zdaje się być zupełnie przypadkowa. Potrzebne więcej informacji na temat historii miejscowości i jej nazwy. |
Kije | Świętajno | 6? | Röbel | niemieckie? | Rebel |
|
Krzywe | Świętajno | 1 | Krzywen | polskie | -- |
|
Kukówko | Świętajno | 1 | Kukowken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Leśniki | Świętajno | 1 | Leschnicken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinheinrichstal. |
Mazury | Świętajno | 1 | Masuhren | polskie | -- |
|
Niemsty | Świętajno | 5 | Könitzberg | niemieckie (osobowe) | Kończewko |
|
Nowiny | Świętajno | 1 | Neusaß | niemieckie | -- | Dosłowne tłumaczenie, znane już przed wojną. |
Orzechówko | Świętajno | 1 | Orzechowken | polskie | -- |
|
Pietrasze | Świętajno | 1 | Pietraschen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Petersgrund. |
Połom | Świętajno | 1 | Polommen | słowiańskie | -- |
|
Rogojny | Świętajno | 4 | Rogonnen | osobowe (bałtyckie?) | Rogonie |
|
Rogowszczyzna | Świętajno | 1 | Rogowszisna | polskie | -- |
|
Smolnik | Świętajno | 4 | Theerbude | niemieckie | Terbuda | Przed wojną n. niem. spolszczano fonetycznie jako Terbuda. Nazwa obecna, choć nawiązuje luźno do oryginału, jest sztucznym tworem KUNM. |
Sulejki | Świętajno | 1 | Suleyken | litewsko-jaćwieskie | -- |
|
Świętajno | Świętajno | 1 | Schwentainen | pruskie | -- |
|
Wronki | Świętajno | 1 | Wronken | polskie | -- |
|
Zalesie | Świętajno | 1 | Salleschen | polskie | -- |
|
Bartkowski Dwór | Wieliczki | 2 | Bartkenhof | hybryda (pol. + niem.) | -- | N. majątku nawiązuje do pobliskiej wsi Bartki (niem. Bartken), która w okresie PRL przestała istnieć. |
Cimochy | Wieliczki | 1 | (Groß) Czymochen | słowiańskie (osobowe) | -- |
|
Cimoszki | Wieliczki | 1 | Klein Czymochen | słowiańskie (osobowe) | -- |
|
Gąsiorowo | Wieliczki | 1 | Groß Gonschorowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Klinken. |
Gąsiorówko | Wieliczki | 1 | Klein Gonschorowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinkiöwen. |
Godziejewo | Wieliczki | 6 | Refusowiszna | polskie (osobowe) | Refuzowizna |
|
Guty | Wieliczki | 1 | Gutten | pruskie | -- | Gwarowo: Gutï. |
Jelitki | Wieliczki | 1 | Jelittken | polskie | -- |
|
Kleszczewo | Wieliczki | 1 | Kleschöwen | polskie | -- |
|
Krupin | Wieliczki | 1 | Krupinnen | pruskie? | -- |
|
Krzyżewko | Wieliczki | 1 | Krzysöwken | polskie | -- | Nazwa w latach 1927-45: Kreuzdorf. |
Małe Olecko | Wieliczki | 1 | Klein Oletzko | polskie | -- |
|
Markowskie | Wieliczki | 1 | Markowsken | polskie | -- |
|
Niedźwiedzkie | Wieliczki | 1 | Niedzwetzken | polskie | -- |
|
Norki | Wieliczki | 2 | Nordenburg | niemieckie | -- | Brak tradycji. Po wojnie nadano nazwę nawiązującą do pobliskich Nor (p. niżej). Już przed wojną w niem. te nazwy były powiązane. |
Nory | Wieliczki | 1 | Nordenthal | niemieckie | -- | Nazwa pol. Nory, znana przed wojną, prawdopodobnie powstała ze spolszczenia fonetycznego I członu n. niemieckiej. Autorzy NMP przypisują jej autorstwo Kętrzyńskiemu. |
Nowe Raczki | Wieliczki | 1 | Neu Retzken | polskie | -- |
|
Nowy Młyn | Wieliczki | 1 | Neumühl | niemieckie | -- | |
Puchowica | Wieliczki | 3 | Friedrichsberg | niemieckie | -- |
|
Puchówka | Wieliczki | 1? | Puchowken | polskie | (Puchówko?) |
|
Rynie | Wieliczki | 1 | Ringen | pruskie | -- |
|
Sobole | Wieliczki | 1 | Sobollen | polskie? | -- |
|
Starosty | Wieliczki | 1 | Starosten | polskie | -- |
|
Szeszki | Wieliczki | 1 | Seesken (bei Czymochen) | litewskie | -- |
|
Urbanki | Wieliczki | 1 | Urbanken | polskie | -- | |
Wieliczki | Wieliczki | 1 | Wielitzken | słowiańskie | -- |
|
Wilkasy | Wieliczki | 1 | Willkassen | pruskie | -- | |
Wojnasy | Wieliczki | 1 | Woynassen | polskie (osobowe) | -- |
|
Garbas Drugi | Filipów (woj. podlaskie) | 1* | Garbassen | prusko-jaćwieskie | (Garbas) |
|
Mieruniszki | Filipów (woj. podlaskie) | 1 | Mierunsken | jaćwieskie | -- |
|
Powiat gołdapski
Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Gołdap | Gołdap (miasto) | 1 | Goldap | pruskie | -- |
|
Antomieszki | Banie Mazurskie | 1 | Antmeschken | litewskie | -- |
|
Audyniszki | Banie Mazurskie | 1 | Audinischken | litewskie | -- |
|
Banie Mazurskie | Banie Mazurskie | 1* | Benkheim | pruskie | (Banie) |
|
Borek | Banie Mazurskie | 1 | Borreck | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Bergenwald. |
Brożajcie | Banie Mazurskie | 1 | Broszaitschen | litewskie | -- |
|
Budziska | Banie Mazurskie | 1 | Budzisken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Herbsthausen C. |
Czupowo | Banie Mazurskie | 1 | Schupowen | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Schuppau. |
Dąbrówka Polska | Banie Mazurskie | 1 | Polnisch Dombrowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1904-45: Talheim. |
Gasewo | Banie Mazurskie | 1 | Gassewen | słowiańskie | -- |
|
Grodzisko | Banie Mazurskie | 1 | Grodisko | polskie | -- |
|
Grunajki | Banie Mazurskie | 1 | Gruneyken | pruskie | -- |
|
Gryżewo | Banie Mazurskie | 5 | Griesgirren | litewskie | Gryżgiry |
|
Jagiele | Banie Mazurskie | 1 | Jagellen | bałtyckie | -- |
|
Jagoczany | Banie Mazurskie | 5 | Gleisgarben | pruskie | Glazgarby |
|
Janki | Banie Mazurskie | 1 | Klein Jahnen | polskie | -- |
|
Jeglewo | Banie Mazurskie | 2~3 | Tannenberg | niemieckie | -- | U Leydinga: Jeglijewo, co jest luźnym przekładem nazwy niemieckiej, opartym na gwarowym słowie jeglija "świerk" (zapożyczenie bałtyckie, por. lit. eglė). Ostatecznie nazwa przyjęta w postaci Jeglewo. Niewykluczone, że dodatkowym motywem przyjęcia takiej nazwy mogło być podobieństwo do pobliskiej wsi Jagiele (tak uważa Szcześniak). |
Kierzki | Banie Mazurskie | 1 | Kerschken | polskie | -- | Dawniej też: Kierzek (Teka Toruńska). |
Klewiny | Banie Mazurskie | 1 | Klewienen | litewskie | -- |
|
Kruki | Banie Mazurskie | 1 | Krugken | polskie | -- | W latach 1938-45 pisane: Krucken. |
Kulsze | Banie Mazurskie | 1 | Kulsen | litewskie | -- |
|
Liski | Banie Mazurskie | 1 | Klein Lissen | polskie | -- | Zob. niżej Lisy. |
Lisy | Banie Mazurskie | 1 | Lissen | polskie | -- | W XVI w. obocznie niem. Springborn. |
Maciejowa Wola | Banie Mazurskie | 1 | Matzwolla | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Balschdorf. |
Miczuły | Banie Mazurskie | 1 | Mitschullen | bałtyckie | -- |
|
Mieczkówka | Banie Mazurskie | 1 | Mitschkowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Herbsthausen B. |
Mieduniszki Małe | Banie Mazurskie | 1 | Klein Medunischken | litewskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Medunen. |
Mieduniszki Wielkie | Banie Mazurskie | 1 | Groß Medunischken | litewskie | -- |
|
Nowiny | Banie Mazurskie | 1 | Naujehnen | litewskie | -- |
|
Obszarniki | Banie Mazurskie | 2 | Abschermeningken | litewskie | -- |
|
Owczary | Banie Mazurskie | 4 | Schäferei | niemieckie | Owczarnia |
|
Radkiejmy | Banie Mazurskie | 2 | Radtkehmen | litewskie | -- |
|
Rapa | Banie Mazurskie | 1 | Angerapp | pruskie (hydronimiczne) | -- |
|
Rogale | Banie Mazurskie | 1 | Rogahlen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Gahlen. |
Różanka-Dwór | Banie Mazurskie | 2 | Rosental | niemieckie | (Różanka) | Nie łatwiej byłoby po prostu Różanka? Ten człon dookreślający niczemu tutaj nie służy. |
Sapałówka | Banie Mazurskie | 1 | Sapallen | pruskie | -- |
|
Skaliszkiejmy | Banie Mazurskie | 2 | Skallischkehmen | litewskie | -- |
|
Stadnica | Banie Mazurskie | 3 | Wilhelmshof | niemieckie | -- | |
Stare Gajdzie | Banie Mazurskie | 2 | Alt Ballupönen | litewskie | -- |
|
Surminy | Banie Mazurskie | 1 | Surminnen | pruskie | -- | 1345 Surmynne, 1540 Serminen |
Szarek | Banie Mazurskie | 5 | Zargen | pruskie | Sargi |
|
Ściborki | Banie Mazurskie | 5 | Stobrigkehlen | litewskie | Stobrykiele |
|
Śluza | Banie Mazurskie | 1 | Schleuse | niemieckie | -- | |
Węgorapa | Banie Mazurskie | 1~2 | Försterei Angerapp | pruskie (hydronimiczne) | -- |
|
Widgiry | Banie Mazurskie | 1 | Wittgirren | litewskie | -- |
|
Wierzby | Banie Mazurskie | 6 | Heinrichswalde | niemieckie | Henrychswałd | W Tece Toruńskiej spolszczenie: Henrychswałd. Może dość "ciężkostrawne", ale zdecydowanie lepsze od obowiązującego chrztu KUNM, który jest kompletnie ahistoryczny. |
Wólka | Banie Mazurskie | 1 | Wolken | polskie | -- | Dawniej też: Wesołówko (w XVII w. - 1605 Wessolowken). |
Wróbel | Banie Mazurskie | 1 | Sperling | niemieckie | -- | Nazwa od nazwiska założyciela, Marcina Sperlinga. Przez Mazurów potraktowana dosłownie. |
Zakałcze Wielkie | Banie Mazurskie | 1 | Groß Sakautschen | litewskie (?) | -- |
|
Zawady | Banie Mazurskie | 1 | Sawadden | polskie | -- |
|
Zielony Lasek | Banie Mazurskie | 1 | Grünwalde | niemieckie | -- | U Leydinga obocznie: Nowa Dąbrówka - n. relacyjna do wsi Dąbrówka Polska (p. wyżej). Ta nazwa jednak nie pojawia się nigdzie indziej, a Teka Toruńska podaje n. polską taką, jak obecnie. |
Ziemianki | Banie Mazurskie | 3 | Schönbund | niemieckie | -- | Brak polskiej tradycji. Powojenna nazwa Ziemianki relacyjna, ponowiona od sąsiednich Ziemian (p. niżej). Jest to jednak "chrzest", bez uzasadnienia historycznego. |
Ziemiany | Banie Mazurskie | 1 | Ziemianen | polskie | -- | W latach 1938-45 miejscowość włączona do Kulsz. |
Żabin | Banie Mazurskie | 1 | Groß Szabienen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Stary Żabin | Banie Mazurskie | 1* | Königlich Szabienen | pruskie (spolonizowane) | (Żabin Królewski) |
|
Barcie | Dubeninki | 4 | Thewelkehmen | litewskie | Bordzie |
|
Będziszewo | Dubeninki | 6 | Padingkehmen | litewskie | Padyniszki |
|
Bludzie Małe | Dubeninki | 1 | Klein Bludszen | bałtyckie | -- |
|
Bludzie Wielkie | Dubeninki | 1 | Groß Bludszen | bałtyckie | -- |
|
Błąkały | Dubeninki | 4 | Blindgallen | pruskie/jaćwieskie | Troknie |
|
Błędziszki | Dubeninki | 1 | Blindischken | litewskie | -- |
|
Boczki | Dubeninki | 6~5 | Försterei Budweitschen | litewskie | Budwiecie Leśne |
|
Budwiecie | Dubeninki | 1 | Budweitschen | litewskie | -- |
|
Czarne | Dubeninki | 1 | Czarnen | polskie | -- |
|
Degucie | Dubeninki | 4 | Dagutschen | litewskie | Dagucie |
|
Dubeninki | Dubeninki | 1 | Dubeningken | litewskie | -- |
|
Kiekskiejmy | Dubeninki | 1 | Kögskehmen | litewskie | -- |
|
Kiepojcie | Dubeninki | 4 | Eszergallen | litewskie | Kiepejcie |
|
Kociołki | Dubeninki | 1? | Kotziolken | polskie | (Kociołek?) |
|
Lenkupie | Dubeninki | 1 | Lengkupchen | litewskie | -- |
|
Linowo | Dubeninki | 1 | Linnawen | pruskie? | -- |
|
Łoje | Dubeninki | 1 | Loyen | słowiańskie? | -- |
|
Łysogóra | Dubeninki | 6 | Keppurdeggen | litewskie | Kiepurdegi |
|
Maciejowięta | Dubeninki | 6 | Matznorkehmen | litewskie | Macnaryszki |
|
Markowo | Dubeninki | 1 | Markawen | litewskie (spolszczone?) | -- |
|
Marlinowo | Dubeninki | 1 | Marlinowen | polskie (osobowe) | -- |
|
Meszno | Dubeninki | 4 | Meschkrupchen | litewskie | Mieszkrupie |
|
Orliniec | Dubeninki | 4 | Adlersfelde | niemieckie | Adlerfelt | W Tece Toruńskiej: Adlerfelt. Takie spolszczenie może się wydawać trochę "ciężkostrawne" i nieakceptowalne. Jednak ze względu na pominięcie -s-, stałe ubezdźwięcznione -t i odmienność nazwy (zaświadczone: do Adlerfeltu), mamy do czynienia z faktycznie zasymilowaną, spolszczoną formą i jest ona z pewnością lepsza od sztucznego, KUNMowskiego "Orlińca". |
Ostrowo | Dubeninki | 1 | Ostrowen | polskie | -- |
|
Pluszkiejmy | Dubeninki | 4 | Plautzkehmen | polskie | Płockieny |
|
Pobłędzie | Dubeninki | 1? | Pablindschen | jaćwieskie? | (Poblindzie?) |
|
Przerośl Gołdapska | Dubeninki | 1* | Präroszlehnen | polskie (zlitewszczone) | (Przerośl) |
|
Przesławki | Dubeninki | 1? | Präslauken | litewskie | (Przesławka?) |
|
Redyki | Dubeninki | 1~4? | Reddicken | pruskie | (Radyki?) |
|
Rogajny | Dubeninki | 4 | Rogainen | pruskie | Rogonie |
|
Skajzgiry | Dubeninki | 1 | Skaisgirren | litewskie | -- |
|
Stańczyki | Dubeninki | 4 | Staatshausen | bałtyckie (zniemczone) | Staciówka |
|
Sumowo | Dubeninki | 1 | Summowen | jaćwieskie? | -- |
|
Tuniszki | Dubeninki | 1 | Upidamischken | litewskie | -- |
|
Wobały | Dubeninki | 4 | Pabbeln | litewskie | Pable |
|
Wysoki Garb | Dubeninki | 4 | Auxkallen | litewskie | Uszkalnie |
|
Zawiszyn | Dubeninki | 6 | Katharinenhof | niemieckie | Katrynka | W Tece Toruńskiej spolszczenie Katrynka. Forma obecna jest chrztem nazewniczym, nacechowanym ideologicznie. |
Żabojady | Dubeninki | 1 | Szabojeden | polskie | -- |
|
Żerdziny | Dubeninki | 6 | Serteggen | pruskie lub litewskie | Sertagi |
|
Żytkiejmy | Dubeninki | 1 | Szittkehmen | litewskie | -- |
|
Babki | Gołdap | 1 | Babken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Steinbrück. |
Bałupiany | Gołdap | 1 | Ballupönen | litewskie | -- |
|
Barkowo | Gołdap | 4 | Barkehmen | jaćwieskie | Barkiejmy |
|
Bitkowo | Gołdap | 1 | Bittkowen | pruskie (spolszczone)? | -- |
|
Boćwinka | Gołdap | 1 | Bodschwingken | polskie | -- |
|
Nowa Boćwinka | Gołdap | 1 | Neu Bodschwingken | polskie | -- |
|
Boćwiński Młyn | Gołdap | 1 | Bodschwingken Mühle | polskie | -- | Nazwa w latach 1938–1945: Herandstaler Mühle. |
Botkuny | Gołdap | 1 | Buttkuhnen | litewskie | -- |
|
Bronisze | Gołdap | 1 | Bronischken | polskie | -- |
|
Czarnowo Wielkie | Gołdap | 4 | Groß Jodupp | litewskie | Czarnówko |
|
Dąbie | Gołdap | 4 | Eichenort | niemieckie (tłum. z pol.?) | Dębowo | Teka Toruńska podaje Dębowo jako starszy wariant nazwy Eichenort (możliwe nawet, że forma polska była pierwsza). Obecna nazwa Dąbie jest więc już wtórnym, powojennym spolszczeniem n. niem., ustalonym przez KUNM. |
Dunajek | Gołdap | 1 | (Groß) Duneyken | polskie | -- |
|
Dunajek Mały | Gołdap | 1 | Klein Duneyken | polskie | -- |
|
Dzięgiele | Gołdap | 1 | Dzingellen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Widmannsdorf. |
Galwiecie | Gołdap | 2 | Gehlweiden | litewskie | -- |
|
Gieraliszki | Gołdap | 1 | Gerehlischken | litewskie | -- |
|
Główka | Gołdap | 1 | Glowken | polskie | -- |
|
Górne | Gołdap | 1 | Gurnen | polskie | -- |
|
Grabowo | Gołdap | 1 | Grabowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Arnswald. |
Grygieliszki | Gołdap | 1 | Grilskehmen | litewskie | -- |
|
Jabłońskie | Gołdap | 1 | Jeblonsken | polskie | -- |
|
Jabramowo | Gołdap | 2 | Abrahamsruh | niemieckie | -- | Przyjęta po wojnie postać Jabramowo zdaje się pochodzić od gwarowego Jabram, Jebram (=Abraham). Nie znajduję jednak potwierdzenia przedwojennego dla takiej formy. |
Janowo | Gołdap | 2 | Johannisberg | niemieckie | -- | |
Jany | Gołdap | 1 | Groß Jahnen | polskie | -- | Zob. też Janki (gm. Banie Mazurskie). |
Jeziorki Małe | Gołdap | 1 | Klein Jesziorken | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Kleinschöntal. |
Jeziorki Wielkie | Gołdap | 1 | (Groß) Jesziorken | polskie | -- |
|
Juchnajcie | Gołdap | 4 | Juckneitschen | litewskie | Juknajcie |
|
Jurkiszki | Gołdap | 2 | Jörkischken | bałtyckie | -- |
|
Kalniszki | Gołdap | 1 | Kallnischken | litewskie | -- |
|
Kamionki | Gołdap | 1 | Kamionken | polskie | -- |
|
Kolniszki | Gołdap | 1 | Collnischken | litewskie | -- |
|
Kołkowo | Gołdap | 4 | Kalkowen | pruskie (spolszczone)? | Kalkowo |
|
Konikowo | Gołdap | 3 | Kleeberg | niemieckie | -- | |
Kośmidry | Gołdap | 5 | Kosmeden | pruskie | Kosmedy | Nie wierzę w możliwość pochodzenia tej nazwy od nazw. Kośmider (jak uważa K. Szcześniak). Z całą pewnością mamy tutaj do czynienia z nazwą pruską z członem -meddjan (las), por. (dość jednoznaczny) zapis Kosmedien z 1564. Dlatego też forma ustalona przez KUNM jest nieakceptowalna. W powojennym użyciu (przedwojennej tradycji brak) jest za to zaświadczona forma Kosmedy i to ona moim zdaniem najlepiej oddaje pruski oryginał. |
Kowalki | Gołdap | 1 | Kowalken | polskie | -- |
|
Kozaki | Gołdap | 1 | Kosacken | polskie | -- |
|
Łobody | Gołdap | 5 | Liegetrocken | litewskie | Ligwarki |
|
Marcinowo | Gołdap | 1 | Marczinowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1934-45: Martinsdorf. |
Mażucie | Gołdap | 2 | Masutschen | litewskie | -- |
|
Nasuty | Gołdap | 4 | Nossuten | pruskie | Nosuty | W źródłach przedwojennych: Nosuta lub Nosuty (postać pluralna w Tece Toruńskiej). Forma dzisiejsza jest już nieludowa, ustalona po wojnie. |
Niedrzwica | Gołdap | 2 | Niederwitz | bałtyckie? | -- |
|
Okrasin | Gołdap | 3 | Kettenberg | niemieckie | -- | |
Osieki | Gołdap | 5 | Ostkehmen | litewskie | Ostkiejmy |
|
Osowo | Gołdap | 1 | Ossöwen | bałtyckie (spolszczone?) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Ossau. |
Ostrówko | Gołdap | 1 | Ostrowken | słowiańskie | -- |
|
Pietrasze | Gołdap | 1 | Pietraschen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Rauental. |
Pietraszki | Gołdap | 1 | Petrelskehmen | litewskie | -- |
|
Piękne Łąki | Gołdap | 2 | Schönwiese | niemieckie | -- | Brak znanej mi przedwojennej tradycji. Mimo to, KUNM zdecydowała się na dość nietypowy (jak na nich) krok - uchwaliła dosłowny przekład nazwy (mimo, że generalnie unikano dosłownego spolszczania nazw o niemieckim pochodzeniu). Co było powodem takiego posunięcia, trudno mi powiedzieć - nie znalazłem potwierdzenia istnienia takiego spolszczenia przed wojną (brak w Tece Toruńskiej i innych opracowaniach). Może więc po prostu zatwierdzono formę używaną przez nowych osadników? |
Pogorzel | Gołdap | 1 | Pogorzellen | polskie | -- |
|
Regiele | Gołdap | 1 | Regellen | pruskie | -- |
|
Rostek | Gołdap | 1 | Rosteck | polskie | -- | Nazwa w latach 1826-1945: Schöneberg. |
Rożyńsk Mały | Gołdap | 1 | Klein Rosinsko | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Rożyńsk Wielki | Gołdap | 1 | Groß Rosinsko | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Rudzie | Gołdap | 1 | Rudzien | bałtyckie (spolszczone) | -- |
|
Samoniny | Gołdap | 2 | Samonienen | litewskie | -- |
|
Siedlisko | Gołdap | 6 | Altenbude | niemieckie | Stara Buda | Przed wojną: Stara Buda (zaświadczone już od XVIII w.), dosłowne tłumaczenie n. niemieckiej. Obecna nazwa to sztuczny chrzest KUNM. |
Skocze | Gołdap | 1 | Skötschen | litewskie | -- |
|
Skup | Gołdap | 1 | Hohenbrück | niemieckie | -- | Polska nazwa Skup istniała już przed wojną, obocznie do niemieckiej - potwierdza to Teka Toruńska, a Leyding notuje nawet zniemczony wariant Skuppe. Być może jest to spolszczona nazwa bałtycka (od lit. skūpas "marny, biedny"). |
Sokoły | Gołdap | 1 | Sokollen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Hainholz. |
Suczki | Gołdap | 1 | Sutzken | polskie | -- |
|
Szyliny | Gołdap | 2 | Schillinnen | litewskie | -- |
|
Tatary | Gołdap | 1 | Tartarren | polskie lub litewskie | -- |
|
Użbale | Gołdap | 1? | Uszballen | litewskie | (Użbole?) |
|
Wilkasy | Gołdap | 1 | Wilkassen | pruskie | -- |
|
Wiłkajcie | Gołdap | 2 | Wilkatschen | litewskie | -- |
|
Włosty | Gołdap | 1 | Flösten | słowiańskie? | -- | Nazwa w latach 1938-45: Bornberg. |
Wronki Wielkie | Gołdap | 1 | Groß Wronken | polskie | -- |
|
Wrotkowo | Gołdap | 6 | Friedrichowen | polskie (osobowe) | Frydrychowo |
|
Zatyki | Gołdap | 1 | Satticken | pruskie | -- | Szcześniak objaśnia z pol. (niby "wieś za tykami"). Powątpiewam w tę intepretację - por. Zatyki koło Zalewa. |
Żelazki | Gołdap | 1 | Szielasken | polskie | -- |
|
Powiat węgoborski (węgorzewski)
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Węgorzewo | Węgorzewo | 4 | Angerburg | hybryda (prus. + niem.) | Węgobork |
|
Sobin | Węgorzewo (cz. miasta) | 5 | Karlshöh | niemieckie | Kariusz |
|
Bogumiły | Budry | 3 | Amalienhof | niemieckie | -- | Oboczny wariant w Państwowym Rejestrze Nazw Geograficznych: Laski. Obie nazwy (urzędowa i oboczna) są tworami powojennymi, polskiej tradycji brak. |
Brzozówko | Budry | 1 | Brosowken | polskie | -- |
|
Budry | Budry | 1 | Buddern | pruskie lub litewskie | -- | |
Budzewo | Budry | 4 | Groß Budschen | pruskie lub litewskie | Bucie |
|
Dąbrówka | Budry | 1 | Dombrowken | polskie | -- |
|
Dowiaty | Budry | 1 | Dowiaten | bałtyckie (spolonizowane) | -- | |
Droglewo | Budry | 5 | (Neu) Karlshof | niemieckie | Karolewo | Obecna nazwa Droglewo jest kompletnie sztucznym, nieuzasadnionym chrztem KUNM. Choć przedwojennej tradycji brak, wolę przychylić się do Leydingowej formy Karolewo, jako oddającej n. niemiecką. |
Góry | Budry | 1 | Gurren | pruskie? | -- |
|
Grądy Węgorzewskie | Budry | 1* | Gronden | polskie | -- | Człon Węgorzewskie nadano już po wojnie, dla odróżnienia od innych miejscowości o tej nazwie (zwłaszcza wsi Grądy Kruklaneckie). W razie jego utrzymania, należałoby go zamienić na "Węgoborskie" (p. wyżej Węgorzewo). |
Kaczorowo | Budry | 5~6 | Waldhof | niemieckie | Pasternak |
|
Kaczorówko | Budry | 1 | Katzerowken | polskie | -- |
|
Koźlak | Budry | 3 | Wilhelmshöh | polskie | -- | |
Maryszki | Budry | 4 | Marienwalde | niemieckie | Mariowo | W źródłach niemieckich końca XVIII w. pojawia się forma Mariowen, która z pewnością odzwierciedla formę pol. *Mariowo, będącą spolszczeniem n. niem. Współczesna forma Maryszki (jakby stworzona na wzór nazw bałtyckich z końcówką -iszki/-yszki) jest już powojennym tworem KUNM. |
Mniszki | Budry | 2 | Nonnenberg | niemieckie | -- | |
Olszewo Węgorzewskie | Budry | 1* | Olschöwen | polskie | (Olszewo) | Nazwa w latach 1938-45: Kanitz. |
Ołownik | Budry | 1 | Launingken | pruskie | -- |
|
Ołownik (osada) | Budry | 5 | Alt Eszergallen | litewskie | Stare Eżergale |
|
Pawłowo | Budry | 1 | Paulswalde | niemieckie (tłum. z pol.?) | -- | Kętrzyński podaje dla roku 1570 formę źródłową Pauloua. Może więc postać polska pierwotna? Oprócz tego, źródła niemieckie podają też formy Pawlowen, Paulswolle (ta druga wskazywałaby na oboczną postać pol. Pawłowa Wola?). |
Pietrele | Budry | 1 | Pietrellen | bałtyckie (litewskie?) | -- |
|
Piłaki Małe | Budry | 1 | Klein Pillacken | pruskie | -- |
|
Piotrówko | Budry | 2 | Petersberg | niemieckie | -- | |
Pochwałki | Budry | 5~6 | Friedrichsfelde (bei Launingken) | niemieckie | Ołownik Mały |
|
Popioły | Budry | 1 | Popiollen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Albrechtswiesen. |
Rososze | Budry | 1? | Rossossen | słowiańskie? | -- |
|
Sąkieły Małe | Budry | 2 | Klein Sunkeln | pruskie | -- | |
Sąkieły Wielkie | Budry | 2 | Groß Sunkeln | pruskie | -- | |
Skalisze | Budry | 1 | Skallischen | litewskie | -- |
|
Sobiechy | Budry | 1 | Sobiechen | polskie | -- |
|
Wężówko | Budry | 1 | Wensowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Wensen. |
Więcki | Budry | 1 | Wenzken | polskie | -- | W XVI w. obocznie Więckowice (zapisy dok. Wentzkowitz, Wentzkowaten, Wentzken). |
Wola | Budry | 2~3 | Freyhof | niemieckie | -- | Wcześniejsza nazwa niem. Abbau Freyberg (od nazwiska). Miejscowość założona późno, bo dopiero w 1920. Nadana po wojnie nazwa polska jest tłumaczeniem członu Frey-, który jednak w rzeczywistości odnosi się do nazwiska właściciela. |
Wydutki | Budry | 1 | Storchenberg | niemieckie | -- | Nazwa pol. Wydutki (dawn. też Widutki) spotykana w literaturze już przed wojną, istniała obocznie do niemieckiej. Prawdopodobnie ma bałtyckie pochodzenie, ale przydałyby się dokładniejsze informacje. |
Zabrost Wielki | Budry | 2 | Groß Sobrost | pruskie | -- |
|
Dziaduszyn | Pozezdrze | 5~6? | Charlottenhof | niemieckie | Piłkowskie |
|
Gębałka | Pozezdrze | 1 | Gembalken | polskie | -- | Dawniej też: Gębałówka, Sikory (dok. 1562 Schikorren, Gembalowken). |
Harsz | Pozezdrze | 1 | Haarszen | pruskie | -- |
|
Nowy Harsz | Pozezdrze | 1 | Neu Haarszen | pruskie | -- |
|
Jakunówko | Pozezdrze | 1 | Jakunowken | polskie (osobowe) | -- |
|
Jasieńczyk | Pozezdrze | 4 | Klein Eschenort | niemieckie | Jasinort Mały |
|
Kirsajty | Pozezdrze | 1 | Kirsaiten | pruskie | -- | Nazwa osady ponowiona od pruskiej nazwy jez. Kirsajty. |
Krzywińskie | Pozezdrze | 1 | Krzywinsken | polskie | -- |
|
Kuty | Pozezdrze | 1 | Kutten | pruskie | -- | N. wsi ponowiona od hydronimu Kuta (niem. Kutte) - nazwa czterech jezior: Biała, Czarna, Krzywa i Głęboka Kuta. |
Okowizna | Pozezdrze | 1 | Numeiten | pruskie | -- |
|
Pieczarki | Pozezdrze | 1 | Pietzarken | polskie | -- |
|
Piłaki Wielkie | Pozezdrze | 1 | Groß Pillacken | polskie | -- |
|
Pozezdrze | Pozezdrze | 1 | Possessern | pruskie | -- |
|
Przerwanki | Pozezdrze | 1 | Przerwanken | polskie | -- |
|
Przytuły | Pozezdrze | 1 | Przytullen | polskie | -- |
|
Radziszewo | Pozezdrze | 4 | Karlsfelde | niemieckie | Karłówka |
|
Róg | Pozezdrze | 1 | Roggen | polskie | -- | |
Sapieniec | Pozezdrze | 3 | Karlsberg | niemieckie | -- | Brak przedwojennej polskiej tradycji. Nadana po wojnie nazwa pol. Sapieniec (u Leydinga podobnie - Sapinek) nawiązuje do przepływającej nieopodal rzeczki Sapiny (niem. Sapine Fließ). |
Skłodowo | Pozezdrze | 1 | Sklodowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kloden. |
Stręgielek | Pozezdrze | 1 | Klein Strengeln | pruskie | -- | 1550 Strenglinchen, Klein Strengel. Nazwa ponowiona od jeziora, zob. też Stręgiel (gm. Węgorzewo). |
Wilkus | Pozezdrze | 1 | Wilkusmühle | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Wyłudy | Pozezdrze | 1 | Willuden | pruskie | -- |
|
Zdorkowo | Pozezdrze | 1 | Sdorkowen | polskie (osobowe)? | -- |
|
Biedaszki | Węgorzewo | 1 | Biedaschken | polskie | -- |
|
Brzozowo | Węgorzewo | 1 | Brosowen | polskie | -- |
|
Czerwony Dwór | Węgorzewo | 2 | Rothof | niemieckie | -- | |
Dąbrówka Mała | Węgorzewo | 1* | Klein Dombrowken | polskie | (Dąbrówka) |
|
Dłużec | Węgorzewo | 4 | Langbrück | niemieckie | Lembruk | Przed wojną: Lembruk, Długimost. Postać Dłużec jest sztuczna, stworzona po wojnie przez KUNM. Chociaż Teka Toruńska zna dosłowną kalkę n. niem. (Długimost), to jednak wybieram postać spolszczoną fonetycznie jako częstszą i notowaną już od końca XVIII w. (u Goldbecka). |
Guja | Węgorzewo | 1 | Groß Guja | pruskie | -- |
|
Nowa Guja | Węgorzewo | 1 | Neu Guja | pruskie | -- | Osada wchłonęła również dwór o nazwie Szymanowizna al. Guja Mała (niem. Klein Guja), warty uwagi ze względu na starą oboczną polską nazwę (która po wojnie została uznana za oficjalną). Dziś wciąż ta dawna miejscowość znajduje się w pewnym oddaleniu od Nowej Gui, może więc warto by przywrócić jej nazwę na mapę? |
Jakunowo | Węgorzewo | 1 | Jakunowen | litewsko-polskie | -- |
|
Janówko | Węgorzewo | 2 | Johanneshof | niemieckie | -- | Miejscowość młoda, założona dopiero w 1905 r., stąd brak tradycyjnej polskiej nazwy. |
