Użytkownik:Dynozaur/Nazwy miejscowe w Prusiech

(Jako, że projekt jest "poważny" i z założenia ma przemówić do szerszego grona, pisany jest w języku radopolskim)

Wstęp

Lepszy wstęp w budowie, to dopiero zaczątek.

Poniższy projekt (wyłącznego autorstwa użytkownika Dynozaura) jest próbą swoistego rozliczenia działalności powojennej Komisji Ustalania Nazw Miejscowości na obszarze zagarniętej przez Polskę po II Wojnie Światowej części Prus (dawnych Prus Wschodnich). Celem projektu jest przyjrzenie się nazwie każdej, nawet najmniejszej miejscowości na tym obszarze i ustalenie, jak nazywała się dana miejscowość przed wojną i skąd pochodziła jej nazwa, czy istnieje jakaś wcześniejsza polska nazwa dla danej miejscowości, czy nazwa ustalona po wojnie ma uzasadnienie historyczne itp. Dla nazw uznanych za sztuczne i niezgodne z tradycją podane są propozycje zmiany nazwy (najczęściej będące polską nazwą używaną przed wojną przez Warmiaków i Mazurów). Mimo to, bezpośrednim celem projektu nie jest wprowadzenie od zaraz reformy nazewniczej w regionie, a raczej wywołanie dyskusji na temat historii obowiązujących nazw miejscowych w regionie i sztucznym pochodzeniu niektórych z nich, a także nad zasadnością wprowadzenia pewnych zmian (zwłaszcza w przypadku miejscowości, których obecne nazwy mają charakter jawnie sztuczny, ideologiczny i nieraz zaciemniający historię miast).

Wszystkie obowiązujące nazwy miejscowości oceniane są w sześciopunktowej skali, podanej w kolumnie "typ nazwy".

• 1 - nazwy typu "1" to nazwy, które istniały w języku polskim już przed wojną, a po wojnie zostały przyjęte w niezmienionej formie. Zasadność tych nazw nie budzi najmniejszej wątpliwości, więc nie kwalifikują się one do żadnej zmiany.
  • Nazwy, do których po wojnie dodano dookreślenia oznaczone są gwiazdką jako 1*. Dookreślenia te są ahistoryczne, jednak bywa, że są "złem koniecznym", bez którego trudno byłoby się obyć. Zasadność każdego z tych dookreśleń powinna być przedmiotem indywidualnego rozpatrzenia.
• 2 - nazwy typu "2" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw, ale których nazwy ustalone po wojnie są absolutnie poprawnymi i naturalnie brzmiącymi spolszczeniami nazw pierwotnych, dlatego też nazwy te również nie kwalifikują się do zmiany.
• 3 - nazwy typu "3" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw i których nazwy przedwojenne były czysto niemieckie, genetycznie młode, nie posiadające żadnego starszego pruskiego odpowiednika, a po wojnie przyjęto dla nich całkowicie nowe polskie nazwy, nie nawiązujące w żaden sposób (lub nawiązujące bardzo odlegle) do nazw niemieckich. Takie nazwy są uznane za mało wartościowe, dlatego też według autora nie ma sensu ich zmieniania, gdyż byłoby to zwyczajne zastąpienie jednego neologizmu drugim. Dlatego też w imię "świętego spokoju" nie warto mieszać w takich nazwach.
• 4 - nazwy typu "4" to nazwy miejscowości, które przed wojną posiadały spolszczone nazwy, ale nazwy przyjęte po wojnie różnią się od nich. Mimo to, nie są one całkowicie sztuczne - tzn. posiadają jakieś uzasadnienie historyczne lub różnią się od nazw tradycyjnych jedynie niuansami. Mimo to, nazwy te jako odbiegające od tradycji są uważane za kwalifikujące się do zmiany (jednak są to przypadki mniej priorytetowe niż we dwu poniższych grupach). Właściwe przedwojenne odpowiedniki tych nazw podano w kolumnie "propozycja zmiany nazwy".
• 5 - nazwy typu "5" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw i których nazwy powojenne nie kwalifikują się do grupy 2 (jako, że nie oddają w żaden sposób [tudzież oddają odlegle i/lub niepoprawnie] nazwy przedwojennej) ani do grupy 3 (np. zniszczono nazwę pruską, są niepoprawne słowotwórczo lub zostały uznane za w jakiś sposób szkodliwe dla historii [np. są chrztami pseudodzierżawczymi - tzn. zostały fikcyjnie nazwane od jakiegoś imienia, lub też są nazwami "propagandowymi", nacechowanymi ideologicznie]). Dla takich nazw proponowane są w kolumnie "propozycja zmiany nazwy" nowe spolszczenia nazw pierwotnych, ustalone przez autora (a czasami pochodzące z okresu krótko po wojnie, przed ostatecznym ustaleniem nazewnictwa).
• 6 - nazwy typu "6" to nazwy miejscowości, które przed wojną posiadały spolszczone nazwy i od których celowo po wojnie odstąpiono w celu nadania nowego chrztu nazewniczego. Takie nazwy mają charakter całkowicie sztuczny, nierzadko też propagandowy (dotyczy to przede wszystkim nazw nadanych na cześć jakiejś postaci historycznej, zwykle polskojęzycznych regionalnych działaczy narodowościowych - m.in. Kętrzyn od nazwiska Wojciecha Kętrzyńskiego, Giżycko od Gustawa Gizewiusza itp.) i są uznane za kwalifikujące się do zmiany w pierwszej kolejności. W rubryce "propozycja zmiany nazwy" podane są naturalne przedwojenne odpowiedniki tych nazw.

Nazwy typu 1, 2, 3 są uznane za niekwalifikujące się do zmiany. Dla nazw typu 4, 5, 6 wysokość wartości liczbowej wyraża priorytet wprowadzenia zmiany - im wyższa wartość, tym bardziej należałoby się zastanowić nad zmianą.

Wykaz nazw

Województwo warmińsko-mazurskie

Powiat elbląski

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Elbląg	Elbląg (miasto)	1	Elbing	starożytne (pruskie lub gockie)	--	Dawniej też: Elbiąg, Olbiąg (staropolskie wersje nazwy miasta, używane w XV-XVII w.). Nazwa miasta bierze swój początek od przepływającej przez miasto rzeki Elbląg, zaświadczonej już w 890 r. jako Ilfing (w relacjach angielskiego kupca Wulfstana). Jest to jeden z tych pradawnych hydronimów, których etymologii nie sposób ustalić, chociaż powszechnie uważa się tę nazwę za staropruską (aczkolwiek istnieją alternatywne teorie, np. o gockim pochodzeniu). Od XIII w. nazwa przybiera już formę Elbing i funkcjonuje jako nazwa miasta. Przejściowo (zwłaszcza w XIV w.) pojawiają się zmodyfikowane formy niem. typu Elwing lub Melbing (to drugie przez absorpcję przyimka?). Spolszczone formy nazwy miasta pojawiają się od XV w., początkowo w formie Olbiąg, następnie Elbiąg, a od XVII w. już dzisiejszy Elbląg (ze wstawnym -l-, wynikającym z asymilacji na odległość). Staropruska osada Truso (właściwie prus. Drūsa - postać "Truso" to forma wzięta żywcem z zapisków historycznych, ustaliła się w użyciu za sprawą historyków), uważana za "protoplastę" Elbląga, wzięła swoją nazwę bezpośrednio od jeziora Drużno, nad którym leży (zob. niżej Drużno w gm. wiejskiej Elbląg).
Bielany	Elbląg (miasto)	2	Bieland	niemieckie	--	Dawniej Bielany Małe i Wielkie (niem. Klein i Groß Bieland). Powojenna nazwa polska oprócz tego, że naśladuje fonetycznie nazwę niemiecką, zdaje się również nawiązywać do warszawskich Bielan (byłaby to jedna z wielu nazw w toponimii Elbląga, nawiązujących do Warszawy).
Dąbrowa	Elbląg (miasto)	1	Damerau	niemieckie (zapoż. z polskiego)	--
Dębica	Elbląg (miasto)	1~4	Dambitzen	odosobowe (słowiańskie)	(Dębice)	Nazwa dzielnicy (dawnej wsi, kojarzonej głównie z jej centralnym punktem - dużym cmentarzem komunalnym) pokutuje wśród miejscowych w formie Dębica. Formą urzędową, ponadto zwykle pojawiającą się w opracowaniach przedwojennych, są jednak Dębice.
Drewnik	Elbląg (miasto)	2~3	Drewshof	niemieckie	--	W potocznym użyciu także: Zajazd. N. niem. od nazwiska właściciela, Albrechta Drewesa. Przyjęta po wojnie nazwa nawiązuje (z adideacją) do I członu n. niem. Okresowo majątek nosił następujące oboczne nazwy (od nazwisk kolejnych właścicieli): Stolzenhof (1644), Cudinenhof (XVII w.), Brodowskihof (1766), Reinshof (XVIII w.). Z nazwy Brodowskihof można było skorzystać i ustalić nazwę tej wsi (obecnie dzielnicy Elbląga) jako Brodowskie lub Brodowo. Niemniej, trzeba pamiętać, że jest to i tak typowo niemiecki twór (jedynie utworzony od polsko brzmiącego nazwiska), w dodatku mocno efemeryczny - związany ściśle z okresem, w którym właścicielem majątku był Brodowski.
Jelenia Dolina	Elbląg (miasto)	3	Hirschkrug	niemieckie	--	Nie lepiej byłoby użyć dokładnego tłumaczenia n. niem. Jelenia Karczma?
Krasny Las	Elbląg (miasto)	4	Schönwalde	niemieckie	Szynwałd	Spolszczenie Szynwałd pojawia się w SGKP i u Ceynowy. Przed włączeniem do Elbląga dwie miejscowości: Alt Schönwalde (po wojnie Pięknolas) i Neu Schönwalde (po wojnie Krasny Las). Nazwa wariantowa (notowana w PRNG): Czarnolesie. Jest to jeden z wariantów, utrwalonych w mowie ludności napływowej krótko po wojnie.
Modrzewina	Elbląg (miasto)	2	Lärchwalde	niemieckie	--
Nowe Pole	Elbląg (miasto)	2	Neustädterfeld	niemieckie	--	Opracowania historyczne używają czasem nazwy Nowomiejskie Pole (dokładniejsze przetłumaczenie nazwy niemieckiej - ta część miasta była niegdyś polem, należącym do elbląskiego Nowego Miasta). Trudno mi jednak powiedzieć, czy była ona kiedykolwiek w faktycznym użyciu.
Próchnik	Elbląg (miasto)	6	Dörbeck	niemieckie	Dyrbek	Oboczna n. niem. Dorrebach, Dürrebach (XIV w.) - wysokoniemiecki odpowiednik późniejszej n. urzędowej. U Kohutka: Dyrbek. Co prawda, jest to bardzo "mechaniczne" spolszczenie n. niemieckiej (być może zaczerpnięte z którejś z map, na których opierał się Kohutek), ale chyba i tak wartościowsze od współczesnego "chrztu" (ponadto, nazwę Dyrbek nosi jeden z dopływów Sanu, więc nie jest to forma zupełnie obca językowi polskiemu). Warto też nadmienić, że krótko po wojnie ludność napływowa używała dla tej wsi (dziś części Elbląga) podobnej formy Dorobek, która jest adideacją n. niem. Popegeerowska osada Leszków (dziś część Elbląga) wydzielona z Próchnika.
Rubno Wielkie	Elbląg (miasto)	2~3	Groß Röbern	niemieckie	--	Historyczne (XVI-XVIII w.) niem. nazwy dworu - Sprengelshof, Jacobsonshof, Rittersdorfshof, od nazwisk kolejnych właścicieli. Od 1772 notowana n. Röbern (n. niem., odimiennego pochodzenia - może przeniesione?), powojenną nazwę Rubno można uznać za w pewien sposób nawiązującą brzmieniowo do oryginału.
Stagniewo	Elbląg (miasto)	4	Stagnitten	pruskie	Stagnity	Nazwa ustalona urzędowo w 1947 r. jako Stagnity (MPol Nr A-134, s. 1065), co ma tradycję użycia przedwojennego (SGKP tom II, s. 855, także w wersji kaszubskiej u Ceynowy). Obecnie używana forma Stagniewo (co ciekawe, w urzędowych spisach wciąż widnieją Stagnity - jednak nikt praktycznie tej formy dziś nie używa) jest wynikiem powojennego przeinaczenia i należałoby ją znów naprostować na tradycyjne Stagnity, aby w pełni oddać pruskie pochodzenie tej nazwy. 1300 Stangenita, Stangnite; 1307 Stangenite; 1316 Stangnite. Nazwa pruska, okresowo z niem. sufiksami -hof, -gut (1457 Stangnetenhof, 1568 Stangnetengut).
Stawnik	Elbląg (miasto)	2	Klein Teichhof	niemieckie	--	Oboczne nazwy niem.: Wangenheimshof, Brandshöfchen (daty?). Zapewne od nazwisk różnych właścicieli majątku.
Warszawskie Przedmieście	Elbląg (miasto)	5	Spittelhof	niemieckie	Surwajty	Według ustaleń KUNM: Warszawskie (bez II członu). Pierwotna, pruska nazwa majątku Spittelhof (a późniejszej części Elbląga) brzmiała Surweyte (1344). Przy ustalaniu nazw dzielnic Elbląga ten fakt przeoczono i nadano tej części Elbląga ahistoryczną nazwę "Warszawskie (Przedmieście)" (co jest podwójnym nawiązaniem - odwołuje się zarówno do geograficznego położenia dzielnicy [jest to ta część Elbląga, do której się wjeżdża od strony Warszawy], a także do licznie osiadłych po II Wojnie Światowej w Elblągu warszawiaków). Z pewnością jednak warto przywrócić tej części Elbląga jej pierwotną, pruską nazwę w spolszczonej formie Surwajty.
Winnica	Elbląg (miasto)	2	Weingarten	niemieckie	--
Witoszewo	Elbląg (miasto)	3	Wittenfelde	niemieckie	--
Zakrzewo	Elbląg (miasto)	6	Groß Wesseln	niemieckie (nazwiskowe)	Wesołowo	Nazwa majątku (późniejszej dzielnicy Elbląga) Groß Wesseln pochodzi od nazwiska właściciela Wessel. Istnieje jednak przedwojenne spolszczenie Wesołowo (Chojnacki). Po wojnie dzielnicę tę (dawny majątek) nazwano urzędowo Zakrzewo. Niemniej, warto wrócić do starszej n. pol. (już samo jej istnienie jest faktem wartym odnotowania).
Zawada	Elbląg (miasto)	3	Pangritz-Kolonie	niemieckie (nazwiskowe)	--
Zawodzie	Elbląg (miasto)	5	Wansau	pruskie?	Wąsowo	Trudno mi powiedzieć, od czego mogłaby się wywodzić oryginalna nazwa tej dzielnicy. Brzmi niezbyt niemiecko, może więc ma pruskie pochodzenie? Tak czy inaczej, daje się łatwo przełożyć na polską fonetykę jako Wąsowo i w taką formę postulowałbym wprowadzić, w miejsce "Zawodzia" (które odnosi się do położenia dzielnicy po drugiej stronie rzeki Elbląg, jednak nie jest to nazwa uzasadniona historycznie).
Młynary	Młynary	1	Mühlhausen	niemieckie	--	Dawniej też: Miłuza
Pasłęk	Pasłęk	1	Preußisch Holland	niemieckie	--	Dawniej też: Holąd Pruski. W literaturze przedwojennej współistnieją dwa warianty nazwy tego miasta - Holąd Pruski (spolszczenie nazwy niemieckiej, najprawdopodobniej ludowe. Sama nazwa odnosi się do holenderskiego [menonickiego] osadnictwa w regionie), a także Pasłęk - spolszczenie pierwotnej pruskiej nazwy tego miejsca (dok. 1267 Pazluch, rekonstr. Pāistlauks). Po wojnie zdecydowano się zastosować ten drugi, staropruski wariant.
Tolkmicko	Tolkmicko	1	Tolkemit	pruskie	--	Dawniej też: Tolkomicko.
Adamowo	Elbląg	3	Ellerwald 2. Trift	niemieckie	(Olszyna II)	Przed wojną miejscowości znane dziś jako Władysławowo, Adamowo, Kazimierzowo, Janowo i Józefowo były częścią jednego sołectwa zwanego Ellerwald. Po wojnie wszystkie pięć osad ochrzczono ahistorycznymi nazwami, pochodzącymi od imion, czyniąc związek pomiędzy nimi mniej przejrzystym. Krótko po wojnie stosowano dla całego sołectwa nazwy Olszyna (wg propozycji Instytutu Bałtyckiego, z numerkami jako Olszyna I, Olszyna II itd.) i Zaścianek (potocznie, n. łączyła się z obecnymi nazwami odimiennymi - Zaścianek-Adamowo, Zaścianek-Kazimierzowo itp.). Z kolei na mapie z 1947 r. na miejscu Adamowa widnieje nazwa Olszanki (jednak nie znajduję potwierdzenia, aby taka nazwa funkcjonowała w terenie). Można by rozważyć powrót do jednolitej nazwy dla całego historycznego sołectwa tak, aby podkreślić historyczne związki między tymi miejscowościami.
Batorowo	Elbląg	5	Neu Terranova	łacińskie	Nowe Nowakowo	Patrz też niżej: Nowakowo. Według ustaleń KUNM: Nowe Nowakowo. Forma Batorowo ustaliła się mimo tych ustaleń. Jest to nazwa nacechowana ideologicznie (nawiązanie do Stefana Batorego), która ponadto zrywa historyczny związek tej wsi z sąsiednim Nowakowem (przed wojną wsie nosiły powiązane nazwy). Uważam, że warto wrócić do nazw ustalonych przez KUNM, nawet jeżeli nie ma dla tej miejscowości przedwojennej tradycji. Osada Nowe Batorowo jest tworem nowym, wydzielonym z Batorowa.
Bielnik	Elbląg	5	Kraffohlsdorf	niemieckie	Krafuł	Wieś wzięła nazwa od kanału Kraffohlkanal, dziś znanego jako "Kanał Jagielloński" (nazwa wprowadzona po wojnie). Dawniej nazwę tego kanału spolszczano jako Krafuł lub Kanał Krafulski (i tę nazwę wypadałoby przywrócić) i wydaje się logiczne, aby tak samo zwała się nazwana od niego wieś.
Bogaczewo	Elbląg	3	Güldenboden	niemieckie	--
Chlewki	Elbląg	3	Melkhof	niemieckie	--
Czechowo	Elbląg	2	Böhmischgut	niemieckie	--
Dłużyna	Elbląg	4~5	Langenreihe	niemieckie	Długi Rząd	U Leydinga: Długi Rząd. Nazwa ta jest dokładniejszym przetłumaczeniem nazwy niemieckiej. Taką samą spolszczoną nazwę nosiła osada o identycznej n. niem. koło Ząbrowa, gm. Stare Pole (po wojnie Długoszewo - dziś miejscowość ta nie istnieje). Dlatego też takie spolszczenie wydaje się być naturalne.
Druzieńska Karczma	Elbląg	2	Rohrkrug	niemieckie	(Druska Karczma)	Oboczne nazwy niemieckie: Drausenkrug (stąd n. obecna), Lauenkrug. Kwestia przymiotnika od nazwy jeziora Drużno~Druzno (p. niżej) jest kwestią sporną - w Elblągu istnieje ulica Druska, jednak w obiegu można też spotkać formy druzieński (w tym toponimie, a także w nazwie nieistniejącej już miejscowości Druzieńska Kępa) i drużyński. Osobiście jestem zwolennikiem formy druski, gdyż zachowuje ona najstarszy typ słowotwórczy, niemniej jest to kwestia arbitralna.
Drużno	Elbląg	2	Drausenhof	hybryda (prus. + niem.)	--	Istnieje spór o to, czy położone nieopodal Elbląga jezioro powinno nazywać się Druznem czy Drużnem. Spór jest zasadniczo arbitralny - formy te są używane zamiennie od dawna. Sama nazwa jeziora jest pochodzenia staropruskiego i pierwotnie brzmiała Drūsa. Tak samo nazywał się położony nad jeziorem gród, który z winy historyków nazywamy dziś Truso. Istniejąca obok osada Lisów chyba powstała w czasach PRL.
Gronowo Górne	Elbląg	1*	Grunau Höhe	niemieckie	(Gronowo)	Dookreślenie "Górne" ma na celu odróżnienie tej miejscowości od innych miejscowości o nazwie "Gronowo" (a jest to mocno rozpowszechniony toponim w tym regionie). Co prawda nie jest ono częścią przedwojennej polskiej nazwy tej wsi, to w tym wypadku można je usprawiedliwić obecnością członu Höhe (w spolszczeniach zwyczajowo pomija się ten dodatek) w niemieckim odpowiedniku.
Helenowo	Elbląg	5	Stutthof	niemieckie	Szczutowo	Według ustaleń KUNM: Szczutowo. Porównując mapy współczesne z niemieckimi, wygląda na to, że obecna miejscowość Helenowo odpowiada przedwojennej osadzie Stutthof (nie mylić ze Sztutowem przy Mierzei), aczkolwiek w jej skład wchodzi też część dawnego Władysławowa (Ellerwald 1. Trift). Sama nazwa Helenowo ma charakter potoczny - krótko po wojnie była używana jako nazwa obecnego Władysławowa (często jako Zaścianek-Helenowo) i po jej odrzuceniu przez KUNMowską standardyzację, przeniesiono ją na tę osadę. Uważam jednak, że warto przywrócić urzędową nazwę Szczutowo (nawet jeżeli ta nigdy nie funkcjonowała w terenie), jako nawiązującą fonetycznie do n. niemieckiej. Forma Helenowo, choć wpisuje się w lokalny trend (powojennych) nazw odimiennych, sama w sobie jest ahistoryczna. Nazwa Szczutowo wydaje się wartościowsza.
Jagodno	Elbląg	5	Wogenap	pruskie	Wognap	Do 1999 r. urzędowo Jagodna (tak ustaliła KUNM - dawniej dwie miejscowości Jagodna Wielka i Mała). Forma ta bywa używana do dziś. Nazwa pruskiego pochodzenia (*Wūgan-appi, dosł. jagodowa rzeka). Ustalona po wojnie nazwa Jagodno/Jagodna nawiązuje do nazwy oryginalnej znaczeniowo, jednak nazw pruskich nie powinno się tłumaczyć, tylko oddawać fonetycznie. Preferowana odmiana - Wognap, do Wognapia, w Wognapiu.
Janowo	Elbląg	3	Ellerwald 4. Trift	niemieckie	(Olszyna IV)	Patrz wyżej: Adamowo.
Janów	Elbląg	4	Hansdorf	niemieckie	Hanuszowo	Do 1999 roku wieś nazywała się oficjalnie Lipniki, nazwę zmieniono urzędowo na Janów (co stanowi nawiązanie znaczeniowe do nazwy pierwotnej). W obiegu podobno funkcjonują obie formy. Żadna z tych form nie jest jednak oryginalnym, przedwojennym spolszczeniem nazwy tej miejscowości, która brzmiała Hanuszowo i w takiej formie należałoby ją przywrócić.
Józefowo	Elbląg	3	Ellerwald 5. Trift	niemieckie	(Olszyna V)	Patrz wyżej: Adamowo.
Karczowizna	Elbląg	2	Rodland	niemieckie	--
Kazimierzowo	Elbląg	3	Ellerwald 3. Trift	niemieckie	(Olszyna III)	Do 2002 r. oficjalnie Kazimierzewo (taką postać ustaliła KUNM), chociaż formy obecnej używano potocznie dużo wcześniej. Patrz wyżej: Adamowo.
Kępa Rybacka	Elbląg	1	Fischerskampe	niemieckie	--
Kępiny Wielkie	Elbląg	5	Zeyersniederkampen	hybryda (prus. + niem.)	Surokępy Dolne	Człon Zeyers- w nazwie niemieckiej odnosi się do wsi Zeyer (dziś Kępki, pow. nowodworski, gm. Nowy Dwór Gd.), za którą kryje się staropruski hydronim Sura. Z tego powodu warto by zachować ten źródłosłów w nazwie polskiej. Proponowana nazwa Surokępy zachowuje zarówno prus. hydronim, jak i człon Kampe = kępa, odzwierciedlony w nazwie obecnej. Dookreślenia Małe, Wielkie zostały zastąpione przez Dolne, Górne lepiej odpowiadające -nieder- i -vorder- w nazwach niemieckich.
Klepa	Elbląg	1	Kleppe	pruskie	--	Nazwa pochodzi od nazwy rzeczki (prawdopodobnie pruskiego pochodzenia), spolszczenie Klepa podaje już SGKP (w kontekscie rzeczki).
Komorowo Żuławskie	Elbląg	5	Kämmersdorf	niemieckie	Poszusty	Pierwotnie: Passiauxten, Panschaiesten (1321). Nazwa pruska, aczkolwiek niełatwa do zrekonstruowania. Nazwa ustalona po wojnie oczywiście oddaje n. niemiecką (z trochę niepotrzebnym dookreśleniem), ale wobec istnienia dla tej wsi pierwotnej pruskiej nazwy, warto byłoby do niej nawiązać. Uważam, że zapisy historyczne dają motywację dla stworzenia spolszczonej formy Poszusty
Krzyż	Elbląg	2	Kreutz	niemieckie	--
Myślęcin	Elbląg	4	Meislatein	pruskie	Myślatyn	1387 Muslatin. Nazwa pochodzenia pruskiego (od n. osobowej Moislot). Przed wojną: Myślatyn. Mimo istnienia tego tradycyjnego spolszczenia, oddającego oryginalną n. pruską, po wojnie przyjęto zmodyfikowaną formę "Myślęcin". Powód tej modyfikacji niejasny, zapewne jest to próba "slawizacji" tego toponimu (wywód od pol. n. os. Myślęta).
Nowakowo	Elbląg	2*	Alt Terranova	łacińskie	(Stare Nowakowo)	Według ustaleń KUNM: Stare Nowakowo. Opuszczenie pierwszego członu wynika zapewne ze zmiany nazwy Nowego Nowakowa na Batorowo. Zobacz też wyżej: Batorowo. Z przyczyn historycznych, przydałoby się ujednolicić nazwy tych dwóch miejscowości.
Nowina	Elbląg	4	Neuendorf Höhe	niemieckie	Nowa Wieś	Przedwojenna polska nazwa brzmi "Nowa Wieś". Możliwe dookreślenie "Górna" (por. Gronowo Górne) dla odróżnienia od innych miejscowości o takiej nazwie. Max Bär przytacza dla wsi dawną nazwę Bandejen (opatruje ją jednak znakiem zapytania), co jest bez wątpienia nazwą pruską. Trudno z pewnością stwierdzić, jaka motywacja historyczna stoi za przekazem Bära, jednak wiadomo, że istniała pruska osada o nazwie Bandeynen (1351), Bandayn (1418) niedaleko Tolkmicka, której domniemane położenie odpowiada mniej więcej wsi Nowinka (niem. Neuendorf-Kämmereidorf) w gm. Tolkmicko (p.). Możliwe więc, że Bär pomylił te dwie podobnie nazwane miejscowości.
Nowotki	Elbląg	3	Nogathaffkampen	niemieckie (pierwszy człon hydr.)	--	Wcześniejsza (oboczna?) nazwa niemiecka: Strauchkampen. Niektórzy twierdzą, że nazwa Nowotki pochodzi od nazwiska Marcelego Nowotki - może więc warto by pomyśleć o rewizji tej nazwy? Z Nowotek sztucznie wydzielono miejscowość Cieplice.
Nowy Dwór	Elbląg	2	Neuguth	niemieckie	--
Pasieki	Elbląg	5	Bartkamm	pruskie	Bartkajmy	Nazwa pochodzenia pruskiego (1411 Bartkaym). Jak można było ją zniszczyć?!
Pilona	Elbląg	2	Plohnen	pruskie	--	1349 Pylon. U Ceynowy Ploné (Plony), ale chyba nie jest to wartościowy przekaz. Obecna postać nazwy z pewnością lepiej odzwierciedla pruski oryginał. Z drugiej strony, ciekawy jest fakt, że sąsiedni PGR Nowa Pilona widnieje na niektórych mapach jako Nowe Plony.
Nowa Pilona	Elbląg	2	Neu Plohnen	pruskie	--	Potocznie także: Nowe Plony. Patrz wyżej: Pilona.
Przezmark	Elbląg	1	Preußisch Mark	niemieckie	--	Przez wieś przepływa rzeczka Wańkówka (funkcjonuje w spisach od 2005 r., brak nazw hist. i niem.), której nazwa (potocznego pochodzenia) jest pozostałością używanej krótko po wojnie nazwy tej wsi - Wańkowicze (na cześć pisarza Melchiora Wańkowicza, wówczas jeszcze żyjącego).
Raczki Elbląskie	Elbląg	5	Unterkerbswalde	niemieckie	Karczowiska Dolne	Pierwszy człon nazwy Kerbswalde pochodzi od niem. Kerb (karb, nacięcie), a więc nazwa ta oznaczałoby "wykarczawany las". Taką interpretację najwyraźniej przyjęła KUNM, uchwalając Oberkerbswalde jako Karczowiska Górne. Fakt, że bliźniaczą miejscowość Unterkerbswalde uchwalono jako "Raczki Elbląskie" nie można nazwać inaczej, jak nazewniczym błędem. Po pierwsze, całkowicie zaniedbano jakąkolwiek konsekwencję w nazwach tych dwóch blisko związanych miejscowości. Po drugie, wariant "Raczki" wynika z błędnego odczytania członu Kerbs- jako Krebs-. Uważam więc, że choćby z przyczyn historycznych warto ujednolić nazwy tych dwóch miejscowości, stosując poprawniejszy wariant nazewniczy, oparty na znaczeniu oryginału. Jakakolwiek zmiana oznaczałaby konieczność aktualizacji podręczników - wieś Raczki Elbląskie uważa się za najniższy punkt Rzeczpospolitej Polskiej (chociaż istnieją spory na ten temat).
Sierpin	Elbląg	1	Serpin	pruskie	--	N. niem również spotykana w formie Zerpien. Pierwotnie: 1246 Zerewet, 1263 Zarweit. Następnie: 1286 Zyrpin, 1287 Cerpyn, 1386 Cirpin, Czirpin. Jest to pierwotna nazwa pruska, mocno przekształcona zapewne pod wpływem słowiańskim. NMP dopuszcza możliwość (na podstawie zapisów z końca XIII w. i XIV w.), że forma pol. tej nazwy brzmiała pierwotnie *Cier(z)pin, jednak z dużą dozą niepewności. W każdym razie, w przedwojennej literaturze polskiej nazwa ta funkcjonuje w formie spolszczonej Sierpin (w SGKP czasem Sierpień) i taką przyjęto oficjalnie po wojnie. Potoczny wariant (notowany w PRNG): Sierpinek. Forma ta używana była od okresu powojennego (zaproponowała ją lokalna administracja) i wynika ze skojarzenia nazwy wsi z nazwiskiem XVI-wiecznego dowódcy floty królewskiej Zygmunta Augusta, Mateusza Sierpinka (Matthiasa Scharpinga). Wariant ten słusznie odrzuciła KUNMowska standardyzacja, jednak fakt że odnotowano go w PRNG świadczy, że musiał pokutować w potocznym użyciu jeszcze do niedawna (a może nawet do dziś).
Tropy Elbląskie	Elbląg	3	Streckfuß	niemieckie	--
Ujście	Elbląg	3	Elbinger Fahrwasser	niemieckie	--	Osada uchodzi za część Nowakowa, trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje.
Weklice	Elbląg	1	Wöklitz	pruskie	--	1294 Wekelicz; 1320 Weklitze; 1361 Wekeletz, Wekelitzce. Nazwa pruska, zapewne o odosobowym charakterze. Obocznie do niej istniała też inna: 1287 Pomenen, 1349 Pomen, również pruskiego pochodzenia.
Węzina	Elbląg	5	Weeskendorf	hybryda (prus. + niem.)	Wąska	Nazwa miejscowości pochodzi od rzeki Wąski (nie "Wąskiej", niem. Weeske), która wbrew pozorom nie pochodzi od polskiego słowa "wąski", ale jest starą nazwą pochodzenia pruskiego (polską wersję tej nazwy należy uznać za adideację). Nazwę "Węzina" można więc najwyżej wywodzić od przymiotnika "wąski" (co zaciemnia pruski źródłosłów tej nazwy), a nie od nazwy rzeki. Dlatego też lepiej ustalić nazwę tej wsi jako tożsamą z nazwą rzeki (co przecież nie jest rzadkością w toponimii).
Władysławowo	Elbląg	3	Ellerwald 1. Trift	niemieckie	(Olszyna I)	Patrz wyżej: Adamowo.
Bielica	Godkowo	5	Behlendorf	hybryda (prus. + niem.)	Bieliny	Pierwotnie: Belinen (1389). Zapis ten wskazuje na pierwotną nazwę pruską, którą należało spolszczyć jako Bieliny. Dzisiejsza forma jest co najwyżej niedokładnym nawiązaniem.
Burdajny	Godkowo	2	Bordehnen	pruskie	--	1297 Burdeyn, 1327 Bordeyn, 1348 Burdein.
Stary Cieszyn	Godkowo	2	Alt Teschen	słowiańskie?	--	Patrz też: Nowy Cieszyn (gm. Pasłęk)
Cieszyniec	Godkowo	2	Teschenwalde	hybryda (słow. + niem.)?	--
Dąbkowo	Godkowo	3	Schönaich	niemieckie	--
Dobry	Godkowo	1	Döbern	pruskie	--	Dawniej też: Debry (Giersz, oboczne). 1354 Dobrin, 1378 Doberin. Nazwa pruskiego pochodzenia, w pol. adideowana do postaci Dobry.
Godkowo	Godkowo	1	Göttchendorf	niemieckie lub hybryda (prus. + niem.)	--	Przed wojną raczej pisownia Gotkowo, jednak w świetle historycznych zapisków, takich jak Godikendorf, pisownia z "d" może być poprawniejsza. Dawne warianty oboczne: Gutkowo, Gietkowo (por. Gutkowo, część Olsztyna [dawniej wieś]).
Grądki	Godkowo	3	Groß Thierbach	niemieckie	--	Powojenna polska nazwa wsi nawiązuje do przepływającego przez wieś kanału Grund Graben (pol. powoj. Grądówka lub Cieszyński Rów).
Grużajny	Godkowo	2	Grossainen	pruskie	--	1383 Grusieyn, Grusien, 1411-19 Gruseyn.
Gwiździny	Godkowo	2	Pfeiffertswalde	niemieckie	--	Przyjęta po 1945 nazwa Gwiździny stanowi pośrednie nawiązanie do nazwy niemieckiej - niem. pfeifen znaczy gwizdać (zawarte w tej nazwie miejscowej nazwisko Pfeiffert można przetłumaczyć jako "Gwizdacz").
Karwity	Godkowo	1	Karwitten	pruskie	--	1402-08 Kirwiten.
Klekotki	Godkowo	3	Rudolfsmühle	niemieckie	--
Krykajny	Godkowo	2	Krickehnen	pruskie	--	1411-19 Krikayn, 1448 Kyrkayn.
Kwitajny Małe	Godkowo	2	Klein Quittainen	pruskie	--	Patrz niżej.
Kwitajny Wielkie	Godkowo	2	Groß Quittainen	pruskie	--	U Kohutka: Wielkie i Małe Kwitanie, ale raczej nie jest to wartościowa forma. Nazwa obecna lepiej i regularniej oddaje pruski oryginał. 1402-08 Quytteyn, 1448 Quitteyn.
Lesiska	Godkowo	3	Reichwalde	niemieckie	--
Łępno	Godkowo	5	Lomp	pruskie	Lompy	1402-08 Nalumpe, 1411-19 Lumpe Nazwę pochodzenia pruskiego należało oddać dokładniej, np. jako Lompy (tak u Leydinga). W obecnej formie duże zniekształcenie fonetyczne i nieetymologiczny sufiks -no. Najstarszy zapis wskazuje na wcześniejszą formę z przedrostkiem, o ile nie jest to pomyłka lub przykład "absorpcji" przyimka.
Miłosna	Godkowo	2	Liebenau	niemieckie	--
Nawty	Godkowo	2	Nauten	pruskie	--	1348 Nauden; 1351 Naudin, Neuden.
Niekwitajny	Godkowo	2	Nektainen	pruskie	--	1276 Nequiteyn, Nequityn. U Kohutka i Leydinga Nektajny, co jednak nie pojawia się w żadnych wcześniejszych źródłach, a forma obecna nawiązuje bliżej do najpierwotniejszego brzmienia tej pruskiej nazwy.
Olkowo	Godkowo	5	Alken	pruskie	Alkajny	Na podstawie zapisu Alckeynn (1531), dowodzącego pruskiego pochodzenia tej nazwy, należało ustalić spolszczenie jako "Alkajny". Forma "Olkowo" odzwierciedla tę nazwę co najmniej niedokładnie. Kohutek (ok. 1945 r.) co prawda notuje Alki, ale to raczej jego autorska forma, oparta na niemieckiej, postać *Alkajny wydaje się poprawniejsza.
Osiek	Godkowo	3	Hermsdorf	niemieckie	--
Piskajny	Godkowo	2	Peiskam	pruskie	--	Do 2005 oficjalnie: Piskajmy. 1335 Paskaynen, Paskayn, Pyskam, Peyskam; 1354 Payskeyn. Po wojnie oficjalno wprowadzono formę spolszczoną Piskajmy (z regularnym przejęciem prus. -kaims), która jednak ustąpiła w użyciu formie z członem -kajny. W starych zapiskach zarówno zdarzają się formy z -ka(y)m, jak i z -kayn, więc obie formy mają jakieś uzasadnienie.
Plajny	Godkowo	2	Plehnen	pruskie	--	1290 Playnien, Playnen, Pleyn.
Podągi	Godkowo	2	Podangen	pruskie	--	1276 Padangin; 1339 Padangme, Padangyn, Padanginen.
Siedlisko	Godkowo	3	Einhöfen	niemieckie	--
Skowrony	Godkowo	5	Schmauch	pruskie	Smugi	1320-1331 Schmuge,1402-08 Smug. Nazwa pochodzenia pruskiego (rdzeń *Smūg-), którą można było prosto spolszczyć jako Smugi. Nazwa Skowrony nawiązuje do położonej blisko wsi góry Lerchen Berg (pol. Skowronia Góra). Niemniej, należało spolszczyć oryginalną nazwę pruską.
Stojpy	Godkowo	2	Stöpen	pruskie	--	1402-08, 1448 Stoypen, 1531 Stoypenn
Swędkowo	Godkowo	5	Schwöllmen	pruskie	Świlmy	1386 Swylmekaym, 1402-08 Swylmedorff, ok. 1440 Swalmen, 1448 Swilmen, 1531 Schwilmen. Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją spolszczyć. Podobnie nazwaną miejscowość Schwollmen (dziś nieistniejącą, na terenie obecnej gm. Górowo Iławeckie) spolszczono jako Swalmy. Ze względu na dość konsekwentne -i- w najstarszych zapisach, tutaj zdecydowałem zastosować formę Świlmy. Dla prostoty, nie stosuję tu sufiksu -kajmy, który i tak szybko odpadł w tej nazwie. Nie psuje to staropruskiego charakteru nazwy - oboczność najprawdopodobniej miała miejsce już na gruncie języka pruskiego.
Szymbory	Godkowo	2	Schönborn	niemieckie	--
Nowe Wikrowo	Godkowo	2	Adlig Wickerau	pruskie?	(Wikrowo Szlacheckie)	Nazwa w latach 1931-45: Klein Wickerau. U Leydinga dokładne spolszczenie niem. dookreślenia. Dookreślenie przyjęte w oficjalnej nazwie jest ahistoryczne, określeń typu "Szlacheckie" raczej unikano. Można warto by to naprostować, chociaż najważniejsze, że główny człon nazwy jest wierny oryginałowi.
Ząbrowiec	Godkowo	2	Sommerfeld	niemieckie	--	Powojenne spolszczenie ma chyba nawiązywać do takich spolszczeń jak Ząbrowo (Sommerau) w powiecie malborskim, gdzie niemiecki rdzeń Sommer- (lato) oddaje słowiański rdzeń ząbr- (żubr). Nieraz bywało też odwrotnie.
Zimnochy	Godkowo	5	Weeskenitt	pruskie	Wisknity	1378 Wayskenyten; 1380 Wayskenyken, Weyskenik. Po wojnie w karygodny sposób zniszczono starą, pruską nazwę tej osady, pochodzącą od rzeki Wąski (Weeske). Co więcej, nazwę położonego obok jeziora o tej samej nazwie (Weeskenitt-See) ustalono jako Jez. Wiskie (chociaż częściej używana nazwa to Jez. Zimnochy), co lepiej, ale wciąż niedokładnie oddaje brzmienie oryginału. Obie te nazwy należy ujednolicić jako Wisknity, co w pełni oddaje pruski charakter nazwy pierwotnej. Obok osady znajduje się też drugie jezioro, zwane Okonie (niem. Hinterer See) - może lepiej byłoby nazywać je Jeziorem Tylnym (taki wariant też zresztą się spotyka).
Błotnica	Gronowo Elbląskie	2	Schlammsack	niemieckie	--
Dworki	Gronowo Elbląskie	2	Dreihöfe	niemieckie	--
Fiszewo	Gronowo Elbląskie	1	Fischau	niemieckie	--
Gajewiec	Gronowo Elbląskie	3	Kerbshorst	niemieckie	--	Oboczne warianty potoczne: Gajowiec, Gajewice.
Gronowo Elbląskie	Gronowo Elbląskie	1*	Grunau	niemieckie	(Gronowo)	Do 2005 oficjalnie: Gronowo (chociaż dookreślenie "Elbląskie" było de facto używane dużo wcześniej). O ile obecność dookreślenia w tej nazwie jest "złem koniecznym", ze względu na rozpowszechnienie tego toponimu w regionie, to jednak dookreślenie "Elbląskie" wydaje się mocno niefortunne. Wieś ta nie leży w bezpośredniej bliskości Elbląga, a do tego przez większość swojej historii należała do powiatu malborskiego, nie elbląskiego. Przed wojną nazwę tej wsi często dookreślano jako Grunau in der Niederung (w odniesieniu do niskiego położenia wsi na Żuławach Elbląskich, w przeciwieństwie do położonego na wysoczyźnie Grunau Höhe), więc o wiele sensowniejszym dookreśleniem wydawałoby się Gronowo Dolne (w przeciwieństwie do "Górnego") lub Gronowo Żuławskie.
Jasionno	Gronowo Elbląskie	2	Eschenhorst	niemieckie	--	W obiegu funkcjonują przynajmniej cztery warianty tej nazwy - Jasionna, Jasionno, Jesionna i Jesionno. Brak jednoznacznej zgody co do nazwy tej miejscowości nawet wśród mieszkańców. Przy czym, wariantem oficjalnym jest forma Jasionno i w takiej formie nazwę tę zatwierdziła KUNM. Nagłosowe Ja- w tej formie jest najpewniej próbą brzmieniowej archaizacji - nawiązaniem do stpol. jasion, jasień (jesion). Zabieg ten prawdopodobnie był niezrozumiały dla osadników, co poskutkowało wyrównaniem do ap. jesion (co jest zresztą poprawnym tłumaczeniem niem. Esche, zawartego w nazwie oryginalnej). Ponieważ jednak za żadną z form nie stoi żadna tradycja, spór o nazwę trzeba uznać za czysto arbitralny. Dlatego też nie zajmuję stanowiska w tej sprawie. W źródłach powojennych spotykana też nazwa Jeżewo - prawdopodobnie przejściowa.
Jegłownik	Gronowo Elbląskie	6	Fichthorst	niemieckie	Nowa Cerkiew	Obecna wieś Jegłownik powstała z powojennego połączenia trzech wsi o nazwach Fichthorst, Neukirch in der Niederung i Friedrichsberg. Ta druga posiadała przed wojną polską nazwę Nowa Cerkiew (zob. też Pogrodzie, niem. Neukirch Höhe - jest to jeden z wielu takich dubletów nazewniczych na Żuławie i Wysoczyźnie - por. też Gronowo Górne i Elbląskie, Wilkowo i Wierciny) i chyba warto byłoby ją przywrócić na mapę. Dzisiaj granica pomiędzy trzema dawnymi wsiami jest już kompletnie zatarta.
Karczowiska Górne	Gronowo Elbląskie	2	Oberkerbswalde	niemieckie	--	W potocznym użyciu człon "Górne" często pomijany (ze względu na brak miejscowości Karczowiska Dolne, o czym więcej przy omawianiu nazwy Raczki Elbląskie). Zob. też: Raczki Elbląskie (gm. Elbląg).
Kopanka	Gronowo Elbląskie	3	Hoppenau	niemieckie	--	Obecnie dwie miejscowości: Kopanka Pierwsza i Kopanka Druga. Potocznie także: Kopanów, Kopanowo (co można na upartego uznać za przekształcenie n. niem.).
Mechnica	Gronowo Elbląskie	2	Moosbruch	niemieckie	--
Mojkowo	Gronowo Elbląskie	3	Möskenberg	niemieckie	--	Potocznie także: Majkowo.
Nogat	Gronowo Elbląskie	1	Nogathau	hydronimiczne	--	W użyciu także forma Nogatowo, która w moim odczuciu lepiej oddaje formę niemiecką, gdzie -au może mieć pochodzenie słowiańskie (-owo lub -ów) bądź pruskie (-aws). Niemniej, nie zmieniam formy obecnej, gdyż zachowuje ona w pełni hydronimiczną podstawę, a także jest notowana u Kohutka jako nazwa tej wsi.
Nowy Dwór Elbląski	Gronowo Elbląskie	1*	Neuhof	niemieckie	(Nowy Dwór)
Oleśno	Gronowo Elbląskie	6	Preußisch Königsdorf	niemieckie	Pruska Królewska Wieś	W dokumentach polskich - 1565 Pruski Kinisdorph, 1661 Pruska Królewska Wieś. Nazwa wsi była najwyraźniej związana z nazwą położonej nieopodal wsi Königsdorf, dawn. pol. Królewska Wieś (ob. Królewo, gm. Stare Pole). Po wojnie zerwano ten związek, chyba głównie przez niewygodny dla ówczesnej władzy człon Pruski. Teoretycznie możliwy jest też wariant Królewo Pruskie - ze współczesnym spolszczeniem nazwy Königsdorf (nie jest on jednak zgodny z przekazami historycznymi).
Rozgart	Gronowo Elbląskie	4	Preußisch Rosengart	niemieckie	Rozengart Pruski	Przed wojną n. tej wsi i sąsiednich Różan spolszczano jako Rozengart (Pruski, Stary). KUNM postanowiła nadać im różne nazwy, chociaż w przypadku wsi Rozgart zachowano jej odniemiecki charakter, usuwając jedynie morfem -en- (dość dziwne posunięcie KUNM, być może chodziło o nawiązanie do gwarowego ap. rozgart "ogrodzone pastwisko").
Różany	Gronowo Elbląskie	4	Alt Rosengart	niemieckie	Rozengart Stary	Do 2008 oficjalnie Rożany.
Szopy	Gronowo Elbląskie	3	Aschbuden	niemieckie	--	Czy Budy (Budé) Ceynowy to ta miejscowość?
Wikrowo	Gronowo Elbląskie	1	Wickerau	pruskie	--	Przed wojną dwie osobne miejscowości - Klein Wickerau i Groß Wickerau, połączone po wojnie. W czasach PRL ze wsi wydzielono PGR Wiktorowo.
Balewo	Markusy	1	Baalau	pruskie	--
Brudzędy	Markusy	1	Brodsende	olęderskie?	--	W źródłach przedwojennych zwykle zapisywane Brudzendy. Dawniej dwie miejscowości - Brudzędy Małe i Wielkie. Człon "Wielkie" zniesiono oficjalnie w nazwie wsi w roku 2002.
Nowe Dolno	Markusy	3	Neu Dollstädt	niemieckie	--
Stare Dolno	Markusy	3	Alt Dollstädt	niemieckie
Dzierzgonka	Markusy	2	Sorgenort	hybryda (prus. + niem.)	--
Jezioro	Markusy	1?	Thiensdorf	hybryda (prus. + niem.)	--	Polska nazwa Jezioro pochodzi z dzieła Maxa Bära Die Ortsnamenänderungen in Westpreußen(...), gdzie nazwa "Jezioro" podana jest jako starszy odpowiednik Thiensdorfsee. Nie wiadomo jednak, na ile poważnie można traktować ten przekaz - nie są znane żadne dokumenty potwierdzające tę informację, może wynika z jakiejś nadinterpretacji? W niemieckiej nazwie Thiensdorf kryje się pruski hydronim Thiene (Tyna - popularnie acz niepoprawnie "Tina"), dlatego też do rozpatrzenia byłaby nazwa pochodząca od tej rzeki, np. Tyńsko. Sama zaś Tyna nosiła w przeszłości oboczną (odcinkową?), słowiańską nazwę Świerzepa (1355 Swerepa).
Jurandowo	Markusy	3	Rosenort	niemieckie	--	Może zamiast nacechowanego ideologicznie nowotworu Jurandowo (odwołanie do Juranda ze Spychowa) lepsza byłaby jakaś nazwa związana z "różą", obecną w n. niem. (np. Różnowo)?
Kępniewo	Markusy	1	Kampenau	pruskie lub olęderskie	--
Nowe Kępniewo	Markusy	1	Neu Kampenau	pruskie lub olęderskie	--
Krzewsk	Markusy	6	Hohenwalde	niemieckie	Hochwałd	U Ceynowy Hochwałd. Nawet jeżeli to sztuczna forma, to wydaje się bardziej wartościowa niż "Krzewsk".
Markusy	Markusy	1	Markushof	niemieckie	--	Dawniej też: Markusowo, Markuszew.
Rachowo	Markusy	6	Kronsnest	niemieckie	Kronest	Przed wojną nazwa spolszczona jako Kronest (rzadziej Krosnest, Krosnet). Nazwa przyjęta po wojnie raczej bez uzasadnienia.
Stalewo	Markusy	1	Stalle	pruskie?	--	Dawniej też: Stal, Stala, Sztala (w XVII-XVIII w.). Autorzy NMP uważają tę nazwę za niemiecką (od niem. Stall "stajnia, obora" lub śrdniem. stale "nasyp, zawada"), chociaż Gerullis próbuje doszukać się w niej pruskiego początku (niby od hydronimu, od tego samego rdzenia, co nadruwiańskie Stołupiany - Stalupė).
Stankowo	Markusy	5	Stühmswalde	hybryda (prus. + niem.)	Sztumkowo	1623 Stuhmischwalde. Nazwa nawiązująca do miasta Sztum. Chyba warto by ten źródłosłów uszanować, zwłaszcza że nazwa Sztumu pochodzi z języka staropruskiego. Rozsądnym wydaje się być więc wariant Sztumkowo, podawany przez Leydinga. Na pewno jest on lepszy od ahistorycznej n. Stankowo (pseudodzierżawczej), wprowadzonej przez KUNM.
Topolno Małe	Markusy	3	Klein Tippeln	niemieckie	--	Patrz też: Topolno Wielkie (gm. Rychliki).
Tynowo	Markusy	1	Thienhof	hybryda (prus. hydronim + niem.)	--	W dokumentach z XVI w. pojawia się inna polska nazwa tej wsi - Wybowy Dwór. Jest to niezwykle ciekawa nazwa, nie do końca dla mnie jasna, być może powiązana z dawną niemiecką nazwą wsi Węgle - Wieben (p. niżej). Z kolei formę Tynowo, jako spolszczenie niem. Thienhof (co pochodzi od prus. hydronimu Tyna - Thiene) notuje SGKP. Prawdopodobnie nie jest to forma ludowa, ale również przedwojenna i zachowująca pruski źródłosłów oryginału.
Węgle	Markusy	1	Wengeln	polskie?	--	Obecnie wieś połączona z sąsiednią wsią Żukowo (p. niżej), w jeden twór administracyjny Węgle-Żukowo. Dawniej obocznie niem. Wieben. Dawniej też: Węgiel (1675 na Węglu, między Węglem). Najstarsze znane mi zapisy wskazują na nazwę polską.
Żukowo	Markusy	6	Reichhorst	niemieckie	Rychorst	Obecnie wieś połączona z sąsiednią wsią Węgle (p. wyżej), w jeden twór administracyjny Węgle-Żukowo. Miejscowość ta określana jest siedemnastowiecznych dokumentach pod spolszczoną nazwą Rychorst (istniały również słabiej spolszczone warianty, jak "Reychorst" czy "Reychorszt"), którą chyba warto przywrócić w miejsce ahistorycznej, powojennej nazwy "Żukowo". Można by również rozważyć pominięcie tego członu i obecną złączoną miejscowość nazywać po prostu Węgle, o ile wieś ta rzeczywiście stanowi dziś spójną całość i granice między jej dawnymi częściami całkowicie zatarły się w umyśle mieszkańców.
Wiśniewo	Markusy	6	Augustwalde	niemieckie (odimienne)	Augustowo	U Ceynowy Augustowo.
Złotnica	Markusy	2	Güldenfelde	olęderskie	--
Zwierzno	Markusy	4	Thiergart	niemieckie	Tyrgart	Choć nazwa Zwierzno oddaje znaczenie nazwy pierwotnej, to wieś ta nosiła już spolszczoną nazwę przed wojną (Tyrgart).
Zwierzeńskie Pole	Markusy	4	Thiergartsfelde	niemieckie	Tyrgardzkie Pole	Przed wojną też: Tyrgart-Wschód. Patrz wyżej: Zwierzno.
Żółwiniec	Markusy	6	Wengelwalde	prawdop. olęderskie	Węgle-Południe	Wcześniejsza n. niem. Wiebenwald. Przed wojną nazwę miejscowości spolszczano jako Węgle, czyli tak samo jak miejscowość Wengeln. Rozróżniano je dodając określenia północ, południe.
Żurawiec	Markusy	3	Schwansdorf	niemieckie	--	Nie jest jasne, dlaczego zastąpiono łabędzia (Schwan) żurawiem. Nie wynika to z żadnej tradycji, więc można się jedynie dziwować...
Huta Żuławska	Milejewo	1*	Hütte	niemieckie	(Huta)	Dawna oboczna n. niem. Schönbuche. Tradycyjna n. pol. Huta rozszerzona po wojnie o dookreślenie Żuławska, które jest o tyle nie na miejscu, że wieś ta nie leży na terenie Żuław, lecz Wysoczyzny Elbląskiej (poprawniej byłoby więc "Huta Elbląska", o ile w ogóle zachodzi tutaj potrzeba dookreślenia).
Jagodnik	Milejewo	3	Behrendshagen	niemieckie	--	Obocznie w PRNG: Jagodowo.
Kamiennik Wielki	Milejewo	5	Groß Stoboi	pruskie	Stobajny Wielkie	Patrz też niżej: Stoboje. Nazwa Stoboi jest pochodzenia pruskiego (1320 Stabayen, Stobayn - z prus. stabs - kamień). Po wojnie nazwę przełożono na "Kamiennik" (Mały i Wielki), co odpowiada znaczeniowo nazwie pierwotnej, ale łamie zasadę, aby pruskich toponimów nie tłumaczyć dosłownie, tylko stosować transfonetyzację. Oprócz tego, w 1998 r. zmieniono nazwę sąsiedniej wsi Kamiennik Mały na Stoboje (przywracając pruski źródłosłów) - wartoby ujednolicić nazwy tych wsi. Osada Romanowo wydzielona z Kamiennika Wielkiego. Jej nazwa to przejściowa po wojnie nazwa samego Kamiennika.
Majewo	Milejewo	2	Maibaum	niemieckie	--
Milejewo	Milejewo	5	Trunz	pruskie	Truńce	Nazwa "Milejewo" dla tej wsi jest powojennym chrztem nazewniczym, nie mającym żadnego historycznego uzasadnienia. Chrzest ten zastąpił oryginalny toponim Trunz, niewątpliwie pruskiego pochodzenia (1320 Truntczen), który zgodnie z zasadą zachowywania nazw pochodzenia staropruskiego powinien był być spolszczony fonetycznie, a nie odrzucony. Jedyną przedwojenną (a właściwie wojenną) próbą spolszczenia oryginalnej nazwy tej wsi jest Tranc u Kohutka (oprócz tego pisze on o Trąckich lub Trunckich Górach, co implikuje formy *Trąc, *Trunc), jednak wobec nieudolności i sztuczności tych form, decyduję się zastosować autorskie spolszczenie Truńce, chyba milsze dla ucha.
Ogrodniki	Milejewo	4	Baumgart	niemieckie	Bągart
Piastowo	Milejewo	5	Königshagen	odosobowe	Kunikowo	Nazwa "Piastowo" jest nazwą sztuczną, nacechowaną ideologicznie (odwołanie do polskiej dynastii Piastów). W moim odczuciu, takie nazwy szkodzą historii regionu. Nazwa oryginalna Königshagen wbrew pozorom nie pochodzi od niemieckiego słowa König (król), o czym świadczy pierwotny zapis jako Kunekehayn, tylko od nazwiska Kuneke, Kuncke, któremu przypisuje się staropruskie pochodzenie. Na tej podstawie, autor proponuje nowe spolszczenie Kunikowo.
Pomorska Wieś	Milejewo	1	Pomehrendorf	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Pomorze. Nazwę Pomehrendorf uważa się za pochodzącą od pruskiego imienia Pomer. Stare, tradycyjne spolszczenie Pomorska Wieś (obocznie Pomorze) jest oparte na adideacji. Przez wieś przepływa rzeczka zwana potocznie Bierutówką, co jest pamiątką przejściowej powojennej nazwy tej wsi - Bierutowo (nadanej oczywiście na cześć B. Bieruta, pierwszego przywódcy PRL). Poprawną nazwą tej rzeki jest Rogowa (niem. Rogau-Fließ, 1326 Rogow), o staropruskim pochodzeniu, i jedynie takiej nazwy powinno się używać.
Rychnowy	Milejewo	1	Rückenau	niemieckie	--	Pierwotnie niem. Reichenau (1300 Reichenaw), stąd notowana od XVI w. forma spolszczona.
Stoboje	Milejewo	2	Klein Stoboi	pruskie	Stobajny Małe	Patrz wyżej: Kamiennik Wielki Do 1998 r. wieś nazywała się oficjalnie "Kamiennik Mały", nazwa została słusznie zmieniona na wniosek mieszkańców (dzięki czemu przywrócono pruski źródłosłów nazwy). Niemniej, SGKP (tom II s. 338) cytuje tę nazwę w formie Stobajny i taka forma byłaby najpoprawniejsza etymologicznie (jest tu taki sam pruski przyrostek -ain jak w licznych innych toponimach na -ajny) i jako taka zdaje się właściwsza od obowiązującej, powojennej formy Stoboje (a także od używanej przez Ceynowę i Kohutka formy Stobój). Oprócz tego, warto przywrócić wsi dookreślenie "Małe" z powodów historycznych (również z powodu proponowanej zmiany nazwy Kamiennik Wielki na Stobajny Wielkie).
Stodolniki	Milejewo	3	Teckenort	niemieckie	--
Wilkowo	Milejewo	1	Wolfsdorf Höhe	niemieckie	--
Zajączkowo	Milejewo	6	Haselau	niemieckie	Hazelewo	Przedwojenne spolszczenie brzmi Haslewo lub Hazelewo. Przyjęta po wojnie nazwa Zajączkowo, nie dość że zrywa z tradycją, to jeszcze jest niepoprawnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej, która najprawdopodobniej odnosi się nie do "zająca" (Hase), lecz "leszczyny" (Hasel).
Zalesie	Milejewo	3	Schönmoor	niemieckie	--
Błudowo	Młynary	1	Bludau	pruskie	--	1298, 1310 Bludow. Wieś staropruska, założona na polu osadniczym o nazwie Klopatyten (1310). Dawniej też: Bludawa (Chojnacki).
Bronikowo	Młynary	2	Brünneckshof	niemieckie	--
Broniszewo	Młynary	3	Monbrunsdorf	niemieckie	--	Obeczna nazwa niem. Brunsdorf.
Gardyny	Młynary	2	Gardienen	pruskie	--
Janiki Pasłęckie	Młynary	5	Jonikam	pruskie	Janikajmy	1344 Jonekaym. Nazwa pruska. Chociaż nazwa przyjęta przez KUNM oddaje rdzeń oryginału, to jednak zaciera jego pruskie pochodzenie, usuwając pruską końcówkę. Lepsza byłaby więc forma Janikajmy, w pełni oddająca pruskie pochodzenie oryginało. Ponadto, forma ta ma tę przewagę, że jest unikatowa, a więc nie wymaga dookreślenia "Pasłęckie".
Karszewo	Młynary	1	Karschau	pruskie	--	Dawniej też: Karczewo, Karszawa. 1301 Karschaw, 1317 Carsow. Nazwa pruska, początkowo współistniała z n. niem. Langendorf (1301), która szybko zanikła.
Kobyliny	Młynary	1~2	Kobiling	słowiańskie?	--	U Chojnackiego jako Kobylin. Trudno mi jednak ocenić wartość tego przekazu (brak innej tradycji). Przydałyby się informacje etym.
Krasinek	Młynary	3	Schönfeld	niemieckie	--
Kraskowo	Młynary	3	Schönfließ	niemieckie	--	Nazwa niem. pochodzi od dawnej, obocznej nazwy rzeczki Dony (niem. Donne, dawniej też Schönfließ). Obecnie funkcjonuje dla niej wtórna nazwa "Dzikówka", którą należy zwalczać.
Kurowo Braniewskie	Młynary	1*	Kurau	pruskie	(Kurowo)	1297 Curow, 1303 Kurwin, 1310 Kurwen. Nazwa pruska. Przejściowo (XVI w.) istniała oboczna n. Schwengel (1533), być może też pruska.
Kwietnik	Młynary	5	Adlig Blumenau	niemieckie	Trynty	Znana jest pierwotna pruska nazwa tej miejscowości - Thrinten (1299). Po wojnie przeoczono ten fakt i zamiast ustalić polską nazwę jako Trynty, przełożono najniepotrzebniej nazwę niemiecką.
Mikołajki	Młynary	1	Nikolaiken	pruskie (spolonizowane)	--	Oboczna n. niem. (notowana w 1820 r.): Kläken. 1305 Lekelauken, 1383 Leklawken, wtórnie Nicklauken (1543). Jest to więc pierwotna nazwa pruska, zadideowana w języku polskim do postaci Nikołajki, Mikołajki i w tej formie funkcjonująca w tradycji polskiej. Czternastowieczne zapisy w starej literaturze błędnie odnoszono do osady Schodehnen (w obecnej gm. Miłakowo), stąd jej współczesna nazwa Lekławki (p. tam).
Młynarska Wola	Młynary	5	Herrndorf	niemieckie	Pańska Wieś	U Leydinga: Pańska Wieś (obocznie do nazwy obecnej), dokładne tłumaczenie n. niem.
Myśliniec	Młynary	5	Jägeritten	pruskie	Jekryty	1297 Gekeriten Oboczna nazwa niem. Kurausche Mühle ("Kurowski Młyn", od nazwy miejscowości Kurowo Braniewskie [p. wyżej]). Nazwa Jägeritten jest pochodzenia pruskiego. Nazwę tę po wojnie ustalono poprawnie jako Jekryty (notowana też forma Jegryty), jednak z czasem musiała "zwyciężyć" nieoficjalna forma Myśliniec (także spotykana jako Myśliwiec), motywowana chyba skojarzeniem formy niemieckiej z ap. Jäger "myśliwy" (takie skojarzenie mogło zajść już na gruncie niemieckim, pomagał w tym zapewne fakt, że miejscowość jest osadą leśną), jest to jednak skojarzenie bałamutne i warto przywrócić tej nazwie jej prawowity pruski rdzeń.
Nowe Monasterzysko	Młynary	2	Neu Münsterberg	niemieckie	--
Stare Monasterzysko	Młynary	2	Alt Münsterberg	niemieckie	--
Nowe Sadłuki	Młynary	1	Neu Sadlucken	pruskie	--	Miejscowość założona na pruskim polu osadniczym Patauris (1311). W PRNG także wariant: Dolne Sadłuki. Trzymałbym się jednak formy urzędowej, jako wierniejszej historycznie.
Ojcowa Wola	Młynary	2	Vaterswille	niemieckie	--
Olszówka	Młynary	2	Erlau	niemieckie	--
Płonne	Młynary	3	Lohberg	niemieckie	--	Powojenna n. pol. Płonne (a także notowany przez Leydinga wariant Żarowo) zdają się nawiązywać do znaczenia niem. loh "palący się jasno, płonący". Autorzy NMP jednak wywodzą nazwę niem. od ap. Loh (śrdniem. lō) "lasek, zagajnik, zarośla, polana".
Podgórze	Młynary	3	Greulsberg	niemieckie	--
Rucianka	Młynary	3	Moorbruch	niemieckie	--	Obecna nazwa wsi nawiązuje do wcześniejszych polskich nazw sąsiedniego Wierzna - Ruciany, Rucianka (p. Wierzno Wielkie w gm. Frombork).
Sąpy	Młynary	1	Sumpf	niemieckie?	--	Pierwotnie niem. Frauendorf (1328 Vrowendorrf), stąd Leyding proponuje (obocznie do n. obecnej) pol. Babia Wieś. Jeżeli zapis Zumpiten (1411/19) odnosi się tutaj, to można wysunąć hipotezę, że n. niem. Sumpf (dosł. bagno) jest adideacją pierwotnej nazwy pruskiej. Forma niem. jednak zaświadczona wcześniej (1328 Zomp). Nazwa spolonizowana jako Sąpy już przed wojną (zapewne per analogiam do Sąp w powiecie iławskim. Gerullis odnosi tu zapis Panyen (1267). Nazwa ta byłaby wówczas znaczeniowa równa n. niem. (prus. pannin = bagno). Przybytek jednak uważa tę interpretację za błędną i odnosi tę nazwę do wsi Spędy (p.) w obecnej gm. Wilczęta. Taką samą wersję przyjmuje Leyding.
Sokolnik	Młynary	2	Falkhorst	niemieckie	--
Sucha	Młynary	1	Suche	polskie?	--	Potrzebne informacje co do pochodzenia nazwy. Co prawda, polska forma Sucha pojawia się u Chojnackiego, nie wiadomo jednak, czy jest to tylko spolszczenie n. niem., czy faktyczny źródłosłów nazwy.
Warszewo	Młynary	5	Judendorf	niemieckie	Żydowo	Nazwa w latach 1936-45: Hermannswalde. U Leydinga Żydowo.
Włóczyska	Młynary	5	Vierzighuben	niemieckie	Wierzguby	U Leydinga Wierzguby, co jest naturalnym spolszczeniem fonetycznem n. niemieckiej.
Zastawno	Młynary	2?	Schönberg	niemieckie	--	Stary wariant n. niemieckiej: Verpfändetdorf (dosł. "zastawiona wieś"), podawany przez Leydinga. W 1455 roku wieś ta została przekazana pod zastaw miastu Elbląg przez Jana Bażyńskiego, w zamian za pożyczkę na wydatki wojenne. Powojenna nazwa polska (a także wariantywna n. niem., podawana przez Leydinga - o ile faktycznie jest to nazwa własna, a nie opisowa) nawiązuje do tego faktu historycznego.
Zaścianki	Młynary	3	Schwangen	niemieckie?	--	Według kartoteki NMP, nazwa pierwotnie niemiecka od niem. Schwand, Schwang w znaczeniu "nieurodzajny skrawek ziemi, przerzedzenie w lesie". Chociaż kusi podobieństwo brzmienia do n. wsi Swajnie (niem. Schwengen) w pow. lidzbarskim o udokumentowanym pruskim pochodzeniu, to jednak brak starych zapisów dla tej nazwy wskazywałby na niemieckie pochodzenie.
Anglity	Pasłęk	2	Angnitten	pruskie	--	1335 Angliten, ok. 1550 Ankelitten.
Aniołowo	Pasłęk	5	Rapendorf	hybryda (prus. + niem.)	Rapoty	Zapis Rapotendorf z 1316 wskazuje na pierwotne prus. *Rapōtai (z niem. dostawką -dorf), dlatego też spolszczenie należałoby ustalić jako Rapoty. Tymczasem, zamiast tego ustalono po wojnie nazwę Aniołowo, która nawiązuje do znaczenia nazwy pruskiej (Rapy to duchy opiekuńcze w religii Prusów, porównywane często do judeochrześcijańskich aniołów), ale łamie zasadę, że staropruskich nazw nie powinno się tłumaczyć, tylko oddawać fonetycznie.
Awajki	Pasłęk	2	Awecken	pruskie	--	1333 Awayken, 1404 Aweyken.
Bądy	Pasłęk	2	Bunden	pruskie	--
Borzynowo	Pasłęk	2	Briensdorf	niem. odosobowe	--	Pierwotny zapis: Borynsdorf (1335). U podstawy tej nazwy leży nazwisko pierwotnego właściciela wsi - Hermana Boryna (słowiańskiego lub pruskiego pochodzenia). Powojenna nazwa Borzynowo dobrze spolszcza tę starą nazwę (choć może teoretycznie poprawniejsze byłoby Borynowo, tak jak u Leydinga?).
Brzeziny	Pasłęk	5	Emilienhorst	niemieckie	Emilin	U Leydinga: Emilin (co stanowi nawiązuje do n. niem.).
Buczyniec	Pasłęk	2	Buchwalde	niemieckie	--
Cierpkie	Pasłęk	3	Friedheim	niemieckie	--
Nowy Cieszyn	Pasłęk	2	Neu Teschen	słowiańskie?	--	Patrz też: Stary Cieszyn (gm. Godkowo).
Czarna Góra	Pasłęk	5	Juden	niemieckie	Żydy	Nazwa w latach 1936-45: Buchental. U Leydinga Żydy.
Dargowo	Pasłęk	2	Dargau	pruskie	--	1374 Dargaw, 1411-19 Dergaw.
Dawidy	Pasłęk	2	Davids	niemieckie (imienne)	--	Niem. także Davidskrug.
Drulity	Pasłęk	2	Draulitten	pruskie	--	1435 Drulyten, 1543 Traulitten.
Gibity	Pasłęk	2	Giebitten	pruskie	--
Gołąbki	Pasłęk	3	Spittels	niemieckie	--
Gryżyna	Pasłęk	2	Greißings	pruskie?	--	Autorzy NMP chyba pochopnie zakwalifikowali tę nazwę jako niemiecką, nie zauważając zapisu Greissingkein z 1543 r., z wyraźnym prus. sufiksem -kaims. Kwestię jednak przydałoby się dokładniej zbadać. Wariant potoczny: Grażyna. Jest to dowolne zniekształcenie nazwy urzędowej i nie powinno być używane.
Gulbity	Pasłęk	2	Golbitten	pruskie	--	1285 Gulbitten, Gulbiten. Wariant: Golbity. Postać ta zapewne powstała pod wpływem formy niemieckiej, dlatego też lepiej używać formy urzędowej jako bliższej pruskiemu oryginałowi.
Kajmy	Pasłęk	2	Kaymen	pruskie	--	1448 Kayn, 1531 Kaym.
Kawki	Pasłęk	2	Kocken	pruskie	--	Przypuszczalnie niem. Kocken z wcześniejszego prus. *Kauk-, co pochodzi od Kauks (diabeł, demon) - stąd powojenna polska forma (tylko pozornie związana z "kawką" - ptakiem).
Kąty	Pasłęk	2	Kanthen	pruskie	--
Kielminek	Pasłęk	2	Köllming	pruskie	--	1328 Kellmenike, Kolmenig, Kelmenick.
Kopina	Pasłęk	5	Koppeln	pruskie	Kopiel	Nazwa Koppeln jest nie do końca jasnego, ale prawdopodobnie staropruskiego pochodzenia (być może od prus. kaps - mogiła). Przyjęta przez KUNM forma Kopina nie oddaje dokładnie brzmienia oryginału. Trafniejsza wydaje się być używana przez Leydinga forma Kopielewo, jednak należałoby z niej wyrzucić nieuprawnioną końcówkę -ewo. Forma Kopiel (Gen. do Kopieli) wydaje się być rozsądnym spolszczeniem oryginału. Obocznie (XV w.) - Codeck (1402-08). Również staropruska, jej prawdopodobnym źródłosłowem jest prus. kaddegs (jałowiec), por. północnopolskie słowo kadyk (t.s.).
Krasin	Pasłęk	3	Schönfeld	niemieckie	--	Nazwa położonej obok wsi pochylni Oleśnica nawiązuje zapewne do jakiejś przejściowej n. pol. tej wsi, używanej krótko po wojnie przez nowych osadników.
Kronin	Pasłęk	2	Krönau	pruskie	--	Najstarsze zapisy: 1319 Crenyn, 1411/19 Cronyn. Słusznie więc sufiks -in.
Krosienko	Pasłęk	2	Krossenfeld	hybryda (prus. + niem.)	--
Krosno	Pasłęk	1	Krossen	pruskie	--	1279 Crusien, 1308 Crossyn. Nazwa pruska, przejęta w pol. (już przed wojną) jako Krosno. Obocznie na początku XIV w. istniała też nazwa Paslok (1308), przejęta od nazwy Pasłęka, skąd pochodził odbiorca nadania.
Kudyny	Pasłęk	2~5?	Komthurhof	niemieckie (zepsute z prus.)	(Kojtyny?)	Pierwotnie n. pruska: Cotin, Cotyn (1319), Koythen (1327), Cotyn (1427), wtórnie Ko(y)tenhöfen, Kuntenhof (XVI-XVIII w.), co ostatecznie adideowano do postaci Komthurhof (niby "dwór komtura"). Zapisy pierwotne dla wsi wskazują na formę prus. *Kait-in- (co poprawniej byłoby spolszczyć jako *Kojtyny), ale nazwa pobliskiego lasu (od którego prawdopodobnie ta wieś oraz pobliski Kudyński Bór wzięły nazwę) widnieje w starych zapiskach jako Kudyn (1329), Cudynn (1351). Jeżeli uznać, że nazwy te były tożsame, to można by uznać współczesną formę Kudyny za poprawną.
Kudyński Bór	Pasłęk	2~5	Komthurwald	niemieckie (zepsute z prus.)	(Kojtyński Bór?)	Patrz wyżej: Kudyny.
Kupin	Pasłęk	2	Kopiehnen	pruskie	--	1281 Cupien, Cupieyn. Wieś miała oboczną n. pruską, zapisaną jako Stanxil (1448).
Nowe Kusy	Pasłęk	2	Neu Kußfeld	niemieckie	--	Nazwa pochylni Całuny, położonej nieopodal, utrwala przejściową polską nazwę tej wsi, używaną krótko po wojnie. Wariant ten opiera się na skojarzeniu z niem. küßen - całować.
Stare Kusy	Pasłęk	2	Alt Kußfeld	niemieckie	--	W pobliżu wsi Stare i Nowe Kusy płynie rzeczka zwana Miłą lub Kusą (niem. Kußfelderfließ). Jednak jej pierwotna, staropruska nazwa to Dumina (1266 Dumine) i taką nazwę należałoby przywrócić (ma ona też polską tradycję - używa jej SGKP).
Kwitajny	Pasłęk	1	Quittainen	pruskie	--	1281, 1350 Quitteyn; 1411-19 Quittin.
Leszczyna	Pasłęk	2	Hasselbusch	niemieckie	--
Leżnica	Pasłęk	5	Lägs	pruskie	Łajsno	Do 2013 oficjalnie Leżnice. 1277 Laysyen, Leicznicz; 1285, 1385 Leyssen. Nazwa pochodzenia pruskiego (rekonst. *Laisij- od laisā, glinka). Powojenna forma Leżnica lub Leżnice opiera się na jednostkowym zapisie z 1277, który wyraźnie stoi w sprzeczności z innymi zapisami. Z tego samego rdzenia wywodzą się prus. toponimy Łajs czy Łajsy (zresztą, nazwę pobliskiej doliny, zwanej po niem. Lägsergrund zrekonstruowano po wojnie właśnie jako Łajs), stąd proponuję formę konsekwentną z tymi nazwami. Nie ma uzasadnienia dla członu Leż- w pruskiej nazwie. W 1780 zanotowana (jako historyczna) oboczna nazwa Maazen, również pruskiego pochodzenia.
Łączna	Pasłęk	2	Wiesenhof	niemieckie	--
Łukszty	Pasłęk	2	Luxethen	pruskie	--	1295, 1385 Laucosede; 1411-19 Lawxetin. Według Kohutka pol. Luksety, co jest pisownianym przejęciem formy niem., ale ze względu na fakt, że forma ta pojawia się nigdzie indziej, nie sądzę aby było warto "poświęcać" dla niej nazwę obecną, wcale nie gorszą.
Maciejowizna	Pasłęk	2	Matzweißen	hybryda?	--	Nazwa o niejasnym pochodzeniu. Pierwotne zapisy: 1527 Matzweis, 1543 Maczweisen, 1590 Maczwoyse. Słownik etymologiczny Rymuta sugeruje, że mogą one oddawać polską formę Wieś Macieja (Macieja Wieś), ale to dość życzeniowa etymologia. Pierwszy człon zdecydowanie ma związek z imieniem Maciej (niem. zdrobnienie Matz od Matthias). W członie drugim może należy doszukiwać się pochodzenia pruskiego? W każdym razie, powojenne spolszczenie Maciejowizna z grubsza oddaje fonetykę nazwy.
Majki	Pasłęk	2 (4?)	Mäken	odosobowe	(Maki?)	Nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od nazwiska Hansa Meckena, ale samogłoska w tej nazwie była w historii bardzo chwiejna (por. zapisy 1531 Maucken, 1577 Mecken, 1600 Mocken itp.), co czyni spolszczenie Majki mocno arbitralnym. U Chojnackiego pojawia się spolszczenie Maki, ale trudno powiedzieć, na ile jest ono autentyczne.
Malinowo	Pasłęk	2	Amalienhof	niemieckie	--	Spolszczenie Amalienhof jako Malinowo zostało zaczerpnięte od wioski o tej samej nazwie w gminie Działdowo.
Marianka	Pasłęk	2	Marienfelde	niemieckie	--
Marzewo	Pasłęk	2	Mahrau	pruskie	--	1386 Maraw, 1387 Mynauwten, Minautendorf. Miejscowość musiała mieć pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie. Do 2004 r. Morzewo. Taką postać ustaliła KUNM, jednak forma używana obecnie zdaje się być bliższa pruskiemu oryginałowi.
Nowa Wieś	Pasłęk	1	Neuendorf	niemieckie	--
Nowiny	Pasłęk	2	Neufelde	niemieckie	--
Owczarnia	Pasłęk	2	Schäferei	niemieckie	--
Piergozy	Pasłęk	2	Pergusen	pruskie	--	Potocznie także: Perkozy. 1411/19 Pergosen. Nazwa pruska.
Piniewo	Pasłęk	2	Pinnau	pruskie	--
Pólko	Pasłęk	3	Freifelde	niemieckie	--
Robity	Pasłęk	1	Robitten	pruskie	--	1318 Rubiten. Wieś założona na polu Pastalwe (1318). Obie nazwy pruskie.
Rogajny	Pasłęk	2	Rogehnen	pruskie	--	1329, 1330 Rogayn.
Rogowo	Pasłęk	1	Rogau	pruskie	--	1356 Rogow, 1361 Rogaw. Nazwa pruska, ponowiona od n. rzeczki Rogowa (potocznie zwana "Bierutówką", od przejściowej nazwy Pomorskiej Wsi [zob. tam], co należy koniecznie wyrugować).
Rydzówka	Pasłęk	3	Kalthof	niemieckie	--	Powojenna nazwa nawiązuje do znajdującego się w pobliżu wsi pagórka Reitzken Berg (95 m), którego polską nazwę KUNM ustaliła w formie Rydzówka. Potrzebne dalsze badania, co do etymologii nazwy tej górki (chociaż jest to wyraźnie nazwa nieniemiecka, zapewne staropruska) i na ile bliska potencjalnemu oryginałowi jest forma obecna (sądząc po formie niemieckiej, może poprawniejszym spolszczeniem byłoby Rydzki lub Rydzek?).
Rzeczna	Pasłęk	5	Weeskenhof	hybryda (prus. hydronim + niem.)	Wąski Dwór	W latach 1946-1993 wieś nosiła nazwę Kalsk. Powód zmiany nazwy na Rzeczna nie jest mi znany. Oryginalna nazwa Weeskenhof pochodziła od rzeki Wąski (Weeske). Źródłosłów ten, z racji jego staropruskości, należałoby w tym toponimie przywrócić (patrz też: Węzina, gm. Elbląg).
Rzędy	Pasłęk	5?	Rahnau	pruskie?	Raniewo (?)	Potrzebne informacje, co do pochodzenia nazwy niem. oraz zapisy źródłowe. Prawdopodobnie mamy tu do czynienia z nazwą pruską.
Sakówko	Pasłęk	3	Charlottenhof	niemieckie (odimienne)	--
Sałkowice	Pasłęk	5	Zallenfelde	niemieckie	Sała	Nazwa wsi pochodzi od rzeczki Sały (niem. Zalle), której nazwa ma staropruskie pochodzenie. Powojenna forma Sałkowice, choć oddaje ten źródłosłów, razi swoją sztucznością i niepoprawnością słowotwórczą (sufiks -(ow)ice tworzy nazwy rodowe - dodawanie go do nazwy rzeki jest co najmniej dziwne). Oprócz tego, istniała w XIV-XVI w. tutaj pruska osada o nazwie tożsamej z nazwą rzeki (1390 Junge Salle, 1402/08 Salle). Niewykluczone, że jest to starsza nazwa tej miejscowości (taką możliwość dopuszcza NMP). Moim zdaniem to wystarczający przyczynek do tego, by uchwalić nazwę tej wsi w formie Sała, bez uprawiania dziwnego słowotwórstwa.
Skolimowo	Pasłęk	5	Skollmen	pruskie	Skolimy	1350 Skolmen, 1448 Scolim. Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją oddać wierniej (bez niepotrzebnego sufiksu -owo). Pierwotnie wieś nosiła inną nazwę, również pruską, zapisaną jako Wurgeln (1330); Wargalin, Worgalin (1385). Leyding używa formy Worgalin jako spolszczonej (obocznie do "Skolimowa"), aczkolwiek moim zdaniem najlepiej byłoby oddać oryginał jako Skolimy (ewentualnie Skolim - do Skolimia, w Skolimiu.
Sokółka	Pasłęk	3	Sangershausen	niemieckie	--
Stegny	Pasłęk	2	Steegen	pruskie	--	1328, 1335 Stegen; 1411-19 Steegin. Nazwa pruska, prawdopodobnie bez związku ze Stegną (woj. pomorskie, pow. nowodworski), której nazwa uchodzi za słowiańską.
Surowe	Pasłęk	6	Schönau	niemieckie	Szonowo	Kohutek spolszczył n. niem. jako Szonów (być może zaczerpnął tej formy z map lub oparł się na spolszczeniach nazw znanych ze Śląska, skąd pochodził). Chyba lepsze to od nazwy obecnej, ahistorycznej. Formant -ów jest jednak w polskiej toponimii Prus bardzo rzadki i chyba lepiej poprawić tę nieregularność, aby lepiej odpowiadała lokalnym uwarunkowaniom nazewniczym (por. też Szonowo k. Malborka - obecnie "Kraśniewo").
Talpity	Pasłęk	2	Talpitten	pruskie	--	Obocznie funkcjonuje też forma Tolpity. 1386 Talpotiten, 1388 Talpititen.
Tulno	Pasłęk	2	Taulen	pruskie?	--
Tumpity	Pasłęk	2	Tompitten	pruskie	--	1348 Tumpit, Tumpiten; 1386 Tumpite. Potocznie także: Sokoły. Należy tępić tę formę.
Wakarowo	Pasłęk	5	Wackelsdorf	niemieckie (hybryda?)	Kaukieny	Najstarsze zapisy: 1349 Kauken, Kaukeyne; poł. XV w. Kaukeyne, Kaukone; 1427 Kaukonen vel Waycesdorff. Pierwotna nazwa tej miejscowości była więc pruska, prawdopodobnie od rdzenia kauk- "bies, zły duch w religii Prusów". Późniejsza nazwa Wackelsdorf zdaje się być hybrydą, pochodzącą od pruskiej nazwy osobowej Wayke, Waikel (tak według R. Przybytek) i chyba do tej etymologii próbuje nawiązać współczesne spolszczenie Wakarowo, chociaż moim zdaniem niedokładnie. Już bliższy prawdzie zdaje się podawany przez Leydinga wariant Waklewo, ale moim zdaniem najlepiej byłoby chyba nawiązać do nazwy pierwotnej - być może w formie Kaukieny (por. podobną n. m. litewską Kaukėnai [spolszczone Kaukieny], obecne "Jasnoje" na północnym skraju obw. królewieckiego).
Wikrowo	Pasłęk	1	Wickerau	pruskie	--	Pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie: Gemmyten (1327), Gemiten (1335, 39) oraz Wickeraw (1339), Wickarow (1354). Ostatecznie przetrwała ta druga, później spolszczona jako Wikrowo.
Wójtowizna	Pasłęk	2	Vogtshof	niemieckie	--
Zielno	Pasłęk	4	Solainen	pruskie	Solajny	1507 Sellen, 1543 Salewnen. Według Germershausena do tej wsi odnoszą się też zapisy Saloniten (1386, 1402-08), Salunen (1402-08). Powojenne spolszczenie Zielno zdaje się nawiązywać do najstarszego zapisu pierwotnej nazwy pruskiej. Przed wojną jednak spolszczano tę nazwę jako Solajny i ta nazwa lepiej oddaje pruski charakter oryginału.
Zielonka Pasłęcka	Pasłęk	4	Grünhagen	niemieckie	Gronajny	Przed wojną spolszczenie fonetyczne.
Zielony Grąd	Pasłęk	3	Schönwiese	niemieckie	--
Barzyna	Rychliki	5	Wiese	niemieckie	Wizna	Zapis pierwotny: 1310 Vysen Istnieje sugestia, że może być to nazwa pruska, związana z pruskim ap. weisīs (łąka - znaczeniowo dokładnie to samo, co niem. Wiese) lub wēisis (owoc). Być może to życzeniowa etymologia, ale daje pretekst do wyzbycia się sztucznie nadanej, niehistorycznej (ergo, mało wartościowej) nazwy Barzyna. Leyding (1946) podaje powojenną spolszczoną formę Wizna. Wydaje mi się ona akceptowalna (porównaj też wieś Wizna w woj. podlaskim [w przeszłości ważny gród], której nazwa jest również posądzana o staropruskie pochodzenie).
Budki	Rychliki	2	Bodeck	niemieckie	--
Buczyniec	Rychliki	2	Buchwalde	niemieckie	--
Dymnik	Rychliki	5	Stein	niemieckie (zepsute z prus.?)	Dymsztyn	Pierwotna nazwa - 1280 Dymsteines, 1280 Dymsteyne, 1400 Dynsteyn. Nazwa pierwotna niewątpliwie pruskiego pochodzenia (rekonst. *Dimst-ein-), powojenna polska nazwa wyraźnie do niej nawiązuje, jednak w moim odczuciu niedokładnie. Należałoby zmienić tak, aby lepiej oddawała niepolski, staropruski charakter tej nazwy (sufiks -nik jest tu nie na miejscu). Leyding (1946) używał formy Dymicin, aczkolwiek bardziej systematycznym spolszczeniem byłoby *Dymsztyn (końcówka -sztyn daje poczucie niemieckości, jednak niejednokrotnie pojawia się również w nazwach pruskiego pochodzenia - por. Knoksztyn, Kalksztyn, Dźwiersztyny).
Dziśnity	Rychliki	2	Dosnitten	pruskie	--	Pierwotnie *Disenītai (por. Dziśnity, gm. Małdyty).
Gołutowo	Rychliki	5	Güntersdorf	niemieckie	Gołtowity	Pierwotna nazwa pruska: 1364 Goltawit, Gultewite, Goltwyten. Obecne spolszczenie oddaje ją w sposób zniekształcony.
Grądowy Młyn	Rychliki	2	Grundmühle	niemieckie	--
Jankowo	Rychliki	1	Jankendorf	hybryda (pol. + niem.)	--
Jelonki	Rychliki	2	Hirschfeld	niemieckie	--	Koło wsi znajduje się pochylnia Jelenie. Nazwa pochylni utrwala używany krótko po wojnie wariant polskiej nazwy tej wsi.
Kiersity	Rychliki	2	Kerschitten	pruskie	--	1303 Kersiten, Kirsiten
Krupin	Rychliki	2	Krapen	pruskie	--	1321 Craupeyne; 1323 Craupin, Craupeyn
Kwietniewo	Rychliki	2	Königlich Blumenau	niemieckie	--	Nazwa w latach 1931-45: Königsblumenau
Lepno	Rychliki	5?	Löpen	pruskie	Lepkajmy	Chociaż forma "Lepno" spolszcza niem. Löpen, chyba bardziej rozsądnym wyjściem byłoby odwołanie się do starszej, niezepsutej pruskiej formy tej nazwy - Lepekaym (zapisane ok. 1400), co można by było spolszczyć jako Lepkajmy (a może Lipkajmy - wg Gerullisa nazwa wywodzi się od prus. Leipa; Līpa - lipa). Wieś nosiła pierwotnie inną, oboczną nazwę pruską, zapisaną jako Waitegarben, Waitigarb (1364). Niektórzy jednak odnoszą te zapisy do (nieistniejącej dziś) wsi Wójtowa Góra (niem. Petersdorf), położonej w tej samej gminie, kilka kilometrów na zachód od Lepna. Sądząc po nazwie tej zanikłej dziś wsi (będącej tłumaczeniem tej n. prus. na polski), KUNM raczej przyjęła taką identyfikację.
Liszki	Rychliki	5	Leisten	pruskie	Delisty	1427 Delisten, 1448 Dalisten, 1539 Leiste. Nazwa pochodzenia pruskiego. Powojenna forma Liszki oddaje ją bardzo niedokładnie (trochę bliższa, acz wciąż niedokładna jest Leydingowa forma Listwy). Chyba najlepiej byłoby wprowadzić formę nawiązującą do najpierwotniejszych zapisów, nieskażonych niemieckim wpływem.
Marwica	Rychliki	1?	Marwitz	słowiańskie?	--	Dawniej dwie wsie: Marwica Wielka i Mała 1303 Marewicz, 1427 Marwitcz. Nazwa słowiańskiego lub pruskiego pochodzenia (pierwszy właściciel wsi nazywał się Albert Starepiwo, co wskazuje na słowiańską proweniencję wsi). Przyjętą po wojnie formę Marwica można więc uznać za rekonstrukcję pierwotnego kształtu nazwy.
Mokajny	Rychliki	2	Storchnest	niemieckie	(Mokajmy)	Do 2005 oficjalnie: Mokajmy. Pierwotnie nazwa pruska: Mokaym (1355). Poprawniejsza etymologicznie wydaje się więc urzędowa forma Mokajmy, ostatecznie zniekształcona do postaci Mokajny (czy warto jednak cofać tak drobną zmianę? Człony -kajmy i -kajny nierzadko mieszały się).
Powodowo	Rychliki	4	Powunden	pruskie	Powundy	1285 Powunden, 1299 Powiden. Nazwa pruska, po wojnie spolszczona niedokładnie, z adideacją i nieetymologicznym dodatkiem przedrostka -owo. Lepsza jest używana przez Kohutka forma Powundy, blisko oddająca oryginał.
Protowo	Rychliki	2	Prothen	pruskie	--	1287 Porotowe, 1437 Protheyn. Nazwa pruska, w zapisach widać wahania między sufiksem -aw-, a -ain-. Przyjęta po wojnie forma polska Protowo nawiązuje do najstarszego zapisu nazwy. Gdyby oprzeć się na postaci nowszej, można by spolszczyć tę nazwę jako Protajny (por. wieś Protajny pod Dzierzgonią).
Rejsyty	Rychliki	2	Rossitten	pruskie	--	1329 Reysitein, 1347 Reisethin
Rychliki	Rychliki	2	Reichenbach	niemieckie	--	Nazwa powojenna nawiązuję do takich spolszczeń jak Rychnowo dla Reichenau, gdzie niemiecki rdzeń Reich- adideowany jest do polskiego przymiotnika rychły.
Sójki	Rychliki	5	Köxten	pruskie	Kiekszty	Obocznie niem. Kögsten, Kägsten (końcówka XVIII w.). 1303 Keexten, 1313 Kextin, 1437 Kexten, 1441 Kixsteyn. Nazwa pochodzenia pruskiego. Powojenna n. pol. Sójki jest próbą jej przetłumaczenia (opierającą się na lit. kekštė - sójka, wg sugestii Gerullisa), w dodatku niekoniecznie poprawnym (zaświadczone pruskie słowo na sójkę brzmi bukkawarni). Ponadto, nazw pruskich z zasady się nie tłumaczy, tylko oddaje fonetycznie.
Śliwica	Rychliki	5	Nahmgeist	pruskie	Namieść	Do 2005 oficjalnie Śliwice. Taka forma bywa używana do dziś. Nazwa Nahmgeist uchodzi za pruską. Chyba z powodu nieprzejrzystej etymologii i niejasnego znaczenia odstąpiono po wojnie od jej spolszczenia i ochrzczono wieś ahistoryczną, przypadkową nazwą Śliwice. Wydaje mi się jednak, że oryginał można by spolszczyć w formie Namieść. Może to i wydumana forma, ale przynajmniej w jakiś sposób nawiązuje brzmieniowo do pruskiego oryginału.
Święty Gaj	Rychliki	2	Heiligenwalde	niemieckie	--	Nazwa miejscowości odwołuje się do istniejącego nieopodal świętego gaju - miejsca kultu Prusów, uważanego za przypuszczalne miejsce śmierci Św. Wojciecha. Na mapie H. Bertrama Das Weichseldelta um das Jahr 1300, będącej próbą rekonstrukcji geografii delty Wisły w XIII-XIV w., wieś ta jest podpisana jako Crinichen. Jest to z pewnością nazwa pruska (nazwa owego świętego gaju?), jednak nie udało mi się ustalić źródła tego zapisu. Potrzebne są dalsze badania, co do tej nazwy.
Świdy	Rychliki	2	Schweide	pruskie	--	1287 Swyden, 1419 Sweyden.
Topolno Wielkie	Rychliki	3	Groß Tippeln	niemieckie	--	Patrz też: Topolno Małe (gm. Markusy).
Wopity	Rychliki	2	Opitten	pruskie	--	1350 Wopitigen, 1375 Wopitten.
Wysoka	Rychliki	2	Hohendorf	niemieckie	--
Bogdaniec	Tolkmicko	5	Hohenhaff	niemieckie	Wysoka	Według powojennych ustaleń KUNM, miejscowość miała nazywać się Wysoka (co jest tłumaczeniem pierwszego członu nazwy niem.), jednak "zwyciężyła" używana potocznie przez osadników nazwa "Bogdaniec" (pierwotnie odnosiła się ona do położonego nieopodal Suchacza). Nazwa ta jest tworem o zabarwieniu "patriotycznym" (odwołanie do Zbyszka z Bogdańca - bohatera Krzyżaków). Tego typu zideologizowanych nazw należałoby unikać.
Brzezina	Tolkmicko	2	Birkau	niemieckie	--	Wieś założona w lesie o nazwie Dinau. Czy jest to nazwa pochodzenia pruskiego?
Chojnowo	Tolkmicko	6	Konradswalde	niemieckie	Koniecwałd
Janówek	Tolkmicko	2	Hansdorf	niemieckie	--
Kadyny	Tolkmicko	1	Cadinen	pruskie	--	1255 Terra Kadinensi, 1324 Kudyn, 1354 Kudien. Nazwa pruska.
Kamionek Wielki	Tolkmicko	4	Groß Steinort	niemieckie	Sztynort	W przedwojennych dokumentach polską nazwę wsi podaje się jako Sztynort (Wielki) lub Stejnort (Wielki), czasem bez dookreślenia. Jako, że wieś Kamionek Mały (Klein Steinort) dawno już nie istnieje, dookreślenie można pominąć (ryzyko pomyłki ze Sztynortem w powiecie węgoborskim chyba nie istnieje). Osada Kamienica Elbląska wydzielona z Kamionka Wielkiego. W obrębie tego nowego tworu administracyjnego znalazł się dawny folwark Witowo (niem. Hopehill), którego nietypowa, angielska nazwa została nadana przez osiadłego tutaj angielskiego kupca. Nazwa ta pokutowała jeszcze długo po wojnie jako "Wzgórze Nadziei" lub "Góra Nadziei" (a także pod swoją oryginalną nazwą) wśród miejscowych, nadana urzędowo nazwa "Witowo" nigdy się nie przyjęła.
Kikoły	Tolkmicko	2	Kickelhof	niemieckie	--	Nazwa często błędnie cytowana jako "Kikoty" (m.in. na Wikipedii i Mapach Google). W użyciu również nazwa Lipnik, nawiązująca do pewnego obszaru wsi, zwanego dawniej po niemiecku Die Fünf Linden (Pięć Lip). Dawniej znajdowała się w tym miejscu kapliczka św. Jakuba, otoczona pięcioma wielkimi lipami.
Łęcze	Tolkmicko	1	Lenzen	pruskie	--	1268 Landesen, 1298 Lentzen, 1312 Landesan. Nazwa pochodzenia pruskiego. Jest to jedna z najstarszych miejscowości w regionie. Wieś ta, a także obszar wokół niej, jest znana w historiografii pod zlatynizowaną nazwą Lanzania.
Nadbrzeże-Połoniny	Tolkmicko	3	Reimannsfelde	niemieckie	(Nadbrzeże)	Po wojnie majątek Reimannsfelde sztucznie podzielono na dwie części (nazwane Nadbrzeże i Połoniny). Chyba przydałoby się przywrócić jedność tej miejscowości i usunąć z mapy kłopotliwą nazwę "Połoniny" (zapewne "przywiezioną" tu przez powojennych osadników), która godzi w miejscową toponimię - odnosi się bowiem do gwarowego, południowopolskiego słowa "połonina", które jest zapożyczeniem wschodniosłowiańskim i na tych terenach nie miało prawa być znane.
Nowinka	Tolkmicko	4	Neuendorf-Kämmereidorf	niemieckie	Nowa Wieś	Max Bär w swoim dziele Die Ortsnamenänderungen in Westpreußen... podaje dawną nazwę Bandejen dla wsi Neuendorf Höhe (ob. Nowina w gm. Elbląg, p.). Możliwe jednak, że w rzeczywistości chodziło mu o tę wieś, gdyż znajduje się ona w pobliżu dawnej pruskiej osady, zaświadczonej jako Bandeynen (1351), Bandayn (1418) - z opisów historycznych wynika, że wieś znajdowała się pomiędzy Tolkmickiem a Pogrodziem, co mniej więcej odpowiada położeniu dzisiejszej Nowinki (przed wojną Nowa Wieś). Niemniej, bezpośrednia identyfikacja tych zapisów z obecnie istniejącą wsią jest co najmniej wątpliwa.
Ostrogóra	Tolkmicko	2	Scharffenberg	niemieckie	--	Nieoficjalnie Ostrobrzeg.
Pagórki	Tolkmicko	6	Rehberg	niemieckie	Rebark	Zapis Rhebarg (1682) najprawdopodobnie oddaje formę spolszczoną Rebark - taką interpretację przyjmują B. Czopek-Kopciuch i autorzy NMP. Warto więc chyba przywrócić tę autentyczną siedemnastowieczną ludową formę.
Pęklewo	Tolkmicko	2	Panklau	pruskie	--	W XV w. Banklauke. Pierwotnie więc nazwa pruska z członem -lauks. Na tej podstawie można było tę nazwę spolszczyć jako Pękławki, niemniej człon prus. szybko uległ zniekształceniu do postaci -lau, toteż forma Pęklewo (wg autorów NMP u podstaw nazwy leży spruszczona pol. n. niem. Pęk, Pąk - niezbyt przekonuje mnie jednak ta interpretacja) również jest do przyjęcia.
Pogrodzie	Tolkmicko	4~5	Neukirch	niemieckie	Pogardzice lub Pogardyty	Część przedwojennych źródeł (począwszy od Ceynowy) podaje przedwojenną polską nazwę tej wsi jako Nowa Cerkiew. Niemniej, jest to raczej forma sztuczna, stworzona per analogiam do innych tak spolszczonych wsi o tej nazwie (np. Nowej Cerkwi w pow. nowodworskim), a nie rzeczywiście używane spolszczenie. Tymczasem, ta stara wieś posiadała starszą, pruską nazwę, zapisaną jako Pogardichen (1305). Ustalona przez KUNM forma Pogrodzie wyraźnie próbuje nawiązać do tej formy, jest to jednak nawiązanie bardzo luźne, zacierające pruski źródłosłów nazwy, a nie poprawne spolszczenie. Bliższe prawdy byłoby ustalenie formy typu Pogardyty lub Pogardzice (istnieje nawet sugestia [p. "Nazwy Miejscowe Polski" pod red. Rymuta], że nazwa ta, interpretowana jako Pogrodzice~Pogardzice jest słowiańską nazwą rodową od po- + gród. Etymologia raczej życzeniowa, ale samą formę Pogardzice można wziąć pod uwagę jako rozsądną polonizację formy pruskiej). Oprócz tego, SGKP (tom II s. 338) cytuje dawną nazwę wsi, pół-spolszczając ją jako Pogardisze, co można by "sprostować" na Pogardzice.
Przybyłowo	Tolkmicko	3	Dünhofen	(dolno)niemieckie	--
Suchacz	Tolkmicko	4~5	Succase	pruskie	Zukasy	Nazwa Succase (1577 Sukase) jest niewątpliwie pochodzenia pruskiego (od zuks - ryba, co do przyrostka por. Wilkasy). Powojenna nazwa "Suchacz" odzwierciedla tę nazwę, jednak dość niedokładnie, do tego z wyraźną adideacją. Myślę, że można byłoby ten toponim oddać wierniej, w formie która w pełni odzwierciedlałaby jego pruskie pochodzenie, np. Zukasy. Dodatkowo, w dziewiętnastowiecznych zapiskach Ceynowy pojawia się skaszubszczona forma Zôkazé (jakby "Zakazy"), prawdopodobnie stworzona przez niego. Proponowaną tutaj formę Zukasy można uznać za korektę tej formy.
Święty Kamień	Tolkmicko	3	Wieck	niemieckie	--	Powojenna nazwa Święty Kamień jest chrztem nazewniczym, pochodzącym od położonego nieopodal osady świętego kamienia Prusów - wielkiego głazu narzutowego, uważanego za wyznacznik granicy między Warmią a Pogezanią.
Wodynia	Tolkmicko	5	Klakendorf	prawdop. niemieckie	Kławki	Nazwa wywodzi się od imienia Klauke, które jest zdrobnieniem imienia Klaus, ale równie dobrze może też być imieniem pruskim. Wydawałoby się rozsądne spolszczenie nazwy jako Kławki (por. wieś Kławki, gm. Stare Pole), zwłaszcza że przyjęta przez KUNM forma "Wodynia" razi sztucznością.