Jerzykowo | Węgorzewo | 2 | Georgenau | niemieckie | -- | Brak polskiej tradycji, u Leydinga Jurkówko. Wybudowanie założone w 1861 przez Adolfa Hintza, pierwotnie miało nazywać się Abbau Hintz. |
Kal | Węgorzewo | 1 | Kehlen | pruskie | -- |
|
Kalskie Nowiny | Węgorzewo | 2? | Kehlerwald | hybryda (prus. + niem.) | -- | Brak polskiej tradycji. Co prawda, Chojnacki podobną nazwę Dowiaterwald (pol. powoj. Dowiackie Nowiny, dziś osada nie istnieje) oddał jako Dowiacki Las, co sugerowałoby formę "Kalski Las" dla tej miejscowości, jednak nikt takiej nazwy wprost nie zaświadcza. Poza tym, Chojnacki to już źródło późne (stworzone w czasach II Wojny Światowej w oparciu jedynie o literaturę) i nie zawsze w pełni wiarygodne. Nazwa Kalskie Nowiny jest o tyle ciekawa, że zdaje się zawierać w sobie gwarowe ap. nowina "pole wzięte po raz pierwszy pod uprawę, najczęściej po wykarczowanym lesie" (co ma sens, gdyż mamy do czynienia z osadą założoną pośród lasu, zapewne drogą karczunku). Nie wiadomo jednak, czy jest to nazwa, która zaistniała spontanicznie wśród ludu (nic na to nie wskazuje), czy utworzona sztucznie (KUNM potrafił nawiązywać do realiów gwarowych). Niemniej, w obliczu braku tradycji, chyba nie ma co zmieniać - najważniejsze, że zachowano nawiązanie do pruskiej nazwy pobliskiej wsi Kal. |
Kamień | Węgorzewo | 2 | Stein | niemieckie | -- |
|
Kamionek Wielki | Węgorzewo | 4 | Ziegelei Steinort | niemieckie | Sztynort-Cegielnia | Dawniej cegielnia i stacja kolejowa, należąca do Sztynortu. Obecna nazwa Kamionek Wielki jest nieuprawniona - nie wprowadził jej KUNM, podejrzewam że jest to przejściowa powojenna nazwa Sztynortu, która po wprowadzeniu ustaleń KUNM została przez ludność napływową przeniesiona na mniejszą osadę. Nie można też wykluczyć, że wynika ona z nieporozumienia (pomyłka z Kamionkiem Wielkim koło Elbląga, o tej samej niem. nazwie Groß Steinort. Jedynym uprawnionym historycznie wyjściem jest nazywanie tej osady Sztynort-Cegielnia. |
Karłowo | Węgorzewo | 1 | Karlswalde | niemieckie | -- | U Leydinga obocznie: Rydzowska Wola, od pobliskiej wsi i jeziora Rydzówka (p. niżej). Żadne inne źródło nie potwierdza takiej formy, a większość przedwojennych opracowań podaje nazwę zgodną z obecną (w Tece Toruńskiej miejscowość notowana jako nieposiadająca polskiej nazwy). |
Kietlice | Węgorzewo | 1 | Kittlitz | bałtyckie (osobowe) | -- | Pierwotnie niem. Groß Mauer (1572) - n. od jeziora Mamry, nad którym osada leży. Co do nazwy Kietlice (niem. Kittlitz, dawn. też Kicklitz) - pochodzi ona od nazwiska, prawdopodobnie o bałtyckim rdzeniu. |
Klikucie | Węgorzewo | 3 | Wilhelmsberg | niemieckie | -- |
|
Klimki | Węgorzewo | 1 | Klimken | polskie | -- | W XVI w. obocznie Tieselswohl (1560), co Kętrzyński interpretuje jako *Tyslowa Wola (od nazw. Tiesel - spolszczone *Tysel?). |
Kraski | Węgorzewo | 2 | Engelsteinshöh | niemieckie | -- | Pierwotnie (ok. 1836): Abbau Kraska (od nazwiska założyciela), stąd nazwa powojenna. |
Łabapa | Węgorzewo | 4 | Labab | pruskie | Łabap |
|
Łęgwarowo | Węgorzewo | 1 | Lingwarowen | pruskie (spolonizowane) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Berglingen. |
Maćki | Węgorzewo | 3 | Schönbrunn | niemieckie | -- |
|
Mamerki | Węgorzewo | 2 | Mauerwald | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Matyski | Węgorzewo | 2~5? | Steinhof (bei Angerburg) | hybryda (prus. + niem.) | (Matyszczyki?) | Wg niemieckich źródeł internetowych, osada założona w 1844 roku, pierwotnie nazywała się Abbau Matiszig od nazwiska założyciela (pol. Matyszczyk?). Do tego faktu wyraźnie nawiązuje podawana przez Leydinga polska nazwa Matyszczyki, co KUNM zmodyfikował do postaci Matyski. Nie ma przedwojennej polskojęzycznej tradycji, na której można byłoby się oprzeć, więc też trudno mi ocenić zasadność tego ruchu, ale wydaje mi się, że forma używana przez Leydinga byłaby bardziej zasadna w kontekście historii miejscowości. |
Ogonki | Węgorzewo | 1 | Ogonken | polskie (zepsute z prus.) | -- |
|
Parowa | Węgorzewo | 3 | Birkental | niemieckie | -- | |
Pasternak | Węgorzewo | 5 | Waldhof | niemieckie | Leśniki |
|
Perły | Węgorzewo | 1 | (Alt) Perlswalde | niemieckie (osobowe) | -- |
|
Pilwa | Węgorzewo | 1 | Pilwe | pruskie | -- |
|
Pniewo | Węgorzewo | 1 | Stobben | niemieckie (kalka z pol.)? | -- | Pierwotnie: Klein Mauer (1572), od jez. Mamry (por. Groß Mauer - dziś Kietlice). Od XVII w. notowana forma Pniewen (zniemczenie n. pol). Autorzy NMP przypuszczają, że n. niem. Stobben powstała jako kalka n. pol. (niem. Stobbe = pol. pień), chyba nie ma co tu się doszukiwać pochodzenia pruskiego. Otrębski proponował po wojnie formę Staby (co jest próbą objaśnienia nazwy Stobben jako pruskiej, od stabs "kamień"), co jednak zostało odrzucone przez KUNM wobec istnienia autentycznej, ludowej nazwy Pniewo. |
Prynowo | Węgorzewo | 1 | Prinowen | polskie (kalka z niem.) | -- |
|
Przystań | Węgorzewo | 1 | Pristanien | polskie | -- |
|
Radzieje | Węgorzewo | 6 | Rosengarten | niemieckie | Rozengart |
|
Róże | Węgorzewo | 2 | Rosenhof | niemieckie | -- | |
Różewiec | Węgorzewo | 4 | Rosenstein | niemieckie | Rozensztyn | Przed wojną: Rozensztyn (jedynie u Leydinga hiperpoprawny Rożensztyn), Góry (tylko w Tece Toruńskiej, obocznie do Rozensztyna). Nazwa współczesna, choć nawiązuje do znaczenia n. niem., została sztucznie utworzona przez KUNM. Proponuję powrót do tradycyjnej nazwy Rozensztyn, znanej w praktycznie wszystkich źródłach przedwojennych. Nazwa Góry, chociaż kusząca (bo czystopolska), pojawia się tylko raz w Tece Toruńskiej i jest niepewnego początku (prawdopodobnie istniała krótko), wolę więc jednak zastosować nazwę bardziej rozpowszechnioną. |
Rudziszki | Węgorzewo | 2? | Raudischken | litewskie | -- |
|
Ruska Wieś | Węgorzewo | 1 | Reußen | niemieckie | -- |
|
Ruskie Pole | Węgorzewo | 1 | Reuschenfeld | niemieckie | -- |
|
Rydzówka | Węgorzewo | 1 | Rehsau | pruskie | -- |
|
Rydzówka Mała | Węgorzewo | 1 | Sandhof | niemieckie | -- |
|
Stawiska | Węgorzewo | 1 | Stawisken | polskie (kalka z niem.)? | -- |
|
Stawki | Węgorzewo | 1 | Stawken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Staken. |
Stręgiel | Węgorzewo | 1 | Groß Strengeln | pruskie | -- |
|
Stulichy | Węgorzewo | 1 | Stullichen | polskie (osobowe) | -- | Pierwotnie: Angerapp (1562) - od n. rzeki Węgorapy. |
Suczki | Węgorzewo | 1 | Sutzken | polskie | -- |
|
Surwile | Węgorzewo | 1 | Serwillen | pruskie (odosbowe) | -- |
|
Sztynort | Węgorzewo | 1 | Groß Steinort | niemieckie | -- | Zob. też Kamionek Wielki (prawdopodobnie przejściowa n. Sztynortu po wojnie, dziś mała osada należąca dawniej do Sztynortu). |
Sztynort Mały | Węgorzewo | 1 | Klein Steinort | niemieckie | -- | Dawniej też: Sztynorcik (tylko u Leydinga). |
Tarławecki Róg | Węgorzewo | 3 | Mittenort | niemieckie | (Tarławski Róg) |
|
Tarławki | Węgorzewo | 1 | Taberlack | pruskie | -- |
|
Trygort | Węgorzewo | 1 | Thiergarten | niemieckie | -- | Krótko po wojnie próbowano przechrzcić tę wieś na Zwierzyniec (co jest dosłownym tłumaczeniem n. niem.), ostatecznie jednak przyjęto tradycyjną mazurską formę Trygort. |
Wesołowo | Węgorzewo | 1 | Groß Wessolowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Raudensee. |
Wesołówko | Węgorzewo | 1 | Leopoldshof | niemieckie | -- |
|
Węgielsztyn | Węgorzewo | 1 | Engelstein | niemieckie | -- | Wieś uchodzi za jedną ze starszych osad w okolicy - istniało tu niegdyś grodzisko Prusów (dziś góra Grodzisko na południe od wsi). Niestety, oryginalna pruska nazwa tutejszej osady się nie zachowała, być może jej śladów można by szukać w okolicznych nazwach wodnych - położonego obok wsi jeziora Steinweiken-See (obocznie i wtórnie Engelsteiner-See, obecnie pol. Jez. Węgielsztyńskie, co proponowałbym zmienić na Stęwajki) oraz rzeki Staringhe (ok. 1380), wtórnie Engelsteiner Mühlenfliess (dziś pol. Węgielsztyńska Struga, co postulowałbym zmienić na Staręga). Obie te nazwy wodne (w ich pierwotnych wersjach) mają pruskie pochodzenie. |
Wilkowo | Węgorzewo | 1 | Wilkowen | polskie | -- |
|
Wysiecza | Węgorzewo | 3? | Waldheim | niemieckie | (Rora?) | Brak przedwojennej tradycji. U Leydinga tajemnicza forma Rora, która nawiązuje do nazwiska założyciela majątku, Franza Rohrera (rok zał. 1882). Ze względu na nawiązanie historyczne, zdaje się być nieco lepsza od zupełnie arbitralnej, komisyjnej nazwy "Wysiecza". Być może nawet jest to forma ludowa, utworzona przez autochtonów (niemniej, ze względu na brak dowodów na poparcie tej tezy, wstrzymuję się przed ostateczną decyzją o przywróceniu tej nazwy). Na pewno nie ma z Wysieczą nic wspólnego wymieniana w Tece Toruńskiej i SGKP miejscowość Rora (niem. Rohra) - ta znajdowała się w powiecie ządzborskim, niedaleko Rucianego (kartoteka NMP błędnie odnosi hasło z SGKP do Wysieczy).
|
Zielony Ostrów | Węgorzewo | 3 | Bergenthal | niemieckie | -- | Brak polskiej tradycji. Powojenna n. pol. nawiązuje do pobliskiej miejscowości Werder (dosł. "ostrów"), dziś nieistniejącej, której po wojnie nadano nazwę Czarny Ostrów. |
Powiat rastemborski (kętrzyński)
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Kętrzyn | Kętrzyn (miasto) | 6 | Rastenburg | hybryda (prus. + niem.) | Rastembork |
|
Wichowo | Kętrzyn (miasto) | 5 | Wilhelmshöhe | niemieckie | Wilamówka |
|
Zielnik | Kętrzyn (miasto) | 3 | Langenberg | niemieckie | -- |
|
Korsze | Korsze | 1 | Korschen | pruskie | -- |
|
Kałmy | Korsze (cz. miasta) | 2 | Kollmen | pruskie? | -- |
|
Reszel | Reszel | 1 | Rößel | pruskie | -- |
|
Aptynty | Barciany | 2 | Aftinten | pruskie | -- |
|
Arklity | Barciany | 2 | Arklitten | pruskie | -- | 1359-70 Arkeliten, 1410 Erkeliten. |
Asuny | Barciany | 1 | Assaunen | pruskie | -- | 1352 Assune, 1348-92 Assun, 1419 Assuwnien. |
Barciany | Barciany | 1 | Barten | pruskie | -- |
|
Błędowo | Barciany | 2 | Blandau | pruskie | -- | |
Bobrowo | Barciany | 4 | Bieberstein | niemieckie | Bibersztyn | Polska nazwa powojenna nawiązuje do znaczenia pierwszego członu n. niem., jednak na jednej znanej mi przedwojennej mapie (wydanej ok. 1910 roku) pojawia się forma spolszczona Bibersztyn. Nie napotkałem takiej formy nigdzie indziej, a mapa jest pełna dziwnych nazw, jednak w tym wypadku takie spolszczenie wydaje się być dość naturalne - zresztą szlacheckie nazwisko Biberstein posiada również spolszczoną formę Bibersztyn (do której chyba ta forma ma nawiązywać, chociaż ów małopolski ród nie ma nic z tą wsią ani regionem Prus wspólnego). Uważam więc ten precedens nazewniczy za wartościowy. |
Cacki | Barciany | 3 | Schätzelshöfchen | niemieckie | -- | Zob. też niżej Czaczek. |
Czaczek | Barciany | 3 | Schätzels | niemieckie | -- | Brak tradycji. Ze względu na powiązanie nazw osad Czaczek i Cacki w niem., można było te nazwy ustalić konsekwentnie - np. Czaczkowo i Czaczkówko (Leyding ma: Czaczek i Cackówko, co w erracie poprawia na Cacek i Cacki). Z drugiej strony, ze względu na brak tradycji i małą historyczną wartość tych powojennych nazw, już lepiej chyba zostawić to w spokoju. Ewentualnie można by się przyjrzeć etymologii nazwy Schätzels, której nie udało mi się do końca ustalić, ale wydaje mi się, że jest to po prostu nazwa niemiecka, pochodząca od nazwiska. |
Dębiany | Barciany | 5 | Dombehnen | pruskie | Dombajny |
|
Dobrzykowo | Barciany | 3 | Dawerwalde | niemieckie | -- | Ciekawi mnie geneza członu Dawer- w nazwie niemieckiej, choć raczej mało prawdopodobne by był on pruski, skoro folwark założono dopiero w XVIII w. (wg strony J. Sikorskiego). Ustalona przez KUNM nazwa Dobrzykowo nosi znamiona chrztu pseudosłowiańskiego. U Leydinga trochę inaczej - Doborowo (luźne nawiązanie do fonetyki n. niem.?), ale chyba nie jest to nazwa na tyle wartościowa, by ją przywracać. |
Drogosze | Barciany | 6 | Dönhofstädt | niemieckie | Denhofowo | Przed wojną: Denhofowo (tak u Chojnackiego, u Leydinga zaś - Denowskie, ale to raczej nowotwór). Nazwa oryginalna pochodzi od szlacheckiego rodu Dönhoffów, posiadających tych wieś, którzy również posiadali polskojęzyczną gałąź, pisaną Denhof lub Denhof, stąd tradycyjne spolszczenie Denhofowo. Do dziś głównym zabytkiem wsi jest pałac Denhofów (z powodu którego miejscowość była krótko po wojnie nazywana "Pałacowem"). Urzędowa nazwa Drogosze jest tworem KUNM, pseudodzierżawczym od im. Drogosz (Drogosław), całkowicie sztucznym i ahistorycznym. |
Duje | Barciany | 4? | Doyen | pruskie | Doje (?) |
|
Frączkowo | Barciany | 2 | Fritzendorf | niemieckie | -- | Oboczna n. niem. Fränzkendorf, stąd powojenna n. polska. |
Garbnik | Barciany | 1 | Garbnick | pruskie | -- | |
Garbno | Barciany | 5 | Laggarben | pruskie | Lagarby | 1326 Lagegarbs, 1419 Laggarbe, 1506 Lawgarben. Nazwa o pochodzeniu staropruskim, której nie oddano po wojnie (jedynie nawiązano do drugiego członu). Leyding spolszcza ją jako Lagarwy, przy czym jego -garwy poprawiam na regularne -garby. |
Gęsie Góry | Barciany | 5 | Sansgarben | pruskie | Ząsgarby | Nazwa wsi pruska. Powojenna n. pol. jest jej dosłownym tłumaczeniem, jednak wyznaję zasadę, że nazw pruskich nie powinno się tłumaczyć (kiedy nie ma takiej tradycji), a oddawać fonetycznie. |
Gęsiki | Barciany | 3 | Meistersfelde | niemieckie | -- |
|
Glinka | Barciany | 3 | Friedrichswiese | niemieckie | -- | Pierwotnie (1857): Abbau Lemke (wg źródeł internetowych), od nazwiska założyciela Fryderyka Lemke. Być może powojenna nazwa Glinka została zainspirowana tym nazwiskiem (niby od Lehm = glina?). |
Główczyno | Barciany | 3 | Egloffstein | niemieckie | -- | |
Górki | Barciany | 2 | Berg | niemieckie | -- | |
Gradowo | Barciany | 3 | Althagel | niemieckie | -- | |
Gumniska | Barciany | 5 | Silzkeim | pruskie | Silskajmy | 1533 Sylszkaymm. Nazwa pruska. Po wojnie odstąpiono od jej spolszczenia, nadając nieuzasadnioną n. Gumniska. |
Kąpławki | Barciany | 2 | Kamplack | pruskie | -- | 1338 Campolaukis, 1419 Camplawken, 1421 Kampelauken. |
Kiemławki Małe | Barciany | 2 | Klein Kämlack | pruskie | -- |
|
Kiemławki Wielkie | Barciany | 2 | Groß Kämlack | pruskie | -- | 1340 Kelmelauken, 1419 Kelmelawken. Bardzo stara miejscowość, o staropruskiej nazwie. |
Kolwiny | Barciany | 2 | Kolbiehnen | pruskie | -- | |
Kotki | Barciany | 5 | Krausen | niemieckie | Kruzy |
|
Krelikiejmy | Barciany | 2 | Kröligkeim | pruskie | -- | 1419 Krelekaym, Krelekayn; 1422 Kerlekaym; 1437 Krelecaym, Krelekayn. |
Krymławki | Barciany | 2 | Krimlack | pruskie | -- | 1419 Crymelaken, 1437 Crymmelaken, 1503 Krymlawgk. |
Krzeczewo | Barciany | 5~6 | Sonnenburg | niemieckie | Ząbork | U Leydinga: Ząborek. Choć tradycji brak, forma ta wydaje się być całkiem naturalnym przejęciem n. niem., które mogło zaistnieć już przed wojną. Jedynie hiperpoprawny -borek poprawiam na regularny -bork. Powojenna urzędowa nazwa Krzeczewo jest całkowicie sztuczna i ahistoryczna. |
Kudwiny | Barciany | 2 | Kudwinnen | pruskie | -- |
|
Maciejki | Barciany | 2 | Blumenthal | niemieckie | -- | Oboczna n. niem. Matheshof. Stąd powojenna n. polska. |
Markławka | Barciany | 2 | Marklack | pruskie | (Markławki) |
|
Markuzy | Barciany | 2 | Markhausen | pruskie? | -- | Potrzebne informacje etymologiczne (nazwy z niem. sufiksem -hausen w tym regionie są rzadkością, więc być może jest to jakaś zniemczona n. pruska z rdzeniem mark- "mokry", jak w nazwie Markławki). Tak czy inaczej, nazwa dobrze oddana po wojnie. |
Michałkowo | Barciany | 2 | Langmichels | niemieckie | -- | |
Modgarby | Barciany | 2 | Modgarben | pruskie | -- | 1339 Mudegarben, 1402 Modegarben. |
Mołtajny | Barciany | 2 | Molthainen | pruskie | -- |
|
Momajny | Barciany | 2 | Momehnen | pruskie | -- | 1370-74 Momeyn; 1437 Momeynen, Momeyne. U Kohutka: Momeny, co jest po prostu sztucznym, pisownianym przejęciem n. niem. Forma obecna lepsza. |
Moruny | Barciany | 5? | Maraunen | pruskie | Maruny (?) |
|
Niedziałki | Barciany | 5 | Fünfhuben | niemieckie | Pięć Włók | U Leydinga dosłowne tłumaczenie n. niem. Wydaje się bardziej wartościowe od nazwy obecnej, będącej chrztem KUNM. |
Niedziały | Barciany | 5 | Elisenthal | niemieckie | Elizówka |
|
Nowy Dwór Momajński | Barciany | 2 | Neuhof-Momehnen | niemieckie (relacyjne) | -- | |
Ogródki | Barciany | 5 | Baumgarten | niemieckie | Bągart | Kohutek spolszcza nazwę niemiecką jako Bągart. Możliwe, że jest to po prostu przeniesienie innych "Bągartów", jednak ze względu na prostotę i naturalność tego spolszczenia, nie widzę powodu, aby go tutaj nie zastosować. |
Pastwiska | Barciany | 3 | Milchbude | niemieckie | -- | |
Pieszewo | Barciany | 3 | Petermanns | niemieckie | -- | |
Piskorze | Barciany | 3 | Ludwigshöhe | niemieckie | -- | |
Podławki | Barciany | 2 | Podlacken | pruskie | -- |
|
Radosze | Barciany | 3~2 | Freudenberg | niemieckie | -- |
|
Rodele | Barciany | 1 | Rodehlen | pruskie | -- |
|
Rowy | Barciany | 5 | Rawlack | pruskie | Rawławki |
|
Ruta | Barciany | 3~2 | Rauttershof | niemieckie | -- |
|
Rutka | Barciany | 3~2 | Rauttersfelde | niemieckie | -- | Zob. też wyżej Ruta. |
Rzymek | Barciany | 2? | Romberg | niemieckie? | -- | Potrzebne informacje etymologiczne dot. nazwy niemieckiej. Nazwy z członem Rom- bywały pruskie, aczkolwiek w tym wypadku jest to chyba mało prawdopodobne. |
Silginy | Barciany | 2 | Sillginnen | pruskie | -- | 1402 Swilligen; 1419 Swilgen, Swylgynen; 1528 Schwylgynnen. |
Skandawa | Barciany | 2 | Skandau | pruskie | -- | 1341 Scandow, 1364 Skandow, 1437 Scandaw. |
Skierki | Barciany | 5 | Wehlack | pruskie | Wojławki | 1528, 1575 Waylacken. Nazwa wsi o staropruskim pochodzeniu. Fakt, że nie spolszczono jej po wojnie jest karygodny i należy ten błąd pilnie naprawić. |
Skoczewo | Barciany | 3 | Hermannshof | niemieckie | -- | |
Sławosze | Barciany | 5 | Henriettenfeld | niemieckie | Henryki | U Leydinga: Henryki. Jest to co prawda mocno niedokładna adaptacja nazwy niemieckiej (która pochodzi od żeńskiego imienia Henrietta, nie od "Henryka"), jednak wydaje się lepsza od sztucznej nazwy Sławosze, które jest typowym "pseudosłowiańskim" chrztem KUNM, fałszującym obraz miejscowej toponimii. |
Solkieniki | Barciany | 2 | Solknick | pruskie | -- | Oboczna n. niem. (u Goldbecka): Schwelgeninken. Sądząc po fonetyce, raczej litewskiego pochodzenia (może lituanizacja oryginalnej n. pruskiej?). |
Staniszewo | Barciany | 5 | Albertinhausen | niemieckie | Albertyny | U Leydinga: Albertyny. Mimo braku tradycji, postuluję przywrócenie tej formy, jako że nieźle oddaje n. oryginalną, a w dodatku nazwa obecna jest chrztem pseudosłowiańskim. |
Stary Dwór Barciański | Barciany | 2 | Althof-Barten | niemieckie (relacyjne) | -- | |
Suchawa | Barciany | 5 | Sausgörken | pruskie | Sugieryki |
|
Szaty Małe | Barciany | 2 | Klein Schatten | pruskie? | -- |
|
Szaty Wielkie | Barciany | 2 | Groß Schatten | pruskie? | -- | Potrzebne informacje etymologiczne. |
Święty Kamień | Barciany | 2 | Heiligenstein | niemieckie | -- | |
Taborzec | Barciany | 2 | Taberwiese | niemieckie? | -- | 1528 Tawerwese. Autorzy NMP uważają tę nazwę za niemiecką (od śrdniem. Taverne = "tawerna" + Wiese "łąka"), niemniej rzuca się też w oczy podobieństwo do pruskich nazw typu Tabórz (gm. Łukta) czy Tarławki (niem. Taberlack) w gminie Węgorzewo. Według strony internetowej Jerzego Sikorskiego, osadnictwo wsi było niemieckie. |
Wielewo | Barciany | 5 | Willkamm | pruskie | Wilkajmy | 1533 Wilkeym. Nazwa pruska, należało ją spolszczyć jako Wilkajmy, czego nie uczyniono. |
Wilkowo Małe | Barciany | 2 | Klein Wolfsdorf | niemieckie | -- | |
Wilkowo Wielkie | Barciany | 2 | Groß Wolfsdorf | niemieckie | -- | Ta dawna wieś dziś kompletnie zlała się z Drogoszami i jej nazwa już nie funkcjonuje. Wspominam z przyczyn historycznych. |
Winda | Barciany | 1 | Wenden | pruskie? | -- | Według J. Sikorskiego, nazwa wsi pochodzi od nazwiska komtura pokarmińskiego, Fryderyka von Wendena, choć w kartotece NMP rozważana jest pruska etymologia (w zestawieniu z pruskimi n. os. typu Winde, Windiko). Spolszczenie Winda ludowe, używane już przed wojną, co jest względną rzadkością na tym obszarze. |
Bałowo | Kętrzyn | 1 | Ballau | pruskie | -- |
|
Bałtrucie | Kętrzyn | 2 | Rastenburgswalde | niemieckie (relacyjne) | -- | Pierwotna n. niem. (1836): Abbau Baltrusch, od nazwiska pierwszego właściciela. Do tej nazwy nawiązuje powojenna n. pol. Bałtrucie. |
Banaszki | Kętrzyn | 5 | Bannaskeim | pruskie | Banaszkiejmy |
|
Biedaszki | Kętrzyn | 1 | Groß Neuhof | niemieckie | -- |
|
Biedaszki Małe | Kętrzyn | 1 | Klein Neuhof | niemieckie | -- |
|
Borki | Kętrzyn | 1 | Borken | polskie | -- | |
Brzeźnica | Kętrzyn | 2 | Birkenwerder | niemieckie | -- | U Leydinga: Ostrów (kalka II członu n. niem.), podczas gdy nazwa urzędowa nawiązuje do członu pierwszego. Tak czy inaczej, brak polskiej tradycji. |
Cegielnia | Kętrzyn | 3 | Louisenthal | niemieckie | -- | W Tece Toruńskiej jedynie spolszczony graficznie Luizental. |
Czerniki | Kętrzyn | 4 | Schwarzstein | niemieckie | Szwarcsztyn | Przed wojną: Szwarcsztyn (Teka Toruńska przedstawia wymowę gwarową: Śwarcsztyn z sziakaniem). Choć to forma jednoznacznie kojarząca się z niemczyzną, to jest autentyczna, ludowa i regularnie spolszczona (z substytucją -stein jako -sztyn). Powojenne "Czerniki" to sztuczność. |
Działki | Kętrzyn | 6 | Rastenburgsfelde | niemieckie (relacyjne) | Rastemborska Wieś | Adaptacja n. niem. za Kohutkiem. Lepsze od obecnego chrztu KUNM. |
Filipówka | Kętrzyn | 2 | Philippsdorf | niemieckie | -- | |
Gałwuny | Kętrzyn | 1 | Groß Galbuhnen | pruskie | -- |
|
Gierłoż | Kętrzyn | 4 | Görlitz | słowiańskie (przeniesione)? | Gierlice |
|
Głobie | Kętrzyn | 4 | Glubenstein | hybryda (prus. + niem.)? | Glubsztyn |
|
Gnatowo | Kętrzyn | 2? | Wilhelmshöhe | niemieckie | -- | Pierwotna n. niem. Abbau Gnodt (1836), wg źródeł internetowych. Założycielem wsi był właściciel poczty konnej nazwiskiem Gnodt (z pol. Gnat?). Powojenna nazwa Gnatowo (u Leydinga: Gnatki) wyraźnie nawiązuje do tego faktu. |
Godzikowo | Kętrzyn | 6 | Gisbertshof | niemieckie | Gicbark | W Tece Toruńskiej n. niem. spolszczona jako Gicbark i taką formę postulowałbym przywrócić. Leydingowe Gizwartowo jest również próbą adaptacji n. niem., ale już raczej powojenną. Nazwa współczesna jest sztucznym, pseudosłowiańskim tworem KUNM. |
Góry | Kętrzyn | 3 | Uri | przeniesione? | -- |
|
Grabno | Kętrzyn | 6 | Weitzdorf | niemieckie | Wizdorf |
|
Gromki | Kętrzyn | 3 | Heinrichshöfen | niemieckie | -- | |
Henrykowo | Kętrzyn | 2 | Heinrichssorge | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Stadniki. Jeżeli jednak wierzyć mapom dostępnym w internecie, to nazwa ta dziś odnosi się do zupełnie innego przysiółka (należącego do Wilkowa, bez przedwojennej nazwy niem.), a dawne Heinrichssorge (folwark, wybudowanie wsi Łazdoje) nosi dziś nazwę Henrykowo (zapewne potocznej proweniencji). W przeszłości znajdowała się tu znana stadnina ogierów, stąd powojenna urzędowa nazwa Stadniki. |
Jankowo | Kętrzyn | 4? | Jankendorf | hybryda (pol. + niem.) | Janowo (?) |
|
Jeżewo | Kętrzyn | 4 | Jeesau | pruskie | Jazowo lub Jezowo |
|
Jurki | Kętrzyn | 2 | Georgenberg | niemieckie | -- | |
Karolewo | Kętrzyn | 1 | Karlshof | niemieckie | -- | |
Kaskajmy | Kętrzyn | 4 | Groß Köskeim | pruskie | Kieskiejmy |
|
Katkajmy | Kętrzyn | 2 | Kattkeim | pruskie | -- | Dawna wieś dziś stanowi oficjalnie część Filipówki. Nie wiem, na ile jej nazwa funkcjonuje w obiegu (tabliczki wjazdowej brak), jednak ze względu na jej pruskie pochodzenie jest warta zachowania. |
Koczarki | Kętrzyn | 4 | Kotzargen | polskie | Koczargi |
|
Kotkowo | Kętrzyn | 4~6 | Kotittlack | pruskie | Kotytławki |
|
Kruszewiec | Kętrzyn | 2 | Krausendorf | niemieckie (hybryda?) | -- | W Tece Toruńskiej ledwie spolszczony Kruzendorf, u Leydinga zaś Kruzy. Nazwa niemiecka niejednoznacza - n. os. Krause (imię zasadźcy zapisano jako Niclis Crowse) mogła być zarówno niemiecka, jak i pruska. Uchwalona przez KUNM forma Kruszewiec, mimo że nie jest formą, która mogłaby zaistnieć naturalnie, w jakiś sposób oddaje rdzeń oryginału, toteż nie widzę przesłanek, aby ją zmieniać. |
Kwiedzina | Kętrzyn | 4 | Queden | pruskie | Kwiedy |
|
Langanki | Kętrzyn | 4 | Langanken | pruskie | Łęganka |
|
Linkowo | Kętrzyn | 6 | Schrengen | pruskie | Skrętki |
|
Łazdoje | Kętrzyn | 4 | Laxdoyen | pruskie | Laksdoje |
|
Marszewo | Kętrzyn | 5 | Moritzhof | niemieckie | Morycówka | U Leydinga: Morycówka. Choć przedwojennej polskiej tradycji brak, to spolszczenie n. niem. wydaje się dużo bardziej wartościowe od obowiązującego chrztu KUNM. |
Martiany | Kętrzyn | 1~4 | Mertenheim | niemieckie | (Martyjany) |
|
Mażany | Kętrzyn | 4 | Masehnen | pruskie | Mazyń |
|
Muławki | Kętrzyn | 1 | Muhlack | pruskie | -- | 1419 Mulawken, 1469 Mawlawken. |
Muławski Dwór | Kętrzyn | 1 | Muhlackshof | hybryda (prus. + niem.) | -- | Dawniej też: Muławski Folwark (tylko w Tece Toruńskiej). |
Nakomiady | Kętrzyn | 1 | Eichmedien | pruskie | -- |
|
Nowa Wieś Kętrzyńska | Kętrzyn | 1* | Neuendorf | niemieckie | (Nowa Wieś) | Potocznie po wojnie: Nowa Wieś Duża, w opozycji do Nowej Wsi Małej (p. niżej). Przed wojną nie używano jednak żadnych dookreśleń, w pol. ani w niem. |
Nowa Wieś Mała | Kętrzyn | 1 | Klein Neuendorf | niemieckie | -- | |
Nowy Mikielnik | Kętrzyn | 2 | Neu Mickelnick | pruskie | -- |
|
Nowy Młyn | Kętrzyn | 1 | Neumühl | niemieckie | -- | Po wojnie przejściowo: Niemłyn (nazwa była szeroko używana - przez PKP, miejscowe władze, również notuje ją Leyding jako wariantową). Przytaczam jako ciekawostkę - bardzo osobliwe przejęcie n. niemieckiej. Jest to jednak twór typowo powojenny, a Teka Toruńska notuje formę zgodną z obecną. |
Olchowo | Kętrzyn | 2 | Erlenhof | niemieckie | -- | Mapy i PRNG notują oboczną formę Olszany, zapewne potoczną. Tak czy inaczej, brak tradycji. |
Osewo | Kętrzyn | 4 | Wossau | pruskie | Wosewo |
|
Ostry Róg | Kętrzyn | 2 | Scharfenort | niemieckie | -- | |
Owczarki | Kętrzyn | 4 | Schäferei | niemieckie | Owczarnia Skręcka | W Tece Toruńskiej: Skręcka Owczarnia (człony odwracam, zgodnie z normami współczesnego nazewnictwa urzędowego), człon dookreślający od sąsiedniej wsi Skrętki (dziś Linkowo - zob. wyżej), pozwala odróżnić tę osadę od miejscowości Owczarnia (p. niżej). Postać dzisiejsza (nazwę uchwalono w takiej formie chyba dlatego, aby uniknąć pomyłek z tamtą Owczarnią), choć bliska znaczeniowo, jest już tworem powojennym.
|
Owczarnia | Kętrzyn | 1 | Schäferei | niemieckie | -- | |
Parcz | Kętrzyn | 1 | Partsch | słowiańskie? | -- | Potrzebne informacje etymologiczne. |
Poganowo | Kętrzyn | 6? | Groß Bürgersdorf | niemieckie | (Bagice Wielkie?) |
|
Poganówko | Kętrzyn | 6? | Klein Bürgersdorf | niemieckie | (Bagice Małe?) | Po więcej wyjaśnień, zob. wyżej Poganowo. |
Porębek | Kętrzyn | 4 | Prömbock | pruskie | Prębuk | W Tece Toruńskiej: Prębuk. Tę przedwojenną, ludową formę należałoby przywrócić. Stworzoną przez KUNM formę Porębek trudno uznać za poprawne spolszczenie pruskiego oryginału - widać tu adideację do ap. poręba. |
Pożarki | Kętrzyn | 6 | Pohiebels | polskie | Pohybel | Przed wojną: Pohybel, Pohybły (to drugie jedynie w Tece Toruńskiej). Nazwa o polskim pochodzeniu (choć samo słowo jest zapożyczeniem ruskim), pochodzi od nazwiska właściciela okolicznych dóbr - Jerzego Pohybla. Nie jest do końca jasne, dlaczego postanowiono (mimo polskiego pochodzenia oryginalnej nazwy) po wojnie przechrzcić tę wieś na ahistoryczne "Pożarki". Być może nazwa historyczna budziła u nowych osadników złe skojarzenia? |
Pręgowo | Kętrzyn | 4 | Prangenau | pruskie? | Pręgnowo | Przed wojną: Pręgnowo. Taką postać podają wszystkie źródła przedwojenne (również twardo trzymająca się języka ludowego Teka Toruńska). Po wojnie zmodyfikowano tę nazwę do postaci Pręgowo - i w zasadzie można by uznać, że w zasadzie nie ma co przywiązywać wagi do tej zmiany. Niemniej, opuszczenie -n- w formie Pręgowo diametralnie zmienia charakter nazwy - zaciera bowiem jej odniemiecki charakter (-n- jest refleksem niemieckiego interfiksu -en-), a daje podstawę jako interpretacji jako nazwy słowiańskiej, pochodzącej od ap. pręga (lub n.os. Pręga) - takiej interpretacji dokonali najwyraźniej działacze KUNM, chociaż historia nie dostarcza na nią dowodów. Nazwa pochodzi w rzeczywistości od nazwiska odbiorcy nadania - Hansa Prangego (nazwisko pruskiego pochodzenia?). Leyding przytacza też oboczną postać pol. Pręglewo - być może powstała drogą dysymilacji -ngn- do -ngl-, jednak brak dla niej potwierdzenia przedwojennego. |
Nowa Różanka | Kętrzyn | 4 | Neu Rosenthal | niemieckie | Nowy Rozental |
|
Stara Różanka | Kętrzyn | 4 | Alt Rosenthal | niemieckie | Stary Rozental |
|
Rybniki | Kętrzyn | 3 | Waldsee | niemieckie | -- | |
Salpik | Kętrzyn | 1 | Salpkeim | pruskie | -- |
|
Sławkowo | Kętrzyn | 6 | Reimsdorf | niemieckie | Rynsdorf |
|
Smokowo | Kętrzyn | 4 | Drachenstein | niemieckie | Draksztyn | W Tece Toruńskiej: Drachensztyn, u Leydinga: Draksztyn (co ciekawe, poprawione na Drakocin w erracie). Ponieważ forma używana przez Leydinga wydaje się być bezpośrednim kontynuantem formy Gierszowej, a jest bardziej spolszczona, to wybieram ją w miejsce formy obecnej (co prawda nawiązującej znaczeniowo, ale utworzonej po wojnie). |
Stachowizna | Kętrzyn | 6 | Rehstall | niemieckie | Rymsztal | Przed wojną (w Tece Toruńskiej) osobliwe przejęcie fonetyczne n. niem. w formie Rymśtal. Ponieważ -ś- wydaje się być efektem gwarowego sziakania, postuluję wprowadzenie tej nazwy w formie Rymsztal. Nazwa obecna jest tworem sztucznym, powojennym. Wydaje się luźno nawiązywać do nazwiska osiemnastowiecznego majątku - von Stechowa. |
Strzyże | Kętrzyn | 2? | Streitz | niemieckie | -- | Potrzebne informacje etym. |
Suchodoły | Kętrzyn | 3 | Friedental | niemieckie | -- |
|
Sykstyny | Kętrzyn | 1 | Sixtin | osobowe | -- | Nazwy Sykstyn i sąsiedniego Bałowa (p. wyżej) prawdopodobnie często się mieszały (np. w Tece Toruńskiej nazwy Ballau i Sixtin są traktowane równoznacznie, polski odpowiednik to Bałowo). Sama nazwa Sykstyny pochodzi od dawnego właściciela Bałowa, Hansa Sixtina. |
Trzy Lipy | Kętrzyn | 3 | Rasthöhe | niemieckie (relacyjne) | -- |
|
Ugiertowo | Kętrzyn | 6 | Augarshof | niemieckie | Augurów |
|
Wajsznory | Kętrzyn | 1 | Weischnuren | pruskie | -- |
|
Wilamowo | Kętrzyn | 1 | Wilhelmsdorf | niemieckie | -- |
|
Wilkowo | Kętrzyn | 1 | Wilkendorf | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Windykajmy | Kętrzyn | 4 | Windtkeim | pruskie | Windkiejmy |
|
Wopławki | Kętrzyn | 1? | Woplaucken | pruskie | -- |
|
Wólka | Kętrzyn | 1 | Wolka | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Spittel. |
Wymiarki | Kętrzyn | 3 | Charlottenberg | niemieckie | -- | |
Wymiary | Kętrzyn | 3 | Georgenfelde | niemieckie | -- | |
Zalesie Kętrzyńskie | Kętrzyn | 6? | Hinzenhof | niemieckie | Hińczewo (?) |
|
Babieniec | Korsze | 2 | Babziens | polskie | -- | 1374 Babaten, Babazayn, Babaczin; 1397-99, 1408 Babenicz. Przyjęta przez KUNM wersja spolszczona nawiązuje wyraźnie do tego ostatniego zapisu. Nazwa jest genetycznie pruska, pochodzi od n. jeziora Babienieckiego (1374 Babanczin, Babaczin, Babazcin). Być może poprawniejszą formą spolszczoną (bardziej zgodną z zapisami historycznymi) byłby *Babięcin, ale brak takiej tradycji. |
Błogoszewo | Korsze | 2 | Seeligenfeld | niemieckie | -- | Powojenna n. pol. w bardzo luźny sposób nawiązuje do znaczenia niem. seelig "szczęśliwy, błogosławiony". |
Błuskajmy Małe | Korsze | 2 | Klein Bloßkeim | pruskie | -- | |
Błuskajmy Wielkie | Korsze | 2 | Groß Bloßkeim | pruskie | -- | 1419 Bluskaym, Bloskaymen; 1533 Beloszkaym. |
Bykowo | Korsze | 3~2? | Bollendorf | niemieckie | -- | |
Chmielnik | Korsze | 3 | Henriettenhof | niemieckie | -- | Współczesna, nadana po wojnie nazwa tej osady nawiązuje do uprawianego tu niegdyś chmielu (w czasach PRL jednak zrezygnowano z upraw). |
Długi Lasek | Korsze | 2 | Langwäldchen | niemieckie | -- | |
Dłużec Mały | Korsze | 2 | Klein Langwalde | niemieckie | -- | |
Dłużec Wielki | Korsze | 2 | Klein Langwalde | niemieckie | -- | |
Dubliny | Korsze | 1 | Dublienen | pruskie | -- | |
Dzierżążnik | Korsze | 5 | Vorwerk Scharkeim | pruskie | Sarkajmski Folwark |
|
Dzikowina | Korsze | 2 | Eberstein | niemieckie | -- | Dziś chyba część Tołkin, nie wiem na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. |
Garbno | Korsze | 4 | Lamgarben | pruskie | Lągarb |
|
Giełpsz | Korsze | 2 | Gelbsch | pruskie | -- |
|
Glitajny | Korsze | 2 (1?) | Glittehnen | pruskie | -- | Oboczna n. niem. (w spisie z 1820 r.): Glittainen. Forma ta może wskazywać na istnienie formy spolszczonej Glitajny przed wojną, ale może też być po prostu innym refleksem prus. sufiksu. Starsze zapisy tej nazwy to Glitteinen (1359), Glittenen (1528), Geleteyn (XVIII w.). Chyba na podstawie tej ostatniej formy, Leyding spolszczył tę nazwę jako Glejtyny, ale chyba nie jest to dobra forma. |
Głowbity | Korsze | 2 | Glaubitten | pruskie | -- | 1484 Glawbothen, 1489 Klaubotten. |
Gnojewo | Korsze | 5 | Grützau | niemieckie | Grycewo |
|
Gudniki | Korsze | 1 | Gudnick | pruskie | -- | 1342 Gunthenithen, 1419 Guntheniken, 1533 Gudenicken. |
Gudziki | Korsze | 4 | Godocken | pruskie | Gudoki |
|
Kałwągi | Korsze | 2 | Kaltwangen | pruskie | -- | |
Kamień | Korsze | 2~3 | Goldstein | niemieckie | -- | |
Karszewo | Korsze | 2 | Karschau | pruskie | -- | 1533, 1589 Karszaw. Nazwa pruska. |
Kaskajmy Małe | Korsze | 4 | Klein Köskeim | pruskie | Kieskiejmy Małe | Po więcej wyjaśnień, p. wyżej Kaskajmy (gm. Kętrzyn). |
Kowalewo Duże | Korsze | 5 | Gut Wotterkeim | pruskie | Wutrykajmy-Dwór | Po więcej wyjaśnień, p. niżej Kowalewo Małe. |
Kowalewo Małe | Korsze | 5 | Wotterkeim | pruskie | Wutrykajmy |
|
Kraskowo | Korsze | 6 | Schönfließ | niemieckie | Szenfliz | W Tece Toruńskiej miejscowość spolszczona jako Sienfliz (gen. Sienfliza). Nagłosowe Ś- jest wynikiem gwarowego sziakania. |
Krzemity | Korsze | 2 | Kremitten | pruskie | -- | 1427 Crymythen; 1533, 1589 Kremytthen. |
Łankiejmy | Korsze | 1 | Langheim | pruskie | -- |
|
Łękajny | Korsze | 2 | Landkeim | pruskie | -- | Teoretycznie poprawniejsza byłaby forma *Łękajmy (wg prus. -kaims), z drugiej strony z racji braku polskiej tradycji, niech zostanie jak jest. Nie zachwiewa to staropruskiego charakteru nazwy (dla której niestety nie znajduję starych zapisów źródłowych - Gerullis ma jedynie zapisy dla Landkeim w pow. Rybaki, dziś na terenie obw. królewieckiego). |
Marłuty | Korsze | 5 | Mockelkeim | pruskie | Mokielkajmy |
|
Kolonia Marłuty | Korsze | 2* | Marlutten | pruskie | Marłuty | Nie wiem, jaki jest obecny uzus, co do nazwy tego przysiółka. Na mapach Geoportalu jest on zaznaczany jako Kolonia Marłuty. Jednak jest to miano wtórne, wynikające z faktu, że mianem Marłuty zaczęto ahistorycznie nazywać wieś Mokielkajmy, z którą po wojnie połączono ten przysiółek (mimo, że obie miejscowości są wyraźnie od siebie oddzielone). Ten kuriozalny stan rzeczy należałoby naprawić i nazwy Marłuty oraz Mokielkajmy stosować tak, jak nakazuje historia. |
Nunkajmy | Korsze | 2 | Nohnkeim | pruskie | -- | 1419 Nunekaym, Nonekaym 1437 Nonekaym, Nunekaym, Nonekayn. |
Olszynka | Korsze | 3 | Waldriede | niemieckie | -- | |
Parys | Korsze | 4 | Paaris | pruskie | Paryż |
|
Piaskowiec | Korsze | 2 | Sandenberg | niemieckie | -- | |
Płutniki | Korsze | 4 | Plötnick | pruskie | Pletniki |
|
Podgórzyn | Korsze | 3 | Friedrichsthal | niemieckie | -- | |
Podlechy | Korsze | 1 | Podlechen | pruskie | -- |
|
Polany | Korsze | 5 | Annafeld | niemieckie | Annopole | U Leydinga: Annopole. Choć przedwojennej tradycji brak, to taka postać wydaje się całkiem naturalnym tłumaczeniem n. niemieckiej. |
Pomnik | Korsze | 1 | Pomnick | pruskie | -- | 1419, 1422 Pomenik; 1437 Pomenig; 1533 Pomenycken. Nazwa pruskiego pochodzenia, w pol. adideowana do ap. pomnik. |
Prosna | Korsze | 2 | Prassen | pruskie | -- | 1426, 1533 Prasen. Nazwa pruska, związana z ap. prassan "proso". Powojenna nazwa Prosna jest więc podobna do oryginału nie tylko fonetycznie, ale również znaczeniowo. Można by się czepiać zasadności sufiksu -na, ale niech zostanie jak jest. |
Równina Dolna | Korsze | 6 | Unter Plehnen | pruskie | Plejny Niskie | Zob. niżej Równina Górna. |
Równina Górna | Korsze | 6 | Ober Plehnen | pruskie | Plejny Wysokie |
|
Saduny | Korsze | 4~6 | Sdunkeim | pruskie | Dunkiejmy |
|
Sajna Mała | Korsze | 5 | Klein Schrankheim | pruskie | Skrętkiejmy Małe | Po więcej wyjaśnień, zob. niżej. |
Sajna Wielka | Korsze | 5 | Groß Schrankheim | pruskie | Skrętkiejmy Wielkie |
|
Sarkajmy | Korsze | 2 | Scharkeim | pruskie | -- |
|
Sątoczek | Korsze | 6 | Klein Leunenburg | hybryda (prus. + niem.) | Lembork Mały | Po więcej wyjaśnień, p. niżej Sątoczno. |
Sątoczno | Korsze | 6 | Leunenburg | hybryda (prus. + niem.) | Lembork |
|
Słępy | Korsze | 2 | Schlömpen | pruskie | -- | Zapisy pierwotne: Slimpen (1419), Schlimppen (1519), Schlymprau (1533, 1589). Nazwa o staropruskim pochodzeniu. |
Starynia | Korsze | 5 | Groß Altendorf | niemieckie | Stara Wieś |
|
Stawnica | Korsze | 2 | Oberteich | niemieckie | -- | |
Studzieniec | Korsze | 5 | Wormen | pruskie | Wormie | Nazwa pruska, należało oddać ją jako Wormie - tak samo jak w przypadku wsi w gm. Górowo Iławeckie. Nazwa, którą ostatecznie nadana jest całkowicie nieuzasadniona. |
Suliki | Korsze | 5 | Döhrings | niemieckie | Durąg |
|
Suśnik | Korsze | 1 | Sußnick | pruskie | -- | 1481 Sussnicken, 1485 Syssenicken, 1533 Susenicken. |
Tołkiny | Korsze | 2 | Tolksdorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Trzeciaki | Korsze | 2 | Dreihöfen | niemieckie | -- | |
Wandajny | Korsze | 2 | Wendehnen | pruskie | -- | 1418 Wandeyen, 1449 Wendeynen. |
Warnikajmy | Korsze | 2 | Warnikeim | pruskie | -- | 1419 Warnikaym, Wernikaym. |
Wągniki | Korsze | 2 | Wangnick | pruskie | -- | |
Wetyn | Korsze | 2 | Wettin | pruskie? | -- | Potrzebna dokumentacja i informacje etymologiczne. |
Wiklewko | Korsze | 5 | Klein Winkeldorf | hybryda (prus. + niem.) | Wikielkajmy Małe | Po więcej wyjaśnień, p. niżej. |
Wiklewo | Korsze | 5 | Groß Winkeldorf | hybryda (prus. + niem.) | Wikielkajmy Wielkie | Pierwotnie: Wynkilkayme (1444). Nazwa pruska. Wtórnie (od XVI w.) pruski człon -kaims zastąpiono niem. -dorf, co dawało mylne wrażenie nazwy niemieckiej (niby od Winkel - kąt). Po wojnie należało nawiązać do pruskiego oryginału, co uczyniono co najmniej niedokładnie. |
Wygoda | Korsze | 3 | Heinriettenhof | niemieckie | -- | |
Bertyny | Reszel | 2 | Bertienen | pruskie | -- |
|
Bezławecki Dwór | Reszel | 1~4 | Bäslackshof | hybryda (prus. + niem.) | (Bezławski Dwór) | Co do form przymiotnikowych od nazw zakończonych na -ławki, zob. wyjaśnienia pod Tarławecki Róg (gm. Węgorzewo). Poza tym, formę Bezławski Dwór podają materiały przedwojenne. |
Bezławki | Reszel | 1 | Bäslack | pruskie | -- | 1365 Paistlauken, 1402 Bayselawken, 1431 Bayszelawken, 1481 Baislacken. |
Biel | Reszel | 2~3 | Weißensee | niemieckie (zepsute z prus.?) | -- | Niemiecka nazwa osady wbrew pozorom nie jest topograficzna (brak "białego jeziora" w okolicy, do którego mogłaby się odnosić), ale pochodzi od nazwiska zasadźcy, który był Prusem. Możliwe więc, że jest to zniekształcenie (przez adideację) jakiegoś pruskiego antroponimu, niestety dostępne dane historyczne i językowe nie dają możliwości jego zrekonstruowania. Niech więc już zostanie nazwa obecna (polskiej przedwojennej tradycji brak), nadana przez KUNM i nawiązująca do znaczenia niem. Weiß- (chociaż warto zaznaczyć, że w toponimach Biel zwykle nie oznacza "białości", lecz jest to staropolski leksem oznaczający "bagno, mokradło"). |
Czarnowiec | Reszel | 2 | Schwarzenberg | niemieckie | -- | Wg Pospiszylowej, nazwa niem. powstała niejako w opozycji do sąsiedniej wsi Weißensee (p. wyżej Biel). Z drugiej strony, w pobliżu wsi znajduje się również pagórek o nazwie Schwarzer Berg, zwany po polsku Czarnogórą (może więc nazwa osady od pagórka?). Kusi więc, aby zmienić nazwę tej osady na Czarnogóra, ale ponieważ nie jest to nazwa przedwojenna (Leyding podaje datę jej zapisania jako 1948), nie widzę przesłanek, aby tak robić. Przedwojennej tradycji dla osady brak. |
Dębnik | Reszel | 6 | Damerauwald | niemieckie | Dąbrówka Leśna | Przed wojną: Dąbrówka Leśna (tak u Chojnackiego). Jest to swego rodzaju paradoks nazewniczy (masło maślane), ale wynika to w pewnym sensie z formy niemieckiej. Nawet po wojnie osada ta widnieje na niektórych mapach jako Dąbrówka (postać Dębnik, uchwalona przez KUNM, jest zupełnie sztuczna). Nazwa wywodzi się od n. lasu Damerauwald al. Rößeler Damerau, zwanego przez Warmiaków po prostu Dąbrową. |
Grodzki Młyn | Reszel | 2 | Burgmühle | niemieckie | -- | Pierwotnie: Burggrafen Mühle (1370 Burgrefen Mole), w XVII w. obocznie Schloß-Mühle (1656). |
Kępa Tolnicka | Reszel | 5 | Atkamp | pruskie | Otkajmy |
|
Klewno | Reszel | 5 | Klawsdorf | niemieckie (osobowe) | Lakogady |
|
Kocibórz | Reszel | 4 | Kattmedien | pruskie | Katmedy |
|
Leginy | Reszel | 1 | Legienen | pruskie | -- | 1345-48 Laghinen, 1359 Legynen. |
Lipowa Góra | Reszel | 2 | Lindenberg | niemieckie | -- | |
Łabędziewo | Reszel | 1 | Labendzowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1932-45: Schwanau. |
Łężany | Reszel | 4 | Loszainen | pruskie | Lężajny |
|
Mnichowo | Reszel | 5 | Groß Mönsdorf | niemieckie (zepsute z prus.) | Miniajny |
|
Mojkowo | Reszel | 5 | Annahof | niemieckie (osobowe) | Annowo | Wariant potoczny: Annowo (znany u Leydinga i na powojennych mapach, również współczesnych). Jako tłumaczenie n. oryginalnej, wydaje się o wiele bardziej wartościowy od nadanej przez KUNM ahistorycznej nazwy Mojkowo i postuluję jego oficjalne wprowadzenie. |
Niewodnica | Reszel | 6 | Fischbach | niemieckie | Fyśbach |
|
Pasterzewo | Reszel | 4 | Pastern | pruskie? | Pasterz |
|
Pieckowo | Reszel | 4 | Pötschendorf | niemieckie (osobowe)? | Piecki |
|
Pilec | Reszel | 1 | Pülz | pruskie | -- |
|
Plenowo | Reszel | 1 | Plönhöfen | pruskie | -- | 1391 Plowonen. Nazwa pruska, w formie niem. mocno zniekształcona. |
Pudwągi | Reszel | 4 | Posewangen | pruskie | Pozwągi | W Tece Toruńskiej: Pozwągi. Ustalona po wojnie postać Pudwągi jest niepoprawna - brak uzasadnienia dla osnowy Pud- (najstarszy zapis z 1533 głosi: Posewange), tym bardziej należy powrócić do formy historycznej. |
Ramty | Reszel | 1 | Ramten | pruskie | -- | 1340 Ramoten; 1374 Ramothen; 1432 Rampth, Rammaten, Rammoten. |
Robawy | Reszel | 1 | Robawen | pruskie | -- |
|
Siemki | Reszel | 5 | Scharfs | niemieckie | Szarfy |
|
Staniewo | Reszel | 5 | Ottoswalde | niemieckie | Anuty | Brak polskiej tradycji. Nadana po wojnie przez KUNM nazwa Staniewo jest chrztem pseudodzierżawczym, zupełnie niepasującym do tutejszej toponimii. W związku z tym, decyduję się tu na dość kontrowersyjne posunięcie - postuluję bowiem wprowadzenie używanej przez Leydinga formy Anuty, która wprawdzie nie ma nic wspólnego z pierwotną formą niem., ale odnosi się do historii folwarku - nazwisko jego założyciela brzmiało Anhutt (kto wie, być może w początkach istnienia osady nazywano ją Abbau Anhutt, chociaż nie znajduję na to dowodów). Wydaje mi się to dużo wartościowszym mianem niż sztuczna n. pol. Staniewo. Ponadto, "na ucho" sprawia wrażenie nazwy pruskiej, co sprawia że nieźle wpisuje się w lokalną toponimię. |
Stąpławki | Reszel | 1 | (Adlig) Stumplack | pruskie | -- |
|
Śpigiel | Reszel | 1 | Spiegels | osobowe (niemieckie?) | -- |
|
Śpiglówka | Reszel | 1 | Spieglowken | polskie (relacyjne) | -- |
|
Święta Lipka | Reszel | 1 | Heiligelinde | niemieckie | -- |
|
Tolniki Małe | Reszel | 2* | Tollnigk | pruskie | (Tolniki) |
|
Wanguty | Reszel | 4 | Wangutten | pruskie | Węgoty |
|
Widryny | Reszel | 1~4 | Widrinnen | pruskie | (Wydryny?) |
|
Wola | Reszel | 1 | Dürwangen | pruskie | -- |
|
Worpławki | Reszel | 2 | Worplack | pruskie | -- |
|
Wólka Pieckowska | Reszel | 2~3 | Pötschenwalde | niemieckie (hybryda?) | -- |
|
Wólka Pilecka | Reszel | 3 | Stechernsruh | niemieckie | -- | |
Wólka Ryńska | Reszel | 3~2 | Rheindorfshof | niemieckie | -- |
|
Zawidy | Reszel | 2 | Soweiden | pruskie | -- | 1364, 1370 Sowiden; 1400 Sowiten. Nazwa pruska. W początkach swojego istnienia wieś nosiła oboczną nazwę niem. Hohenfeld (1364 Hoenueld). |
Bajorski Gaj | Srokowo | 2 | Bajohrenwalde | hybryda (pol. + niem.) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Blankenwalde. |
Bajory Małe | Srokowo | 1 | Klein Bajohren | polskie | -- | Nazwy w latach 1938-45: Kleinblankenfelde. |
Bajory Wielkie | Srokowo | 1 | Groß Bajohren | polskie | -- | Nazwy w latach 1938-45: Großblankenfelde. |
Brzeźnica | Srokowo | 2 | Birkenfeld | niemieckie | -- | |
Chojnica | Srokowo | 3 | Knipprode | niemieckie | -- | Miejscowość utworzona po I Wojnie Światowej, z podziału gruntu wsi Solanki. |
Goszczewo | Srokowo | 5 | Adolfshof | niemieckie | Adolfowo | U Leydinga i w powojennym potocznym użyciu: Adolfowo. Nie zważając na nieprzyjemne skojarzenia z imieniem Adolf, uważam że należy przywrócić to naturalne spolszczenie n. niem. w miejsce ahistorycznego chrztu pseudoimiennego "Goszczewo". |
Jankowice | Srokowo | 4 | Jankenwalde | hybryda (pol. + niem.) | Jankowo | U Chojnackiego i Leydinga: Jankowo. I taka też forma wydaje się poprawna - sufiks -owice był całkowicie obcy toponimii tego regionu. Wydaje się, że motywem nadania takiej nazwy była tylko i wyłącznie chęć uniknięcia pomyłki ze wsią Jankowo w gm. Kętrzyn (p. tam). Pozostałością starszej formy jest n. Wólka Jankowska (p. niżej). |
Jegławki | Srokowo | 2 | (Alt) Jäglack | pruskie | -- |
|
Kaczory | Srokowo | 3 | Fürstenwalde | niemieckie | -- | |
Kałki | Srokowo | 3 | Sechserben | niemieckie | -- |
|
Kąty | Srokowo | 3~2 | Langeneck | niemieckie | -- | |
Kolkiejmy | Srokowo | 2 | Kollkeim | pruskie | -- | 1419 Kolkaym, 1528 Culkaym. |
Kosakowo | Srokowo | 3 | Marienthal | niemieckie | -- | Przysiółek Lipowo wydzielony z Kosakowa, bez własnej nazwy przed wojną. |
Księży Dwór | Srokowo | 2 | Fürstenhof | niemieckie | -- | |
Lesieniec | Srokowo | 2 | Waldenthal | niemieckie | -- | |
Leśniewo | Srokowo | 4 | Fürstenau | niemieckie | Fersztynowo | Według Kohutka pol. Fersztynowo. Wydaje się, że obecna nazwa Leśniewo zdaje się nawiązywać do starszych zapisów nazwy niem. typu Forstenaw (1422), które zinterpretowano jako pochodzące od Forst "obszar leśny". Nie jestem pewien, co do słuszności takiego wywodu, a poza tym skoro istnieje kohutkowe spolszczenie, wolę zastosować je zamiast nowotworu KUNM. W obecnym nazewnictwie ponadto rzuca się w oczy pewna niekonsekwencja, gdyż nazwę osady Fürstenhof (pochodną od tej wsi), przetłumaczono już dosłownie jako Księży Dwór, nawiązując wyraźnie do znaczenia niem. Fürst. |
Leśny Rów | Srokowo | 3 | Ivenhof | niemieckie | -- |
|
Łęknica | Srokowo | 5 | Löcknick | pruskie | Lekniki | 1370-74, 1373 Lekeniken; 1586-87 Lekenigk. Nazwa pruska. Uchwalonej po wojnie formy Łęknica nie można uznać za jej poprawną adaptację. |
Marszałki | Srokowo | 2 | Marschallsheide | niemieckie | -- | Nazwa niem. pochodzi od n. terenowej lasu Marschalls Heide, po polsku zwanego Jezierski Bór (nazwa urzędowa KUNM) lub Czarny Bór (nazwa ludowa, zapisana przez Leydinga w 1928 roku). |
Mazurkowo | Srokowo | 2? | Masurhöfchen | hybryda (pol. + niem.) | -- | U Chojnackiego: Mazurski Dworek. Nie wydaje mi się, by był to jednak przekaz oparty na użyciu ludowym. Jest to do bólu dosłowne przetłumaczenie n. niemieckiej, a powojenna forma Mazurkowo też oddaje ją dobrze. |
Mintowo | Srokowo | 5 | Mintwiese | pruskie (zniemczone) | Mintwoje | 1395 Myntewayen. Nazwa pruska, wtórnie z prus. członem -wajas "łąki" skalkowanym jako niem. -wiese. Nadana po wojnie polska nazwa oddaje tylko rdzeń nazwy. Lepiej byłoby bliżej nawiązać do pruskiego oryginału. |
Młynowo | Srokowo | 2 | Adlig Mühlbach | niemieckie | -- | |
Osikowo | Srokowo | 3 | Leitnerswalde | niemieckie | -- | |
Pieczarki | Srokowo | 3 | Bergensee | niemieckie | -- |
|
Podlasie | Srokowo | 3 | Louisenhof | niemieckie | -- | |
Pyszki | Srokowo | 3 | Nordenhof | niemieckie | -- | |
Rybakowo | Srokowo | 3 | Schönthal | niemieckie | -- | |
Rypławki | Srokowo | 2 | Riplauken | pruskie | -- | |
Siemkowo | Srokowo | 5 | Terra | łacińskie | Terka | Folwark szlachecki, ochrzczony przez swojego założyciela łacińskim mianem Terra "ziemia", co Leyding w dość osobliwy sposób spolszczył jako Terka. KUNM nadała tę nazwę sztuczną n. Siemkowo, która nawiązuję do n. os. Siemek (= Siemysł, Siemirad), jest to więc sztuczne nawiązanie do czasów wczesnopolskich. Być może nazwa powstała przez przekształcenie jakiejś funkcjonującej w terenie n. *Ziemkowo (co byłoby częściowym nawiązaniem do znaczenia oryginału), jednak nie znajduję na to żadnych dowodów. Tak czy inaczej, chyba lepiej w miejsce tego nowotwora wrócić do wariantu Leydingowego. |
Silec | Srokowo | 1 | (Adlig) Schülzen | pruskie | -- |
|
Silecki Folwark | Srokowo | 2 (1?) | Schülzen C | pruskie | -- | Po więcej wyjaśnień, p. wyżej Silec. |
Siniec | Srokowo | 5 (4?) | Groß Blaustein | niemieckie | Blusztyn |
|
Sińczyk | Srokowo | 5 (4?) | Klein Blaustein | niemieckie | Blusztyn Mały | Po więcej wyjaśnień, p. wyżej. |
Skandławki | Srokowo | 2 | Skandlack | pruskie | -- | |
Solanka | Srokowo | 2 (1?) | Salzbach | niemieckie | -- | Nazwa pochodna od n. strumienia Salzbach. Według Leydinga (tom II o nazwach terenowych) nazwa Solanka funkcjonowała jako n. rzeczki już w roku 1928 wśród ludności miejscowej. Niewykluczone więc, że takie samo miano nosiła w mowie Mazurów również ta wieś, jednak brak na to bezpośrednich dowodów (Teka Toruńska nie zarejestrowała materiału z tego obszaru). Wieś leżała na obszarze, określanym w spisie z 1820 jako "Polnische Gemeinde" (wraz z miejscowościami Jegławki, Kolkiejmy, Silec, Surwile i Tarławki), więc z pewnością istniała tu polska ludność, a wieś musiała mieć jakąś ludową polską nazwę. Innym śladem mazurskim w tej okolicy jest nazwa położonej obok Solanki górki Kuczka (lud. 1928 Kucka, niem. Kutschen Berg al. Kutschke B.) - nawet jeżeli jest to nazwa genetycznie pruska, to musiała zostać spolonizowana przez Mazurów. |
Sówka | Srokowo | 2 | Eulenhof | niemieckie | -- | |
Srokowo | Srokowo | 6 | Drengfurth | niemieckie | Dryfort |
|
Srokowski Dwór | Srokowo | 5~6 | Drengfurthshof | niemieckie | Dryforcki Dwór | |
Suchodoły | Srokowo | 3 | Friedenthal | niemieckie | -- |
|
Szczeciniak | Srokowo | 2~3 | Stettenbruch | niemieckie | -- | Potrzebne informacje etym. (co do genezy członu Stetten-). Powojenna n. Szczeciniak zdaje się zawierać fonetyczną adaptację rdzenia n. niem. |
Wikrowo | Srokowo | 2 | Wickerau | pruskie | -- | |
Wilcza Wólka | Srokowo | 3 | Friedrichsberg | niemieckie | -- | Powojenna n. osady nawiązuje do pobliskiej wsi Wilczyny. |
Wilczyny | Srokowo | 2 | Wolfshagen | niemieckie | -- | Leśniczówka Wilcze przed wojną należała do Wilczyn, bez wydzielonej nazwy. |
Wólka Jankowska | Srokowo | 3 | Marienwalde | niemieckie | -- | Obecna n. relacyjna nadana po wojnie (tradycji polskiej brak), nawiązuje do starszej, tradycyjnej formy nazwy wsi Jankowice (p. wyżej) - Jankowo. |