Powiat braniewski

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Braniewo	Braniewo (miasto)	1	Braunsberg	niemieckie?	--	Dawniej też: Brunsberga, Brunsberk. Polska forma Braniewo (< *Bruniewo? Na niektórych starych mapach można spotkać też wariant Broniewo - błędny lub przejściowy), niewątpliwie wtórna wobec starszego spolszczenia Brunsberga, pojawia się w XIX w. (choć SGKP wspomina o niej jako o archaizmie). W czasach przedwojennych formy Brunsberga i Braniewo były używane zamiennie. Po wojnie przyjęto oficjalnie wariant Braniewo, gdyż preferowano nazwy bardziej spolszczone. Nazwa niemiecka Braunsberg (dawniej też Brunsberg, w miejscowej gwarze: Brûnsbarg, w 1249 Brusebergue), tradycyjnie łączona jest z imieniem św. Brunona, ale istnieją też próby objaśnienia jej ze staropruskiego.
Frombork	Frombork	1	Frauenburg	niemieckie	--	Dawniej też: Narzyce (tak u Zarańskiego, prawdopodobnie jego neologizm, chociaż niektórzy objaśniają od gwarowego na rzyce "na rzece" lub od nazwy rzeki Narusy [niem. Nartz, por. też zapis Naritz z 1629], płynącej nieopodal grodu). W niektórych dawnych dokumentach miasto określane jest mianem Civitas Varmiensis ("miasto warmijskie") lub Varmia (u Kopernika). Prawdopodobnie określenie to odnosi się do statusu Fromborka jako stolicy Warmii, choć niewykluczone, że może to być ślad jakiejś starszej pruskiej nazwy, związanej z plemieniem Warmów.
Pieniężno	Pieniężno	6	Mehlsack	pruskie	Melzak	1282 Melzak, 1312 Malcekuke. Nazwa niewątpliwie pruskiego pochodzenia (nowoprus. Malsakuks), chociaż z czasem adideowana do niem. Mehlsack "wór z mąką", co dało początek wielu fantazyjnym legendom o powstaniu miasta. Ta ludowa etymologia jest też upamiętniona w herbie miasta. Mimo pruskiego pochodzenia nazwy oryginalnej i istnienia autentycznego, starego spolszczenia Melzak, powojenna Komisja Ustalania Nazw Miejscowości zarządziła postanowiła zastąpić ją sztucznym nowotworem Pieniężno. Jest to nazwa pamiątkowa, upamiętniająca postać Seweryna Pieniężnego (1890-1940) - polskiego działacza na Warmii, wydawcy przewojennej "Gazety Olsztyńskiej". Z Melzakiem (lub jego okolicami) również wiążę się inną nazwę pruską: 1288 Wewa, 1292 Wewe. Był to gród Prusów, który prawdopodobnie stał na miejscu obecnego miasta. Krótko po wojnie proponowano dla miasta następujące nazwy: Mąkowory (nawiązanie do ludowej etymologii nazwy niemieckiej, utrwalonej w herbie miasta) oraz Wewno (neologizm nawiązujący do wyżej wspomnianej nazwy Wewa). Ostatecznie jednak zdecydowano się na chrzest "Pieniężno" (jest to chyba najpóźniej uchwalony z tego typu chrztów).
Bemowizna	Braniewo	3	Böhmenhöfen	niemieckie	--
Bobrowiec	Braniewo	5	Kleine Amtsmühle	niemieckie	Biebrzański Młyn	Istniała oboczna n. niem. Bewermühl, której pierwszy człon odwołuje się do nazwy rzeki Biebrzy (niem. Behwer, nie mylić z Biebrzą - dopływem Narwi), nad którą leży osada. Nazwa ta ma pochodzenie staropruskie i należałoby odzwierciedlić w nazwie polskiej ten źródłosłów - obecna nazwa Bobrowiec czyni to niedokładnie.
Brzeszczyny	Braniewo	5	Schwillgarben	pruskie	Świgarby	1579 Schwirgayn. Nazwa pruskiego pochodzenia. Mimo pruskiego pochodzenia nazwy oryginalnej, po wojnie nadano tej miejscowości zupełnie nową nazwę Brzeszczyny, upamiętniającą Jana Brzeszczyńskiego (1873-1946), polskiego działacza oświatowego na Warmii. Zamiast tej sztucznej pamiątkowej nazwy, proponuję adaptację nazwy oryginalnej jako Świgarby, opierając się na propozycji Leydinga.
Cielętnik	Braniewo	2	Kälberhaus	niemieckie	--
Dąbrowa	Braniewo	1	Damerau	niemieckie (zapoż. z polskiego)	--
Działy	Braniewo	3	Albertshof	niemieckie	--
Elżbiecin	Braniewo	2	Lisettenhof	niemieckie	--
Garbina	Braniewo	5	Willenberg	niemieckie	Wielbórz	Chociaż nie ma przedwojennej tradycji dla tej miejscowości, pierwsi powojenni osadnicy nazywali tę wieś mianem Wielbórz (naturalne przyswojenie nazwy niemieckiej) i nazwa ta była w nieoficjalnym użyciu co najmniej do późnych lat 60 XX wieku. Już przez samo to należałoby tę nazwę uszanować i uznać jej wyższość nad urzędowym nowotworem Garbina.
Glinka	Braniewo	3	Hermannshof	niemieckie	--
Goleszewo	Braniewo	5	Wilhelmshof	niemieckie	Wilamowo	U Leydinga: Wilamowo. Forma ta jest nawiązaniem do nazwy pierwotnej, a ponadto pozwala na pozbycie się pseudosłowiańskiego chrztu "Goleszewo".
Grodzie	Braniewo	3	Bahnhof Vogelsang	niemieckie	--	Wcześniej osada przystacyjna, należąca do Zakrzewca (Vogelsang), stąd nazwa niemiecka.
Gronowo	Braniewo	1	Grunau	niemieckie	--
Gronówko	Braniewo	2	Grunenfeld	niemieckie	--
Grzechotki	Braniewo	3	Rehfeld	niemieckie	--	Do wsi należy też kolonia Sarniki, której nazwa nawiązuje do przedwojennej nazwy Grzechotek (Rehfeld od niem. Reh - sarna). Nie jest mi wiadome, czy osada ta miała przed wojną jakąś własną nazwę (na mapach widnieje jako część Rehfeld). Teren obecnego przejścia granicznego w Grzechotkach znajduje się na terenie dawnej wsi Bilshöfen (powojenna n. pol. Bielsk).
Grzędowo	Braniewo	3	Rödersdorf	niemieckie	--
Jarocin	Braniewo	3	Herzogswalde	niemieckie	--
Józefowo	Braniewo	2	Josephsau	niemieckie	--
Kalina	Braniewo	2	Kayling	pruskie?	--
Kalinówek	Braniewo	5	Einigkeit	niemieckie	Jedność	U Leydinga dosłowne tłumaczenie n. niem.
Kiersy	Braniewo	5	Kirschdorf	niemieckie	Wargławki	Powojenna polska nazwa Kiersy jest adaptacją fonetyczną pierwszego członu nazwy niemieckiej. Może próbowano doszukać się w nim jakiegoś pruskiego początku (jakoby od kirsnas - czarny?), nie widzę jednak podstaw do takiej interpretacji. Wiadomo jednak, że teren, na którym założono tę miejscowość nosił pruską nazwę Wargelauken (1385) i chyba tę nazwę wypadałoby zaadaptować.
Klejnowo	Braniewo	2	Klenau	pruskie	--	1280 Cleynou, 1284 Cleynow, 1328 Clenovia
Klejnówko	Braniewo	2	Gut Klenau	pruskie	--	Patrz wyżej: Klejnowo.
Krasnolipie	Braniewo	2	Schönlinde	niemieckie	--
Krzewno	Braniewo	3	Hohenwalde	niemieckie	--
Lipowina	Braniewo	4	Lindenau	niemieckie	Lindenowo	Przed wojną adaptacja fonetyczna.
Maciejewo	Braniewo	3	Maternhöfen	niemieckie	--
Marcinkowo	Braniewo	1	Mertensdorf	niemieckie	--	W czasach PRL (kiedy dokładnie?) osada wchłonęła sąsiednią miejscowość Antyki (niem. Anticken), której nazwa ma staropruskie pochodzenie.
Mikołajewo	Braniewo	3	Blumberg	niemieckie	--	Powojenna nazwa nawiązuje do imienia odbiorcy nadania tej wsi w 1348 r.
Młoteczno	Braniewo	2	Hammersdorf	niemieckie	--
Nowa Pasłęka	Braniewo	4	Neu Passarge	pruskie	Nowa Pasaria	Patrz niżej.
Stara Pasłęka	Braniewo	4	Alt Passarge	pruskie	Stara Pasaria	Obowiązująca forma nazwy rzeki Pasłęki jest sztuczna, książkowa. Powołał ją do istnienia któryś dziewiętnastowieczny badacz onomastyki (być może Zarański?), jednak jest ona kompletnie niezgodna z pruskim oryginałem (por. zapisy: 1251 Passaria, 1252 Passerie, 1374 Posary, Posarye, znane też są formy bez nagłosowego Pa-: 1251 Seria, 1289 Sery), a także z ludową tradycją polskich Warmiaków (ci nazywali ją Pasarią - gw. Pasaryi̯o, Leyding zaświadcza też "Posarga"). Niewykluczone, że forma ta powstała z błędnej identyfikacji zapisów źródłowych typu flumen Passaluc (1243), które w rzeczywistości odnoszą się do przepływającej przez Pasłęk rzeki Wąski. Formy Pasłęka nie da się więc obronić - jest to twór wyrosły na czyjejś fantazji lub nieporozumieniu. Dlatego też lepiej będzie, zarówno dla pamięci o pruskiej etymologii (rekonst. Paserrija, Serrija), jak i polskiej tradycji (tej ludowej, nie "książkowej") zmienić nazwę zarówno rzeki, jak i pochodzących od niej osad na Pasaria.
Pęciszewo	Braniewo	3	Waltersdorf	niemieckie	--
Podgórze	Braniewo	4	Huntenberg	niemieckie	Huntembark	Co prawda, forma Podgórze jest poprawnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej, ale w dokumentach siedemnastowiecznych znana jest forma spolszczona Huntembark.
Podleśne	Braniewo	2	Vorderwalde	niemieckie	--
Prątnik	Braniewo	3	Marienfelde	niemieckie	--
Prętki	Braniewo	3	Marienhöhe	niemieckie	--
Rodowo	Braniewo	2	Radau	pruskie	--	1372, 1409 Rodow; 1419 Roddaw W pobliżu tej wsi źródło ma rzeka o nazwie Gołuba - nie znalazłem jednak uzasadnienia historycznego dla takiej nazwy tej rzeki (jej przedwojenna nazwa niem. to Schwitze - zapewne pruska). Nie jestem do końca pewien genezy tej nazwy (nie wprowadziła jej KUNM - ta nigdy nie wydała odpowiedniego rozporządzenia dot. tej rzeki), zgaduję iż może być ona przejęciem jakiejś sztucznej rosyjskiej nazwy typu "Голубая". Nie udało mi się jednak ustalić, jak rzeka ta nazywa się po rosyjskiej stronie. Tak czy inaczej, jej właściwszą nazwą jest Świca (taką formę zresztą notuje Leyding) i takiej nazwy należałoby używać.
Rogity	Braniewo	1~2	Regitten	pruskie	--	1291 Rogiten, 1348 Rogitten, 1374 Rogite. Co prawda, Chojnacki podaje nazwę spolszczoną w formie Regity (taka forma widnieje też w PRNG jako wariant), ale forma powojenna też jest teoretycznie poprawna - odnosi się do starszej postaci nazwy. Raczej nie ma co kopi kruszyć o jedną literkę, zwłaszcza że trudno powiedzieć, na ile przekaz Chojnackiego jest autentyczny.
Różaniec	Braniewo	2	Rosenort	niemieckie	--
Rudłowo	Braniewo	2	Rodelshöfen	niemieckie	--	Pierwotnie niem. Rudolfshof (1374 Rudolfishove).
Rusy	Braniewo	1~2	Rossen	pruskie	--	1251 Russe; 1280, 1284 Russin, 1285 Russen. Podobnie jak w przypadku wsi Rogity (p. wyżej), nazwa obecna kłóci się z przekazem Chojnackiego, który podaje formę Rosy. Niemniej, forma Rusy jest zgodna ze starymi zapiskami, a wartość przekazu Chojnackiego jest wątpliwa. Nazwa wariantywna wg PRNG: Rosiny. Raczej unikałbym tej formy.
Siedlisko	Braniewo	3	Einsiedel	niemieckie	--	Pierwszy zapis zlatynizowany: 1341 Heremite. Na tej podstawie można było ustalić n. pol. jako "Pustelnia", niemniej brak takiej tradycji.
Stępień	Braniewo	5	Stangendorf	niemieckie	Stęgnowo	U Leydinga Stęgnowo, co jest spolszczeniem n. niem. Taki wariant wydaje się być lepszy od nieuzasadnionej nazwy obecnej.
Strubiny	Braniewo	2	Strauben	niemieckie?	--	Potrzebne informacje hist. i etym., co do pochodzenia nazwy wsi. W NMP miejscowość nienotowana, ale dla podobnie nazwanej wsi Strubno (gm. Płoskinia, zob. tam), R. Przybytek nie doszukuje się pruskiego korzenia. Mimo wszystko nie przekreślałbym w pełni możliwości pochodzenia od prus. strāuwa "prąd, nurt".
Szyleny	Braniewo	2	Schillgehnen	pruskie	--	1279 Syrien, 1282 Syryene, 1298 Schilien, 1305 Schyligen.
Świętochowo	Braniewo	5	Sonnenstuhl	niemieckie (tłum. z prus.)	Sąkrześle	Niemiecka nazwa miejscowości Sonnenstuhl jest dosłowną kalką pierwotnej nazwy pruskiej, zaświadczonej jako Sawliskresil (1423), rekonst. *Saulis-Krēslan, dosł. "krzesło (tron) Słońca". Nazwa ta wskazuje dość wyraźne na święte miejsce Prusów, związane z ich kultem solarnym. Ustalona po wojnie forma Świętochowo, choć oddaje "święty" charakter miejsca, jednak nijak nie odpowiada nazwie pruskiej i zaciera jej źródłosłów, ahistorycznie ją zesłowiańszczając. Autor proponuje własne spolszczenie fonetyczne nazwy oryginalnej (być może nieco wydumane, ale oddające pruski charakter nazwy).
Ujście	Braniewo	3	Pfahlbude	niemieckie	--
Ułowo	Braniewo	3	Auhof	niemieckie	--	1374 Owe, 1399 Owenhofe. Miejscowość powstała w okolicy o nazwie Aue (pol. powoj. Błonie), od której wzięła swą oryginalną nazwę. Raczej niemieckie.
Wielewo	Braniewo	2	Fehlau	pruskie	--	1260, 1266 Veylow; 1288 Velowe.
Wikielec	Braniewo	2	Wecklitzmühle	niemieckie (nazwiskowe?)	--
Wilki	Braniewo	1	Birkenau	niemieckie	--	Nazwę polską Wilki dla tej miejscowości podaje już SGKP. Skąd to? Może jakaś starsza nazwa pruska (prus. wilks = wilk)? Potrzebna dokumentacja.
Wola Lipowska	Braniewo	3	Breitlinde	niemieckie	--	Powojenna nazwa Wola Lipowska zdaje się pochodzić od pobliskiej Lipowiny (p. wyżej), której historyczna nazwa to Lindenowo. Brak jednak tradycji dla formy "Wola Lindenowska". U Leydinga pojawia się bardziej "neutralna" nazwa Podlipie.
Zakrzewiec	Braniewo	3	Vogelsang	niemieckie	--
Zawierz	Braniewo	2	Zagern	pruskie	--	1288 Zawer, Czawern; 1311 Sawers, 1361 Sawr, 1371 Zawir. Nazwa pochodzenia pruskiego. W formie zniemczonej nieregularne w > g. Przyjęta po wojnie forma polska opiera się na pruskim oryginale. Pierwsza wzmianka na temat wsi jest anonimowa (1280 bona Dominorum Canonicorum), wspomina jedynie o "dobrach kanoników".
Zgoda	Braniewo	3	Gerlachsdorf	niemieckie	--
Żelazna Góra	Braniewo	2	Eisenberg	niemieckie	--
Baranówka	Frombork	5	Schafsberg	niemieckie (tłum. z prus.?)	Owin	Obok nazwy oficjalnej pojawia się w XIV w. wariant Ouwe (1366), Owen (1387). Prawdopodobnie jest to nazwa pochodzenia pruskiego (prus. awwins - baran), być może stanowiąca podstawę nazwy niemieckiej. Chyba warto byłoby adaptować tę nazwę fonetycznie, nawet jeżeli nazwa Baranówka w miarę oddaje jej znaczenie.
Biedkowo	Frombork	2~3	Betkendorf	niemieckie (imienne)	--
Bogdany	Frombork	3	Sonnenberg	niemieckie	--	Powojenna nazwa Bogdany, nadana przez KUNM, nawiązuje do nazwiska rodziny Bogdańskich - Polaków, zamieszkujących wieś Sonnenberg w XVII w. (p. W. Kętrzyński "O ludności polskiej..." s. 564, 581). Przy czym, Kętrzyński nie precyzuje położenia tej miejscowości, więc nie można z pewnością stwierdzić, czy chodzi akurat o ten Sonnenberg (jest to jednak prawdopodobne, gdyż chodzi o miejscowość na Warmii). Czy nazwa niem. ("słoneczna góra") wskazuje na jakieś miejsce kultu solarnego Prusów?
Drewnowo	Frombork	2	Drewsdorf	niemieckie	--	Powojenna nazwa polska nawiązuje do niemieckiej jedynie fonetycznie. Drewes jest bowiem niemieckim zdrobnieniem od Andrzeja (zresztą, wieś pierwotnie nazywała się Andresdorf [1304], co jest poświadczone).
Jędrychowo	Frombork	2	Heinrichsdorf	niemieckie	--
Krzyżewo	Frombork	2	Kreuzdorf	niemieckie	--	Pierwotnie Krebsdorf, od XIX w. zmienione w Kreuzdorf. Nazwa obecna jest kalką nazwy późniejszej.
Krzywiec	Frombork	5	Dittersdorf	niemieckie	Woziny	Pierwotna n. pruska: Woysien (1297), Wosgein (1298), pochodzi od prus. wuzē "koza". Jest ona ponowiona od pobliskiego lasu (dziś zwanego Kozi Borek), którego nowożytna niemiecka nazwa to Koßwald (hybryda od pol. koza + niem. Wald "las"), co sugeruje, że tej starożytnej nazwie pruskiej odpowiadała niegdyś jakaś n. polska z rdzeniem Koz-, niestety niezachowana w źródłach. KUNM nie wziąwszy pod uwagę tych faktów, nadała wsi nową nazwę Krzywiec, nawiązującą do przepływającej przez wieś rzeki Krzywianki (niem. Krumm Bach). Należało jednak nawiązać do pruskiego oryginału, co czynię.
Narusa	Frombork	1	Narz	pruskie (hydronimiczne)	--	W SGKP jako: Narty (w treści hasła także Narusz), jednak samą rzekę (od której miejscowość wzięła swą nazwę) ten sam słownik nazywa Narusą, zgodnie z polskojęzyczną tradycją (por. też dok. 1251 Nerusse, 1287 Narossa, 1318 Narussa) i taka postać wydaje się być poprawniejsza.
Nowiny	Frombork	2~5	Neufeld	niemieckie	--	Większość dzisiejszej wsi Nowiny to w rzeczywistości dawna wieś Kilie (niem. Kilienhof, 1304 Kilien, Leyding notuje też wariant Kibiten) o staropruskich korzeniach. Szkoda, że miejscowości połączono pod wspólną nazwą Nowiny, usuwając tym samym z mapy nazwę o pruskim pochodzenia. Może warto by przywrócić wsi Kilie jednostkowość i odróżniać ją od Nowin?
Ronin	Frombork	2	Rahnenfeld	niemieckie	--	Do 2006 roku oficjalnie Ronina. 1310 Ronenveld. Według autorów NMP nazwa niemiecka (od Run(n), Ron(n) "nacięcie, karb, przekop, parów"). Nazwa powojenna w jakiś sposób luźno oddaje brzmienie oryginału.
Wierzno Wielkie	Frombork	6	Groß Rautenberg	niemieckie	Ruciany Wielkie	U Sieniawskiego: Ruciany Wielkie, podobnie też u Leydinga - Rucianka Wielka. Mamy tu więc do czynienia z historycznym (choć chyba niekoniecznie ludowym?) spolszczeniem. Nazwa obecna nie ma uzasadnienia. Nazwę Rucianka ostatecznie przeniesiono na sąsiednią wieś, położoną w obecnej gm. Młynary (p. wyżej). Teoretycznie można pominąć człon Wielkie, jako że wieś Wierzno Małe (niem. Klein Rautenberg) obecnie nie istnieje.
Bartki	Lelkowo	1	Bartken	polskie?	--
Bieńkowo	Lelkowo	2	Bönkenwalde	niemieckie	--
Dębowiec	Lelkowo	2	Eichholz	niemieckie	--
Giedawy	Lelkowo	2	Gehdau	pruskie	--	Dawniej dwie wsi: Königlich Gehdau (królewskie) i Köllmisch Gehdau (chełmińskie, tj. wieś lokowana na prawie chełmińskim). 1258 Geydowe, 1288, 1299 Geydaw.
Głębock	Lelkowo	2	Tiefensee	niemieckie	--
Grabowiec	Lelkowo	3	Schönwalde	niemieckie	--
Jachowo	Lelkowo	3	Hanswalde	niemieckie	--
Jarzeń	Lelkowo	2	Arnstein	niemieckie	--	Powojenna n. polska zdaje się luźno opierać na brzmieniu n. niem.
Jarzeński Młyn	Lelkowo	2	Arnsteiner Mühle	niemieckie	--
Kildajny	Lelkowo	2	Kildehnen	pruskie	--	U Kohutka: Kildeny. Forma raczej "mechanicznie" spolszczona, oparta na niemieckim. Raczej nie na tyle wartościowa, żeby zmieniać nazwę obecną.
Krzekotki	Lelkowo	5	Klein Hasselberg	niemieckie	Haslewko	U Leydinga: Haslewko (obocznie do n. obecnej), spolszczenie fonetyczne n. niem.
Krzekoty	Lelkowo	5	Groß Hasselberg	niemieckie	Haslewo	Co prawda, Leyding nie podaje nazwy Haslewo dla tej wsi, jednak istnienie nazwy Haslewko dla sąsiedniej wsi Klein Hasselberg niejako predestynuje istnienie takiej nazwy.
Kwiatkowo	Lelkowo	2	Blumstein	niemieckie	--
Lelkowo	Lelkowo	3	Lichtenfeld	niemieckie	--
Lutkowo	Lelkowo	2	Lüdtkenfürst	niemieckie	--
Mędrzyki	Lelkowo	5	Lauterbach	hybryda?	Ławta	Niemiecka nazwa osady pochodzi od rzeki Lauterbach, zwaną po polsku Ławtą (nazwa uchwalona przez KUNM). Pochodzenie nazwy tej rzeki nie jest dla mnie zbyt jasne - na pierwszy rzut oka wydaje się być ona nazwą niemiecką, oznaczającą tyle co "głośny potok" lub "czysty potok". Znane są jednak również pruskie toponimy i hydronimy z rdzeniem Laut- (p. Gerullis s. 85 - Lautekaym, Lauwete, Lawte). Fakt, że KUNM uchwaliła tę nazwę w formie Ławta może (choć nie musi) oznaczać, że doszukano się w niej pruskiego początku. Niezależnie jednak od pochodzenia nazwy rzeki, chyba wypadałoby, aby nazwana od niej wieś nazywała się tak samo, zwłaszcza że historycznie nazwa rzeczki i wsi były jednakowe. Twór Mędrzyki nie ma uzasadnienia. Korzystając z okazji, należałoby też sprostować pewną błędną informację, którą podaje Wikipedia, a za nią liczne inne źródła. Ławta (niem. Lauterbach) nie jest tym samym, co Jarft (niem. Jarft) - są to dwie różne rzeki, przy czym Ławta jest południowym dopływem Jarftu (sam Jarft nie przekracza granicy obw. królewieckiego w żadnym miejscu). Powodem nieporozumienia jest prawdopodobnie rosyjskie nazewnictwo, które nadało obu rzekom wspólną, sztuczną nazwę Vituška (Витушка).
Miłaki	Lelkowo	5	Müngen	pruskie	Minie	Nazwa podejrzewana o pruskie pochodzenie. Chyba należy przyznać rację postulowanej przez Leydinga formie Minie, która z grubsza oddaje fonetykę oryginału i jest zdecydowanie lepsza od nowej, nieuzasadnionej nazwy Miłaki.
Młyniec	Lelkowo	2	Mühlenfeld	niemieckie	--	PRNG notuje jako wariantową nazwę Mingin, która zdaje się nawiązywać do historycznej nazwy sąsiedniej wsi Miłaki (p. wyżej).
Młynowo	Lelkowo	2	Mühlenhof	niemieckie	--
Nałaby	Lelkowo	2	Nallaben	pruskie	--	1290, 1336 Nalaben. Wieś założona na pruskich polach Arobiten i Keysonis (1290). W PRNG wariant: Giedoły. Nazwa zapewne ponowiona od pobliskich Giedaw (o ile w ogóle odniesienie jej tutaj nie jest błędem po stronie autorów PRNG).
Perwilty	Lelkowo	2	Perwilten	pruskie	--	1282 Perwilten; 1326, 1333 Prewylten.
Piele	Lelkowo	2	Pellen	pruskie	--	1374 Pellin, Pelyn.
Przebędowo	Lelkowo	1~2	Perbanden	pruskie	--	Normalnie uznałbym takie spolszczenie za zbyt zniekształcone względem oryginału, ale fakt, że pochodząca stąd rodzina von Perbandtów zwała się po polsku Przebędowscy daje usprawiedliwienie tej formie.
Słup	Lelkowo	3?	Schlepstein	niemieckie	--	Według autorów NMP, oryginalna n. wsi jest niemiecka (już w 1493 notowana jako Schlepstein), od śrdniem. slipstên (współcz. niem. Schleifstein) "osełka, kamień szlifierski". Co prawda, niemiecki portal bildarchiv-ostpreussen.de, który swoje informacje o miejscowościach i ich nazwach opiera podobno na pracy D. Langego "Geographisches Ortsregister Ostpreußen" (2005, nie dysponuję tym tytułem), przytacza dla tej wsi zapis Schlepstienen z 1785 roku. Zapis ten, o ile jest autentyczny, mógłby wskazywać na pruskie pochodzenie tego toponimu (końcówka -ienen jest typowa dla zniemczonych nazw pruskich). Jednak wobec niepewnej wiarygodności źródła (nie natknąłem się na taki zapis nigdzie indziej - nie zna go NMP, za to notuje w podobnym okresie zapis idetyczny z nowożytną niem. nazwą wsi), wolę wstrzymać się od pochopnych wniosków i pozostawić nazwę tej miejscowości "w spokoju" (chyba że ujawnią się jakieś dodatkowe fakty, mogące zdyskredytować niemiecki wywód autorów NMP). Ten sam portal przytacza tu też parę innych, starszych zapisków, m.in. Swilgiten (1411/19), Swulgiten (1423), co jest nazwą niewątpliwie pruską, którą Gerullis umieszcza w komornictwie Cynty (co może odpowiadać położeniu tej wsi). Jednak, z powodu niepewnej wiarygodności portalu w kwestiach nazewniczych i faktu, że nigdy nie spotkałem się z takim utożsamieniem tej nazwy w żadnej innej literaturze, to również i tę rewelację wolę potraktować z pewną dozą dystansu.
Sówki	Lelkowo	3	Schönfeld	niemieckie	--
Szarki	Lelkowo	5	Sargen	pruskie	Sargi	1349 Sarien 1349 Sarginwalde. Nazwa pruska, chyba wypadałoby ją oddać dokładniej - bez adideacji.
Wilknicki Młyn	Lelkowo	2	Wilknitter Mühle	hybryda (prus. + niem.)	--
Wilknity	Lelkowo	2	Wilknitt	pruskie	--	1304 Wilkini, 1309 Wilkenlauken, 1336 Wylkeniten. Początkowo wahanie prus. sufiksów.
Wola Wilknicka	Lelkowo	3	Rosenwalde	niemieckie	--	Wieś powstała w pruskim polu osadniczym Wylkenithen (1336), które dało początek sąsiedniej wsi Wilknity (p. wyżej). Powojenna nazwa polska wyraźnie nawiązuje do tego faktu. Pierwszym właścicielem wsi (której pierwotna n. niem. to Wunnental - 1336) był Prus o imieniu Prestitunin.
Wołowo	Lelkowo	2	Wohlau	pruskie?	--	1347 Waldowe (tu?). Według kartoteki NMP, nazwa pruska, chociaż ostateczna niemiecka postać Wohlau mogła powstać pod wpływem polskim.
Wyszkowo	Lelkowo	3	Hohenfürst	niemieckie	--
Zagaje	Lelkowo	3	Hasselpusch	niemieckie	--
Zdrój	Lelkowo	3	Schönborn	niemieckie	--
Białczyn	Pieniężno	3	Lilienthal	niemieckie	--
Bornity	Pieniężno	2	Bornitt	pruskie	--	1304 Bornyten, Burnite
Borowiec	Pieniężno	3	Borwalde	niemieckie	--
Brzostki	Pieniężno	5	Freihagen	niemieckie	Fryhajny	U Leydinga Fryhajny - fonetyczne spolszczenie n. niem. Końcówka -ajny zdaje się nawiązywać do nazw pruskich, niemniej taka cząstka zdarzała się również w spolszczeniach nazw niemieckich z członem -hain, -hagen (por. Grünhagen = Gronajny).
Cieszęta	Pieniężno	5	Sonnenfeld	niemieckie	Szkudyty	Do 1996 oficjalnie: Cieszęty (tak ustaliła KUNM). Miejscowość założona na pruskim polu Scudithen (1326). Warto by przywrócić tę nazwę, zwłaszcza że nazwa Cieszęta jest zupełnie ahistoryczna.
Gajle	Pieniężno	2	Gayl	pruskie	--
Gaudyny	Pieniężno	2	Gauden	pruskie	--	1324 Gaudyn. Nazwa pruska. Według Kohutka Gałdy (poprawniej byłoby Gaudy), jednak nie widzę sensu zmieniania formy obecnej.
Glądy	Pieniężno	1	Glanden	pruskie	--	1324 Glandin
Glebiska	Pieniężno	2	Kleefeld	niemieckie	--	Do 1996 oficjalnie: Glebisko. Pierwotnie: Glewiske, Glebisken (1317). Nazwa pochodzenia pruskiego. Obecna forma do niej nawiązuje, chociaż z pewną adideacją.
Jesionowo	Pieniężno	1	Eschenau	niemieckie	--
Jeziorko	Pieniężno	2	Seefeld	niemieckie	--	Wieś leży w pobliżu niewielkiego jeziorka o staropruskiej nazwie Perkun (1374 Perkune), pochodzenia teonimicznego (świadczącej o istnieniu tu miejsca kultu boga Perkuna). Niemiecka nazwa tego jeziora to Seefelder See, pochodząca od nazwy tej wsi.
Kajnity	Pieniężno	5~2	Heistern	niemieckie	Kajmity	Do 1999 oficjalnie: Kajmity Pierwotnie: 1309 Kaymitten (nazwa od samego początku współistniała z niem. Heistern). Po wojnie wprowadzono nazwę Kajmity, dokładnie odzwierciedlającą oryginał, jednak ostatecznie forma ta uległa przekształceniu do postaci Kajnity. Powód zmiany nazwy nie jest mi znany, prawdopodobnie miejscowi używali formy z -n-, niemniej warto byłoby przywrócić postać etymologicznie poprawniejszą (nawet Leyding uważa Kajnity za błąd i poprawia tę formę na Kajmity w erracie).
Kierpajny Małe	Pieniężno	2	Klein Körpen	pruskie	--	Patrz niżej.
Kierpajny Wielkie	Pieniężno	2	Groß Körpen	pruskie	--	1280 Kirpayn; 1308, 1309 Kirpein.
Kiersiny	Pieniężno	2	Kierschienen	pruskie	--	1284 Kirsin, 1287 Cirsini. Wieś powstała na pruskim polu Possede (1284), podobnie jak wieś Posady (p. niżej), która wzięła od niego swoją nazwę. Nieurzędowo także: Kierszyn (taki wariant podaje PRNG).
Kowale	Pieniężno	3	Schönsee	niemieckie	--
Lechowo	Pieniężno	6	Lichtenau	niemieckie	Lichnowy	W źródłach przedwojennych jako Lichnowy, postać Lechowo jest sztuczna, powojenna, nawiązuje do polskiego imienia Lech. Pierwotnie: Peliken (1326) - nazwa pola, na którym powstała wieś (stąd Leydingowa forma Pełki). Z okolicami tej wsi łączy się również pruską n. terenową Colkstitien (1326).
Lubianka	Pieniężno	2	Liebenthal	niemieckie	--
Łajsy	Pieniężno	1~2	Layß	pruskie	--	1304 Laysen, Leyse, Layse. U Chojnackiego i Kohutka co prawda jako Lajzy, ale raczej nie jest to coś faktycznie używanego. Do formy obecnej nie można mieć zastrzeżeń.
Łoźnik	Pieniężno	5	Lotterfeld	niemieckie	Pełty	Miejscowość założona na pruskim polu Pelten (1325). Po wojnie nazwę Pełty otrzymała raczej niesłusznie miejscowość Steinbotten (patrz niżej Pełty), której nazwa sama w sobie jest pruska (wbrew pozorom, jakie stwarza człon Stein-), podczas gdy pierwotne "Pełty" dostały całkowicie nieuzasadnioną nazwę Łoźnik. Należałoby to sprostować.
Niedbałki	Pieniężno	3	Lotterbach	niemieckie	--
Pajtuny	Pieniężno	2~4	Peythunen	pruskie	(Pejtuny)	1282 Poytun, 1304 Peytune. Wieś powstała na pruskich polach Marim (1282) i Speriti (1282). Wszystkie nazwy są pruskie. Na niektórych przedwojennych mapach - Pejtuny. Jest to jednak raczej "mechaniczne" spolszczenie formy niem., nic wartego korekty.
Pakosze	Pieniężno	5?	Packhausen	niemieckie?	Pokusy (?)	1308 Pokusen, 1312 Puchusen. Nazwa uważana za niemiecką (co zgadzałoby się z faktami historycznymi - była to wieś niemiecka, nie pruska), jednak te zapisy historyczne mogą wskazywać na pierwotną formę pruską (za staropruską nazwę tę uważa Sieniawski - jednak jest to bardzo stare opracowanie, w dodatku jego wywody etymologicznie nierzadko bywają nietrafione). Jednak biorąc uwagę brzmienie tych zapisów, może można by się pokusić o dokładniejsze spolszczenie? KUNMowska forma Pakosze to już próba "slawizacji" nazwy - upodobnienia do słow. imienia Pakosz (Pakosław).
Pawły	Pieniężno	2	Paulen	pruskie	--	1374 Powils, Pewils. Nazwa pruska, być może utworzona od tamtejszej formy imienia Paweł.
Pełty	Pieniężno	5	Steinbotten	pruskie	Stębuty	Obecna nazwa nawiązuje do pobliskiego pruskiego pola osadniczego Pelten, które dało początek wsi Łoźnik (p. wyżej) i to właśnie tej wsi należałaby się ta nazwa (choć też nierzadko jedno pole dawało początek kilku wsiom). Za to nazwę Steinbotten (1335 Steinebutten, 1390 Steynbuth), jako staropruską, należałoby zaadaptować do języka polskiego. Wbrew pozorom, nie jest to nazwa niemieckiego, Gerullis przytacza pruską nazwę osobową Steynebuth, gdzie drugi człon zdaje się odwoływać do prus. buttan - dom.
Piotrowiec	Pieniężno	4	Peterswalde	niemieckie	Pietrzwałd	W przedwojennych źródłach jako Pietrzwałd, Pietrzywałd.
Pluty	Pieniężno	1	Plauten	pruskie	--	1325 Pluth. Nazwa pruska, ponowiona od n. terenowej i wodnej (1304 Plut - dawne jezioro, dziś bagno zwane Plut lub Wałsz).
Posady	Pieniężno	2	Palten	pruskie	--	Chociaż nazwa wsi Palten jest pochodzenia pruskiego, po wojnie nadano wsi n. Posady, będącej spolszczeniem równie starej nazwy pola Possede (1288), na którym powstała ta wieś. Może to i słuszny ruch, biorąc pod uwagę, że nieopodal znajduje się wieś o bardzo podobnej nazwie Pełty, co zapewne skutkowałoby pomyłkami. Z tego powodu nie stosuję tu używanej przez Kohutka formy Pałty, mimo że pozwalałaby ona zachować ciągłość z formą obowiązującą przed wojną.
Radziejewo	Pieniężno	3	Sonnwalde	niemieckie	--
Różaniec	Pieniężno	2	Rosengarth	niemieckie	--
Sawity	Pieniężno	2~5	Engelswalde	niemieckie	(Salwity?)	Wieś powstała na pruskim polu osadniczym o nazwie: 1326 Salwiten, Sawyten, Salwylten; 1404 Salwyten. Po wojnie oddano tę nazwę jako Sawity, ale większość zapisów wskazuje jednak na prus. *Salw-it, a więc zapewne słuszniejsza byłaby forma Salwity.
Wojnity	Pieniężno	1	Woynitt	pruskie	--	1288, 1289 Woyniten.
Wopy	Pieniężno	2	Woppen	pruskie	--	1325 Wuppe, Wuppen. Nazwa pruska. Przejściowo (XIV w.) oboczna n. niemiecka Hermannsdorf.
Wyrębiska	Pieniężno	3	Lichtwalde	niemieckie	--
Żugienie	Pieniężno	5	Sugnienen	pruskie	Sugniny	1311, 1312, 1315, 1329 Sugenyn. Nie znajduję uzasadnienia dla inicjalnego Ż- (dźwięk ten był ogólnie obcy językowi pruskiemu). Dlatego też postuluję wprowadzenie używanej przez Leydinga formy Sugniny.
Bliżewo	Płoskinia	2	Blieshöfen	niemieckie	--
Chruściel	Płoskinia	5	Tiedmannsdorf	niemieckie	Blizin	Leyding podaje oboczną n. niem. Blissings, co spolszcza jako Blizin. Nazwa ta jest prawdopodobnie tożsama z nazwą łąki Plessinges, pojawiającej w dokumencie z 1284. Mamy więc tu do czynienia z prastarą pruską nazwą terenową (objaśnienie niem. z NMP nie ma podstaw). Zastosuję się więc do spolszczenia Leydinga, chociaż być może nagłosowe P- byłoby poprawniejsze.
Czosnowo	Płoskinia	2	Knobloch	niemieckie	--
Dąbrowa	Płoskinia	1	Schöndamerau	niemieckie (2. człon z pol.)	--	Leyding odnosi tu prus. nazwę Raystopelk (1284).
Demity	Płoskinia	2	Demuth	pruskie	--	1300 Demyta, 1301 Demita, 1346 Demyten
Długobór	Płoskinia	2	Langwalde	niemieckie	--	Wieś znajduje się w pobliżu lasu o staropruskiej nazwie Worajny (1308 Worayne), zwanego po niem. Langwalder Wald.
Giedyle	Płoskinia	2	Gedilgen	pruskie	--
Jarzębiec	Płoskinia	6	Schönau	niemieckie	Szynowo	Potocznie też: Jastrzębiec. Spolsczenie Szynowo za Kohutkiem. Obecna nazwa nie ma jakiegokolwiek uzasadnienia.
Lubnowo	Płoskinia	2	Liebenau	niemieckie	--
Łojewo	Płoskinia	5	Lauenhof	hybryda (prus. + niem.)	Łunowo	Pierwotnie Lunow (1323, 1337). Nazwa pochodzenia pruskiego (por. też nieistniejącą dziś już wieś Łunowo [w SGKP Lunawa] w pow. braniewskim), zachowana w pierwszym członie nowszej n. niemieckiej. Powojenna nazwa Łojewo jej nie oddaje.
Łozy	Płoskinia	3	Klingenberg	niemieckie	--	Polska nazwa Łozy jest wynikiem (według autorów NMP błędnej) identyfikacji nazwy źródłowej Loysis z tą wsią (dokonanej przez Sieniawskiego). Według autorów NMP nazwa ta w rzeczywistości odnosi się do wsi Łajsy (gm. Pieniężno). Niemniej, z braku innej tradycji, niech tak już zostanie. Wieś nosiła w historii trzy różne nazwy: Klingenberg, Wonnenberg i Lemkenhowe (= -hof), wszystkie pochodzenia niemieckiego.
Pielgrzymowo	Płoskinia	1	Pilgramsdorf	niemieckie	--	Oboczna n. niem. Pelmsdorf (XVIII w.), forma skrócona. Wieś powstała na pruskim polu Monetiten (1301). Leyding spolszcza tę pruską nazwę jako Montyty. Z drugiej strony, spolszczenie n. niem. jako Pielgrzymowo znane już przed wojną.
Pierławki	Płoskinia	2	Parlack	pruskie	--	1320 Pirlauke, Perlauke; 1328 Sperlauken, Perlauken.
Pierzchały	Płoskinia	6	Pettelkau	pruskie	Putylków	1296 Pokilkow, 1297 Pötlickow, 1311 Pottelkow, 1361 Puttilkow. Mimo pruskiego pochodzenia nazwy i istnienia spolszczonej wersji Putylków (tak u Chojnackiego i na niektórych mapach), po wojnie nadano nową nazwę Pierzchały. Zbrodnia przeciwko pruskiemu nazewnictwu.
Piórkowo	Płoskinia	2	Födersdorf	niemieckie	--	Potoczny wariant: Zaporowo.
Płoskinia	Płoskinia	6	Plaßwich	niemieckie	Plaswik	1301 Plastewiken, Plastwyten; 1232 Plastwyke. Nazwa pochodzenia pruskiego. Mimo istnienia przedwojennego spolszczenia Plaswik (Chojnacki), KUNM nadała miejscowości nową nazwę Płoskinia, może i bliską fonetycznie, ale kompletnie zacierającą pruskie pochodzenie oryginału. Wieś założona na pruskim polu Scolyten (1305).
Podlechy	Płoskinia	1	Podlechen	pruskie	--	1311 Padeluchin, 1367 Padeluchen. Prawdopodobnie nazwa pruska. Wieś powstała na pruskich polach Borwite i Penevelt (1315).
Robuzy	Płoskinia	2	Rawusen	pruskie	--	1304 Raus, Rabusen; 1314 Rawos. Przybytek rekonstruuje jako prus. *Rabusai lub *Rabuzai, toteż przyjęte przez KUNM spolszczenie (mimo dużych wahań fonetycznych oryginału), wydaje się być etymologicznie poprawne. Nie ma raczej potrzeby wprowadzania formy Rawuzy, jak proponują Kohutek i Leyding.
Strubno	Płoskinia	2	Straubendorf	niemieckie?	--	1322 Strubendorf, 1404 Struwendorf. Źródła historyczne Warmii notują zapisy 1374 Strube, 1376 Struben (bez członu -dorf), ale nie jestem do końca pewien, czy odnoszą się one do tej wsi. NMP nie notuje ich w haśle o Strubnie. Według NMP, nazwa niemiecka utworzona od n. osobowej niewiadomego pochodzenia. Może to pruska n. os.?
Stygajny	Płoskinia	2	Stigehnen	pruskie	--	1290 Stigein, 1308 Scyen, 1344 Stigeynen.
Szalmia	Płoskinia	1	Schalmey	pruskie	--	Dawniej też: Salmia. 1287 Salmien, 1289 Schalmia.
Tolkowiec	Płoskinia	5	Tolksdorf	hybryda (prus. + niem.)	Tulity	Pierwotnie: 1300 Tuliten. Nowo lokowana wieś miała dwie nazwy niemieckie: Bernhardsdorf (pocz. XIV w.) i Tolksdorf, przy czym ta druga to nazwa hybrydalna (od prus. *Tolk-, *Tulk-, por. Tolkmicko). Ostatecznie przetrwała ta druga. Utworzona po wojnie forma Tolkowiec, chociaż odwołuje się do przedwojennej nazwy hybrydalnej, zachowując jej pruski rdzeń, sama w sobie jest tworem sztucznawym - razi w niej zderzenie pruskiego rdzenia z nadanym arbitralnie słow. sufiksem -owiec. Lepiej chyba byłoby spolszczyć nazwę starszą, jednoznacznie pruską, tak jak czyni to Leyding.
Trąbki	Płoskinia	1~2	Klein Tromp	pruskie	--	Dawniej (XIII-XVII w.) Preuschtromp (Trąby Pruskie). Wieś założona na pruskim polu osadniczym Baldingis (1284). Co do zapisów dot. nazwy obecnej, patrz niżej Trąby.
Trąby	Płoskinia	1~2	Groß Tromp	pruskie	--	Dawniej Deutschtromp (Trąby Niemieckie). Dopiero później dookreślenia Groß, Klein w miejsce starszych Deutsch-, Preusch-. Chojnacki podaje Klein Tromp i Groß Tromp jako Trąby Małe i Wielkie. Niemniej, formy obecne też są "do przyjęcia". 1284 Trumpe, 1355 Trumpa. Nazwa pruska, w pol. przejęta jako Trąby. Wieś założona na pruskim polu osadniczym Worelauke (1297).
Wysoka Braniewska	Płoskinia	5	Hogendorf	niemieckie	Stołgity	Pierwotnie: Stolgiten (1310). U Leydinga spolszczenie n. pruskiej jako Stołgity. Co ciekawe, Leyding konsekwentnie używa tej nazwy również w drugim tomie swojego pracy (dotyczącym nazw fizjograficznych), mimo że został on wydany dopiero w 1959, długo po oficjalnym ustaleniu nazw w regionu (i wspominane tam nazwy miejscowe są na ogół zgodne z ustaleniami). Mogłoby to sugerować, że nazwa ta była jeszcze wtedy w potocznym użyciu. Nazwa niemiecka praktycznie od początku współistnieje z pruską (por. pierwotny zapis zlatynizowany Alta Villa z 1312). KUNM zdecydowała się ostatecznie na tłumaczenie n. niem., chociaż lepiej było podążyć za Leydingiem i ocalić nazwę pruską.
Bardyny	Wilczęta	2	Baarden	pruskie	--	1282 Bardin, 1323 Bardyn U Kohutka: Bardy, ale jako że forma ta nie pojawia się nigdzie indziej (a opracowanie Kohutka jest późne, powstawało podczas IIWŚ), nie widzę potrzeby zmieniania tej nazwy. Forma obecna równie dobrze (jeśli nie lepiej) oddaje pruski oryginał.
Bronki	Wilczęta	2	Breunken	niemieckie	--	Wieś powstała na pruskim polu o nazwie Sultingen, Scultingen (1348), podobnie jak położona nieopodal osada Tatarki (p. niżej). Ponieważ przyjęta przez KUNM nazwa Bronki dobrze naśladuje n. niem. (Breunken od niemieckiej n. os. Breunig), uważam że tej drugiej miejscowości (o ahistorycznej nazwie Tatarki) bardziej należy się zmiana nazwy.
Chmielówka	Wilczęta	2	Hopfenbruch	niemieckie	--
Dębiny	Wilczęta	5	Borchertsdorf	niemieckie	Burkarty	Leyding (1946) podaje powojenne spolszczenie n. niem. jako Burkarty - chyba warte wprowadzenia, zamiast obecnej, nieuzasadnionej formy. Rymut (NMP vol. 2) podaje tu też nazwę Krungsten, niewątpliwie pruskiego pochodzenia, padającą w dokumentach. Obarcza ją jednak wykrzyknikiem (jako błąd?), ale w żaden sposób jej nie wyjaśnia.
Gładysze	Wilczęta	5	Schlodien	pruskie	Skłodyny	1267 Schloydien. Nazwa pruskiego pochodzenia. Po wojnie nadano wsi ahistoryczną nazwę Gładysze, którą należałoby zastąpić spolszczeniem oryginału.
Górski Las	Wilczęta	2	Guhrenwalde	hybryda (prus. + niem.)	--	Człon Górski w nazwie nie pochodzi od polskiego ap. góra, tylko od nazwy wsi Góry (pruskiego pochodzenia), p. niżej.
Góry	Wilczęta	1	Guhren	pruskie	--	1339 Girreyn, Gureyn; 1373 Guren. Nazwa pruska, w pol. adideowana (tak już u Chojnackiego).
Jankówko	Wilczęta	3	Hensels	niemieckie	--
Karpówek	Wilczęta	3	Muttersegen	niemieckie	--	Potocznie też: Macierz (w PRNG i na mapach).
Karwiny	Wilczęta	2	Karwinden	pruskie	--	1333 Kurwingen, 1349 Karwingen. Nazwa pruska, przejęta od n. lasu (1344 Carwingyne). Pobliska osada Dębień (zwana także Józefowem), tworząca z Karwinami jedno sołectwo jest miejscowością nową, wydzieloną z Karwin. Osada przejęła nazwę po nieistniejącym dziś folwarku Dębień (niem. Louisenwalde), położonym na wschód od Karwin. Z kolei wariantywna nazwa Józefowo to przejściowa, używana krótko po wojnie przez nowych osiedleńców nazwa Karwin.
Księżno	Wilczęta	2	Fürstenau	niemieckie	--
Lipowa	Wilczęta	5	Lipprode	niemieckie (hybryda?)	Lipród	Czy pierwszy człon n. niem. jest pruski? (por. różne inne pruskie toponimy z członem Lip-) U Leydinga fonetyczne spolszczenie Lipród.
Ławki	Wilczęta	2	Lauck	pruskie	--	1366 Lauke, 1376 Lawken. Nazwa pruska, równa ap. lauks "pole". SGKP podaje nazwę polską jako Łąk, ale obarcza ją znakiem zapytania - forma to raczej zmyślona, zresztą niepoprawna językowo. Forma Ławki, zgodna z licznymi spolszczeniami nazw pruskich, które asymilują prus. -lauks jako -ławki, jest formą jedynie poprawną.
Nowica	Wilczęta	4	Neumark	niemieckie	Nowy Targ	Przed wojną dosłowne spolszczenie. Obecna forma jest sztuczna.
Słobity	Wilczęta	2~4	Schlobitten	pruskie	(Żłobice?)	1344 Slobit, Slabite; 1349 Slowiten, Slowittin. Przed wojną funkcjonuje (zwłaszcza na mapach) spolszczenie nazwy jako Żłobice (u Chojnackiego Żłobity - z restytucją prus. sufiksu). Nazwa ta w dość luźny sposób oddaje pruski oryginał i trudno mi powiedzieć, na ile jest wartościowa. Mało prawdopodobne, by nazwa ta wywodziła się z jakiejś ludowej tradycji, prędzej to wymysł kartografów. Forma Słobity, ustalona po wojnie przez KUNM, o wiele lepiej oddaje staropruskie pochodzenie nazwy. Generalnie staram się trzymać form przedwojennych, ale w tym wypadku chyba lepiej odstąpić od dość naciąganej i raczej sztucznawej "tradycji". Inną formą, używaną zaraz po wojnie (jako nazwa stacji kolejowej) był Słowicin, chyba oparta na zapisie z 1349 r. albo sztucznie "zesłowiańszczona".
Sopoty	Wilczęta	2	Seepothen	pruskie	--	1402-08 Sapoten, 1413 Sopoythen, 1422 Soppothen.
Sośnica	Wilczęta	3	Friedrichshof	niemieckie	--
Spędy	Wilczęta	2	Spanden	pruskie	--	Pierwotnie: 1267 Panyen, 1339 Panyn. Nazwa pruska, równa ap. pannin = bagno. Nazwa ta niekiedy bywa błędnie odnoszona do wsi Sąpy (gm. Młynary, p. tam), m.in. przez Gerullisa. Nazwa Spanden późniejsza (notowana od połowy XVI w. - 1552 Spandenn), również pruska.
Stare Siedlisko	Wilczęta	5	Ebersbach	niemieckie	Wieprza	U Leydinga i w PRNG jako wariant: Dzikowo. Nazwa wsi pochodzi od n. strumienia Ebersbach (dosł. "dzicza struga"), którą po wojnie przełożono na polski w formie Wieprza. Wydaje mi się uzasadnione, żeby nazwa wsi była konsekwentna z nazwą wodną.
Tatarki	Wilczęta	5	Spitzen	niemieckie	Skułtyny	Osada powstała na pruskim polu osadniczym o nazwie Sultingen, Scultingen (1348), podobnie jak położona nieopodal wieś Bronki (p. wyżej). Ponieważ nazwa pierwotna jest pruskiego pochodzenia, a nazwa obecna (nadana przez KUNM) nie ma uzasadnienia historycznego, postanawiam spolszczyć pruski oryinał w formie Skułtyny (por. wieś Skułty koło Miłomłyna [dziś nieistniejąca]).
Wilczęta	Wilczęta	6	Deutschendorf	niemieckie	Niemce	1319 Villa Theutonica Na niektórych starych mapach pojawia się spolszczenie Niemce. Trudno stwierdzić, czy kiedykolwiek takie spolszczenie istniało wśród ludności warmijskiej (brak na to dowodów), prędzej to wymysł kartografów. Niemniej, lepsze to od ahistorycznej, nieuzasadnionej nazwy Wilczęta. Z kolei podawany przez Kohutka (obok wyżej wspomnianych "Niemiec", ale w innym haśle) wariant "Podstolice" to wynik nieporozumienia - pomyłka z wsią położoną w Wielkopolsce (niedaleko Chodzieży) o takiej samej n. niemieckiej. Być może błąd przepisany z jakiejś mapy.

Powiat iławski (d. suski)

Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.

Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu nowomiejskiego, które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Iława	Iława (miasto)	1	Deutsch Eylau	pruskie	--	Nazwa pruskiego pochodzenia (rekonst. Īlawa). Człon Deutsch ("niemiecka"), obecny w niemieckiej postaci nazwy, odróżnia tę miejscowość od Iławki al. Pruskiej Iławy (niem. Preußisch Eylau), położonej w obecnym obw. królewieckim (pod sztuczną rosyjską nazwą "Bagrationovsk"), tuż za sztuczną granicą polsko-rosyjską. Od 1999 (i wcześniej w latach 1959-75) siedziba powiatu. Przed 1959 i w okresie przedwojennym stolicą odpowiadającego powiatu był Susz.
Gródek	Iława (miasto)	6	Klein Werder	niemieckie	Ostrówek	Z tego, co udało mi się ustalić, powojenna nazwa tej części Iławy to "Gródek". Nazwa ta, nieumotywowana historycznie, dzisiaj już chyba nie znajduje użycia. W opracowaniach przedwojennych spotykamy polską nazwę Ostrówek, którą chyba warto przypomnieć.
Wesołówka	Iława (miasto)	3	Freundshof	niemieckie	--	Nazwa urzędowa. Dzisiaj obszar tej dawnej miejscowości jest raczej określany jako "Osiedle Ostródzkie" (tylko czy ta nazwa jest równoznaczna z dawną "Wesołówką"?).
Wielka Żuława	Iława (miasto)	4	Groß Werder	niemieckie	Ostrów	Źródła przedwojenne notują nazwę Ostrów. Używana obecnie nazwa Wielka Żuława jest wtórnym, dosłownym tłumaczeniem n. niem.
Kisielice	Kisielice	1	Freistadt	niemieckie	--	Dawniej też: Kisielec (w starej literaturze). Nazwa Kisielice oryginalnie polska (słowiańska). Istnieje od przynajmniej XV w., obocznie do n. niemieckiej (zaświadczonej wiek wcześniej).
Witowo	Kisielice (cz. miasta)	1	Vitowo	polskie	--	Nazwa południowego przedmieścia Kisielic. Została oficjalnie zniesiona w 2003 roku, zapewne nie funkcjonowała w powszechnym obiegu (brak potrzeby dzielenia tak niewielkiego miasta na dzielnice).
Susz	Susz	1	Rosenberg	niemieckie	--	Nazwa Susz istnieje przynajmniej od XV w., obocznie do n. niemieckiej. Przypisuje się jej staropruskie pochodzenie (rekonst. Susē), prawdopodobnie od jakiejś stprus. nazwy osobowej. Od XIX w. do 1958 stolica powiatu. Mimo to, siedziba reaktywowanego powiatu została ahistorycznie umieszczona w Iławie.
Zalewo	Zalewo	1	Saalfeld	niemieckie	--	Dawniej też: Zełwałd Nazwa niemiecka przeniesiona przez osadników z Turyngii, od położonego tam dużego miasta. Nazwa spolonizowana przez miejscowych jako Zełwałd, wtórnie Zalewo. Miasto leży nad jeziorem o pięknej staropruskiej nazwie Ewingi (niem. Ewing-See). Bywa ono też znane pod wtórną nazwą "Jezioro Zalewskie", co należy zwalczać. Gwarowo: Zelvalt, do Zelvaldu.
Borek	Iława	1	Borreck	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hochfelde.
Dąbrowa	Iława	1	Damerau	polskie	--	Dawniej też: Damry (Kętrzyński).
Dół	Iława	1	Daulen	pruskie lub słowiańskie	--	NMP (t. II, s. 414) uważa tę nazwę za polską, chociaż nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia. Położone obok wsi Jez. Iławskie, zwane było też Jeziorem Dolskim (niem. Eylenz-See albo Daulen-See).
Drwęca	Iława	6	Forsthaus Stenkendorf	niemieckie	Stańkowo Leśne	Przed wojną leśniczówka nosiła nazwę tożsamą z nazwą Stanowa (p. niżej). Ponieważ Stanowo nosiło przed wojną nazwę Stańkowo, uważam że powinno się tę nazwę tu przywrócić (z dookreśleniem Leśne, jak zwykło się odróżniać leśniczówki od tak samo nazwanych wsi). Powojenna nazwa Drwęca, pochodząca od rzeki, jest ahistoryczna.
Dziarnówko	Iława	1	Klein Seehren	pruskie	--	1317 Sernauken, 1333 Sernauken. Nazwa pochodzenia pruskiego. Dawniej też: *Dziarnówki Małe (?), p. niżej Dziarny.
Dziarny	Iława	1	Groß Seehren	pruskie	--	1338 Sernawischen, 1436 Sernau. Nazwa staropruska. Dawniej też: *Dziarnowo (?), Dziarnówki Wielkie (1667-72 Zarnowki Wielkie, odczytywane też jako "Żarnówki").
Emilianowo	Iława	2	Emilienhof	niemieckie	--
Franciszkowo	Iława	5~6	Freudenthal-Gut	niemieckie	Nowe Wybudowanie-Dwór (?)	Miejscowość była majątkiem, przynależącym do sąsiedniej wsi Freudenthal (ob. Franciszkowo Dolne, p. niżej), z którą dzieliła nazwę. Początkowo po wojnie Freudenthal i Freudenthal-Gut nazywano po polsku Wesołowo i Wesołówko, tłumacząc znaczenie nazwy niemieckiej (ludową polską nazwę "Nowe Wybudowanie" zignorowano). Takie rozwiązanie znajduje się w początkowych ustaleniach KUNM, jednak ostatecznie dla Freudenthal-Gut przyjęto funkcjonującą wówczas już w terenie, ale powojenną i nieuzasadnioną nazwę Franciszkowo (podczas gdy sąsiednie Franciszkowo Dolne wciąż było jeszcze oficjalnie "Wesołowem"). Na niektórych starych mapach i dokumentach można spotkać formę "Franciszkowo Górne", ale ten drugi człon z czasem zanikł. Ponieważ obecne Franciszkowo i Franciszkowo Dolne przed wojną dzieliły tę samą nazwę, której odpowiada przedwojenne Nowe Wybudowanie (p. niżej), wydaje się zasadne, aby przywrócić tę nazwę również w przypadku tej osady. Ponieważ miejscowość była określana przed wojną jako "dwór" (Gut/Hof), wydaje się, że można by dookreślić tę nazwę jako Nowe Wybudowanie-Dwór. Taka nazwa może budzić zdziwienie, ale i tak wydaje się najbardziej rozsądnym rozwiązaniem i pozwala usunąć z mapy nieuprawnione "Franciszkowo". Ewentualnie można by przywrócić powojenne ludowe Wesołówko (jako nawiązanie do n. niem.), ale taka nazwa nie oddaje związku między miejscowościami.
Franciszkowo Dolne	Iława	6	Freudenthal	niemieckie	Nowe Wybudowanie	Według ustaleń KUNM: Wesołowo. Nazwa ta bywa czasem używana do dziś. Wieś Freudenthal ludność polska określała mianem Nowe Wybudowanie ("wybudowanie" to północnopolskie określenie kolonii, przysiółka - z niem. Abbau). Po wojnie jednak zamiast tego oficjalnie wprowadzono nazwę "Wesołowo" (kalka I członu n. niem.), a nieoficjalnie używano nowej nazwy "Franciszkowo (Górne i Dolne)", co z czasem przedostało się do urzędowego użycia. Nazwa Franciszkowo nie ma jednak żadnego historycznego uzasadnienia i jest niezgodna z przedwojenną tradycją. Należy więc bezzwłocznie przywrócić autentyczną polską nazwę Nowe Wybudowanie. Tworzy to pewien problem w kwestii pochodnej nazwy sąsiedniej osady, o czym wyżej.
Frednowy	Iława	1	Frödenau	niemieckie	--
Gałdowo	Iława	1	Goldau	pruskie	--	1355 Goldowe.
Gardzień	Iława	1	Garden	pruskie al. słowiańskie	--	Niem. także Schönberg. Dawniej też: Gardy, Gardzin (formy raczej wtórne).
Gromoty	Iława	1	Gramten	pruskie	--	1437 Grammeth.
Gulb	Iława	1	Gulbien	pruskie	--	Poprawna odmiana: Gulb - do Gulbi (r. żeński, jak Gołdap). Nazwa pruska od gūlbs - łabędź. Notowana przez Leydinga nazwa Łabędno to zapewne sztuczne tłumaczenie.
Jachimówka	Iława	2	Joachimsthal	niemieckie	--
Jażdżówki	Iława	1	Jadziowken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Seefriede.
Jezierzyce	Iława	1	Geserich	pruskie (hydronimiczne)	--	Nazwa wsi ponowiona od nazwy jeziora Jeziorak (niem. Geserich-See), zwanego dawniej po polsku także Jezierzyce. Nazwa jest pruskiego pochodzenia, w języku polskim silnie adideowana. Nazwa wsi utrwala starszą polską postać nazwy jeziora.
Jeziorno	Iława	3	Schöneck	niemieckie	--	Do 1999 oficjalnie: Piec (tak również u Leydinga). Do dziś nazwa bywa używana w formie Piec-Jeziorno (często mylnie cytowana jako "Pięć-Jeziorno"). Nie ma jednak uzasadnienia historycznego dla takiej podwójnej nazwy. Oba warianty są tworami powojennymi.
Julin	Iława	2	Julienhof	niemieckie	--
Kaletka	Iława	4?	Kalittken	polskie	Kalitka	Nazwa w latach 1938-45: Kallitten. Z zapisów i tradycji przedwojennej wynika jednoznacznie forma Kalitka. Taką formę też przyjął po wojnie KUNM, tak więc używana dziś "Kaletka" jest wynikiem jakiegoś przeinaczenia (hiperpoprawność?). Chyba warto to naprostować.
Kałdunki	Iława	6	Klein Schönforst	niemieckie	Szenworst Mały	Po więcej wyjaśnień, patrz niżej Kałduny. Miejscowość włączona w skład Rudzienic, stąd używana często nazwa Rudzienice-Kałdunki (w takiej postaci również miejscowość ta widnieje w oficjalnych spisach od 2005 r.). Jestem przeciwnikiem takiego nazewnictwa (a także łączenia miejscowości).
Kałduny	Iława	6	Groß Schönforst	niemieckie	Szenworst Wielki	Nazwa Kałduny (a także sąsiednie Kałdunki), wprowadzona po wojnie, pochodzi od nazwy wodnej Kałdun lub Kałdunek (niem. Groß, Klein Kaldunen-See), którą noszą aż cztery obiekty w pobliżu wsi (trzy jeziora i rzeczka). Jest to staropruska nazwa wodna (pierwotnie 1323 Candyein, 1400 Caldein, 1415 Kandein), która z czasem uległa wpływowi polskiemu. Nie jest to jednak historyczna nazwa tych miejscowości. Przedwojenne ludowe spolszczenie tej n. miejscowej brzmiało Szenworst (spotykane też: Szonforst), co wypadałoby przywrócić.
Kamień	Iława	1	Stein	niemieckie	--	Pierwotnie: Łabędź (1335). Nazwa Stein pojawia się niedługo później. Współcześnie miejscowość podzielona na Kamień Duży i Mały, przed wojną była to jedna miejscowość.
Kamionka	Iława	1~4	Groß Steinersdorf	niemieckie	(Kamionki)	Wieś powstała na pruskim polu osadniczym Sogar (1294). Przed wojną: Kamionki. Powojenna zmiana rodzaju nazwy niejasna. Wieś wchłonęła sąsiednią miejscowość Klein Steinersdorf, zwaną po polsku Silma. Nazwa ta jest pochodzenia pruskiego, pochodzi od położonego obok wsi jeziora.
Karaś	Iława	1	Karasch	polskie	--
Karłowo	Iława	1	Karlau	polskie	--	Część wsi Rudzienice, często używana nazwa Rudzienice-Karłowo (od 2005 r. oficjalna) - unikałbym tego typu podwójnego nazewnictwa.
Katarzynki	Iława	1	Katarschinken	polskie	--	Późniejsza, urzędowa n. niem: Neukrug (kiedy wprowadzona?).
Kozianka	Iława	1	Kosanken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinsehren-Abbau. Dawniej też: Kożanka (-ż- jako hiperpoprawność lub pod wpływem gwarowym).
Kwiry	Iława	1	Quirren	pruskie	--
Laseczno	Iława	6	Groß Herzogswalde	niemieckie	Rycwałd	Oboczna (ludowa) n. niem: Retzwalde (stąd przedwojenne spolszczenie). Obecna nazwa jest chrztem KUNM.
Laseczno Małe	Iława	6	Klein Herzogswalde	niemieckie	Rycwałdzik	Po więcej wyjaśnień: patrz wyżej. Krótko po wojnie, Leyding odnotowuje polską formę Osiniec - ta się jednak ostatecznie nie przyjęła.
Lowizowo	Iława	1	Luisenseegen	niemieckie	--	Obocznie: Łowizowo. Nie wiem, która nazwa obowiązuje obecnie, obie są spotykane w opracowaniach przedwojennych (Lowizowo częściej).
Ławice	Iława	1	Hansdorf	niemieckie	--	Polska nazwa Ławice pojawia się pierwszy raz u Kętrzyńskiego. Niepewnego początku (zapiski terenowe Leydinga poświadczają, że funkcjonowała u ludu w latach 30. XX wieku). Leyding odnotowuje formę Januszkowo, opartą na niemieckiej (por. 1325 Hannusdorf). Nie notowana wcześniej, może jego twór.
Makowo	Iława	3	Melchertswalde	niemieckie	--
Mały Bór	Iława	1	Klein Heide	niemieckie	--	Miejscowość Papiernia wydzielona z Małego Boru.
Mątyki	Iława	1	Montig	pruskie	--	Dawniej też pisane: Montyki.
Mózgowo	Iława	1~4	Mosgau	słowiańskie	(Mozgowo)	Przed wojną raczej: Mozgowo (bez "ó"). Pierwotnie: 1323 Nosgowicz, 1393 Nosgwicz, Nosowicz - chyba Mozgowice al. Nozgowice.
Nejdyki	Iława	1	Neuguth	niemieckie	--
Nowa Wieś	Iława	1	Neudorf	niemieckie	--
Nowy Ostrów	Iława	1	Neu Werder	niemieckie	--
Owczarnia	Iława	1	Schäferei	niemieckie	--	Cześć wsi Gałdowo, nie wiem na ile jej nazwa funkcjonuje.
Pikus	Iława	1	Pikus	pruskie?	--	Przydałyby się informacje etymologiczne.
Prasneta	Iława	1	Hütte	niemieckie	--	Niem. też Alt-Hütte. Nazwa Prasneta pojawia się u Kętrzyńskiego. Pochodzenie tej nazwy jest niejasne, nie figuruje też ona w żadnych starych dokumentach. NMP (t. IX, s. 234) uważa tę nazwę za sztuczną, aczkolwiek być może ma ona jakiś związek z nazwą położonej nieopodal (aczkolwiek nie w bezpośrednim sąsiedztwie) wsi Praszki (niem. Prassen, patrz niżej).
Praszki	Iława	4	Prassen	pruskie?	Prasy	U Chojnackiego i Leydinga Prasy. Dla obowiązującej formy Praszki nie znajduję uzasadnienia. Potrzebne zapisy źródłowe i informacje etymologiczne. Identyczna n. Prassen (ob. Prosna) niedaleko Sępopola uchodzi za pruską.
Przejazd	Iława	6	Freydeck	niemieckie	Frejdyki
Radomek	Iława	1	Klein Radem	słowiańskie	--	1324 Radem. Nazwa ponowiona od Radomna w obecnej gm. Nowe Miasto Lubawskie.
Rodzone	Iława	1	Deutsch Rodzonne	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Rosen. Oboczna nazwa niem. (przed 1938): Rosenkrug, także Rodnen. Dawniej istniała po sąsiedzku również wieś Rodzone Polskie (niem. Polnisch Rodzonne, od 1877 Rosen), która po IWŚ znalazła się po drugiej (polskiej) stronie granicy.
Rudzienice	Iława	1	Raudnitz	pruskie	--	Dawniej też: Rudzicz, Rudziąż, Rudzież. 1249 Raydez, 1250 Rudencz. Nazwa pruskiego pochodzenia. Spolszczenie jako Rudzienice znane już w XVI w. W literaturze XIX-XX w. często pojawia się forma Rudzicz (rzadziej Rudziąż), prawdopodobnie sztucznawa. W przedwojennych źródłach można też zrzadka spotkać formę Rudzież (do Rudzieży), której ludowości dowodzi zapisana przez Leydinga nazwa terenowa Rudzieskie Lasy (z 1931 r.). Z kolei współczesny zapis gwarowy chyba należy odczytywać jako *Rudziądz. Gwarowo: Ruʒ́onc.
Sarnówek	Iława	6	Lannoch	polskie	Łanioch	Nazwa w latach 1938-45: Kleinschwalge. Pierwotnie: Schwalge (1789), Klein Schwalgen. Nazwa ponowiona od pierwotnej nazwy Lasów Siemiańskich (1595 Schwalge - p. niżej Siemiany), która uchodzi za staropruską. Nazwa polska Łanioch (lub może Łanoch?) pojawia się w XIX w. W okresie hitlerowskim wprowadzono nazwę nawiązującą do pierwotnej. Choć historyczną nazwę Łanioch (tak jak wg ustaleń KUNM) wciąż można spotkać w użyciu, to jednak częstsza wydaje się być postać Sarnówek (taka też widnieje w nazwie położonego tam ośrodka wypoczynkowego, należącego do TVP). Jest to jednak nazwa ahistoryczna, będąca powojennym przeinaczeniem. Należy niewątpliwie wrócić do historycznej i oficjalnej polskiej nazwy Łanioch.
Sąpy	Iława	1	Sumpf	niemieckie	--
Segnowy	Iława	1	Seegenau	niemieckie	--
Siemiany	Iława	6	Schwalgendorf	hybryda (prus. + niem.)	Szwałkowo	Nazwa pierwotna pochodna od n. lasu Schwalge (1595). Pochodzenie tej nazwy nie jest w pełni jasne, ale prawdopodobnie mamy tu do czynienia z nazwą staropruską. Dzisiaj las ten nazywa się Lasem Siemiańskim, ale należałoby używać nazwy Szwałk. Spolszczona nazwa Szwałkowo pojawia się na przedwojennych mapach i u Leydinga. Nazwa nadana po wojnie jest typowym pseudoimiennym chrztem KUNM. Miejscowość Różek wydzielona z Siemian.
Skarszewo	Iława	4	Scharschau	pruskie	Szarszewo	Nazwa pruska, pochodzi od pobliskiego jeziora, zwanego dziś jez. Karaś (niem. Scharschau-See albo Karrasch-See), od miejscowości Karaś (p. wyżej). Najstarszy zapis nazwy jeziora to: 1324 Sersaw, co Przybytek rekonstruuje jako *Skersaws. Przed wojną: Szarszewo. Taka postać pojawia się już w XIX w. u Ceynowy (jako n. kaszubska) i pracy J. Krzepeli z 1925 roku, dotyczącej pomorskich rodów szlacheckich. Za zgodny chyba trzeba uznać też przekaz Leydinga - Szarzewo (już w 1931 zapisał on taką formę w kontekście jeziora [obocznie do formy Szerzawa]), z uproszczeniem -rsz- > -rz-, zapewne pod wpływem gwarowej (i staropolskiej) "drżącej" wymowy "rz". Przyjęta przez KUNM nazwa Skarszewo, chociaż teoretycznie nienaganna (i bliska rekonstruowanej formie pruskiej, choć brak zapisów hist. jednoznacznie wskazujących na nagłosowe Sk-), to jednak łamię tę przedwojenną tradycję, której zawsze wolę się trzymać w takich sytuacjach.
Smolniki	Iława	1	Theerofen	niemieckie	--	Nazwa w latach 1858-1945: Alteiche. Powód zmiany niejasny. Od starszej niem. nazwy tej wsi pochodzi nazwa pobliskiego jeziora Theerofen See, zwanego po polsku Jez. Długim (nazwa genetycznie starsza - 1333 Dlugen, 1595 Langsee). Należy wystrzegać się niepoprawnej nazwy "Jezioro Zielone".
Solniki	Iława	4?	Zollnick	słowiańskie?	Celnik (?)	U Kohutka i Leydinga zgodnie: Celnik. Może więc postać ta faktycznie była używana przed wojną? Z drugiego tomu słownika Leydinga wiadomo, że materiał z powiatu suskiego zebrał on już w latach 30. XX w., ale nie wiadomo, czy ta konkretna nazwa pochodzi od ludu (pierwszy tom [nazwy miejscowe] jest prostym skorowidzem, nie określa polskich nazw w żaden sposób). Jeżeli tak, wynika ona z hybrydalnej (znaczeniowo-fonetycznej) adaptacji formy niem. Potrzebne informacje etymologiczne - sądząc po sufiksie, mamy tu do czynienia raczej z nazwą słowiańską, więc może postać ustalona przez KUNM byłaby wartościowsza (zwłaszcza w obliczu braku dowodów na ludowość formy Celnik).
Stanowo	Iława	4	Stenkendorf	hybryda (słow./prus. + niem.)	Stańkowo	Przed wojną: Stańkowo (tak u Chojnackiego i Leydinga - zapisy terenowe z drugiego tomu dowodzą ludowości tej nazwy). Choć nie dotarłem do odpowiedniego rozporządzenia, wydaje mi się, że taką formę uchwalono po wojnie (prawdopodobnie z dookreśleniem jako Stańkowo Iławskie). Obecna forma jest więc wynikiem jakiegoś przeinaczenia. Pierwotnie: Stankendorf (1418), Stanekendorff (1476). Nazwa pochodzi od imienia osobowego, które można interpretować jako słowiańskie (Stanek, Staniek = Stanisław) lub pruskie (Stanike, Stancko). Tym bardziej więc poprawna wydaje się starsza postać Stańkowo.
Starzykowo	Iława	2~3	Groß Stärkenau	niemieckie	--	Osada Strakowo wydzielona ze Starzykowa. Jej nazwa jest chyba obocznym, nieoficjalnym powojennym spolszczeniem niemieckiej nazwy tej wsi.
Stęgwica	Iława	1?	Stengwitz	pruskie?	--	Nazwa wsi pochodna od n. jeziora (która ma pruskie pochodzenie - 1302 Schinewiten). Sądząc po brzmieniu formy niemieckiej, nazwa pruska mogła zostać spolonizowana. Brak w literaturze przedwojennej, ale Leyding zapisał nazwę terenową Stęgwickie Jezioro (a także Stęgwicki Mechacz) już w 1931 roku, co sugerowałoby ludowość nazwy Stęgwica. Przydałaby się jednak dokładniejsza dokumentacja.
Stradomno	Iława	1	Stradem	pruskie	--	1325 Stradam
Szałkowo	Iława	2	Schalkendorf	hybryda (prus. + niem.)?	--	Nazwa odosobowa - w kartotece NMP I człon nazwy porównywany jest z litewskimi n.os. z rdzeniem Šauk (np. Šaukolas, Šaukalas [dosł. "krzykacz"], Šauk-inas, Šauk-evičius) i polskimi Szalka, Szalko. Mamy więc prawdopodobnie do czynienia z nazwą niemiecką utworzoną na bazie bałtyckiej n. osobowej.
Szczepkowo	Iława	1	Louisenhof	niemieckie	--	1438 Schepken, Szepkau. Nazwa polska Szczepkowo pierwotna, z czasem zastąpiona przez n. niem. Louisenhof, chociaż jeszcze na przełomie XVIII i XIX w. funkcjonowała obocznie w zniemczonej formie Schöpkau.
Szeplerzyzna	Iława	1	Schönerswalde	niemieckie	--	Nazwa polska jest przedwojenna. Nie do końca jasna, zapewne twór od nazwiska.
Szwalewo	Iława	5	Alt Schwalge	pruskie	Stary Szwałk	Do 2005 (?) roku: Stare Swale. Taką nazwę ustaliła KUNM. Forma obecna, chociaż bliska fonetycznie, wynika już ze zmiany powojennej. Pierwotna nazwa miejscowości pochodzi od lasu Schwalge, dziś znanego jako Lasy Siemiańskie (p. wyżej Siemiany). Nazwa lasu jest prawdopodobnie pruskiego pochodzenia, więc uważam, że należy przywrócić tej miejscowości nazwę bliższą oryginałowi. Co prawda, oficjalna forma Stare Swale mogłaby się nadać, jednak preferuję używaną przez Leydinga formę Stary Szwałk, ponieważ jest ona bardziej konsekwentna z nazwą Szwałkowo - historyczną polską nazwą Siemian. Sam las również powinien nosić nazwę Szwałk. Miejscowość leży nad jeziorem Urowiec (niem. Urowiecz-See, zmienione w czasach hitlerowskich na Schwalger-See). Należy bezwzględnie tępić wtórną, niepoprawną nazwę "Jezioro Siemiańskie".
Szymbark	Iława	1	Schönberg	niemieckie	--	Dawniej też: Szenburk.
Tchórzanka	Iława	1	Languth	niemieckie	--	Nazwa polska stara, istniała obocznie do niemieckiej. Być może pierwotna.
Tłokowisko	Iława	3	Brunstplatz	niemieckie	--	Do 2005 roku oficjalnie: Spędziny.
Tynwałd	Iława	1	Tillwalde	niemieckie	--	Gwarowo: Tïnvou̯t, -vou̯da.
Urwisko	Iława	2	Urwiese	niemieckie	--	U Leydinga: Urwis. Forma ta, podobnie jak obecna, jest adideacją n. niem.
Wiewiórka	Iława	1	Susannenthal	niemieckie	--	Nazwa polska jest stara (również nieofic. niem. Wiewiorken), być może pierwotna.
Wikielec	Iława	1	Winkelsdorf	niemieckie	--	Pierwotnie niem. Herzog(en)winkel (1317 Hertzogenwinkel, 1324 Hertzigwienkel).
Wilczany	Iława	1~4	Wolfsdorf	niemieckie	(Wilczan)	W opracowaniach przedwojennych raczej Wilczan (w liczbie poj.). Pluralizacja powojenna, ale być może ludowa.
Windyki	Iława	1	Windeck	niemieckie?	--
Wola Kamieńska	Iława	5	Stein-Kaspendorf	niemieckie	Wodonity	Niem. też Kaspendorf (bez członu relacyjnego). Pierwotnie: Woyacnik (1335), Woyatenig (ok. 1400 roku). Oprócz tego, w 1350 r. pojawia się zapis Wodoniten, welches itzund Caspendorff heisst. Obie nazwy są bez wątpienia pruskiego pochodzenia. KUNM najwyraźniej przeoczyła te fakty, nadając wsi nową nazwę Wola Kamieńska, która zachowuje relacyjny przedwojennej nazwy niemieckiej, jednak sama w sobie jest ahistoryczna. Wobec istnienia dwóch historycznych nazw pruskich dla tej wsi, należało jedną z nich spolszczyć. Jako podstawę nowej nazwy polskiej wybieram, całkowicie arbitralnie, nazwę zanotowaną później, ze względu na bardziej przejrzystą budowę i większą łatwość spolszczenia.
Zazdrość	Iława	1	Zazdrosz	polskie	--	Nazwa w latach 1865-1945: Bonin. Dość ciekawa zmiana nazwy.
Ząbrowo	Iława	1	Sommerau	niemieckie?	--	1324 Someraw. Nazwa prawdopodobnie niemiecka, spolonizowana przez miejscową ludność jako Ząbrowo.
Biskupiczki	Kisielice	1	Bischdorf	niemieckie	--
Butowo	Kisielice	1	Bauthen	pruskie	--	1285 Buthowe, 1326 Buthow.
Nowy Folwark	Kisielice	1	Neu Vorwerk	niemieckie	--
Stary Folwark	Kisielice	1	Alt Vorwerk	niemieckie	--
Galinowo	Kisielice	1	Gallnau	pruskie	--	Pierwotnie: Czemayn (1302). Również nazwa pruska.
Goryń	Kisielice	1	Guhringen	pruskie	--	1293 Goryn, 1314 Gorin.
Jędrychowo	Kisielice	1	Heinrichau	niemieckie	--	Dawniej też: Henrykowo.
Kantowo	Kisielice	2??	Kantershof (?)	niemieckie (?)	--	Na niemieckich przedwojennych mapach miejscowość jest bezimienna (najprawdopodobniej kolonia Gorynia). Nazwa Kantershof pochodzi ze źródeł internetowych, a więc jest niepewna.
Klimy	Kisielice	6	Harnau	niemieckie	Harnowo	Pierwotnie niem. Hermenau. Pol. przedwojenne: Harnowo, Hermanowo. Nazwa powojenna Klimy bez uzasadnienia.
Limża	Kisielice	1	Limbsee	pruskie	--	1326, 1329 Lynsen.
Łęgowo	Kisielice	1	Langenau	niemieckie	--	Dawniej też: Łęgnowo, Lęgowo.
Łodygowo	Kisielice	1	Ludwigsdorf	niemieckie	--	Dawniej dwie miejscowości: Łodygowo Małe i Wielkie (Klein, Groß Ludwigsdorf) Pierwotnie: Scharnot (1285), Scharnothen (1293). Jest to nazwa staropruska (rekonst. *Skarn-ōt-), na jej podstawie Leyding postuluje pol. Szaroty, ale to sztuczność. Wieś jest jedną z najstarszych w okolicy.
Ogrodzieniec	Kisielice	6	Neudeck	niemieckie	Nejdak	Przedwojenną nazwę wsi utrwala leśniczówka o nazwie Nojdek (chociaż lepszą nazwą byłoby Łęgowo-Leśnictwo - przed wojną była to część Łęgowa). Przedwojenne spolszczenie brzmiało Nejdak, co KUNM zastąpiła sztucznym chrztem "Ogrodzieniec".
Pławty Małe	Kisielice	1	Klein Plauth	pruskie	--
Pławty Wielkie	Kisielice	1	Groß Plauth	pruskie	--
Sobiewola	Kisielice	1	Sobiewolla	polskie	--	Nazwa w latach 1913-45: Eigenwill. 1518 Swafela. O ile zapis ten nie jest zniekształcony, oznaczałoby to, że wieś pierwotnie nosiła nazwę Swawola.
Trupel	Kisielice	1	Traupel	pruskie	--	1280 Tropil, 1326 Trupil. Nazwa pruska, przejęta od nazwy jeziora Trupel (niem. Traupeler See, 1326 Trupil). Historycznie wieś dzieliła się na Trupel Górny i Dolny.
Wałdowo	Kisielice	1	Waldau	pruskie?	--	1289 Waldowe. Nazwa dwuznaczna - możliwa niemiecka lub pruska etymologia.
Wola	Kisielice	1	Wolla	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Willenfeld.
Adamowo	Susz	3	Adolfshof	niemieckie	--
Babięty Małe	Susz	1	Klein Babenz	pruskie lub słowiańskie	--	Dawniej też: Babieniec Mały.
Babięty Wielkie	Susz	1	Groß Babenz	pruskie lub słowiańskie	--	Dawniej też: Babieniec Wielki. 1367 Bobenicz, 1373 Bobencz.
Bałoszyce	Susz	1	Groß Bellschwitz	prawdop. słowiańskie	--	1316 Belzicz, 1484 Belczytz. Postać Bałoszyce jest z pewnością wtórna, postać pierwotna jest jednak trudna do odtworzenia ze względu na zgermanizowane zapisy. U Leydinga: Białoszyce, Bielszowice - są to chyba sztuczne próby odtworzenia postaci najstarszej. Ceynowa z kolei podaje postać Belszwice, utworzoną na podstawie formy niemieckiej.
Bałoszyce Małe	Susz	1*	Klein Bellschwitz	prawdop. słowiańskie	(Bałoszyczki)	Więcej informacji: patrz wyżej. W źródłach przedwojnnych raczej Bałoszyczki. Taka postać zdaje się być sensowniejsza, ze względu na to, że nazwę sąsiedniej wsi ustalono jako Bałoszyce, a nie Bałoszyce Wielkie.
Boleszów	Susz	5	Wilhelmswalde	niemieckie	Wilamówka	U Leydinga Wilamówka, co jest nawiązaniem do n. niemieckiej. Taka nazwa zdaje się lepsza od obowiązującego pseudoimiennego chrztu.
Bornice	Susz	1	Bornitz	pruskie lub słowiańskie	--	Dawniej też: Borznice.
Bronowo	Susz	1	Groß Brunau	polskie?	--	Dawniej też: Brunowo.
Brusiny	Susz	2*	Groß Brausen	niemieckie?	(Brusiny Wielkie)	1321 Brusen, 1338 Brusin. Przyjęta po wojnie polska nazwa zdaje się nawiązywać do zapisu z 1338, ale może jednak poprawniejszą etymologicznie formą byłyby Brusy? Tradycyjnej formy brak, chociaż niewykluczone, że używana przez Leydinga forma Brudzewo (i odpowiednio Brudzewko dla Brusin Małych) jest ludowa i przedwojenna (to dlatego, że materiał nazewniczy z tego obszaru Leyding zebrał już na początku lat 30. XX w., poza tym wspomina o nazwie "Brudzewo" jeszcze w drugim tomie swojego słownika [wydanym już długo po ustaleniach KUNM - nazwy różne od urzędowych trafiają się tam już tylko sporadycznie, podane w nawiasach i głównie tam gdzie faktycznie istnieje przedwojenna polska tradycja]).
Brusiny Małe	Susz	2	Klein Brausen	niemieckie?	--	Zob. wyżej Brusiny.
Chełmżyca	Susz	5	Kölmsee	hybryda (prus. + niem.)	Kołmin	1336 Colmin, 1401 Colmen, Kaelmen. Przyjęta po wojnie forma Chełmżyca, to potworek językowy, niesłusznie nawiązujący do n. Chełmża (niem. Kulmsee). W rzeczywistości mamy tu do czynienia z nazwą staropruską, ponowioną z nazwy pobliskiego jeziora (zwanego Kołm lub Kolmowo). Nazwę wsi należało ustalić konsekwentnie do nazwy jeziora, opierając się na formie pruskiej.
Czerwona Woda	Susz	1	Rothwasser	niemieckie	--
Dąbrówka	Susz	3	Muttersegen	niemieckie	--
Dolina	Susz	6?	Vogtenthal	niemieckie	Wójtowizna	U Leydinga: Wójtowizna. Nazwa ta pojawia się nie tylko w pierwszym tomie jego słownika, ale jest również wspominana w drugim - "łąki (...) na półn-zach. od osady leśn. Doliny (Wójtowizny)". Jedynie nazwy ludowe, o przedwojennej tradycji są w taki sposób przez niego zaznaczane.
Emilianowo	Susz	2	Emilienhof	niemieckie	--
Fabianki	Susz	2	Fabianshof	niemieckie	--
Falknowo	Susz	1	Groß Falkenau	niemieckie	--	1448 Wyelhnyow - odczytywane Wielniów. Zapewne wcześniejsza adaptacja n. niemieckiej.
Falknowo Małe	Susz	1*	Klein Falkenau	niemieckie	(Falknówko)	Przed wojną raczej Falknówko. Taka forma miałaby więcej sensu, ze względu na brak dookreślenia Wielkie w nazwie Falknowa.
Grabowiec	Susz	4?	Buchfelde	niemieckie	Grabowo	Chojnacki podaje nazwę polską: Grabowo. Jako, że nazwa ta nie pojawia się w żadnym wcześniejszym źródle, być może jest to sztuczność. Niemniej jednak, postać przyjęta przez KUNM jest bez wątpienia modyfikacją przekazu Chojnackiego, więc może warto przywrócić postać wcześniejszą, przedwojenną? Oprócz tego, warto nadmienić, że Leyding notuje bardziej dosłowne tłumaczenie n. niem.: Bukowiec.
Huta	Susz	1	Hütte	niemieckie	--
Jakubowo Kisielickie	Susz	1*	Jakobau	polskie	(Jakubowo)
Janowo	Susz	6	Baadeln	niemieckie?	Watlewo	Nazwa Baadeln tajemnicza - przez Czopek-Kopciuch i autorów NMP uważana za niemiecką (i zestawiana z niem. nazwami os. Badel, Battel), chociaż nie wykluczałbym też pochodzenia pruskiego, od zaświadczonej prus. n. os. Beydil (por. zapis 1400 Beydelsche See - jezioro k. Watlewa/Janowa, obecnie bagno). Ludność polska spolonizowała tę nazwę jako Watlewo (Kętrzyński podaje też wariant niem. Wadlau, ale nie znajduję go nigdzie indziej), mimo to po wojnie ustalono ahistoryczną nazwę "Janowo". Należy to zmienić, zwłaszcza że nazwa Watlewo funkcjonowała w potocznym użyciu jeszcze długo po wojnie.
Januszewo	Susz	1	Januschau	polskie	--	Pierwotnie: *Jeniszowo (1312 Jenischau). Forma ta wykazuje cechy gwarowe.
Jawty Małe	Susz	1	Klein Jauth	pruskie	--
Jawty Wielkie	Susz	1	Groß Jauth	pruskie	--	1287 Jautin.
Kamieniec	Susz	1	Finckenstein	niemieckie	--	Pierwotnie: Halbendorf alias Media Villa (1321). Być może pol. *Półwieś. Polska forma Kamieniec spotykana od XIX w., zapewne połowiczne tłumaczenie n. niem.
Karolewo	Susz	2	Karlswalde	niemieckie	--
Krzywiec	Susz	3	Freiwalde	niemieckie	--
Lisiec	Susz	2	Fuchsmühle	niemieckie	--
Lubnowy Małe	Susz	1	Klein Liebenau	niemieckie (hydronimiczne?)	--	Dawniej też: Lignowy, Lignowo Małe.
Lubnowy Wielkie	Susz	1	Groß Liebenau	niemieckie (hydronimiczne?)	--	Dawniej też: Lignowy, Lignowo Wielkie. Nie wykluczałbym hydronimicznego pochodzenia nazwy, od n. rz. Liwy (niem. Liebe). Wsie nie znajdują się bezpośrednio nad rzeką, ale w pobliżu. W potocznym powojennym użyciu ahistoryczna nazwa Lipowo. Unikać.
Michałowo	Susz	1	Michelau	polskie	--
Nipkowie	Susz	1	Groß Nipkau	słowiańskie	--	1361 Nypekaw. NMP wywodzi od słow. n. os. Nipek, Nipko. Nazwa wariantywna w PRNG: Lipiny. Brak dla niej uzasadnienia historycznego.
Olbrachtowo	Susz	1	Groß Albrechtau	niemieckie	--	Dawniej też: Albrachtowo, Albrechtowo.
Olbrachtówko	Susz	1	Klein Albrechtau	niemieckie	--	Dawniej też: Albrachtówko, Albrechtówko.
Piaski	Susz	2	Sandberg	niemieckie	--
Piotrkowo	Susz	1	Peterkau	polskie	--
Redaki	Susz	6	Charlottenwerder	niemieckie	Szarłatowo	U Ceynowy pojawia się forma Szarłatowo. Jest to jedyny przykład przedwojennej polskiej (czy dokładniej kaszubskiej) tradycji dla tej wsi. Przyjęta po wojnie nazwa Redaki, choć brzmi dość intrygująco i nietypowo (jak na chrzest KUNM), nie wydaje się mieć uzasadnienia.
Róża	Susz	2	Rosenhain	niemieckie	--	Od 2016 r. oficjalnie: Emilianowo-Róża. Osobiście jestem przeciwnikiem takiego prefiksowania miejscowości nadrzędnych. To jakieś urzędnicze konwencje, nie służące lokalnej toponimii ani tożsamości. U Leydinga Różajny, co jest dokładniejszym przejęciem fonetycznym n. niem.
Różanki	Susz	3 (2?)	Rasenfeld	niemieckie	--	Powojenna n. polska wynika zapewne z błędnego odczytania nazwy Rasenfeld jako Rosenfeld (aczkolwiek może taka interpretacja ma jakieś uzasadnienie? Nie dysponuję dokumentacją).
Różnowo	Susz	1	Rosenau	niemieckie	--	Osada Rumunki wydzielona z Różnowa lub powstała po wojnie. Brak jej na przedwojennych mapach.
Rudniki	Susz	5	Liebenbruch	niemieckie (hydronimiczne)	Liwskie Bagno	Wieś leży nad rzeką Liwą (Liebe), której nazwa ma starożytne, pruskie pochodzenie. Wypadałoby ten źródłosłów zachować.
Stawiec	Susz	5	Merinoß	niemieckie (internacjonalizm)	Merynos	Osada (dawny folwark) znajduje się nad jeziorem Merynos (niem. Merinoß-See), którego nazwa pochodzi od nazwy rasy hodowanych tam niegdyś owiec. Nazwę miejscowości należało ustalić konsekwentnie do nazwy jeziora. Tym bardziej, że PRNG rzeczywiście notuję n. Merynos jako wariantywną nazwę tej osady. Jezioro Merynos nosiło również nazwę Olszan lub Olszewo (niem. Olszan See, 1386 Olschau), polskiego pochodzenia. Nie ma jednak takiej tradycji dla n. osady.
Ulnowo	Susz	1	Faulen	niemieckie	--	Dawniej też: Falewo, Ulowo. 1321 Wulowe - nazwa uważana w literaturze za niemiecką. Spolonizowana jako Ulnowo lub Falewo.
Wądoły	Susz	3	Friedrichsburg	niemieckie	--	W PRNG wariant: Frydrychowo (może warte wprowadzenia, jako odzwierciedlenie n. niemieckiej). U Leydinga jeszcze inaczej - Pchlarki. Brak przedwojennej polskiej tradycji.
Wiśniówek	Susz	3	Weizenfelde	niemieckie	--
Zieleń	Susz	4	Grünhof	niemieckie	Zielony Dwór	U Ceynowy: Zielony Dwór.
Zofiówka	Susz	2	Sophienwalde	niemieckie	--
Żakowice	Susz	2	Schakenbruch	niemieckie	--	I człon nazwy niem. imienny, prawdopodobnie niemiecki (chociaż nie wykluczałbym w pełni bałtyckiej etymologii). Powojenna nazwa polska naśladuje pierwszy człon n. niem. fonetycznie. Dodatkowo, u Leydinga pojawia się bliższy formie niemieckiej wariant Szakowice.
Bajdy	Zalewo	2	Boyden	pruskie	--
Barty	Zalewo	1	Barten	pruskie	--
Bądki	Zalewo	2	Bündtken	pruskie	--	1543 Bundicken.
Bednarzówka	Zalewo	2	Böttchershof	niemieckie	--
Boreczno	Zalewo	6	Schnellwalde	niemieckie	Szniewałd	Przed wojną: Szniewałd. Leyding notuje co prawda Śniegwałd, ale wolę trzymać się formy o przedwojennej tradycji.
Brzeziniak	Zalewo	2	Birkenthal	niemieckie	--
Bukowiec	Zalewo	1	Bukowitz	polskie	--	Oboczna n. niem. Mottitscher Winkel (od miejs. Matyty - p.).
Dajny	Zalewo	2	Deunen	pruskie	--
Dobrzyki	Zalewo	3	Weinsdorf	niemieckie	--	Pierwotnie niem. Wigandesdorf (zlatynizowane Wygando villa [1304]).
Duba	Zalewo	3	Leißnersberg	niemieckie	--	Miejscowość leży nad jeziorem Dauby (niem. Duben-See), którego nazwa ma staropruskie pochodzenie. Nadana po wojnie nazwa Duba nawiązuje do tego faktu, nie jest to jednak historyczna nazwa tej wsi (ta od początku nazywała się Leißnersberg). Nazwę można było ustalić konsekwentnie z nazwą jeziora. Z drugiej strony, można mieć zastrzeżenia, co do polskiej formy nazwy jeziora - ustalono ją jako Dauby, co razi od razu nietypowym dla języka polskiego dyftongiem -au- (ten w przyswojeniach pruskich nazw był często zastępowany przez -u-). Co prawda, nazwa w takiej formie nie jest niemożliwa, ale fakt, że w języku niemieckim nazwa Dauben-See wyewoluowała do Duben-See może sugerować wpływ języka polskiego (Niemcy zwykle zachowują dyftong -au). Oznaczałoby to, że okoliczna ludność nazywała to jezioro Duby (lub podobnie), co nie zostało jednak utrwalone w dokumentach. Wówczas nazwa wsi mogłaby zostać bez zmiany.
Gajdy	Zalewo	2	Goyden	pruskie	--
Girgajny	Zalewo	2	Gergehnen	pruskie	--	1315 Girgeine.
Gubławki	Zalewo	1~2	Gablauken	pruskie	--	ok. 1400 Gubelawken. Chojnacki co prawda podaje Gabławki (opierając się na formie niemieckiej), jednak nie jest to chyba forma oparta na ludowym użyciu. Ostateczna forma Gubławki, nadana przez KUNM, nawiązuje do pierwotnej, pruskiej postaci nazwy (rekonst. *Gubelauks), a więc nie można jej uznać za złą.
Huta Wielka	Zalewo	2?	Albrechtswalde	niemieckie	--	Leyding notuje oboczną n. niem. Groß Hütte. To uzasadniałoby nazwę obecną.
Janiki Małe	Zalewo	2	Klein Hanswalde	niemieckie	--	Patrz niżej.
Janiki Wielkie	Zalewo	2	Groß Hanswalde	niemieckie	--	W XIV w. odnotowana forma Joniken (1375), którą należy uznać za pruską. Stąd powojenna n. polska.
Jaśkowo	Zalewo	1	Jäskendorf	hybryda (pol. + niem.)	--
Jerzwałd	Zalewo	1	Gerswalde	niemieckie	--	Z okolicami Jerzwałdu utożsamia się staropruską nazwę Keysen (1272).
Jezierce	Zalewo	5	Haack	niemieckie	Pokutyty al. Hak	Blažiene odnosi tutaj pierwotną nazwę pruską, zapisaną jako Pokotiten, Pakutiten (1286); Bacutitien (1365); Bakatythen, Bakutiten (1400). W zapiskach widać spore wahanie fonetyczne (przede wszystkim pod względem dźwięczności nagłosowej spółgłoski), więc ustalenie jej poprawnej rekonstrukcji nie jest proste. Wydaje mi się jednak, że nawet najbardziej arbitralne i niepewne spolszczenie nazwy pruskiej jest lepsze niż urzędowy nowotworek "Jezierce", który nie ma absolutnie żadnego uzasadnienia historycznego. U Leydinga i w potocznym (obocznym) użyciu: Hak. Forma ta jest bezpośrednim i dość naturalnym przejęciem n. niem., więc wydaje się o wiele bardziej wartościowa od KUNMowskiego nowotworka "Jezierce", jednak aby "przebić" omawianą wyżej nazwę pruską, musiałyby się znaleźć jakieś dowody na przedwojenność tej formy.
Karpowo	Zalewo	2	Kerpen	pruskie	--	1286 Kerpow.
Kiemiany	Zalewo	4	Kämmen	pruskie	Kamy	1333 Kemen, obocznie Reynconis (1343). Obie nazwy pruskie. Historyczne, przedwojenne spolszczenie to Kamy, co znajduje potwierdzenie w dokumencie z 1820 i u Leydinga. Po wojnie najwyraźniej przeoczono ten fakt, ustalając nowe spolszczenie Kiemiany. Główna część dawnej wsi dziś nie istnieje. Pozostały jedynie zabudowania kolonii, dziś chyba należące do Dobrzyk.
Koziny	Zalewo	5	Köszen	pruskie	Kiesy	1437 Kesen. Nadana przez KUNM nazwa Koziny raczej nie oddaje w poprawny sposób brzmienia pruskiego oryginału, jest to co najwyżej luźne nawiązanie. Uważam, że trzeba tę nazwę naprostować.
Kupin	Zalewo	2	Kuppen	pruskie	--	Do 2011 r. oficjalnie Kupinin. Forma ta musiała się ustalić po wojnie wbrew ustaleniom KUNM (ta ustaliła Kupin). W 2011 r. powrócono jednak do postaci wprowadzanej przez Komisję.
Likszany	Zalewo	1	Lixainen	pruskie	--	Pierwotnie: 1343 Juxeyne. Obie nazwy (pierwotna i współczesna) oczywiście o pruskim pochodzeniu. U Leydinga: Liksajny (co bliższe pruskiemu oryginałowi, ale niekoniecznie zgodne z przedwojenną tradycją) - zob. też wieś Liksajny w gm. Miłomłyn (pow. ostródzki).
Matyty	Zalewo	2	Motitten	pruskie	--	1343 Matiten, Mathitin.
Mazanki	Zalewo	5	Mosenz	pruskie	Mazańce	1326 Mosancz, 1326 Masanz, ok. 1400 Mosencze. Nie można uznać formy Mazanki za poprawne spolszczenie tej pruskiej nazwy, ze względu na nieetymologiczny sufiks -ki (w dokumentach konsekwentnie -nz, -ncze itp., nigdy nie było w tej nazwie -k-), stąd moja propozycja, by "naprostować" tę nazwę do postaci Mazańce (por. zwłaszcza do zapisu z 1400). Leydingowa propozycja Mosiądz wydaje mi się zbyt daleko adideowana.
Międzychód	Zalewo	5	Mitteldorf	niemieckie	Luswity	Za pierwotną nazwę tej wsi (a dokładniej terenu, na którym powstała) uważa się pruską nazwę Lusewithe (1358), 1419 Loysewiten. Ustalając powojenną nazwę przeoczono ten fakt albo nie skojarzono tej nazwy z tą konkretną wsią.
Mozgowo	Zalewo	4	Nosewitz	słowiańskie	Nozgowice	Pierwotne zapisy: 1346 Nosgowicz, 1349 Nosgewicz. Nazwa słowiańska. Warta odnotowana jest też zapisana w 1437 forma Nosgowithen, z pewnością spruszczona. Pierwotną słowiańską nazwę rekonstruuje się jako Nozgowice lub Noskowice (pierwsza forma bardziej wynika z zapisków [ale jest trudniejsza do objaśnienia], druga to tradycyjna rekonstrukcja Kętrzyńskiego [która jednak nastręcza problemów fonetycznych]). Z kolei nazwa Mozgowo, utrwalona po wojnie przez KUNM, ale przebąkująca w niektórych przedwojennych opracowaniach wydaje się być wynikiem pomyłki ze wsią Mózgowo w gminie Iława (p. wyżej). Nie jest to więc historyczna nazwa wsi, a utrwalony stary błąd (lub wtórne, sztucznawe spolszczenie n. niem.). Wydaje mi się więc, że warto by powrócić do rekonstrukcji nazwy pierwotnej.
Murawki	Zalewo	3	Wilhelmswalde	niemieckie	--
Nowe Chmielówko	Zalewo	1*~4	Chmelowken	polskie	Chmielówko	Nazwa w latach 1938-45: Försterei Auer. Nie widzę uzasadnienia dla członu Nowe w obecnej nazwie. Nie wynika on z historii, brak go w niemieckiej postaci nazwy. Nie widzę też innej miejscowości, od której mógłby rozróżniać tę osadę. Zdaje się być całkowicie zbyteczny. Potocznie także: Chmielówka.
Piekło	Zalewo	1	Pieklo	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinschnellwalde. Wieś leży nad jeziorem Wajgart (niem. Frauen-See - pierwotnie Waygarth [1470], nazwa pruska). Należy tępić ahistoryczną nazwę "jezioro Piekło".
Polajny	Zalewo	1	Paulehnen	pruskie	--	Pierwotna nazwa pruska: Utrainen, Utreyn (1264-69), Vutraynen (ok. 1270). Dopiero później: Paulin (ok. 1400), Paulein (1543, 79). Nazwa późniejsza prawdopodobnie pochodzi od imienia Paweł, ale jest tworem pruskim (co pokazuje sufiks). Spolszczoną formę Polajny potwierdza spis z 1820 roku.
Pomielin	Zalewo	2	Pomehlen	pruskie	--	Pierwotnie: 1396 Pomenelauken, 1437 Pomelauken. Człon -lauks z czasem wypadł. Wariant w PRNG: Pamiątki. Unikać tej ahistorycznej formy.
Pozorty	Zalewo	1	Posorten	pruskie	--
Półwieś	Zalewo	2	Halbendorf	niemieckie	--	Nazwa w latach 1850-1945: Ebenau. Powód zmiany niejasny.
Rąbity	Zalewo	2	Rombitten	pruskie	--	1499 Rumbithen, Rompyten, Rombiten.
Rucewo	Zalewo	2	Rotzung	pruskie	--	Nazwa ponowiona od n. jeziora (Rucewo Duże i Małe, niem. Groß Rotzung-See i Klein Rotzung-See): 1343 Rutczow, 1375 Ruczowe, Rotczing. Powojenne spolszczenie opiera się na najstarszej pruskiej postaci nazwy, chociaż po wojnie nazwę jeziora notowano też jako Rocąg.
Rudnia	Zalewo	5	Rohden	pruskie	Rodowo	1388 Rudow, 1437 Rodow. Nazwa pruska (por. inne miejscowości o nazwie Rodowo), należało ją oddać wierniej. Przychylam się do w pełni regularnego spolszczenia Rodowo, używanego przez Leydinga.
Sadławki	Zalewo	2	Sadlauken	pruskie	--	1383 Seyduken, 1437 Seduken. Forma z suf. -lauken, -lucken (wskazującym na prus. *lauks) pojawia się w dokumentach od XVIII w., ale musiała istnieć wcześniej.s
Skitławki	Zalewo	2	Skittlauken	pruskie	--	1379 Sketelauken, 1419 Schetchelaucken.
Surbajny	Zalewo	2	Sorbehnen	pruskie	--	1347, ok. 1400 Surbayn.
Śliwa	Zalewo	1	Schliewe	pruskie (spolonizowane)	--	1338 Slewen, Slebo; 1400 Sleben; 1419 Sleuen. Nazwa pruska, na gruncie polskim adideowana do ap. śliwa, a następnie przejęta przez język niemiecki.
Tarpno	Zalewo	2	Terpen	pruskie	--	Nazwa pruska, najwcześniejszy zapis Derpen (1543, 1579). Prawdopodobnie do tej wsi (lub jej obszaru) odnosi się też starsza pruska nazwa Regen al. Rengen (ok. 1400).
Urowo	Zalewo	2	Auer	pruskie (zniemczone)	--	1346 Urow, 1352 Aure.
Wielowieś	Zalewo	3	Dittersdorf	niemieckie	--	Pierwotnie: Ditterichsdorf (1317). U Leydinga ciekawa forma Dylewo jednak bez żadnego potwierdzenia w jakimkolwiek innym źródle.
Wieprz	Zalewo	1	Weepers	pruskie	--	ok. 1400 Weppren
Witoszewo	Zalewo	6	Kunzendorf	niemieckie	Kończewo	Przed wojną spolszczano nazwę wsi jako Kończewo. Obecna nazwa Witoszewo nie ma uzasadnienia, jest chrztem KUNM. Oprócz nazwy wsi, należy też naprawić nazwę pobliskiego jeziora, które przed wojną nosiło pruską nazwę Klostock-See (hist. Klockstock, co ma związek z prus. klākis - niedźwiedź). Dzisiaj jezioro to nazywa się ahistorycznie "Jeziorem Witoszewskim". Należy koniecznie przywrócić jego prawowitą nazwę w spolszczonej postaci Kłosztok.
Woryty Zalewskie	Zalewo	2*	Woritten	pruskie	(Woryty)	Człon Zalewskie odróżniający w stosunku do wsi Woryty Morąskie (w gm. Morąg, p. tam).
Zatyki	Zalewo	2	Kattern	pruskie lub niemieckie	--	Pierwotnie: Satheken (ok. 1400). Późniejsza nazwa Kattern (znana od połowy XVI w.) niejasna - prawdopodobnie pruska, tożsama lub etymologicznie pokrewna nazwie wsi Kojtryny (pow. olsztyński, gm. Biskupiec, p.) lub niemiecka, utworzona od imienia Katarzyna. Przyjęta po wojnie nazwa Zatyki nawiązuje do starszej n. pruskiej, z nieetymologicznym Z- (poprawniej byłoby Satyki, ale niech już zostanie).
Biskupiec	Biskupiec (pow. nowomiejski)	1	Bischofswerder	niemieckie	--	Od 1331 do 1946 miasto. Po II Wojnie Światowej miejscowość straciła prawa miejskie i jak dotąd ich nie odzyskała. Dawniej też: Biskupice. Nieoficjalnie funkcjonuje też nazwa z dookreśleniem: Biskupiec Pomorski (dla odróżnienia od Biskupca w pow. olsztyńskim), taką nazwę nosi też stacja kolejowa.
Piotrowice	Biskupiec (pow. nowomiejski)	1*	Groß Peterwitz	polskie	(Piotrowice Wielkie)	Dawniej też: Piotrowiec Wielki. W użyciu też forma: Piotrowice Duże, w przedwojennej tradycji raczej "Wielkie". Brak dookreślenia jest niekonsekwentny z nazwą wsi Piotrowice Małe (a nie *Piotrowiczki).
Piotrowice Małe	Biskupiec (pow. nowomiejski)	1	Klein Peterwitz	polskie	--	Dawniej też: Piotrowiec Mały.
Podlasek	Biskupiec (pow. nowomiejski)	6	Konradswalde	niemieckie	Konradzwałd	W użyciu także: Podlasek Duży. Nazwa jest chrztem KUNM, oryginalne spolszczenie to Konradzwałd.
Podlasek Mały	Biskupiec (pow. nowomiejski)	5	Louisenthal	niemieckie	Dłużki	Relacyjna nazwa Podlasek Mały jest chrztem KUNM (podobnie jak sama nazwa "Podlasek", do której się odwołuje). Mimo braku przedwojennej tradycji dla tej wsi, nazwa "Podlasek Mały" jest niemożliwa do utrzymania z powodu zmiany nazwy Podlasek na Konradzwałd (p. wyżej), a nazwanie tej miejscowości "Mały Konradzwałd" byłoby ahistoryczne. Z tego powodu zasięgam do notowanej przez Leydinga formy Dłużki, która co prawda nie ma przedwojennej tradycji użycia, ale przynajmniej ma pokrycie w terenie - została utworzona od nazwy jeziora Dłużek (niem. Langer-See albo Dluzik-See).
Słupnica	Biskupiec (pow. nowomiejski)	6	Stangenwalde	niemieckie	Stęgwałd	Przed wojną: Stęgwałd, Stynwałd. Obecna nazwa jest chrztem KUNM.