Wyskok | Srokowo | 3 | Marienwalde | niemieckie | -- | Brak tradycji. U Leydinga ciekawa nazwa przejściowa Żegadłowo, która nawiązuje do nazwiska założyciela tutejszego folwarku - Friedricha Segadlo (Żegadło?). Ostatecznie KUNM przyjęła n. Wyskok, całkowicie "pustą". |
Wysoka Góra | Srokowo | 2 | Hochberg | niemieckie | -- |
Powiat bartoszycki
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Bartoszyce | Bartoszyce (miasto) | 1 | Bartenstein | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Lidzbarskie Przedmieście | Bartoszyce (miasto) | 2~5 | Heilsberger Vorstadt | niemieckie (relacyjne) | Licbarskie Przedmieście |
|
Stoczki | Bartoszyce (miasto) | 3 | Wilhelmsruh | niemieckie | -- | Nazwa osady, która została włączona w granice miasta. Nie wiem, czy istnieje jeszcze w świadomości mieszkańców. |
Bisztynek | Bisztynek | 1 | Bischofstein | niemieckie | -- |
|
Górowo Iławeckie | Górowo Iławeckie (miasto) | 4 | Landsberg | niemieckie | Landzbark |
|
Sępopol | Sępopol | 4 | Schippenbeil | pruskie | Szępopel |
|
Ardapy | Bartoszyce | 2 | Ardappen | pruskie | -- | 1340 Ardapyn. |
Bajdyty | Bartoszyce | 2 | Beyditten | pruskie | -- | 1390 Baydoyten, 1419 Baydutten. Nazwa pruska, o dość dużej liczbie wariantów - pod koniec XVIII w. pojawia się uproszczona fonetycznie forma Beithen, Bethen, zaś w XVI-XVII w. niejasna Baytthre. |
Barciszewo | Bartoszyce | 2 | Bartelsdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Bertoldsdorf (1342, 1378). Dokumenty znają również zlatynizowaną postać Bartholomei Villa (1345). Obecna nazwa odnosi się (w nieco archaizowany sposób - Barcisz to stpol. zdrobnienie od Bartłomieja) do tego źródłosłowu. |
Bąsze | Bartoszyce | 2 | Bonschen | pruskie | -- | 1419 Pamszen. Pierwotny zapis być może zniekształcony. |
Bezledy | Bartoszyce | 2 | Beisleiden | pruskie | -- | 1338, 1342 Bisleyden; 1350 Byseleyden, 1411-19 Beyseleidin. Przejściowo zaświadczona postać bez drugiego członu - 1340 im Felde Beyse. Nazwa pruska, wg autorów NMP antroponimiczna. Oznaczałoby to, że płynąca przez wieś rzeka Bezleda została nazwana od tej miejscowości (a nie odwrotnie). Rzeka ta przekracza sztuczną granicę państwową i po stronie rosyjskiej nosi sztuczną nazwę "Riezwaja" (Резвая). |
Bieliny | Bartoszyce | 2 | Bellienen | pruskie | -- | |
Borki | Bartoszyce | 1 | Borken | pruskie (spolonizowane)? | -- | 1419 Barken, Borken. Pierwszy zapis może sugerować, że mamy do czynienia z pierwotną nazwą pruską, na gruncie polskim skojarzoną z ap. borek. |
Borki Sędrowskie | Bartoszyce | 2? | Zanderborken | hybryda (niem. + pol.) | -- |
|
Brzostkowo | Bartoszyce | 5 | Brostkersten | pruskie | Brostkiersty (?) | Nazwa oryginalna jest wyraźnie pruska (pierwszy człon jakby od brastan = bród?), jednak nie dysponuję żadnymi opracowaniami, które wyjaśniałyby tę nazwę. Niemniej, przyjętej formy Brzostkowo nie można uznać za poprawne odzwierciedlenie tej nazwy (co najwyżej luźne naśladownictwo fonetyczne I członu). Należałoby to naprawić, ale dla pewniejszego ustalenia właściwej formy potrzebne są informacje etymologiczne i dokumentacja historyczna. |
Bukowo | Bartoszyce | 2 | Buchau | niemieckie | -- | |
Burkarty | Bartoszyce | 2 | Borchertsdorf | niemieckie | -- | 1374 Borkardsdorf, 1377 Burghardsdorf. |
Ceglarki | Bartoszyce | 3 | Ernsthof | niemieckie | -- | Powojenna n. polska odwołuje się do faktu istnienia tutaj cegielni. |
Ciemna Wola | Bartoszyce | 3 | Dietrichswalde | niemieckie | -- | |
Czerwona Górka | Bartoszyce | 5 | Rothgörken | pruskie | Rudogierki | Oryginalna nazwa jest pruska (nie dysponuję dokumentacją hist., poza wątpliwej autentyczności zapisami z internetu - 1570 Rottgeriken), co do II członu por. Suchawa (gm. Barciany, oryginalnie Sawsegerickn, Sausgörken) czy Górki (gm. Stary Dzierzgoń). Przyjęta po wojnie nazwa pol. Czerwona Górka jest co najmniej dziwną decyzją KUNM - człon I przetłumaczono jakby z niemieckiego (Roth "czerwony"), zaś drugi oddano fonetycznie (z adideacją). Nie mogę tej nazwy uznać za akceptowalną - ze względu na pruskie pochodzenie oryginału, należało ją przekalkować fonetycznie jako Rudogierki lub Rudogórki (wariant drugi bardziej przypomina nazwę obowiązującą, ale jest bardziej odległy od oryginału i adideowany). |
Dąbrowa | Bartoszyce | 1 | Damerau | niemieckie (zapoż. z polskiego) | -- | |
Dębiany | Bartoszyce | 5~6 | Lackmedien | pruskie | Lakmedy | 1326 Laukemedien. Nazwa pruska, zaczerpnięta od starej nazwy wielkiego lasu Laukmedjan (niem. Lackmühlwald, 1595 Lackmedien - dosł. "jasny las" lub "polny las"). Ludność warmijska przyswoiła tę pruską nazwę w formie Lakmedy (co zaświadcza Leyding, ale jedynie w kontekście lasu, nie omawianej wsi), o czym niestety dziś się często zapomina (częściej stosuje się nazwę Bisztynieckie Lasy). Niestety, w pochodnej nazwie miejscowej nie uszanowano jej pruskiego źródłosłowu, a jedynie nawiązano do charakteru lasu, co było wielkim błędem. Należy pilnie przywrócić (zarówno tej miejscowości, jak i lasowi) przepiękną staropruską nazwę Lakmedy. |
Dębówko | Bartoszyce | 2 | Eichenbruch | niemieckie | -- | |
Drawa | Bartoszyce | 5 | Groß Sonnenburg | niemieckie | Drawiny |
|
Falczewo | Bartoszyce | 3 | Fauthshof | niemieckie | -- |
|
Galinki | Bartoszyce | 2 | Klein Gallingen | pruskie | -- | Zob. niżej Galiny. |
Galiny | Bartoszyce | 2 | Gallingen | pruskie | -- | 1336 Gallinden, 1374 Galindin. Nazwa wsi pochodzi od plemienia Galindów, którzy zapewne ją założyli (wywędrowawszy do sąsiedniej Barcji). Wobec tego faktu, można było ustalić nazwę wsi jako Galindy, jednak wobec braku polskiej przedwojennej tradycji, niech zostanie jak jest. Najważniejsze, że rdzeń został zachowany. |
Ganitajny | Bartoszyce | 2 | Gomtehnen | pruskie | -- | 1419 Ganiteynen, 1437 Gamteynen. W początkach swojego istnienia, wieś nosiła również oboczną nazwę Pogintenekaim (1352), Pogymtynekaym (1423), również pochodzenia pruskiego. |
Gile | Bartoszyce | 5? | Hilff | pruskie? | Gilwa (?) | Nazwa oryginalna o dość tajemniczym brzmieniu. Leyding spolszcza ją w formie Gilwa, co sugerowałoby pruskie pochodzenie (tylko czy słusznie?). Jeżeli nazwa miałaby być faktycznie tożsama często powtarzającej się n. prus. Gilwa, to warto ją w takiej formie przywrócić. |
Glitajny | Bartoszyce | 2 | Glittehnen | pruskie | -- | 1419 Glitteynen. |
Głomno | Bartoszyce | 2 | Glommen | pruskie | -- |
|
Gromki | Bartoszyce | 5 | Grommels | niemieckie | Gromolec | Pierwotnie niem. Grombholz (1570), Gromholz. Leyding na tej podstawie notuje spolszczenie Gromolec, które może i nie ma potwierdzonego przedwojennego pochodzenia, ale jest na tyle dokładne i autentycznie brzmiące, że warto je przywrócić. |
Gruda | Bartoszyce | 2~3 | Grudshöfchen | niemieckie | -- | |
Jarkowo | Bartoszyce | 5 | Erwienen | niemieckie? | Jerwiny | Nazwę oryginalną Erwienen chyba należy traktować jako niemiecką, pochodzącą od im. Erwin (jednak końcówka -ienen może też wskazywać na pruskie pochodzenie). Tak czy inaczej, Leyding spolszcza ją jako Jerwiny i taką postać warto wprowadzić w miejsce ahistorycznego chrztu "Jarkowo". |
Karolewko | Bartoszyce | 2 | Karolinenhof | niemieckie | -- | U Leydinga spolszczone nieco wierniej jako Karolinek. Tak czy inaczej, brak polskiej tradycji. |
Kicina | Bartoszyce | 5 | Liebhausen | pruskie (zniemczone) | Lipusz | 1340 Lypus, 1356 Lyppuse. Nazwa pruska, stopniowo niemczona do postaci Lipphausen i ostatecznie Liebhausen. Mimo, że Leyding spolszczył ją jako Lipusz, KUNM zdecydowała się zastąpić ten pruski toponim całkowicie nieuzasadnioną nazwą "Kicina". Karygodnie zła decyzja. |
Kiersity | Bartoszyce | 2 | Kirschitten | pruskie | -- | 1357, 1423 Kirsiten. |
Kiertyny Małe | Bartoszyce | 2 | Klein Kärthen | pruskie | -- | Patrz niżej Kiertyny Wielkie. |
Kiertyny Wielkie | Bartoszyce | 2 | Groß Kärthen | pruskie | -- | 1411-19 Kerthin; 1423 Kirthany, Kerthen. |
Kinkajmy | Bartoszyce | 2 | Kinkeim | pruskie | -- | 1444 Kymekaymen. |
Kisity | Bartoszyce | 2 | Kissitten | pruskie | -- | 1342 Kessitten, 1342 Kessiten. |
Klekotki | Bartoszyce | 3 | Charlottenberg | niemieckie | -- | |
Kosy | Bartoszyce | 2 | Quossen | pruskie | -- | Potrzebne informacje etym. i hist. |
Krawczyki | Bartoszyce | 5 | Kraftshagen | niemieckie | Krawtajny | 1374 Craftshain, Crafthain. Na tej podstawie Leyding zapisał spolszczenie Krawtajny - wyraźnie upodobnione do nazw pruskich na -ajny. Być może jest to "na wyrost", ale bywało i tak, że polonizowano w ten sposób również nazwy niemieckie (por. Gronajny, Lichtajny, Fryhajny), dlatego też spolszczenie to wydaje się być wartościowe i warte przywrócenia. Dobrze się też wpisuje w okoliczny krajobraz toponimiczny. |
Kromarki | Bartoszyce | 2 | Kromargen | pruskie | -- | 1404 Karmargen, 1584-85 Crammargen. |
Króle | Bartoszyce | 2 | Königs | niemieckie | -- | Pierwotnie: Königsdorf (1374 Koningisdorf). Przypuszcza się, że König (Koning) to nazwisko pierwszego właściciela. |
Leginy | Bartoszyce | 2 | Legienen | pruskie | -- | |
Lejdy | Bartoszyce | 2 | Legden | pruskie | -- | 1340 Loyden, 1341 Leyde, 1342 Layde. Kohutkowe Legdy to sztuczne, pisowniane przejęcie n. niemieckiej, niewarte zmiany. |
Lipina | Bartoszyce | 3 | (Adlig) Ernsthof | niemieckie | -- | |
Lusiny | Bartoszyce | 2 | Losgehnen | pruskie | -- | 1419 Lusygeyn, Losien; 1423 Lusiein; 1437 Lusygeyn, Lusigeyn. |
Łabędnik | Bartoszyce | 2 | Groß Schwansfeld | niemieckie | -- | W potocznym użyciu często: Łabędnik Duży (w odróżnieniu od Małego, p. niżej). Dziwię się, że uchwalono tę nazwę bez członu Wielki, jak nakazywałaby logika. |
Łabędnik Mały | Bartoszyce | 2 | Klein Schwansfeld | niemieckie | -- | |
Łapkiejmy | Bartoszyce | 2 | Lapkeim | pruskie | -- | 1419, 1437 Lapkaymen (dosł. "lisia wieś"). Chyba lepszym odwzorowaniem byłoby Łapkajmy, ale niech już zostanie jak jest. |
Łojdy | Bartoszyce | 2 | Loyden | pruskie | -- | 1340 Loyden, 1344 Layden. |
Łoskajmy | Bartoszyce | 2 | Loschkeim | pruskie | -- | 1419 Loszekaymen, 1423 Losykaym. |
Markiny | Bartoszyce | 2 | Markienen | pruskie | -- | 1423 Merkyn, Merkinen. Kohutkowe Markieny to do bólu pisowniane przejęcie nowożytnej formy niemieckiej - nazwa obecna spisuje się lepiej. |
Maszewy | Bartoszyce | 5 | Maxkeim | pruskie | Mackajmy | Oryginalna nazwa jest pruska, choć z problematyczną osnową Max- (być może to przekształcenie fonetyczne, a możliwe że nazwa została utworzona przez Prusów od niemieckiego imienia - brak starych zapisów dla wsi nie pozwala wyciągnąć jednoznacznych wniosków). Leyding spolszczył ją jako Mackajny (co poprawiam na poprawniejsze -kajmy), co jednak z niewiadomych przyczyn KUNM zastąpił kompletnie nieuzasadnioną formą "Maszewy". Do zmiany.\ |
Matyjaszki | Bartoszyce | 2 | Mathiashof | niemieckie | -- | |
Merguny | Bartoszyce | 2 | Marguhnen | pruskie | -- |
|
Minty | Bartoszyce | 2 | Minten | pruskie | -- | 1419 Mynthen, 1437 Mynthin. Nazwa pruskiego pochodzenia. W początkach swojego istnienia, wieś nosiła oboczną n. niemiecką Güntersdorf, ta jednak prędko zanikła. |
Molwity | Bartoszyce | 2 | Mollwitten | pruskie | -- | 1321 Molwitten; ok. 1400 Molowyten, Molewyten. |
Nalikajmy | Bartoszyce | 2 | Liekeim | pruskie | -- | 1339 Nalykaymen, 1419 Naliekaymen. Od końcówki XV w. zanik nagłosowego Na- (może wskutek błędnej dekompozycji), por. zapis z 1483 Lykaynen. Na tej podstawie, Leyding spolszczył tę nazwę jako Likajny, ale KUNM słusznie nawiązała do postaci pierwotnej. |
Nuny | Bartoszyce | 2 | Nohnen | pruskie | -- | ok. 1420 Nonen. Nazwa uważana za pruską. Spis Goldbecka z 1789 r. notuje starszą postać nazwy jako Neynyn (i chyba na tej podstawie Leyding spolszczył tę wieś jako Najny), ale nie wiadomo skąd Goldbeck zaczerpnął tego zapisu. |
Okopa | Bartoszyce | 3 | Erdmannshof | niemieckie | -- | U Leydinga: Szaniec. Najwyraźniej mieściły się tu jakieś okopy. |
Osieka | Bartoszyce | 3 | Hermenhagen | niemieckie | -- | |
Parkoszewo | Bartoszyce | 5 | Perkau | pruskie | Parkowo | Nazwa zdaje się pruska (chociaż potrzebna dokumentacja hist. i informacje etym.), należało ją w prosty sposób spolszczyć fonetycznie jako Parkowo, tak jak czyni to Leyding. Stosując chrzest "Parkoszewo", KUNM stworzyła sztucznie nazwę pseudosłowiańską. |
Pasaria | Bartoszyce | 2 | Passarien | pruskie | -- |
|
Perkujki | Bartoszyce | 2 | Perkuiken | pruskie | -- | 1411-19 Perkoyke. |
Piergozy | Bartoszyce | 2 | Perguschen | pruskie | -- | 1423 Pergosen, 1570 Burgusy. Nazwa pruska, zapis Burgusy z 1570 (powtarzający się w 1623-24) - może spolonizowany? |
Piersele | Bartoszyce | 2 | Perscheln | pruskie | -- | 1419 Perscheln; 1423 Perseln, Perselen. |
Pilwa | Bartoszyce | 2 | Pillwen | pruskie | -- | 1411-19 Pilluo, 1423 Pilwo. |
Plęsy | Bartoszyce | 2 | Plensen | pruskie | -- | 1436 Plynsyn. |
Połęcze | Bartoszyce | 6? | Polenzhof | hybryda (słow. + niem.) | Polino | 1385, 1414 Polino; po 1414 Hof Polan; 1492 Polenshof. Pierwotna nazwa najprawdopodobniej słowiańska (polska), późniejszą n. niem. Polenshof można tłumaczyć jako "dwór Polaka". Przyjęta przez KUNM nazwa Połęcze (i podobnie Leydingowy wariant Połęczowo) próbuje naśladować formę niemiecką, jednak najlepiej wrócić do formy najstarszej, autentycznie słowiańskiej. |
Posłusze | Bartoszyce | 2 | Poschloschen | pruskie | -- | 1352-57 Posslussis, 1352/81 Poslussie. |
Rodnowo | Bartoszyce | 2 | Reddenau | pruskie | -- |
|
Sędławki | Bartoszyce | 2 | Sandlack | pruskie | -- | 1356 Sandlaucken. |
Skitno | Bartoszyce | 5 | Skitten | pruskie | Tuskity | 1423 Tuskythen, 1437 Tusekythen. Nazwa pruska, z czasem (trudno powiedzieć jednak kiedy dokładnie - od wczesnego XVI w. do końcówki XVIII w. następuje przerwa w zapisach dot. tej wsi) nagłosowe Tu- odpadło. Być może jest to wynik fałszywej dekompozycji na gruncie niemieckim (błędne skojarzenie Tu- jako dolnoniem. przyimka tu "do"). Postać Skitno opiera się więc na postaci wtórnej, w dodatku jest to polonizacja niedoskonała - niepotrzebne dostawienie nieetymologicznego sufiksu -no. Używana przez Leydinga postać Sykity z kolei utworzona na podstawie zapisu Sykythen z nieznanego źródła (nikt inny nie notuje takiej formy). Najlepiej byłoby chyba powrócić do nietkniętej wpływej niemieckiej postaci Tuskythen i spolszczyć ją jako Tuskity, zgodnie z logiką nazwy Nalikajmy (p. wyżej), gdzie również restytuowano wypadnięty element pierwotnej nazwy pruskiej. |
Sokolica | Bartoszyce | 4 | Falkenau | niemieckie | Falknowo | U Chojnackiego i Leydinga: Falknowo. Co prawda, powojenna nazwa "Sokolica" również oddaje znaczenie n. niemieckiej, to jednak stale trzymam się nazw przedwojennych. |
Solno | Bartoszyce | 2 | Zohlen | pruskie | -- | 1321 Zillin, 1411-19 Solen. Nazwa pruska. |
Sortławki | Bartoszyce | 2 | Sortlack | pruskie | -- | 1374 Sodlawken, Sodelawken, Sodlauken. Zgodnie z tymi najstarszymi zapiskami, Leyding postulował spolszczenie Sodławki. Taka forma byłaby lepsza jako bardziej pierwotna, ale wobec braku tradycji (i faktu, że pruski charakter nazwy pozostaje niezatarty), niech już zostanie jak jest. |
Sporwiny | Bartoszyce | 2 | Sporwienen | pruskie | -- | 1361 Sporweinen, 1374 Sparwynen, 1389 Sparwin. |
Spurgle | Bartoszyce | 2 | Sporgeln | pruskie | -- | 1484 Spurgelyn, 1533 Spergeln. |
Spytajny | Bartoszyce | 2 | Spittehnen | pruskie | -- | 1326 Spiteyn, 1357 Spitteynen. W 1326 zanotowana również oboczna n. niem. Urbach, która jednak szybko zanikła na rzecz pierwotnej nazwy pruskiej. |
Styligi | Bartoszyce | 2 | Stillgen | pruskie | -- | 1419 Stilligen. |
Szczeciny | Bartoszyce | 2 | Stettinnen | pruskie? | -- | Nazwa chyba pruska, jednak potrzebne informacje etymologiczne i dokumentacja hist. Niemieckojęzyczne źródła internetowe podają intrygujące zapisy Stignotignokeim (1437), Standtin (1600), ale nie znajduję dla nich potwierdzenia w dostępnej literaturze. |
Szwarunki | Bartoszyce | 2* | Klein Schwaraunen | pruskie | (Szwaruny Małe) | Zasadniczo uważam, że nie powinno się zdrabniać nazw pruskiego pochodzenia z sufiksami nie spotykanymi normalnie w języku polskim. Poprawniej byłoby ustalić nazwy tych dwu bliźniaczych wsi jako Szwaruny Wielkie i Małe. Jest to jednak błąd, który jeszcze mogę stolerować. |
Szwaruny | Bartoszyce | 2* | Groß Schwaraunen | pruskie | (Szwaruny Wielkie) | 1327 Suarrine, Schwarrune; 1367 Sworun. |
Szylina Mała | Bartoszyce | 5 | Klein Söllen | pruskie | Silno Małe | Zob. poniżej Szylina Wielka. |
Szylina Wielka | Bartoszyce | 5 | Groß Söllen | pruskie | Silno Wielkie | 1338 Siln, 1423 Sillen. Nazwa pruska, jej źródłosłowem jest prus. silā "bór, puszcza (niem. Heide)". Przyjęta przez KUNM forma Szylina jest zbyt zmieniona względem oryginału (jakby niepotrzebnie oparto się na litewskiej postaci tego słowa - šilas, nazwa ta jednak jest pruska, a nie litewska), niedokładne jest również Leydingowe "Salno". Na podstawie najstarszych zapisów utworzyłem polską adaptację tej pruskiej nazwy jako Silno. |
Tapilkajmy | Bartoszyce | 2 | Tappelkeim | pruskie | -- | 1347 Tapilkaym, 1409 Tapilkayme. Przejściowo (XVI-XVII w.) istniała również przekształcona forma Dapplicken (dok. 1570, 1623-24), która ostatecznie zanikła. |
Tolko | Bartoszyce | 1 | Tolks | pruskie | -- | 1570 Tolcks. Nazwa pruska, notowana w formie spolszczonej (zgodnej z obecną) już przed wojną, co rzadkie na tym terenie. |
Trutnowo | Bartoszyce | 2 | Trautenau | pruskie | -- | 1364, 1374, 1390 Trutenow. |
Wajsnory | Bartoszyce | 1~4 | Weischnuren | pruskie | (Wajsznory) |
|
Wardomy | Bartoszyce | 2 | Wordommen | pruskie | -- | 1419 Wordompne. |
Wargielity | Bartoszyce | 2 | Worglitten | pruskie | -- | 1409 Wargelitekayme, 1426 Wargeliten. Nazwa pruska, początkowo z sufiksem -kaims, który z czasem zanikł. |
Wawrzyny | Bartoszyce | 2 | Laurienen | osobowe | -- | Potrzebne informacje historyczne. Miejscowość jednak nie wydaje się stara, więc chyba trudno wywodzić jej nazwę od czegoś innego niż imię Wawrzyniec (Laurentius). Gdyby to jednak była nazwa pruska, lepiej byłoby ją spolszczyć dokładniej jako Lauryny. |
Węgoryty | Bartoszyce | 2 | Wangritten | pruskie | -- | 1427 Wangerithen. |
Wiatrak | Bartoszyce | 2 | Schreibershöfchen | niemieckie | -- | Oboczna n. niemiecka: Windmühlenhaus. Stąd powojenna n. polska. |
Wipławki | Bartoszyce | 2 | Wieplack | pruskie | -- | 1424 Weybelawke, 1493 Wippelawckenn. |
Wirwilty | Bartoszyce | 2 | Wehrwilten | pruskie | -- | 1325 Wirbilt, 1419 Wirwilten. W początkach swojego istnienia wieś nosiła również oboczną nazwę Brinit (1325). Obie nazwy są pruskiego pochodzenia. |
Witki | Bartoszyce | 5 | Aßmanns | pruskie | Osmany | 1345, 1349 Astiems, w XVI w. Asmus, Aßmanß. Jest to nazwa pochodzenia pruskiego, którą po wojnie KUNM zniweczył, nadając wsi kompletnie nieuzasadnioną n. pol. Witki. Leyding spolszczył oryginalną nazwę jako Osmany i taką postać, jako autentycznie zaistniałą, przyjmuję. |
Nowe Witki | Bartoszyce | 5 | Neu Aßmanns | pruskie | Nowe Osmany | Zob. powyżej Witki. |
Wojciechy | Bartoszyce | 3 | Albrechtsdorf | niemieckie | -- | Jednymi z pierwszych właścicielami wsi byli rycerz Santunge - Prus, a także szlachecka rodzina Malgedinów, mająca pruskie korzenie. Niewykluczone więc, że wieś ta mogła mieć jakąś staropruską nazwę - ta niestety nie zachowała się w źródłach historycznych. |
Wojtkowo | Bartoszyce | 5 | Markhausen | niemieckie? | Markuzy |
|
Wola | Bartoszyce | 1 | Groß Wolla | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Großwallhof. |
Wólka | Bartoszyce | 1 | Klein Wolla | polskie | -- |
|
Wyręba | Bartoszyce | 5 | Kraphausen | pruskie | Kropoty | U Goldbecka (1785): Kropothen oder Krapausen oder Kraposen. Wyraźnie mamy tu do czynienia z nazwą pruską, którą należałoby rekonstruować jako *Krap-ūs-/*Krap-ōt. Rdzeń *Krap- był w pruskiej toponimii bardzo produktywny (por. liczne toponimy typu Crapitten, Cropayn, Kropino, Croplauken itp.). Paralelnie istniały formy z dwoma różnymi sufiksami. Na podstawie form Goldbecka, nazwę tę należało spolszczyć jako Kropoty. Niestety, KUNM zniweczyła tę piękną nazwę, zastępując ją kompletnie sztuczną "Wyrębą". Leyding podaje luźno oparte na formie niemieckiej "Chrapuzy". |
Wysieka | Bartoszyce | 5 | Schonklitten | pruskie | Sąklity |
|
Zawiersze | Bartoszyce | 5 | Sauerschienen | pruskie | Zawierszyny | 1423 Seworsynen, 1476 Sawersch, 1521 Sawersin. Może to "czepianie się szczegółów", ale większość zapisów oraz nowożytna forma niem. wskazuje na to, że -īn było w tej pruskiej nazwie sufiksem. Nie należało go więc wyrzucać, lecz ustalić polską formę nazwy jako Zawierszyny. Leyding ma mniej dokładne Surszyny. |
Żydowo | Bartoszyce | 5 | Siddau | pruskie | Sidwa | 1419 Seduwo, 1432 Siddwo, 1494 Sziddaw. Nazwa pruska, przyjęta przez KUNM forma oddaje ją zbyt odlegle, zacierając jej pruski źródłosłów. Nic nie wskazuje na to, aby nazwa ta miała coś wspólnego z Żydami. |
Biegonity | Bisztynek | 2 | Begnitten | pruskie | -- |
|
Dąbrowa | Bisztynek | 1 | Damerau | słowiańskie | -- |
|
Grzęda | Bisztynek | 5 | Sturmhübel | niemieckie | Bomgarby |
|
Janowiec | Bisztynek | 2 | Johannisruhe | niemieckie | -- | |
Kokoszewo | Bisztynek | 5 | Gerthen | pruskie | Giertławki | Pierwotnie: Gertlauken (1358), Gerten alias Hunsfelde (1359). Pierwotna nazwa pruska Gerta-lauks ("kurze pole"), również skalkowana na niemiecki jako Huhnsfelde. Ostatecznie przyjęła się w formie pruskiej bez drugiego członu jako Gerthen. KUNM po wojnie nawiązała do znaczenia n. pruskiej, jednak nazwy pruskie powinno się oddawać fonetycznie, a nie kalkować (chyba, że tradycja mówi inaczej - tutaj takowej brak). Proponuję więc zamiast tego intuicyjne spolszczenie pierwotnej n. prus. jako Giertławki (ewentualnie mogą to też być Gierty, w oparciu o postać nowszą). |
Krzewina | Bisztynek | 2 | Strauchmühl | niemieckie | -- | |
Księżno | Bisztynek | 2 | Fürstenau | niemieckie | -- | W gwarze: Kśežno, Kśenžno. Raczej nie widziałbym tu jednak nazwy przedwojennej (brak danych o przedwojennej n. pol. dla tej wsi), a raczej po prostu przejęcie przez autochtonów powojennej nazwy urzędowej (będącej kalką oryginalnej n. niemieckiej). |
Lądek | Bisztynek | 4 | Landau | pruskie? | Lędowo |
|
Łabławki | Bisztynek | 2 | Lablack | pruskie | -- | U Leydinga forma hist. Labelauke (bez daty). W NMP brak zapisów starszych niż końcówka XVIII wieku. Niemniej, nazwa niewątpliwie pruska i stara. |
Łędławki | Bisztynek | 2 | Linglack | pruskie | (Lędławki) |
|
Mołdyty | Bisztynek | 1~4 | Molditten | pruskie | (Moldyty) |
|
Niski Młyn | Bisztynek | 2 | Niedermühl | niemieckie | -- | |
Nisko | Bisztynek | 2 | Niederhof | niemieckie | -- | Brak tradycji. U Leydinga dokładniejsze tłumaczenie jako Niski Dwór (które może lepiej współbrzmi z Niskim Młynem). |
Nowa Wieś Reszelska | Bisztynek | 2* | Rosenschön | niemieckie | (Nowa Wieś) | Oboczna n. niem. Neudorf, stąd obecna n. polska (z dookreśleniem Reszelska dla odróżnienia od licznych innych "Nowych Wsi"). |
Paluzy | Bisztynek | 1 | Plausen | pruskie | -- | 1355, 1365 Palusen; 1374 Palusin. |
Pleśnik | Bisztynek | 2 | Plößenhof | hybryda (prus. + niem.) | -- | Nazwa relacyjna do sąsiedniej wsi Pleśno (zob. poniżej). Można było tę nazwę ustalić jako Plesieński Dwór tak, aby uniknąć tworzenia dziwnych neologizmów od nazw pruskich. Niemniej, wobec braku tradycji, niech już zostanie jak jest - najważniejsze, że pruski rdzeń nazwy został zachowany. |
Pleśno | Bisztynek | 1 | Plößen | pruskie | -- | 1336 Plesno, 1346 Plesen, 1374 Plesin. |
Prosity | Bisztynek | 2? | Prossiten | pruskie | -- |
|
Sątopy | Bisztynek | 1 | Santoppen | pruskie | -- |
|
Sątopy-Samulewo | Bisztynek | 5 | Bischdorf | niemieckie | Biskupia Wola |
|
Sułowo | Bisztynek | 5 | Schulen | pruskie | Skoły |
|
Swędrówka | Bisztynek | 3 | Zandersdorf | niemieckie? | (Sędrówka) |
|
Troksy | Bisztynek | 2 (1?) | Truchsen | pruskie | -- |
|
Troszkowo | Bisztynek | 3 (1?) | Klackendorf | niemieckie | -- |
|
Unikowo | Bisztynek | 6 | Glockstein | pruskie | Knoksztyn |
|
Warmiany | Bisztynek | 5 | Schönwalde | niemieckie | Warmin | Wieś powstała na polu o nazwie Ermen (1358). Jest to nazwa wyraźnie pruska, związana zapewne z nazwą plemienia Warmów, od których wzięła swoją nazwę Warmia (niem. Ermland). KUNM wyraźnie nawiązała do tego źródłosłowu, jednak formy Warmiany nie można uznać za poprawne odzwierciedlenie tej pruskiej nazwy, ze względu na sufiks. -any, który zbyt oddala tę polską formę od oryginału. Proponuję powrót do proponowanej przez Leydinga formy Warmin, z mniej "inwazyjnym" sufiksem -in. |
Winiec | Bisztynek | 5 | Wienken | pruskie | Winki | Nazwa uważana za pruską, należało ją spolszczyć dokładniej. U Leydinga naturalnie brzmiące spolszczenie Winki. |
Wojkowo | Bisztynek | 5 | Heinrichsdorf | niemieckie | Henrykowo | Powojenna n. pol. Wojkowo jest typowym chrztem pseudodzierżawczym, sztucznie utworzonym od staropolskiego imienia Wojek. Pospiszylowa podaje, że w potocznym powojennym użyciu funkcjonowało spolszczenie n. niem. jako Henryków lub Henrykowo i taka forma zdaje się o wiele bardziej wartościowa. |