Powiat ostródzki

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Ostróda	Ostróda (miasto)	1~4	Osterode	niemieckie	(Ostród)	Przed wojną raczej: Ostród (rzad. też Ostródz). Taka forma zdaje się być najpoprawniejsza i zgodna z ludową tradycją. Forma żeńska jest z pewnością wtórna, ale również nie jest obca źródłom przedwojennym, dlatego też jestem sceptyczny, co do zmieniania tej nazwy. Może nie warto kopii kruszyć o jedną literkę (która i tak zdaje się bardzo arbitralna), aczkolwiek forma męska wydaje się zwyczajnie poprawniejsza. Formy Ostrów, Ostrowo, spotykane nierzadko w starej literaturze są raczej życzeniowymi próbami objaśnienia nazwy jako słowiańskiej. Nazwa jest w rzeczywistości niemiecka, prawdopodobnie przeniesiona.
Cierzpięty	Ostróda (miasto)	1	Czerpienten	polskie	--	Nazwa w latach 1902-45: Treuwalde. Dawniej też: Cierpięty. Wymowa gwarowa: Ćyř̥pi̯entï, do Ćyř̥pi̯ent. Dzielnica położona nad jeziorem Smordy (niem. Schmording See), unikać wtórnej nazwy "Jezioro Jakuba"! Znajdująca się w tej okolicy leśniczówka Przylądek jest prawdopodobnie obiektem nowym, brak takiego miejsca na przedwojennych mapach. Nie odpowiada ona położeniem przedwojennej leśniczówce Schießwald.
Zajezierze	Ostróda (miasto)	5	Collishof	niemieckie	Kolisowizna	U Leydinga nazwa Kolisowizna, oddająca źródłosłów oryginału (od nazwiska Collis). Nazwa współczesna jest tworem KUNM. Nie wiem, na ile nazwa tej dzielnicy funkcjonuje w powszechnym użyciu, ale chyba warto ją przypomnieć.
Miłakowo	Miłakowo	4~6	Liebstadt	niemieckie	Libsztat	Przed wojną spolszczenie Libsztat. Nazwę tę można interpretować dwojako - jako pochodzącą od hydronimu Liebe (obecnie pol. Miłakówka), przepływającej przez miasteczko rzeki, której nazwa miałaby się wywodzić z pruskiej bazy hydronimicznej liw- (por. n. miasta Miłomłyn) i brzmieć "Liwa" lub "Liwna". Ta interpretacja nastręcza jednak pewnych problemów - pierwotne zapisy dla tej rzeki to Mildie (1296), Mildio, Mildyge (1314), Milde (1398) (może więc lepszą nazwą spolszczoną byłaby Milda?), a nazwę Liebe spotykamy (w znanych mi zapisach) dopiero w XX w. Całkiem możliwe więc, że to właśnie wtórna n. rzeki wywodzi się od miasta. Zamek i podgrodzie założył tu Konrad von Liebenzell - i to z jego nazwiskiem próbują związać nazwę miasta autorzy NMP. Po wojnie przyjęto sztuczną nazwę Miłakowo (nawiązującą do znaczenia niem. Liebe), krótko po wojnie rozważano też Lubieniewo lub Lubomino (od "lubić, luby"). Oprócz tego, Kohutek (prawdopodobnie z niezadowolenia z naznaczonej niemieckością formy "Libsztat"), uklecił dla miasteczka polską formę Miłomieść (zapewne per analogiam do Miłomłyna), będącą kalką znaczeniową n. niemieckiej. Wspominam jako ciekawostkę, chociaż niewykluczone, że forma ta stała się podstawą dla nazwy obecnej, stworzonej przez KUNM.
Miłomłyn	Miłomłyn	1	Liebemühl	niemieckie (hydronimiczne)	--	Dawniej też: Miłomłynek, Liwski Młyn, Liwno, Jominek. Nazwa niemiecka pochodzi od rzeki Liwy (niem. Liebe), nad którą leży miasteczko. Nazwa rzeki jest pruskiego pochodzenia. Ludność mazurska, z powodu adideacji nazwy do niem. Liebe ("miłość"), spolszczyli ją już w XV w. jako Miłomłyn (1462 Milimlin). W gwarze funkcjonuje również zdrobniała forma Miłomłynek (takie zdrobnienia nie są rzadkością - por. Pasym i Pasymek), która dała początek ciekawej, zniekształconej formie Jominek, która obowiązywała krótko po wojnie jako nazwa stacji kolejowej. Z powodu adideacyjnego charakteru ludowego spolszczenia, wielu autorów przed wojną postulowało dla miasta nazwę Liwski Młyn, zachowującą oryginalny, pruski źródłosłów. Jest to jednak sztuczna, "uczoną" poprawka oryginalnego spolszczenia, a nie autentyczna nazwa. Podobnie sztuczna jest forma Liwno, używana w przedwojennych pracach Srokowskiego. Chociaż po wojnie poważnie rozważano wprowadzenie nazwy Liwski Młyn jako oficjalnej, ostatecznie zdecydowano się (moim zdaniem słusznie) na formę oryginalną, ludową. Zapisy gwarowe: Mńiu̯omu̯inek, Mu̯inou̯inek.
Iląg	Miłomłyn (cz. miasta)	2	Eylingshöh	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej niem. Eylingswalde (XIV-XVIII w.), Eylingsee (XVIII-XIX w.). Nazwa tej kolonii (dziś stanowiącej część m. Miłomłyna) pochodzi od nazwy jeziora Ilińsk (niem. Eyling-See), o staropruskim pochodzeniu. Rzuca się w oczy pewna niekonsekwencja w oficjalnym nazewnictwie - w nazwie miejscowej n. jez. spolonizowano jako Iląg, a dla jeziora zastosowano nazwę Ilińsk (pot. też Jelonek). W zasadzie, forma Iląg jest poprawniejsza strukturalnie (posiada regularny refleks prus. sufiksu -ings jako -ąg, por. Bartąg, Morąg, Skiertąg itp.), ale postać Ilińsk pojawia się już w opracowaniu Srokowskiego z 1930 roku. Mimo to, forma ta razi sztucznością (może stworzył ją sam Srokowski?) i nie przypomina w żadnym calu poprawnych spolszczeń nazw pruskich (zwłaszcza ten sufiks -sk zdaje się być nie na miejscu). Przychylam się więc do postaci Iląg, którą można by rozszerzyć także na jezioro.
Ludwisin	Miłomłyn (cz. miasta)	4	Ludwigsberg	niemieckie	Ludwichowo	Forma Ludwichowo pojawia się w Tece Toruńskiej. Forma obecna jest powojenna - nie wiem, na ile dziś funkcjonuje. Ta część Miłomłyna jest dość wyraźnie odcięta od części miasta.
Przejazd	Miłomłyn (cz. miasta)	5	Sonnenhof	hybryda (prus. + niem.)	Sunie	Pierwotnie: Sunne (1335-39, 1314), Sonne (1371, 1437). Nazwa ta uchodzi za pruską (por. też pruską nazwę wodną Sunia), dopiero później została rozszerzona o niem. sufiks -hof i skojarzona z niem. Sonne "słońce". KUNM, ustalając nazwę Przejazd nie wziął tego faktu pod uwagę. Nie wiem, na ile nazwa tej części Miłomłyna (dawniej osobnej wsi) dziś funkcjonuje (czy istnieje potrzeba dzielenia tak niewielkiego miasta?), jednak utrwala ją położona tam ulica Przejazdowa.
Wydmuch	Miłomłyn (cz. miasta)	5	Karlshof	niemieckie	Karolewo	U Leydinga Karolowo (co poprawiam na -ewo, co jest bardziej zgodne z lokalną polską toponimią), wydaje się to lepsze od obowiązującego (tylko czy faktycznie używanego?) nowotworka. Ponadto, w powojennym potocznym użyciu zanotowany wariant Karolinek.
Zacisze	Miłomłyn (cz. miasta)	6	Liebrode	niemieckie	Liproda	Przed wojną nazwę tej wsi (obecnie części Miłomłyna) spolszczano jako Libroda, Liproda.
Zatoka	Miłomłyn (cz. miasta)	3	Emilienthal	niemieckie	--
Morąg	Morąg	1	Mohrungen	pruskie	--	W miejscowej gwarze niemieckiej: Mohring.
Bartki	Dąbrówno	1	Bardtken	polskie	--	Pierwotnie: 1365 Weisbuthen, nazwa pruska.
Brzeźno Mazurskie	Dąbrówno	1*	Bergling	pruskie	(Brzeźno)	Nazwa pochodzi od jeziora Brzeźno (niem. Bergling-See, 1354 Birkeling), którego nazwa jest pochodzenia pruskiego, adideowaną do niem. Birke, co dało początek nazwie polskiej. Formy pol. i niem. współistnieją od bardzo dawna (por. 1397 Brysin, 1419 Brisen). Forma gwarowa: Bžeźno / Bʳˊežno.
Dąbrowa	Dąbrówno	1	Dombrowa	polskie	--	Nazwa w latach 1881-1945: Reinshof. Do 2002 r. oficjalnie: Dąbrowo. Historycznie spotykane obie formy.
Dąbrówno	Dąbrówno	1	Gilgenburg	hybryda (prus. + niem.)	--	Do 1946 miasto, obecnie wieś gminna. Nazwa niem. jest hybrydą, której pierwszy człon pochodzi od prus. ilgs "długi" (1316 Ilieburg, 1325 Ilgenburgk), stąd też nazwa pobliskiego Elgnowa (p. niżej). Niezwiązana nazwa polska, znana już od XIV w. (1343 Dameraw, 1410 Dambrowno), pochodzi od pobliskich jezior Dąbrowa Mała i Wielka.
Elgnowo	Dąbrówno	1	Elgenau	pruskie (hybryda?)	--	Pierwotnie: 1350 Ilgelauken, 1350 Ylgelauken. Z czasem prus. sufiks -lauks został zastąpiony (niemieckim?) -au.
Fiugajki	Dąbrówno	1	Fiugaiken	pruskie	--	Dawniej też: Figajki.
Gardyny	Dąbrówno	1	Gardienen	pruskie	--	Również niem. Groß Gardienen. Przysiółek Klein Gardienen (pol. powoj. Gardynki, aczkolwiek nazwa używana ludowo to Niziny) dziś nie istnieje jako samodzielny byt. Forma gwarowa: Gardinï Duž́e.
Jabłonowo	Dąbrówno	1	Jablonowo	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Dreililien.
Jagodziny	Dąbrówno	6	Ketzwalde	niemieckie (osobowe)	Kiecwałd	Przed wojną (i w gwarze): Kiecwałd (Kecwałd) lub Klecwałd (od pierwotnej formy niem. Kletzenwalde). Nazwa ta pochodzi od n. os. Klec, słowiańskiego pochodzenia (ale była znana również prusom). Powojenna n. Jagodziny jest sztuczna, nieuzasadniona. Forma gwarowa: Kecfau̯t, -da.
Jakubowo	Dąbrówno	1	Jacubowo	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Wellhausen.
Kalbornia	Dąbrówno	1~4	Kahlborn	niemieckie	(Kalborno)	Przed wojną: Kalborno, taką formę też przyjęto oficjalnie. Obecna forma Kalbornia (wprowadzona urzędowo w 2000 r.) jest wynikiem zniekształcenia (zapewne ludowego, naturalnego - w gwarze zaśw. Kalborńa). Można by rozważyć powrót do historycznej formy.
Leszcz	Dąbrówno	1	Heeselicht	niemieckie	--	Nazwa wsi (zarówno niem. jak i pol.) przeniesiona od miejscowości Leszcz pod Toruniem. Forma gwarowa: Lėš́č́ / Lïš́č́.
Lewałd Wielki	Dąbrówno	1	Groß Lehwalde	niemieckie (hybryda?)	--	1414 Lebenwald - prawdopodobnie nazwa niemiecka, chociaż Biolik opowiada się za prus. pochodzeniem członu pierwszego. Forma gwarowa: Levau̯t, -da. Zob. też: Okrągłe (dawn. Lewałd Mały).
Łogdowo	Dąbrówno	1	Logdau	pruskie	--	Dawniej też: Łobdowo. Pierwotne zapisy: 1407, 1411 Lobdow.
Marwałd	Dąbrówno	1	Marwalde	niemieckie	--	1407 Marienwald.
Odmy	Dąbrówno	1	Odmy	polskie	--
Okrągłe	Dąbrówno	4~6	Klein Lehwalde	niemieckie (hybryda?)	Lewałd Mały	Przed wojną: Lewałd Mały. Formę Okrągłe (pochodzącą od pobliskiego jeziora zwanego Okrąg lub Okrągłe), a także niem. formę Okrongeln podaje co prawda Leyding, ale nie znajduję dla niej żadnego potwierdzenia przedwojennego. Lepiej wrócić do tradycyjnej formy Lewałd Mały, zwłaszcza że istnieje też Lewałd Wielki (p. wyżej).
Osiekowo	Dąbrówno	1	Oschekau	polskie	--
Ostrowite	Dąbrówno	1	Ostrowitt	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Osterwitt.
Pląchawy	Dąbrówno	1	Plonchau	słowiańskie (przeniesione)	--	1368 Plengau, Plenigau. Nazwa uważana za przeniesioną przez osadników z Ziemi Chełmińskiej.
Samin	Dąbrówno	1	Seemen	pruskie	--	1365, 1416 Semen. Nazwa pruska, wg autorów NMP ponowiona od hydronimu (strumyk Saminiec, 1321 Samnicz). Gwarowo: Saḿńin, Sańin.
Saminek	Dąbrówno	6	Schönwäldchen	niemieckie	Szuwałdek	Nazwa niemiecka, spolszczona jako Szuwałdek (rzadziej: Szynwałdzik). Nazwa obecna, nawiązująca do sąsiedniej wsi Samin (prus. pochodzenia) jest tworem sztucznym, wprowadzonym przez KUNM. Gwarowo: Šuvau̯dek (do Šuvau̯tka).
Stare Miasto	Dąbrówno	1	Altstadt	niemieckie	--	Gwarowo: Stare Ńasto, Stare Mńasto.
Tułodziad	Dąbrówno	1	Taulensee	pruskie	--	1328 Tulenseitz, 1399 Tawelsehe. Nazwa pruskiego pochodzenia, polska wersja przejęta bezpośrednio z pruskiego, mocno adideowana. Gwarowo: Tuu̯oǯ́at (Loc. Tuu̯oǯ́eǯ́e).
Wądzyn	Dąbrówno	1	Wansen	pruskie	--	Dawniej tez: Wązin. 1338 Baysin, Wansen. Nazwa pruska, być może etymologicznie pokrewna nazwie wsi Bażyny w gm. Orneta (zob.).
Wierzbica	Dąbrówno	6	Vierzighufen	niemieckie	Wierzgub	Przed wojną: Wierzgub, Wierzkup. Dzisiejsza forma bez uzasadnienia.
Dąbrowo	Grunwald	1	Dombrowo	polskie	--	Nazwa w latach 1877-45: Heinrichswalde. Dawniej też: Dąbrowa (r. nijaki wtórny)
Domkowo	Grunwald	1	Domkau	polskie	--	Pierwotnie: Dąbkowo (1335 Dombkau).
Dylewko	Grunwald	6	Elisenhof	niemieckie	Elizowo	W Tece Toruńskiej jako Elizowewo (sic), co jest prawdopodobnie błędem lub kontaminacją równoległych form *Elizowo i *Elizewo. Jest to jedyny znany mi przypadek przedwojennej polskiej tradycji dla tej miejscowości. Nazwa Dylewko, nawiązująca do pobliskiego Dylewa (p. niżej) jest tworem KUNM. Nie znajduję też żadnego wcześniejszego potwierdzenia dla Leydingowej formy Dylewski Folwark. Co ciekawe, w Tece Toruńskiej pojawia się również miejscowość o polskiej nazwie Dylewko. Jej niemiecka nazwa to Geiershau. Dziś ta miejscowość nie istnieje, nie udało mi się nawet zlokalizować jej dokładnego położenia (brak na przedwojennych niemieckich mapach). Prawdopodobnie jest to jednak tylko czysty zbieg okoliczności.
Dylewo	Grunwald	1	Döhlau	niemieckie	--	Pierwotnie: 1328 Sickerin, 1334 Sickerinen, 1335 Sickerinenwangen. Jest to nazwa prus. pola osadniczego, na którym powstało Dylewo i sąsiednie Szczepankowo (p. niżej).
Frygnowo	Grunwald	1	Frögenau	niemieckie	--	Pierwotnie: Freudenau (1335).
Gierzwałd	Grunwald	1	Geierswalde	niemieckie	--	Siedziba gminy Grunwald (która swoją nazwę zawdzięcza chyba tylko historycznemu znaczeniu Grunwaldu). Forma gwarowa: Geřvau̯t, -du.
Glądy	Grunwald	1	Glanden	pruskie	--	Forma gwarowa: Glondï / Glundï, -duf.
Góry Lubiańskie	Grunwald	1*	Gurry	polskie	(Góry)	Nazwa w latach 1877-1945: Weißberg.
Grabiczki	Grunwald	1	Grabitzken	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Geierseck. Nazwa pochodzi od pobliskiej rzeczki Grabiczka (niem. Grabitscheck, w czasach hitl. Schildecker Bach), której nazwa jest prawdopodobnie spolonizowaną nazwą pruską (1325 Grebiske). Forma gwarowa: Grabïček, -čka.
Grunwald	Grunwald	1	Grünfelde	niemieckie	--	Dawniej też: Grunwałd, Grywałd, Zielone Pole. Taką, a nie inną formę tej nazwy zawdzięczamy historykom, którzy używali jej w kontekście Bitwy pod Grunwaldem. Po wojnie KUNM uszanował tę tradycję, uważając nazwę Grunwald (która w każdym innym przypadku byłaby pewnie uznana za nieakceptowalną) za pomnik bitwy. Dlatego też, mimo istnienia bardziej spolszczonych wariantów (Grywałd - nazwa używana gwarowo, Zielone Pole - dosłowne tłumaczenie, używane przez miejscowych Mazurów w XV w., utrwalone w dokumencie z 1410 r.), wybrano właśnie tę formę. W niem. zachodziło wahanie między Grünfelde i Grünwalde, co sprawia że nazwę tę można interpretować dwojako ("Zielone Pole" lub "Zielony Las"). Ostatecznie w jęz. niemieckim ustaliło się to pierwsze znaczenie, ale w polskiej świadomości funkcjonuje raczej to drugie. Na tłumaczeniu "zielony las" opiera się również sztuczna litewska nazwa Žalgiris, stworzona przez litewskich historyków. Forma gwarowa: Grïvau̯t / Grïvou̯t, -da.
Jędrychowo	Grunwald	2	Heinrichau	niemieckie	--
Kalwa	Grunwald	1	Kalwa	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleintal.
Kiersztanowo	Grunwald	1	Groß Kirsteinsdorf	niemieckie	--	Spolszczenie znane już w XVI w. (1520 Kiersthanow). Forma gwarowa: Kirštanovo / Keṛ̌tånovo.
Kiersztanówko	Grunwald	1	Klein Kirsteinsdorf	niemieckie	--	Patrz wyżej.
Kitnowo	Grunwald	1	Kittnau	pruskie	--	1335 Kientenaw. Nazwa genetycznie pruska, przeniesiona z Ziemi Chełmińskiej (wieś Kitnowo w gm. Gruta) przez założyciela wsi, Piotra Kitnowskiego (von Kientenau).
Korsztyn	Grunwald	1	Korstein	niemieckie (tłum z prus.)	--	Pierwotnie: 1370 Trumbstab (prus. Trumpstabs = "krótki kamień"), nazwa przetłumaczona na niemiecki jako Kurzstein (dolnoniem. Kortstein), ostatecznie Korstein. Forma polska przejęta z niem. Forma gwarowa: Kåřtïn.
Lipowa Góra	Grunwald	1	Lindenberg	niemieckie	--	Dawniej też: Gajek (wariant notowany jedynie w Tece Toruńskiej).
Lubian	Grunwald	1	Groß Lauben	pruskie	--	1414 Lawban. Nazwa pruska. Forma gwarowa: U̯ubźan / U̯ubi̯an.
Lubianek	Grunwald	1	Klein Lauben	pruskie	--	Patrz wyżej.
Łącko	Grunwald	6	Fritzchen	niemieckie	Frycki	U Chojnackiego Frycki, u Leydinga Fryczkowo, zaś w PRNG (jako wariant oboczny): Fryckowo. Obecna nazwa bez uzasadnienia.
Łodwigowo	Grunwald	1	Ludwigsdorf	niemieckie	--	Forma gwarowa: U̯oʒ́igovo.
Marcinkowo	Grunwald	1	Mertensdorf	niemieckie	--
Mielno	Grunwald	1	Mühlen	pruskie (zniemczone)	--	Nazwa ponowiona od nazwy jeziora Mielno (1321 Milen, 1328 Melyn), pruskiego pochodzenia. Forma gwarowa: Ńelno.
Omin	Grunwald	4	Ohmen	pruskie	Uminy	Nazwa miejscowa ponowiona z nazwy dwu pobliskich jeziór Omin Wielki i Mały (niem. Groß, Klein Ohmen See), pruskiego pochodzenia. Ustalona przez KUNM forma Omin, chociaż spolszcza nazwę oryginalną, kłóci się z przedwojenną polską tradycją. W Tece Toruńskiej pojawia się forma Uniny (gdzie -ni- to z pewnością gwarowy refleks -mi-), ponadto w SGKP pojawia się forma Omen (w kontekście jeziora).
Pacółtowo	Grunwald	1	Groß Pötzdorf	niemieckie	--	Pierwotnie Petzoldsdorf, stąd spolszczenie (znane już w XVI w.).
Pacółtówko	Grunwald	1	Klein Pötzdorf	niemieckie	--	Dawniej też: Małe Pacółtowo, Krzyżówki. Patrz też wyżej.
Rychnowo	Grunwald	1	Reichenau	niemieckie	--	Gwarowo: Rixnovo.
Rychnowska Wola	Grunwald	1	Sophienthal	niemieckie	--	Dawniej też: Zofia. W polskiej tradycji ludowej nazwa relacyjna, niezwiązana z n. niemiecką (obocznie istniała jednak adaptacja n. niem. w postaci Zofia, zarejestrowana w spisie z 1820 r.).
Rzepki	Grunwald	1	Rzepken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Geierskreutz.
Stębark	Grunwald	1	Tannenberg	niemieckie	(Stembark)	Przed wojną raczej w grafii Stembark (nagłosowe S- jest wynikiem absorpcji przyimka "z"). Istniała też forma Sztymbark (zapewne bliższa wymowie gwarowej). Oprócz tego, Zarański (a za nim Leyding) podaje również formę Ruda, której pochodzenia jednak (ani autentyczności) nie udało mi się ustalić. W niemieckiej oraz zachodnioeuropejskiej historiografii, Bitwa pod Grunwaldem z 1410 r. znana jest jako Bitwa pod Tannenbergiem (Stębarkiem). W rzeczywistości odbyła się ona na polach pomiędzy tymi dwiema miejscowościami. Błędne jest więc stwierdzenie, że Grunwald i Tannenberg to ta sama miejscowość.
Szczepankowo	Grunwald	1	Steffenswalde	niemieckie	--	Wieś powstała na pruskim polu Sickerin (1328), podobnie jak pobliskie Dylewo (p. wyżej).
Tymawa	Grunwald	1	Thymau	pruskie	--	1360 Thimaw, 1450 Tymaw, 1585 Tieme. Nazwa przeniesiona z okolic Iławy. Gwarowo: Tïmava.
Ulnowo	Grunwald	1	Faulen	niemieckie (przeniesione)	--	1328 Vulen, Vaulinbruche (Faulenbruch). Nazwa uważana za przeniesioną z Ulnowa pod Suszem (p. tam). Polska forma Ulnowo zaświadczona od XVII w.
Wróble	Grunwald	1	Wrobbeln	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Geiershof.
Zapieka	Grunwald	1	Kaulbruch	niemieckie	--	Dawniej też: Kolbrych, Sapieha (?) Nazwa pol. Zapieka jest nazwą starszą, oryginalną. W spisie z 1820 pojawia się jako Sapieha - może to błąd?
Zybułtowo	Grunwald	1	Seewalde	niemieckie	--	Pierwotnie: Sieboldsdorf (również bez członu -dorf: 1336 Seyboldth, 1414 Zybold), stąd nazwa polska. Gwarowo: Žibuu̯tovo / Ž́ibutovo.
Białka	Łukta	4	Gehlfeld	hybryda (prus. + niem.)	Gil	Nazwa pochodzi od pobliskiego jeziora Gil (niem. Gehl See, 1331 Geile). Ustalona po wojnie nazwa Białka, motywowana przez prus. gaīls - "biały" (czy słusznie?), łamie zasadę, że nazw pruskich się nie tłumaczy (chyba, że istnieje taka tradycja), a ponadto jest niekonsekwentna z nazwą jeziora. Motywem ustalenia takiej nazwy mogła być chęć odróżnienia od wsi Gil Wielki i Mały w gm. Miłomłyn (p. niżej). Priorytetem powinno być jednak zachowywanie nazw o pruskim pochodzeniu. Poza tym, polskiej formy Gil używa także Kohutek.
Dąg	Łukta	1	Dungen	pruskie	--	Forma gwarowa: Duŋk, -ga.
Dragolice	Łukta	1	Draglitz	pruskie	--	Pierwotnie: Oppyn (1349). Później: Dragildorf (1397), Dragelis (1554). Dawniej też: Dragule.
Florczaki	Łukta	5	Eckersdorf	niemieckie	Ekartowo	U Leydinga (w erracie) i w potocznym użyciu krótko po wojnie: Ekartowo. Taka nazwa wydaje się być sensowniejsza, niż obowiązująca forma Florczaki, która jest nieuzasadnionym "potworkiem językowym". W pobliżu wsi znajdowała się pruska osada o nazwie Cockstadt (1448), Kuxethen (1578). Trudno tę nazwę jednak utożsamiać bezpośrednio z tą wsią.
Ględy	Łukta	1	Gallinden	pruskie	--	1345 Galindien. Dawniej też: Galindy. Nazwa nawiązuje do pruskiego plemienia Galindów.
Kojdy	Łukta	1	Koiden	pruskie	--	1376 Koyde.
Komorowo	Łukta	4	Kämmersdorf	niemieckie	Kamajzy	Wieś pierwotnie nosiła kilka nazw: 1354 Kemmen alias Cimmerdorf, 1402-08 Clausennendorf, 1543 Plaudenick, Polbenick, Clausennen. Nazwy Clausennen(dorf) i Plaudenick/Polbenick są pruskiego pochodzenia. Chociaż powojenna nazwa Komorowo oddaje znaczenie n. niem., to Barczewski podaje ludową n. pol. jako Kamajzy i tę przedwojenną tradycję należałoby uszanować.
Kotkowo	Łukta	2	Katzendorf	niemieckie	--	Pierwotnie niem. Hannolsdorf (1402-08).
Kozia Góra	Łukta	1	Ziegenberg	niemieckie	--	Nazwa w latach 1926-45: Schönhausen. Potoczny wariant niem. (przed 1926): Koseberg (hybryda pol. + niem.).
Lusajny	Łukta	4	Luzeinen	pruskie	Lucejny	Niem. też Groß Luzeinen (dla odróżnienia od Klein Luzeinen - ob. Lusajny Małe w gm. Morąg [p. niżej]) 1433 Luzeinen, 1448 Lucyn, 1493 Lucien. Ustalona forma Lusajny jest niezgodna z przedwojenną polską tradycją. Teka Toruńska podaje Lucejny, co jest również częściowo zgodne z przekazem Leydinga (który podaje niekonsekwentnie Locajny, ale Lucejny Małe).
Łukta	Łukta	1	Locken	pruskie	--	Pierwotnie: Lucten (1348, 1352, 1384). Ludowa forma spolszczona przejęta bezpośrednio z pruskiego. Gwarowo: U̯ukta, Ukta.
Markuszewo	Łukta	1	Markuschöwen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Markushöfen. Dawniej też: Markuszewskie (?)
Maronie	Łukta	5	Magergut	niemieckie	Wojsiny	Wieś nosiła w historii wiele nazw: Magergut alias Dietrichswalde (1347), Woysyn (1359), Woyssin (1359), Grasy (1472), Grassie (1448). Cztery ostatnie zapisy (dwie nazwy) są pochodzenia pruskiego. Nadana po wojnie nazwa Maronie (u Leydinga i w potocznym użyciu: Maroń) zdaje się być nawiązaniem do nazwy jeziora Marąg (pruskiego pochodzenia), nad którym leży wieś. Nie jest to jednak nazwa umotywowana historycznie. Należałoby więc nawiązać do jednej z historycznych form pruskich. W powojennym użyciu istniała też forma Chudy Dwór (dosłowne tłumaczenie n. niem., aczkolwiek oparte na adideacji - Mager to w tym wypadku nazwisko). Dzisiaj tym mianem określa się nieoficjalny przysiółek, wydzielony z tej wsi.
Molza	Łukta	1	Moldsen	pruskie	--	1361 Mulsen, Mulsin. Nazwa pruska, obocznie (w XIV-XV w.) funkcjonowała n. Sandirs (1349), Sandirsdorf (1402/08), pochodząca od pruskiej n. os.
Mostkowo	Łukta	1	Brückendorf	niemieckie	--	Popegeerowska osada Gucin sztucznie wydzielona z Mostkowa.
Niedźwiady	Łukta	4	Bärenwinkel	niemieckie	Barenwynkiel	Teka Toruńska notuję formę Barenwynkiel (-kla), którą ze względu na ruchome "e" należy uznać za spolszczoną. Nazwa powojenna, chociaż nawiązuje znaczeniowo do n. niem., jest bez tradycji. Oboczna nazwa w PRNG: Sarni Dół.
Nowaczyzna	Łukta	2	Neumannsruh	niemieckie	--
Orlik	Łukta	4	Adlersbude	niemieckie	Orłowa Buda	W Tece Toruńskiej (a także powojennym potocznym użyciu) dosłowne tłumaczenie. Dzisiejsza forma jest tworem KUNM. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych notuje ciekawą formę oboczną: Perkunicha. Nazwa ta zdaje się mieć związek z bałtyckim bóstwem Perkunem, jednak jej dokładna geneza jest mi nieznana (brak informacji w dostępnej mi literaturze). Być może radosna twórczość jakiegoś leśniczego.
Pelnik	Łukta	1	Pulfnick	pruskie	--	1450 Pylwenig, 1577 Belwenick. Dawniej też: Pielownik (nazwa podawana w Tece Toruńskiej jako starsza, ponadto jest bliższa pruskiemu oryginałowi).
Plichta	Łukta	1	Plichten	polskie (osobowe)	--
Pupki	Łukta	1	Pupken	pruskie	--	Co prawda osada oficjalnie nosi nazwę Pupki, jednak leśniczówka (jedyny obiekt osady) funkcjonuje dziś pod całkowicie ahistoryczną nazwą Śmieszny Kąt, czyniąc urzędową (i historyczną) nazwę w zasadzie martwą. Zalecałbym używanie nazwy Leśnictwo Pupki. Nazwy leśniczówek są niemniej wartościowe niż nazwy wsi, zwłaszcza w takim przypadku jak ten, gdzie mamy do czynienia z nazwą staropruskiego pochodzenia (zapewne ponowioną od nazwy terenowej lasu).
Ramoty	Łukta	1	Ramten	pruskie	--	1374 Ramothen. Dawniej też: (Stare) Ramty. Po niem. również jako Alt Ramten.
Nowe Ramoty	Łukta	1	Neu Ramten	pruskie	--	Oboczna n. niem. Braxeinswalde. Pierwszym właścicielem wsi był Fabian von Braxein. Dawniej też: Nowe Ramty (p. wyżej ramoty).
Skwary	Łukta	6	Klein Eisings	pruskie	Isąg Mały	Oryginalna nazwa leśniczówki pochodzi od n. jeziora Isąg (pruskiego pochodzenia). Powojenna nazwa "Skwary" jest sztucznym tworem KUNM, nie tylko zacierającym pruskie pochodzenie oryginału, ale także niezgodnym z wcześniejszą polską tradycją (zaświadczoną w Tece Toruńskiej M. Giersza). W PRNG wariant Żelazowice. Nazwa powojenna, zapewne wynikająca z błędnym skojarzeniem formy niemieckiej z Eisen = żelazo.
Sobno	Łukta	1	Sooben	pruskie	--	Oboczna n. niem. Zoben (tak brzmiała w ustach lokalnych Niemców). Dawniej też: Coby. 1352 Soben, 1402-08 Sobin. Nazwa pochodzenia pruskiego. Zdaje się, że przed wojną częstsza w ludowym użyciu Mazurów była naznaczona niemieckością forma Coby (notują ją Giersz i Barczewski), niemniej postać Sobno pojawia się w urzędowym spisie Walda z 1820 r., więc i ona ma pochodzenie przedwojenne (a do tego odzwierciedla pierwotną pruską postać o wiele lepiej).
Spórka	Łukta	1~4	Sporken	pruskie	(Spórki)	Obocznie niem. Spurken (m.in. w Tece Toruńskiej i spisie z 1820 r.) 1411-19 Sporkaym, 1427 Spurkeym. Nazwa pruska, pierwotnie z członem -kaims ("wieś"). Przed wojną raczej w l. mnogiej: Spórki, Sporki (w Tece Toruńskiej nawet w grafii Spurki, co ma odzwierciedlenie również we wspomnianej wyżej formie niemieckiej). Forma pluralna zdaje się o tyle poprawniejsza, że w brzmieniu pierwotnej był tu pruski suf. -kaim, który w formach spolszczonych niejednokrotnie upraszczał się do -ki (por. Pistki < Pisdekaym, Pupki < Pupkeim). Forma Spórka musiała więc powstać wtórnie, niewykluczone jednak, że stało się to jeszcze przed wojną (wahania liczby i rodzaju to nic nadzwyczajnego w mazurskiej toponimii).
Strzałkowo	Łukta	6	Hinzbruch	niemieckie	Hyncbruch	Forma spolszczona z Teki Toruńskiej.
Swojki	Łukta	2	Schwoiken	pruskie	--	1364 Schwaygken
Szeląg	Łukta	2 (1?)	Eckschilling	hybryda (niem. + prus.)	--	Nazwa leśniczówki pochodzi od n. jeziora Szeląg (niem. Schilling-See), pruskiego pochodzenia. Pierwotnie była tożsama z nazwą wodną (1700 Schiling), potem pojawił się przedrostek Eck-.
Tabórz	Łukta	1	Taberbrück	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Taborek. Nazwa wsi pochodzi od n. jeziora Tabórz (niem. Taber See), pruskiego pochodzenia (1331 Tobar, 1349 Tabar). Nazwa ta powinna być traktowana jako rodzaj żeński, o czym świadczy odmiana Tabórz - Taborzy, używana w Tece Toruńskiej.
Trokajny	Łukta	4?	Trukeinen	pruskie	Trukajny (?)	1402-08 Traykoyne. W polskiej tradycji przedwojennej raczej Trukajny. Może warto by to naprostować?
Worliny	Łukta	1	Worleinen	pruskie	--	1342 Worlyne, 1354 Warnlin, 1427 Warnelyn
Wynki	Łukta	1	Wönicken	pruskie	--	1427 Weyneken, 1448 Wenekengut, 1540 Wenycken. Początkowo także oboczna n. Tautwodyn (1427). Obie nazwy pruskiego pochodzenia. Dawniej też: Winki - tak w Tece Toruńskiej i na taką formę wskazywałyby też zapisy gwarowe. Gwarowo: Ž́inki (do Ž́ink), Vi̯inkˊi.
Zajączkowo	Łukta	4	Falkenstein	niemieckie	Zajączki	Oboczna n. niem. Hasenberg, stąd przedwojenne spolszczenie Zajączki. Po wojnie zmodyfikowano ją do postaci Zajączkowo, zapewne w celu odróżnienia od wsi Zajączki w gm. Ostróda (p. tam). Nie jest to wciąż jednak forma mająca przedwojenne korzenie, ponadto jest ona sprzeczna z danymi ludowymi. Może więc zamiast tego można by wykorzystać dookreślenie? U Leydinga są to Zajączki Łukciańskie. Gwarowo: Zajenčkˊi (do Zajenčk)
Bagnity	Małdyty	2	Bagnitten	pruskie	--	1353 Begonithen
Bartno	Małdyty	2	Reichbarten	hybryda (niem. + prus.)	--	1401 Barthen, 1404 Bartin. Nazwa prawdopodobnie pruska (chociaż nie dysponuję informacjami etym.), od XVI w. rozszerzona o niem. człon Reich-. Obecna nazwa polska spolszcza formę pierwotną (chociaż może wierniejsza zapiskom byłaby forma Barcin). Ponadto, z miejscowością tą utożsamia się obecnie prus. nazwę Surkapurn (1315). Nazwę tę dawniej błędnie odnoszono do wsi Słonecznik w obecnej gm. Morąg (stąd u Leydinga i krótko po wojnie wieś owa nosi nazwę Sorkobór, co jest dość nieudolnym spolszczeniem formy Surkapurn). Prawdopodobnie więc mamy do czynienia ze starą wsią, o dwóch różnych nazwach pruskich.
Budwity	Małdyty	2	Bauditten	pruskie	--	1302-06 Buditien, Budithen. Jeśli 1354 Baudewiten należy tutaj (tak jak podaje Leyding), to uzasadniałoby -w- w powojennym spolszczeniu. Kohutek w swoim słowniku (powstałym podczas wojny) zapisał polską nazwę tej wsi jako Baudzie, ale to raczej sztuczna forma, w dodatku przecząca starym zapiskom.
Budyty	Małdyty	2	Boditten	pruskie	--
Czulpa	Małdyty	1?	Zölp	pruskie	--	Leyding przytacza zapis Czulpa jako źródłowy.
Dobrocin	Małdyty	3	Groß Bestendorf	niemieckie	--	W pobliżu wsi znajduje się góra (wysokości 131 m) o nazwie Święta Góra (niem. Swente Gora). Nazwa ta miała wyraźnie polskie brzmienie już w przedwojennym nazewnictwie niemieckim, co jest rzadkością na tym terenie. Góra najprawdopodobniej była miejscem kultu pruskiego plemienia Pogezanów. Nazwa góry miała odzwierciedlenie w używanej krótko po wojnie nazwie tej wsi oraz stacji kolejowej - Świętogóry, która jednak została ostatecznie odrzucona na rzecz nazwy obecnej.
Drynki	Małdyty	2	Drenken	pruskie	--	1304 Drinken.
Dziśnity	Małdyty	2	Dosnitten	pruskie	--	1367 Desynithen, 1369 Disnyten. Nazwa wariantowa w PRNG: Dożniewo. Jest to wczesny powojenny twór ludności napływowej, pokutujący w potocznym użyciu. Należy go bezwzględnie unikać, a używać jedynie oficjalnej nazwy pruskiego pochodzenia.
Fiugajki	Małdyty	1	Figaiken	pruskie	--
Gizajny	Małdyty	2	Gischainen	pruskie	--	1376 Gysyein, Geysyein.
Ględy	Małdyty	2~5	Gallinden	pruskie	Galindy (?)	Nazwa pruskiego pochodzenia, nawiązująca do n. plemiennej Galindów. Po wojnie spolszczona jako Ględy, per analogiam do wsi koło Łukty. Jednak, wobec braku jednoznacznej polskiej tradycji, może można było się pokusić o bardziej dokładne spolszczenie, lepiej oddające źródłosłów oryginału (Chojnacki podaje Galindia, ale to raczej sztuczność)?
Gumniska Małe	Małdyty	3	Klein Rüppertswalde	niemieckie	--
Gumniska Wielkie	Małdyty	3	Groß Rüppertswalde	niemieckie	--
Jarnołtowo	Małdyty	2	Groß Arnsdorf	niemieckie	--	Pierwotnie: Arnoldisdorf (ok. 1308).
Jarnołtówko	Małdyty	2	Klein Arnsdorf	niemieckie	--	Patrz wyżej.
Kadzie	Małdyty	1	Kadzie	polskie	--	Nazwa w latach 1868-1945: Eichhorst.
Kanty	Małdyty	2	Groß Kanten	pruskie	--	Do 2009 r. oficjalnie Kęty.
Karczemka	Małdyty	3	Hoffnungsmühle	niemieckie	--
Kiełkuty	Małdyty	5	Kelken	pruskie	Kiełkuły	Dawniej dwie wsi: Stare i Nowe Kiełkuty (niem. Alt, Neu Kelken). 1359 Kellekullen, 1427 Kellekolle Obowiązująca forma Kiełkuty jest wynikiem jakiegoś fatalnego błędu lub przeinaczenia (prawdopodobnie zasugerowano się Kiejkutami pod Szczytnem) - daje ona mylne wrażenie, jakoby nazwa ta należała do nazw bałtyckich z sufiksem -utai (-uty), co w tym wypadku nie jest prawdą. Poprawną etymologicznie formę Kiełkuły notuje Leyding i uważam, że należałoby do niej powrócić. Ponadto, istnieje zapis Kellikuli z 1411-19, jakby ze spolszczoną końcówką. Może więc faktycznie istniała kiedyś spolszczona wersja *Kiełkuły lub *Kielikuły?
Klonowy Dwór	Małdyty	3	Höfen	niemieckie	--	Biorąc pod uwagę n. niem., nie prościej byłoby Dwory (lub Dwórzno)? Po co tak komplikować nazwy?
Koszajny	Małdyty	2	Koschainen	pruskie	--	1271-76 Kusieyns, 1386 Kusieyn. Oboczna n. pruska: Pallawiten (1271-76) - przejęta od pobliskiej osady Połowite.
Kozia Wólka	Małdyty	1?	Klein Bestendorf	niemieckie	--	Oboczna nazwa (podawana w spisie z 1820): Kosse Wolle. Z pewnością jest to pol. Kozia Wólka lub Kozia Wola - trudno dziś chyba tego dociec.
Kreki	Małdyty	2	Kröken	pruskie	--	1315 Crekin, 1321 Kreken.
Leszczynka Mała	Małdyty	5	Gut Linkenau	pruskie	Linkówko	Niem. też Klein Linkenau (tak u Leydinga, może to błąd?). Po więcej wyjaśnień patrz niżej: Linki. Mimo zmiany "Leszczynka" na "Linki", nazwa "Leszczynka Mała" pozostała.
Leśnica	Małdyty	4	Freiwalde	niemieckie	Frywałd
Linki	Małdyty	5	Linkenau	pruskie	Linkowo	Niem. też Groß Linkenau (tak u Leydinga, może to błąd?). Nazwa niem. Linkenau (1417 Linkenaw, Lynkenaw) uchodzi za staropruską. Po wojnie zastąpiono ją ahistoryczną formą Leszczynka, co następnie (kiedy?) uległo zmianie na Linki (choć można gdzieniegdzie spotkać się z informacją, jakoby Leszczynka i Linki były dwiema różnymi miejscowościami - albo jest to błąd, albo wieś była przez pewien czas podzielona). Forma Linki, chociaż zachowuje rdzeń oryginału, niedokładnie oddaje strukturę nazwy pruskiej. Uważam, że najlepiej byłoby nazwę "Linki" zmienić na Linkowo, a nazwę sąsiedniej wsi "Leszczynka Mała" (która, w przeciwieństwie do większej bliźniaczki, nie zmieniła nazwy) na Linkówko, tworząc przy tym prosty dublet nazewniczy (podobnie jest u Leydinga: Lęgowo i Lęgówko, co jednak wydaje mi się zbytnim spolszczeniem fonetycznym).
Małdyty	Małdyty	2	Maldeuthen	pruskie	--	1350 Maudithen, 1543 Maldeyten.
Naswity	Małdyty	2	Naasewitt	pruskie	--	Również spotykana forma: Naświty (nieurzędowa, ale zapewne używana w mowie).
Niedźwiada	Małdyty	5	Glocken	pruskie	Kłoki	1334 Cloken. Nazwa pochodzenia staropruskiego, od klākis - "niedźwiedź". Tak więc, nazwa powojenna oddaje znaczenie n. oryginalnej, ale łamie zasadę, aby nazw pruskich nie tłumaczyć. Należało ją spolszczyć fonetycznie.
Pleśno	Małdyty	1	Plößen	pruskie	--	1374 Plesen; ok. 1400 Pelesen, Pellesin.
Plękity	Małdyty	2	Plenkitten	pruskie	--
Połowite	Małdyty	2	Pollwitten	pruskie	--	ok. 1400 Palwyten, Pollewiten, 1419 Polowiten. Kohutek spolszcza jako Polwity, co jest bardziej systematyczne chociażby ze względu na -ity, ale jako że brak innej tradycji, niech już zostanie jak jest.
Rybaki	Małdyty	2	Fischerbuden	pruskie	--
Sambród	Małdyty	4	Samrodt	pruskie	Zamroty	1297 Zambre, 1319 Sambrad, 133 Sambrade. Chociaż powojenna forma Sambród dobrze spolszcza oryginalną pruską nazwę, to jednak autentycznym spolszczeniem, używanym w ludowej twórczości (m.in. u Kolberga) są Zamroty. Zawsze w takich przypadkach trzymam się zasady, że ludowa tradycja powinna być na pierwszym miejscu.
Sambród Mały	Małdyty	4	Klein Samrodt	pruskie	Zamroty Małe	Patrz wyżej.
Sarna	Małdyty	2	Rehberg	niemieckie	--
Sasiny	Małdyty	2	Sassen	pruskie	--	1315 Sasne, 1350 Zossin, ok. 1400 Sassenen, Sasnen. W pobliżu wsi znajduje się jezioro zwane Sasiny lub Tolin (niem. Sassener See, 1315 Tolim, 1334 Tullynen). Nazwa Tolin pierwotniejsza i to jej lepiej używać (nazwa Sasiny, chociaż również pruska, jest już wtórnym ponowieniem n. miejscowej).
Smolno	Małdyty	5	Schmolehnen	pruskie	Smolajny	ok. 1399 Smaleyn, 1419 Smoleyn. Nazwa pruska, formy obecnej nie można uznać za jej poprawne spolszczenie.
Sople	Małdyty	2	Zöpel	pruskie	--	ok. 1400 Sopelyn, Soplyn; 1419 Sopelen.
Surzyki Małe	Małdyty	2	Klein Sauerken	pruskie	--
Surzyki Wielkie	Małdyty	2	Groß Sauerken	pruskie	--	1304 Suriken, 1348 Surcken.
Szymonowo	Małdyty	2	Groß Simnau	pruskie?	--	1324 Symenow. Prawdopodobnie nazwa pruska (adideowana do im. Szymon, Simon), chociaż potrzebne dokładniejsze informacje etym.
Szymonówko	Małdyty	2	Klein Simnau	pruskie?	--	Patrz wyżej.
Wielki Dwór	Małdyty	5	Ankern	pruskie	Ankry	1358 Ankren, ok. 1400 Anckreyn. Nazwa pruskiego pochodzenia, zniweczona po wojnie. Leyding podaje spolszczoną formę Ankry, całkowicie intuicyjną.
Wilamowo	Małdyty	1	Groß Wilmsdorf	niemieckie	--
Wilamówko	Małdyty	1	Klein Wilmsdorf	niemieckie	--
Wodziany	Małdyty	2	Wodigehnen	pruskie	--	1350 Wodieyn.
Zalesie	Małdyty	3	Pfalsdorf	niemieckie	--
Zajezierze	Małdyty	3	Seegertswalde	niemieckie	--	1332 Sighardiswalde
Zduny	Małdyty	3	Bürgerhöfen	niemieckie	--	U Leydinga obocznie jako Miejska Wola - warte wprowadzenia? Dokładniejszym tłumaczeniem byłby "Miejski Dwór".
Bieniasze	Miłakowo	5	Banners	niemieckie	Benery	1346, 1352 Benern. Według Biolik nazwa pruskiego pochodzenia. Można by było więc pokusić się o jej spolszczenie.
Biernatki	Miłakowo	1	Bornädtken	polskie?	--
Boguchwały	Miłakowo	5	Reichau	niemieckie	Rychowo	U Leydinga intuicyjne, naturalnie brzmiące spolszczenie Rychowo (może nawet o jakiejś przedwojennej tradycji?). Lepsze to od nieuzasadnionej nazwy "Boguchwały".
Gilginia	Miłakowo	5	Gillgehnen	pruskie	Ilgajny	Do 1966 oficjalnie Gilginie. 1236 Ylien, Illigen, 1402-08 Ilgayn, Ilgeyn. Te zapisy pokazują dobitnie, że inicjalne G- jest w tej nazwie wtórne, toteż prononuję bardziej dokładne i systematyczne spolszczenie Ilgajny (Leydingowa forma "Ilin" jest zbyt zdegenerowana fonetycznie). Żeby było ciekawiej, formy Gilginie używa już Kohutek (tylko w odniesieniu do innej wsi - dzisiejszego Markowa w gm. Morąg [p.]), ale raczej nie uważałbym ją za ludową.
Głodówko	Miłakowo	5	Karneyen	pruskie	Karnajny	Pierwotnie: 1296 Tuseine, 1336 Thusieyn, 1350 Tussien, Tusieyn (...) ok. 1780 Tusseinen alias Karneyen. Obie nazwy pochodzenia pruskiego, po wojnie zniweczone.
Gudniki	Miłakowo	1	Gudnick	pruskie	--
Henrykowo	Miłakowo	2?	Heinrichsegen (?)	niemieckie	--	Nazwę niemiecką Heinrichsegen udało mi się ustalić wyłącznie na podstawie nienaukowych źródeł internetowych. Miejscowość nie widnieje na przedwojenych mapach niemieckich. Według (mało naukowych) opisów historycznych, miejscowość powstała w latach 30 XX w. jako osada robotnicza przy nowopowstałej fabryce włókienniczej. Niektóre źródła internetowe podają Henrykowo jako ekwiwalent niem. Gnuschkenhof, co jest błędem. Miejscowość Gnuschkenhof (po wojnie Gnuszyn), dzisiaj jest zatarta w granicach Miłakowa.
Janowo	Miłakowo	1	Schillings	niemieckie	--	Polska nazwa Janowo znana już przed wojną, współistniała z niemiecką (istniał również zniemczony wariant Janowen, wymieniany w spisie z 1820).
Kantalice	Miłakowo	1	Blumen	niemieckie	--	Pierwotnie: 1409 Kantels, 1411-19 Cantils. Nazwa pruska, przechowana w mowie ludności mazurskiej w spolszczonej formie Kantalice (1780 Cantelitzen). Dziś wieś ahistorycznie połączona z Pitynami, bez wyodrębnionej nazwy. Chyba przez wzgląd na historię, warto by ponownie wydzielić Kantalice, zwłaszcza że te historyczne miejscowości są wciąż od siebie dość wyraźnie oddzielone.
Klugajny	Miłakowo	2	Klogehnen	pruskie	--	1411-19 Claugeyn, 1427 Claugene.
Kłodzin	Miłakowo	5	Sackstein	pruskie	Saksztyn	1352 Saxtin, 1448 Sextin. Pruska nazwa, zniweczona po wojnie - należało ją spolszczyć.
Książnik	Miłakowo	2	Herzogswalde	niemieckie	--
Lekławki	Miłakowo	5	Schodehnen	pruskie	Skodajny	1427 Scodeyne, 1448 Schodene. Powojenna nazwa Lekławki wynika z pokutującego w starej literaturze, ale obecnie uważanego za błędne, utożsamienia zapisów Lekelauke, Leklawken (1305) z tą miejscowością. Współcześnie uważa się, że zapisy te odnoszą się do wsi Mikołajki w gm. Młynary. Ponieważ nazwa Schodehnen również ma pruskie pochodzenie, należało ją spolszczyć. Osada włączona do Warkałek, stąd trudno mi stwierdzić, czy jej nazwa wciąż funkcjonuje. Według Wikipedii osada jest opustoszała, jednak na obrazach satelitarnych wciąż widać jej zabudowania.
Miejski Dwór	Miłakowo	3	Henriettenhof	niemieckie	--
Mysłaki	Miłakowo	5	Prägsden	pruskie	Praksy	Niem. także Groß Prägsden. Nazwa pierwotna pruska, jednak trudna do zrekonstruowania, ze względu na niejednocznaczne zapisy hist.: 1411-19 Preywasyn, 1427 Prebesyn, 1448 (Gross)prebissen, 1579 (Kleinn) Preussen. Jednak na podstawie używanych w XVIII-XIX w. form Prächsen, Prägsen, można moim zdaniem utworzyć intuicyjne spolszczenie "Praksy" (podobnie u Leydinga - Praksewo, jednak z nieetymologicznym -ewo). Do tej wsi (lub okolic) odnosi się prawdopodobnie prus. nazwa Koytebrickyte (1305).
Mysłaki Małe	Miłakowo	5	Klein Prägsden	pruskie	Praksy Małe	Patrz wyżej.
Naryjski Młyn	Miłakowo	2	Narienmühle	hybryda (prus. + niem.)	--	Nazwa miejsc. pochodzi od jeziora Narie (niem Narien-See, 1337 Narge).
Niegławki	Miłakowo	2	Näglack	pruskie	--	1305 Naydelauken, 1339 Naydelauks.
Nowe Mieczysławy	Miłakowo	1	Neu Menzels	osobowe (słowiańskie)	--	Sąsiednia wieś Stare Mieczysławy dziś nie istnieje.
Pawełki	Miłakowo	2?	Paulken	niemieckie?	--	Potrzebne informacje dot. nazwy niemieckiej - czy nie jest to przypadkiem jakaś zniemczona nazwa pruska lub słowiańska? Leyding spolszcza jako Pólko.
Pityny	Miłakowo	2	Pittehnen	pruskie	--	1419 Pyttenen, 1543 Pitteynen.
Pojezierce	Miłakowo	5	Bobanden	pruskie	Pobądy	Pierwotnie: Trundele (1349), Trundel al. Papanden (1448), Pobanden (1539). Obie nazwy pruskiego pochodzenia, wcześniejsza pochodzi od niewielkiego jeziora Trądla (niem. Trundel-See), w pobliżu którego leży miejscowość. Po wojnie zniweczono pruską nazwę tej miejscowości, nadając ahistoryczną n. "Pojezierce". U Leydinga pojawia się spolszczenie Pobądki, co poprawiam na Pobądy (brak uzasadnienia dla sufiksu -ki).
Polkajny	Miłakowo	2	Polkehnen	pruskie	--	1402-08 Pulkaym, 1411-19 Polkayn.
Ponary	Miłakowo	1	Ponarien	pruskie	--	1337 Ponargen; 1371 Panarigen, Panarien; 1427 Panargen. Nazwa pochodzi od jez. Narie (p. też Naryjski Młyn, wyżej). Spolszczenie Ponary przedwojenne (może powstało przez podobieństwo do wileńskich Ponar).
Raciszewo	Miłakowo	5	Reichenthal	niemieckie	(Bogaczewo?)	Ze względu na pseudodzierżawczy charakter n. powojennej (sztuczny twór od słowiańskiego imienia Racisz), można by zastanowić się nad przywróceniem Leydingowego spolszczenia Bogaczewo (być może w formie zdrobniałej Bogaczewko, celem odróżnienia od Bogaczewa k. Morąga?). Tak czy inaczej, brak polskiej tradycji dla tej wsi.
Roje	Miłakowo	1	Royen	pruskie	--	1325 Rogin, 1388 Rogen, 1473 Roygen. Nazwa pruska, spolonizowana jako Roje jeszcze przed wojną (n. znana w SGKP).
Różnowo	Miłakowo	2?	Rosenau	niemieckie	(Roznowo?)	Gwarowo: Roznovo (w NMP). Trudno mi stwierdzić, na ile jest to przedwojenna forma. Raczej brak starego polskiego osadnictwa w okolicy.
Rycerzewo	Miłakowo	2	Ritters	niemieckie	--
Sąglewo	Miłakowo	2	Sanglau	pruskie	--	Nazwa o dwóch starych pruskich nazwach: 1354 Remunendorf, 1427 Remonykame, 1448 Remekaym (jak widać, forma z prus. suf. -kaims współistniała z formą na niem. -dorf) oraz Sangelis (1531), Sangelauck (1543), Sengelau (1570). Ostatecznie to ta druga nazwa (dawniej z wahaniami w sufiksie) stała się podstawą nazwy znanej obecnie.
Stare Bolity	Miłakowo	2	(Alt) Bolitten	pruskie	(Bolity)	Człon Stare można teoretycznie pominąć. Miejscowość Nowe Bolity obecnie nie istnieje, a ponadto już przed wojną często pomijano w tej nazwie człon "Alt".
Stolno	Miłakowo	2	Stollen	pruskie	--	U Chojnackiego i Kohutka Stoły, ale brak we wcześniejszych źródłach, raczej nie jest to ludowa tradycja warta wprowadzenia.
Trokajny	Miłakowo	2	Groß Trukainen	pruskie	--
Warkałki	Miłakowo	5	Hartwich	niemieckie	Boldajny	Pierwotnie: Baldeyn (1337). Pierwotna nazwa wsi była więc tożsama z nazwą jeziora Boldajny (niem. Boldehnen-See, unikać niepoprawnej nazwy "Jezioro Warkalskie"!), w pobliżu którego znajduje się miejscowość. Nazwa ta jest oczywiście pruskiego pochodzenia i warto ją przywrócić, w miejsce nadanej przez KUNM nazwy "Warkałki" (która nawiązuje do pobliskiej wsi Warkały [p. niżej], również o pruskiej nazwie. Jednak ta nowa n. relacyjna jest kompletnie ahistoryczna).
Warkały	Miłakowo	2	Workallen	niemieckie	--	1379 Warekallen, 1398 Warkallen.
Warny	Miłakowo	2	Warnenhof	hybryda (prus. + niem.)	--
Wojciechy	Miłakowo	5	Gartenpungel	pruskie	Gartelpąg	1300-03 Gartelpangel, 1323 Gartilpunge. Nazwa pruskiego pochodzenia. Trudna do spolszczenia, jednak lepsze najbardziej nieudolne spolszczenie n. pruskiej od chrztu nazewniczego.
Bagieńsko	Miłomłyn	4	Baginsken	polskie	Bagińskie	Nazwa w latach 1938-45: Bürgersee Pierwotną formą zdaje się być Bagińskie, od nazw. Bagiński. W takiej formie również w tradycji przedwojennej (istniał też wariant Bagieńskie). Dzisiejsza forma jest już jakimś powojennym przeinaczeniem.
Boguszewo	Miłomłyn	1	Bogunschöwen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ilgenhöh. Dawniej też: Szur, Szczur (gw. Šur), Piker. Nazwa Sz(cz)ur polska lub niemiecka (od dolnoniem. schur "miejsce wolne, przykryte"), notowana od XVII w. Wariant Piker, poświadczony w Tece Toruńskiej niejasny (pruskie?).
Bynowo	Miłomłyn	1	Bienau	niemieckie?	--	Dawniej też: Binowo (tak do dziś w gwarze). Pierwotnie niem. Hayn (1324), dosł. "gaj". Gwarowo: Bˊinovo.
Dębinka	Miłomłyn	2	Schönaich	niemieckie	--
Faltyjanki	Miłomłyn	1	Faltianken	polskie	--	Zapis gw. Faltïjankˊi. Faltyjan to prawdopodobnie mazurska wariacja imienia Walenty.
Gil Mały	Miłomłyn	1	Klein Gehlfeld	hybryda (prus. + niem.)	--	Patrz niżej.
Gil Wielki	Miłomłyn	1	Groß Gehlfeld	hybryda (prus. + niem.)	--	1344 Geylenvelde. Nazwa pochodzi od n. jeziora Gil Wielki (niem. Groß Gehl-See; 1311-15 Gailen, Geile), pruskiego pochodzenia.
Glimy	Miłomłyn	4	Skapenwald	hybryda (prus. + niem.)	Glinki albo Skap	Oboczna n. niem. Glimmen. Przed 1996 r. osada ta nosiła nazwę Gliny, mimo że KUNM ustaliła postać Glimy. Urzędowa zmiana z 1996 r. jest więc de facto wprowadzeniem w życia ustalenia KUNM. Obecna n. Glimy zdaje się być fałszywą repolonizacją niem. formy Glimmen, która prawdopodobnie pochodzi z polskiego i powinna brzmieć Glinki (1875 Glinken). Zaś równoległa n. niem. Skapenwald jest tożsama z nazwą lasu Skapenwald (1595 Scappen), pruskiego pochodzenia. Polska nazwa tego lasu to Skop (urz.) lub Skap (lud.).
Kamieńczyk	Miłomłyn	3	Holstein	niemieckie	--	Według Biolik n. Kamieńczyk jest przeniesiona przez osadników z Mazowsza. Chodzi tu chyba o osadników powojennych, gdyż nie znajduję żadnego przedwojennego potwierdzenia tej nazwy.
Karnitki	Miłomłyn	2	Klein Karnitten	pruskie	(Karnity Małe)	Osobiście uważam, że tego typu nazw pruskich nie powinno się zdrabniać, brzmi to dość nienaturalnie. Poprawniejsza więc byłaby forma Karnity Małe. Jednak, wobec braku tradycji, może niech zostanie jak jest.
Karnity	Miłomłyn	2	Groß Karnitten	pruskie	--	1347 Motho al. Carnithen. Wieś miała więc pierwotnie dwie oboczne n. pruskie.
Kukła	Miłomłyn	1	Althütte	niemieckie	--	Ludowa polska nazwa Kukła (poprawniej może Kukla? Tak w Tece Toruńskiej i spisie z 1820, o ile to nie objaw zniemczenia) istniała obocznie do niemieckiej Althütte. Wariant oboczny w PRNG: Budziska. Unikać tej nazwy jako ahistorycznej.
Ligi	Miłomłyn	1	Liegen	pruskie	--	1400 Lygen.
Liksajny	Miłomłyn	1	Nickelshagen	niemieckie	--	Polska forma Liksajny (pruskiego pochodzenia) pojawia się w niemieckim spisie z 1820 r. (w grafii Lixayni). Forma ta bez wątpienia ma związek z położoną nieopodal wsią Likszany (p.) w obecnej gm. Zalewo. Trudno stwierdzić, czy mamy tu do czynienia z pomyłką, czy rzeczywistym przeniesieniem nazwy. Brak jakiejkolwiek innej polskiej tradycji nie pozwala zweryfikować tego dylematu, więc niech zostanie jak jest, chociaż rozróżnienie pomiędzy formami Likszany i Liksajny wydaje się sztuczne (są to bez wątpienia warianty tej samej nazwy). Leyding stosuje dookreślenie Liksajny Jeziorne (dla odróżnienia od Likszan, które nazywa też Liksajnami).
Liwa	Miłomłyn	1	Bieberswalde	niemieckie	--	Nazwa polska, istniejąca obocznie do niemieckiej (przynajmniej od XVIII w.), pochodzi od nazwy rzeki Liwa (staropruskiego pochodzenia).
Lubień	Miłomłyn	5	Grünort	niemieckie	Liwno	Oboczna n. niem. Lieben. Stąd nazwa powojenna. Jednakże, z powodu pochodzenia tej nazwy od prus. hydronimu Liwa, należałoby ją oddać wierniej, zachowując źródłosłów. Nazwa śluzy Zielona, położonej na obszarze tej wsi, utrwala przejściowe spolszczenie nazwy niem. Grünort, używane krótko po wojnie.
Majdany Małe	Miłomłyn	1	Klein Altenhagen	niemieckie	--	Dawniej też: Małdajny, Majdajny Małe, Majdanki. Przez pierwszych kilka lat po wojnie obowiązywała oficjalnie forma Majdajny Małe. Po więcej wyjaśnień: patrz niżej.
Majdany Wielkie	Miłomłyn	1	Groß Altenhagen	niemieckie	--	Dawniej też: Małdajny, Majdajny. Ludność mazurska zachowała genetycznie starszą, pruską nazwę tych dwóch wsi (co ciekawe, zaświadczoną dopiero od XIX w., jedynie w polskim kontekście. Dla porównania, forma niemiecka znana jest już od XIV w.), początkowo jako Małdajny, co następnie uległo ewolucji do postaci Majdany (zapewne pod wpływem rzeczownika pospolitego majdan). Forma Majdajny (używana przez Kętrzyńskiego, a następnie wprowadzona oficjalnie przez KUNM) jest albo formą przejściową, albo sztuczną restytucją prus. sufiksu -ajny. Taka forma obowiązywała oficjalnie przez parę pierwszych lat po wojnie, aż została wyparta przez ludową formę Majdany (Wielkie, Małe). Zapis gwarowy: Mau̯doi̯nï. Autorzy NMP odnoszą tę formę do Małdyt, ale to chyba błąd.
Malinnik	Miłomłyn	3	Amalienruh	niemieckie	--
Ostrów Wielki	Miłomłyn	1*	Groß Werder	niemieckie	(Ostrów)	W spisie z 1820 r. po prostu Ostrów. Miejscowość Klein Werder nie istnieje (nie istniała już przed wojną), toteż dookreślenie wydaje się być lekko zbyteczne.
Piławki	Miłomłyn	4	Pillauken	pruskie	Piluk	1341 Pelukin, 1363 Pylawkin. Forma Piławki, wprowadzona przez KUNM, jest oczywiście systematycznym przyjęciem oryginalnej n. pruskiej (z regularnym sufiksem -ławki), jest ona jednak niezgodna z przedwojenną ludową tradycja. Przedwojenne źródła dość zgodnie nazywają tę miejscowość Piluk (dane Leydinga [z tomu I i II] wskazują też na formę Piłuk).
Rogowo	Miłomłyn	4	Hornsberg	niemieckie	Oręcbark	W Tece Toruńskiej: Ornsberk, u Leydinga: Oręcbark. Forma Leydinga jest prawdopodobnie dalszą ewolucją. Należałoby przywrócić tę ludową formę, w miejsce obecnej (oddającej częściowo znaczenie n. niem., ale powojennej).
Skarpa	Miłomłyn	4?	Skerpen	pruskie	Szkarpy (?)	1348 Skerpyn, 1392 Skorpin, 1400 Scarpen. Nazwa pochodzenia pruskiego. Leyding i zapisy gwarowe potwierdzają formę ludową Szkarpy (u Chojnackiego sing. Szkarpa). Wydaje mi się więc, że przyjęta po wojnie przez KUNM forma Skarpa przeczy ludowej tradycji (jest wyrównana do ap. skarpa) i warto by tę nazwę naprostować. Gwarowo: Škarpy.
Tarda	Miłomłyn	1	Tharden	pruskie	--	Niem. oboczne Thardenkrug. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora Tarda (1595 Tharn See).
Wielimowo	Miłomłyn	6	Wilmsdorf	niemieckie	Stromżyk	Oboczna n. niem. Sturmsee. W XV-XVII w. Halbe Hube (dosł. "pół włóki") Historyczna n. polska, jak i wariantywna niemiecka, pochodzą od pobliskiego jeziorka Sturm-See (pol. Stromżyk). Jest to prawdopodobnie adideowana nazwa pruska. Po wojnie niestety zignorowano fakt istnienia ludowej polskiej nazwy wsi i uchwalono nową, ahistoryczną Wielimowo. Również jezioro nosi dziś nazwę Wielimowskie (wg ustaleń KUNM Strumyk, co chyba też jest sztucznością lub przeinaczeniem). Należy w trybie pilnym, zarówno wsi jak i jezioru przywrócić prawowitą, ludową polską nazwę Stromżyk. Gwarowo: Strůmž́ik.
Winiec	Miłomłyn	5	Winkenhagen	hybryda (prus. + niem.)	Winki	Pierwszy człon n. niem. uchodzi za pruski (być może tożsamy z nazwą wsi Wynki w gm. Łukta). Uważam, że można było ten źródłosłów oddać wierniej. Obecna forma Winiec, podobnie jak Leydingowy Wikowiec czyni to niedokładnie.
Wólka Majdańska	Miłomłyn	3	Charlottenhof	niemieckie	--	W potocznym powojennym użyciu forma Karolewo (w pewien sposób oddająca znaczenie n. niem., pochodzącej od im. Charlotte = Karolina). Chyba jednak nie jest to nic wartego wprowadzenia.
Zalewo	Miłomłyn	1	Sallewen	pruskie (spolonizowane)	--	Gwarowo: Zålevo
Zatoka Leśna	Miłomłyn	3	Thorchen	niemieckie?	--	Do 1996 oficjalnie Zatoka. Taką postać ustaliła również KUNM. Niewykluczone, że dookreślenie "Leśna" zostało dodane dla odróżnienia od osady Zatoka, stanowiącej dziś część Miłomłyna (p. wyżej). U Leydinga: Bramka. Jeśli n. niem. pochodziłaby od Tor "brama", to byłoby to dosłowne tłumaczenie.
Ziemaki	Miłomłyn	3	Goldsberg	niemieckie	--
Anin	Morąg	2	Annenhof	niemieckie	--
Antoniewo	Morąg	2	Antonienhof	niemieckie	--
Bartężek	Morąg	5	Bärting	pruskie	Bartąg	Nazwa pochodzi od n. jeziora Bartężek (niem. Bärting-See, 1340 Berting). Obecna, zdrobniona forma Bartężek chyba służy odróżnieniu od nazwy jeziora (a także wsi) Bartąg na Warmii. Jednak sama w sobie nie ma uzasadnienia historycznego - poprawna forma nazwy powinna brzmieć Bartąg.
Bogaczewo	Morąg	3	Güldenboden	niemieckie	--
Borzymowo	Morąg	5	Abrahamsheide	niemieckie	Abramówka	Nazwa wariantowa (wg Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych): Abramówka. Ta potocznie używana forma stanowi tłumaczenie oryginalnej nazwy niemieckiej i wydaje się warta wprowadzenia w miejsce ahistorycznego, pseudosłowiańskiego chrztu KUNM "Borzymowo".
Bożęcin	Morąg	2	Groß Gottswalde	niemieckie	--
Bramka	Morąg	2	Himmelforth	niemieckie	--
Chojnik	Morąg	6	Hagenau	niemieckie	Hajnowo
Dobrocinek	Morąg	3	Neu Bestendorf	niemieckie	--
Dury	Morąg	2	Döhringshof	niemieckie	--	Potocznie też: Darynowo (taki wariant podaje PRNG).
Dworek	Morąg	2	Inrücken	niemieckie	--	Oboczna n. niemiecka: Gütchen. Stąd powojenna n. polska.
Gubity	Morąg	2	Gubitten	pruskie	--
Gulbity	Morąg	2	Golbitten	pruskie	--
Jędrychówko	Morąg	2	Heinrichshof	niemieckie	--	Nazwa nawiązuje do stpol. Jędr(z)ych = Henryk. Zdrobnienie chyba służy odróżnieniu od licznych w regionie miejscowości o nazwie Jędrychowo.
Jurecki Młyn	Morąg	2	Georgenthalermühle	niemieckie	--
Jurki	Morąg	2	Georgenthal	niemieckie	--
Kadzianka	Morąg	3	Vogelgesang	niemieckie	--
Kalnik	Morąg	5	Kahlau	pruskie	Kalewo	1400 Kalow, 1402-08 Calaw. Nazwa pruskiego pochodzenia, obecna forma pol. jej nie oddaje. Lepszy jest podawany przez Leydinga wariant Kalewo. Z kolei widniejąca na mapie z 1945 roku (której nazewnictwo opracowywali Rospond i Olszewicz) forma Kaliany jest chyba mało wartościowa.
Kamionka	Morąg	2	Steinsdorf	niemieckie	--
Kępa Kalnicka	Morąg	3~5	Wilhelmsthal	niemieckie	Kępa Kalewska	Zmiana drugiego członu jest konsekwencją zmiany Kalnik na Kalewo, nie wynika ona z historii.
Kretowiny	Morąg	5	Kranthau	pruskie	Krętowo	1448 Kranthaw al. Pelisten, 1540 Kranthaw. Nazwa pruska (oboczna również). Obecna forma jest jej bastardyzacją (Leydingowa forma Krańcowo jest również niedokładna). Najrozsądniejszym spolszczeniem byłoby Krętowo, taka forma zresztą pojawia się w okresie zaraz po wojnie.
Królewo	Morąg	5	Königsdorf	niemieckie	Molzy	Pierwotnie: 1361 Mulsen, Molsen. Nazwa pruska (zapewne etymologicznie tożsama z n. wsi Molza w gm. Łukta), funkcjonowała (obocznie do obecnej) aż do XVIII wieku. Wobec braku polskiej tradycji, należało utrwalić pierwotną nazwę pruską, nie spolszczać niemiecką.
Kruszewnia	Morąg	2~3	Krausenhof	niemieckie	--	Leydingowa postać Kruzówko wydaje się naturalniejsza. Może warte wprowadzenia (może lepiej w formie Kruzowo, nie widzę bowiem tutaj motywacji dla zdrobnienia)?
Kudypy	Morąg	2	Kuhdiebs	pruskie	--	1540 Kodybis. Nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia, zapewne tożsama z nazwą wsi Kudypy w gm. Gietrzwałd. Z etymologią niemiecką (niby "Krowokrady") się nie zgadzam (podważa ją choćby najstarszy zapis).
Lubin	Morąg	5	Louisenthal	niemieckie	Lowizówka	U Leydinga Lowizówka, co wydaje się być naturalną adaptacją n. niem. Na pewno jest to lepsza nazwa od nieuzasadnionej Lubin.
Lusajny Małe	Morąg	4	Klein Luzeinen	pruskie	Lucejny Małe	Patrz też: Lusajny (gm. Łukta).
Łączno	Morąg	4	Wiese	niemieckie	Łąka	Przed wojną jako Łąka. Dzisiejsza forma, chociaż oczywiście wciąż zachowuje źródłosłów oryginału, jest już tworem powojennym.
Maliniak	Morąg	5	Schertingswalde	hybryda (prus. + niem.)	Skiertąg	Oboczna n. niem. Kämmersdorf (stąd oboczny wariant pol. Komorowo, funkcjonujący krótko po wojnie). Nazwa niem. pochodzi od jeziora Skiertąg (Scherting-See), pruskiego pochodzenia. Źródłosłów ten należało więc zachować. Wobec tego, że jakiekolwiek słowotwórstwo od Skiertąg brzmiałoby w jęz. polskim sztucznie, nazwę należałoby ustalić tożsamie z nazwą jeziora. Powojenna nazwa tej wsi pochodzi od pobliskiego jeziorka Molajny (niem. Molainen-See, 1331 Moleyn), którego pierwotną pruską nazwę powojenni osadnicy przekręcili do postaci "Maliniak". Obecnie w obiegu obie nazwy jeziora funkcjonują wymiennie.
Markowo	Morąg	3	Reichertswalde	niemieckie	--	Ciekawą formę dla tej wsi podaje Kohutek: Gilginie Małe, która jest dość oczywistym nawiązaniem do położonej nieopodal wsi Gilginia (daw. Gilginie, niem. Gillgehnen), dziś w gm. Miłakowo (p. tam), której (żeby było śmieszniej) Kohutek nie notuje wcale. Jest to jedyny znany mi przykład użycia formy "Gilginie" przed ustaleniami KUNM (nawet Leyding tej formy nie używa - ma Ilin dla Gilgini) i trudno mi stwierdzić, na jakiej zasadzie Kohutek odniósł taką nazwę do tej wsi (stare niemieckie źródła co prawda notują folwark o nazwie Klein Gillgehnen, ale ze spisów Goldbecka wynikałoby, że to zupełnie inna miejscowość niż obecne Markowo. Folwark ten w XX w. już nie istniał). Wydaje się więc, że jest to omyłka (których w słowniku Kohutka bynajmniej nie brakuje), ale wyjątkowo ciekawa ze względu na użycie formy nazwy, którą dotychczas uważałem za twór KUNM.
Morzewko	Morąg	5	Mahrau	pruskie	Marzewo (Morąskie)	1402-08 Maraw. Forma obecna jest zdrobniona celem odróżnienia od Morzewo (ob. Marzewo w gm. Pasłęk). I tę formę również konsekwentnie należałoby naprostować na Marzewo. O ile zastosowanie zdrobnienia jest tutaj dość zrozumiałe (ryzyko pomyłki z podpasłęckim Marzewem), to jednak wolałbym go tu nie stosować, aby nie zaburzać morfologii tej pruskiej nazwy. Ponieważ przed wojną stosowano czasami dookreślenie Mahrau bei Mohrungen, można by nazwać tę wieś Marzewem Morąskim.
Niebrzydowo Małe	Morąg	5~6	Klein Hermenau	osobowe (niemieckie?)	Hermenowo Małe	Patrz niżej.
Niebrzydowo Wielkie	Morąg	5~6	Groß Hermenau	osobowe (niemieckie?)	Hermenowo Wielkie	Istnieje przypuszczenie (podawane przez autorów NMP), że nazwa pierwotna jest tworem polskim i pierwotnie brzmiała Hermenowo (byłaby to wówczas polska nazwa utworzona na bazie germańskiego imienia). Świadczyć mogłoby o tym dość "nieniemieckie" użycie sufiksu -au. Zważywszy na to, a także na użycie spolszczenia Hermanowo dla tej wsi u Kohutka, można śmiało pozbyć się ahistorycznego chrztu "Niebrzydowo".
Nowy Dwór	Morąg	2	Neuhof	niemieckie	--
Obuchowo	Morąg	1	Obuchshöfchen	hybryda (pol. + niem.)	--
Piłąg	Morąg	2	Pfeilings	pruskie	--
Plebania Wólka	Morąg	2	Pfarrsfeldchen	niemieckie	--
Prętki	Morąg	3	Friedrichsfelde	niemieckie	--
Prośno	Morąg	5	Pörschken	pruskie	Pierzki	Pierwotna nazwa wsi pochodzi od pobliskiego jeziora, zwanego Prośno (n. urz.) lub Pieszkowo (niem. Pörschken-See). Leyding Pierzkowem (obecnie używana pisownia przez -sz- jest nieetymologiczna) nazywa również tę wieś. Uważam, że nazwę tę należałoby poprawić, poprzez usunięcie nieetymologicznego sufiksu -owo (niezgodnego z pruskim oryginałem).
Raj	Morąg	2	Paradies	niemieckie	--	U Leydinga również adaptacja fonetyczna jako Paradyż. Dawniej dwie miejscowości Groß Paradies i Klein Paradies, które przed XIX wiekiem uległy scaleniu. Zastanawiające są zapisy Padis, Padys (1372), Nuwen Padis (1386), Grosepadis, Cleynepadis (1427). Można by się w nich doszukiwać pruskiego początku (co zresztą czyni Powierski w jego monografii Pasłęka, jednak jego wywody etymologicznie ogólnie trącą fantastyką), chociaż autorzy NMP się do nich w żaden sposób nie odnoszą, najwyraźniej uważając je za zniekształcone.
Rogowo	Morąg	2	Eckfeld	niemieckie	--
Rolnowo	Morąg	2	Rollnau	pruskie	--	1402-08 Rulnaw.
Ruś	Morąg	1	Reußen	niemieckie?	--	Dawniej też: Ruski (u Chojnackiego). 1334 Rusche Gotswald. Nazwa trudna do objaśnienia.
Silin	Morąg	2 (5?)	Sillehnen	pruskie	(Silajny?)	Sądząc po formie niem., systematyczniejszym spolszczeniem byłoby Silajny, ale potrzebna jest dokumentacja.
Słonecznik	Morąg	2	Sonnenborn	niemieckie	--	Przez długi czas niesłusznie identyfikowano z tą wsią prus. zapis Surkapurn (1315), stąd funkcjonująca wkrótce po wojnie spolszczona forma Sorkobór. Błąd ten pokutuje do dziś - powielają go np. autorzy NMP. Niemniej, nowsze badania uważają, że zapis ten odnosi się do okolic wsi Bartno w gm. Małdyty (p. wyżej).
Stabuniki	Morąg	5	Stobnitt	niemieckie	Stabunity	1448 Stabonithen, 1531 Stibenithen. Jak widać, ta pruska nazwa od samego początku miała sufiks -īt. Przyjęta przez KUNM forma Stabuniki z suf. -ik jest więc zwyczajnie niepoprawna etymologicznie. Być może wynika z niewłaściwego odniesienia do tej wsi zapisów typu Stabuniken, Staboniken, które odnosiły się do wsi Stabunity w gm. Lidzbark Warmiński (zob. tam). Niewykluczone nawet, że dokonano pomyłki przy przyporządkowywaniu nazw polskich do niemieckich odpowiedników i nazwę Stabuniki miała otrzymać wieś pod Licbarkiem. Tak czy inaczej, warto to naprostować.
Strużyna	Morąg	3	Silberbach	niemieckie	--
Szczuplinki	Morąg	3	Hechtwinkel	niemieckie	--
Szymanowo	Morąg	2	Simonetti	osobowe	--	Nietypowa nazwa niem. upamiętnia właściciela majątku, Ernsta Simonettiego (zm. 1829).
Tątławki	Morąg	5	Tomlack	pruskie	Tomławki	1600 Domlaucken. W formie uchwalonej przez KUNM osnowa Tąt- chyba wynika z próby wywodu od lit. n.os. Tuntys, tuntas "gromada, tłum", tuntuoti "przechadzać się, dreptać". Materiał źródłowy nie daje jednak podstaw do takiej interpretacji, dlatego też postuluję powrót do używanej przez Leydinga formy Tomławki.
Wenecja	Morąg	1	Venedien	pruskie	--	Oboczna n. niem. Venedig (już od XV wieku). 1332 Venedien, 1336 Venedie. Nazwa uważana za oryginalnie pruską, w pol. i niem. adideowana do nazwy Wenecji.
Wilnowo	Morąg	1	Willnau	niemieckie?	--	1400, 1402-08, 1445-49 Wildenaw. Zapisy historyczne wskazują więc na pierwotną n. niemiecką Wildenau, być może nazwiskowego pochodzenia, z czasem uproszczoną do posaci Willnau. Postać spolszczona Wilnowo znana Chojnackiemu.
Wola Kudypska	Morąg	1*	Wolla	pruskie	(Wola)	Oboczna n. niem: Christalken (potrzebna etymologia). Drugi człon obowiązującej nazwy jest dookreśleniem, dodanym po wojnie. Nie jest on oryginalną częścią nazwy (tak jak np. w przypadku nazwy wsi Rychnowska Wola).
Worytki	Morąg	2~5	Klein Woritten	pruskie	(Woryty Małe)	Tego typu nazw pruskich lepiej nie zdrabniać. Z drugiej strony, brak tradycji.
Woryty Morąskie	Morąg	2*	Woritten	pruskie	(Woryty)	1324 Wiriten, 1349 Wyrthyn. Identyfikacja tych zapisów z tą wsią jednak niepewna.
Zawroty	Morąg	5	Schwenkendorf	hybryda (prus. + niem.)?	Swonkowo	Krótko po wojnie i u Leydinga: Swonkowo. 1402-08 Swenkendorf. Otrębski uważa osnowę Schwenken- za staropruską (porównuje do n. m. Świękity i n. os. Swencke). Oznaczałoby to, że nazwanie przez KUNM tej wsi Zawrotami (niby od niem. schwenken - obracać, zawracać) było błędem. Postuluję więc powrót do formy Swonkowo jako autentycznie zaistniałej i dość naturalnie derywowanej od n. niemieckiej, chociaż wobec pruskiego pochodzenia nazwy (o ile Otrębski ma rację), można byłoby się pokusić o dokładniejsze spolszczenie rdzenia.
Zbożne	Morąg	3	Gottesgabe	niemieckie	--
Złotna	Morąg	2	Goldbach	niemieckie	--
Żabi Róg	Morąg	5	Horn	niemieckie	Złoty Róg	Pierwotnie niem. Güldenhorn (1340-43 Guldinhorn, 1402-08 Goldenhorn). Z czasem pierwszy człon odpadł, chociaż jeszcze pod koniec XVIII w. nazwa pierwotna jest wymieniana jako oboczna w spisie Goldbecka. Początkowo po wojnie używana była spolszczona forma Złoty Róg, zgodna z najstarszą n. niemiecką. Jeżeli wierzyć przesiedleńczym legendom, to nazwa ta została zmieniona na "Żabi Róg", gdyż wywoływała "burżuazyjne" skojarzenia. Formę Żabi Róg miałyby motywować żaby, licznie zamieszkujące pobliskie jezioro (dzisiaj zwane również Żabim, ale poprawniejsza jego nazwa to Róg - niem. Horner See [od tej wsi]). Nie jest to jednak nazwa historycznie poprawna. Biorąc pod uwagę to i jej "cenzorski" charakter, chyba warto wrócić do wierniejszej historycznie formy Złoty Róg, trzymając się przy tym tradycji pierwszych powojennych osadników.
Bałcyny	Ostróda	1	Balzen	pruskie	--	1340 Baltzan, 1347 Balczan. Zapis gwarowy: Bou̯cini, do Bau̯cin.
Bednarki	Ostróda	1	Bednarken	polskie	--	Dawniej też: Bednarkowo, Bednarka (gw. Bednorka, do Bednorki). Pierwotnie: Salken (1352). Nazwa genetycznie pruska, przejęta od jeziora Sałk (zwanego dziś także Jeziorem Francuskim, z niem. Franzosen-Teich - unikać tej nazwy jako wtórnej). Biolik przytacza też zapis Binaken (1352) - pruskie lub zniekształcone.
Brzydowo	Ostróda	1	Seubersdorf	niemieckie	--	Zapis gwarowy: Břẹ́dovo -va. Nazwa pol. spolszcza n. niemiecką, prawdopodobnie wcześniejszą formą było *Zebrzydowo (Zebrzyd to staropolska wersja niem. imienia Zygfryd = Seyfried, Seibert), co uległo skróceniu wskutek fałszywej dekompozycji (Zebrzydowa > ze Brzydowa). Najstarsze zapisy n. niemieckiej - 1332 Syvertisdorf, 1348 Siffridtsdorf.
Buńki	Ostróda	1	Bunkenmühle	hybryda (prus. + niem.)	--	1413 Bonyken, 1477 Punicken Mühle. Nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia, chociaż istnieją też wywody z pol. Oboczna nazwa w PRNG: Smolarnia. Unikać jako ahistorycznej.
Cibory	Ostróda	1?	Lehmannsgut	niemieckie	(Cibora?)	Dawniej też Lemanki, Lemany. W przedwojennych polskich źródłach jako Lemanki, Lemany. Niemniej, zapis Ciborra ze spisu z 1820 r., a także niem. nazwa jeziora Cibory (niem. Zibora-See, ludowo zwanego "Morlinek" lub "Ciborowe"), prawdopodobnie przeniesiona od n. miejscowej, dają uzasadnienie nazwie obecnej (choć sądząc z zapisu z 1820, chyba było to pierwotnie femininum?). Prawdopodobnie nazwy istniały obocznie.
Czarny Róg	Ostróda	3?	Grünortspitze	niemieckie	--	W powojennym nieoficjalnym użyciu nazwa Szpic, oddająca ostatni człon n. niemieckiej. Nazwa oficjalna jest ahistoryczna, być może nawiązuje do pobliskiego Jeziora Czarnego.
Czerwona Karczma	Ostróda	1	Rothekrug	niemieckie	--	Oboczna nazwa według PRNG: Fiugajny. Została ona przeniesiona od położonej nieopodal, nieistniejącej dziś leśniczówki Fiugajny (niem. Figehnen, 1588 Figeinen), której teren obecnie mieści się w granicach administracyjnych Ostródy. Jest to oczywiście stara nazwa pruskiego pochodzenia, jednak przynależąca innej miejscowości, dlatego nie zalecałbym jej używania w odniesieniu do Czerwonej Karczmy.
Czyżówka	Ostróda	5	Katharinenhof	niemieckie	Katarzynka	Według ustaleń KUNM: Zabłocie. Oboczna nazwa, notowana w PRNG i na mapach: Katarynka. Chociaż ustalona przez KUNM nazwa to Zabłocie, to nie wiedzieć czemu w późniejszym okresie przylgnęła do tej osady nazwa Czyżówka, którą wg zamierzeń KUNM miała nosić leśniczówka Schießgarten, położona na północ od Barkfredy (Samborowa) nad Jeziorem Drwęckim. Jest to więc nazwa przynależąca innej miejscowości (która dzisiaj stanowi część nadleśnictwa Drwęca - zob. Drwęca w pow. iławskim). Według innych danych, Zabłocie i Czyżówka (pot. Katarynka) to dwa różne obiekty, położone obok siebie. Taki stan rzeczy jest również ahistoryczny i wynika z jakiegoś niezrozumiałego podziału dawnej osady Katharinenhof. Najlepiej byłoby oba te obiekty ponownie zjednoczyć pod wspólną nazwą Katarzynka (taką formę dla Katharinenhof podaje Leyding - choć przedwojennej polskiej nazwy brak, to wydaje się lepsza od potocznej, wykolejonej znaczeniowo formy "Katarynka"), która dobrze oddaje historyczną nazwę tego miejsca. W ten sposób usuwamy z mapy kolejną nazewniczą pomyłkę.
Durąg	Ostróda	1	Döhringen	niemieckie	--	1328 Duringe, w XIV-XV w. niem. Döhringswalde. Nazwa niem., od nazwiska założyciela. Dawniej też: Duryng.
Dziadyk	Ostróda	1	Dziadek	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1877-1945: Greisenau. Dawniej też: Dziadek, Dziadygi (zapis gwarowy: ʒ́adigi). 1430 Zadeke, Szadeck, XV w. Sadeke, Czadeke. Mamy tu więc do czynienia z pierwotną nazwą pruską (rekonst. *Sadiks?), przejętą przez język polski, gdzie nagłosowe S/Z- wyewoluowało w Dź- (rozwój analogiczny jak w Działdowo < prus. Saldawa, niem. Soldau lub Dziarny = niem. Seehren), przez co nazwa została skojarzona z ap. dziadek. Bardzo osobliwy przykład ewolucji nazwy. Z tą wsią (lub jej okolicą) prawdopodobnie łączy się pruska nazwa Joduthen (1328).
Gąski	Ostróda	1	Gensken	polskie	--	W PRNG wariant oboczny: Gąsiory. Unikać tej formy jako ahistorycznej.
Gierłoż	Ostróda	1*	Preußisch Görlitz	pruskie?	(Gierłoż Pruska)	Dawniej też: Gierłoża. Przed wojną z dookreśleniem: Pruska (obocznie istniała też postać Deutsch Görlitz), który odróżniał ją od sąsiedniej wsi Gierłoż Polska (obecnie w gm. Lubawa - miejscowość nieujęta w spisie, gdyż przed wojną znajdowała się w granicach RP). Po wojnie usunięto ten człon z przyczyn politycznych (zacieranie nazwy Prusy i pamięci o niej), więc uważam, że należy go przywrócić. W potocznym użyciu także Gierłoż Niemiecka (taki wariant notuje PRNG). Taki wariant mógł ukształtować się w czasach międzywojennych, kiedy Gierłoż Polska i Gierłoż (Pruska) sąsiadowały zza miedzy - ta pierwsza po stronie polskiej, zaś druga po stronie niemieckiej (wschodniopruskiej). Niemniej, z przyczyn historycznych lepiej powrócić do określenia "Pruska". Pochodzenie nazwy niejasne, prawdopodobnie jest to jednak nazwa pruska, związanej z hydronimem Gryźlina al. Gizela (1303 Griselanos, 1338 Grisla) - rzeka ta przepływa przez wieś. Zapis gwarowy: Geru̯uš, do Geru̯ožï.
Nowa Gierłoż	Ostróda	1*	Neu Görlitz	pruskie?	--	Patrz wyżej.
Giętlewo	Ostróda	1~4	Güntlau	pruskie	--	1398 Gunthyn, 1412 Guntlen. Nazwa pochodzenia pruskiego. Zapis gwarowy: Gintu̯ovo, Gintlevo. Forma Gintlewo byłaby więc bardziej zgodna zarówno z mową ludu, jak i z większością źródeł przedwojennych. Z drugiej strony, postać Giętlewo też zdaje się mieć umocowanie historyczne (spis z 1820 przekazuje: Gętlewo).
Glaznoty	Ostróda	1	Marienfelde	niemieckie	--	Pierwotnie: 1332 Glausotin alias Merginvelde. Mamy tu więc dwie nazwy (pruską i niemiecką), istniejące obocznie od zarania dziejów. Nazwa pruska zachowała się w mowie Mazurów w formie Glaznoty.
Górka	Ostróda	2	Bergheim	niemieckie	--
Grabin	Ostróda	1	(Groß) Gröben	pruskie?	--	1325 Grobin. Nazwa o nie do końca jasnym pochodzeniu, prawdopodobnie hydronimiczna pruska. Zapis gwarowy: Grobˊin.
Grabinek	Ostróda	1	Klein Gröben	pruskie?	--	Patrz wyżej.
Gruda	Ostróda	3	Annenhorst	niemieckie	--
Idzbark	Ostróda	1	Hirschberg	niemieckie	--	Dawniej też: Jedzbark, Jelenia Góra (to ostatnie u Leydinga, chyba powojenne).
Idzbarski Młyn	Ostróda	1	Hirschberg-Mühle	niemieckie	--	Przysiółek ten "wchłonął" przykarczemną osadę Morastkrug, zwaną po polsku Oparczyska lub Oparczysta Karczma. Budynek karczmy wciąż istnieje i został odrestaurowany (niestety, bez zachowania jakiejkolwiek wierności historycznej) i dziś z powodzeniem funkcjonuje jako przydrożna (leżąca przy trasie nr 7) restauracja pod nazwą "Młyn pod Mariaszkiem". Nazwa ta jest zdecydowanie niegodna miejsca o tak długiej i ciekawej historii. Nazwa "Oparczysta Karczma" byłaby nie tylko zgodna z historią, ale także (moim zdaniem) atrakcyjniejsza marketingowo - bardziej intrygująca (jako, że pochodzi od gwarowego słowa oparczysko = bagno, trzęsawisko). Zazwyczaj nie postuluję zmian nazw prywatnych nieruchomości (nie jest to celem tego projektu), ale tutaj mamy do czynienia ze szczególnym przypadkiem. Poza tym, nazwa Oparczyska wciąż pozostaje urzędową nazwą tego miejsca (rzecz jasna "martwą", nie funkcjonującą). Ciekawe, czy właściciel przybytku w ogóle zdaje sobie z tego sprawę?
Jankowiec	Ostróda	1~4	Jonasdorf	niemieckie	(Jankowice)	Dane przedwojenne wskazują raczej na formę Jankowice, ale być może wariant "Jankowiec" też jest uzasadniony. Miejscowość ta dziś stanowi jedną całość ze wsią Rudno. Trudno mi więc stwierdzić, czy jej nazwa wciąż funkcjonuje.
Janowo	Ostróda	1	Johannisberg	niemieckie	--
Kajkowo	Ostróda	6	Buchwalde	niemieckie	Buchwałd	Oryginalna, ludowa adaptacja nazwy tej wsi to Buchwałd. Obecna n. Kajkowo jest tworem sztucznym, upamiętniającą mazurskiego poetę Michała Kajkę. Jest to więc nazwa z gatunku tych, których należy się wyzbyć w pierwszej kolejności. Wieś leży nad jeziorem Sajmino (niem. Großer Zehmen See). Należy wystrzegać się używanej często nazwy "Jezioro Kajkowo" lub "Kajkowskie".
Kątno	Ostróda	6	Tafelbude	pruskie?	Tafalbuda	Niemiecka nazwa Tafelbude prawdopodobnie odzwierciedla jakąś zniekształconą n. pruską (1352 Tapilwodum, 1519 Tapelbuth). Wśród ludności mazurskiej funkcjonowało spolszczenie Tafalbuda (al. Tafelbuda), wtórna postać "Tabelka" wyłącznie u Leydinga. Obecna nazwa została sztucznie wprowadzona przez KUNM, bez motywacji.
Klonowo	Ostróda	1	Klonau	pruskie (spolonizowane)?	--	1349 Cronaw, 1379 Cronow. Autorzy NMP uważają tę nazwę za niemiecką, jendak nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia. Na gruncie polskim zmodyfikowana do postaci Klonowo, co następnie przejął j. niem. jako Klonau.
Kraplewo	Ostróda	1	Kraplau	pruskie	--	Dawniej też: Kroplewo (tak we współczesnych zapisach gwarowych, dane Leydinga [1931 Kroplewka, Kroplewskie Łąki] dowodzą, że taki wariant funkcjonował już przed wojną). 1351 Crapelnaw, 1550 Krappelnau. Nazwa pruska, związana z hydronimem Kraplewka (1396 Crappele). Niewykluczone też, że z tą wsią (lub jej okolicami) wiąże się pruska nazwa Joduttken (1348). Gwarowo: Kroplevo.
Lesiak Ostródzki	Ostróda	1*	Leschaken	pruskie	(Lesiak)	Nazwa w latach 1938-45: Preußenwall. Dookreślenie Ostródzki dodane po wojnie. Dziś jest tym bardziej zbędne, że osada Lesiak Lipowski (od której miał ją rozróżniać) dziś już nie istnieje. Możliwa też forma Lesiaki.
Lichtajny	Ostróda	1	(Adlig) Lichteinen	niemieckie	--	Wieś powstała na pruskim polu Wayseln (1329). Pierwotnie niem. Lichtenhain. Zmiana w Lichtainen może być skutkiem wpływu polskiego (pol. -ajny czasem oddaje niem. -hain, -hagen) lub pruskiego. Forma gwarowa: Lˊixtåi̯nï.
Lipowiec	Ostróda	4	Lindenberg	niemieckie	Lipowa Góra
Lipowo	Ostróda	1	Leip	pruskie	--	1334 Lypow.
Lubajny	Ostróda	1	Lubainen	pruskie	--	1396 Lubeyne, 1404 Lubeen. Dawniej też: Łubajny (wymowa gw. U̯uboi̯nï).
Marciniaki	Ostróda	5	Martenshöh	pruskie	Symsy	Pierwotnie: 1327 Simesgut, 1348 Simßen. Pierwotnie więc miejscowość ta nosiła nazwę tożsamą z pobliskim jeziorem Symsy (niem. Semen-See), pruskiego pochodzenia. Miejscowość nie miała historycznej polskiej nazwy, w Tece Toruńskiej jest określona opisowo jako "od Pana Martinsa z góry". Nazwa powojenna oddaje oczywiście znaczenie n. niem., ale może lepiej byłoby nawiązać do pierwotnej nazwy pruskiej. Miejscowość tę umieszczam w spisie głównie ze względu na ciekawy przypadek nazewniczy (pierwotna pruska nazwa, opisowa nazwa w Tece Toruńskiej). Patrząc jednak na obraz satelitarny tych okolic, nie można oprzeć się wrażeniu, że nic tam już nie ma. Z drugiej strony, miejscowość wciąż figuruje w oficjalnych spisach.
Marynowo	Ostróda	2	Marienhof	niemieckie	--	W PRNG notowany wariant: Mariszewo (Maryszewo?). Forma urzędowa lepsza, bliższa oryginałowi (choć przedwojennej tradycji brak).
Miejska Wola	Ostróda	1	Steinfließ	niemieckie (kalka z pol.?)	--	Dawniej też: Sztenflis, Kamionka (?) Do tej wsi prawdopodobnie odnosi się zapis Camiontken (1371). Oznaczałoby to, że wieś nosiła pierwotnie polską nazwę Kamionka (prawdopodobnie hydronimiczną), a Steinfließ jest jej niemiecką kalką. Ostatecznie w lokalnej polszczyźnie upowszechniła się nazwa Miejska Wola, ale Teka Toruńska zna też (jako oboczną) formę Sztenflis, znaną do dziś w gwarze. Co ciekawe, w badaniu terenowym z 1976 roku stwierdzono istnienie potocznej nazwy Kamionka dla tej wsi. Czy jest to echo pradawnej, pierwotnej nazwy, czy może zbieg okoliczności (wtórne przetłumaczenie nazwy niemieckiej) pozostaje tajemnicą. Jeżeli ta nazwa przetrwała tyle wieków, musiała jakoś wymknąć się zapiskom. Gwarowo: Štenflis (gen. -flisu).
Morliny	Ostróda	1	Mörlen	pruskie	--	1332 Oerlyn, 1351 Orleyn. Nazwa pruska, hydronimicznego pochodzenia. Nagłosowe M- (spotykane od połowy XIV w.) prawdopodobnie z absorpcji niem. przyimka im. Dawniej też: Marliny, Orliny (ta ostatnia nawiązuje do najstarszych zapisów nazwy). Gwarowo: Marlˊinï.
Naprom	Ostróda	1	Groß Nappern	pruskie	--	1334 Napro, 1347 Napron. Nazwa pruska. Dawniej też: Napromek Wielki, Napromki Wielkie. Sąsiednia wieś Napromek (niem. Klein Nappern), obecnie w gm. Lubawa, nie jest ujęta w spisie, gdyż przed wojną znajdowała się w granicach RP (jest to jedna z tych kilku wsi, które wcielono do Polski w ramach plebiscytu w Prusiech).
Nastajki	Ostróda	1	Nasteiken	pruskie	--	1347 Nestakin, 1503 Anastaigk. Dawniej też: Nastejki (tak w gwarze). Gwarowo: Nastei̯kˊi (do Nastei̯k).
Nowe Siedlisko	Ostróda	4	Neugut	pruskie	Nejgut	Ludność mazurska spolszczyła tę nazwę jako Nejgut, o czym świadczy Teka Toruńska. Nazwa obecna, niedokładnie nawiązująca do znaczenia n. niemieckiej, jest nowa. Na terenie miejscowości znajduje się ośrodek wypoczynkowy o nazwie "Parolewo". Z tego powodu sama miejscowość bywa tak nazywana, co jest błędem.
Nowy Folwark	Ostróda	1	Louisenthal	niemieckie	--	Oboczna n. niem. Neu Vorwerk, stąd n. polska (znana przed wojną).
Ornowo	Ostróda	1	Arnau	pruskie	--	1322 Arnow.
Ostrowin	Ostróda	1	Osterwein	słowiańskie (hydronimiczne)	--	Nazwa pochodna od n. jeziora - Biolik uważa tę za słowiańską, związaną ze słowem ostrów.
Pancerzyn	Ostróda	1	Panzerei	pruskie	--	Nazwa pruska, pochodząca od n. jeziora (1321 Panczer, 1328 Ponzeryn), zwanego współcześnie jez. Durąg lub Durąskim (niem. Döhringer See, pierwotniejsza (a także gwarowa) jego nazwa to Pancerzyn (chyba warta przywrócenia). Formy niem. i pol. opierają się na adideacji do słowa Panzer, pancerz.
Pietrzwałd	Ostróda	1	Peterswalde	niemieckie	--	Dawniej też: Pietrzywałd.
Pobórze	Ostróda	1	Poburzen	pruskie	--	1305 Pobursin, 1437 Pobors. Nazwa uważana za pruską, w j. polskim adideowana (pisownia przez "u" byłaby zgodniejsza z prus. etymologią, chociaż zapisy z -o- też się zdarzają).
Prusowo	Ostróda	2	Preußhof	niemieckie	--
Reszki	Ostróda	1	Röschken	słowiańskie	--	1347 Ryczkow, 1437 Ryschaw. Pierwotnie więc była tu chyba końcówka -ów lub -owo. Autorzy NMP rekonstruują pierwotny *Ryczków.
Rudno	Ostróda	1	Rauden	pruskie lub słowiańskie	--	1480 Ruden. Pochodzenie nazwy niepewne, rdzeń rud- może być zarówno bałtycki, jak i słowiański.
Ruś Mała	Ostróda	1	Klein Reußen	słowiańskie	--	1324 Reuszen. Pierwszymi właścicielami tej wsi byli bracia, określani w dokumentach jako Rusini (Rutenis), stąd nazwa. Gwarowo: Mau̯o Ruš́.
Ryn	Ostróda	1	Rhein	pruskie	--	1548-49; 1577 Reyn. Gwarowo: Rïn. Po litewsku: Rynas.
Ryńskie	Ostróda	1	Rheinsgut	niemieckie	--	Pierwotnie: Reinholdsguth (1615). Dawniej też: Ryńsk (Giersz).
Samborowo	Ostróda	6	Bergfriede	niemieckie	Barkfreda	Dawniej dwie wsie: Königlich i Adlig Bergfriede (po wojnie: Samborowo i Samborówko). Nazwa przejęta przez ludność mazurską jako Barkfreda, Berkfreda. Nazwa "Samborowo" jest sztucznym tworem KUNM, pseudodzierżawczym. Forma gwarowa: Barkfyda.
Smykowo	Ostróda	4	Groß Schmückwalde	hybryda (prus. + niem.)?	Szmykwałd	Przed wojną: Szmykwałd (w Tece Toruńskiej też: Szmikwałd, Snógwałd). Pierwotnie: Smickinwalde (1332), Smyckinwalde (1347). Biolik w tych formach doszukuje się nazwy pruskiej, pochodzącej od pruskiej n. osobowej Smigis z końcówką -in. Niemniej, autorzy NMP rozważają również niemiecką etymologię. Leyding podaje również zapis Smyckow (którego daty ani źródła nie udało mi się ustalić, nie pojawia się on w żadnej innej literaturze), który mógłby dawać usprawiedliwienie obowiązującej formie Smykowo (jako pierwotnej nazwie słowiańskiej lub pruskiej), jednak nie znalazłem dowodów na istnienie takiej nazwy polskiej w tradycji przedwojennej. Autentycznie poświadczona jest za to forma Szmykwałd i do tej ludowej formy postuluję powrót. Gwarowo: Šmygvau̯t (gen. -vau̯da / -vau̯du).
Smykówko	Ostróda	4	Klein Schmückwalde	hybryda (prus. + niem.)?	Szmykwałdzik	Przed wojną: Szmykwałdzik (w Tece Toruńskiej wyjątkowo: [Szmik]wałdzka Wola). Po więcej wyjaśnień, zob. wyżej.
Stare Jabłonki	Ostróda	1	Alt Jablonken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Altfinken. Obok określeń Stare, Nowe funkcjonowały też odpowiednio Duże, Małe (tak w Tece Toruńskiej). Ponieważ wieś Stare Jabłonki wchłonęła osadę Nowe Jabłonki i parę innych okolicznych osad, teoretycznie możnaby uprościć jej nazwę do Jabłonki, nie jest to jednak zgodne z tradycją.
Staszkowo	Ostróda	6	Baarwiese	niemieckie	Maderwiza	Przed wojną: Maderwiza, Barwyza (w Tece Toruńskiej). Pierwsza forma jest częstsza, prawdopodobnie wywodzi się od jakiejś obocznej, niezaświadczonej formy niemieckiej *Ma(r)derwiese. Nazwa "Staszkowo", nadana po wojnie, jest sztucznym wymysłem KUNM bez żadnego uzasadnienia. Leydingowa oboczna "Madrowizna" też wydaje się być sztucznawa, choć zaświadczono ją w potocznym użyciu. Wieś administracyjnie włączona do Starych Jabłonek w 1996 roku, jednak (z tego co udało mi się ustalić) pamięć o niej jest żywa. Warto byłoby przywrócić ją na mapę, oczywiście pod tradycyjną polską nazwą, nie KUNMowskim nowotworkiem.
Szafranki	Ostróda	3 (2?)	Henriettenhof	niemieckie	--	Wieś bez tradycyjnej polskiej nazwy, jednak w Tece Toruńskiej jest opisana jako "od Pana Leutnanta (Leutnant Saffron)". Właścicielem wsi w połowie XIX w. musiał więc być porucznik o nazwisku Saffron. Obecna nazwa zdaje się nawiązywać do tego nazwiska, jednak jej dokładna geneza nie jest mi znana. Być może utworzył ją Leyding, znający się dobrze na historii regionu? Nie wykluczałbym nawet opcji, że taka forma istniała już przed wojną w mowie ludu, wydaje mi się to jednak mimo wszystko mało prawdopodobne (brak na to dowodów).
Szklarnia	Ostróda	4	Luisenberg	niemieckie	Huta (Tafalbudzka)	Wcześniejsza nazwa niemiecka: Glashütte (znajdowała się tu niegdyś huta szkła). W Tece Toruńskiej miejscowość pojawia się dwukrotnie - jako Huta i Tafelbudzka Huta (co do nazwy Tafalbuda - p. wyżej Kątno). Jest to jedyna znana mi przedwojenna polska tradycja dla tej miejscowości. Co prawda, przyjęta po wojnie nazwa Szklarnia odwołuje się do tego samego znaczenia (słowo "szklarnia" mogło też oznaczać hutę szkła - zwłaszcza w gwarze mazurskiej), jednak nie znajduję dowodów na istnienie takiej nazwy przed wojną. Dlatego też postuluję powrót do dziewiętnastowiecznej ludowej formy Huta (z dookreśleniem Tafalbudzka lub bez - oba warianty są zaświadczone).
Szyldak	Ostróda	1	Schildeck	pruskie	--	Dawniej też: Szeldak. Według Biolik nazwa pruska, rekonst. jako *Sildīks. Czopek-Kopciuch wywodzi z niem. Gwarowo: Šeldak.
Turznica	Ostróda	1	Theuernitz	słowiańskie (przeniesione)	--	1270 Thurnitz, 1326 Turnycz, 1328 Thuernitcz. Wg Biolik nazwa przeniesiona z Ziemi Chełmińskiej (wieś Turznice w gminie Grudziądz). Gwarowo: Turńica.
Tyrowo	Ostróda	1	Thyrau	pruskie	--	1332 Tyrow, 1507 Tiraw. W XIV w. obocznie do tej nazwy pruskiej istniała inna - Stanken (gut) (1332) - pruskiego lub słowiańskiego początku.
Wałdowo	Ostróda	1?	Waldau	niemieckie	--	W Tece Toruńskiej miejscowość opisana jako: "od Pana Martinsa przy Czerwonej Karczmie" (por. też Marciniaki wyżej), bez typowej nazwy polskiej. Co do używanej obecnie formy Wałdowo, nie znalazłem żadnego potwierdzenia przedwojennego, jest jednak ona tak naturalnym spolszczeniem n. niem., że mogła istnieć wśród ludu.
Warlity Wielkie	Ostróda	1*	Warglitten (bei Osterode)	pruskie	(Warlity)	1530 Wargelitthen. Człon dookreślający Wielkie dodany po wojnie, dla odróżnienia od wsi o tej samej nazwie w gm. Olsztynek (obecnie Warlity Małe). Gwarowo: Varlïtï, Verglˊïtï.
Wirwajdy	Ostróda	1	Warweiden	pruskie	--	1418 Arwayde, 1539 Worwayden. Gwarowo: Vervoi̯dï.
Worniny	Ostróda	1	Warneinen	pruskie	--	1348 Warnin, Warnein; 1354 Warnelin. Postać Warnowo, notowana w PRNG jako wariant, niepoprawna. Gwarowo: Vorńinï (do Vorńin).
Wólka Klonowska	Ostróda	6	Georgenthal	niemieckie	Jorkowo	W Tece Toruńskiej: Jorkowo (jedyny przykład przedwojennej tradycji dla tej miejscowości). Być może zgodniejsza z polskim językiem literackim byłaby forma "Jurkowo", ale taka nie jest zaświadczona. U Leydinga z kolei pojawia się inna nazwa: Klin (potwierdzona również w badaniu gwarowym jako Klˊin, na Klˊin). Obecna "Wólka Klonowska" to już twór KUNM.
Wólka Lichtajńska	Ostróda	6	Freiwalde	niemieckie	Frywałd (Wajry?)	W Tece Toruńskiej jako Frywałd. Ponadto, Biolik w pracy pt. Onomastyka Literacka (251) wspomina nazwę Wajry, którą łączy właśnie z tą miejscowością - nie wiem jednak na jakiej zasadzie. Przydałyby się jakiekolwiek informacje, co do tej nazwy (spis z 1820 wymienia folwark Waeyren w pow. ostródzkim, jednak jej umiejscowienie nie odpowiada tej miejscowości. Może utożsamienie dokonane przez Biolik to błąd?). Z pewnością zaś, obecna nazwa jest tworem KUNM.
Wygoda	Ostróda	1	Wigodda	polskie	--	Nazwa w latach 1882-1945: Ruhwalde. Gwarowo: Vïgoda.
Wysoka Wieś	Ostróda	3	Kernsdorf	niemieckie	--	Oboczna n. niem. Kernshof. Wieś bez historycznej polskiej nazwy - Teka Toruńska podaje tylko warianty niem. Kernsdorf i Kernshof. Nazwa obecna, wprowadzona przez KUNM, nawiązuje do położenia wsi w Górach Dylewskich (niem. Kernsdorfer Höhe), najwyżej położonym miejscu Prus Wschodnich. Dodatkowo, mazurski lud nazywa Górę Dylewską "Wysoką Górą", co mogło stanowić dodatkowy motyw dla uchwalenia takiej nazwy polskiej. Oprócz tego, Leyding podaje dla wsi ciekawy wariant przejściowy Znana Wieś - jest to zapewne nazwa o charakterze przezwiskowym, może autochtoniczna? Gwarowo: na Kėnzdorf. Jest to praktycznie niezasymilowana nazwa niemiecka, co zdaje się zgadzać z danymi Teki Toruńskiej.
Wyżnice	Ostróda	6	Horst	niemieckie	Horszt (Orsz?)	Nazwa obecna sztuczna. Nazwę przed wojną polszczono jako Horszt, chociaż w Tece Toruńskiej pojawia się też bardziej spolszczona wersja Orsz.
Zabłocie	Ostróda	5	Katharinenhof	niemieckie	Katarzynka	U Leydinga sensowniejsza historycznie forma Katarzynka.
Zajączki	Ostróda	1	Haasenberg	niemieckie (kalka z prus.)	--	Dawniej też: Zajączkowo. Pierwotnie: Sassenpile (1303). Jest to nazwa pruska (dosł. "zajęczy [lub sasiński] gród"), forma niemiecka jest kalką pruskiego oryginału. Wieś była pierwotnie osadą pruskiego plemienia Sasinów. W XIV w. obocznie istniała też forma niem. Hasendamerau ("zajęcza dąbrowa").
Zawady Małe	Ostróda	1*	Königswiese	niemieckie	(Zawady)	Dawniej też: Kenigswyza (Giersz), Królewska Łąka (Chojnacki). Autentyczność polskiej formy Zawady potwierdza spis z 1820 roku, jednak nie widzę uzasadnienia dla członu "Małe" (zapewne został dodany dla odróżnienia od Zawad koło Olsztynka).
Zwierzewo	Ostróda	4	Thierberg	niemieckie	Terbark	Nazwa spolszczona jako Terbark lub Tyrbark. Przyjęta po wojnie postać Zwierzewo, choć nawiązuje do n. niem. znaczeniowo, jest sztuczna. Gwarowo: Tïrbark, Terbark, -ka.
Żurejny	Ostróda	1	Szioreinen	pruskie	--	W latach 1936-45 pisownia: Schioreinen. W Tece Toruńskiej jako Zorajny, Ziorajny. Formę zgodną z obecną podaje Kętrzyński. "Jeziorany" Chojnackiego to jakaś sztuczność.