Wozławki | Bisztynek | 1 | Wuslack | pruskie | -- | 1343-49 Wuselauke, 1355 Wuselauken, Wuselawken. Nazwa pruska, w XIV w. konkurującą z nazwą niem. Frischenbach (1343-49 Vrischembach), która jednak prędko zanikła. |
Augamy | Górowo Iławeckie | 2 | Augam | pruskie | -- | 1419 Ougam, 1423 Owgam, 1495 Augamen. |
Bądle | Górowo Iławeckie | 2 | Bandels | pruskie | -- | 1354 Bandelin, Bandelien; 1362 Bendeln. |
Bądze | Górowo Iławeckie | 2 | Bensen | pruskie? | -- | 1423 Bensus. Pochodzenie nazwy jest niepewne - Przybytek wywodzi od niemieckiej n. os. Bense, Benzo, ale dopuszcza też możliwość pruskiego pochodzenia (zgodnie z tym, co podaje Gerullis). Nazwę można było spolszczyć dokładniej, np. jako Bęsy, jednak forma obecna też można uznać za dopuszczalną. |
Bukowiec | Górowo Iławeckie | 2 | Buchholz | niemieckie | -- | U Kohutka: Bukowo, ale raczej zmiana nie warta zachodu. Wątpię, aby kohutkowa forma miała jakieś pokrycie w rzeczywistości. |
Czyprki | Górowo Iławeckie | 1 | Zipperken | polskie | -- | Oboczna n. niem. Tapperlauken (tak w spisie z 1820 i innych źródłach z podobnego okresu). Jest to nazwa genetycznie starsza (wg dokumentacji z bildarchiv-ostpreussen.de, zaświadczona od 1537 r., jednak nie udało mi się tego zweryfikować), o staropruskim pochodzeniu. Nazwa ta współistniała z nowszą nazwą Zipperken (Czyprki), uważaną za polską (pol. Czyprki w gminach Miłki i Prostki). |
Deksyty | Górowo Iławeckie | 5 | Dixen | pruskie | Dyksztyn | 1349 Dixtin, 1423 Dechsen, 1508 Dexen, 1570 Dixtenn. Nazwa pruska, przez KUNM spolszczona jako Deksyty, co oczywiście brzmi "po prusku", jednak nie wydaje się być poprawnym odzwierciedleniem tej nazwy (brak zapisów wskazujących na sufiks -ītai), dlatego też w oparciu o zapisy najstarsze postulowałbym postać Dyksztyn (co jest lekką korektą Leydingowego Dysztyna), ewentualnie na podstawie form nowszych można byłoby ustalić postać Deksy lub Dyksy. |
Dęby | Górowo Iławeckie | 2 | Eichen | niemieckie | -- | |
Dobrzynka | Górowo Iławeckie | 5 | Guttenfeld | niemieckie (kalka z prus.) | Łabławki | Pierwotnie (prawdopodobnie): Labalaucs (1285). Co prawda, żadna polska literatura nie łączy tego zapisu z Dobrzynką (takie utożsamienie znalazłem tylko w pewnej amatorskiej pracy dotyczącej nazw w powiecie bartoszyckim dostępnej w internecie, a także w litewskiej encyklopedii Mažosios Lietuvos enciklopedija), zaś Gerullis wyjaśnia tę nazwę jedynie jako jetzt Gutenfeld, nie precyzując, czy chodzi o tę miejscowość, czy o Gutenfeld pod Królewcem (obecnie Луговое). Jednakże kontekst tej wzmianki, gdzie nazwa Labalaucs jest wymieniana m.in. obok nazwy Steynio (zob. niżej Stega Mała) sugeruje wyraźnie, że chodzi o ten teren, a nie o Sambię. Wszystko wskazuje więc na to, że pierwotną nazwą tej wsi (lub pola, na którym powstała) jest prus. Labalauks (dosł. "dobre pole"), co Niemcy skalkowali dosłownie. Należałoby więc spolszczyć fonetycznie pierwotną nazwę pruską. |
Dulsin | Górowo Iławeckie | 2 | Dulzen | pruskie | -- | 1419 Dulczen, 1423 Dulsyn, 1510 Dulsen. |
Dwórzno | Górowo Iławeckie | 2 | Hoofe | niemieckie | -- | Pierwotnie: Hoff (1570). |
Dzikowo Iławeckie | Górowo Iławeckie | 5 | Wildenhoff | niemieckie | Ampundy |
|
Galiny | Górowo Iławeckie | 2 | Gallingen | pruskie | -- |
|
Gałajny | Górowo Iławeckie | 2 | Gallehnen | pruskie | -- | 1339 Gelayne, 1576 Galeien. |
Glądy | Górowo Iławeckie | 2 | Glandau | pruskie | -- | 1419, 1437 Glanden. Leyding podaje też (bez daty) zapis Glandesdorf. Nazwa jest pruska, pochodzi od pruskiego imienia osobowego Glandyn, wymienionego w dokumencie nadania. |
Gniewkowo | Górowo Iławeckie | 5 | Gottesgnade | niemieckie | Barkławki | Oboczna n. niem. Barchlack (w spisie Goldbecka z 1785 r.). Jest to wyraźnie nazwa pruska z sufiksem -lauks. Należało ją spolszczyć jako Barkławki (chociaż przydałyby się dokładniejsze informacje etymologiczno-historyczne co do jej właściwego brzmienia), czego KUNM nie zrobiła (być może nie dotarto do dokumentu Goldbecka?). |
Grądzik | Górowo Iławeckie | 3 | Grünhöfchen | niemieckie | -- | Powojenna n. Grądzik wynika chyba z błędnego odczytania oryginalnej n. niem. osady jako Grundhöfchen (błąd spisany po Leydingu), jednak z braku tradycji nie widzę sensu, by tę nazwę zmieniać. |
Grotowo | Górowo Iławeckie | 3 | Hoppendorf | niemieckie | -- | U Leydinga: Wałszyca, co jest nazwą ponowioną od n. rzeki Wałszy, przepływającej przez wieś. Jest to więc nazwa o pruskim rdzeniu, jednak niepotwierdzona historycznie (nigdy przed 1945 r. wieś nie nosiła nazwy pochodnej od Wałszy), więc nie widzę zbytniego uzasadnienia, aby ją wprowadzać (mimo, że wydaje się lepsza od całkowicie nieumotywowanej KUNMowskiej nazwy "Grotowo"). |
Gruszyny | Górowo Iławeckie | 2? | Grauschienen (bei Landsberg) | pruskie | -- |
|
Janikowo | Górowo Iławeckie | 5 | Hanshagen | niemieckie | Hanuszajny | 1374 Hannushain. Na tej podstawie, Leyding podaje spolszczenie Hanuszajny. Jest to jedna z tych nazw z fałszywym członem -ajny (por. Gronajny, Lichtajny), który zakrywa tutaj niemieckie -hain, -hagen, nie zaś pruskie -ain-. Nie ma innej literatury, która potwierdzałaby istnienie takiej formy polskiej dla tej wsi, jednak forma ta wydaje się dość naturalna, a ponadto wieś jest bardzo stara i wg Kętrzyńskiego (który jednak nie polszczy jej nazwy) została założona przez polskich kolonistów, toteż wydaje się sensownym, by oddać jej nazwę dokładniej. |
Kamińsk | Górowo Iławeckie | 5 | (Stablack-Süd) | pruskie (relacyjne) | Nowe Stabławki |
|
Kandyty | Górowo Iławeckie | 1 | Canditten | pruskie | -- |
|
Kanie Iławeckie | Górowo Iławeckie | 5 | Salwarschienen | pruskie | Salwarszyny |
|
Kiwajny | Górowo Iławeckie | 2 | Quehnen | pruskie | -- | 1414 Kywaynen, 1423 Kewaynen, 1495 Kyweynen. |
Krasnołąka | Górowo Iławeckie | 5 | Schönwiese (bei Landsberg) | niemieckie | Sermoławki | Pierwotnie: Sermelauken (1362), Seremelauken (1423, 37). Należało nawiązać do pierwotnej nazwy pruskiej, nie niemieckiej. |
Kumkiejmy | Górowo Iławeckie | 2 | Kumkeim | pruskie | -- | 1411-19 Comkaym; 1419 Comekaymen, Comekaynen; 1423 Cumekaym. |
Kumkiejmy Przednie | Górowo Iławeckie | 2 | Vorder Kumkeim | pruskie | -- | Nieurzędowo także: Kumkiejmy Małe. |
Lipniki | Górowo Iławeckie | 1 | Liebnicken | pruskie | -- | 1437 Lippeniken. Nazwa pruska, łatwo przekładalna na polski i notowana w formie obecnej już przed wojną. |
Lisiak | Górowo Iławeckie | 5 | Elisenhof | niemieckie | Liznowo | U Leydinga: Liznowo, co wydaje się w pełni naturalnym przyswojeniem n. niemieckiej (por. wieś Ostrzeszewo na Warmii, dawniej Liznowy, niem. Elisenhof). Ponadto, PRNG podaje również potoczny wariant jako Lisnowo. |
Nerwiki | Górowo Iławeckie | 2 | Nerfken | pruskie | -- | 1339 Nerweiken; 1352 Nerbiken; 1374 Nerwiken, Nerweken. Wieś powstała na polu o nazwie Perpelx, Perpelauken (1339); Perpelleken (1376). Obie nazwy pruskiego pochodzenia. |
Nowa Karczma | Górowo Iławeckie | 2 | Neukrug | niemieckie | -- | |
Nowa Wieś Iławecka | Górowo Iławeckie | 1* | Neuendorf | niemieckie | (Nowa Wieś) | Oboczna n. niem. Neusaß. |
Orsy | Górowo Iławeckie | 2 | Orschen | pruskie | -- |
|
Paprocina | Górowo Iławeckie | 5 | Papperten | pruskie | Paparty | 1411-19 Pappratten. Nazwa pruska, powojenna n. pol. nawiązuje do jej znaczenia (prus. papartis = paproć), jednak zbytnio "odjeżdża" od niej fonetycznie. |
Pareżki | Górowo Iławeckie | 2 | Parösken | pruskie | -- | Nazwa wyraźnie pruska, jednak przydałyby się informacje hist. i etym. |
Paustry | Górowo Iławeckie | 2 | Paustern | pruskie | -- | 1419 Pewstern, 1423 Peustern. W 1780 zarejestrowane również postać Pauterken - wyraźnie przekształconą, może zdrobniałą. |
Piaseczno | Górowo Iławeckie | 5 | Sieslack | pruskie | Zyzławki |
|
Piasek | Górowo Iławeckie | 2 | Sand | niemieckie | -- | Wieś przed wojną należała wraz ze wsią Bądle do jednej gminy, zwanej Bandels-Sand, stąd można spotkać i taką postać nazwy. |
Piasty Wielkie | Górowo Iławeckie | 2 | Groß Peisten | pruskie | -- |
|
Pieszkowo | Górowo Iławeckie | 2~3 | Petershagen | niemieckie | -- | 1291 Balneatoris, 1394 Bederhayn, 1398 Bedirhain. Pierwotną nazwę wsi Bederhain tłumaczy się jako "gaj kąpielowego (łaziebnika)", postać Balneatoris to zlatynizowana wersja tej nazwy. Pierwotnie wieś ta musiała należeć więc do jakiegoś niewymienionego z nazwiska łaziebnika (historyczna funkcja - opiekun publicznej łaźni, organizujący kąpiele i nierzadko wykonujący część funkcji cyrulika). Wtórnie człon Beder- skojarzono z imieniem Peter. KUNM odlegle nawiązała do tego znaczenia (Piech, Pieszek to staropolskie spieszczone formy Piotra), Leyding używa dokładniejszego tłumaczenia Piotrowice. Można było w jakiś sposób nawiązać do znaczenia pierwotnego (tym samym respektując tradycję tej starej wsi) np. jako *Łaźniki lub *Łaziebniki. Jednak wobec braku takiej polskiej tradycji, niech zostanie jak jest. |
Powiersze | Górowo Iławeckie | 2 | Powarschen | pruskie | -- | 1419, 1437 Powersen. |
Półwiosek | Górowo Iławeckie | 2 | Halbendorf | niemieckie | -- | Osada obecnie uchodzi za część wsi Paustry (taki też napis widnieje na tabliczce wjazdowej na jej teren), więc możliwe, że nazwa Półwiosek nie funkcjonuje już w terenie, niemniej warto ją przypomnieć. |
Pudlikajmy | Górowo Iławeckie | 2 | Pudelkeim | pruskie | -- | 1585 Puttelkeim. Dawniej obocznie: Wilkaskaymen (1437, 1585). Obie nazwy pruskiego pochodzenia. |
Reszkowo | Górowo Iławeckie | 3 | Achthuben | niemieckie | -- | Powojenna n. pol. utworzona od nazwiska polskiej szlacheckiej rodziny Reszkowskich, o których wspomina Kętrzyński, że mieszkali niegdyś w Achthuben. Nie precyzuje jednak, czy chodzi o to Achthuben - w Prusiech istniały co najmniej dwie miejscowości o tej nazwie (druga to nieistniejące już Pieszkowo koło Miłakowa [nota bene, nazwę owej miejscowości również utworzono od nazwiska notowanego przez Kętrzyńskiego]). |
Robity | Górowo Iławeckie | 1 | Robitten | pruskie | -- | |
Sągnity | Górowo Iławeckie | 2 | Sangnitten | pruskie | -- | 1414, 1419 Zanthonithen, 1423 Santoniten. |
Sędziwojewo | Górowo Iławeckie | 5 | Kreuzspahn | niemieckie | Krzyżpin | U Leydinga: Krzyżpin. Nie jest to może za piękne spolszczenie n. niem., ale jest zdecydowanie lepsze od pseudo-starosłowiańskiego chrztu "Sędziwojewo". Tego typu nazwy, sztucznie tworzone od starosłowiańskich imion (nieznanych na tym terenie), nie powinny mieć tu racji bytu. |
Sigajny | Górowo Iławeckie | 2 | Saagen | pruskie | -- | 1419, 1437 Schigeyn; 1423 Skyeynen. Nazwa pruska, trudna do dokładnego odtworzenia i w ostatecznej formie niemieckiej mocno zniekształcona. |
Skarbiec | Górowo Iławeckie | 2 | Schatzberg | niemieckie | -- | |
Sołtysowizna | Górowo Iławeckie | 2 | Schulzen-Vorwerk | niemieckie | -- | Według map współczesnych, nazwę Sołtysowizna noszą dziś zabudowania okalające Górowo Iławeckie ze wszystkich stron miasta. Przed wojną nazwa Schulzen-Vorwerk (której odpowiada dzisiejsza Sołtysowizna) odnosi się jedynie do folwarku położonego na płd-zach. od miasta. |
Stabławki | Górowo Iławeckie | 2 | (Stablack-Süd) | pruskie (relacyjne) | -- | Podobnie jak wieś Kamińsk (p. wyżej), miejscowość ta powstała z dawnych budynków obozu jenieckiego Stablack-Süd (po więcej wyjaśnień, zob. wyżej Kamińsk). Nie jest to przedwojenna wieś Stablack - ta znalazła się po rosyjskiej stronie granicy (obecnie to rosyjskie Dołgorukowo [Долгоруково], które jest w rzeczywistości połączeniem kilku dawnych miejscowości). Ostatecznie, nową osadę nazwano Stabławki wprost od nazwy lasu i obozu i jest to jak najbardziej słuszne rozwiązanie (w przeciwieństwie do sztucznawej nazwy Kamińska). |
Stega Mała | Górowo Iławeckie | 2 | Klein Steegen | pruskie | -- |
|
Świadki Iławeckie | Górowo Iławeckie | 1* | Schwadtken (bei Preuß. Eylau) | pruskie | (Świadki) |
|
Toprzyny | Górowo Iławeckie | 2 | Topprienen | pruskie | -- | 1411-19 Topprinen, 1438 Topperynen, XVI-XVII w. Toperin. |
Wągniki | Górowo Iławeckie | 2 | Wagnick | pruskie | -- | 1543, 1601-02 Wangnitten. Równie dobrze można było spolszczyć nazwę jako Wągnity, ale oparto się na postaci Wangnicken z końca XVIII w. |
Wągródka | Górowo Iławeckie | 3 | Wiecherts | niemieckie? | -- | Potrzebne informacje etymologiczne, co do pochodzenia nazwy niemieckiej. U Leydinga sztucznawe spolszczenie fonetyczne Wichurzec. Nazwa przyjęta przez KUNM jest zdrobnieniem od ap. wągroda "miejsce ogrodzone, wygon, miejsce między płotami". Jest to więc nazwa sztucznie archaiczna, chociaż przynajmniej nie pseudodzierżawcza. |
Weskajmy | Górowo Iławeckie | 2 | Weskeim | pruskie | -- | 1432 Weskayme. |
Wojmiany | Górowo Iławeckie | 2 | Woymanns | pruskie | -- | Nazwa wyraźnie pruska (zapewne od imienia osobowego), ale potrzebne informacje hist. i etym. Według bildarchiv-ostpreussen.de nazwa pierwotnie brzmiała Weymannsdorf (1340). W innych źródłach można spotkać formy Woymyn (1426) i Woymansdorff. |
Wokiele | Górowo Iławeckie | 2 | Wokellen | pruskie | -- | |
Worławki | Górowo Iławeckie | 2 | Worlack | pruskie | -- | 1339 Worlauken, 1423 Wurlauken. |
Wormie | Górowo Iławeckie | 2 | Wormen | pruskie | -- | 1419 Wormen, 1423 Warmen. Obocznie: Kniegiten (1423), stąd Leyding spolszcza tę wieś jako Knigity. Obie nazwy są pruskie. |
Worszyny | Górowo Iławeckie | 2 | Worschienen | pruskie | -- | 1419 Wursynen. |
Woryny | Górowo Iławeckie | 1 | Worienen | pruskie | -- | 1340 Worin, 1342 Worayns, 1392 Worie, 1423 Woria. |
Zielenica | Górowo Iławeckie | 2 | Grünwalde | niemieckie | -- | |
Zięby | Górowo Iławeckie | 2? | Finken | niemieckie? | -- | 1361 Vynken. Leyding spolszcza jako Winki, chyba uważając tę nazwę za pruską (por. Winiec w gm. Bisztynek). Nie znajduję jednak podstaw do takiej interpretacji - w znanych mi opracowaniach nazwa ta nie jest wymieniana jako pruska, a ponadto Zięby to poprawne tłumaczenie niem. Finken (jeżeli ta nazwa rzeczywiście jest niemiecka). Z drugiej strony, według A. Wakara (autora monografii Bartoszyc) wieś ta była pierwotnie osadą pruską. Wstrzymuję się jednak od zmiany, dopóki nie posiądę dokładniejszych informacji fonetycznych. |
Żołędnik | Górowo Iławeckie | 5 | Sienken | pruskie | Zieńki | Nazwa prawdopodobnie pruska, chociaż potrzebna dokumentacja hist. i informacje etymologiczne. Leydingowe spolszczenie Zieńki wydaje się dobrze odzwierciedlać oryginał. Nazwa obecna jest nieumotywowana. |
Żywkowo | Górowo Iławeckie | 5 | Scheweken | pruskie | Siewki | Nazwa pruska, chociaż trudno znaleźć dla niej jakąkolwiek dokumentację. Internetowe źródła podają zapis Seweke, jednak ani daty ani jego autentyczności nie udało mi się ustalić. Niemniej, nazwa jest wyraźnie pruska i należało ją spolszczyć dokładniej. |
Boryty | Sępopol | 2 | Boritten | pruskie | -- | |
Chełmiec | Sępopol | 5 | Kolbitzen | osobowe | Pasławki Małe |
|
Długa | Sępopol | 2 | Langendorf | niemieckie | -- | U Leydinga dokładniejsze spolszczenie: Długa Wieś. Jednak wobec braku przedwojennej tradycji, nie widzę sensu tu nic zmieniać. |
Dobroty | Sępopol | 5 | Theresenthal | niemieckie | Teresin | U Leydinga: Teresówka, na powojennych mapach obocznie: Teresin. Skoro ta druga nazwa funkcjonuje (lub funkcjonowała jeszcze długo po wojnie) w terenie, wydaje mi się zasadne, aby ją uszanować. Z pewnością jest ona lepsza od "pustej", typowo KUNMowskiej nazwy "Dobroty". |
Domarady | Sępopol | 3 | Dompendehl | niemieckie? | -- | Przyznam szczerze, że nie wiem, co z tą wsią zrobić. Nadana przez KUNM nazwa Domarady jest nie do przyjęcia, bowiem jest to chrzest pseudodzierżawczy od starosłowiańskiego imienia "Domarad", a więc nazwa, która nie mogłaby na tym terenie zaistnieć. Problem w tym, że nie bardzo wiem, czym można by tę nazwę zastąpić. Sama nazwa niem. Dompendehl (w XVI-XVII w. Dumpentheil) jest już bardzo problematyczna. Fonetycznie i strukturalnie nie przypomina żadnej nazwy niemieckiej w regionie (które są tutaj na ogół tworami późnymi, na ogół przejrzystymi znaczeniowo i nie zawierających bardzo archaicznych rdzeni lub typów słowotwórczy), sprawia wręcz wrażenie pruskiej. Z drugiej strony, autorzy NMP objaśniają ją jako niemiecką (niby od dump, dumpf "głuchy" i Teil "część"), co trochę nie przekonuje ze strony semantycznej, ale wydaje się zgodne ze starszą postacią Dumpentheil. Zastanowiłbym się jednak nad pruską genezą tej nazwy, ale znajduję przekonujących zestawień w pruskim (może daubā "wąwóz", chociaż i to nastręcza problemów fonetycznych). A. Wakar (autor monografii Bartoszyc i okolic) uważa tę nazwę za zepsucie pierwotnego Dowpsadel (zapis z 1419), tylko że zapis ten u Gerullisa wyraźnie odnosi się do wsi Dopsattel koło Królewca, więc utożsamienie go z Domaradami wydaje się kompletną pomyłką. Można by oczywiście urobić na podstawie formy niem. spolszczenia typu "Dopądle" lub podobnie, ale byłby to kompletny "strzał", nieudolny i niemożliwy do obronienia. Leyding podaje polską nazwę tej wsi jako Dąbki, co można by zastosować jako swoisty "wariant bezpieczny" (prosta nazwa bez "pseudoarchaicznego" pierwiastka, naśladująca fonetycznie niem. Domp-), jednak wydaje mi się, że byłoby to zastąpienie jednego powojennego nowotworu innym. Wstrzymuję się więc od tej zmiany (może komuś uda się stworzyć bardziej przekonującą koncepcję pochodzenia n. niem. lub natrafić na jakieś nowe fakty hist.?), chociaż lepiej by było, gdyby fałszywie staropolskie "Domarady" (często przekręcane na "Domorady", co dodatkowo dowodzi nieprzejrzystości tego toponimu) zniknęły z mapy tego regionu, obfitującego w autentyczne staropruskie nazwy. |
Dzietrzychowo | Sępopol | 5 | Dietrichsdorf | niemieckie | Biersławki | 1371 Dichtrichsdorf, 1419 Barselawke. Ta druga nazwa jest pochodzenia pruskiego i na jej podstawie Leyding używa dla wsi n. polskiej Biersławek (co należy poprawić na regularne -ławki). Chociaż oczywiście nazwa Dzietrzychowo jest poprawnym spolszczeniem n. niemieckiej (jednak powojennym, brak takiej formy pol. przed wojną, Kohutkowe Wietrzychowo raczej per analogiam do wsi pod Niborkiem [takie transpozycje są u niego częste, nierzadko przepisywane z map]), to w sytuacji, kiedy mamy do wyboru nazwę niemiecką i pruską (a przedwojennej polskiej tradycji brak), należy wybrać pruską. |
Gaj | Sępopol | 3 | Grünhof | niemieckie | -- | |
Gierkiny | Sępopol | 2 | Gerkiehnen | pruskie | -- | 1419, 1437 Gerkynen. |
Gulkajmy | Sępopol | 2~5 | Gahlkeim | pruskie | (Golkajmy) | 1409 Golekaymen, 1419 Golckaymen, 1493 Golikayn. Obowiązujące spolszczenie Gulkajmy chyba wynika z błędu - Leyding źle zapisał formę niem. jako Guhlkeim, co skopiowała KUNM. Poprawniej byłoby więc ustalić tę nazwę (bazując na starych zapisach) jako Golkajmy lub Golikajmy. Z drugiej strony, wobec braku tradycji, można tę drobną kwestię ewentualnie puścić płazem (poza tym, samogłoski a/o/u potrafiły się w pruskim mieszać po labialnych i welarnych, chociaż trudno mi stwierdzić, jak było w tym konkretnym przypadku). |
Judyty | Sępopol | 1 | Juditten | pruskie? | -- | 1570 Judythen. Według autorów NMP, nazwa od chrześcijańskiego imienia, jednak nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia. |
Kinwągi | Sępopol | 2 | Kinnwangen | pruskie | -- | 1339 Keivayn; 1419, 1422 Kynewaym; 1419, 1437 Kynnewangen. |
Korytki | Sępopol | 1 | Korittken | polskie | -- |
|
Langanki | Sępopol | 2 | Langhanken | pruskie | -- | 1502 Langhennicken; 1533, 1589 Langhannicken. |
Lipica | Sępopol | 2 | Lindenau | niemieckie | -- | |
Liski | Sępopol | 1 | Liesken | pruskie | -- | 1411/25 Lieskewange, 1419 Lyskeyn, 1432 Liskeynen, XVI-XVII w. Leskewangenhoff. Nazwa pruska, z dużymi wahaniami sufiksów (forma z członem -hof dodatkowo zniemczona). Polska forma Liski funkcjonowała już w literaturze przedwojennej. |
Lwowiec | Sępopol | 5 | Löwenstein | niemieckie | Lewsztyn |
|
Łobzowo | Sępopol | 3 | Louisenhof | niemieckie | -- | |
Łoskajmy | Sępopol | 2 | Loschkeim | pruskie | -- | 1419 Loszekaymen, 1423 Losykaym, 1437 Loßekaymen. |
Majmławki | Sępopol | 2 | Mamlack | pruskie | -- |
|
Masuny | Sępopol | 2 | Massaunen | pruskie | -- | 1419, 1422 Masunen. |
Melejdy | Sępopol | 2 | Mehleden | pruskie | -- | 1374/79 Meladen, 1405 Meloden', 1474 Meleiden. |
Miedna | Sępopol | 3~2 | Honigbaum | niemieckie | -- | Współczesna n. pol. próbuje chyba nawiązać do źródłosłowu n. niemieckiej (dawn. pol. miód - o miedzie), jednak miedny znaczyło "miedziany", a nie "miodowy". U Leydinga inne spolszczenie - Miodowiec. Tradycji brak. |
Ostre Bardo | Sępopol | 3~2 | Klingenberg | niemieckie | -- |
|
Park | Sępopol | 1 | Park | niemieckie (internacjonalizm) | -- | Folwark założono w 1825 r. i chyba nie ma sensu doszukiwać się w jego nazwie jakiegoś "drugiego dna", zapewne chodzi tu po prostu o "park". |
Pasławki | Sępopol | 1 | Paßlack | pruskie | -- |
|
Pieny | Sępopol | 2 | Pöhnen | pruskie | -- | 1423 Penen. |
Poniki | Sępopol | 2 | Groß Poninken | pruskie? | -- |
|
Prętławki | Sępopol | 2 | Prantlack | pruskie | -- | 1419, 1422 Prantlawke. |
Przewarszyty | Sępopol | 2 | Prauerschitten | pruskie | -- | 1423 Prewarsytten, 1437 Prewaysyten. |
Retowy | Sępopol | 2 | Rettauen | pruskie | -- | |
Rogielkajmy | Sępopol | 2? | Rockeln | pruskie | -- |
|
Romaliny | Sępopol | 3~2 | Romahnshof | niemieckie | -- |
|
Romankowo | Sępopol | 2 | Romsdorf | niemieckie | -- | Oboczna n. niem. Romansdorf (wg Leydinga). |
Roskajmy | Sępopol | 2 | Roskeim | pruskie | -- | |
Różyna | Sępopol | 2 | Rosenort | niemieckie | -- | Pierwotnie: Rosenwalde (1284 Rosinwalde, Rosinwald). Nazwa Rosenort zaczyna funkcjonować od XV w., początkowo obocznie do pierwotnej. |
Rusajny | Sępopol | 2 | Roschenen | pruskie | -- | 1411-19 Russien, 1419 Rossigeyn. |
Rygarby | Sępopol | 2 | Rückgarben | pruskie | -- | ok. 1400 Rigkegarwen, 1419 Rickegarben, 1437 Rickegarbon. |
Smodajny | Sępopol | 2 | Schmodehnen | pruskie | -- | 1422 Smedeyn; 1437 Smedyen, Smedeyn. |
Smolanka | Sępopol | 5~6 | Landskron | niemieckie | Lanckorona | U Leydinga oraz w potocznym użyciu krótko po wojnie: Lanckorona. Taka forma jest zupełnie naturalną, a wręcz oczywistą polonizacją nazwy niemieckiej. Zresztą, według tekstów dostępnych w Internecie, pierwszymi osadnikami w tej wsi byli prawdopoodobnie Polacy. Niewykluczone więc, że nazwa ta nawiązuje do małopolskiej Lanckorony (trudno mi zresztą wyobrazić sobie inną genezę takiej nazwy w tym regionie niż przeniesiona). Zaiste nie rozumiem, co kierowało działaczami KUNM, kiedy nadawali tej wsi zupełnie sztuczną nazwę "Smolanka", zamiast oczywistej wręcz "Lanckorony" - toponimu Polakom dobrze znanego, kojarzonego z polskim miastem i szlacheckim rodem Lanckorońskich. |
Stopki | Sępopol | 3 | Stolzenfeld | niemieckie | -- | |
Szczurkowo | Sępopol | 6 | Schönbruch | niemieckie | Szembruch |
|
Śmiardowo | Sępopol | 5 | Schmirdtkeim | pruskie | Śmirtkajmy | Nie znalazłem żadnych starych zapisów dla tej wsi (brak u Przybytek, NMP nie doszło do "Ś", ale brak odnośników pod Sch- świadczy, że raczej ta wieś została pominięta), jednak nie są one potrzebne aby stwierdzić, że oryginalna nazwa tej wsi jest staropruska, a powojenna n. pol. jej dobrze nie oddaje (chciano najwyraźniej stworzyć nazwę polską podobną fonetycznie do oryginału, jednak stworzono formę, która nie tylko zaciera pruskie pochodzenie nazwy przedwojennej, ale też wywołuje nieprzyjemne skojarzenia). Proponuję wobec tego autorskie spolszczenie Śmirtkajmy, chociaż jeśli istnieją dla tej wsi zapisy starsze niż XVIII w., to mogłyby pomóc w utworzeniu lepszej formy. |
Tałowo | Sępopol | 1 | Talowo | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Trosiny | Sępopol | 2 | Trosienen | pruskie | -- | |
Turcz | Sępopol | 5 | Thorms | pruskie | Tormy | Brak starych zapisów, jednak nazwa wsi uchodzi za pruską (notuje ją Przybytek). Nazwy nadanej przez KUNM po wojnie nie można uznać za poprawną adaptację (o ile w ogóle miała ona naśladować oryginał). |
Wanikajmy | Sępopol | 2 | Woninkeim | pruskie | -- | Nazwa bez wątpienia pruska, jednak przydałaby się dokumentacja hist. |
Wiatrowiec | Sępopol | 5 | Wöterkeim | pruskie | Wietrzkajmy |
|
Wodukajmy | Sępopol | 2 | Woduhnkeim | pruskie | -- | 1354 Wodunikin, 1351-82 Wadunikin, 1357 Wodunythen, XVI-XVII w. Wodunickaym. Nazwa pruska, historycznie występująca z różnymi sufiksami. Po wojnie oparto się na nowożytnej postaci niemieckiej. |
Powiat licbarski (lidzbarski)
Ten ostatni, wieńczący rozdział mojego projektu pragnę zadedykować pamięci prof. Grzegorza Białuńskiego (1967-2018) - prorektora Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego i wybitnego znawcy historii osadnictwa Mazur, którego przedwczesne odejście wstrząsnęło środowiskiem naukowym naszego regionu. Jego nieustępliwość w poszukiwaniu prawdy i nieoceniony wkład w wiedzę o historii zostanie zapamiętany na zawsze, a Jego wybitne dzieła dostarczyły cennego materiału również mojemu projektowi. Cześć Jego pamięci!