Powiat niborski (nidzicki)

Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.

Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu działdowskiego, które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Nidzica	Nidzica	4	Neidenburg	hybryda (prus. + niem.)	Nibork	Przed wojną: Nibork, Nidbork, Niedzbórz. Oryginalna nazwa miasta pochodzi od pruskiego hydronimu Nida - nazwy rzeki, nad którym miasto leży. Nadana przez KUNM powojenna nazwa "Nidzica", chociaż nawiązuje do oryginalnego źródłosłowu, jest nazwą sztucznie "zesłowiańszczoną" (zapewne w celu uniknięcia pochodzącej z niemieckiego końcówki -bork), stworzoną po wojnie. Miejscowa ludność mazurska używała spolszczenia Nibork, Nidbork. W starej literaturze można spotkać też formę Niedzbórz (lub Niedzborek) - jest to jednak forma sztuczna, wynikająca z fałszywego wywodu formy oryginalnej od polskich słów: niedzy (=między [gwarowe]) i bór. Należy bez wątpienia powrócić do ludowej nazwy Nibork, odrzucając raz na zawsze obowiązujący nowotworek. Spotykane czasem w źródłach internetowych (m.in. Wikipedii) rewelacje, jakoby forma "Nidzica" istniała (jako oboczna) już przed wojną są błędne. Żaden przedwojenny autor nie zna takiej formy - jest to nazwa stworzona po wojnie i nadana komisyjnie przez KUNM.
Gniadki	Janowiec Kościelny	1	Gniadtken	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Grenzhof. Pierwotnie: Gniadkowice (1412 Gnetkowitz).
Grabowo Leśne	Janowiec Kościelny	1*	Grabowo	polskie	(Grabowo)	Nazwa w latach 1938-45: Hasenheide.
Napierki	Janowiec Kościelny	1	Napierken	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Wetzhausen Pierwotnie: Dąbrówki lub Dąbrowskie (1371-1411 Dombroffky, Dameroffski). Nazwa ta współistniała z n. Napierki (1411 Nepirk, 1437 Napyrke), uważanej za staropruską. Ostatecznie wygrała ta druga. Gwarowo: Napśerkˊi.
Powierz	Janowiec Kościelny	1	Powiersen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Waldbeek. Na tablicy wjazdowej i drogowskazach niepoprawnie Powierż. Nazwa ta jest zapewne zasugerowana gwarową wymową dźwięku rz, ale w języku pisanym nie ma żadnego uzasadnienia. Gwarowo: Poźirš.
Safronka	Janowiec Kościelny	1	Saffronken	polskie	--	Dawniej też: Szafranki, Safronki, Zawronka (to ostatnie tylko u Leydinga). Nazwa najprawdopodobniej genetycznie polska, utworzona od greko-łacińskiego imienia Sopron[iusz], historycznie w różnych wariantach. Prawdopodobnie od wsi wzięła swą nazwę przepływająca przez wieś struga Safronka (1347 Zefronica - pierwotnie więc musiała to być Safronica). Gwarowo: Savrunka, Šafronka.
Wiłunie	Janowiec Kościelny	4?	Willuhnen	pruskie	Wielona (?)	1356 Welune, Fylon. Nazwa pruska. Źródła przedwojenne poświadczają formę Wielona lub Filona (u Ley także: Wyłuń), z kolei dane gwarowe (niestety powojenne, chociaż obecność cech gwarowych wskazuje na autochtoniczność tych form) wskazują na ludową formę Wiłuny lub Wiluny. Żadna z tych form nie jest w pełni zgodna z przyjętą przez KUNM urzędową formą Wiłunie, która oczywiście również spolszcza pruski oryginał, co tworzy trudny dylemat w kwestii poprawnego brzmienia tej nazwy w języku polskim. Trzymanie się danych przedwojennych nakazywałoby przywrócić postać Wielona - forma ta jednak nie przypomina zbytnio ludowych spolszczeń nazw pruskich z tej okolicy i niewykluczone, że powstała sztucznie (prawdopodobnie za sprawą W. Kętrzyńskiego?) przez zasugerowanie się nazwą starego litewskiego miasteczka Wielona (lit. Veliuona). Ciężko mi więc podjąć jednoznaczną decyzję. Gwarowo: Źiu̯unï, Źilunï
Zabłocie Kanigowskie	Janowiec Kościelny	1*	Sablotschen	polskie	(Zabłocie)	Nazwa w latach 1938-45: Winrichsrode. Człon "Kanigowskie", dodany po wojnie przez KUNM, odróżnia tę wieś od położonego nieopodal Zabłocia Kozłowskiego.
Grabowo	Janowo	1	Groß Grabowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Großeppingen.
Grabówko	Janowo	1	Klein Grabowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleineppingen.
Jagarzewo	Janowo	1	Jägersdorf	niemieckie	--
Komorowo	Janowo	1	Kamerau	polskie lub niemieckie	--	Nazwa w latach 1938-45: Großmuckenhausen. Nazwa pierwotna: Mückenhausen (1474). Forma wprowadzona w czasach hitlerowskiej do niej nawiązuje. Gwarowo: Kumorovo.
Łomno	Janowo	1	Lomno	polskie	--	Oboczna forma niem. Lomnau. Gwarowo: U̯omna.
Muszaki	Janowo	1	Muschaken	polskie	--	Forma gwarowa: Mosakˊi, -kuf (tak też u Leydinga [obocznie do Muszaki]), w Tece Toruńskiej pojawia się też zmazurzona forma "Musaki".
Puchałowo	Janowo	1	Puchallowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Windau.
Róg	Janowo	1	Roggen	polskie	--	Gwarowo: Ruk (do Rogu).
Ruskowo	Janowo	1	Reuschwerder	niemieckie	--	Dawniej też: Ruski Grąd? (u Goldbecka [1789] Raski Grona, zapis zniekształcony).
Ulesie	Janowo	1	Ulleschen	słowiańskie	--
Uścianek	Janowo	1?	Uszannek	polskie	(Uszczanek?)	Nazwa w latach 1938-45: Trotha. U Kętrzyńskiego (a za nim również w innych przedwojennych opracowaniach): Uszczanek. Przydałaby się dokumentacja i informacje etymologiczne, aby rozstrzygnąć która forma jest poprawniejsza.
Wichrowiec	Janowo	1	Wychrowitz	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hardichhausen. Pierwotnie: Wichrowieckie (?) - tak w spisie Goldbecka z 1789 r. (dok. Wichrowietzke) Gwarowo: Źixroźec
Więckowo	Janowo	1	Wientzkowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Winsken. Ok. 1600 Wenzelsdorf - nazwa niemiecka, możliwe że będąca kalką polskiej (lub odwrotnie). Gwarowo: Źėnckovo
Zachy	Janowo	1	Sachen	polskie	--	Dawniej też: Zachowo (tak pierwotnie - 1566 Sachowen). Nazwa uważana za polską, utworzoną od n. os. Zach (=Zachariasz). Gwarowo Zaxï (do Zaxuf)
Zawady	Janowo	1	Sawadden	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Herzogsau. Gwarowo: Zavadï
Zdrojek	Janowo	1	Zdrojek	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Künsberg.
Bartki	Kozłowo	1	Bartkenguth	hybryda (pol. + niem.)	--
Borowiec	Kozłowo	1	Borrowitz-Mühle	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Dobeneck-Mühle. Nazwa młyna, dziś będącego w ruinie, również stosowana w formie Borówiec.
Browina	Kozłowo	1	Browienen	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Froben. Gwarowo: Broźina / Broźini. Nazwa przeniesiona z okolic Chełmży.
Cebulki	Kozłowo	2?	Pilgramsaue	niemieckie	--	Oboczna/wcześniejsza n. niem. Abbau Cybulski. Brak znanej mi przedwojennej tradycji dla tej miejscowości. W źródle internetowym znalazłem nazwę Abbau Cybulski oraz informację, że gospodarzem wsi był jakiś Cybulski. Zapewne do tego faktu nawiązuje nadana przez KUNM nazwa Cebulki (i Leydingowy wariant Cebulak). Wieś powstała jako wybudowanie Pielgrzymowa (do którego nawiązuje nazwa niemiecka), toteż można byłoby ją równie dobrze nazwać "Pielgrzymówko". Ale wobec braku takiej tradycji chyba nie ma co zmieniać, zwłaszcza że nazwa "Cebulki" nie jest zupełnie przypadkowa (chociaż, czy nie lepiej byłoby "Cybulskie" - w zgodności z nazwiskiem gospodarza?).
Dziurdziewo	Kozłowo	1	Dziurdziau	polskie	--	Nazwa w latach 1877-1945: Thalheim.
Gołębiewo	Kozłowo	1	Taubendorf	niemieckie (tłum. z pol.)	--	Pierwotnie: Gołąbki (być może też: Gołębie) - 1401 Golumbe, 1579 Golumki, Gollumken. Dopiero pod koniec XVIII w. zaczyna funkcjonować niemiecki przekład nazwy Taubendorf (początkowo obocznie z formą Gollombken). Współczesna forma pol. Gołębiewo jest wtórna. Być może powstała przez retranslację nazwy niemieckiej. Niemniej, forma ta istniała długo przed wojną, a jej poświadczenie w Tece Toruńskiej (a także w zapisach gwarowych) potwierdza, że jest ona ludowa. Gwarowo: Gou̯embźevo.
Górowo	Kozłowo	1	Gorrau	polskie	--	W latach 1938-45 pisane: Gorau.
Januszkowo	Kozłowo	1	Januschkau	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Osterschau. Dawniej też: Januszki (por. zapis Januszky z 1579 i oboczną formę niem. Janusken).
Kadyki	Kozłowo	1	Kadicki	prusko-polskie	--	Nazwa pochodzi od mazurskiego określenia jałowca - kadyk, które jest zapożyczeniem z pruskiego kaddegs.
Kamionki	Kozłowo	1	Adlig Kamiontken	polskie	--	Nazwa w latach 1932-45: Steintal. Dawniej też: Kamionka (Szlachecka). Gwarowo: Kami̯onkˊi.
Kownatki	Kozłowo	1	Kownatken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kaunen. Gwarowo: Kovnåtkï.
Kozłowo	Kozłowo	1	Groß Koslau	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Großkosel. Dzisiejsza wieś jest tak naprawdę połączeniem Kozłowa z sąsiednimi wsiami Kozłówko (niem. Klein Koslau, 1938-45: Kleinkosel) i Pólko (Kozłowskie) (niem. Polko, 1938-45: Koselmitte). Obecnie duża wieś Kozłowo tworzy spójną całość - granice między historycznymi miejscowościami zatarły się. U początków istnienia wsi (w XIV-XV w.), obocznie do nazwy Kozłowo funkcjonowała również niemiecka Wildenau. Z czasem zanikła.
Lipowo	Kozłowo	1	Lippau	polskie (tłum. z niem.)	--	Nazwa pierwotnie była niemiecka: Lynde (1437), Linden (1477). Od XVIII w. notowana jest jej polska kalka, przejęta wtórnie przez język niemiecki.
Michałki	Kozłowo	1	Michalken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Michelsau. Pierwotnie: Michałowo (por. zapisy: Michelaw, Michelau [1437]). Gwarowo: Ḿixau̯kˊi.
Miłkowiec	Kozłowo	1	Milkowitz-Mühle	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Milkwitzmühle.
Niedanowo	Kozłowo	1	Niedenau	pruskie (spolszczone)	--	1383 Neydan. Nazwa uważana za staropruską. Niewykluczone nawet powiązanie z hydronimem Nida, chociaż bardziej prawdopodobne wydaje się jednak odosobowe pochodzenie nazwy. Potocznie też Jadanowo, Jedanowo.
Pielgrzymowo	Kozłowo	1	Pilgramsdorf	niemieckie	--	Pierwotnie nazwa pruska: Ranis (1484).
Rodowo	Kozłowo	1	Rodau	pruskie lub słowiańskie	--	Potrzebne dokładniejsze informacje.
Rogóż	Kozłowo	1	Roggenhausen	niemieckie	--	Forma spolszczona znana od XVIII w., adideowana do ap. rogóż, rogoża "sitowie". Gwarowo: Rogus (Gen. -guza).
Rogóżek	Kozłowo	1~4?	Waltershausen	niemieckie	--	Na mapach także jako Rogóż Dolny. Nazwa Waltershausen funkcjonuje od 1898. Miejscowość wydzielona z Rogoża (jako wybudowanie). Przedwojenne źródła podają dla niej polską nazwę jako Rogóż, to też nie do końca jest jasne, jak autochtoni rozróżniali tę miejscowość od sąsiedniego Rogoża. Nazwę Rogóżek, zatwierdzoną po wojnie podaje Leyding. Dzisiaj miejscowość znów stanowi część Rogoża, aczkolwiek jest wyraźnie oddalona od głównej części wsi. Trudno mi stwierdzić, jaki dokładnie jest uzus w kwestii nazwy.
Sarnowo	Kozłowo	1	Scharnau	słowiańskie	--	Dawniej też: Szarnowo, Siarnowo. 1352 Scharnau, 1357 Szernaw, 1387 Sernau. Według autorów NMP to pierwotne *Czarnowo (jako alternatywę podaje też etymologię niemiecką, która w ogóle do mnie nie przemawia). Na początku XIX w. funkcjonuje w zrepolonizowanej wersji Szarnowo (w Tece Toruńskiej [połowa XIX w.] jako Siarnowo, w wyniku szadzenia) , ostatecznie Sarnowo (adideacja do sarny).
Sątop	Kozłowo	1	Sontopp	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Santop. 1411-19 Santop, 1419 Czantop. Nazwa pruska, okresowo również z niem. członem -dorf (1484 Santopsdorf). Gwarowo: Sontop (do Sontopśa) - a więc poprawny dopełniacz to Sątopia (a nie "Sątopu" - jak widnieje w oficjalnych spisach). W potocznym użyciu również forma Santop.
Siemianowo	Kozłowo	4?	Siemienau	słowiańskie	Siemienowo (?)	Do 2002 roku oficjalnie: Siemienowo. Taka forma funckjonuje we wszystkich źródłach przedwojennych, u Leydinga i w zapisie gwarowym (z nieco odmienną fonetyką, jednak odpowiadającą formie Siemienowo, a nie "Siemianowo"). Za formą wprowadzoną w 2002 mogłyby przemawiać zapiski z XVII w. (1667-72 Siemianowo), jednak ludowa tradycja dość jednoznacznie wskazuje na formę Siemienowo, więc wydaje mi się, że warto to z powrotem naprostować. Gwarowo: Šiḿinovo
Sławka Mała	Kozłowo	1	Klein Schläfken	słowiańskie	--
Sławka Wielka	Kozłowo	1	Groß Schläfken	słowiańskie	--	1328 Slaffki, 1358 Schlaffki, 1437 Slauke. Nazwa słowiańska (wg autorów NMP), być może ponowiona od n. strumienia (dzisiaj zwanego Sławską Strugą) - 1328 Schlauke. Najstarsze zapisy wskazują, że pierwotnie brzmiała Sławki. Współczesna forma singularna zaświadczona od XIX wieku.
Szkotowo	Kozłowo	1	Skottau	pruskie	--	1321 Scottaw, 1348 Skottow, Skotaw. Nazwa ponowiona od nazwy rzeki, zwanej dziś Szkotówką lub Szkotawą (urz.), pruskiego pochodzenia. W Tece Toruńskiej Skotowo (i odpowiednio Skotówka), zapewne forma gwarowa (zmazurzona).
Szkudaj	Kozłowo	4?	Skudayen	pruskie	Skudajny (?)	1379 Skudenn, Scudeinen; 1411/19 Schudey. Opracowania przedwojenne podają Skudajny (lub Skudany). Dla formy obecnej nie znajduje żadnego potwierdzenia przedwojennego (najwcześniej podaje ją Leyding), ale istnieje w gwarze, więc być może ma tradycję (o ile nie jest to przejęcie nazwy urzędowej przez miejscowych). Gwarowo: Škudai̯.
Szymany	Kozłowo	1	Schiemanen	polskie	--	1356 Galindin, 1379 Galinden al. Simanaw. Pierwotna nazwa tej wsi była więc pruska, pochodząca od plemienia Galindów. Oprócz tego, w początkach swojego istnienia wieś nosiła też niemiecką nazwę Simonsbrück (1356 Symonsbruck).
Turowo	Kozłowo	1	Thurau	polskie	--	1328 Thurau; 1414 Tawr, Tauer; 1579 Grostawer.
Turówko	Kozłowo	1	Thurowken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Turauken. 1467 Klein Tauer, 1579 Cleinthauer. Forma niemiecka, w świetle zapisów dla Turowa raczej skalkowana z polskiej. Ostatecznie wyparta przez formę polską.
Ważyny	Kozłowo	1	Wasienen	pruskie	--	1356 Beyschin; 1411 Weschin, Wessin. Gwarowo: Vazïnï.
Wierzbowo	Kozłowo	1	Wiersbau	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Wiesenfeld. 1401 Wirsbaw, 1437 Wyrsbaw. Nazwa pochodzenia polskiego. Gwarowo: Źiřbovo, Źėřbovo.
Wola	Kozłowo	1	Wolla	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Grenzdamm.
Zabłocie Kozłowskie	Kozłowo	1*	Sabloczyn	polskie	(Zabłocie)	Nazwa w latach 1938-45: Sablau. Człon "Kozłowskie", dodany po wojnie przez KUNM, odróżnia tę wieś od położonego nieopodal Zabłocia Kanigowskiego.
Zaborowo	Kozłowo	1	Saberau	polskie	--	W Tece Toruńskiej Zaworowo (i odpowiednio niem. Saverau). 1359 Sabraw.
Zakrzewko	Kozłowo	1	Klein Sakrau	słowiańskie	--	1449 Clein Sacrze.
Zakrzewo	Kozłowo	1	Groß Sakrau	słowiańskie	--	1343 Sackraw, 1449 Gross Sacrze.
Zalesie	Kozłowo	1	Salleschen	polskie	--	1357 Salescha
Bartoszki	Nidzica	1	Bartoschken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Bartzdorf. Pierwotnie: Spycimierz (1350 Spiczemir), potem Bartuschdorf (1381, hybryda pol. + niem. -dorf). Ostatecznie przyjęła się w pełni polska forma Bartoszki. Forma gwarowa: Bartuš́kˊi / Bartoskˊi (dop. -usk/-osk).
Bolejny	Nidzica	4	Bolleinen	słowiańskie (sprutenizowane)	Bolemin	1370 Bolemin, Boleinen; 1579 Bolemin. Wszystko wskazuje na to, że mamy tu do czynienia z pierwotnie słowiańską nazwą Bolemin (od słow. n. os. Bolema), która pod wpływem pruskim wyrównała się do pruskich nazw z członem -ein-. Forma Bolemin przechowała się w mowie Mazurów, o czym świadczą zapisy gwarowe i m.in. Teka Toruńska. Formę spolszczoną "Bolejny" powołał do życia chyba Kętrzyński i uważam, że warto przywrócić formę ludową. Formy gwarowe: Bolˊińin, Bolemˊin.
Borowy Młyn	Nidzica	1	Heydemühle	niemieckie	--
Brzeźno Łyńskie	Nidzica	1*	Persing	pruskie	(Brzeźno)	Nazwa Persing pruskiego pochodzenia (1411 Perszing, 1437 Pirsingk). Polska forma Brzeźno pojawia się w źródłach pisanych dopiero w XIX w., jej związek z pierwotną nazwą pruską jest niejasny (być może żaden). Dookreślenie dodano po wojnie. Forma gwarowa: Bžeźno / Bžezïna.
Bujaki	Nidzica	1	Bujacken	polskie	--
Dobrzyń	Nidzica	1	Dobrzienen	polskie	--	Nazwa w latach 1877-1945: Gutfeld. Dawniej: Sokoły, Dobrzyńskie (1355 Sokolo, Doberzintzky).
Frąknowo	Nidzica	1	Frankenau	niemieckie	--	Dawniej też: Franknowo, Frączkowo (ostatnia forma oboczna u Leydinga). Forma gwarowa: Fruŋknowo.
Glinki	Nidzica	1	Glinken	polskie	--
Grzegórzki	Nidzica	1	Gregersdorf	niemieckie	--	Pierwszy właściciel wsi, wymieniony w akcie nadania z 1359 r., nazywał się Greger Sosnowiten (co można przełożyć jako "Grzegorz Sasinowic"). Był to więc Prus (z plemienia Sasinów) o chrześcijańskim imieniu. Nadanie wspomina też o położeniu wsi na Ziemi Sasinów (1359 in Sossin). Forma gwarowa: Gřeguškˊi (do Gřegušk).
Jabłonka	Nidzica	1	Jablonken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Seehag. Gwarowo: Jebu̯ȯnka / Jebu̯unka.
Kamionka	Nidzica	1	Kamiontken	polskie	--	Nazwa w latach 1931-45: Steinau. Również niem. Königlich Kamiontken. Pierwotna nazwa mogła być niemiecka (1349 Steyne).
Kanigowo	Nidzica	1	Kandien	pruskie	--	1371 Canegaw, 1420 Kanegaw, 1496 Candien. Wieś posiadała dwie nazwy pruskie, o wyraźnie tym samym rdzeniu. Forma starsza zachowała się w mowie miejscowych Mazurów, zaś Niemcy używali drugiej formy pruskiej, zaświadczonej później.
Koniuszyn	Nidzica	1	Kommusin	słowiańskie?	--	1372 Conoschin, 1437 Konuschen. Formy gwarowe: Komzïn / Komuźin (wtórne spolszczenia n. niem.?)
Las Miejski	Nidzica	4	Stadtwald	niemieckie	Gaj	Tradycja przedwojenna wskazuje na formę Gaj. Taką nazwę również zatwierdziła KUNM. Nazwa "Miejski Las", co jest dokładnym tłumaczeniem n. niemieckiej, musiała upowszechnić się wbrew ustaleniom. Chyba warto wrócić do formy tradycyjnej.
Leśne Pólko	Nidzica	4	Terten	niemieckie?	Pólko	Przed wojną: Pólko (u Kętrzyńskiego też obocznie: Tertl). Tak również według ustaleń KUNM. Człon "Leśne" musiał rozpowszechnić się później. Nazwa pol. niezwiązana z niemiecką, której pochodzenia nie udało mi się ustalić.
Likusy	Nidzica	1	Lykusen	pruskie	--	Forma gwarowa: Lˊikuzï (do Lˊikus).
Litwinki	Nidzica	1	Littfinken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Neidenburg-Littfinken. Najstarsze zapisy: Littow, Littowa (1384). Może więc pierwotnie pol. Litwa.
Łyna	Nidzica	1	Lahna	hydronimiczne	--	Forma niem., a także zapisy piewotne (1387 Lana, 1437 Lanaw) pokazują, że wcześniejsza słowiańska forma nazwy rzeki Łyny brzmiała Łana (z prus. Alnā, por. też n. niem. tej rzeki - Alle) z typową dla języków słowiańskich przestawką. Dawniej dwie odrębne wsie - Łyna (niem. Lahna) i Łyna Mała (niem. Klein Lahna, 1899-1945: Allendorf, u Leydinga Wymiary), w czasach hitlerowskich złączone pod nazwą Allendorf. Dzisiaj granica pomiędzy historycznymi miejscowościami jest zatarta.
Łyński Młyn	Nidzica	1	Lahnamühle	hybryda (prus. hydronim + niem.)	--
Łysakowo	Nidzica	4? (1?)	Lissaken	polskie	Lisaki (?)	Nazwa w latach 1938-45: Talhöfen. Forma dwuznaczna - większość przedwojennych źródeł potwierdza formę Lisaki (też Lisakowo?). Z drugiej strony, nie można też wykluczyć pochodzenia nazwy od n. os. Łysak. Nie dysponuję zapisami gwarowymi, które mogłyby to ostatecznie rozstrzygnąć. W Tece toruńskiej niejednoznaczna forma Lysak, którą można różnie interpretować.
Magdaleniec	Nidzica	1	Magdalenz	polskie	--	Forma gwarowa: Magdalence (do Magdalenc).
Moczysko	Nidzica	1	Moczisko	polskie	--	Nazwa w latach 1893-1945: Adlershorst. Gwarowo: Mocïsko.
Mogiłowo	Nidzica	1~4	Magilowa	polskie	(Mogiłowa?)	Nazwa w latach 1938-45: Gelbsattel. Według przedwojennej literatury i ustaleń KUNM, nazwa powinna być w rodzaju żeńskim: Mogiłowa (świadczy również o tym forma niem.). Zmiana na "Mogiłowo" musiała zajść po wojnie, ale być może jest to zmiana naturalna (lub forma nijaka istniała wcześniej obocznie).
Módłki	Nidzica	1	Modlken	słowiańskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Moddelkau. Dawniej też: Motylki (XVI w.). Pierwotnie: Mottilkau (1436-37), Modilkaw (1437). Według NMP słowiańskie (porównywane do polskich toponimów typu Modlna, Modlnica), chociaż nie wykluczałbym w pełni pruskiego pochodzenia. Gwarowo: Motkˊi. Gwarowa postać Motki jest również notowana w PRNG jako wariant.
Napiwoda	Nidzica	1	Napiwoda	pruskie (spolonizowane)?	--	Nazwa w latach 1890-1945: Grünfließ. Nazwa izolowana na terenie RP, trudna do objaśnienia. NMP dopuszcza możliwość, że jest to pierwotna nazwa bałtycka, chociaż nie można też wykluczyć słowiańskiego pochodzenia. Gwarowo: Napśivoda.
Natać Mała	Nidzica	1	Klein Nattatsch	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinseedorf Patrz niżej.
Natać Wielka	Nidzica	1	Groß Nattatsch	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Großseedorf. Dawniej też: Natacz (Wielki, Mały) - tak w literaturze (np. u Chojnackiego), jednak Teka Toruńska i dane gwarowe potwierdzają formę obecną (żeńską z wygłosowym -ć). Forma męska Natacz chyba powstała ze złej interpretacji wymowy gwarowej. Sama zaś nazwa jest pruskiego pochodzenia (od n. jeziora), jednak zaświadczona późno - dopiero od XVIII w. Gwarowo: Duza Natač́.
Nibork Drugi	Nidzica	-	(zu Neidenburg)	--	--	Brak znanej mi przedwojennej nazwy - na przedwojennych mapach kolonia widnieje jako część Niborka (Nidzicy), dopiero po wojnie wydzielono ją jako osobną miejscowość. Jej obecna nazwa jest oczywiście nawiązaniem do przedwojennej, tradycyjnej polskiej nazwy Nidzicy (p. wyżej).
Olszewko	Nidzica	1	Klein Olschau	polskie	--	Część Olszewa - miejscowości złączono już w czasach hitlerowskich. Nie wiem, czy nazwa przysiółka wciąż funkcjonuje, ale musiała funkcjonować jeszcze długo po wojnie, gdyż widnieje na mapach.
Olszewo	Nidzica	1	(Groß) Olschau	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Struben.
Orłowo	Nidzica	1	Orlau	polskie	--
Parowa	Nidzica	3	Springborn	niemieckie	--	Brak przedwojennej n. polskiej. Powojenna n. Parowa nawiązuje do nazwy terenowej Modłecka Parowa (niem. Modlker Thal) - osada położona jest w dolinie o takiej nazwie. W powojennym użyciu notowana też nazwa Zdrojek.
Pawliki	Nidzica	1	Pawlicken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Palicken.
Piątki	Nidzica	1	Piontken	polskie	--	Nazwa w latach 1932-45: Freidorf. Dawna oboczna n. niem. Freitagsdorf - trudno powiedzieć, czy pierwotna względem polskiej, czy skalkowana. Formę wprowadzoną w czasach międzywojennych można uznać za nawiązanie do niej.
Piotrowice	Nidzica	1	Piotrowitz	polskie	--	Nazwa w latach 1932-45: Alt Petersdorf.
Radomin	Nidzica	1	Radomin	słowiańskie	--	Gwarowo: Raduńin.
Rączki	Nidzica	1	Rontzken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hornheim. Gwarowo: Rȯnčkˊi (do Rȯnčk).
Robaczewo	Nidzica	2~3	Robertshof	niemieckie	--
Rozdroże	Nidzica	5	Karlshöhe	niemieckie	Karły	U Leydinga: Karły. Nie wiem, czy to przedwojenna nazwa (nie mam dowodów), ale wydaje się naturalniejsza i sensowniejsza od obecnej.
Siemiątki	Nidzica	1~4?	Schimiontken	polskie	Siemionki (?)	U przedwojennych i Leydinga: Siemionki. Na taką postać wskazywałaby przedwojenna tradycja i zapis gwarowy, więc może warte przywrócenia? 1359 Szementky, Szemencky; 1359 Schemantki, Sementken. Trudno rozstrzygnąć, czy pierwotną formą są Siemiątki czy Siemionki (a -t- jest już wstawką niemiecką, jak w Kamionka > Kamiontken). Ludowa tradycja wskazuje na Siemionki, ale po wojnie ustalono Siemiątki (zapewne uważając taki wariant za bardziej "prasłowiański", od stpol. n. os. Siemięta). W czasach hitlerowskich wieś wcielona do Zagrzewa (Sagsau). Do dziś pozostaje częścią tego sołectwa. Gwaowo: Siemionkˊi.
Szerokopaś	Nidzica	1	Sierokopaß	pruskie (spolonizowane)?	--	Nazwa w latach 1933-45: Breitenfelde. Poprawna odmiana: Szerokopaś (r. żeński) - do Szerokopasi. 1359 Sircopas. W kartotece NMP rozważana jest pruska etymologia - od rdzenia skir- (jak w lit. skirti "dzielić, rozdzielać, rozłączać", lit. toponimach Skirai, Skireliai oraz pruskim Schirlauken) + kaps "mogiła". Nazwa ta miałaby zostać wcześnie adideowana na gruncie polskim do wyrażenia "szeroki pas".
Tatary	Nidzica	5	Berghof	niemieckie	Berkowo	U Leydinga: Berkowo, co wydaje się być naturalnym spolszczeniem n. niemieckiej (choć zapewne nie przedwojennym). Nazwa Tatary, będąca chrztem KUNM, nawiązuje do znajdującego się nieopodal obiektu fizjograficznego - Tatarskiego Kamienia (niem. Tartaren Stein).
Trzciano	Nidzica	3	Eichwerder	niemieckie	--	Leśniczówka leży nad jeziorem Trzciano (niem. Eich See lub Trzanno See) - jej przedwojenna niemiecka nazwa również nawiązuje do nazwy jeziora. Oboczna nazwa w PRNG: Dębowa Kępa. Jest to kalka historycznej n. niemieckiej.
Wały	Nidzica	1	Wallendorf	niemieckie	--	Gwarowo: Vau̯ï (do Vau̯uf).
Waszulki	Nidzica	1	Waschulken	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Waiselhöhe. 1411-14 Waysils, 1412 Waschilis. Nazwa pruska, w języku polskim rozszerzona dodatkowo o sufiks -ki (chociaż Kętrzyński podaje też oboczną formę Waszule), w jęz. niemieckim przyjęta z polskiego. Gwarowo: Vaš́uu̯kˊi (do Vaš́uu̯k).
Wietrzychowo	Nidzica	1*	Adlig Dietrichsdorf	niemieckie	(Wietrzychowo Szlacheckie?)	U Chojnackiego i Leydinga: Wietrzychowo Szlacheckie. Starsze źródła (np. Kętrzyński, Giersz) nie posiadają rozróżnienia pomiędzy Wietrzychowem Szlacheckim a Chełmińskim - może więc podział wsi jest dość późny. Tego typu dookreślenia wydają się jednak być dość obce ludowemu nazewnictwu (potrzebowała ich przede wszystkim administracja), więc być może formy ustalone przez KUNM są naturalniejsze. Gwarowo: Źetřïxovo (niestety, nie dysponuję zapisem gwarowym dla Wietrzychówka, aby móc ustalić jak miejscowa gwara radzi sobie z rozróżnieniem tych dwu miejscowości).
Wietrzychówko	Nidzica	1~4?	Köllmisch Dietrichsdorf	niemieckie	(Wietrzychowo Chełmińskie?)	U Leydinga: Wietrzychowo Włościańskie, u Chojnackiego - Chełmińskie. Tego typu dookreślenia wydają się jednak dość sztucznawe. Trudno mi ustalić, jak dokładnie nazywali tę wieś Mazurzy (może nie czynili jakiegoś systematycznego rozróżnienia?), jako że starsze źródła ich nie rozróżniają.
Wikno	Nidzica	1	Wickno	pruskie (spolonizowane)?	--	Nazwa w latach 1938-45: Wickenau.
Wilczyce	Nidzica	2	Wolfsgarten	niemieckie	--	Leśniczówka dziś uchodzi za część Koniuszyna - nie wiem, na ile jej nazwa funkcjonuje.
Wolisko	Nidzica	1	Wolisko	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Schnepfenberge.
Wólka Orłowska	Nidzica	1*	Wolka	polskie	(Wólka)	Nazwa w latach 1938-45: Großkarlshof (nawiązanie do sąsiedniej miejsc. Karlshof - pol. Karłowo [Giersz], powojenne Wysokie - dziś miejscowość nieistniejąca). Ludowo i przed wojną zwykle Wólka (bez dookreślenia), jednak formę złożoną Orłowska Wólka zna Kętrzyński i źródła niemieckie (1796-1802 Orlau Wolka). Gwarowo: Vulka
Zagrzewo	Nidzica	1	Sagsau	pruskie	--	1412 Sagesaw, Sagese, Sagsche; 1420 Sagesow. Pisownia Zagrzewo zdaje się być wprowadzona przez Kętrzyńskiego. Być może poprawniejsza etymologicznie byłaby forma Zagżewo (por. zniemczony zapis Sagsewo z ok. 1780 r.), o ile tak brzmiała ta nazwa w mowie ludu.
Załuski	Nidzica	1	Sallusken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kniprode.
Zimna Woda	Nidzica	1	Zimnawodda	polskie	--	Nazwa w latach 1893-1945: Kaltenborn.
Żelazno	Nidzica	1	Seelesen	słowiańskie	--	1370 Schelassene, Schönlesen.
Gąsiorowo	Działdowo (pow. działdowski)	1	Ganshorn	niemieckie	--	Gwarowo: Goš́orovo / Guśorovo.
Grzybiny	Działdowo (pow. działdowski)	1	Groß Grieben	słowiańskie	--	1333 Grebin, 1387 Grsibenn. Według NMP pierwotne *Grzybno. Gwarowo: Gřibźini.
Grzybiny Małe	Działdowo (pow. działdowski)	1*	Klein Grieben	słowiańskie	(Grzybinki)	Dawniej raczej: Grzybinki. Taka forma jest zresztą bardziej konsekwentna, biorąc pod uwagę fakt, że nazwa sąsiedniej wsi to "Grzybiny", a nie "Grzybiny Wielkie". Formę Grzybinki początkowo ustaliła KUNM, ale szybko została zmieniona na obecną. Mimo to, ta tradycyjna postać wciąż bywa używana - widnieje jako wariant w PRNG.
Jankowice	Działdowo (pow. działdowski)	1	Jankowitz	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Sassendorf. Dawniej też: Jankowiczki (pierwotnie też: Hankowice, Hankowiczki [por. zapisy z 1399 - Henkowitz, Hankowyczki]). Gwarowo: Jankojince / Jankoźice.
Lipówka	Działdowo (pow. działdowski)	4	Lindenau	niemieckie	Lindowo	Ustalona przez KUNM forma jest sztuczna - przed wojną stosowano spolszczenia Lindenowo i Lindowo - przy czym ta druga ma poświadczenie gwarowe (również w Tece Toruńskiej). Gwarowo: Lindovo
Mosznica	Działdowo (pow. działdowski)	1	Moschnitz	słowiańskie	--
Ruszkowo	Działdowo (pow. działdowski)	1	Rauschken	słowiańskie	--	Dawniej też: Ruskowo (tak do dziś w gwarze - wynik mazurzenia? 1399 Rawschaw, Ruschau. Według autorów NMP nazwa polska. Gwarowo: Ruskovo.
Sławkowo	Działdowo (pow. działdowski)	1	Frödau	niemieckie	--	Pierwotnie: Freudenau (o ile zapis Vraudenove z 1329 r. odnosi się do tej wsi); 1397, 1452 Fredau. Od XVIII w. obocznie do tej n. niemieckiej pojawia się nazwa pol. Sławkowo. Dość zastanawiający (chociaż niedostudiowany) jest fakt, że zupełnie podobny dualizm nazw miała również wieś Sławkowo (niem. Friedenau, dawn. Fredau) na Ziemi Chełmińskiej, w obecnej gm. Chełmża. Wątek zdecydowanie wart zbadania. Według Białuńskiego, w XVI w. wieś nosiła przejściowo oboczną nazwę Klimsdorf.

Powiat olsztyński

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Olsztyn	Olsztyn (miasto)	1	Allenstein	hybryda (prus. + niem.)	--	Nazwa miasta jest pochodzenia hybrydalnego - pierwszy człon pochodzi od nazwy rzeki Łyny (niem. Alle, prus. Alnā). W języku polskim przejęta fonetycznie jako Olsztyn. Świadectwa istnienia takiego spolszczenia pojawiają się już w XV w. (samo miasto powstało wiek wcześniej). Gwarowo: U̯olstïn. Poniżej opisane są nazwy historycznych dzielnic Olsztyna (część z nazw może być dawno zapomniana lub zanikająca). Pomijam zupełnie nazwy nowych osiedli, stworzonych w PRLu (np. Brzeziny, Mazurskie, Kormoran itp.). Jestem ponadto zdania, że należy jak najczęściej nawiązywać do historycznych dzielnic, a administracyjne nowotwory stopniowo rugować. Niestety, tendencje są odwrotne - na mapie współczesnego Olsztyna dominują raczej nowe twory.
Augustówka	Olsztyn (miasto)	2	Augustthal	niemieckie	--	Nazwa zatarta w terenie. Dzisiaj ta dawna dzielnica jest częścią os. Kętrzyńskiego. Może warto przypomnieć nazwę dzielnicy, zamiast komunistycznego tworu?
Dajtki	Olsztyn (miasto)	1	Deuthen	pruskie	--	1355 Deyten.
Grądek	Olsztyn (miasto)	3	Thalberg	niemieckie	--	Podobnie jak Augustówka (p. wyżej), nazwa dziś nie funkcjonuje. Na miejscu tej dzielnicy znajduje się część os. Kętrzyńskiego.
Gutkowo	Olsztyn (miasto)	1	Göttkendorf	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Gietkowo. Pierwotnie: Aucul (1352). Nazwa ponowiona od jez. Ukiel, pruskiego pochodzenia. Nazwa niem. Göttkendorf pochodzi od imienia zasadźcy Godeke, prawdopodobnie Prusa. Gwarowo: Gutkovo / Gétkovo. Część wsi, która nie została włączona do Olsztyna stanowi osobną wieś w gm. Jonkowo.
Jakubowo	Olsztyn (miasto)	2	Jakobsberg	niemieckie	--
Jaroty	Olsztyn (miasto)	6	Jomendorf	hybryda (prus. + niem.)	Jądorf	Nazwa niem. pochodzi od imienia Prusa Jome. Warmiacy spolszczyli ją jako Jądorf (pisane też Jondorf), z zachowaniem niem. członu -dorf. Taka nazwa nie znalazła aprobaty KUNM (zapewne ze względu na sufiks) i została zastąpiona pseudosłowiańskim chrztem Jaroty. Staropruska proweniencja tej miejscowości (obecnie dzielnicy Olsztyna) została więc zupełnie zatarta. Gwarowo: Jondorś, f Jondorśi. Nazwa więc została przejęta z miękkim wygłosowym -f (w gwarze wymawianym jako -ś) i odmieniana jak rodzaj żeński - Jądorf, w Jądorfi. Część wsi, która nie została włączona w granice Olsztyna stanowi osobną miejscowość ("resztówkę") w gm. Stawiguda o tej samej nazwie. Zmiana nazwy na Jądorf dotyczy również owej resztówki.
Kortowo	Olsztyn (miasto)	1	Kortau	pruskie	--	Nazwa wsi pochodzi od pruskiej nazwy jeziora Kort (niem. Kort-See, 1348 Curtoyn, 1352 Curtoyen). Lepiej nazywać jezioro to "Kort" (tak jak u Barczewskiego), a nie "Kortowskie", gdyż to nazwa dzielnicy pochodzi od jeziora, a nie odwrotnie.
Likusy	Olsztyn (miasto)	1	Likussen	pruskie	--	Używane też: Likuzy (tak w gwarze oraz u Barczewskiego).
Łupstych	Olsztyn (miasto)	1	Abstich	pruskie	--	Dawniej też: Abstych, Upstych. Używane także jako Łupsztych. Nazwa pruskiego pochodzenia (rekonst. *Abistiks) - dość osobliwie przyjęta przez język polski. Pisownia z Ł- jest nieetymologiczna (jest to gwarowa prelabializacja samogłoski, a nie dawne "ł"), ale taka przyjęła się już w przedwojennej literaturze. Gwarowo: U̯upstïx, Upstïx. Część wsi, nie przyłączona do Olsztyna stanowi osobną miejscowość (tzw. "resztówkę"), należącą do gminy Gietrzwałd.
Nagórki	Olsztyn (miasto)	2	Bergenthal	niemieckie	--
Niedźwiedź	Olsztyn (miasto)	2	Bärenbruch	niemieckie	--
Pieczewo	Olsztyn (miasto)	3	Stolzenberg	niemieckie	--
Pieszkowo	Olsztyn (miasto)	5	Pörschkau	pruskie?	Perszkowo	Nazwa dzielnicy dziś raczej nie używana. Uwiecznia ją jednak nazwa niewielkiego jeziorka Perszkowo (niem. Pörschken-See), zapewne pruska. Jeżeli ta jednostka administracyjna miałaby wrócić do łask, warto by użyć formy zgodnej z nazwą jeziorka.
Pozorty	Olsztyn (miasto)	1	Posorten	pruskie	--	Używane też: Posorty (tak w gwarze). Dzielnica ta nie stanowi dziś osobnej jednostki administracyjnej - stanowi część osiedla Brzeziny (nowy twór administracyjny). Nie powinno tak być - to nazwy historycznych dzielnic zasługują na utrwalenie na mapach, nie nowotwory.
Redykajny	Olsztyn (miasto)	1	Redigkainen	pruskie	--	1363 Raynkaym, 1521 Radecaim, 1564-80 Radicaym. Gwarowo: Redïkai̯nï. Część wsi, nie przyłączona do Olsztyna stanowi osobną miejscowość (tzw. "resztówkę") w gminie Dywity.
Starkowo	Olsztyn (miasto)	2	Stärkenthal	niemieckie	--	Dzielnica zatarta w terenie. Jej nazwa pochodzi od nazwiska pierwszego właściciela - Starck.
Track	Olsztyn (miasto)	1	Trautzig	pruskie	--	1353 Drawsken, 1336 Drawske, 1359 Trauziken. Nazwa pruska, ponowiona pod jeziora, zapewne z tej samej bazy hydronimicznej co m.in. Drawa i Drwęca. Niewykluczone, że na pewnym etapie nazwa ta brzmiała po polsku *Drawsk, zanim została zepsuta do postaci Track. Gwarowo: Tråck.
Zielona Górka	Olsztyn (miasto)	2	Grünberg	niemieckie	--
Barczewo	Barczewo	6	Wartenburg	niemieckie	Wartembork	Nazwa niem. (początkowo Wartberg, jakby "strażnicza góra"), spolszczona przez polskich Warmiaków jako Wartembork. Po wojnie KUNM zmienił tę nazwę na sztuczną Barczewo - nadaną na cześć ks. Walentego Barczewskiego - badacza kultury polskojęzycznych Warmiaków i lokalnego działacza. Jakkolwiek nie można odmówić mu zasług, to tego typu sztuczne i "zideologizowane" nazwy nigdy nie powinny były znaleźć się na mapie. Jako ciekawostkę dodam, że krótko po wojnie rozważano, aby przechrzcić Wartembork na "Nowowiejsk" (na cześć urodzonego tu kompozytora Feliksa Nowowiejskiego). Nazwa ta została ostatecznie odrzucona ze względu na sztuczne brzmienie, przywołujące na myśl nazewnictwo sowieckie. W pobliżu miasta znajdował się pruski obszar osadniczy o nazwie *Gunelauks (1311 Genelauken, 1349 Gunlawke), Barczewski spolszcza tę nazwę jako Gunławki. Gwarowo: Våtymbork.
Biskupiec	Biskupiec	1	Bischofsburg	niemieckie	--	Ludowo także niem. Bischburg (dolnoniem. Böschborg). Nazwa bywa dookreślana jako Biskupiec Reszelski (zapewne dla odróżnienia od Biskupca w pow. nowomiejskim), taką nazwę nosi stacja kolejowa. Nie lepiej byłoby "Warmijski", jeśli już?
Dobre Miasto	Dobre Miasto	1	Guttstadt	niemieckie (hybryda?)	--	Dawniej też: Gutsztat. U Kohutka też: Gudnik, ale to z pewnością sztuczna forma, być może uklecona z powodu możliwego pruskiego pochodzenia pierwszego członu. Według niektórych teorii, pierwszy człon n. niem. pochodzi od prus. guddi - zarośla, krzaki. Niezależnie od tego możliwego znaczenia, polscy Warmiacy przejęli tę nazwę jako "Dobre Miasto".
Jeziorany	Jeziorany	1	Seeburg	niemieckie	--	Dawniej też: Zybork. Starsze jest fonetyczne spolszczenie nazwy jako Zybork. Forma Jeziorany pojawia się dopiero w późnym XIX w. i być może jest sztucznawa. Niemniej, zanotowano ją współcześnie w gwarze (jako Jeźorany), o ile to nie wpływ nazwy urzędowej. W miejscowej gwarze niemieckiej: Seebeck.
Olsztynek	Olsztynek	1	Hohenstein	niemieckie	--	Nazwa polska Olsztynek istniała obocznie do niemieckiej Hohenstein (pierwotnie nazwa zamku, założonego w XIV w.) już od XV w. (kiedy to pojawia się w dokumentach w zlatynizowanej formie Parvum Olstin). Jej początek nie jest do końca jasny - być może faktycznie jest to nawiązanie do warmijskiego Olsztyna. Niewykluczone jednak, że n. niem. Hohenstein została początkowo przejęta przez ludność polskojęzyczną w formie *Olsztyn (jedynie przypadkiem zbieżną z nazwą warmijskiego Olsztyna), która następnie została rozszerzona o formant zdrabniający, celem odróżnienia od znacznie większego miasta na Warmii. Gwarowo: U̯olstinek.
Barczewko	Barczewo	6	Alt Wartenburg	niemieckie	Stary Wartembork	Po wyjaśnienia, patrz wyżej: Barczewo.
Barczewski Dwór	Barczewo	6	Klein Wartenburg	niemieckie	Wartembork Mały
Bark	Barczewo	1?	Barkheim	niemieckie?	--	Według Pospiszylowej n. Barkheim niemiecka (choć na upartego można by tu się doszukać pruskiej nazwy na -kaims). Brak w literaturze przedwojennej, ale nazwa Bark pojawia się w zapisach gwarowych.
Bartołty Małe	Barczewo	1	Klein Bartelsdorf	niemieckie	--	Pierwotnie: Bartelsdorf Buden ("Bartołckie Budy"), 1755. Dawniej (i gwarowo): Bartółty Małe (p. niżej).
Bartołty Wielkie	Barczewo	1	Groß Bartelsdorf	niemieckie	--	Dawniej też: Bartółty Wielkie (gw. Vˊelkˊe / Duže Bartůu̯tï).
Biedowo	Barczewo	1	Neu Maraunen	pruskie	--	Niem. też Klein Maraunen. Dawniej też: Nowe/Małe Maruny, Muchorowo (Barcz.) Wieś powstała jako wybudowanie pobliskich Marun (p. niżej). Polska nazwa Biedowo jest ludowa, o charakterze przezwiskowym.
Bogdany	Barczewo	1	Bogdainen	słowiańskie	--	Pierwotnie: Klein Scayboth (XV w.), p. niżej Skajboty. Dawniej też: Bogdajny. Końcówka -ainen (-ajny) w tej nazwie jest zapewne wywołana analogią do nazw pruskich z tym sufiksem (wykluczałbym tu raczej bezpośrednie oddziaływanie jęz. pruskiego, jako że zapisy z -ain pojawiają się dopiero w XVII w.). Gwarowo: Bogdai̯nï.
Czerwony Bór	Barczewo	2 (4?)	Rothwalde	niemieckie	(Czerwony Las?)	Barczewski używa nazwy Czerwony Las, ale w odniesieniu do lasu (nie leśniczówki). Może zbyt mała zmiana, aby uznać ją za wartą zachodu. Forma "Czerwony Bór" również odzwierciedla nazwę oryginalną. Wśród członków KUNM panowała jakaś dziwna tendencja do unikania słowa "las" i zastępowania go synonimami (bór, gaj itp.).
Dadaj	Barczewo	6	Schönfließ	niemieckie	Sząflis	N. niem. Schönfließ ludność warmijska spolonizowała jako Sząflis. Po wojnie KUNM zastąpiła ją nazwą Dadaj, ponowioną od nazwy dużego jeziora Dadaj, nad którym osada się znajdują. Nazwa jeziora jest oczywiście pruskiego pochodzenia, ale nie jest to historycznie poprawna nazwa tej wsi. Leyding przytacza tu też nazwę Kurken (spolszczoną jako Kurkowo), która jednak odnosi się do zaginionej pruskiej osady, położonej nad jez. Dadaj i nie można jej wiązać bezpośrednio z tą wsią.
Dąbrówka Mała	Barczewo	1	Klein Damerau	słowiańskie	--
Dobrąg	Barczewo	1	Debrong	pruskie	--	1364 Dobrin. Nazwa pruska, hydronimicznego pochodzenia (od n. rzeki i jeziora). Gwarowo: Dobrȯŋk.
Jedzbark	Barczewo	1	Hirschberg	niemieckie	--	Dawniej też: Jecbark, Jecpark. Gwarowo: Jeʒbark / Jėčpark / Jecpark (Gen. na -ka lub -ga).
Kaplityny	Barczewo	1	Kaplitainen	pruskie	--	1364 Kaipletyn, 1409 Kaypletin. Gwarowo: Kaplitïnï (Gen. zerowy lub -ów).
Kierzbuń	Barczewo	1	Kirschbaum	niemieckie	--	Gwarowo: Kˊežbuń.
Kierzliny	Barczewo	1	Kirschleinen	pruskie	--	1381 Kirsyn, 1393 Kirsnyn, 1533 Kirsneynen. Dawniej też: Duże Kierzniny (za czasów biskupa Szembeka, wg Barczewskiego). Gwarowo: Keršlˊiny / Kˊežlˊiny.
Klimkowo	Barczewo	1	Klimkowo	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Klimkau.
Klucznik	Barczewo	1	Klutznick	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Klausen.
Kołaki	Barczewo	1	Kollacken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kallacken.
Koronowo	Barczewo	4	Försterei Kronau	pruskie	Wróblewo	Niem. nazwa leśniczówki nawiązuje do pobliskiej wsi Kronowo (p. niżej), pruskiego pochodzenia. Jej polska nazwa brzmiała Wróblewo, o czym świadczy spis z 1820 r. i słownik Leydinga. Taką nazwę przyjęła też KUNM, ale w wyniku jakiegoś przeinaczenia powojennego, rozpowszechniła się forma Koronowo (wyraźnie oparta na n. niem., ale niesłusznie adideowana do słowa korona [niem. Krone]). Chyba należałoby powrócić do starszej n. pol. Wróblewo, chociaż Barczewski pisze o Leśnictwie Kronowo, toteż i taki wariant można by rozpatrzyć.
Kromerowo	Barczewo	1	Krämersdorf	niemieckie (tłum. z pol.)	--	Dawniej też: Kramarowo. 1572 Kromeraw, 1584 Cromerovium. Pierwotna była więc forma polska (n. niem. z członem -dorf zaświadczona od połowy XVIII w.). Nazwa pochodzi od nazwiska biskupa warmijskiego Marcina Kromera. Gwarowo: Kramerovo.
Kronowo	Barczewo	1	Groß Kronau	pruskie	--	Nazwa w latach 1936-45: Cronau. Pruskiego pochodzenia.
Kronówko	Barczewo	1	Klein Kronau	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Cronau-Gut. Do 1996 r. oficjalnie: Kronówka. Taka postać musiała się ustalić po wojnie, wbrew ustaleniom KUNM i ludowej tradycji. Słusznie więc ją naprostowano.
Krupoliny	Barczewo	1	Kroplainen	pruskie	--	1364 Kropelyn, 1587 Kropelein. Wieś powstała na pruskim polu osadniczym zwanym Kautyn (1364). Gwarowo: Kroplai̯ny / Krupolïny.
Lamkowo	Barczewo	1	Groß Lemkendorf	niemieckie	--	1350 Villa Lemkoni, 1363 Brunsdorf alias Lemkendorf. Wieś nosiła więc początkowo dwie oboczne n. niemieckie, z czasem ustaliła się jednak nazwa Lemkendorf. Spolszczenie Lamkowo znane już od XVII w. Gwarowo: Lamkovo (Duže).
Lamkówko	Barczewo	1	Klein Lemkendorf	niemieckie	--	Gwarowo: Lamkovo Mau̯e / Lamkůfko / Lamkůvek.
Leszno	Barczewo	1	(Groß) Leschno	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Leschnau (taka postać zaświadczona już w 1789). Dawniej też: Leśno (Barczewski).
Leszno Małe	Barczewo	1	Klein Leschno	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Försterei Leschnau. Dawniej też: Leśnictwo Leśno (Barczewski).
Łapka	Barczewo	1	Lapka	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Lapken. Stosowano też określenia Lapkawald lub Lapkaabfindung. Wybudowanie dość nowe. Nazwa ponowiona od n. lasu.
Łęgajny	Barczewo	1	Lengainen	pruskie	--	Potocznie też: Lęgajny (tak też u Barczewskiego, gw. Leŋgai̯ny). Taką nazwę nosi też przystanek kolejowy. 1364 Langene; 1388 Langeyn, Langeynen.
Maruny	Barczewo	1	Maraunen	pruskie	--	Dawniej też: Maruny Duże (Wielkie), niem. Groß Maraunen. 1349 Merun, 1376 Merune. Nazwa pruska, przejściowo z niem. członem -dorf (1381 Merunendorf).
Mokiny	Barczewo	1	Mokainen	pruskie	--	Dawniej też: Mokajny (XVII w.) 1364 Mockin, 1384 Mokyn. Początkowo też pojawia się n. niem. Grünenwald (1364), która nie przyjęła się. Gwarowo: Mokˊiny.
Niedźwiedź	Barczewo	4	Bärenbruch	niemieckie	Niedźwiedziak	U Barczewskiego: Niedźwiedziak (GPW, s. 20, 64). Przeoczyli tę formę najwyraźniej Leyding i KUNM, nadając folwarkowi nową n. Niedźwiedź. Współcześnie w gwarze odnotowano jeszcze jedną formę - Niedźwiady (gw. Ńeʒ́v́ady), która chyba raczej powstała po wojnie, pod wpływem KUNMowskiego nazewnictwa. W takich przypadkach wolę zaufać tradycji przedwojennej.
Nikielkowo	Barczewo	1	Nickelsdorf	niemieckie	--	Spotykany również wariant: Nikiełkowo (do 2007 r. oficjalny, ale niezgodny z tradycją i ustaleniami KUNM).
Odryty	Barczewo	1	Odritten	pruskie	--	1381 Waidriten, 1492 Woydriten. Nazwa pruska, wieś powstała na polu Kyrsynen (1381). Dawniej też: Woryty (XVII w.) Gwarowo: Odrïtï.
Orzechówko	Barczewo	4	Orzechowo-Mühle	polskie	Orzechowo	Nazwa w latach 1938-45: Alt Wartenburg Abbau. Poprawna nazwa młyna to Orzechowo (por. gwarowe Ožexovo). Forma na -ówko jest powojenna, nie znajduję dla niej uzasadnienia. Jeśli potrzebne jest dookreślenie, można by użyć formy Orzechowo-Młyn.
Próle	Barczewo	1	Prohlen	pruskie	--	1372 Pralesdorf. Z czasem odpada człon niem. -dorf - 1615 Proles. Dawniej też: Prole (częściej u przedwojennych autorów). Postać z "ó" znana jest w gwarze. Gwarowo: Průle (Gen. Průlůf).
Radosty	Barczewo	5	Ottendorf	niemieckie	Stara Wieś (?)	Brak historycznej polskiej nazwy - Barczewski używa tylko nazwy "Otendorf". Powojenna nazwa Radosty jest chrztem KUNM - pseudosłowiańskim (od im. Radost), a więc nieakceptowalnym. Leyding podaje jednak niem. wariant Altendorf i na jego podstawie - spolszczenie Stara Wieś. Wariant ten nie pojawia się nigdzie indziej, być może jest on zniekształceniem nazwy Ottendorf. Tak czy inaczej, nazwa "Stara Wieś" wydaje się lepsza od obecnego chrztu (a także od może i trafnych znaczeniowo, ale z pewnością sztucznych "Otowic" Kohutka). Wieś jest faktycznie dość stara, pierwsza wzmianka pochodzi z 1353 roku. Wieś powstała w pobliżu lasu o pruskiej nazwie Wungerithen (1353). Nie można jednak tej nazwy wiązać bezpośrednio z tą wsią. W tym samym lesie powstała m.in. wieś Studzianka w obecnej gm. Jeziorany (p.) W NMP podany następujący zapis gwarowy (jako dawny): Votendorf (Gen. -dorfa). Raczej nie jest to forma, którą można by wykorzystać, jednak fakt istnienia tu protetycznego v- jest ciekawy i wart odnotowania.
Ramsowo	Barczewo	1	Groß Ramsau	pruskie	--	1379 Rampsow, 1597-98 Ramsaw. Gwarowo: Ramsovo.
Ramsówko	Barczewo	1	Klein Ramsau	pruskie	--	Pierwotnie niem. Ramschebuden (1755). Dawniej też: Ramsówka (koniec XVIII w.), a współcześnie potocznie też Ramsówek (co jest chyba przeinaczeniem, chociaż takie wahania rodzaju nie są rzadkością).
Rejczuchy	Barczewo	1	Karolinenhof	niemieckie	--	Nazwa Rejczuchy oryginalnie polska (odnazwiskowa) - istniała już przed wojną, obocznie do niemieckiej. Por. zapis 1855 Abbau Reyczug i formę gw. Rai̯č́uxï. Wobec takiej formy gwarowej, może powinny to być "Rajczuchy"?
Ruszajny	Barczewo	1	Reuschhagen	niemieckie	--	Nazwa uważana za niemiecką (1336 Russchenhain), w języku polskim przejęta analogicznie do nazw pruskich na -ajny (co nie jest rzadkością przy niem. sufiksie -hain, hagen - por. Rozajny, Gronajny).
Rycybałt	Barczewo	1	Rittebalde	pruskie	--	1373 Rythabalt. Nazwa pruska. Dawniej też: Ryczybałdy (Barczewski).
Sapunki	Barczewo	4	Klein Sapuhnen	pruskie	Zapuny Małe	Po wyjaśnienia, patrz niżej. Zgodna z przedwojenną tradycją jest forma Zapuny Małe (lub Zupuny Małe), chociaż zapis gwarowy daje też możliwe uzasadnienie formie Zapunki (chociaż takie zdrobnienia pruskich nazw są raczej "odchyłem od normy"). Barczewski rozróżnia Zupuny-Dwór (ob. Sapuny) i Folwark (ob. Sapunki). Gwarowo: Zapunkˊi
Sapuny	Barczewo	4	(Groß) Sapuhnen	pruskie	Zapuny	1367 Sapon, 1394 Supone. Nazwa pruska. W przedwojennej tradycji: Zapuny, Zupuny. Tak samo również w gwarze - Zapunï (-ůf). Forma obecna, Sapuny jest nietradycyjna. Utworzył ją KUNM, celem przybliżenia polskiej formy do pruskiego oryginału (który miał nagłosowe S-. Polskie Z- to wpływ wymowy niemieckiej). Wykładnikiem polskiej nazwy powinna być jednak ludowa tradycja, dlatego też uważam, że należy wrócić do formy Zapunym.
Skajboty	Barczewo	1	Skaibotten	pruskie	--	1362 Scayboth, 1380 Schaybothen. Dawniej też: Skajwoty. Gwarowo: Skai̯botï, Skai̯votï.
Stare Włóki	Barczewo	4	Alt Vierzighuben	niemieckie	Stary Wierckub	Przed wojną: Stary Wierzgub, Wierzkub, Wierckub. Ta ostatnia forma zaświadczona w gwarze (gw. Źyrckup, Źyckup - początek XX w. Współcześnie Stare Vu̯ůkˊi), u Barczewskiego (opracowanie najwierniejsze ludowemu językowi) i Leydinga, toteż właśnie ją wybieram spośród możliwych wariantów. Powojenna forma Stare Włóki nawiązuje do ostatniego członu n. niem. (-huben), ale sama w sobie jest tworem sztucznym, nieludowym (powojenne gwarowe Stare Vu̯ůkˊi to już wpływ nazewnictwa urzędowego, ale mieszkaniec wsi to wciąż v́ežkubźåk). Zob. też Nowe Włóki, gm. Dywity.
Studzianek	Barczewo	6	Kutzborn	niemieckie	Kucbory	Przed wojną: Kucbory lub Kodborno (rzadziej). Barczewski wspomina także o historycznej nazwie Małe Kierzniny (p. wyżej Kierzliny), która miała obowiązywać w czasach biskupa Szembeka. Gwarowo: Kucbory. Obecnie, pod wpływem nazwy urzędowej także Stuʒ́ankˊi.
Szynowo	Barczewo	1	Schönau	pruskie?	--	Pierwszy zapis: Schonow (1395). Pospiszylowa uważa za nazwę pruską (nie przedstawia jednak żadnych mocnych argumentów) i rekonstruuje *Sanaws. W polskim nazwa przejęta fonetycznie z niem. Zapis gwarowy: Š́ïnovo.
Tęguty	Barczewo	1	Tengutten	pruskie	--	1344 Tungebouth, 1381 Tungebuten. Nazwa pruska dwuzłożona *Tungebutai, wtórnie uproszczona. Gwarowo: Teŋgutï.
Tumiany	Barczewo	1	Daumen	pruskie	--	1364, 1375 Dumen, 1354 Dewmen. Nazwa pruska. Gwarowo: Tumńanï.
Wipsowo	Barczewo	4	Wieps	pruskie	Gipsowo	1347 Wypsowen, 1389 Wypsaw. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Wipsowskiego (1364 Wypsow). Wszystkie opracowania przedwojenne poświadczają formę Gipsowo. Forma ta niewątpliwie jest wynikiem jakiejś adideacji, jednak taka właśnie funkcjonowała wśród ludności warmijskiej. Powojenne "Wipsowo" to już KUNMowska "poprawka", mająca za cel zbliżyć tę nazwę do pruskiego oryginału. Wolę trzymać się jednak form ludowych.
Wójtowo	Barczewo	1	Fittigsdorf	niemieckie	--	Pierwotnie: Vogtsdorf (1359), stąd nazwa polska (notowana od XVI w.). Wtórnie (od połowy XVII w.) - Fittigsdorf.
Wrócikowo	Barczewo	5	Robertshof	niemieckie	Robertowo	U Leydinga: Robertowo. Nazwa obecna to pseudosłowiański chrzest KUNM.
Zalesie	Barczewo	6	Vorwerkswalde	niemieckie	Folwark	Nazwa w latach 1938-45: Waldhausen. Już w 1820 r. zaświadczona polska nazwa Folwark (u Leydinga: Folwark Leśny). Dzisiejsza nazwa jest tworem KUNM.
Żarek	Barczewo	5 (6?)	Neurode	niemieckie	Nieród	U Leydinga fonetyczne spolszczenie Nieród. Ponadto, w gwarze jako Noi̯rot. Nazwa obecna jest ahistoryczna.
Adamowo	Biskupiec	1	Adamshof	niemieckie	--	Niem. także Adamsheide. Dawniej też: Jedamowo (u Barczewskiego, forma gwarowa).
Biesowo	Biskupiec	1	Groß Bößau	pruskie	--	1354 Bezow, 1369 Besow. Nazwa pruska. W gwarze: Bźesovo.
Biesówko	Biskupiec	1	Klein Bößau	pruskie	--	Patrz wyżej.
Boreczek	Biskupiec	2	Heide	niemieckie	(Borek)	U Leydinga: Borek, ostatecznie przyjęto jednak formę "Boreczek". Forma Leydinga wydaje mi się bardziej intuicyjna, chociaż wobec braku tradycji, nie ma to większej różnicy. Z drugiej strony, Barczewski wspomina o lesie Borek w pobliżu Ramsowa - może to ten sam las, w którym znajduje się ta leśniczówka?
Borki Wielkie	Biskupiec	1	Groß Borken	polskie	--	Osada Borki Małe straciła jednostkowość i obecnie stanowi część Borek Wielkich. Niemniej, kolonia Borki Małe wciąż znajduje się w pewnym oddaleniu od właściwych Borek Wielkich, więc może jej nazwa jakoś funkcjonuje?
Botowo	Biskupiec	1	Bottowen	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Bottau.
Bredynki	Biskupiec	1	Bredinken	pruskie	--	Dawniej też: Bredynek, Nowa Wieś (niem. Neudorf - tak w XVI w.). 1587 Breding. Nazwa staropruska. Gwarowo: Brei̯dïnkˊi / Brei̯dïnek.
Bukowa Góra	Biskupiec	1	Bukowagurra	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: Buchenberg. Nazwa pierwotna: Brandtheide (1585). Gwarowo: Bukovo Gůra.
Chmielówka	Biskupiec	1?	Chmielowken	polskie	(Chmielówko?)	Nazwa w latach 1938-45: Neumoithenen. W opracowaniach przedwojennych w rodzaju nijakim: Chmielówko. Nie mam danych, które mogłyby rozstrzygnąć, który rodzaj jest poprawniejszy. Z drugiej strony, w Tece Toruńskiej jest Chmielewka (jednak nie jestem pewien, czy to ta wieś).
Czerwonka	Biskupiec	1	Rothfließ	niemieckie	--	Dawniej też: Rótlis, Rotflis. W przedwojennej literaturze istnieje zarówno spolszczenie znaczeniowe (Czerwonka), jak i fonetyczne (Rotflis lub Rótlis). Co prawda, to drugie pojawia się w opracowaniach bliższych ludowemu językowi, ale forma Czerwonka również zdaje się być ugruntowana w tradycji. Współcześnie w gwarze znane obie formy. Gwarowo: Rȯtlis lub Červȯnka.
Dębowo	Biskupiec	1	Dembowo	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Stockhausen-Försterei.
Droszewo	Biskupiec	6	Kunzkeim	pruskie	Kunckajny	1359 Cunczekaym, 1365 Kunczen, 1567 Kunigkeim. Nazwa pruska. Nawet jeśli w osnowie leży niemiecka n. os. Kunz, to i tak nazwa sama w sobie jest tworem pruskim. Przed wojną istniało ludowe spolszczenie Kunckajny (rzadziej -kajmy). Mimo istnienia tradycyjnego spolszczenia i pruskiego pochodzenia nazwy, KUNM zdecydowała się zbrodniczo przechrzcić tę wieś na sztuczne "Droszewo".
Dworzec	Biskupiec	6	Schönbruch	niemieckie (zepsute z pol.?)	Czembrucha (Trzemcha?)	1587 Neudorf vel Schönbruch, 1588 Tsremcha, 1597 Tstremzucha/Trzemicha. Pierwotnie pol. Trzemcha (co jest staropolską formą słowa "czeremcha" - dzisiejsza postać to rutenizm). Nazwa ta w mowie ludu wyewoluowała do postaci Czembrucha, Sząbrucha (już w 1609 zanotowane Czobrucha), zapewne pod wpływem formy niemieckiej (która sama w sobie może być zepsuciem nazwy polskiej). Szkoda, że mimo słowiańskiego pochodzenia nazwy tej wsi, KUNM zdecydowała się ją zniweczyć na rzecz kompletnie nowej, ahistorycznej nazwy "Dworzec". Niewątpliwie należy tę nazwę zmienić na ludową Czembrucha, chociaż można by też rozważyć powrót do pierwotnej formy Trzemcha.
Dymer	Biskupiec	1~4	Dimmern	pruskie	(Dymry?)	1411 Dimber, Dymmer. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Dymer (dziś spuszczonego). Literatura przedwojenna wskazuje dość jednoznacznie na formę liczby mnogiej - Dymry (Gen. do Dymer). Powojenna zmiana rodzaju może być motywowana chęcią utrwalenia na mapie nazwy nieistniejącego dziś jeziora w formie niezmienionej. Jednak niewykluczone też, że forma syngularna Dymer była już wcześniej w użyciu u ludności mazurskiej. Ponadto, Barczewski w tekście "Geografii Polskiej Warmii" pisze też "...pod wsią Dymrem" (s. 70), co wskazuje na mianownik "Dymer", jednak w spisie nazw pod koniec książki już wymienia "Dymry". Może rodzaj gramatyczny był chwiejny?
Gęsikowo	Biskupiec	1	Labuch-Försterei	pruskie	--	Dawniej też: Łabuch Nazwa Gęsikowo (zaświadczona już w 1820 r.) współistniała z nazwą Łabuch, ponowioną od pruskiej nazwy wsi Łabuchy (p. niżej).
Januszewo	Biskupiec	2	Johannisberg	niemieckie	--	Potocznie używana też nazwa Biskupiec-Kolonia. Lepiej unikać takiego nazewnictwa. U Leydinga Janowo, w PRNG wariant Janowa Góra. Żadna z tych nazw nie ma jednak tradycji przedwojennej.
Józefowo	Biskupiec	1	Josephshof	niemieckie	--
Kamionka	Biskupiec	1	(Groß) Kamionken	polskie	--	Powojenna wieś Kamionka powstała z połączenia trzech wsi: Kamionka Mała (niem. Klein Kamionken, 1938-45: Rogetten), Kamionka Wielka (niem. Groß Kamionken, 1938-45: Groß Steinfelde) i Kamionka (niem. Kamionken lub Steinhof [urz., wprow. w XIX w.]), przy czym ta ostatnia zdaje się być jakimś sztucznawym tworem, wydzielonym z Kamionki Wielkiej. U początków istnienia wsi w XIV-XV w. obok nazwy Kamionka funkcjonowały również niemieckie nazwy Steindamerau, Mönchgut, Nickelsberg, które z czasem zanikły.
Kobułty	Biskupiec	1	Kobulten	pruskie?	--	1388 Koboltaw. Nazwa odosobowa, autorzy NMP uważają ją za twór słowiański, ale osobiście nie wykluczałbym pruskiej etymologii. Gwarowo: Kobutï.
Kojtryny	Biskupiec	4	Kattreinen	pruskie	Katrejny	1359 Köytrin. Nazwa pruska. Przed wojną: Katrejny lub Katrajny (rzadziej). Takiej formy musiała używać polskojęzyczna ludność warmijska. Forma Kojtryny jest już powojennym tworem KUNM, chyba mającym za cel zbliżyć tę nazwę do pruskiego oryginału.
Kramarka	Biskupiec	1	Kramarka	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Krammen.
Labuszewo	Biskupiec	6	Haasenberg	niemieckie	Hozębark	Nazwę niem. (pochodzącą od nazwiska założyciela) ludność mazurska spolszczyła jako Hozębark, Hozanbark. KUNM zmieniła tę nazwę na sztuczną Labuszewo, która upamiętna działacza mazurskiego Bogumiła Labusza. Gwarowo: U̯ozymbark / U̯ozembark.
Lipowo	Biskupiec	1	Lipowo	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Lindenhorst.
Łabuchy	Biskupiec	1	Labuch	pruskie	(Łabucha)	Dawniej też: Łabuch, Łabucha. Barczewski używa formy żeńskiej Łabucha i wyraźnie zaznacza, że jest to forma ludowa, uważając "Łabuchy" Kętrzyńskiego za błąd. Z drugiej strony, w gwarze zanotowano też formę męską, więc być może rodzaj tej nazwy był chwiejny. Może nie ma sensu już teraz tego poprawiać? Współczesne formy gwarowe: Labux (Gen. -a lub u) / U̯abuxï.
Łąka Dymerska	Biskupiec	1?	Dimmernwiese	hybryda (prus. + niem.)	--	U Chojnackiego: Dymrowska Łąka. Kwestia przymiotnika jednak wydaje się być czysto arbitralna (poza tym, forma dymerski jest strukturalnie poprawniejsza).
Ługi	Biskupiec	4	Wiesenthal	niemieckie	Wizental	Gwarowo: Vˊizentol. To świadczy o tym, że lud przejął tę nazwę fonetycznie. Forma Ługi chociaż nawiązuje znaczeniowo do n. niemieckiej (stpol. ług = podmokła łąka), jest tworem KUNM.
Mojtyny	Biskupiec	1	Moythienen	pruskie	--	Pisownia w latach 1938-45: Moithienen. Dawniej też: Mojtyń, Mojtejny (Teka Toruńska). 1601-02 Modien. Nazwa pochodzenia pruskiego.
Najdymowo	Biskupiec	1	Neudims	pruskie	--	1374 Nydem; 1389 Nedem, Neydem; 1430 Neydems. Nazwa pruska, przez polskich Warmiaków przyswojona z sufiksem -owo. Zapis gwarowy: Noi̯dïmovo.
Nasy	Biskupiec	1	Nassen	pruskie	--	1585 Nassa, 1609 Nassau. Nazwa pruska. Dawniej też: Salwin (XVI w., notowane u Kętrzyńskiego), również pruskie.
Nowe Marcinkowo	Biskupiec	1	Neu Märtinsdorf	niemieckie	--	Człon Nowe (Neu) pojawia się dopiero w XIX w., dla odróżnienia od Marcinkowa w obecnej gm. Purda (p. niżej).
Parleza Mała	Biskupiec	1	(Klein) Parlösen	pruskie	--	Patrz niżej.
Parleza Wielka	Biskupiec	1	Groß Parleese	pruskie	--	Niem. także Groß Parlösen. Nazwa pruskiego pochodzenia. W potocznym użyciu także forma Parlice Wielkie. Należy unikać tej formy, będącej powojennym przeinaczeniem.
Pierwój	Biskupiec	1	Pierwoy	pruskie	--	Do 2009 r. oficjalnie Pierwoj. Postać z -ó- częstsza w przedwojennych materiałach. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (1388 Perwais, Perwante).
Pudląg	Biskupiec	1	Paudling	pruskie	--	1397 Pudeling. Nazwa ponowiona od jeziora (spuszczonego). Gwarowo: Pudlȯŋk.
Rasząg	Biskupiec	1	Raschung	pruskie	--	Nazwa ponowiona od jez. Rasząg (1400 Ransinge). Gwarowo: Råšȯŋk (gen. -yŋga). Ludowa odmiana tej nazwy brzmi więc: Rasząg - do Raszęga (a nie "Rasząga", jak sugerują to powojenne ustalenia).
Rozwady	Biskupiec	5 (6?)	Erdmannsdorf	niemieckie	Erdmanki	U Leydinga Erdmanki, co wydaje się naturalnym (może nawet przedwojennym) przyswojeniem nazwy niemieckiej. Innej tradycji brak, Barczewski milczy o tej wsi. Nazwa obecna to chrzest KUNM. W potocznym użyciu także: Biskupiec-Kolonia Druga.
Rudziska	Biskupiec	1	Rudzisken	polskie	--	Nazwa w latach: 1928-45: Rudau.
Rukławki	Biskupiec	4	Rochlack	pruskie	Ruchławki	Źródła przedwojenne podają: Rochławki, Ruchławki (to drugie zaświadczone w gwarze). Forma obecna jest już powojenną "poprawką" KUNM, mającą zbliżyć nazwę do pruskiego oryginału (1379 Roklawken). Nie jest to forma ludowa. Gwarowo: Ruxu̯afkˊi.
Rzeck	Biskupiec	6	Ridbach	niemieckie	Rydbach	Pierwotnie: Richenbach (1426). Nazwa spolonizowana jako Rydbach, forma obecna jest chrztem. Wieś znajduje się w pobliżu jeziora o staropruskiej nazwie Nałcz (niem. Nautsch-See, 1576 Naltz). Należy wyrugować rozpowszechnioną obecnie niepoprawną nazwę "Jezioro Rzeckie". Gwarowo: Rïdbax.
Sadłowo	Biskupiec	1	Sadlowo	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Forstamt Bischofsburg. Pierwotnie: Saddel (1426). Jest to nazwa pruska (prus. sadellis = zagroda, majątek), przejęta przez polskojęzyczną ludność z sufiksem -owo.
Sadowo	Biskupiec	1	Saadau	polskie	--
Stanclewo	Biskupiec	1	Stanislewo	polskie	--	Nazwa w latach 1931-45: Sternsee. W XVI-XVII w. pojawia się inna forma niem. - Stenzeldorf, będąca kalką n. polskiej. Pierwotnie: Stanisławowo (XVI-XVII w.). Nazwa ta (upamiętniająca bpa Stanisława Hozyusza, będącego też założycielem tej wsi) następnie uprościła się do formy Stanislewo (taka forma utrwaliła się w niem.), ostatecznie Stanclewo. Barczewski zapisywał tę nazwę "Stańslewo", uważając wymowę z -nc- za objaw wymowy gwarowej.
Stryjewo	Biskupiec	1	Striewo	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1928-45: Stockhausen. Nazwa uważana za pruską, ponowioną od nazwy jeziora Stryjewskiego (1369 Strene, Streue; 1395 Strege), spolonizowana do postaci "Stryjewo".
Węgój	Biskupiec	1~4	Wengoyen	pruskie	(Węgoje)	1359 Wangaien, 1420 Wangoy. Nazwa staropruska, ponowiona od n. wodnej (rzeczki i jeziora). Bliższa językowi ludowemu jest chyba postać liczby mnogiej: Węgoje. Taką podaje literatura przedwojenna. Z drugiej strony, pewne wahania rodzajowe wydają się w pełni naturalne, a w powojennym użyciu gwarowym zaświadczono formę pojedynczą. Gwarowo: Veŋgȯi̯ (do Veŋgoja).
Wilimy	Biskupiec	4	Willims	niemieckie	Wylims	Pierwotnie nazwa pruska: Suszekaim (1359), następnie niem. Wilhelmsdorf (XIV w.), ostatecznie Willims. U Barczewskiego: Wylims. Tak najwyraźniej spolszczyli tę nazwę Warmiacy. Obecna forma Wilimy to już ponowne spolszczenie, stworzone przez KUNM, zapewne w celu pozbycia się z nazwy obcego morfemu.
Wólka Wielka	Biskupiec	1	Groß Wolka	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Großwolken. Dawniej też: Wólka Łabuska (niem. Labuch-Wolka).
Zabrodzie	Biskupiec	1	Zabrodzin	polskie	--	Nazwa w latach 1926-45: Schöndorf.
Zameczek	Biskupiec	2	Neu Chatell	niem.-francuskie	(Nowy Zameczek)	Używane też: Biskupiec-Kolonia Pierwsza, Nowy Zameczek (to ostatnie bliższe oryginałowi). Nazwa niem. utworzona z francuskiego (zapewne pod wpływem mody, osada postała w XIX w.). Nadana przez KUNM nazwa Zameczek nawiązuje do znaczenia franc. chatel = zamek. Oprócz tego, w potocznym użyciu spotyka się formę "Nowy Zameczek", bliżej oddającą oryginał.
Zarębiec	Biskupiec	6	Kleisack	pruskie lub niemieckie	Klejzak	Przed wojną: Klejzak, Klajsak. Również współcześnie w gwarze: Klei̯zak. Pospiszylowa dopuszcza nawet możliwość pruskiego pochodzenia toponimu, więc tym bardziej należy przywrócić tę nazwę, w miejsce sztucznego chrztu "Zarębiec".
Zawada	Biskupiec	1	Sawadden	polskie	--
Zazdrość	Biskupiec	1	Sazdrosz	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Falkenheim.
Barcikowo	Dobre Miasto	5	Battatron	pruskie	Bartroby	1353 Barthentroben; 1365, 1388 Bartentroben. Nazwa pruskiego pochodzenia. Nadana po wojnie forma Barcikowo w jakiś sposób oddaje rdzeń nazwy oryginalnej, ale nie można jej uznać za spolszczenie nazwy pruskiej. Wobec braku tradycji, postuluję własne spolszczenie fonetyczne Bartroby (z prus. Bart-an-trob-).
Bzowiec	Dobre Miasto	3	Beiswalde	niemieckie	--
Cerkiewnik	Dobre Miasto	6	Münsterberg	niemieckie	Nisztembark	Barczewski podaje dla nazwy wsi spolszczenie Nisztembark. Jest to forma zdecydowanie ludowa, naznaczona warmijskimi cechami gwarowymi. Można byłoby ją naprostować na "Misztembark" (lub nawet "Mistembark"), ale lepiej korzystać z form zaświadczonych. Dzisiejsza nazwa jest chrztem KUNM. Internetowe źródła podają starszy wariant pol. Miła Góra, ale raczej nie jest to forma przedwojenna - prędzej jakiś twór powstały wkrótce po wojnie.
Chmury	Dobre Miasto	6?	Wölken	polskie?	Wólka (?)	Nazwa oficjalnie ustalona przez KUNM: Wilki. Ostatecznie przyjęła się jednak nazwa Chmury. Brak tradycji przedwojennej. Używana obecnie forma Chmury wynika zapewne z powierzchownego, dosłownego przetłumaczenia formy niem. Nie wydaje mi się jednak, żeby interpretacja ta była poprawna. Być może forma niem. oddaje pol. Wólka - taki pogląd najwyraźniej przedstawia Leyding, notując dla tej osady właśnie taką nazwę. Potrzebna jednak jest dokumentacja hist. i informacje etymologiczne, aby móc to ostatecznie ustalić. Zastanawia też geneza KUNMowskiej formy Wilki.
Głotowo	Dobre Miasto	1	Glottau	pruskie	--	1290 Glottov, 1312 Glottowia. Bardzo stara nazwa pruska. W użyciu również Glotowo. Obie formy już od czasów przedwojennych (forma z "l" u Barczewskiego).
Jesionowo	Dobre Miasto	1~2	Eschenau	niemieckie	--	U Chojnackiego Jesionów, ale nie jest to raczej ludowa forma. Zresztą, dla tego regionu bardziej naturalne są formy nijakie na -owo.
Kabikiejmy	Dobre Miasto	4	Ober Kapkeim	pruskie	Kapki Górne	1284 Cabekayme, 1344 Kabocaym. Nazwa wariantowa: Kabikiejmy Górne. Taka postać zdaje się mieć więcej sensu, ze względu na istnienie obok wsi Kabikiejmy Dolne oraz na nazwę niemiecką. Mimo to, KUNM ustaliła postać bez tego członu. Barczewski podaje ludowe spolszczenie Kapki (Górne, Dolne), co ma potwierdzenie w szesnastowiecznych księgach kościelnych. Nazwa pruska została przejęta przez polskich Warmianków z pominięciem prus. członu -kaim (co nie jest na Warmii rzadkością - por. Pistki = niem. Piestkeim, Pupki = Pupkeim). Przyjęta przez KUNM forma Kabikiejmy jest oczywiście bliższa pruskiemu oryginałowi, ale za to niezgodna z ludową tradycją.
Kabikiejmy Dolne	Dobre Miasto	4	Unter Kapkeim	pruskie	Kapki Dolne	Patrz wyżej.
Kłódka	Dobre Miasto	2 (1?)	Klutkenmühle	hybryda (pol. + niem.)?	--	Potrzebne dokładniejsze informacje.
Knopin	Dobre Miasto	2	Knopen	pruskie	--	1297 Knopin, 1386 Knopyn. Wieś założona na polu o nazwie Troben.
Kosyń	Dobre Miasto	4?	Koßen	pruskie	Kos (?)	1339, 1340 Cossow; 1432 Cossen. Nazwa raczej pruska. Wywód niemiecki z NMP wydaje mi się niesłuszny. Leyding podaje historyczną formę Coss (nie wiadomo jednak, z jakiego źródła ona pochodzi), więc może historycznie nazwę tej wsi spolszczano jako Kos. Sądząc po dawnych zapisach, możliwa też byłaby forma "Kosów" lub "Kosowo".
Krzyżno	Dobre Miasto	2	Weißkreuz	niemieckie	--	W potocznym powojennym użyciu oraz w PRNG zanotowana oboczna nazwa Biały Krzyż (podobnie u Leydinga: Białokrzyże), co jest dokładnym tłumaczeniem n. niemieckiej. Może taki wariant byłby lepszy, z drugiej strony jednak brak tradycji.
Kunik	Dobre Miasto	2	Windenhof	niemieckie	--	Według niemieckich źródeł internetowych, miejscowość początkowo nosiła nazwę Abbau Kunig od nazwiska właściciela - Valentina Kuniga. Tego typu odnazwiskowe nazwy były typowe dla nowo założonych wybudowań, nie posiadających jeszcze nazwy urzędowej. Po wojnie KUNM ustalił nazwę nawizującą do tego nazwiska w formie Kunik (tak też u Leydinga, który co ciekawe poprawia tę formę w erracie na Konik).
Łęgno	Dobre Miasto	4	Lingenau	niemieckie	Linowo	Pierwotnie: Lindenau. Szesnastowieczny polski spis jezior na Warmii wspomina pobliskie jezioro Sawąg (niem. Sawang- lub Lingenauer See, dziś w większości osuszone) jako Jezioro Linowskie. Oznacza to, że używanym wówczas spolszczeniem nazwy tej wsi było Linowo. Forma "Łęgno", chociaż w pewien sposób nawiązuje fonetycznie do oryginału jest już powojenna.
Mawry	Dobre Miasto	2	Mawern	pruskie	--	1366 Mauren, 1357 Mawren.
Międzylesie	Dobre Miasto	6	Schönwiese	niemieckie	Krasnołąka	Forma Krasnołąka pojawia się na przedwojennych mapach oraz u Kohutka. Nie jest to raczej ludowa tradycja, ale na pewno jest to forma lepsza od obowiązującego tworu powojennego.
Nowa Wieś Mała	Dobre Miasto	1*	Neuendorf (bei Guttstadt)	niemieckie	(Nowa Wieś)
Orzechowo	Dobre Miasto	4~6	Noßberg	niemieckie	Noszbark	Spis jezior z XVI w. wspomina Noszbarski Staw. Oryginalnym spolszczeniem n. niem był więc Noszbark. Forma "Orzechowo" co prawda oddaje znaczenie n. niem. (niem. Noßberg < Nußberg), ale powstała już po wojnie.
Piotraszewo	Dobre Miasto	4	Peterswalde	niemieckie	Pietrzywałd	W literaturze przedwojennej: Pietrzywałd, Pietrzwałd.
Podleśna	Dobre Miasto	3	Klingerswalde	niemieckie	--	Pierwotnie: Clunderswalde (1362). Od niem. nazwiska Klunder lub Klünder. Brak polskiej tradycji.
Praslity	Dobre Miasto	2	Altkirch	niemieckie	--	Do 2002 r. oficjalnie Praślity. Pierwotnie nazwa pruska: Prasliten (1340-49), Praysliten (1354), Prayslite (1354). Powojenna nazwa polska jest jej spolszczeniem. Oprócz tego, nazwa pruskiego pola (lauku), na którym powstała wieś brzmiała Sangawiten (1345).
Smolajny	Dobre Miasto	1	Schmolainen	pruskie	--	Dawniej też: Szmolajny, Smolany. 1382 Smoleyen, 1433 Smaleyn.
Stary Dwór	Dobre Miasto	2	Althof	niemieckie	--	Wieś położona na pruskim polu o nazwie Troben (1297), podobnie jak sąsiedni Knopin.
Swobodna	Dobre Miasto	4	Schwuben	pruskie	Swoby	1316 Swoben. Nazwa pruska. W XVI w. funkcjonowała spolszczona forma Swoby, o czym świadczy spis jezior, wspominający "Jeziorko niewielkie przy Swobach". Ponadto, jeżeli podawane przez Barczewskiego historyczne zapisy subno, ssubno odnoszą się do tej wsi (nie ma jednak na to dowodu - Barczewski ich nie identyfikuje), to mogłyby one być zgodne z podawaną przez Leydinga formą Swobno. Tak czy inaczej, obowiązującej nazwy "Swobodna" nie można uznać za poprawne spolszczenie nazwy pruskiej. Ciekawym jest fakt, że mimo takiego ustalenia nazwy wsi, nazwę terenową Schwubener Werder (półwysep wchodzący w jezioro Limajno) ustalono urzędowo jako Swobno.
Urbanowo	Dobre Miasto	6	Zechern	niemieckie?	Czechreń	1365 Czecher, 1366 Zecher. Nazwa nie do końca jasna - kartoteka NMP nie wyjaśnia przekonująco jej etymologii, choć wskazuje raczej na niemieckie pochodzenie. Tak czy inaczej, w przedwojennej literaturze pojawia się spolszczenie Czechreń. Nazwa powojenna jest chrztem. Wieś powstała na pruskim polu osadniczym Wurlawken (1366). Na tym samym polu powstała też wieś Wróblik (obecnie w gm. Lidzbark Warmiński).
Wichrowo	Dobre Miasto	2	Wichertshof	niemieckie	--
Barkweda	Dywity	1	Bergfriede	niemieckie	--	Gwarowo: Barkfyda.
Brąswałd	Dywity	1	Braunswalde	niemieckie	--	Dawniej też: Brunswałd. Gwarowo: Brůnzvou̯t / Bruncfau̯t, -du.
Bukowina	Dywity	4	Forsthaus Buchwalde	niemieckie	Bukwałd Leśny	Chociaż nazwa obecna nawiązuje znaczeniowo do n. Bukwałd, to jednak przed wojną nazwa leśniczówki była taka sama jak wsi - Bukwałd (również w pol., por. Chojnacki), więc należałoby ten oryginalny układ przywrócić, dodając do nazwy typowe dla leśniczówek dookreślenie Leśny (w grę wchodzi też nazwa Bukwałd-Leśniczówka). Obocznie także: Buki (wariant notowany w Państwowym Rejestrze Nazw Geograficznych).
Bukwałd	Dywity	1	Groß Buchwalde	niemieckie	--	Dawniej też: Buchwałd. W gwarze: Buxfau̯t / Bukfau̯t.
Dąbrówka Wielka	Dywity	1	Groß Damerau	słowiańskie	--	Dawniej też: Dąbrowa. Gwarowo: Dambrůfka. Zob. też Dąbrówka Mała (gm. Barczewo).
Dągi	Dywity	1	Dongen	pruskie	--	Pierwotnie nazwa niemiecka: Marquartshof (XIV-XVII w.). Dopiero od XVII w. zaświadczona forma Dongen (Dągi), pruskiego pochodzenia (zapewne ponowiona od n. wodnej). Dawniej też: Dągówki. Gwarowo: Dȯngˊi.
Dywity	Dywity	1	Diwitten	pruskie	--	1320 Diwite, 1328 Dewithen, 1354 Dewythen. Forma gwarowa: Divˊitï.
Frączki	Dywity	6	Fleming	niemieckie	Flemiąg	Przed wojną: Flemiąg (do Flemięga - tak u Barczewskiego w książce "Kiermasy na Warmji"). Podobną postać znajdujemy również we współczesnych zapisach gwarowych (z warmijską zmianą m' > mn), co dowodzi autochtoniczności tej formy (spolszczonej analogicznie do nazw pruskich na -ąg). Z kolei nazwa obecna nie ma jakiegokolwiek uzasadnienia historycznego, dlatego warto wrócić do tego starego ludowego spolszczenia. Forma gwarowa: Flemnuŋk (do Flemneŋga).
Gady	Dywity	1	Jadden	pruskie	--	Pierwotnie wieś miała dwie nazwy: niemiecką Hohenfeld i pruską Gedden (1369). Przyjęła się ostatecznie ta druga. Gwarowo: Gadï / Jadï.
Gradki	Dywity	1	Gradtken	pruskie (spolonizowane)	--	Pierotnie: Grauden (1350-55), Gruden (1366). Prrzejściowo także z sufiksem -kaim (1376 Grawdekayme). Nazwa pruska, rozszerzona w j. polskim o człon -ki i z polskiego przejęta w niem.
Kieźliny	Dywity	1	Köslienen	słowiańskie	--	Do 2002 r. urzędowo: Kieżliny, taka postać jednak była wynikiem przeinaczenia, niezgodnego ani z ustaleniami KUNM ani ludową tradycją. Pierwotnie dwie oboczne nazwy: niemiecka Friedrichsdorf (1348) oraz druga, zapisana jako Koselern (1348), Koseler (1399). Ta druga nie do końca pewnego pochodzenia - możliwe (wg Rosponda) pochodzenie od antroponimu Koźlarz lub nawet od śląskiej miejscowości Koźle (o ile wieś założyli osadnicy ze śląska). Pod koniec XVI w., nazwa ta przybiera formę podobną do obecnej (1598 Keslin, 1615 Kesling). Gwarowo: Keślˊiny / Kˊež́lïnï. Do tej wsi nawiązuje nazwa olsztyńskiego osiedla Stare Kieźliny, położona na drugim brzegu rzeki Wadąg.
Lipniak	Dywity	1	Lippnak	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Lindenhain.
Ługwałd	Dywity	1	Hochwalde	niemieckie	--	Dawniej też: Ugwałd, Hugwałd. Podstawą przejęcia była zapewne dialektalna niem. forma Hogenwald (por. zresztą zapis Hogenwalt z 1363). Pisownia z nagłosowym Ł- jest nieetymologiczna - zasadniczo jest to gwarowa prelabializacja. Niemniej, taka pisownia utrwaliła się w polskiej literaturze. Leyding podaje też formę Ługowo, z pewnością powojenną. Zapewne była to próba nadania wsi nazwy całkowicie spolszczonej, która jednak nie przyjęła się.
Myki	Dywity	1	Micken	pruskie	--
Nowe Włóki	Dywity	4	Neu Vierzighuben	niemieckie	Nowy Wierckub	Przed wojną: Nowy Wierzgub, Wierzkub, Wierckub. Dalsze wyjaśnienia: p. wyżej Stare Włóki, gm. Barczewo.
Pistki	Dywity	1	Piestkeim	pruskie	--	Dawniej też: Pistkiejmy. 1388 Pisdekayme, 1404 Pisdekayn. Nazwa pruska, przejęta w języku polskim z pominięciem prus. sufiksu -kaim (chociaż przedwojenna literatura zna też wariant Pistkiejmy - być może ze sztuczną restytucją sufiksu). Wieś obecnie włączona do Brąswałdu jako przysiółek. Jej nazwa nie ma obecnie charakteru oficjalnego. Mimo to, warto jej używać ze względu na pradawne pochodzenie i długą tradycję. Przysiółek znajduje się nad jeziorem o staropruskiej nazwie Skutelnik (takie spolszczenie u Barczewskiego), niem. Skutling-See (1333-45 Schutelyng). Lepiej nie używać rozpowszechnionej dziś nazwy "jezioro Pistki" lub "Pisteckie".
Plutki	Dywity	1	Plutken	pruskie (spolonizowane)	--	Dawniej też: Płotki (Barczewski). 1407, 1554 Ploten. Nazwa pruska, sufiks -ki jest przydatkiem polskim. Gwarowo: Plutkˊï (gen. -ek/-ůf).
Rozgity	Dywity	1	Rosgitten	pruskie	--	Do 2002 r. oficjalnie Różgity. Forma ta bywa używana do dziś (także jako Rózgity), jednak postać Rozgity zdaje się być bardziej zgodna z miejscowym użyciem - ma poświadczenie gwarowe. W przedwojennej literaturze także: Rosogity. Sama nazwa jest staropruska. Najstarsze wzmianki: 1328 Resigethen, 1388 Rosegithen. Forma gwarowa: Rozgˊitï.
Różnowo	Dywity	1	Rosenau	pruskie?	--	1354 Rosenaw, 1382 Rosenowe. Według Pospiszylowej nazwa pruska (chociaż dopuszcza też niemieckie pochodzenie). Forma gwarowa: Roznovo.
Sętal	Dywity	1	Süßenthal	niemieckie	--	Gwarowo: Sėntal.
Słupy	Dywity	4	Stolpen	pruskie	Sztolpy	1290, 1363 Stolpe. Nazwa pochodzenia pruskiego (od wspólnego bałtosłowiańskiego słowa - prus. stulps = słow. stołp = słup). Nazwa Słupy jest więc poprawnym tłumaczeniem (a zarazem etymologicznym kognatem) tej nazwy. Niemniej, taka forma nigdy wcześniej nie funkcjonowała - polska ludność używała formy Sztolpy (co prawda, naznaczonej wpływem wymowy niemieckiej), która pojawia się we wszystkich źródłach przedwojennych. Współczesna forma gwarowa Su̯upy (notowana u Pospiszylowej) to zapewne wpływ nazewnictwa oficjalnego (zresztą, forma ta nie przedstawia fonetycznych cech gwarowych, a NMP podaje też inny zapis, przedstawiający formę Sztolpy). Gwarowo: Štolpï, Su̯upy.