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Lidzbark Warmiński | Lidzbark Warmiński (miasto) | 4 | Heilsberg | pruskie (zniemczone) | Licbark |
|
Orneta | Orneta | 1 | Wormditt | pruskie | -- | 1308 Wormedith, 1312 Wormedithen, 1313 Wurmedyten. Nazwa pruska *Wōr-med-īt, od wyrażenia wōran medjan "stary las". Spolszczenie Orneta znane w dokumentach od XVII wieku. |
Andrzejówka | Orneta (cz. miasta) | 2 | Sankt Andreasberg | niemieckie | -- | Północno-zachodnia część miasta. Nazwa dzielnicy prawdopodobnie już nie używana, jednak figuruje jeszcze na mapach topograficznych Geoportalu. |
Bartniki | Kiwity | 5 | Bleichenbarth | pruskie | Plikobarty |
|
Czarny Kierz | Kiwity | 5 | Blumenau | niemieckie | Połajsy |
|
Gościechowo | Kiwity | 5 | Lisettenhof | niemieckie | Połajsy Małe |
|
Kiersnowo | Kiwity | 2 | Kerschdorf | niemieckie | -- |
|
Kierwiny | Kiwity | 2 | Kerwienen | pruskie | -- | 1349 Kyrwin. Wieś nosiła również oboczną nazwę niem. Stralenberg (1349), która jednak szybko zanikła. |
Kiwity | Kiwity | 1 | Kiwitten | pruskie | -- |
|
Klejdyty | Kiwity | 2 | Kleiditten | pruskie | -- | 1361 Kleyditen. |
Klutajny | Kiwity | 2? (4?) | Klotainen | pruskie | (Klotejny?) |
|
Kłajty | Kiwity | 2 | Kleitz | pruskie | -- | 1362 Cloitz, 1379 Cloytz. Nazwa pruska, pochodząca od nazwy jeziora (obecnie łąk) Kłajty al. Kierwińskiego (niem. Kleitzer See al. Kerwiener See; 1334, 1349 Cloytus). |
Kobiela | Kiwity | 2 | Kobeln | pruskie? | -- |
|
Konity | Kiwity | 2 | Konitten | pruskie | -- | 1310 Kawniten, 1334 Kawnite. |
Krekole | Kiwity | 1 | Krekollen | pruskie | -- |
|
Maków | Kiwity | 6 | Makohlen | pruskie | Mikuły |
|
Napratki | Kiwity | 3 | Mathildenhof | niemieckie | -- |
|
Napraty | Kiwity | 2 | Napratten | pruskie | -- | Pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie: Napratten i Waldio al. Waldow (1337). Ta druga jednak szybko zanikła. |
Połapin | Kiwity | 2 | Polpen | pruskie | -- | 1349 Palapin, Palapen. Nazwa pruska. W XIV w. obocznie do niej funkcjonowała n. niem. Schön(en)bruch (1349 Schonembruch). |
Rokitnik | Kiwity | 5 | Thegsten | pruskie | Tejsty |
|
Samolubie | Kiwity | 3 | Lauterhagen | niemieckie | -- | |
Stoczek | Kiwity | 3 | Springborn | niemieckie | -- | |
Stoczek Klasztorny | Kiwity | 3 | Kloster Springborn | niemieckie | -- | Oboczna n. niem. Neukirch. |
Tolniki Wielkie | Kiwity | 2* | Tollnigk | pruskie | (Tolniki) |
|
Żegoty | Kiwity | 3? | Siegfriedswalde | niemieckie | -- |
|
Babiak | Lidzbark Warmiński | 2~3 | Frauendorf | niemieckie | -- | |
Blanki | Lidzbark Warmiński | 5? | Blankensee | niemieckie | Ausklojdy (?) |
|
Bobrownik | Lidzbark Warmiński | 5 | Bewernick | pruskie | Biebrznik | 1319 Bebernig, 1348 Bebernic. Nazwa pruska, ponowiona od n. dawnego majątku Bebernig koło Braniewa (skąd pochodził właściciel wsi), położonego nad strumieniem Biebrza (niem. Behwer Bach). Co prawda, ustalona po wojnie n. pol. Bobrownik nawiązuje do znaczenia prus. bebrus "bóbr". Wolę się jednak trzymać zasady, aby nie tłumaczyć nazw pruskich (kiedy nie ma takiej tradycji) i postuluję poprawienie tej formy na Biebrznik, co jest zgodne zarówno z nazwą strugi Biebrzy, jak i brzmieniem nazwy pruskiej (*Bebirniks). |
Budniki | Lidzbark Warmiński | 5 | Bundien | pruskie | Bądzie | Potrzebne informacje etym. Chociaż nazwa niewątpliwie jest pruska, to przydałoby się więcej informacji. Jedyne co znalazłem, to starsza postać Bundienen u Goldbecka (1789 r.). Powojennej formy Budniki nie można uznać za poprawne spolszczenie n. pruskiej, toteż przychylam się do używanej przez Leydinga formy Bądzie (chociaż na podstawie zapisu Goldbecka można by też ustalić formę Bądziny). |
Bugi | Lidzbark Warmiński | 2 | Bogen | pruskie | -- | 1304 Bugen; 1333-42, 1352 Baugen. |
Chełm | Lidzbark Warmiński | 5 | Kolm | pruskie | Kołmy |
|
Dębowo | Lidzbark Warmiński | 2 | Eich-Mühle | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Dębiec. Obie nazwy spotykane w użyciu (nazwa Dębowo widnieje na drogowskazie, więc podejrzewam, że jest używana przez miejscowych). Ponieważ polskiej tradycji brak, a obie nazwy nawiązują do niemieckiego oryginału w takim samym stopniu, nie widzę sensu nic tu zmieniać czy prostować. |
Długołęka | Lidzbark Warmiński | 5 | Langwiese | niemieckie | Dywity | Wieś powstała na pruskim polu o nazwie Diwite (1320). W związku z tym, Leyding podaje dla tej wsi nazwę Dywity, z którą się zgadzam. Niestety, zamiast tego KUNM zdecydował się przetłumaczyć nazwę niemiecką (co nie wynika z polskiej przedwojennej tradycji - takowej brak dla tej wsi), prawdopodobnie celem uniknięcia pomyłki z dużą wsią Dywity w pow. olsztyńskim. Zachowanie nazwy pruskiej jest jednak moim zdaniem większym priorytetem, postuluję więc powrót do nazwy Dywity. Kwestię tożsamości nazw można rozwiązać dookreśleniem - np. nazwać tę wieś Dywity Licbarskie. |
Dobrujewo | Lidzbark Warmiński | 3 | Albertshof | niemieckie | -- |
|
Drwęca | Lidzbark Warmiński | 1 | Drewenz | pruskie | -- | 1319 Drewancz. Nazwa pruska, pochodna od n. rzeki Drwęcy Warmińskiej (tak już w SGKP: Drwęca warmijska; niem. Drewenz, 1243 Drauanza, 1361 Drywanta). |
Gajlity | Lidzbark Warmiński | 1 | Galitten | pruskie | -- |
|
Grabniak | Lidzbark Warmiński | 3 | Buchwald | pruskie | -- | |
Ignalin | Lidzbark Warmiński | 3 | Reimerswalde | niemieckie | -- |
|
Jagoty | Lidzbark Warmiński | 2 | Jegothen | pruskie | -- |
|
Jarandowo | Lidzbark Warmiński | 3 | Süßenberg | niemieckie | -- | U Leydinga: Jurandowo. Jest to typowo "przesiedleńcza" nazwa, o zabarwieniu patriotycznym (nawiązanie do postaci Juranda ze Spychowa). KUNM zdecydowała się z niejasnego powodu zmodyfikować ją do postaci Jarandowo, być może aby zatrzeć jej ideologiczny rodowód i upodobnić do n. osobowej Jarant (z niem. Arendt, Arnold). Innym powodem mogło być też uniknięcie duplikowania nazw (istnieje w regionie kilka miejscowości o nazwie "Jurandowo", a krótko po wojnie było ich naprawdę wiele). Ze względu na całkowitą "przypadkowość" nazwy Jarandowo (mapy Geoportalu notują też wariant Irandowo - zapewne potoczny i całkowicie dziwaczny, być może przewrotnie przekręcony przez osadników?), chciałoby się nadać tej wsi jakąś inną, lepszą nazwę. Nie ma jednak zupełnie z czego czerpać - autochtoniczni Warmiacy mogliby spolszczyć tę nazwę jako "Sysębark" lub podobnie, ale zupełny brak dowodów na istnienie takiej formy. Z "braku laku", musi więc zostać to, co jest. |
Kaszuny | Lidzbark Warmiński | 2 | Kaschaunen | pruskie | -- | 1403 Cassunen, 1399 Kasschunen. |
Kierz | Lidzbark Warmiński | 5 | Kerschen | pruskie | Kiersiny |
|
Kłębowo | Lidzbark Warmiński | 6 | Wernegitten | pruskie | Wernegity |
|
Knipy | Lidzbark Warmiński | 5 | Knipstein | pruskie? | Knipsztyn | 1346 Gnypsten, Gnypsteyn. Nazwa prawdopodobnie pruska (chociaż Przybytek rozważa też niemiecką etymologię), z rdzeniem knip- jak w nazwie królewieckiej Knipawy. Jeżeli ta interpretacja jest poprawna, być może mamy tu do czynienia z fałszywym członem -stein (jak w nazwach typu Schwirgstein - dziś Świerkocin i Dźwiersztyny, Kalkstein - dziś Wapnik, Glockstein - dziś Unikowo). W tradycyjnych spolszczeniach takich nazw pojawia się człon -sztyn (por. Wierztyn, Kalksztyn, Knoksztyn), co daje złudne wrażenie nazwy niemieckiej. Chyba właśnie z tego powodu, KUNM postanowił "uciąć" tę cząstkę i uchwalić tę nazwę w formie Knipy. Uważam jednak, że nazwy pruskie powinno się odzwierciedlać jak najdokładniej, z uwzględnieniem ich budowy słowotwórczej, toteż postuluję formę Knipsztyn. |
Kochanówka | Lidzbark Warmiński | 3 | Stolzhagen | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Stolzenhagen, Stolzenhain. |
Koniewo | Lidzbark Warmiński | 5 | Konnegen | pruskie | Kunajny | 1325 Kunyan, Kunayn; 1332 Cunoyn; 1489-1503 Conayn; 1615 Koneinen. Nazwa pruska, z wyraźnym sufiksem -ain-. Forma uchwalona przez KUNM oddaje ją niedokładnie, należy to naprostować. Leydingowa forma Kunowo jest niewiele lepsza. |
Koniewo-Osada | Lidzbark Warmiński | 5 | Konnegenhof | pruskie | Kunajński Dwór |
|
Kotowo | Lidzbark Warmiński | 5 | Katzen | pruskie (zniemczone) | Kot | 1251 Kat, 1254 Kath. Pierwotna nazwa pruska (od katta "kot"). Nigdy w tej nazwie nie było sufiksu -aw-/-ow- (Niemcy przełożyli ją jako Katzen, na wzór nazw pluralnych), co czyni formę Kotowo nieuzasadnioną. Może to niepotrzebna drobiazgowość, ale wydaje mi się, że należało tę nazwę oddać wierniej, jako Kot lub Koty (tak jak miejscowość Kot na Mazurach, w gm. Jedwabno). |
Krasny Bór | Lidzbark Warmiński | 2 | Schönheide | niemieckie | -- | |
Kraszewo | Lidzbark Warmiński | 6 | Reichenberg | niemieckie | Rychembark | Na niektórych przedwojennych mapach: Rychenberk (co poprawiam na bardziej systematyczny Rychembark). Wprowadzona po wojnie nazwa Kraszewo jest tworem powojennych osadników, pochodzących z jakiegoś Kraszewa (prawdopodobnie chodzi tu o Kraszew koło Klembowa - z Klembowa z kolei pochodzili powojenni "pionierzy" sąsiedniej wsi Kłębowo, p. wyżej). |
Lauda | Lidzbark Warmiński | 2 | Lawden | pruskie | -- | 1379 Lawden, 1380 Laudyn. Nazwa pruska, po wojnie dość osobliwie spolszczona jako Lauda (Leyding ma bardziej spolszczone Lawdy) - być może pomogło skojarzenie z regionem Lauda na Litwie (położonym na północ od Kowna), niegdyś zamieszkanym w dużej mierze przez Polaków, zwłaszcza potomków tzw. szlachty laudańskiej. |
Łabno | Lidzbark Warmiński | 3 | Schwansberg | niemieckie | -- |
|
Łaniewo | Lidzbark Warmiński | 5 | Launau | pruskie | Łuny | 1347 Lunen, Lunyn; 1349 Lunyn. Nazwa pruska, wtórnie z członem -au (być może to prus. sufiks -aw- lub niemieckie -au). Powojennej formy Łaniewo nie można uznać za poprawne spolszczenie tej nazwy. Nazwę tę należało spolszczyć jako Łuny lub Łunowo. |
Markajmy | Lidzbark Warmiński | 2 | Markeim | pruskie | -- |
|
Medyny | Lidzbark Warmiński | 1 | Medien | pruskie | -- | 1320 Medinen, 1339 Medien, 1340 Medyn. Spolszczenie Medyny u Kohutka, później przyjęte przez KUNM. |
Miejska Wola | Lidzbark Warmiński | 2~3 | Bürgerwalde | niemieckie | -- | Wieś powstała w lesie Bougen, Bugen (1399), od którego swą nazwę (pruskiego pochodzenia) wzięły sąsiednie Bugi (p. wyżej). Chyba nie można tej nazwy postrzegać jako odnoszącą się bezpośrednio do tej wsi, chociaż kusi możliwość nazwania tej wsi Buski Las ("buski" to przymiotnik od nazwy Bugi). |
Miłogórze | Lidzbark Warmiński | 2 | Liewenberg | niemieckie | -- |
|
Morawa | Lidzbark Warmiński | 6 | Maraunen | pruskie | Maruny |
|
Nowa Wieś Wielka | Lidzbark Warmiński | 1* | Neuendorf (bei Heilsberg) | niemieckie | (Nowa Wieś) |
|
Nowosady | Lidzbark Warmiński | 2 | Wosseden | pruskie | -- |
|
Pilnik | Lidzbark Warmiński | 2 | Neuhof | niemieckie | -- |
|
Pomorowo | Lidzbark Warmiński | 4 | Pomehren | pruskie | Pomorze |
|
Redy | Lidzbark Warmiński | 2 | Retsch | pruskie | -- |
|
Rogóż | Lidzbark Warmiński | 1? | Roggenhausen | niemieckie | -- | Według NMP nazwa niemiecka. Zapis Rogoss z 1374 roku może przedstawiać nazwę spolonizowaną Rogóż. Źródła późniejsze nie podają dla tej wsi żadnej polskiej nazwy. |
Runowo | Lidzbark Warmiński | 1 | Raunau | pruskie | -- | 1347, 1359, 1389 Runow. Nazwa pruska. |
Sarnowo | Lidzbark Warmiński | 2 | Rehagen | niemieckie | -- | |
Stabunity | Lidzbark Warmiński | 2 | Stabunken | pruskie | -- | 1300 Stabuniten, 1319 Staboniten. Pierwotnie nazwa prus. z sufiksem -īt-, od XVI w. zaczynają się pojawiać formy z suf. -ik- (1583 Stabuniken; 1583, 1589, 1688 Staboniken), ostatecznie Stabunken. Po wojnie, KUNM postanowiła nawiązać do postaci najstarszej, w formie Stabunity. Równie dobrze można byłoby tę wieś nazwać Stabuniki lub Stabunki, jednak ostatecznie przyjęta forma jest równie poprawna. Co ciekawe, nazwę "Stabuniki" ostatecznie otrzymała miejscowość w gm. Morąg (zob. tam), mimo braku takich przesłanek w materiale źródłowym. Być może jest to wynik jakiejś pomyłki z tą wsią (poprzez błędne odniesienie zapisów)? |
Stryjkowo | Lidzbark Warmiński | 3 | Sternberg | niemieckie | -- | |
Suryty | Lidzbark Warmiński | 2 | Soritten | pruskie | -- | 1288 Suriti; 1346 Suriten, Suryten; 1390 Surythen. |
Swajnie | Lidzbark Warmiński | 2 | Schwengen | pruskie | -- | 1360 Swaynien, 1420 Swaymen. Nazwa pruska, poprawnie zrekonstruowana po wojnie. |
Świętnik | Lidzbark Warmiński | 2 | Heiligenfelde | niemieckie | -- | |
Widryki | Lidzbark Warmiński | 2 | Widdrichs | niemieckie? | -- | Wieś ta nosiła w XIV wieku nazwę niem. Schönborn (dok. 1339), która od XV-XVI w. ustępuje nazwie Widdrichs. Kartoteka NMP wywodzi tę nazwę z niemieckiego (od imienia Widerich), jednak ja w pełni nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia (por. Widryny koło Reszla). |
Wielochowo | Lidzbark Warmiński | 4 | Großendorf | niemieckie | Wielka Wieś |
|
Wojdyty | Lidzbark Warmiński | 2 | Schweden | niemieckie | -- |
|
Workiejmy | Lidzbark Warmiński | 2 (5?) | Workeim | pruskie | (Workajmy?) |
|
Wróblik | Lidzbark Warmiński | 2? | Sperlings | niemieckie | -- | Według Pollakówny, wieś powstała na polu Wurlauks (1342), podobnie jak wieś Urbanowo w obecnej gm. Dobre Miasto (zob. pow. olsztyński). Z drugiej strony, Gerullis (a za nim Przybytek) odnosi ten zapis do Worławek w gm. Świątki. Ze względu na ryzyko pomyłki, wstrzymuję się tutaj od zmian. Jeżeli jednak ta nazwa pruska rzeczywiście odnosi się do tej wsi, to jest bardziej wartościowa od powojennego spolszczenia znaczeniowego nazwy niemieckiej (w dodatku niekoniecznie poprawnego, Sperling jest tu bardziej nazwiskiem niż rzeczownikiem pospolitym). |
Zaręby | Lidzbark Warmiński | 6 | Sperwatten | pruskie | Sperwaty | 1341, 1343 Sparwirde. W XVIII w. Sperwarten, Sperwerten, Sperwatten. Nazwa pruska, przejęta od nazwy lasu (1342 Sparwirden, Sperweden, Sperweten i inne). Niestety, KUNM nie podjęła się próby spolszczenia tej pięknej staropruskiej nazwy i ustaliła całkowicie przypadkową nazwę "Zaręby". Kohutek w prosty sposób spolszcza oryginał jako Sperwaty i tę formę wybieram. |
Zwierzyniec | Lidzbark Warmiński | 5 | Tiergarten | niemieckie | Regutławki | 1347 Regutlauken. Zamiast spolszczać nazwę niemiecką, należało zastosować przepiękną, pierwotną staropruską nazwę tej wsi. |
Żytowo | Lidzbark Warmiński | 5 | Settau | pruskie | Sitowo | 1338 Sittovia; 1390 Sittowe; 1586, 1609, 1615 Sittauen. W kartotece NMP nazwa objaśniana z niemieckiego, chociaż moim zdaniem równie prawdopodobne jest pruskie pochodzenie. Z tego powodu uważam, że należało ją spolszczyć wierniej jako Sitowo - tak jak nazywa tę wieś Leyding (jeśli nazwa jest rzeczywiście pruska, to użycie niewystępującej w tym języku głoski "ż" jest zniekształceniem, toteż wariant Leydinga wydaje się bezpieczniejszy). |
Biała Wola | Lubomino | 6 | Dittrichsdorf | niemieckie | Dytrychowo |
|
Bieniewo | Lubomino | 5 | Benern | niemieckie | Dyśmin | Wieś powstała na polu o nazwię Dissemen (1313), co jest nazwą pruską. Nazwę Benern Przybytek uważa za niemiecką. Zgodnie z takim stanem rzeczy, należało spolszczyć nazwę pruską, co zresztą zrobił Leyding w formie Dyśmin. Przychylam się do tej formy. |
Ełdyty Małe | Lubomino | 2~1 | Klein Elditten | pruskie | -- | Zob. niżej Ełdyty Wielkie. |
Ełdyty Wielkie | Lubomino | 2~1 | Elditten | pruskie | (Ełdyty) |
|
Gronowo | Lubomino | 5 | Gronau | niemieckie | Siegliki |
|
Lubomino | Lubomino | 5 | Arnsdorf | niemieckie | Sudyty |
|
Piotrowo | Lubomino | 5 | Petersdorf | niemieckie | Kusiny |
|
Poborowo | Lubomino | 3 | Friedrichsheide | niemieckie | -- | |
Rogiedle | Lubomino | 2 | Regeltern | pruskie | -- |
|
Różyn | Lubomino | 2 | Rosenbeck | niemieckie | -- | |
Samborek | Lubomino | 3 | Lauterwalde | niemieckie | -- | Powojenna n. pol. zdaje się całkowicie przypadkowa, nie wiem jaki mógł za nią stać proces myślowy. |
Świękity | Lubomino | 1 | Schwenkitten | pruskie | -- | 1294 Swenkiten, 1316 Swenkitten. |
Wapnik | Lubomino | 5 (4?) | Kalkstein | pruskie | Kalksztyn | 1285 Kalckstein, 1313 Kalcstayn. Nazwa pruska, rekonstruowana jako *Kalkst-enis (rdzeń Kalkst- jest znany w pruskiej toponimii, np. w nazwie lasu Kalxte w Sambii), nie ma więc nic wspólnego z niemieckim "wapiennym kamieniem", a ustalona przez KUNM kalka jest błędna. Leyding podaje dla tej wsi spolszczenie Kalksztyn, które wydaje się w pełni naturalne i możliwe, że istniało już przed wojną (choć brak na to bezpośrednich dowodów). Ponadto, w Wapnika (Kalksztynie) swoje korzenie miała warmijska szlachecka rodzina Kalksteinów, wielkich zwolenników zwierzchnictwa Polski nad Prusami, walczących z dynastią Hohenzollernów. Ustalenie nazwy tej wsi jako Kalksztyn byłoby więc dodatkowo hołdem dla tego rodu. Czyż nie byłoby to zgodne z szeroko pojętą "polską racją stanu", która przecież była dość ważnym motywem działalności KUNM (a przy okazji z historią - "dwie pieczenie na jednym ogniu")? |
Wilczkowo | Lubomino | 5 | Wolfsdorf | niemieckie | Kajkławki | Wieś powstała na polu o pruskiej nazwie Kawicklowkin (1332). Kolejny raz, zamiast tłumaczyć nazwę niemiecką, należało nawiązać do pierwotnej nazwy pruskiej. Krótko po wojnie funkcjonowało spolszczenie Kajkławki (za którym opowiadał się wojewoda Z. Robel, niestety tej nazwy nie udało się "przepchnąć") i za tą formą, jako faktycznie zaistniałą się opowiadam. |
Wolnica | Lubomino | 2~3 | Freimarkt | niemieckie | -- | |
Wójtowo | Lubomino | 2 | Voigtsdorf | niemieckie | -- | |
Zagony | Lubomino | 5 | Sommerfeld | niemieckie | Szkudyty | 1312 Skuditen. Po raz kolejny nie nawiązano do znanej ze źródeł nazwy pruskiej. Co prawda, tak samo nazywała się położona nie tak daleko wieś Cieszęta w gm. Pieniężno (zob.), ale niestety - trzeba to zaakceptować, że toponimy się powtarzają, ewentualnie zastosować dookreślenia. |
Zajączki | Lubomino | 2 | Hasenberg | niemieckie | -- | |
Augustyny | Orneta | 5 | Agstein | pruskie (zniemczone) | Ajcze | 1323 Ayczen; 1421 Ayczen, Aytczen, Leyding podaje też bez daty formę Akystin. Nazwa pruska, zniemczona do postaci Agtstein, ostatecznie Agstein (zapewne pod wpływem niem ap. Augstein "bursztyn, agat"). Opierając się na postaci zniemczonej, KUNM ustaliła spolszczenie Augustyny (adideując nazwę do im. Augustyn), jednak należało nawiązać do najstarszej postaci nazwy pruskiej. Forma Ajcze może dziwić, brzmieć obco, ale najlepiej obrazuje pruskie pochodzenie tej nazwy (czego "Augustyny" nie czynią w ogóle). |
Bażyny | Orneta | 1 | Basien | pruskie | -- | 1289, 1306 Baysen, 1310 Bayzen. Ta staropruska miejscowość była gniazdem rodowym Bażyńskich (niem. von Baysen), wywodzącego się od Prusów szlacheckiego rodu, znanego z lojalności wobec Polski i działalności opozycyjnej przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu. Walczyli o przyłączenie Prus do Korony Polskiej. |
Biały Dwór | Orneta | 3 | Karlshof | niemieckie | -- | Ciekawe, czy motywem nadania tej wsi po wojnie nazwy nawiązującej do "białości" był fakt, że w pobliżu istniało pruskie pole osadnicze o nazwie Gailiten (prus. gails = biały), na którym powstała sąsiednia wieś Krosno (p. niżej). Może jednak szukam sensu tam, gdzie go nie ma... |
Bogatyńskie | Orneta | 1 | Tüngen | pruskie | -- |
|
Chwalęcin | Orneta | 5 | Stegmannsdorf | hybryda (prus. + niem.) | Stegmany |
|
Dąbrówka | Orneta | 1 | Klein Damerau | słowiańskie | -- | Dawniej też: Dąbrowa. |
Drwęczno | Orneta | 5 | Wagten | pruskie | Wojtyny | 1261 Waytenyn, 1297 Waytinin. Nazwa pruska, należało ją spolszczyć. Tymczasem, KUNM wolał utworzyć nową nazwę od przepływającej przez wieś Drwęcy (która jest wspomniana w nadaniu). Niepotrzebny chrzest nazewniczy, zwłaszcza że Leyding najzupełniej poprawnie spolszczył pruski oryginał jako Wojtyny. |
Gieduty | Orneta | 2 | Gedauten | pruskie | -- | 1308, 1348 Gedauten. |
Henrykowo | Orneta | 1 | Heinrikau | polskie? | -- |
|
Karbowo | Orneta | 4 | Groß Karben | pruskie | Karby |
|
Karkajmy | Orneta | 2 | Korbsdorf | niemieckie (zepsute z prus.?) | -- |
|
Klusajny | Orneta | 2 | Klutshagen | pruskie? | -- | Potrzebne informacje hist. i etym. Podejrzewam, że KUNM słusznie potraktowała tę nazwę jako pruską, ale nie posiadam żadnych informacji o tej miejscowości. |
Krosno | Orneta | 1 | Krossen | pruskie? | -- | 1361, 1368 Crossen. Nazwa prawdopodobnie pruska. Wieś powstała na polu o pruskiej nazwie Gayliten (1350, 1356). |
Krosno (osada) | Orneta | 5 | Thalbach | niemieckie | Bludyny |
|
Krzykały | Orneta | 5 | Krickhausen | pruskie (zniemczone) | Krzykusy | 1287 Kerkus; 1318 Kercus, Kirkusen; 1322 Kercus, Kerkus. Nazwa najprawdopodobniej pruska, z czasem zniemczona do postaci Kirchhausen (XV-XVI w.), ostatecznie Krickhausen. Przyjętej przez KUNM nazwy Krzykały nie można uznać za spolszczenie n. pruskiej (sufiks -ały całkowicie ahistoryczny), Leydingowa forma Kirkuzy za bardzo brzmi jak przejęta z niemieckiego. Postuluję formę Krzykusy, opierając się na starym spolszczeniu podobnej (a może etymologicznie tożsamej?) nazwy Krzykosy na Ziemi Kwidzyńskiej, wykorzystując jednak systematyczny sufiks -usy. Zresztą, krótkie wyszukiwanie w Google dostarcza dowodów na to, że nazwa Krzykusy funkcjonowała (a może nawet wciąż funkcjonuje?) w użyciu potocznym jako nazwa tej wsi, więc wygląda na to, że udało mi się "wymyślić" faktycznie zaistniałą, zaświadczoną formę. |
Kumajny | Orneta | 2 | Komainen | pruskie | -- |
|
Lejławki Małe | Orneta | 2 | Klein Grünheide | niemieckie | -- | Zob. niżej Lejławki Wielkie. |
Lejławki Wielkie | Orneta | 2 | Groß Grünheide | niemieckie | -- | Wieś powstała na polu o pruskiej nazwie Leylauken (1322). Po wojnie słuszny powrót do pruskiego oryginału. |
Miłkowo | Orneta | 2 | Millenberg | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Minnenberg (XIV-XV w.: 1338 Mynnemberg). |
Mingajny | Orneta | 2 (4?) | Migehnen | pruskie | (Migeny) |
|
Nowy Dwór | Orneta | 1 | Neuhof | niemieckie | -- | |
Opin | Orneta | 2~1 | Open | pruskie | -- |
|
Osetnik | Orneta | 5 | Wusen | pruskie | Woźno | 1288 Wusen, 1289 Wosen. Nazwa pruska, należało ją spolszczyć jako Woźno (tak u Leydinga, również Robel bronił tej formy). Niestety, zamiast tego KUNM postanowiła "przetłumaczyć" tę nazwę jako Osetnik (sugerując się wywodem Gerullisa od lit. ušis "oset" - niekoniecznie poprawnym, ja prędzej łączyłbym tę nazwę z "kozą" - wōzē, współcz. wuzē). |
Ostry Kamień | Orneta | 2 | Scharfenstein | niemieckie | -- | W XIV w. niem. Schönwiese (1348 Schonwesze). |
Tawty | Orneta | 2 | Tafterwald | hybryda (prus. + niem.) | -- | Nazwa leśniczówki ponowiona od nazwy lasu Tafterwald (pol. powoj. Taucki Las), a ta od jeziora Tauty (niem. Tafter See, 1317 Thaut). W obowiązującym nazewnictwie widać niekonsekwencję - nazwę leśniczówki uchwalono jako Tawty, ale jeziora - Tauty i lasu - Taucki Las. Uważam, że należy to ujednolicić: leśniczówka Tawty, jezioro Tawty (unikać szeroko używanej niepoprawnej nazwy "jez. Taftowo", również leśniczówka była nazywana "Taftowem"), Tawcki Las. Forma z -aw- wydaje mi się lepsza pod względem fonetycznym (brak niepolskiego dyftongu -au-, który zresztą zanikł nawet w niem. [może pod wpływem polskim?]). |
Wojciechowo | Orneta | 3 | Albrechtsdorf | niemieckie | -- | |
Wola Lipecka | Orneta | 2~3 | Lindmannsdorf | niemieckie | -- |
Województwo pomorskie
Powiat nowodworski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Nowy Dwór Gdański | Nowy Dwór Gdański | 1 | Tiegenhof | hybryda (prus. hydronim + niem.) | (Nowy Dwór) |
|
Krynica Morska | Krynica Morska (miasto) | 6 | Kahlberg | niemieckie | Łysa Góra |
|
Borowo | Krynica Morska (miasto) | 6 | Schottland | niemieckie | Szkocja | |
Lipa | Krynica Morska (miasto) | 1 | Liep | słowiańskie | -- |
|
Młyniska | Krynica Morska (miasto) | 2 | Schellmühl | niemieckie | -- | Potoczna, nieurzędowa nazwa: Siekierki. Obie nazwy są powojenne, ale wariant Młyniska oddaje przynajmniej częściowo znaczenie n. niem. |
Nowa Karczma | Krynica Morska (miasto) | 1 | Neukrug | niemieckie | -- | Nieurzędowa, acz popularnie używana nazwa - Piaski. Należy tę nazwę jednak tępić jako niepoprawną. Jedynie Nowa Karczma ma uzasadnienie historyczne i jest autentyczną polską nazwą tej dzielnicy (dawniej wsi), znaną już przed wojną. |
Przebrno | Krynica Morska (miasto) | 1 | Pröbbernau | słowiańskie | -- |
|
Cyganek | Nowy Dwór Gdański | 5 | Tiegenhagen | hydronimiczne | Tujce | Nazwa ustalona przez KUNM w formie Tujce, później zmieniona na Cyganek. Nazwa Tujce jest jednak lepsza, gdyż nawiązuje do prus. hydronimu Tuja, zawartego w nazwie oryginalnej. Forma Cyganek zdaje się być oparta na podobieństwie fonetycznym Tiegen- i "cygan". To skojarzenie jest jednak bardzo naiwne i zaciera pruski źródłosłów nazwy. |
Cyganka | Nowy Dwór Gdański | 3 | Platenhof | niemieckie | -- | |
Gozdawa | Nowy Dwór Gdański | 6 | Neustädterwald | niemieckie | Nowomiejski Las |
|
Jazowa | Nowy Dwór Gdański | 3 | Einlage | niemieckie | -- | |
Kępiny Małe | Nowy Dwór Gdański | 5 | Zeyersvorderkampen | hybryda (prus. + niem.) | Surokępy Górne | Patrz: Kępiny Wielkie (pow. elbląski, gm. Elbląg). |
Kępki | Nowy Dwór Gdański | 5 | Zeyer | pruskie | Sura | 1295 Sura. Nazwa przeniesiona z nazwy rzeki, pruskiego pochodzenia, z czasem zepsuta do postaci Zeyer. Po wojnie zignorowano ten fakt, nadając wsi nową nazwę "Kępki". |
Kmiecin | Nowy Dwór Gdański | 6 | Fürstenau | niemieckie | Fersztnowo | |
Lubieszewo | Nowy Dwór Gdański | 6 | Ladekopp | niemieckie | Ladekop |
|
Marynowy | Nowy Dwór Gdański | 1 | Marienau | niemieckie | -- | Dawniej też: Marynowo (do dziś w PRNG jako nazwa wariantywna). |
Marzęcino | Nowy Dwór Gdański | 6 | Jungfer | niemieckie | Panna | Przepływający przez wieś kanał wciąż nosi nazwę Kanał Panieński, nawiązującą do używanego przed wojną dosłownego spolszczenia nazwy Jungfer. Powojenna nazwa "Marzęcino", nadana przez KUNM, jest całkowicie sztuczna. |
Myszewko | Nowy Dwór Gdański | 1? | Klein Mausdorf | niemieckie | -- | Patrz też: Myszewo (pow. malborski, gm. Nowy Staw). |
Nowinki | Nowy Dwór Gdański | 4 | Neudorf | niemieckie | Nowa Wieś | Przed wojną dosłowne spolszczenie Nowa Wieś. |
Orliniec | Nowy Dwór Gdański | 3 | Neulanghorst | niemieckie | -- | |
Orłowo | Nowy Dwór Gdański | 1 | Orloff | polskie | -- | |
Orłowskie Pole | Nowy Dwór Gdański | 1 | Orlofferfelde | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Osłonka | Nowy Dwór Gdański | 6 | Grenzdorf A | niemieckie | Graniczna Wieś I | Patrz też: Płonina (gm. Sztutowo). Przed wojną jedno sołectwo o wspólnej nazwie (spolszczonej jako Graniczna Wieś). |
Piecewo | Nowy Dwór Gdański | 1 | Pietzkendorf | hybryda (pol. + niem.) | -- | Dawniej też: Piecki. |
Piotrowo | Nowy Dwór Gdański | 2~5 | Niederpetershagen | niemieckie | Piotrowo Dolne |
|
Powalina | Nowy Dwór Gdański | 3 | Walldorf | niemieckie | -- | |
Rakowiska | Nowy Dwór Gdański | 2 | Krebsfelde | niemieckie | -- |
|
Rychnowo Żuławskie | Nowy Dwór Gdański | 1 | Rückenau | niemieckie | (Rychnowo) | Z tej wsi wydzielono sztucznie osadę Ryki. |
Różewo | Nowy Dwór Gdański | 2 | Rosenort | niemieckie | -- |
|
Solnica | Nowy Dwór Gdański | 3 | Lakendorf | niemieckie | -- | |
Starocin | Nowy Dwór Gdański | 3 | Reinland | niemieckie | -- | |
Stobna | Nowy Dwór Gdański | 2 | Stuba | pruskie? | -- | B. Czopek-Kopciuch (pokój Jej duszy) w NMP łączy tę nazwę z n. wodną Stobelake (1395; czy to ten sam obiekt co dzisiejsza Stobnicka Łacha, niem. Stubasche Lake?), którą wywodzi od prus. stabs. Co prawda, SGKP pisze kilkukrotnie o Sztubskiej Łasze, co sugerowałoby istnienie formy pol. Sztuba, ale trudno stwierdzić, na ile to rzeczywiście funkcjonująca forma, a na ile pisowniane spolszczenie ad hoc formy niemieckiej. Ustalona przez KUNM forma Stobna oddaje ten hipotetyczny pruski źródłosłów wcale nieźle, choć oczywiście można mieć zastrzeżenia co do końcówki -na. |
Tuja | Nowy Dwór Gdański | 1 | Tiege | pruskie (hydronimiczne) | -- | Dawniej też: Tuga. |
Wężowiec | Nowy Dwór Gdański | 2 | Schlangenhaken | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Wężewiec. Tak oficjalnie do 2007 r. |
Wierciny | Nowy Dwór Gdański | 6 | Wolfsdorf | niemieckie | Wilkowo | Spolszczoną (a właściwie skaszubizowaną) formę Wilkowo podaje Ceynowa (w jego ortografii Vjlkowo), pisze on wyraźnie o dwóch miejscowościach o tej nazwie - "na górach" (ob. Wilkowo, położone na Wysoczyźnie Elbląskiego) i "w Żuławach" (czyli obecne Wierciny). Z powodu istnienia takiej formy u Ceynowy, braku uzasadnienia nazwy Wierciny, a także wiernego oddania nazwy bliźniaczo nazwanej wsi na Wysoczyźnie, uważam za uzasadnione, aby przywrócić nazwę tej wsi w formie Wilkowo. Nazwę można by dookreślić (opierając się na używanym w niem. dookreśleniu Wolfsdorf in der Niederung) jako Wilkowo Dolne (por. Gronowo Górne) lub Wilkowo Żuławskie. |
Żelichowo | Nowy Dwór Gdański | 5 | Petershagen | niemieckie | Piotrowo | Chociaż przedwojennej tradycji brak, w związku z faktem, że powiązana historycznie miejscowość Niederpetershagen nosi polską nazwę Piotrowo (p.), zachowującą oryginalny źródłosłów, można by przywrócić związek nazewniczy między tymi miejscowościami. Dzięki temu można by również pozbyć się sztucznej, nazwanej przez KUNM nazwy "Żelichowo" (pseudosłowiański chrzest nazewniczy od imienia Żelisław). Biorąc pod uwagę względy historyczne, obecnie Żelichowo (Petershagen) powinno nosić nazwę Piotrowo, a obecne Piotrowo (Niederpetershagen) nazwę Piotrowo Dolne. |
Gniazdowo | Ostaszewo | 4 | Schönhorst | niemieckie | Szonorst | |
Groblica | Ostaszewo | 2 | Niederdamm | niemieckie | -- | Na mapach też: Podwale, o ile to nie błąd. |
Jeziernik | Ostaszewo | 4 | Schönsee | niemieckie | Szensa | Osada Lubiszynek Pierwszy chyba wydzielona z tej wsi, chociaż być może odpowiada jej niem. nazwa Schönseer Niederfeld. |
Komarówka | Ostaszewo | 3 | Oberfeld | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Sokolec (o ile to na pewno ta miejscowość). Obie nazwy bez uzasadnienia. |
Nowa Cerkiew | Ostaszewo | 1 | Neukirch | niemieckie | -- | |
Nowa Kościelnica | Ostaszewo | 6 | Neumünsterberg | niemieckie | Nowy Mistembark | Zob. też Stara Kościelnica (pow. malborski, gm. Miłoradz). |
Ostaszewo | Ostaszewo | 6 | Schöneberg | niemieckie | Szymbark |
|
Palczewo | Ostaszewo | 1 | Palschau | słowiańskie | -- | |
Piaskowiec | Ostaszewo | 2 | Sand | niemieckie | -- | Na mapach także: Piaski. |
Pułkownikówka | Ostaszewo | 3 | Mittelfeld | niemieckie | -- | |
Bronowo | Stegna | 4~1 | Brunau | polskie | Brunowo (?) |
|
Chełmek | Stegna | 2 | Holm | niemieckie | (Chełm?) | Czy Chołm Ceynowy to ta miejscowość? |
Chorążówka | Stegna | 3 | Junkertroyl | niemieckie | -- | |
Drewnica | Stegna | 3 | Schönbaum | niemieckie | -- | |
Dworek | Stegna | 3 | Baarenhof | niemieckie | -- | |
Głobica | Stegna | 1? | Glabitsch | słowiańskie | -- | Nazwa niewątpliwie słowiańska, chociaż trudno ustalić jej pierwotną postać. Chojnacki propaguje ją w formie Głobice (postać końcówki czysto arbitralna), chociaż niewykluczona też postać *Głowica (por. Głowa Gdańska - dawna miejscowość i fortyfikacja, obecnie nazwa śluzy na Szkarpawie). |
Jantar | Stegna | 6 | Pasewark | niemieckie | Pazwark | Nazwę tej znanej nadmorskiej miejscowości przed wojną spolszczano w formie Pazwark. Jako, że nazwa została uznana za "zbyt niemiecką", wprowadzono po wojnie nową n. Jantar, nawiązującą do zbieranego na tym terenie bursztynu (jantaru), jednak niefortunną pod względem językowym, gdyż określenie jantar, zapożyczone z ruszczyzny (ściślej mówiąc, jest to lituanizm, który dostał się do języka polskiego za pośrednictwem ruskim) jest obce dialektom północnopolskim (por. nazwę Krynica Morska, przedstawiającą podobny problem). |
Jantar-Leśniczówka | Stegna | 5 | Freienhuben | niemieckie | Wolne Włóki |
|
Junoszyno | Stegna | 2 | Junkeracker | niemieckie | -- | Nazwę polską (stworzoną przez KUNM, brak w tradycji) można uznać za archaizującą kalkę n. niem., nawiązującą do ap. junosza - młodzieniec. |
Mikoszewo | Stegna | 2 | Nickelswalde | niemieckie | -- | Nazwę polską (stworzoną przez KUNM, brak w tradycji) można uznać za archaizującą kalkę n. niem., nawiązującą do n. os. Mikosz - zdrobnienie od Mikołaj. |
Niedźwiedzica | Stegna | 4 | Bärwalde | niemieckie | Berwałd |
|
Nowotna | Stegna | - | (brak) | (brak) | Tygnort-Kolonia | Miejscowość sztucznie wydzielona ze wsi Tujsk (zob. niżej), a od 2011 osobne sołectwo. Może najlepiej byłoby znów połączyć te miejscowości? |
Popowo | Stegna | 1 | Poppau | polskie | -- | |
Przemysław | Stegna | 1 | Prinzlaff | słowiańskie | -- | 1242 Primezlaua, 1285 Primislava. |
Rybina | Stegna | 5 | Fischerbabke | hybryda (niem. + słow.) | Babki Rybackie | Drugi człon nazwy Fischerbabke jest zdecydowanie słowiański, zapewne stoi w związku z nazwą (dziś już nieistniejącej) wsi Altebabke (pol. Babki, zob. też niżej Stare Babki). Po wojnie zlekceważono ten fakt zupełnie, tworząc ahistoryczną formę Rybina, kalkującą jedynie pierwszy człon n. niem. |
Stare Babki | Stegna | 3 | Vierzehnhuben | niemieckie | -- |
|
Stegienka | Stegna | 2 | Steegnerwerder | hybryda (słow. + niem.) | -- | |
Stegienka-Osada | Stegna | 5 | Ziesewald | niemieckie | Cysewo | Według ustaleń KUNM: Cysewo. Nazwa ta jest fonetycznym spolszczeniem n. niem., a więc powinna zostać przywrócona. Nazwa obecna, nawiązująca do sąsiedniej Stegienki rozpowszechniła się później i jest ahistoryczna. |
Stegna | Stegna | 1 | Steegen | słowiańskie | -- |
|
Stobiec | Stegna | 4? | Stobbendorf | hybryda (słow. + niem.)? | Stobno? |
|
Szkarpawa | Stegna | 1 | Scharpau | niemieckie | -- | Nazwę tę nosi również jedno z ramion ujściowych Wisły (zwane też Szkarpówką lub Wisłą Elbląską - niem. Elbinger Weichsel). |
Świerznica | Stegna | 3 | Kalteherberge | niemieckie | -- | |
Tujsk | Stegna | 4 | Tiegenort | hybryda (prus. hydronim + niem.) | Tygnort | Chociaż powojenną nazwę Tujsk można uznać za dobrą kalkę n. niem., pochodzącej od pruskiej nazwy rzeki Tuja, to jednak w dokumentach z XVI w. spotykamy ludowe spolszczenie nazwy w formie Tygnort. |
Wiśniówka | Stegna | 3 | Küchwerder | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Wiśniewka Gdańska. Tak oficjalnie do 1998 roku. |
Wybicko | Stegna | 3 | Beiershorst | niemieckie | -- | |
Żuławki | Stegna | 2 | Fürstenwerder | niemieckie | -- |
|
Dublewo | Sztutowo | 5 | Dubashaken | hybryda (słow. + niem.) | Dubaski |
|
Grochowo Pierwsze | Sztutowo | 3 | Schneiderkampe | niemieckie | -- |
|
Grochowo Drugie | Sztutowo | 3 | Störbuderkampe | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Przeszkoda. |
Grochowo Trzecie | Sztutowo | 6 | Schweinekampe | niemieckie | Świnia Kępa |
|
Groszkowo | Sztutowo | 4~5 | Groschkenkampe | polskie | Groszkowa Kępa | Nazwa wyraźnie polskiego pochodzenia. Nie widzę powodu, aby pomijać w niej człon kępa, jak zrobiono to po wojnie. Sugeruję powrót do pełnej nazwy. |
Kąty Rybackie | Sztutowo | 1* | Bodenwinkel | niemieckie | (Kąty) | Nazwa uchwalona przez KUNM w formie Kąty (kalka drugiego członu n. niem., tak już na pojedynczej mapie z międzywojnia). Człon Rybackie dodano później. Należy więc traktować go jako dookreślenie, a nie integralną część nazwy. |
Kobyla Kępa | Sztutowo | 1 | Kobbelkampe | niemieckie (zapoż. z pol.) | -- | W potocznym użyciu także: Kubły. Unikać tej ahistorycznej formy. |
Łaszka | Sztutowo | 1 | Laschke | polskie | -- | |
Nowy Świat | Sztutowo | 1 | Neue Welt | niemieckie | -- | Mimo, że miejscowość dziś już fizycznie nie istnieje, to ostatnimi czasy dużo mówi się o niej jako o potencjalnej lokalizacji Przekopu Mierzei Wiślanej, stąd umieszczam ją tutaj. Jest to przykład na to, że czasami nazwy uroczysk potrafią z powodzeniem funkcjonować w powszechnej świadomości jeszcze długo po "śmierci" miejscowości, którą oznaczały. |
Płonina | Sztutowo | 6 | Grenzdorf B | niemieckie | Graniczna Wieś II |
|
Przyłap | Sztutowo | 3 | Kirrhaken | niemieckie | -- | |
Skowronki | Sztutowo | 3 | Vogelsang | niemieckie | -- | |
Sztutowo | Sztutowo | 1 | Stutthof | niemieckie | -- | Mówi się, że istnienie na terenie wsi niemieckiego obozu koncentracyjnego "uchroniło ją" przed chrztem nazewniczym - nie chciano zmieniać nazwy miejsca pamięci. |
Sztutowska Kępa | Sztutowo | 1 | Stutthöferkampe | niemieckie | -- | |
Wydmina | Sztutowo | 3 | Norderhaken | niemieckie | -- |
Powiat malborski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Malbork | Malbork (miasto) | 1 | Marienburg | niemieckie | -- |
|
Bronisławie | Malbork (miasto) | 6 | Vogelsang | niemieckie | Kałdówka |
|
Kałdowo | Malbork (miasto) | 1 | Kaldowo | niemieckie (spolonizowane) | -- |
|
Nowa Wieś Malborska | Malbork (miasto) | 1* | Tessendorf | hybryda (słow. + niem.) | (Nowa Wieś) |
|
Piaski | Malbork (miasto) | 1 | Sandhof | niemieckie (tłum. z pol.) | -- | Pierwotnie niem. Neuenhof (czyli Nowy Dwór, 1394 Neuwenhofe). Od XVI w. obowiązuje nazwa pol. Piaski, którą w czasach porozbiorowych przełożono na niem. Sandhof. |
Sztumskie Przedmieście | Malbork (miasto) | 6 | Hoppenbruch | niemieckie | Chmieliniec | Ceynowa podaje nazwę tej dzielnicy (dawnej wsi) jako Chmjelinc (Chmieliniec). Powojenna nazwa "Sztumskie Przedmieście" jest chrztem KUNM, bez uzasadnienia historycznego. |
Wielbark | Malbork (miasto) | 1 | Willenberg | niemieckie | -- |
|
Nowy Staw | Nowy Staw | 4 | Neuteich | niemieckie | Nytych |
|
Boręty | Lichnowy | 1 | Barendt | słowiańskie | -- |
|
Dąbrowa | Lichnowy | 1 | Damerau | słowiańskie | (Dąbrówka) |
|
Lichnowy | Lichnowy | 1 | Groß Lichtenau | niemieckie | -- | Dawniej też: Lichnowy Wielkie |
Lichnówki | Lichnowy | 1 | Klein Lichtenau | niemieckie | -- |
|
Lisewo Malborskie | Lichnowy | 1* | Ließau | słowiańskie | (Lisewo) |
|
Parszewo | Lichnowy | 1 | Parschau | słowiańskie | -- | 1321 Parssow. Nazwa o słowiańskim pochodzeniu (n. os. Parsz). W literaturze przedwojennej pokutuje zwykle w formie Parchowo lub Parzchowo (niepoprawna rekonstrukcja Kętrzyńskiego), jednak dokumenty XVI-wieczne dowodzą poprawności formy Parszewo (1565 Parschewo; 1570 Parsewo, wsi Parszeva). Mimo to, niepoprawna forma "Parchowo" bywa spotykana do dziś, o czym świadczy PRNG. |
Pordenowo | Lichnowy | 1 | Pordenau | pruskie | -- |
|
Starynia | Lichnowy | 4 | Altenau | niemieckie | Altnowo |
|
Stożki | Lichnowy | 4 | Klein Heubuden | niemieckie | Hejbudy Małe | Patrz też: Stogi (gm. Malbork). |
Szymankowo | Lichnowy | 1 | Simonsdorf | niemieckie | -- |
|
Tropiszewo | Lichnowy | 4 | Trappenfelde | hybryda (prus. + niem.) | Trępofałd | Według Górnowicza, nazwa o pruskim rdzeniu. Historycznym spolszczeniem (od XVII w.) jest Trępofałd. Obecna forma sztuczna. |
Cisy | Malbork | 5~6 | Stadtfelde | niemieckie | Siedlisko | Gdzieś w okolicy znajdowała się niegdyś polska osada o nazwie Siedlisko (1310 Sedlisko). Osadę tę Górnowicz utożsamia z obecnymi Cisami i uważa, że ustalenie przez KUNM nazwy "Cisy" było błędem i należało wieś tę nazwać "Siedlisko". Jako, że nazwa ta jest zupełnie ahistoryczna, a w dodatku nie ma uzasadnienia topograficznego (w okolicy cis nie rośnie, jak zaznacza sam Górnowicz), przychylam się do jego postulatu. |
Czerwone Stogi | Malbork | 5 | Rodlofferhuben | hybryda (słow. + niem.)? | Rodłowo (?) | Nie jestem pewien, co do pochodzenia pierwszego członu n. niem., ale wydaje się być słowiański. Nazwę tę da się spolszczyć jako Rodłowo, ale przydałyby się dokładniejsze badania, co do jej pochodzenia. Powojenna nazwa Czerwone Stogi jest nieakceptowalna - jest nie tylko semantycznym nonsensem (jakby Rod- zinterpretowano jako Rot "czerwony"?), w dodatku nawiązuje do wsi Stogi (p.), której nazwa powinna być zmieniona na Hejbudy (przy czym forma "Czerwone Hejbudy" byłaby jeszcze większym absurdem). |
Grobelno | Malbork | 2 | Dammfelde | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Damm (ok. 1399 Tam, 1412 Tamme, 1415 Tham). Być może nazwa ta po polsku brzmiała Tama, ale brak na to jakichkolwiek dowodów. Nazwa powojenna oddaje znaczeniowo n. niem, więc po dłuższym zastanowieniu jednak postanawiam zostawić ją w spokoju. |
Kamienica | Malbork | 6 | Blumstein | niemieckie | Blumsztyn |
|
Kamionka | Malbork | 4 | Kaminke | polskie | Kominki |
|
Kapustowo | Malbork | 2 | Treugenkohl | niemieckie | -- | Oficjalna nazwa nadana przez KUNM: Motyliniec (nieuzasadniony chrzest). Obecna nazwa nawiązuje do drugiego członu n. niem., ale również nie ma tradycji. |
Kościeleczki | Malbork | 1 | Koszelitzke | polskie | -- |
|
Kraśniewo | Malbork | 4 | Schönau | pruskie? | Szonowo |
|
Lasowice Małe | Malbork | 1 | Klein Lesewitz | słowiańskie | -- | Dawniej też: Leźwice Małe (postać wtórna). |
Lasowice Wielkie | Malbork | 1 | Groß Lesewitz | słowiańskie | -- |
|
Lipowiec | Malbork | 1 | Lindenwald | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Pielica | Malbork | 6 | Herrenhagen | niemieckie | Herenhag | Forma Herenhag ledwie spolszczona, ale chyba lepsze to od ahistorycznego chrztu Pielica. |
Stogi | Malbork | 4 | Heubuden | niemieckie | Hejbudy |
|
Szawałd | Malbork | 1 | Schadwalde | niemieckie | -- |
|
Tragamin | Malbork | 1 | Tragheim | niemieckie | -- |
|
Bystrze | Miłoradz | 1 | Biesterfelde | niemieckie | -- |
|
Cygany | Miłoradz | 1 | Zigahnen | polskie | -- | Gwarowo: Cigani. |
Gnojewo | Miłoradz | 1 | Gnojau | polskie | -- | |
Kłosowo | Miłoradz | 1 | Klossowo | polskie | -- | |
Kończewice | Miłoradz | 1 | Kunzendorf | niemieckie | -- | Gwarowo: Kůi̯ńcevi̯iče. |
Mątowy Małe | Miłoradz | 1 | Klein Montau | pruskie | -- |
|
Mątowy Wielkie | Miłoradz | 1 | Groß Montau | pruskie | -- |
|
Miłoradz | Miłoradz | 4 | Mielenz | słowiańskie (zepsute) | Milęc |
|
Pogorzała Wieś | Miłoradz | 1 | Wernersdorf | niemieckie | -- |
|
Rękowo | Miłoradz | 1 | Adlig Renkau | słowiańskie | -- |
|
Stara Kościelnica | Miłoradz | 6 | Alt Münsterberg | niemieckie | Stary Mistembark |
|
Stara Wisła | Miłoradz | 1 | Alt Weichsel | hydronimiczne | -- |
|
Brzózki | Nowy Staw | 1 | Bröske | polskie | -- |
|
Chlebówka | Nowy Staw | 4 | Brodsack | niemieckie | Brodzak | |
Dębina | Nowy Staw | 1 | Eichwalde | niemieckie | -- |
|
Dybowo | Nowy Staw | 1 | Diebau | polskie | -- | |
Kącik | Nowy Staw | 6 | Neuteicher Hinterfeld | niemieckie | Nytyski Kąt | Po dalsze wyjaśnienia patrz: Nowy Staw. |
Laski | Nowy Staw | 1 | Leske | słowiańskie | -- | |
Lipinka | Nowy Staw | 4 | Lindenau | niemieckie | Lignowy |
|
Lubstowo | Nowy Staw | 4 | Lupushorst | niemieckie (osobowe) | Lipisz | Spolszczenie Lipisz (Libisz) pojawia się w XVI w. Nie do końca przejrzyste. Obecna forma (również nieprzejrzysta semantycznie - nie ma n. os. *Lubst) wprowadzona przez KUNM. |
Martąg | Nowy Staw | 1 | Irrgang | niemieckie | -- |
|
Mirowo | Nowy Staw | 1 | Mierau | słowiańskie | -- | 1318 Myrowe. |
Myszewo | Nowy Staw | 1? | Groß Mausdorf | niemieckie | -- |
|
Nidowo | Nowy Staw | 1 | Niedau | pruskie? | -- | 1356 Nydow. Nazwa prawdopodobnie pruska, Górnowicz zakłada hydronimiczne pochodzenie (od bazy hydronimicznej *Nid-, *Neid, por. Nida), brak jednak takiej rzeki w okolicy. |
Półmieście | Nowy Staw | 1 | Halbstadt | niemieckie | -- | Dawniej też: Albsztat, Półmiasta (XVI w.). |
Pręgowo Żuławskie | Nowy Staw | 1* | Prangenau | słowiańskie | (Pręgowo) |
|
Stawiec | Nowy Staw | 6 | Neuteichsdorf | niemieckie | Nytyska Wieś |
|
Świerki | Nowy Staw | 6 | Tannsee | słowiańskie (zepsute) | Tamża |
|
Tralewo | Nowy Staw | 1 | Tralau | słowiańskie | -- | Ok. 1399 Tralow. |
Trępnowy | Nowy Staw | 1 | Trampenau | pruskie? | -- |
|
Janówka | Stare Pole | 4 | Jonasdorf | niemieckie | Jonaszewo | U Ceynowy Jonaszewo. |
Kaczynos | Stare Pole | 1 | Katzenase | niemieckie? | -- | |
Kikojty | Stare Pole | 1 | Kykoit | pruskie | -- |
|
Klecie | Stare Pole | 4? | Klettendorf | hybryda (pol. + niem.)? | Kletno (?) | Górnowicz uważa nazwę za pierwotne Kletno z niem. dostawką -dorf, chociaż istnieją też próby objaśnienia z niem. Tak czy inaczej, forma Kletno zdaje się być bardziej prawdopodobna i poprawniejsza niż przyjęte przez KUNM Klecie. |
Kławki | Stare Pole | 2 | Klakendorf | niemieckie (osobowe) | -- | |
Krasnołęka | Stare Pole | 4 | Schönwiese | niemieckie | Krasna Łąka al. Szenwiza |
|
Kraszewo | Stare Pole | 5 | Pruppendorf | niemieckie | Kruszławki |
|
Królewo | Stare Pole | 4 | Königsdorf | niemieckie | Królewska Wieś |
|
Krzyżanowo | Stare Pole | 5 | Notzendorf | niemieckie | Setkajmy | Pierwotna nazwa pruska - Seytkaym (XIV w.). Po wojnie, zamiast ją spolszczyć, wprowadzono całkowicie nieuzasadnioną n. m. Krzyżanowo. |
Leklowy | Stare Pole | 1 | Lecklau | pruskie | -- | 1385-92 Leclun, 1399 Leclon |
Letniki | Stare Pole | 5 | Sommerort | hybryda (słow. + niem.) | Ząbrówko |
|
Parwark | Stare Pole | 1 | Parwark | pruskie | -- |
|
Stare Pole | Stare Pole | 1 | Altfelde | niemieckie | -- | Wieś założona w XIV w. (pierwsza wzmianka - 1330 Aldenvelt). Polska postać nazwy znana od XVI w. |
Szaleniec | Stare Pole | 1 | Thörichthof | niemieckie | -- |
|
Szlagnowo | Stare Pole | 1 | Schlablau | pruskie | -- |
|
Zarzecze | Stare Pole | 6 | Galgenberg | niemieckie | Szubienica | Gwarowo: Š́ubi̯yͤńica. Oznacza to, że miejscowa ludność polska przejęła n. niemiecką znaczeniowo jako Szubienica. Mimo oczywistych negatywnych skojarzeń z tą nazwą, uważam ją za bardziej wartościową niż nadany komisyjnie nowotwór "Zarzecze". |
Ząbrowo | Stare Pole | 1 | Sommerau | słowiańskie | -- | Dawniej też: Zomerowo (wtórne). |
Złotowo | Stare Pole | 3 | Reichfelde | niemieckie | -- | Może Rèvałd (=Rywałd) Ceynowy to ta wieś? |
Powiat sztumski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Sztum | Sztum | 1 | Stuhm | pruskie | -- |
|
Przedzamcze | Sztum | 1 | Vorschloß Stuhm | niemieckie | -- |
|
Dzierzgoń | Dzierzgoń | 1 | Christburg | niemieckie | -- |
|
Andrzejewo | Dzierzgoń | 4 | Reichandres | niemieckie | Rychendrysy |
|
Ankamaty | Dzierzgoń | 1 | Ankemitt | pruskie (osobowe) | -- |
|
Bągart | Dzierzgoń | 1 | Baumgarth | niemieckie | -- |
|
Blunaki | Dzierzgoń | 1 | Blonaken | pruskie | -- |
|
Bruk | Dzierzgoń | 1 | Bruch | niemieckie | -- | |
Budzisz | Dzierzgoń | 1 | Budisch | słowiańskie | -- |
|
Chartowo | Dzierzgoń | 3~2 | Hartwigsfelde | niemieckie | -- | Według Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych, osada ta bywa też nazywana Kolonią. |
Chojty | Dzierzgoń | 1 | Choyten | pruskie | -- |
|
Jasna | Dzierzgoń | 4 | Lichtfelde | niemieckie | Lichtofałd | W gwarze: Lixtofau̯t, -du. Oznacza to, że miejscowa ludność spolszczyła tę nazwę fonetycznie jako Lichtofałd. Nazwa obecna, chociaż nawiązuje znaczeniowo do niemieckiej, jest sztucznym tworem KUNM. |
Jeziorno | Dzierzgoń | 6 | Lautensee | pruskie | Lajtęzy |
|
Judyty | Dzierzgoń | 2 | Judittenhof | niemieckie | -- | |
Kamienna Góra | Dzierzgoń | 1 | Steinberg | niemieckie | -- | Gwarowo: Kami̯yͤnna Gůra. Spolszczenie dosłowne, używane przez autochtonów, prawdopodobnie przedwojenne (choć niezaświadczone wcześniej). |
Kuksy | Dzierzgoń | 1 | Kuxen | pruskie | -- |
|
Lisi Las | Dzierzgoń | 3 | Friedrichsfelde | niemieckie | -- | |
Litewki | Dzierzgoń | 1 | Litefken | polskie | -- |
|
Minięta | Dzierzgoń | 1 | Menthen | pruskie | -- |
|
Morany | Dzierzgoń | 1 | Morainen | pruskie | -- |
|
Nowa Karczma | Dzierzgoń | 1 | Neukrug | niemieckie | -- | |
Nowiec | Dzierzgoń | 4 | Neuhöferfelde | niemieckie | Nowodworskie Pole | Dzisiejsza nazwa jest sztucznym tworem KUNM. Chojnacki zna dosłowną polską kalkę. |
Nowiny | Dzierzgoń | 4 | Neuhof | niemieckie | Nowy Dwór |
|
Pachoły | Dzierzgoń | 1 | Pachollen | słowiańskie | -- | |
Pawłowo | Dzierzgoń | 3 | Petershof | niemieckie | -- | Czy to mądre zmieniać Piotra w Pawła? Może warto by rozważyć zmianę tej nazwy? |
Piaski Sztumskie | Dzierzgoń | 4 | Sandhuben | niemieckie | Zantuga |
|
Poliksy | Dzierzgoń | 1 | Polixen | pruskie | -- |
|
Prakwice | Dzierzgoń | 1 | Prökelwitz | pruskie | -- | 1312 Preyterwicz. Nazwa najprawdopodobniej pruskiego pochodzenia, w nowożytnej formie niem. duże przekształcenia fonetyczne. |
Spalonki | Dzierzgoń | 3 | Bärenwinkel | niemieckie | -- | |
Stanowo | Dzierzgoń | 1 | Groß Stanau | słowiańskie | -- |
|
Stanówko | Dzierzgoń | 1 | Klein Stanau | słowiańskie | -- |
|
Stara Wieś | Dzierzgoń | 1 | Altendorf | niemieckie | -- | Gwarowo: Starifš́a. |
Tywęzy | Dzierzgoń | 1 | Tiefensee | niemieckie (tłum. ze słow.?) | -- |
|
Żuławka Sztumska | Dzierzgoń | 1* | Posilge | pruskie | (Żuławka) |
|
Balewko | Mikołajki Pomorskie | 1 | Klein Baalau | pruskie | -- | Gwarowo: Balyͤfko. |
Balewo | Mikołajki Pomorskie | 1 | Groß Baalau | pruskie | -- |
|
Cierpięta | Mikołajki Pomorskie | 1 | Czerpienten | polskie | -- |
|
Cieszymowo | Mikołajki Pomorskie | 2 | Groß Teschendorf | hybryda (słow. + niem.) | -- |
|
Dąbrówka Pruska | Mikołajki Pomorskie | 1 | Preußisch Damerau | polskie | -- |
|
Dworek | Mikołajki Pomorskie | 1 | Höfchen | niemieckie (tłum z pol.?) | -- |
|
Kołoząb | Mikołajki Pomorskie | 1 | Kollosomb | słowiańskie | -- |
|
Krasna Łąka | Mikołajki Pomorskie | 4 | Schönwiese | niemieckie | Szenweza |
|
Krastudy | Mikołajki Pomorskie | 1 | Krastuden | pruskie? | -- |
|
Linki | Mikołajki Pomorskie | 1 | Linken | pruskie | -- | Wieś do XV w. posiadała dwie oboczne nazwy pruskie: 1258 Broidin, 1330 Broiden, 1408 Broydin adir Linken. Ostatecznie ustaliła się nazwa Linki, pochodząca od nazwiska prusa Hannosa Lynkyn, dawnego właściciela wsi. |
Mikołajki Pomorskie | Mikołajki Pomorskie | 1* | Nikolaiken | polskie (kalka z niem.) | (Mikołajki) |
|
Mirowice | Mikołajki Pomorskie | 4 | Mirahnen | słowiańskie (sprutenizowane) | Mirany |
|
Namirowo | Mikołajki Pomorskie | 1 | Klein Baumgarth | niemieckie | -- |
|
Nowe Minięta | Mikołajki Pomorskie | 1* | Mienthen | pruskie | (Minięta) |
|
Perklice | Mikołajki Pomorskie | 1 | Pirklitz | słowiańskie | -- |
|
Pierzchowice | Mikołajki Pomorskie | 1 | Portschweiten | pruskie | -- |
|
Sadłuki | Mikołajki Pomorskie | 1 | Sadluken | pruskie | -- |
|
Stążki | Mikołajki Pomorskie | 6 | Stangenberg | niemieckie (osobowe) | Sztembark |
|
Wilczewo | Mikołajki Pomorskie | 1 | Wilczewo | polskie | -- |
|
Adamowo | Stary Dzierzgoń | 2 | Adamshof | niemieckie | -- | |
Bartne Łąki | Stary Dzierzgoń | 1 | Bienertwiese | niemieckie | -- |
|
Bądze | Stary Dzierzgoń | 2 | Bensee | pruskie | -- | U Leydinga jako Banzy, tradycyjnego spolszczenia brak. Nazwa wsi od nazwy pobliskiego jeziora (1294 Banse), pruskiego pochodzenia. |
Białe Błoto | Stary Dzierzgoń | 2 | Kalkbruch | niemieckie | -- | |
Bucznik | Stary Dzierzgoń | 2 | Buchwalde | niemieckie | -- | |
Danielówka | Stary Dzierzgoń | 2 | Danielsruhe | niemieckie | -- | |
Folwark | Stary Dzierzgoń | 1 | Vorwerk | niemieckie | -- | Według Leydinga oboczna n. niem. Neuendorf (spolsz. Nowa Wieś). |
Nowy Folwark | Stary Dzierzgoń | 1 | Neu Vorwerk | niemieckie | -- | |
Gisiel | Stary Dzierzgoń | 2~5 | Geißeln | pruskie | (Jestlin?) |
|
Giślinek | Stary Dzierzgoń | 2~5 | Charlottenhof | pruskie | (Jestlinek?) |
|
Górki | Stary Dzierzgoń | 1 | Görken | pruskie | -- | Pierwotnie: 1294 Grabisto, 1321 Grabist - nazwa pruska. Późniejsza nazwa Görken (spolonizowana jako Górki) również pruska, pochodzi od imienia pierwszego właściciela (1321 Gerkoni). |
Kielmy | Stary Dzierzgoń | 2 | Köllmen | pruskie | -- | |
Kołtyniany | Stary Dzierzgoń | 1 | Kolteney | pruskie | -- |
|
Kornele | Stary Dzierzgoń | 2 | Kornellen | niemieckie (imienne) | -- | |
Królikowo | Stary Dzierzgoń | 2 | Königssee | niemieckie | -- | |
Latkowo | Stary Dzierzgoń | 5 | Löthen | pruskie | Letno | 1285 Lethen. Nazwa pochodzenia pruskiego, której obecna forma Latkowo nie oddaje. Należałoby wrócić do proponowanej przez Leydinga formy Letno, dość bliskiej oryginałowi. |
Lipiec | Stary Dzierzgoń | 1 | Lippitz | pruskie | -- | 1250 Loypicz, 1285 Lepicz, 1298 Leupite, Laupithen. Bardzo stara osada pruska. |
Lubochowo | Stary Dzierzgoń | 2 | Liebwalde | niemieckie | -- | |
Matule | Stary Dzierzgoń | 2 | Mothalen | pruskie | -- | 1321 Mathulen, 1323 Matulen. |
Milikowo | Stary Dzierzgoń | 6 | Heinrichsdorf | niemieckie | Henrykowo | Spolszczenie Henrykowo znane Chojnackiemu i Kohutkowi (z kolei nieco późniejszy Leyding podaje Jędrychowo). Dzisiejsza nazwa Milikowo jest całkowicie dowolnym, ahistorycznym chrztem KUNM. |
Monasterzysko Małe | Stary Dzierzgoń | 4? | Klein Münsterberg | niemieckie | Mistembark Mały | Patrz niżej. |
Monasterzysko Wielkie | Stary Dzierzgoń | 4? | Groß Münsterberg | niemieckie | Mistembark Wielki |
|
Mortąg | Stary Dzierzgoń | 1 | Mortung | pruskie | -- | 1332 Mortegen, Mortek; 1350 Morteke. |
Myślice | Stary Dzierzgoń | 4 | Miswalde | hybryda (słow. + niem.) | Mieszwałd | 1316 Meysilzwalde. Niem. n. os. Meysil (Meissel) jest być może pochodzenia słowiańskiego - od słowiańskich imion z członem Mysł-. Powojenną nazwę polską Myślice można by więc uznać za nawiązanie do źródłosłowu nazwy oryginalnej. Forma ta jednak nie jest autentyczna, została stworzona przez KUNM. Za to w pełni autentyczna jest przedwojenna ludowa spolszczona forma Mieszwałd i do niej powrót postuluję. |
Najatki | Stary Dzierzgoń | 1 | Najettken | pruskie (spolszczone)? | -- |
|
Piaski Morąskie | Stary Dzierzgoń | 2* | Sandhof | niemieckie | (Piaski) | Według PRNG, nazwa bywa używana i bez dookreślenia, co wydaje się naturalniejsze (chociaż może sprawiać problemy natury praktycznej). |
Podwiejki | Stary Dzierzgoń | 1 | Podweiken | pruskie | -- | Pierwotnie: Baudewitten (1354). Nazwa obecna zaświadczona od XVII w. (niewykluczone, że jest zepsutą formą nazwy pierwotnej). |
Pogorzele | Stary Dzierzgoń | 3 | Vaterssegen | niemieckie | -- | |
Popity | Stary Dzierzgoń | 2 | Popitten | pruskie | -- | 1331 Poypiten |
Porzecze | Stary Dzierzgoń | 5 | Lodehnen | pruskie | Lodejny | 1329 Ladeyn, 1339 Ladeyne, 1350 Laideyne. Nazwa pruska - należało ją spolszczyć, a nie wymazywać. |
Pronie | Stary Dzierzgoń | 2 | Prohnen | pruskie | -- | 1376 Pyron, Piron, Piranen. |
Protajny | Stary Dzierzgoń | 2 | Prothainen | pruskie | -- | 1296 Protheyne, 1306 Prowotheyn, Prowothine. |
Przezmark | Stary Dzierzgoń | 1 | Preußisch Mark | niemieckie | -- | Dawniej też: Pruski Targ. |
Pudłowiec | Stary Dzierzgoń | 1 | Paudelwitz | słowiańskie? | -- | Dawniej też: Pudłowice (SGKP). Potrzebne informacje etymologiczne. |
Sarnowo | Stary Dzierzgoń | 1 | Scharnau | pruskie? | -- | Miejscowość dziś uchodzi za część Myślic, jej nazwa prawdopodobnie już nie funkcjonuje. |
Skolwity | Stary Dzierzgoń | 2 | Skolwitten | pruskie | -- | ok. 1400 Scholewythen; 1419, 1437 Scholowiten. |
Stare Miasto | Stary Dzierzgoń | 1 | Altstadt | niemieckie | -- | |
Stary Dzierzgoń | Stary Dzierzgoń | 1 | Alt Christburg | niemieckie | -- |
|
Tabory | Stary Dzierzgoń | 2 | Taabern | pruskie? | -- | 1306 Taberna, 1318 Taferna, 1347 Taverne. Najstarsze zapisy wskazywałyby na nazwę pochodzącą od słowa tawerna (śrdniem. Taverne, łac. taberna). Z drugiej strony, istnieją też podobne nazwy o pruskim pochodzeniu (por. Tabórz w gm. Łukta, Tarławki = Taberlauken koło Węgoborka), więc forma przyjęta po wojnie wydaje się dobrym spolszczeniem. |
Wartule | Stary Dzierzgoń | 3? | Fahrentholz | niemieckie | -- | U Leydinga: Wartulec. Być może forma ta (przyjęta przez KUNM w formie Wartule) jest fonetycznym spolszczeniem n. niemieckiej, jednak ze względu na podobieństwo do nazwy sąsiedniej wsi Matule (p. wyżej), nie wykluczałbym możliwości staropruskiego pochodzenia. Potrzebne dalsze badania. |
Wesoła Kępa | Stary Dzierzgoń | 3 | Schönfelde | niemieckie | -- | |
Zakręty | Stary Dzierzgoń | 1 | Sakrinten | polskie | -- | Pierwotnie nazwa pruska: Cantun (1312), zastąpiona nazwą obecną, polską, znaną w dokumentach od XVIII w. |
Zamek | Stary Dzierzgoń | 2 | Schloßhof | niemieckie | -- | |
Brzozówka | Stary Targ | 1 | Brosowken | polskie | -- |
|
Bukowo | Stary Targ | 4 | Buchwalde | niemieckie | Buchwałd |
|
Czerwony Dwór | Stary Targ | 1 | Rothhof | niemieckie | -- | Gwarowo: Č́ervůnidvůr. |
Dąbrówka Malborska | Stary Targ | 1* | Deutsch Damerau | słowiańskie | Dąbrówka Niemiecka |
|
Dziewięć Włók | Stary Targ | 1 | Neunhuben | niemieckie | -- |
|
Gintro | Stary Targ | 1 | Gintro | niemieckie (spolonizowane) | -- |
|
Grzymała | Stary Targ | 1 | Grzymalla | polskie (nazwiskowe) | -- |
|
Igły | Stary Targ | 1 | Iggeln | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Jodłówka | Stary Targ | 1 | Tannfelde | niemieckie | -- | Polska kalka Jodłówka zaświadczona w gwarze (wymawiana jako Jedu̯ůfka). Ukształtowała się w czasach plebiscytu terytorialnego. |
Jordanki | Stary Targ | 1 | Jordanken | polskie (osobowe, kalka) | -- |
|
Jurkowice | Stary Targ | 1 | Georgensdorf | niemieckie | -- |
|
Kalwa | Stary Targ | 1 | Kalwe | pruskie | -- | Bardzo stara osada pruska: 1246 Calue, 1280 Kalba. |
Kątki | Stary Targ | 1 | Kontken | pruskie (spol.) lub słowiańskie | -- |
|
Klecewo | Stary Targ | 1 | Klecewo | prusko-słowiańskie | -- |
|
Kościelec | Stary Targ | 1? | Altkirch | niemieckie | -- | W gwarze zanotowane: Kośćelec. Możliwe więc, że nazwa ta istniała już przed wojną. |
Krzyżówki | Stary Targ | 1 | Kreutzkrug | niemieckie | -- |
|
Lasy | Stary Targ | 4 | Laase | polskie | Łazy |
|
Łabuń | Stary Targ | 1 | Laabe | pruskie | -- |
|
Łoza | Stary Targ | 1 | Losendorf | niemieckie (może hybryda?) | -- |
|
Malewo | Stary Targ | 1 | Mahlau | pruskie | -- | 1399 Malyn, 1476 Male. Postać z końcówką -au/-ewo od XVI w. |
Mleczewo | Stary Targ | 1 | Mlecewo | prusko-słowiańskie | -- |
|
Nowy Targ | Stary Targ | 1 | Neumark | niemieckie | -- | Gwarowo: Novitark. |
Olszak | Stary Targ | 1 | Ellerbruch | niemieckie (kalka z pol.?) | -- |
|
Pozolia | Stary Targ | - | (brak) | -- | -- | Przysiółek, historycznie należący do Żuławki Sztumskiej (gm. Dzierzgoń, p.) i utrwalający jej historyczną pruską nazwę (patrz tam). Całkowicie ahistoryczne jest jednak jego oderwanie od Żuławki i umieszczenie w innej gminie, jako część sołectwa Bukowo. |
Ramoty | Stary Targ | 1 | Ramten | pruskie | -- |
|
Stary Dwór | Stary Targ | 4 | Vorwerk Altmark | niemieckie | Starotarski Folwark | W gwarze znane tłumaczenie nazwy niemieckiej. Forma urzędowa jest sztucznym tworem KUNM. Miejscowość historycznie była folwarkiem należącym do Starego Targu. |
Stary Targ | Stary Targ | 1 | Altmark | niemieckie | -- |
|
Szropy | Stary Targ | 1 | Schroop | pruskie | -- |
|
Śledziówka | Stary Targ | 1 | Heringshöft | niemieckie | -- |
|
Telkwice | Stary Targ | 1 | Telkwitz | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Trankwice | Stary Targ | 1 | Trankwitz | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Tropy Sztumskie | Stary Targ | 1* | Troop | pruskie | (Tropy) |
|
Tulice | Stary Targ | 4 | Tillendorf | niemieckie | Tylendorf |
|
Tulice Małe | Stary Targ | 4 | Klein Tillendorf | niemieckie | Tylendorf Mały |
|
Waplewko | Stary Targ | 1 | Klein Waplitz | pruskie | -- |
|
Waplewo Wielkie | Stary Targ | 1* | Groß Waplitz | pruskie | (Waplewo) |
|
Zielonki | Stary Targ | 4 | Grünfelde | hybryda (prus. + niem.) | Gromfałd |
|
Barlewice | Sztum | 1 | Barlewitz | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Barlewiczki | Sztum | 4 | Vorwerk Barlewitz | pruskie (spolonizowane) | Barlewicki Folwark | Gwarowo: Mau̯e Barlevi̯ice. W dokumentach z XVII w. zaś pojawia się nazwa Barlewicki Folwark (1664). Obecna forma jest już tworem KUNM, nieznanym przed wojną. |
Biała Góra | Sztum | 1 | Weißenberg | niemieckie (tłum z pol.?) | -- | Forma gwarowa: Bi̯au̯a Gůra. |
Brzezi Ostrów | Sztum | 4 | Ostrow-Brosze | polskie (nazwiskowe) | Ostrów Brosza |
|
Cygusy | Sztum | 1 | Cyguß | niemieckie (spolonizowane) | -- |
|
Czernin | Sztum | 1 | Hohendorf | niemieckie | -- |
|
Goraj | Sztum | 1 | Gorrey | słowiańskie | -- | Gwarowo: Gůrai̯. |
Gościszewo | Sztum | 6 | Braunswalde | niemieckie | Bruszwałd |
|
Górki | Sztum | 1 | Gurken | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Berghausen. |
Gronajny | Sztum | 1 | Grünhagen | niemieckie | -- |
|
Grzępa | Sztum | 3 | Neu Hakenberg | niemieckie | -- | Nazwę Grzępa należy zaliczyć do najbardziej udanych chrztów KUNM - odwołuje się bowiem do rzeczywiście istniejącego w okolicznej polskiej gwarze słowa grzępa (=pagórek), co dodatkowo dobrze opisuje położenie osady. Z tego też powodu nazwa dość dobrze przyjęła się wśród miejscowej ludności. |
Kępina | Sztum | 6 | Antonienhof | niemieckie | Antoniewo | W gwarze: Antůńevo. Oznacza to, że autochtoni substytuowali nazwę oryginalną. Forma dzisiejsza jest sztucznym chrztem KUNM. |
Koniecwałd | Sztum | 1 | Konradswalde | niemieckie | -- | |
Koślinka | Sztum | 4 | Kiesling | słowiańskie (zepsute) | Kiźlinek |
|
Kuliki | Sztum | 6 | Karlsthal | niemieckie | Karlewo | W gwarze: Karlevo. Jest to ludowa polonizacja n. niemieckiej. Wprowadzona przez KUNM forma Kuliki bez uzasadnienia. |
Lewark | Sztum | 4 | Ostrow-Lewark | polskie | Ostrów Lewark |
|
Lipka | Sztum | 1 | Lindenkrug | niemieckie (kalka z pol.?) | -- | Górnowicz uważa formę niemiecką za kalkę z polskiego. |
Michorowo | Sztum | 1 | Michorowo | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Nowa Wieś | Sztum | 1 | Neudorf | niemieckie | -- |
|
Parowy | Sztum | 6 | Heinen | niemieckie | Hajny |
|
Parpary | Sztum | 1 | Parpahren | pruskie? | -- |
|
Piekło | Sztum | 1 | Pieckel | polskie | -- |
|
Pietrzwałd | Sztum | 1 | Peterswalde | niemieckie | -- | Gwarowo: Pi̯yͤtš́vau̯t. |
Polaszki | Sztum | 1 | Paleschken | pruskie | -- |
|
Postolin | Sztum | 1 | Pestlin | słowiańskie lub pruskie | -- |
|
Ramzy Małe | Sztum | 1 | Klein Ramsen | pruskie | -- |
|
Ramzy Wielkie | Sztum | 1 | Groß Ramsen | pruskie | -- |
|
Szpitalna Wieś | Sztum | 1 | Hospitalsdorf | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Sztumska Wieś | Sztum | 1 | Stuhmsdorf | hybryda (prus. + niem.) | -- | Gwarowo: Š́tumskifš́a. |
Sztumskie Pole | Sztum | 1 | Stuhmerfelde | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Uśnice | Sztum | 1? | Usnitz | pruskie | (Uźnice?) |
|
Węgry | Sztum | 1 | Wengern | pruskie | -- |
|
Wilki | Sztum | 2 | Wolfsheide | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Witki. Jest to wyraźna ucieczka od nazwy niemieckiej. W użyciu jednak jest nazwa Wilki - taka widnieje na znaku prowadzących do leśniczówki i wisi nad samą leśniczówką. Lepiej używać wariantu Wilki, gdyż opiera się on znaczeniowo na n. niemieckiej (a przynajmniej jej pierwszym członie). |
Wydry | Sztum | 3 | Werder | niemieckie | -- | |
Wygoda | Sztum | 5 | Ehrlichsruh | niemieckie | Jeziorka albo Leśnictwo Benowo | Sztuczna nazwa Wygoda, ustalona przez KUNM, zdaje się być martwa. Potocznie używane nazwy tej leśniczówki to Jeziorka (gw. Jež́ůrka) oraz Leśnictwo Benowo. Ta pierwsza wykazuje wyraźne cechy gwarowe (może więc jest przedwojenna?), zaś druga widnieje na szyldzie przy leśniczówce. Co ciekawe, od Benowa oddziela tę leśniczówkę granica powiatów. |
Zajezierze | Sztum | 1 | Hintersee | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Powiat kwidzyński
Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Kwidzyn | Kwidzyn (miasto) | 1 | Marienwerder | niemieckie | -- |
|
Karczewice | Kwidzyn (miasto) | 1 | Karschwitz | słowiańskie | -- |
|
Michałowo | Kwidzyn (miasto) | 6 | Marienau | niemieckie | Marynowo | Oficjalna nazwa tej północnej części Kwidzyna to Michałowo (chrzest KUNM). Nie wiem, czy ta nazwa dziś funkcjonuje. Przed wojną niemiecką nazwę tej dzielnicy spolszczano jako Marynowo, Marynowy i w takiej formie należałoby ją przywrócić. |
Miłosna | Kwidzyn (miasto) | 6 | Liebenthal | niemieckie | Nicponie |
|
Owczarki | Kwidzyn (miasto) | 4 | Schäferei | niemieckie | Owczarnia |
|
Wiesławów | Kwidzyn (miasto) | 5 | Marienfelde | niemieckie | Pola Maryjne | Nazwa Wiesławów sztuczna, narzucona po wojnie. Nazwa niemiecka bywa czasem tłumaczona jako Pola Maryjne przez historyków i taka forma chyba byłaby najlepsza. Tak czy inaczej, nazwa dzielnicy nie funkcjonuje w terenie (i prawdopodobnie w formie "Wiesławów" nie funkcjonowała nigdy). |
Prabuty | Prabuty | 1 | Riesenburg | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Liwiec | Prabuty (cz. miasta) | 4~5 | Liebsee | hybryda (prus. + niem.) | Lubza |
|
Albertowo | Gardeja | 2 | Albrechtshof | niemieckie | -- |
|
Bądki | Gardeja | 1 | Groß Bandtken | słowiańskie | (Bądki Wielkie) |
|
Cygany | Gardeja | 1 | Zigahnen | polskie | -- |
|
Czachówek | Gardeja | 6 | Klein Bandtken | słowiańskie | Bądki Małe |
|
Czarne Dolne | Gardeja | 1 | Niederzehren | słowiańskie | -- | 1285 Scherne. Nazwa polska Czarne, opatrzona w niem. dookreśleniami Nieder-/Ober- (wtórnie Hoch-). |
Czarne Górne | Gardeja | 1 | Hochzehren | słowiańskie | -- | W XVI-XVII w. niem. Oberzehren. |
Czarne Małe | Gardeja | 1? | Klein Niederzehren | słowiańskie | -- |
|
Dębno | Gardeja | 2 | Eichbusch | niemieckie | -- |
|
Gardeja | Gardeja | 1 | Garnsee | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Hermanowo | Gardeja | 2 | Herminendorf | niemieckie | -- | |
Jaromierz | Gardeja | 1 | Germen | pruskie | -- |
|
Jurki | Gardeja | 2 | Georgenberg | niemieckie | -- | |
Karolewo | Gardeja | 2 | Karlshof | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Ujazd. Ten chrzest jednak nie przyjął się i obecnie używana jest nazwa Karolewo (data zmiany nieznana), przetłumaczona z niem. Przedwojennej polskiej nazwy brak. |
Klasztorek | Gardeja | 1 | Klösterchen | niemieckie | -- |
|
Klasztorne | Gardeja | 2 | Klostersee | niemieckie | -- |
|
Klecewo | Gardeja | 1 | Klötzen | pruskie | -- |
|
Krzykosy | Gardeja | 1 | Kröxen | pruskie | -- | 1289 Krikosyn, 1289 Cricussin. Nazwa pruska, słowiański wywód Górnowicza nieprzekonujący (również dla autorów NMP). |
Międzylesie | Gardeja | 3 | Friedrichshain | niemieckie | -- | |
Morawy | Gardeja | 6 | Mahren | pruskie | Mary |
|
Nowa Wioska | Gardeja | 1 | Neudörfchen | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Neudorf (XVI w.). |
Olszówka | Gardeja | 1 | Olschowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Althausen. |
Otłowiec | Gardeja | 4 | Groß Ottlau | słowiańskie | Otłowo |
|
Otłówko | Gardeja | 1 | Klein Ottlau | słowiańskie | -- |
|
Otoczyn | Gardeja | 1 | Ottotschen | słowiańskie | -- |
|
Pawłowo | Gardeja | 1 | Paulsdorf | niemieckie | -- | Dawniej też: Pawłowice (XVII-XVIII w.). |
Podegrodzie | Gardeja | 5 | Stadtvorwerk b. Garnsee | niemieckie | Gardejski Folwark | Miejscowość przedwojną była kolonią Gardei, folwarkiem należącym do miasta. Uważam, że nazwa powinna odzwierciedlać ten fakt. Nazwa Podegrodzie jest sztuczna. |
Przęsławek | Gardeja | 4 | Prenzlau | słowiańskie | Przecław |
|
Rozajny | Gardeja | 1 | (Groß) Rosainen | niemieckie (sprutenizowane?) | -- |
|
Rozajny Małe | Gardeja | 1 | Klein Rosainen | niemieckie (sprutenizowane?) | -- | Patrz wyżej. |
Szczepkowo | Gardeja | 3 | Louisenhof | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Lubań. Ostatecznie przyjęła się nazwa Szczepkowo, zapewne per analogiam do wsi Szczepkowo (niem. Louisenwalde) pod Iławą (być może przyjęcie takiej nazwy jest wynikiem nieporozumienia). Jako, że żaden z tych wariantów nie ma przedwojennej tradycji (brak takowej dla tej wsi), chyba nie ma sensu nic zmieniać. |
Szlemno | Gardeja | - | Garnseedorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Trumieje | Gardeja | 1 | Groß Tromnau | pruskie | -- |
|
Wandowo | Gardeja | 1 | Wandau | pruskie | -- | 1396 Wandofen, Wandow. Nazwa uważana za pruską. |
Wilkowo | Gardeja | 1 | Wilkau | słowiańskie | -- | 1289 Wilcow, 1388 Willekow. Stara nazwa słowiańska. |
Wracławek | Gardeja | 4 | Warzeln | słowiańskie | Warcław |
|
Zebrdowo | Gardeja | 1 | Seubersdorf | niemieckie | -- | Potocznie: Zeberdowo. Forma oficjalna (będąca spolszczeniem n. niemieckiej) starsza i poprawniejsza. |
Baldram | Kwidzyn | 1 | Baldram | pruskie | -- |
|
Mały Baldram | Kwidzyn | 1? | Baldramerfelde | hybryda (prus. + niem.) | (Baldram Mały) |
|
Brachlewo | Kwidzyn | 1 | Rachelshof | niemieckie | -- |
|
Brokowo | Kwidzyn | 1 | Brakau | słowiańskie | -- |
|
Bronno | Kwidzyn | 6 | Brandau | niemieckie | Brandowo | Przed wojną spolszczenie n. niem. Obecna nazwa jest chrztem KUNM. |
Bystrzec | Kwidzyn | 1 | Weißhof | niemieckie | -- |
|
Dankowo | Kwidzyn | 3 | Semmler | niemieckie | -- | |
Dubiel | Kwidzyn | 1 | Dubiel | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Gilwa Mała | Kwidzyn | 1 | Klein Gilwe | pruskie | -- | Patrz też: Gilwa (gm. Prabuty). |
Gniewskie Pole | Kwidzyn | 1 | Mewischfelde | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Górki | Kwidzyn | 1 | Gorken | słowiańskie | -- |
|
Grabówko | Kwidzyn | 1 | Klein Grabau | słowiańskie | -- | Patrz też: Grabowo (gm. Sadlinki). |
Gurcz | Kwidzyn | 1 | Gutsch | słowiańskie | -- |
|
Kamionka | Kwidzyn | 1? | Kamiontken | polskie | (Kamionki) |
|
Korzeniewo | Kwidzyn | 6 | Kurzebrack | niemieckie | Kurzybrak |
|
Licze | Kwidzyn | 1 | Littschen | słowiańskie | -- |
|
Lipianki | Kwidzyn | 6 | Ziegellack | niemieckie | Cygielak |
|
Mareza | Kwidzyn | 1 | Mareese | niemieckie | -- |
|
Nowa Wieś Kwidzyńska | Kwidzyn | 1* | Neudorf | niemieckie | (Nowa Wieś) | Gwarowo: Novifš́a. |
Nowy Dwór | Kwidzyn | 1 | Neuhöfen | niemieckie | -- | |
Obory | Kwidzyn | 3 | Oberfeld | niemieckie | -- | |
Ośno | Kwidzyn | 1 | Oschen | słowiańskie | -- | 1328 Ossena, 1396 Muntmansdorf, 1548 Mundmannsdorf. Słowiańska nazwa Ośno (zniem. Oschen) istniała obocznie do niemieckiej Mundmannsdorf aż do XVIII w., ostatecznie ta druga zanikła. |
Pastwa | Kwidzyn | 1 | Groß Weide | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Pawlice | Kwidzyn | 3 | Hanswalde | niemieckie | -- | Cóż to za mądry człowiek wymyślił, żeby Jana zastąpić Pawłem... |
Piekarniak | Kwidzyn | 4? | Bäckermühle | niemieckie | Piekarski Młyn (?) |
|
Podzamcze | Kwidzyn | 1 | Unterberg | niemieckie (kalka z pol.) | -- |
|
Rakowice | Kwidzyn | 4 | Klein Krebs | niemieckie | Rakowiec Mały | Po więcej wyjaśnień, p. niżej Rakowiec. Historyczna forma bywa używana do dziś jako Mały Rakowiec (tak w PRNG). |
Rakowiec | Kwidzyn | 1 | Groß Krebs | niemieckie | -- |
|
Rakowieckie Pole | Kwidzyn | 1~4 | Krebsfelde | niemieckie | (Rakowskie Pole) | Przed wojną: Rakowskie Pole, ze starszą postacią przymiotnika (z typowym dla staropolskiego słowotwórstwa ominięciem formantu słowotwórczego w formie przymiotnikowej). |
Rozpędziny | Kwidzyn | 4 | Rospitz | słowiańskie | Raszewice | 1540 Rosswitz. Górnowicz odczytuje jako Raszewice, do czego przychylają się również autorzy NMP (aczkolwiek brak zapisów z początkowym Ra-). Nazwę Rozpędziny wprowadził do literatury Kętrzyński, opierając się na nazwisku sołtysa Rozpędzińskiego, który otrzymał tutaj nadanie. Jest to jednak forma sztuczna, przecząca zapiskom. Górnowicz nazywa ją "potworkiem językowym", który bezmyślnie przyjęto po wojnie. |
Stary Dwór | Kwidzyn | 4 | Alt Rothhof | niemieckie | Stary Czerwony Dwór | Nazwa tego przysiółka nawiązuje do nazwy miejscowości Czerwony Dwór (niem. Rothhof), obecnie zatartej w granicach Podzamcza. Po wojnie sztucznie opuszczono twór Czerwony. W potocznym użyciu zanotowana też forma Czerwony Dwór (bez członu "Stary", zapewne opuszczonego z powodu zaniku miejscowości Czerwony Dwór). |
Szadowo | Kwidzyn | 1 | Schadau | słowiańskie | -- |
|
Szadowski Młyn | Kwidzyn | 1 | Schadauer Mühle | słowiańskie | -- |
|
Szałwinek | Kwidzyn | 1~4 | Schadewinkel | niemieckie | (Szalwinek) |
|
Tychnowy | Kwidzyn | 1 | Tiefenau | niemieckie | -- |
|
Wola-Sosenka | Kwidzyn | 4 | Wolla | polskie | Wola |
|
Antonin | Prabuty | 6 | Sonnenwalde | niemieckie | Zonwałd | Gwarowo: Zonvau̯t. Ludność autochtoniczna spolszczyła więc n. tej miejscowości jako Zonwałd (najprawdopodobniej jeszcze przed wojną). Obecna nazwa, nadana przez KUNM, nie ma uzasadnienia historycznego. |
Bożewo | Prabuty | 2 | Gottesgabe | niemieckie | -- |
|
Bronowo Małe | Prabuty | 1~4 | Klein Brunau | polskie | (Bronówko) |
|
Gąski | Prabuty | 1 | Gonski | polskie | -- |
|
Gdakowo | Prabuty | 1 | Daakau | pruskie? | -- |
|
Gilwa | Prabuty | 1 | Gilwe | pruskie | -- |
|
Gonty | Prabuty | 1 | Gunthen | pruskie | -- |
|
Górowychy | Prabuty | 1~4 | (Groß) Sonnenberg | niemieckie | (Gorowychy) |
|
Górowychy Małe | Prabuty | 1~4 | Klein Sonnenberg | niemieckie | (Gorowychy Małe) |
|
Grazymowo | Prabuty | 1 | Grasnitz | pruskie | -- |
|
Grodziec | Prabuty | 6 | Thiergarth | niemieckie | Styrgard | |
Halinowo | Prabuty | 3 | Neuhausen | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Nowotki. Nazwa ta uchodziła (niekoniecznie słusznie) za nadaną na cześć Marcelego Nowotki, polskiego komunisty. Używaną de facto nazwą osady jest Halinowo, jednak formy tej nigdy nie zatwierdzono urzędowo. |
Jakubowo | Prabuty | 1 | Jacobsdorf | niemieckie | -- | Pierwotna pruska nazwa terenu, na którym powstała wieś: 1289 Mascharit, Mascharicz. |
Julianowo | Prabuty | 1 | Julienthal | niemieckie | -- | Obocznie funkcjonuje też nazwa Wybudowanie - współczesna, przezwiskowa. Należy jej bezwzględnie unikać. |
Kałdowo | Prabuty | 1 | Kaltenhof | niemieckie | -- |
|
Kamienna | Prabuty | 4 | Steinberg | niemieckie | Sztymbark |
|
Kleczewo | Prabuty | 5 | Halbersdorf | niemieckie | Owczarnia |
|
Kołodzieje | Prabuty | 1 | Wachsmuth | niemieckie | -- | Pierwotnie: 1289 Colozoy, 1333 Colesee, 1340 Colozey. Zapisy te odzwierciedlają pol. Kołodzieje. Od 1371 pojawia się oboczna n. niem. Wachsmuth, która z czasem wygrywa. Pierwotną Kołodzieje przypomnieli dziewiętnastowieczni badacze i została ona zatwierdzona po wojnie. |
Kowale | Prabuty | 1 | Seeberg | niemieckie | -- |
|
Laskowice | Prabuty | 1 | Laskowitz | słowiańskie | -- |
|
Obrzynowo | Prabuty | 5 | Riesenkirch | hybryda (prus. + niem.) | Rezja | Miejscowość powstała na pruskim polu osadniczym Resia (1250), tak samo jak miasto Prabuty (p. wyżej) i również od niego wzięło swoją nazwę. KUNM po wojnie nadał tej wsi nazwę Obrzynowo, niesłusznie motywowaną przez stpol. obrzyn - olbrzym (tłumaczenie niem. Riese). W rzeczywistości nazwa Resia (prus. Rēzija) nie ma z olbrzymami nic wspólnego i jest nazwą pruską, którą powinno się oddać fonetycznie. Jako możliwe spolszczenie postuluję formę Rezja (dzięki czemu możemy zachować w nazewnictwie obie historyczne nazwy Prabut). Przedwojennego spolszczenia brak, chociaż Ceynowa w swoim spisie skaszubszczonych nazw podaje Riskjerch ("Ryskierch"?), chociaż jest to forma ledwie akceptowalna. |
Orkusz | Prabuty | 1 | Orkusch | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Pachutki | Prabuty | 1 | Pachuttken | słowiańskie | -- |
|
Pałatyki | Prabuty | 3 | Waldhof | niemieckie | -- | Ustalona urzędowo przez KUNM nazwa to Stadnina, nawiązująca do istniejącej tu przed wojną stadniny. Obecnie funkcjonująca nazwa Pałatyki (nigdy nie wprowadzona oficjalnie) jest dla mnie zupełnie niezrozumiała. Według Wikimapii, nazwę Pałatyki nosi również położone nieopodal jeziorko, to jednak na wszystkich mapach (zarówno niemieckich i polskich) jest bezimienne, nie wspomina o nim też ESHP. |
Pilichowo | Prabuty | 1 | Pillichowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Heinfriede. |
Pólko | Prabuty | 1 | Polken | polskie | -- | Nieistniejący już przystanek kolejowy nosił nazwę Pólko Pomorskie. Niektórzy nazywają tę wieś tak do dziś, jednak dookreślenie to jest nieurzędowe i zbyteczne. |
Raniewo | Prabuty | 2 | Rahnenberg | niemieckie | -- | |
Rodowo | Prabuty | 1 | Groß Rohdau | pruskie | -- | 1285 Rodowe. Nazwa uważana za pruską. |
Rodowo Małe | Prabuty | 1* | Klein Rohdau | pruskie | (Rodówko) | U przedwojennych raczej Rodówko. |
Stańkowo | Prabuty | 1 | Riesenwalde | hybryda (prus. + niem.) | -- | Pierwotnie: Stanko, Stanconis (1330), na której to podstawie XIX-wieczni badacze (prawdopodobnie Kętrzyński) utworzyli postać spolszczoną Stańkowo, którą ostatecznie zatwierdził KUNM. Nazwa niemiecka (również znana od XIV w.: 1342 Resenwalde) jest pochodną od pruskiej nazwy Prabut (Rēzija), po więcej wyjaśnień zob. tam. |
Stary Kamień | Prabuty | 3 | Doktorwald | niemieckie | -- | Niemiecka nazwa miejscowości wywodzi się od nazwy lasu Doktor Wäldchen. Jego polska urzędowa nazwa nie jest mi znana (Leyding nie notuje). |
Stary Młyn | Prabuty | 5 | Alte Walkmühle | niemieckie | Stary Folusz | U Leydinga Stary Folusz (Folusz = budynek, w którym obrabiano sukno), co jest dokładnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej. KUNM przyjęła formę błędną, być może wynikającą z niezrozumienia znaczenia n. niem. Chyba warto to zmienić. |
Sypanica | Prabuty | 4 | Scheipnitz | pruskie (spolonizowane) | Szypnice al. Sypnice |
|
Szramowo | Prabuty | 1 | Schrammen | pruskie | -- |
|
Trumiejki | Prabuty | 1 | Klein Tromnau | pruskie | -- |
|
Zagaje | Prabuty | 3 | Kleinwalde | niemieckie | -- | |
Barcice | Ryjewo | 6 | Schweingrube/Tragheimerweide | niemieckie | Świnia Grupa |
|
Benowo | Ryjewo | 1 | Bönhof | niemieckie | -- |
|
Borowy Młyn | Ryjewo | 1 | Heidemühl | niemieckie | -- | W gwarze: Borůvi̯ec (postać zuniwerbalizowana). |
Jałowiec | Ryjewo | 6 | Unterwalde | niemieckie (tłum. z pol.?) | Podlesie |
|
Jarzębina | Ryjewo | 6 | Schulwiese | niemieckie | Szelwyza |
|
Klecewko | Ryjewo | 1 | Kletzewko | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Mątki | Ryjewo | 1 | Montken | pruskie | -- |
|
Mątowskie Pastwiska | Ryjewo | 1 | Montauerweide | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Pułkowice | Ryjewo | 1 | Pulkowitz | pruskie lub słowiańskie | -- |
|
Rudniki | Ryjewo | 4 | Rudnerweide | hybryda (słow. + niem.) | Rudzińska Wieś |
|
Ryjewo | Ryjewo | 1 | Rehhof | niemieckie | -- |
|
Sołtyski | Ryjewo | 4 | Schulzenweide | niemieckie | Sołtyskie Pastwisko |
|
Straszewo | Ryjewo | 1 | Straszewo | polskie | -- |
|
Szkaradowo Szlacheckie | Ryjewo | 1 | Adlig Schardau | polskie | -- | Dawniej też: Szadrowo Szlacheckie. |
Szkaradowo Wielkie | Ryjewo | 1 | Groß Schardau | polskie | -- |
|
Tralewo | Ryjewo | 1 | Tralau | słowiańskie | -- |
|
Trzciano | Ryjewo | 1 | Honigfelde | niemieckie (kalka ze słow.?) | -- |
|
Watkowice | Ryjewo | 1 | Groß Watkowitz | prusko-słowiańskie | (Watkowice Wielkie) |
|
Watkowice Małe | Ryjewo | 1 | Klein Watkowitz | prusko-słowiańskie | -- |
|
Wiszary | Ryjewo | 1 | Wiszaren | polskie | -- |
|
Białki | Sadlinki | 1 | Bialken | polskie | -- |
|
Bronisławowo | Sadlinki | 5 | Schinkenberg | niemieckie | Szynkowo | Brak polskiej tradycji dla tej wsi. Krótko po wojnie używana była nazwa Szynkowo, będąca prostym, naturalnym spolszczeniem n. niem. Forma ta wydaje się lepsza od sztucznego, pseudoimiennego chrztu "Bronisławowo". |
Dziwno | Sadlinki | 3 | Dianenberg | niemieckie | -- | |
Glina | Sadlinki | 3 | Stangendorf | niemieckie (odosobowe) | -- | |
Grabowo | Sadlinki | 1 | Groß Grabau | słowiańskie | -- | |
Kaniczki | Sadlinki | 1 | Kanitzken | niemieckie (spolonizowane) | -- |
|
Karpiny | Sadlinki | 6 | Treugenkohl | niemieckie | Polska Wieś |
|
Nebrowo Małe | Sadlinki | 1 | Klein Nebrau | słowiańskie? | -- | |
Nebrowo Wielkie | Sadlinki | 1 | Groß Nebrau | słowiańskie? | -- | 1293 Neber, 1294 Ever, 1303 Ebere, 1375 Nebrov. Nazwa o nie do końca jasnym pochodzeniu, już pierwsze zapisy mocno zgermanizowane. Niewykluczone, że powstała ona ze zniekształconej słow. n. os. Niebor. |
Okrągła Łąka | Sadlinki | 1 | Rundewiese | niemieckie (tłum z pol.?) | -- |
|
Olszanica | Sadlinki | 4 | Ellerwalde | niemieckie | Orlik | Wieś nosiła pierwotnie polską nazwę Orlik (1575 Orglik, 1586 Orlik). Po wojnie przeoczono ten fakt i nadano nową nazwę Olszanica, opierając się na n. niem. Należałoby naprawić ten błąd. |
Rusinowo | Sadlinki | 1 | Russenau | polskie | -- |
|
Sadlinki | Sadlinki | 1 | Sedlinen | pruskie (spolonizowane) | -- | 1346 Czedil, 1383 Czadil, 1393 Czadel. Nazwa pruska (rekonst. *Sādele), w języku niemieckim przejęta z pol. Podstawę nazwy niemieckiej stanowi prawdopodobnie forma typu *Siedlin (por. 1663 Sedlin) lub *Siedliny, ale ostatecznie (w XIX w.) upowszechniła się forma Sadlinki (może sztucznawa?). |
Wiśliny | Sadlinki | 2 | Weichselburg | niemieckie (hydronimiczne) | -- | Mimo, że wieś wzięła nazwa od jakże swojskiej Wisły, brak dla niej przedwojennej polskiej tradycji. Formę Wiśliny ustalono po wojnie całkowicie arbitralnie (w potocznym użyciu zanotowano też wariant Wiślin). |
Bibliografia
Już wkrótce.