Spręcowo	Dywity	1	Spiegelberg	niemieckie	--	Pierwotnie nazwa pruska: Sprenzin (1360), przechowana w mowie polskich Warmiaków (z prus. sufiksem -ins zastąpionym przez -owo). Forma polska znana od XVII w., istniała obocznie do n. niemieckiej Spiegelberg, znanej od początku istnienia wsi. Gwarowo: Sprancovo, Sprencovo.
Szypry	Dywity	1	Schippern	pruskie	--	Pierwotnie: Schipperkaim (1337). Nazwa pruska, sufiks -kaim z czasem wypadł. Gwarowo: Š́ïpry.
Tuławki	Dywity	1	Tollack	pruskie	--	1369 Breytenfeld alias Tollauken. Nazwa pruska (*Tāl-lauks, dosł. "dalekie [obszerne] pole"). Forma niemiecka Breitenfeld jest jej kalką, szybko zanikła. Gwarowo: Tuu̯åfkˊi (do Tuu̯åfk)
Wadąg	Dywity	1	Wadang	pruskie	--	1399 Wadangen. Nazwa pruska, ponowiona od jez. Wadąg. Gwarowo: Vadaŋk, -ga.
Wopy	Dywity	1	Woppen	pruskie	--	Gwarowo: Vopï (do Vop) / U̯opy. Nazwa pruska (1366 Wopen).
Zalbki	Dywity	1	Salbken	pruskie (spolonizowane)	--	Pierwotnie: Glandemansdorf (1386). Taka nazwa funkcjonowała aż do XVIII w. Uważa się, że zawarty w niej antroponim Glandeman ma pochodzenie pruskie. W XVII w. pojawia się oboczna n. Zalbki, używana przez ludność polskojęzyczną, której również przypisuje się pruskie pochodzenie (prawdopodobnie wiąże się z licznymi pruskimi nazwami z członem Salp-). Niewykluczone, że sufiks -ki ukrywa pierwotne -kaim (tak jak w nazwach Pistki, Pupki), jednak nie ma to potwierdzenia w dokumentach. Olsztyńskie osiedle Stare Zalbki to dawna część wsi Zalbki, która znalazła się w granicach Olsztyna. Gwarowo: Zålpkˊi (do Zålpk)
Barduń	Gietrzwałd	1	Bardungen	pruskie	--
Barwiny	Gietrzwałd	1	Barwienen	pruskie	--	Niem. także Barwes. 1417 Berwin, 1564-80 Berwis. Nazwa pruska. Gwarowo: Barźini / Barž́ini.
Biesal	Gietrzwałd	1	Biessellen	pruskie	--	Dawniej też: Bieża, Bieżele (formy z dawnej literatury, raczej nieludowe). 1416 Bysseylen, 1484 Byssaylen. Gwarowo: Bž́esol.
Cegłowo	Gietrzwałd	6	Hermsdorf	niemieckie	Zamajsdorf	Oboczna n. niem. Zamensdorf. Spolonizowana przez ludność warmijską jako Zamajsdorf, z rzadką w nazwach spolszczonych retencją członu -dorf. Po wojnie wieś przechrzczono na "Cegłowo" - ta nowa nazwa nawiązuje do znajdującej się tu niegdyś cegielni. Jest jednak tworem sztucznym, stworzonym przez KUNM. Podobnie sztuczne jest chyba kohutkowe Ziębowo. Gwarowo: Zamai̯storf.
Dłużki	Gietrzwałd	1	Dlusken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Seebude.
Gietrzwałd	Gietrzwałd	1	Dietrichswalde	niemieckie	--	Dawniej też: Dzietrzwałd, Jetrzwałd. Gwarowo: Gytʳšfau̯t.
Grazymy	Gietrzwałd	1	Grasnitz	pruskie	--	Do 2005 r. oficjalnie: Grażymy (tak według ustaleń KUNM). Obie formy spotykane dawniej i obecnie. Współcześnie spotykamy również wariant Grażyny, który jest jednak powojennym przeinaczeniem. 1352 Grasym, 1469 Grasnisse. Gwarowo: Grazimi / Graźnica (to drugie to wtórna polonizacja n. niem., raczej powojenne).
Gronity	Gietrzwałd	1	Gronitten	pruskie	--	1334 Garonith, 1361 Garonich, 1379 Grunitthen. Gwarowo: Grȯńitï.
Guzowy Młyn	Gietrzwałd	1	Thurnitzmühle	hybryda (słow. + niem.)	--	Niem. oboczne Gusen, Gusemühle. Dawniej też: Turznicki Młyn, Guz (w Tece Toruńskiej jako oboczna) Starsza nazwa Turznicki Młyn (niem. Thurnitzmühle) nawiązuje do wsi Turznica w obecnej gm. Ostróda (p.). Z czasem upowszechniła się w mowie Mazurów forma Guzowy Młyn (również jako niem. Gusemühle), nawiązująca do nazwy jeziora Guz oraz sąsiedniej wsi Guzowy Piec (p. niżej).
Guzowy Piec	Gietrzwałd	1	Gusenofen	hybryda (prus. + niem.)	--	Niem. także Gusen, Gusen-Theerofen (forma pełna, pierwotna, używa na pocz. XVIII w.). Dawniej też: Guzy, Guzowe Piece, Piece (tak do dziś w gwarze). Nazwa wsi nawiązuje do jeziora Guz, którego nazwa ma prawdopodobnie staropruskie pochodzenie (brak jednak dawnych zapisów nazwy tego jeziora). Człon Piec (Ofen) odwołuje się do smolarni (pierwotna nazwa wsi to Gusen-Theerofen [1711]). Gwarowo: Pš́ece.
Jadaminy	Gietrzwałd	1	Adamsguth	niemieckie	--	Dawniej też: Jedaminy, Adaminy (to drugie to uczona "poprawka" - usunięcie gwarowej prejotacji). Formy gwarowe: Jedominï / Jedanïnï.
Kudypy	Gietrzwałd	1	Kudippen	pruskie	--	Niem. także Seidelshof (dopoczątku XIX w.), Eißingsheide (ponowiona od n. lasu, po polsku zwanego Bór [Barczewski, s. 40]). Pierwotnie dualizm nazw: 1379 Seydels alias Kudieph, 1591 Seidelshoff alias Kudip. Nazwa Seidels(hof) antroponimiczna - n. os. pruskiego lub niemieckiego pochodzenia. Nazwa Kudypy pruska (nie wierzę w niemiecką etymologię z NMP). Prawdopodobnie pierwsza nazwa była używana przez ludność niemieckojęzyczną, druga - polskojęzyczną. W XIX w. jednak ostatecznie upowszechniła się ta druga, również w niem. Gwarowo: Kudïpï.
Łajsy	Gietrzwałd	1~4	Leißen	pruskie	(Lajsy)	U przedwojennych raczej: Lajsy (też: Lejsy). Jednak takie wahania między "L" a "Ł" nie są rzadkością. 1358 Lessin, 1378 Luysen. Nazwa pruskiego pochodzenia. W gwarze: Lai̯sy / Lai̯s.
Łęgucki Młyn	Gietrzwałd	1	Langgut-Mühle	hybryda (prus. + niem.)	--	Patrz niżej Łęguty.
Łęguty	Gietrzwałd	1	Langgut	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Lęguty, Languty (gw. Leŋgutï). 1352 Langengute, 1402-08 Langendorf. Dokumenty poświadczają, że Lange to imię Prusa, któremu nadano ziemię nad jeziorem Humelink (obecnie jez. Łęguty). Co do wyżej wspomnianego jeziora, zwanego dziś jeziorem Łęguty (lub Łęguckim), pierwotnie ono miało nazwę pruską - Humelink (1344), Hummelingin (1346). Lepiej więc byłoby używać nazwy Umląg - nazwa ta jest bowiem tożsama z Umlęgiem koło Wartemborka.
Łopkajny	Gietrzwałd	1	Lopkeim	pruskie	--	Do niedawna oficjalnie Łopkojny (obecnie jednak forma z usuniętą cechą gwarową, dostosowana do nazw na -kajny). Dawniej też: Lipkajmy, Lipkajny. 1346 Lobekayme. Nazwa staropruska, jej pierwszy człon pochodzi od (również pruskiej) nazwy jeziora Łoby (1331 Luben, 1346 Lobin). W XIV-XV wieku pojawiają się obocznie również n. niem. Henkenwald i efemerycznie n. hybrydalna Nalubendorf (też najprawdopodobniej związana z n. jeziora Łoby).
Naglady	Gietrzwałd	1	Nagladen	pruskie	--	1331 Naglande, 1343 Naglanden. Gwarowo: Nogladï.
Naterki	Gietrzwałd	1	Nattern	pruskie	--	1349 Natursdorf, 1417 Natern. Nazwa pruska (początkowo hybrydalna z niem. członem -dorf), w polskim przejęta z sufiksem -ki.
Nowy Młyn	Gietrzwałd	1	Neumühl	niemieckie	--	Pierwotnie: Gilbing (1564-80). Nazwa pruska, ponowiona od n. rzeki i jez. Gilbing (pol. Giłwa), istniała obocznie z n. Neumühl do XVIII w. W polskiej tradycji znana jedynie nazwa Nowy Młyn.
Parwółki	Gietrzwałd	1	Parwolken	pruskie	--	1437 Parwulken, 1411-19 Parwolke. Gwarowo: Parvulkˊï.
Pęglity	Gietrzwałd	1	Penglitten	pruskie	--	1350 Pendelythen, 1564-80 Pendelitten. Forma gwarowa: Pėŋglˊitï.
Podlejki	Gietrzwałd	1	Podleiken	pruskie	--	Dawniej też: Podlajki, Polejki. 1364 Carnithen, 1427 Carnithen adder Poleyke. Obie nazwy pruskiego pochodzenia.
Rapaty	Gietrzwałd	1	Rapatten	pruskie	--	1352 Rapotin, 1515 Rapatan.
Rentyny	Gietrzwałd	1	Rentienen	pruskie	--	1380 Rantheyn, 1423 Rantheynen. Gwarowo: Rantïnï.
Salminek	Gietrzwałd	1	Salmeien	pruskie	--	1483, 1537 Schalmey. Nazwa pruskiego pochodzenia. Gwarowo: Selńïnek (forma zgodna z Gierszowym Selminek).
Siła	Gietrzwałd	1	Schilla-Mühle	hybryda (prus. + niem.)?	--	Pierwotnie dwie oboczne nazwy: Wulping alias Schilmühl. Pierwsza n. pruska, ponowiona od nazwy jeziora Wulpink (dziś Wulpińskie), nad którym leży młyn. Pochodzenie tej drugiej jest kontrowersyjne - najbardziej prawdopodobna wydaje mi się wersja z pochodzeniem od prus. silā = pustkowie. Istnieją jednak również wywody z pol. lub niem. Nazwę Wulping (co prawda, w zniekształconej postaci Pulping) notuje jeszcze spis z 1820 r., a więc musiała dotrwać ona w potocznym użyciu do tych czasów. W PRNG wariant Szyla, co jest chyba powojenną repolonizacją n. niemieckiej.
Smoleń	Gietrzwałd	6	Vonferne	niemieckie	Fąfernia Leśna	Niem. też Passargental (p. niżej Tomarynki - nazwy tych dwóch miejscowości najwyraźniej mieszały się). Gwarowo: Fǫferńo. Do nazwy dodaję dookreślenie Leśna (typowy dla leśniczówek), ze względu na odróżnienie od osady Fąfernia = ob. Tomarynki. Osadzie większej bardziej należy się nazwa bez dookreślenia.
Sząbruk	Gietrzwałd	1	Schönbrück	niemieckie	--	Barczewski podaje dla tej wsi ciekawą formę historyczną Sambrzeg (niestety bez podania źródła ani daty). Być może forma ta przedstawia polonizację jakiejś n. pruskiej? Chociaż możliwe też, że jest to po prostu mocniej spolonizowana forma n. niem. Gwarowo: Šȯmbruk.
Śródka	Gietrzwałd	4	Mittelgut	niemieckie	Mytelki	Przed wojną: Mitelki, Mytelki. Obecna nazwa, choć nawiązuje znaczeniowo do n. niem., jest sztuczna.
Tomarynki	Gietrzwałd	6	Passargental	niemieckie (hydronimiczne)	Fąfernia	Niem. także Vonferne (p. wyżej Smoleń - nazwy tych dwóch miejscowości najwyraźniej mieszały się). Niewykluczone, że obecne miejscowości Tomarynki i Smoleń były pierwotnie jedną miejscowością. Zapis Passarienthal (Fomfernia) ze spisu z 1820 roku odnosi się prawdopodobnie do tej miejscowości, gdyż jest ona wspomniana jako posiadłość szlachecka (a nie leśniczówka). Wygląda więc na to, że ludność polskojęzyczna nazywała tę miejscowość Fąfernią. Prawdopodobnie tak samo nazywano pobliską leśniczówkę. Leyding odróżnia te miejscowości pisownią - podaje Fąfernia dla obecnego Smolnia i Fomfernia dla obecnych Tomarynek, a ponadto podaje wariant Tomaryński Dwór dla tej drugiej miejscowości. Ta ostatnia nazwa stanowi bez wątpienia podstawę formy obecnej, jednak nie znajduję dowodów na to, że taka relacyjna nazwa istniała przed wojną. Wydaje mi się najrozsądniejsze, aby użyć ludowej nazwy Fąfernia dla obu miejscowości, rozróżniając leśniczówkę typowym dookreśleniem "Leśna". W potocznym użyciu również forma Mitelki, co jest przeniesieniem historycznej nazwy sąsiedniej miejscowości Śródka (p. wyżej).
Tomaryny	Gietrzwałd	1	Thomareinen	pruskie	--	1352 Tungemyr, Tungemerin, Tungamerin.
Unieszewo	Gietrzwałd	6	Schönfelde	niemieckie	Sząfałd	Ludowe spolszczenie nazwy niem. tej wsi to Sząfałd (w przedwojennej literaturze pisane często Sząfałt lub Szomfałt, jednak w odmianie pojawia się dźwięczność - do Sząfałda). Nazwa dzisiejsza jest całkowicie sztucznym chrztem KUNM (według opowieści miejscowych, związanym z nazwiskiem jakiegoś sowieckiego generała - traktowałbym to jednak z pewnym przymrużeniem oka). Gwarowo: Šůfalt.
Woryty	Gietrzwałd	1	Woritten	pruskie	--	1347 Woriten. Gwarowo: Vorïtï.
Zaskwierki	Gietrzwałd	1	Dorotheenthal	niemieckie	--	Dawniej też: Dorotowo (Teka Toruńska). Wariant ten bywa używany do dziś - notuje go PRNG. Nazwa niem. Dorotheenthal i ludowa pol. Zaskwierki (przez miejscowych wymawiana: Zasksierki) współistniały już na długo przed wojną. Forma niem. zaświadczona wcześniej.
Zdrojek	Gietrzwałd	1	Sdroiken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Eulenwinkel. U Chojnackiego: Zdrojki, ale być może postać obecna jest poprawniejsza. W powojennym potocznym użyciu zanotowano nazwę: Draby - raczej forma nowa, bez przedwojennej tradycji.
Derc	Jeziorany	1	Dertz	pruskie	--
Franknowo	Jeziorany	1	Frankenau	niemieckie	--	Używane też: Frankowo (taka forma również w gwarze). Forma urzędowa jednak przeważa w przedwojennych materiałach. Wieś założona na pruskim polu osadniczym o nazwie Wainlauken (1346), odczytywane też jako Wamlauken. Gwarowo: Frankovo.
Kalis	Jeziorany	2	Kunkendorf	hybryda (prus. + niem.)	--	Pierwotnie: Kalis (1345, 1349), Calis (1345). Obocznie n. Cunikendorf (1345), ostatecznie Kunkendorf. Pierwsza nazwa pruska, druga hybrydalna (z niem. członem -dorf do pruskiego imienia Kunicke). Po wojnie KUNM przywróciła pierwotną nazwę pruską. Co prawda, Chojnacki spolszcza n. niem. jako Kuńki, ale nie jest to raczej nazwa autentycznie używana przez lud - nie ma takiej formy w innych źródłach. Nazwa oficjalna Kalis, jako w stu procentach pruska wydaje się być bardziej wartościowa. Ponadto, nazwa ta też dobrze przyjęła się wśród miejscowych (powstała nawet ludowa forma Kalisz - adideacja do nazwy wielkopolskiego miasta), o czym świadczą zapisy gwarowe. Gwarowo (współcześnie): Kalis / Kališ.
Kiersztanowo	Jeziorany	1	Kirschdorf	niemieckie	--	Dawniej też: Kierztanowo (gw. Kˊeštanovo). Pietwotnie: Kirstandorf. Na tej formie opiera się tradycyjne spolszczenie.
Kikity	Jeziorany	1	Kekitten	pruskie	--	Dawniej też: Kiekity (tak w gwarze i zapiskach Leydinga - lud. 1929 Kiekicka Góra) 1314 Kikitten. Gwarowo: Kˊekˊity / Kekˊity.
Kostrzewy	Jeziorany	6	Zehnhuben	niemieckie	Canuby	1350, 1364-65, 1380 Decem Mansos. Nazwa niemiecka ("dziesięć włók"), znana już w kancelaryjnych zapisach łacińskich. Gwarowo: Canubˊi -buf. Oznacza to więc, że autochtoni spolszczyli nazwę oryginalną jako Canuby. Brak w przedwojennej literaturze, jednak nie widzę powodów, by uważać tę formę za nieautentyczną. A na pewno jest lepsza od kompletnie nie uzasadnionej nazwy Kostrzewy, będącej chrztem KUNM.
Kramarzewo	Jeziorany	4?	Krämersdorf	niemieckie	Kramarowo (?)	Według NMP, w XVII-XVIII w. istniało spolszczenie Kramarowo (por. zapisy: 1688 Kramarowo, 1758 Cramarowo). Pospiszylowa odnosi jednak te zapisy do Kromerowa w gm. Barczewo (p.). Ponadto, Kramarowo jest też jedną z form zaświadczonych gwarowo, więc może można by ją wprowadzić oficjalnie (chociaż Kramarzewo również jest całkiem poprawnym tłumaczeniem n. niem.). Formy gwarowe: Kramarovo / Kramerovo / Kremenževo (to ostatnie jest chyba zniekształceniem n. obowiązującej).
Krokowo	Jeziorany	1	Krokau	pruskie?	--	1350 Cracow, 1353 Crocov. Możliwe pruskie lub słowiańskie pochodzenie.
Lekity	Jeziorany	1	Lekitten	pruskie	--	1351 Lekotyten, 1358 Lecotiten. Dawniej też: Likitki (w XVI w. - p. Barczewski, s.89, gdzie podany jest zapis źródłowy lykytki, obok nazwy obecnej).
Miejska Wieś	Jeziorany	2	Bürgerdorf	niemieckie	--	Słownik NMP podaje tutaj zapis gwarowy: Baǵendůrf, który mógłby świadczyć, że autochtoni spolszczyli n. niem. fonetycznie jako Bagiendorf. Niewykluczone jednak, że zapis ten jest źle odniesiony - mianem Bagiendorf Mazurzy określali inną wieś, obecnie Bagienko (część wsi Zełwągi) w powiecie ządzborskim (mrągowskim). Może zapis ten dostał się tu przez nieporozumienie? Tak czy inaczej, forma Miejska Wieś jest poprawnym tłumaczeniem n. niemieckiej.
Modliny	Jeziorany	4?	Modlainen	pruskie	Modlajny	1384 Madeleyn, 1404 Madeleynen. U Leydinga i w gwarze Modlajny (gw. Modlai̯ny, -ůf). Co prawda, literatura przedwojenna nie dostarcza dowodów istnienia takiej formy już przed wojną, to jednak taka forma zdaje się być bardziej ludowa i poprawna etymologicznie. Zatwierdzona przez KUNM nazwa Modliny może wynikać z chęci większego "spolszczenia" nazwy miejscowości (odwołanie do słow. toponimów typu Modlin).
Olszewnik	Jeziorany	4	Elsau	osobowe (słowiańskie?)	Olsza	1354 Ülsen, 1505 Vlse. Pospiszylowa łączy n. niem. z n. osobową Ölsen / Elsen, która może wywodzić się od słowiańskiego słowa olsza. Według NMP, w XV-XVI w. wieś nosiła polską nazwę Olsza, którą odzwierciedlają zapisy: 1430 Olsa; 1533 Olsa, Olsen; 1597-98 Ilsa. Ustalona przez KUNM forma Olszewnik, mimo że nawiązuje do tego znaczenia jest ahistoryczna. Po wojnie potocznie Elzowo, co jest bardzo naturalnym przejęciem, jednak nie posiada potwierdzenia przedwojennego. Warto więc chyba wrócić do autentycznej dawnej polskiej formy Olsza.
Pierwągi	Jeziorany	2?	Porwangen	pruskie	--	1341, 1381 Perwangen. U Leydinga i w PRNG (jako wariant): Pierwańce, w gwarze Pˊervańce (-ůf). Prawdopodobnie forma powojenna - polska tradycja nazewnicza na tym obszarze była słaba. Dlatego też nie postuluję wprowadzenia tej formy, chociaż fakt jej istnienia jest godny odnotowania.
Piszewo	Jeziorany	2?	Pissau	pruskie	--	Nazwa w latach 1910-45: Waldensee (przywrócenie nazwy pierwotnej, istniejącej w XIV w.). 1308 Pisse, 1615 Pessen. Pod koniec XVIII w. obocznie Piss. Nazwa pochodząca od rzeki Pisy i Jeziora Luterskiego, zwanego pierwotnie Pisse (1306). Chojnacki podaje: Pisa (n. tożsama z nazwą rzeki), jednak w przedwojennej literaturze brak jakiejkolwiek nawy polskiej dla tej miejscowości (brak też dostępnych mi zapisów gwarowych). Ustalona przez KUNM forma Piszewo bliżej odpowiada nazwie pruskiej.
Polkajmy	Jeziorany	2	Polkeim	pruskie	--	1354 Pulkaym, 1376 Pollekaymen.
Potryty	Jeziorany	1	Potritten	pruskie	--	1346 Poteriten, 1355 Potriten.
Radostowo	Jeziorany	2	Freudenberg	niemieckie	--	N. Radostowo, nadana przez KUNM nawiązuje do znaczenia n. niem., ale jest jednocześnie chrztem nazewniczym, utworzonym od staropolskiego imienia Radost. Brak tradycji.
Studnica	Jeziorany	5	Schönborn	niemieckie	Szymbory	U Leydinga Szymbory, co zdaje się być naturalnym spolszczeniem fonetycznym n. niemieckiej (nawet jeśli powojennym). Obok tego pojawia się też forma Łazarek, zapewne przejściowa. Forma obecna to już twór KUNM. Najbardziej naturalna wydaje się forma Szymbory i do niej powrót postuluję.
Studzianka	Jeziorany	3	Wonneberg	niemieckie	--
Tłokowo	Jeziorany	1	Lokau	pruskie	--	1318 Tlokowe, 1321 Tlocowe. Dawniej też: Tłokowa.
Ustnik	Jeziorany	1	Lichtenhagen	niemieckie	--	Pierwotnie nazwa pruska: 1355 Wuxtenik, 1382 Woxtenicken. Od XVIII w. nazwa niem. Lichtenhagen. Pierwotna nazwa pruska zachowała się w tradycji polskiej, w spolszczonej formie Ustnik (notowanej od połowy XVII w.). W XV-XVI w. istniała inna, oboczna nazwa pruska - Wargels
Wilkiejmy	Jeziorany	4? (2)	Walkeim	pruskie	Wilkajmy (?)	1348 Wilkekaym, 1355 Welkekaym. Gwarowo: Vˊilkai̯my / Vˊilkai̯ny. Taka forma zdaje się być bardziej ludowa i poprawniejsza (człon -kiejmy jest typowy raczej dla wschodnich obszarów Prus, dotkniętych wpływem litewskiego), dlatego może warto by to poprawić. Nie znajduję jednak żadnej przedwojennej tradycji dla tej wsi, więc można kwestię tę potraktować jako arbitralną.
Wójtówko	Jeziorany	1?	Voigtshof	niemieckie	--	Leyding zapisał nazwę pobliskiego jeziora (zwanego po niem. Kleiner See lub Amtssee) jako Wójtówko już w 1929 roku. Prawdopodobne jest więc, że nazwa Wójtówko dla wsi funkcjonowała już przed wojną (chociaż brak na to dowodów w przedwojennej literaturze). Raczej mało prawdopodobne, aby jezioro pierwotnie nazywało się "Wójtówkiem" - raczej to nazwa ponowiona od n. miejscowej.
Wólka Szlachecka	Jeziorany	1	Adlig Wolka	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Adlig Wolken.
Zerbuń	Jeziorany	1	Sauerbaum	niemieckie	--	Do 2005 r. oficjalnie: Żerbuń. Taka forma zdaje się jednak być nieludowa (a także niezgodna z ustaleniami KUNM). U Kętrzyńskiego też obocznie: Zorbań. 1379 Sorbom, 1388 Sorboum. Nazwa niemiecka, pochodząca od nazwiska zasadźcy. W spisie z 1820 r. zapisana też oboczna postać niem. Serben.
Żardeniki	Jeziorany	4	Scharnigk	pruskie	Sarniki (Szarniki?)	1306, 1321 Schardeniten; 1379 Schardenyken. Nazwa pruska. Forma gwarowa: Sarńiki. Ponieważ literatura przedwojenna podaje formę Szarnik (chociaż ta chyba raczej odnosi się do nazwy wsi pod Licbarkiem - obecnie też zwanej Żardeniki), niewykluczone że nagłosowe S- jest wynikiem mazurzenia. Tak czy inaczej, forma Żardeniki jest już formą utworzoną sztucznie, mającą zbliżyć nazwę polską do pruskiego oryginału (nie jest to jednak w pełni poprawna forma, gdyż w języku pruskim nie istniała głoska "Ż").
Bałąg	Jonkowo	1~4	Ballingen	pruskie	(Baląg)	Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora. Przedwojenna literatura oraz zapisy gwarowe wskazują raczej na formę Baląg. Formę "Bałąg" pojawia się dopiero po wojnie w oficjalnych dokumentach. Być może warto powrócić do formy starszej, niemniej wahania między "l" a "ł" również nie są rzadkością. Gwarowo: Balȯŋk.
Bobry	Jonkowo	6	Försterei Klein Gemmern	pruskie	Gamerki Leśne	Oryginalna nazwa leśniczówki pochodziła od pobliskiej wsi Gamerki Małe (p. niżej). Dzisiejsza nazwa "Bobry" jest kompletnie ahistoryczna. Barczewski pisze o leśnictwie Gamerki, toteż można na potrzeby urzędowego nazewnictwa ustalić formę Gamerki Leśne (w taki sposób przyjęło się nazywać leśniczówki).
Gamerki Małe	Jonkowo	1	Klein Gemmern	pruskie	--	Dawniej też: Gimry Małe, Giemry Małe, Giemerki. Patrz też niżej: Gamerki Wielkie.
Gamerki Wielkie	Jonkowo	1	Groß Gemmern	pruskie	--	Używane również bez członu Wielkie. Dawniej też: Gamry, Giemry, Gimry. 1355 Gymer, 1400 Gymmer. Nazwa staropruska, ponowiona od nazwy jeziora (zwanego dziś Gamry, Gamerki lub Gamerskie). Pierwotnie w języku polskim funckjonowała nazwa Gamry (oraz warianty Giemry, Gimry) dla Groß Gemmern oraz zdrobnienie Gamerki dla Klein G. Ostatecznie jednak "zwyciężyła" forma zdrobniona, którą przeniesiono również na nazwę większej wsi. Jeszcze w opracowaniach przedwojennych spotyka się różne warianty.
Garzewko	Jonkowo	1	Neu Garschen	pruskie	--	Niem. także Klein Garschen. Nazwa pruska (1412 Nuwegarssyn). Dawniej też: Nowe Garsze (Barczewski), u Leydinga Nowy Garsz. Postać obecna (znana przed wojną) nawiązuje do obocznej formy niem. z członem Klein. Niewykluczone, że postać Barczewskiego jest bardziej ludowa (ma oparcie w zapiskach kościelnych). Zob. także Garzewo (gm. Świątki).
Giedajty	Jonkowo	1	Gedaithen	pruskie	--	1346 Gedeten, Gediten; 1426 Gedawten. Gwarowo: Gˊedoi̯tï.
Godki	Jonkowo	1	Gottken	pruskie	--	1346 Gudecus, 1355 Gudekus. Nazwa pruska. Przed wojną raczej pisane: Gotki. Pisownia przez "d" odzwierciedla jednak pruską etymologię. Nazwę Gotki do dziś nosi zlokalizowany we wsi przystanek kolejowy.
Jonkowo	Jonkowo	1	Jonkendorf	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Jankowo. Nazwa hybrydalna, pochodzi od pruskiego imienia Joneke (prawdopodobnie spruszczona wersja im. Jan, Janek).
Kajny	Jonkowo	1	Kainen	pruskie	--	1354 Kaynyn, 1430 Cainin. Gwarowo: Kai̯nï / Koi̯nï.
Nowe Kawkowo	Jonkowo	5	Neu Kockendorf	hybryda (prus. + niem.)	Nowe Kuki	Patrz niżej: Stare Kawkowo po więcej wyjaśnień.
Stare Kawkowo	Jonkowo	5	Alt Kockendorf	hybryda (prus. + niem.)	Stare Kuki	1380 Kuckendorf, 1388 Kukendorff, 1518 Cukendorf. Nazwa hybrydalna, pierwszy człon najprawdopodobniej pochodzi od prus. kuks "czart" (ewentualnie jest to pruska n. osobowa). Brak polskiej tradycji. Miejscowi najwyraźniej zadowalali się nazwą niemiecką - Barczewski nazywa tę wieś jedynie "Kokendorfem", zapis Konkodorph z szesnastowiecznych metryk ślubnych jest raczej zniekształcony niż spolszczony. Powojenna n. Kawkowo, nadana przez KUNM próbuje najwyraźniej oddać pruskie pochodzenie oryginału, jednak wydaje się być niesłusznie motywowana przez prus. kaūks (zły duch), czemu przeczą zapisy hist. (brak form typu Kaukendorf). Wypadałoby więc oddać ten rdzeń w formie kuk-, stąd postulowana przeze mnie nowa forma Kuki (r. gramatyczny oparty na podawanej przez Leydinga formie Kawki. Ponadto, liczba mnoga jest bardziej typowa w oddawaniu nazw pruskich).
Łabędź	Jonkowo	1	Labens	polskie (tłum. z prus.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Gulben (przywrócenie pierwotnej n. pruskiej pruskiej). Pierwotnie: Gulben (1374, 1511, 1595), Golben (XVI-XVII w.). Nazwa polska Łabędź jest tłumaczeniem nazwy pruskiej (prus. gulbis = łabędź). Sama nazwa jest ponowiona od n. jeziora (dziś nieistniejącego). Dawna osada dziś nie stanowi odrębnej jednostki administracyjnej - oficjalnie włączono ją do Szałster. Niemniej, warto pamiętać nazwę Łabędź ze względu na jej długą historię.
Łomy	Jonkowo	6	Steinberg	niemieckie	Sztębark	Przed wojną: Sztębark, Sztembark. Obecna n. jest chrztem KUNM. Gwarowo: Stambark / Štembark. Obecnie również U̯omï, pod wpływem urzędowego nazewnictwa.
Mątki	Jonkowo	1	Mondtken	pruskie	--	Dawniej też pisane: Montki (częściej). 1348 Montiken, 1352 Montkendorf, 1356 Muntikindorf. Nazwa pruska, okresowo z niem. członem -dorf. W XIV w. istniała obocznie n. niem. Hohenfeld, która jednak nie przetrwała. Gwarowo: Mȯntkˊi (Gen. -tek).
Polejki	Jonkowo	1	Polleiken	pruskie	--	Dawniej też: Polejki, Polajki. Gwarowo: Polei̯kˊi / Půlkˊi.
Polejki Leśne	Jonkowo	1	Klein Steinberg	niemieckie	--	Niem. także Försterei Steinberg. Nazwę Polejki dla Klein Steinberg podaje już Kętrzyński. Po wojnie rozszerzono tę nazwę o dookreślenie Leśne (typowe dla leśniczówek), celem odróżnienia od sąsiedniej wsi Polejki. Oprócz tego, Barczewski pisze o leśnictwie Sztembark. W potocznym użyciu także określenie Kamienna Góra (dosłowny przekład n. niemieckiej). Jako, że taka forma nie ma umocowania historycznego, powinna być unikana.
Porbady	Jonkowo	1	Neu Schöneberg	niemieckie	--	Nazwa niem. Neu Schöneberg współistniała z inną, pruskiego pochodzenia: Porbadien (1591-1603). Polskojęzyczni Warmiacy zachowali starą nazwę pruską, w spolszczonej wersji Porbady. Gwarowo: Porbadï. Por. też niżej wieś Wrzesina (pol. hist. Sząbark), o powiązanej n. niemieckiej.
Pupki	Jonkowo	1	Pupkeim	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Tolnicken (nawiązanie do obocznej n. pruskiej z XIV w.). 1374 Pupkaym, 1388 Pubkaym. Nazwa pruska, przejęta przez ludność polskojęzyczną bez członu -kaim. Obocznie w XIV w. istniała również n. hybrydalna Tulnikendorf (1359), o antroponimicznym pruskim pochodzeniu. Gwarowo: Pupkˊi (Gen. -pek).
Stękiny	Jonkowo	1	Stenkienen	pruskie	--	1343 Stenekayn, Stenekaym; 1423 Steyneken; 1564-80 Stenokien. Nazwa pruska. Wieś założona na pruskim polu o nazwie Sculpayn (1343). Gwarowo: Staŋkˊiny.
Szałstry	Jonkowo	1	Schaustern	pruskie	--	Dawniej też: Siostry (forma ludowa). 1352 Sawstern, 1374 Saustern. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora. Obocznie w XIV w. pojawia się też nazwa Wisacker, niemiecka lub hybrydalna (pierwszy człon prus.). Gwarowo: Š́au̯strï / Š́ostrï.
Szatanki	Jonkowo	1	Schattens	pruskie	--	1564 Schoeten, 1576 Schednitz. Nazwa pruska, przejęta przez polskich Warmiaków z adideacją. W PRNG także wariant Zajączkowo. Całkowicie nieuzasadniony.
Szelągowo	Jonkowo	1	Schillings	pruskie	--	Nazwa uważana za pruską (od silā - bór, pustkowie). Przejęta w pol. z sufiksem -owo. W PRNG wariant: Szeląg. Zgodna z użyciem przedwojennym jest jednak tylko nazwa urzędowa.
Warkały	Jonkowo	1	Warkallen	pruskie	--	1345, 1380 Warikallen; 1386 Wurcallen. Nazwa pruska, w XIV-XVI w. współistniejąca z n. niemiecką Grüne(n)wald, która ostatecznie zanika. Dawniej dwie wsi: Warkały Wielkie i Małe (niem. Groß, Klein Warkallen). Gwarowo: Vårkau̯ï (do Vårkau̯)
Węgajty	Jonkowo	1	Wengaithen	pruskie	--	1366 Wangaythen, 1564-80 Wangaiten. Nazwa pruska, w XIV w. obocznie nazwa niem. Hohenberg. Gwarowo: Vaŋgai̯tï.
Wilimowo	Jonkowo	1?	Wilhelmsthal	niemieckie	(Wylimowo?)	Przed wojną (u Barczewskiego i Chojnackiego): Wylimowo (także: Wylimy). Z drugiej strony forma obecna jest zgodna z danymi gwarowymi: gw. Źilˊimovo. Sądząc po cechach gwarowych, raczej forma autochtoniczna.
Wołowno	Jonkowo	1	Windtken	pruskie	--	Dawniej też: Wintki, Wołówko (raczej błąd/przeinaczenie). Oryginalna nazwa pruska: Wyndeken (1364, 1374), Wyndyken (1400). Zachowana w niem., w polskim zastąpiona nowszą nazwą Wołowno, notowaną od XVII w. W XIV-XVI w. również oboczna n. niemiecka Lauterwald. Gwarowo: Vou̯ovno, Vou̯ůvno.
Wrzesina	Jonkowo	6	Alt Schöneberg	niemieckie	Sząbark	Przed wojną: Sząbark, Szombark (Barczewski pisze Sząbarg, ale wyrównuję tego typu formy do -bark), co jest fonetycznym spolszczeniem n. niem. (z pominięciem członu Alt, gdyż wieś Neu Schöneberg nosiła nazwę Porbady [p. wyżej], pruskiego pochodzenia). Nazwa Wrzesina sztuczna, nadana przez KUNM. Gwarowo: Šȯmbark (gen. -barga).
Żurawno	Jonkowo	6	Kaltfließ	niemieckie	Kaflis	Nazwa współczesna Żurawno jest nazwą sztuczną, jak pisze Leyding "zaprojektowana (...) przez grono inteligencji warmińskiej" (SNMOM, s. 207), a następnie zatwierdzona przez KUNM. Upamiętnia ona warmijskiego działacza Stanisława Żurawskiego, którego przodkowie byli niegdyś posiadaczami tej miejscowości. Chrztem tym zastąpiono dotychczasowe, tradycyjne warmijskie spolszczenie n. niem. - Kaflis. Gwarowo: Koflˊis.
Augustówka	Kolno	2	Augustwalde	niemieckie	--
Bęsia	Kolno	1	Bansen	pruskie	--	Dawniej też: Bęś (r.ż., Gen. Bęsi) Gwarowo: Bei̯śa / Bei̯ś (Gen. -i).
Bocianowo	Kolno	1	Bodzianowo	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Buchental.
Gajówka Augustowska	Kolno	2	Waldhaus Augustwalde	niemieckie	--	Można było nazwać Augustówka Leśna (dla regularności), ale ze względu na brak tradycji - niech będzie jak jest. W PRNG wariant: Wesoła. Zdaje się on nawiązywać do nieistniejącej już leśniczówki (Alt) Lustig (pol. KUNM Rozkochowo, jednak potocznie używano nazw Rozkosz i Wesoła, zaś przed wojną Barczewski używał nazwy Lustych [jako n. terenowej lasu]), istniejącej w pobliżu. Możliwe, że gdy leśniczówka ta przestała istnieć, jej nazwę przeniesiono na obiekt sąsiedni, chociaż nie wykluczałbym też błędnego odniesienia nazwy.
Górkowo	Kolno	2	Görkendorf	niemieckie	--	Osnowa Görken- antroponimiczna, uważana za niemiecką (chociaż istniały też podobne nazwy pruskie). Wieś prawdopodobnie powstała z połączenia dwóch wcześniejszych osad - Glabunen i Marquartshof. Ta pierwsza była bez wątpienia siedliskiem staropruskim, o pruskiej nazwie. Wobec tego faktu i braku polskiej tradycji teoretycznie można by wieś nazwać Głabuny. Jednak nie wiadomo, na ile można tę dawną nazwę identyfikować z dzisiejszym Górkowem. Nazwa obecna, choć powojenna, w pewien sposób spolszcza fonetycznie nazwę niemiecką, więc może niech zostanie.
Górowo	Kolno	2	Bergenthal	niemieckie	--
Kabiny	Kolno	1	Kabienen	pruskie	--	1346 Cabin, 1359 Cabyn. Obocznie: 1359 Rynow. Wieś powstała na pruskim polu osadniczym o nazwie Drutlauken, Druthelaucken (1346). Wszystkie trzy nazwy pruskiego pochodzenia. Gwarowo: Kabźinï.
Kolenko	Kolno	1~4	Klein Köllen	słowiańskie	(Kolno Małe)	Przedwojenna literatura wskazuje raczej na formę Kolno Małe - postać Kolenko pojawia się dopiero po wojnie, ale niewykluczone, że taka postać zdrobniała mogła powstać naturalnie. Oprócz tego, istniała także forma Kiełki (tak u Leydinga, w erracie Kielka - por. Kiela, oboczna ludowa nazwa pobliskiego Kolno), a w gwarze - Mała Kiela. Gwarowo: Mau̯a Kˊela. Patrz też niżej: Kolno.
Kolno	Kolno	1	Groß Köllen	słowiańskie	--	Dawniej też: Kiela (wtórne spolszczenie postaci zniemczonej, znane już u Barczewskiego i współcześnie w gwarze). Nazwa Kolno ma charakter przeniesiony, prawdopodobnie od jakiejś słowiańskiej miejscowości na Śląsku, Łużycach lub Brandenburgii przez osadników stamtąd. W gwarze: Kˊela.
Kominki	Kolno	1	Komienen	pruskie	--	Dawniej też: Kominy. 1338 Camynis, Camyn; 1353 Camynen. Nazwa pruska.
Kruzy	Kolno	1	Krausen	niemieckie	--	Pierwotnie: Krusendorf (1374). Od XVI w. bez członu -dorf. Nazwa najprawdopodobniej niemiecka.
Lutry	Kolno	1	Lautern	niemieckie	--	1333-42 Lutern. Nazwa niemiecka, pochodząca najprawdopodobniej od nazwiska von Luter - wójtów biskupich. Wieś leży nad jeziorem Lutry lub Luterskim (niem. Lautern-See, tak od połowy XVIII w.). Jego pierwotna nazwa to Pisa (1306 Pisse), tożsama z nazwą wypływającej z niego rzeki.
Oterki	Kolno	1	Klein Ottern	pruskie	--	Patrz niżej.
Otry	Kolno	1	Groß Ottern	pruskie	--	1609 Otteren. Nazwa pruskiego pochodzenia, ponowiona od n. jeziora (1346 Atirs), dziś wysuszonego.
Ryn Reszelski	Kolno	1*	Schellen	pruskie	(Ryn)	Nazwa pierwotna: Ryn, Renus (1339). Następnie: Schelden (1353), Scheldin (1359). Obie nazwy są staropruskie, druga (Schelden > Schellen) pochodzi od imienia pierwszego właściciela (Prusa). Nazwa Ryn dla tej wsi funkcjonowała już w literaturze przedwojennej (m.in. SGKP) oraz na starych mapach. Raczej jest to nazwa "uczona", wskrzeszenie pierwotnej nazwy wsi. KUNM zatwierdził ją z dookreśleniem Reszelski, dla odróżnienia od miasta Ryn. Dodatkowo, w gwarze pojawia się określenie Szela, najwcześniej zaświadczone u Leydinga (obocznie do nazwy obecnej). Kohutek wyjątkowo ma Szale. Gwarowo: Šela.
Samławki	Kolno	1	Samlack	pruskie	--	Dawniej też: Sąpławki, Sampławki, Zamlówki (wszystkie trzy formy u Barczewskiego). 1390 Sambelaken, 1391 Sambelauken. Gwarowo: Zamu̯afkˊi.
Tarniny	Kolno	2?	Tornienen	pruskie	--	1339 Tornynen, 1369 Ternynen, 1381 Ternyn. Nazwa pruska, początkowo współistniejąca z oboczną n. niem. Kleeberg (1339 Cleberg), która jednak szybko zanikła. U Leydinga i współcześnie w gwarze: Torniny. Może jest to bardziej ludowa forma, aczkolwiek nie znajduję dla niej żadnego potwierdzenia w źródłach przedwojennych. Obie formy zresztą oddają pruski oryginał. Gwarowo: Torńiny / Torńino.
Tejstymy	Kolno	1	Teistimmen	pruskie	--	1350 Teistem, 1379 Theistymme. Gwarowo: Tai̯stïmy.
Wągsty	Kolno	2	Wangst	pruskie	--	1308 Wangste, 1381 Wangeste, 1433 Wangiste. U Leydinga i w powojennym potocznym użyciu: Wańce. Jest to prawdopodobnie jednak forma powojenna (tradycji brak), a urzędowa Wągsty nieporównywalnie lepiej oddaje pruski oryginał.
Wólka	Kolno	1	Ottenburg	niemieckie	--	Niem. obocznie Wolka, Gemirren. Dawniej też (pol.): Gmyry. Wieś posiada trzy różne nazwy - niemiecką Ottenburg (od XIX w.), polską Wólka (notowaną najwcześniej - w 1785) oraz niem. Gemirren (spol. Gmyry), uchodzącą za staropruską. Ta ostatnia była pierwotnie osobną wsią, którą połączono z Wólką. Po wojnie zatwierdzono urzędowo wariant Wólka.
Wysoka Dąbrowa	Kolno	3	Schöneberg	niemieckie	--	Do 2002 r. oficjalnie Dąbrowa Wysoka. Kolejność członów zamieniano dowolnie, jednak postacią normatywną (ustaloną przez KUNM) jest forma obecna. Gwarowo: Dombrůfka. Raczej powojenne, wieś nie ma przedwojennej polskiej tradycji. Zarówno forma urzędowa, jak i gwarowa powstały najprawdopodobniej w nawiązaniu do sąsiedniej wsi Dąbrowa (obecnie w pow. bartoszyckim, gm. Bisztynek).
Ameryka	Olsztynek	1	Amerika	przeniesione (internacjonalizm)	--	Nazwa w latach 1917-45: Pagelshof. Po wojnie krótko: Pagłowo (nazwa oparta na nowszej n. niem., pochodzącej od nazwiska Pagel). Formę tę wprowadzono zapewne z przyczyn politycznych. Ostatecznie jednak nie przyjęła się.
Borowy Młyn	Olsztynek	4	Heidemühle	niemieckie	Dygnac	Miejscowość dziś opustoszała, jednak zabudowania przetrwały. Mazurzy nazywali tę osadę Dygnac (zapewne od nazwiska), o czym świadczą źródła przedwojenne (spis z 1820 r., Teka Toruńska), a także słownik Leydinga. Wybrana po wojnie nazwa Borowy Młyn, będąca dosłownym przekładem n. niem., nie jest nazwą ludową (wybrano ją zapewne przez analogię do dwóch innych Borowych Młynów - w pow. kwidzyńskim i niborskim). Nazwa Dygnac, wnioskując z danych Teki Toruńskiej, prawdopodobnie była traktowana jako rodzaj żeński (Dygnac - do Dygnacy).
Cichogrąd	Olsztynek	1	Sensutten Neusaß	niemieckie (relacyjne)	--	Nazwa w latach 1895-1945: Mortzfeld. Potoczne warianty niem. (przed 1895): Czechogrond, Stillegrund. Nazwa pol. Cichogrąd (wraz ze zniemczonymi wariantami) współistniała z niemiecką Sensutten Neusaß, relacyjną od sąsiedniej wsi Zezuty (p. niżej). Pod koniec XIX w. wprowadzono urzędowo sztuczną n. Mortzfeld, upamiętniającą poetę Fryderka Moritzfelda, związanego z Olsztynkiem.
Czerwona Woda	Olsztynek	1	Rothwasser	niemieckie	--	Dawniej też: Piecki (tylko w Tece Toruńskiej, jako nazwa oboczna).
Dąb	Olsztynek	1	Dembenofen	hybryda (pol. + niem.)	--
Dębowa Góra	Olsztynek	1	Eichberg	niemieckie	--
Drwęck	Olsztynek	1	Dröbnitz	słowiańskie	--	1351 Trebnicz, 1480 Drebnicz. NMP rekonstruuje tę słowiańską nazwę (kontynuowaną w nowożytnej formie niem.) jako *Trzebnica. Nazwa Drwęck, utworzona od hydronimu Drwęca pojawia się w takiej formie w XIX w. (w 1820 zapis Drwenk - NMP całkowicie niesłusznie uważa tę nazwę za twór Kętrzyńskiego), ale możliwe że istniała wcześniej - por. zapisy Drewantcz (1416), Drewancz (1436), tożsame z nazwą Drwęcy. Osada Czarci Jar, położona obok Drwęcka jest nowa, nie istniała przed wojną.
Elgnówko	Olsztynek	1	Gilgenau	pruskie	--	1350 Hilgenaw, 1410 Ilgenaw. Nazwa pruska, w języku polskim utrwalona w formie Elgnówko, zdrobnianej zapewne w celu odróżnienia od Elgnowa koło Dąbrówna (p.). W potocznym użyciu zanotowana nazwa: Fabryka. Unikać.
Gaj	Olsztynek	1	Gay	polskie	--	Nazwa w latach 1932-45: Neuhain. Osada Stare Gaje (też: Stary Gaj) wydzielona z Gaju.
Gąsiorowo Olsztyneckie	Olsztynek	1*	Ganshorn	polskie (zniemczone)	(Gąsiorowo)	Gwarowo: Guśorovo. Nazwa pochodzi od nazwiska właściciela - Mikołaja Gąsiora.
Gębiny	Olsztynek	1	Heinrichsdorf	niemieckie	--	Nazwa polska Gębiny, notowana od końca XVIII w. istniała obocznie do niemieckiej. Biolik uważa ją za nazwę staropruskiego pochodzenia, utworzoną od prus. nazwy osobowej Gimbis. Gwarowo: Gambźinï.
Gibała	Olsztynek	1	Giballen	polskie	--
Jadamowo	Olsztynek	1	Adamsheide	niemieckie	--	Gwarowo: Jedamovo.
Jagiełek	Olsztynek	1	Jagielleck	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Försterei Hohenstein. Niem. (przed 1938) także Giegelka (postać zniekształcona). Nazwa ponowiona od nazwy lasu, podobno upamiętniającej Władysława Jagiełłę, niegdyś tu obozującego. Sam las zwano także obocznie Komornym Lasem (niem. Kämerei Wald).
Jemiołowo	Olsztynek	1	Mispelsee	niemieckie (tłum. z prus.)	--	1359 Amellung, Ammelingen. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora. Formy niemiecka i polska są kalkami pierwotnej nazwy pruskiej (prus. amelna, emelna = jemioła). Gwarowo: Jeńiu̯ovo (tak samo w Tece Toruńskiej: Jeniłowo).
Juńcza	Olsztynek	5	Julienhof	niemieckie	Julkowo	Brak historycznej n. polskiej (w Tece Toruńskiej tylko niemiecka), jednak podawana przez Leydinga forma Julkowo wydaje się warta wprowadzenia w miejsce obowiązującego chrztu KUNM, bez jakiejkolwiek motywacji.
Kąpity	Olsztynek	1	Kompitten	pruskie	--	Przed wojną zwykle pisane: Kompity. Gwarowo: Kompśitï.
Kołatek	Olsztynek	6	Schlagamühle	hybryda (prus. + niem.)	Szlagi	1419 Slegen. Nazwa młyna, uważana za staropruską. Spolszczona przez lud jako Szlaga, Szlagi. Mimo to, KUNM nadała osadzie całkowicie nową, sztuczną n. Kołatek. Gwarowo: Ślagi, Š́lagi.
Królikowo	Olsztynek	1	Königsgut	niemieckie	--	Prawdopodobnie do tej wsi odnosi się nazwa Mileikendorff (1350), podhocząca od imienia Prusa Mileike. Na początku XVIII w. obocznie do n. niem. występowała również n. Opleycken (1717), również staropruska. Spolszczenie Królikowo, znaczeniowo nawiązujące do n. niem. znane od końca XVIII w.
Kunki	Olsztynek	1	Kunchengut	niemieckie (hybryda?)	--	1341 Kuncziswelt, 1410-11 Kuniken Gut, 1541 Kunicke. Nazwa odosobowa - antroponim Kun(i)ke można interpretować jako niemiecki lub pruski. Gwarowo: Kunkˊi, do Kunk.
Kurecki Młyn	Olsztynek	4	Kurkenmühle	niemieckie (relacyjne)	Kurkowski Młyn	Przed wojną: Kurkowski Młyn (również w Tece Toruńskiej, zaświadczającej nazwy ludowe). Co prawda, kwestia przymiotnika od n. Kurki jest dość arbitralna, jednak miejscowi używali formy kurkowski. Ponadto, nawet nazewnictwo KUNM nie jest tutaj konsekwentne - inna wieś otrzymała nazwę Lipowo Kurkowskie (p. niżej), nie "Kureckie". Lepiej trzymać się tradycji ludowej. Potocznie: Rybaczówka. Unikać tej nazwy.
Kurki	Olsztynek	1	Kurken	pruskie	--	1254 Kurksadel, 1314 Kurkosadel, później 1428 Korkow, 1428 Korkaw, ostatecznie Kurken. Nazwa staropruska, pierwotnie z sufiksem -sadellis (zagroda, majątek).
Lichtajny	Olsztynek	1	(Köllmisch) Lichteinen	niemieckie	--	Pierwotnie: Lichtenhain (zmiana hain -> hagen być może pod wpływem polskim lub pruskim). Niem. także Königlisch Lichteinen. Dookreślenia pojawiają się w XX w., celem odróżnienia od Lichtajn koło Ostródy. Współcześnie w gwarze: Švïglˊin. Ciekawa forma powojenna, zapewne wynikająca z przejęcia przez autochtonów nazwy Świetlin, używanej przez ludność napływową. Niemniej, jedyna spolszczona forma mająca umocowanie historyczne to Lichtajny.
Lipowo Kurkowskie	Olsztynek	1*	Lindenwalde	niemieckie	(Lipowo)	Gwarowo: Lˊipovo.
Lutek	Olsztynek	1	Luttken	słowiańskie	--	Dawniej też: Lutki (współcześnie w gwarze obie formy) Pierwotnie: Luttkengut (1414, 1429). Niem. człon -gut wkrótce odpadł. Nazwa antroponimiczna, słowiańska.
Łęciny	Olsztynek	6	Langstein	niemieckie	Lenksztyn	Przed wojną nazwa spolszczona jako Lenksztyn. Dane powojenne (słownik Leydinga, zapisy gwarowe) poświadczają też istnienie formy pluralnej (u Ley pisownia Lęgsztyny). Forma dzisiejsza jest sztuczna. Gwarowo: Lenkštini / Leŋkštïn.
Łutynowo	Olsztynek	1	Lautens	pruskie	--	1411 Lutens, 1501 Lautens. Nazwa pruska, w języku polskim rozszerzona o sufiks -owo. Gwarowo: Utïnovo.
Łutynówko	Olsztynek	6	Wenigsee	niemieckie	Wenigza	Przed wojną n. miejscowości spolszczona jako Wenigza. Dzisiejsza nazwa, nawiązująca do sąsiedniego Łutynowa jest sztucznym chrztem nazewniczym. Również pobliskie jezioro, zwane dziś Łutynówkiem (niem. Wenig-See) powinno zwać się po polsku Wenigzą.
Makruty	Olsztynek	1	Makrauten	pruskie	--	1351 Makrutin, 1411-19 Macruten. Nazwa pruska. Wieś założona na pruskim polu o nazwie Graudelawke lub Grandelawke (1374).
Malinowo	Olsztynek	1	Amalienhof	niemieckie	--	Dawniej też: Amalinowo (Teka Toruńska).
Mańki	Olsztynek	1	Manchengut	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Manki. 1340 Manneken, 1344 Maniken, 1351 Mankin. Nazwa pruska (od imienia Prusa Maneke - odbiorcy nagania), później z niem. członem -gut. Gwarowo: Mańkˊi / Manki.
Marązy	Olsztynek	1	Forsthaus Maransen	pruskie	--	Patrz też niżej: Maróz, Marózek. Przed wojną nazwy Maróz i Marązy były używane wymiennie. Po wojnie dość arbitralnie wybrano tę pierwszą formę na określenie wsi, a drugą - leśniczówki. W potocznym użyciu spotykana również nazwa Marózek w odniesieniu do leśniczówki.
Maróz	Olsztynek	1	Groß Maransen	pruskie	--	Dawniej też: Marąz, Marązy. 1411 Marensen. Nazwa pruska, hydronimicznego pochodzenia.
Marózek	Olsztynek	1	Klein Maransen	pruskie	--	Dawniej też: Marązek.
Mierki	Olsztynek	1	Mörken	pruskie	--	1343, 1350, 1359 Merkaw; 1359 Mercken. Nazwa pruska. Gwarowo: Ńyͤrki.
Mycyny	Olsztynek	1	Meitzen	osobowe	--	1410 Meycz, 1540 Myczenn. Nazwa pochodzi od nazwiska odbiorcy nadania, którym był Piotr Myc (dok. Meicz). Nazwisko (wg autorów NMP) prawdopodobnie polskie.
Nadrowo	Olsztynek	1	Nadrau	pruskie	--	1374 Nadrow, 1405 Naderow. Nazwa pruska, przejściowo (XV-XVI w.) z niem członem -dorf. Gwarowo: Nådrovo.
Nowa Wieś Ostródzka	Olsztynek	1*	Neudorf	niemieckie	(Nowa Wieś)
Orzechowo	Olsztynek	1	Orzechowo	polskie	--	Nazwa w latach 1905-45: Nußtal.
Pawłowo	Olsztynek	1	Paulsgut	niemieckie	--	1351 Pawelszguth. Nazwa więc była pierwotnie oparta na polskiej wersji imienia Paweł
Platyny	Olsztynek	1?	Platteinen	pruskie	(Płatyny?)	Według ustaleń KUNM: Płatyny. Ostatecznie przyjęła się forma obecna. Być może postać Płatyny bardziej ludowa (chociaż przed wojną można spotkać obie). 1351 Platynen, 1360 Platten. Nazwa pruska, ponowiona z n. jeziora.
Ruda Waplewska	Olsztynek	4	Freudenthal	niemieckie	Hamernia Waplewska	Niem. także Freudenthaler Mühle. W Tece Toruńskiej zapisano nazwę polską Hamernia Waplewska. Nazwa ta odnosi się do mieszczącej się tu niegdyś kuźnicy (hamerni). Powojenna nazwa Ruda Waplewska (obecna już u Leydinga) również oddaje to znaczenie (nazwą "Ruda" określano miejscowości, w których wytapiano lub przerabiano żelazo), jednak nie ma ona charakteru przedwojennego. Być może forma z Teki Toruńskiej kalkuje jakąś formę niem. typu (Waplitzer) Hammermühle, ale nie posiadam informacji, które mogłyby to potwierdzić.
Samagowo	Olsztynek	1	Sabangen	pruskie	--	1411/19 Sambangin. Nazwa pruska, w pol. przejęta z sufiksem -owo.
Selwa	Olsztynek	1	Sellwa	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Sellwen. Dawniej też: Sełwa. 1402/08 Silwen. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora. Gwarowo: Zelva.
Sitno	Olsztynek	1	Seythen	pruskie	--	Dawniej też: Szytno (Teka Toruńska) 1328 Sytin. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (wyschniętego - dziś to Sicińskie Bagno). Obocznie istniała (w XIV w.) inna n. pruska, zapisana jako Kalmuschen (1328). Gwarowo: Šitno.
Smolanek	Olsztynek	1	Jugendfelde	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Gugowo, Gugnowo. 1350 Goygen, 1351 Guegen (...) 1550 Gugenfeldt. Mamy tu więc do czynienia z nazwą pruską (potem hybrydalną z niem. członem -feld), ponowioną od pobliskiego jeziora Gugowo (1350 Gugen, 1595 Gugaw). Z czasem człon Gugen- został w niem zniekształcony do Jugend-. W języku polskim upowszechniła się ludowa nazwa Smolanek (również Smolonek - wym. gwarowa), wskazująca na istnienie tutaj niegdyś smolarni. Obocznie istniała również nazwa tożsama z n. jeziora. Patrząc na obraz satelitarny, nie można się oprzeć wrażeniu, że nie ma tu już nic oprócz wykarczowanego kawałka lasu. Umieszczam tę miejscowość tutaj głównie ze względu na ciekawy przypadek nazewniczy, a także fakt, że miejscowość wciąż istnieje w oficjalnych spisach (co świadczy o tym, że jej nazwa wciąż ma zastosowanie - nawet jeżeli jest to już tylko "uroczysko"). Gwarowo: Smolonek.
Spogany	Olsztynek	1	Spogahnen	pruskie	--	Lepiej unikać wariantu Spoguny, spotykanego nawet w oficjalnych dokumentach wymiennie z oficjalną formą Spogany (zgodnej z tradycją). Trudno jednak powiedzieć, na ile nazwa wsi w ogóle funkcjonuje - dzisiaj wydaje się być integralną częścią Zezut. 1418 Plaweth, 1419 Spogayn. Obie nazwy pruskiego pochodzenia. Gwarowo Špoganï (nagłosowe Sz- pod wpływem niemieckim).
Sudwa	Olsztynek	1	Sauden	pruskie	--	1360 Sawden, 1380 Sawden. Nazwa pruska. Obocznie: Windikendorf (1380) - hybrydalna, od pruskiego imienia Windiko.
Swaderki	Olsztynek	1	Schwedrich	pruskie?	--	Dawniej też: Szwaderki. Gwarowo: Š́faderkˊi.
Świerkocin	Olsztynek	4	Schwirgstein	pruskie	Wierztyn	1410/11 Swirxstein, 1428 Swirkoczen. Nazwa pruska (sufiks -stein być może niemiecki, ale może też być zniemczonym elementem pruskim). Formę Świerkocin utworzył Kętrzyński na podstawie zapisu z 1428 r. Niewykluczone, że zapis ten faktycznie oddaje taką formę (będącą spolszczeniem pierwotnej n. pruskiej), jednak nie jest to forma ludowa. Lud używał spolszczenia formy niemieckiej jako Wier(s)ztyn (obocznie istniała forma l. mnogiej Wierztyny - potwierdzają ją zapisy gwarowe i spis z 1820 r., gdzie pojawia się zniekształcony zapis "Gerzsztyny"). Ponadto, Teka Toruńska poświadcza formę Zwierztyn (z absorpcją przyimka lub adideacją do słowa "zwierz"). Forma ta funkcjonowała w potocznym użyciu jeszcze w latach 70 XX w.! I choć trudno jednoznacznie "potępić" nazwę obowiązującą, to jednak uznaję wyższość form ludowych nad "uczonymi" rekonstrukcjami. Gwarowo: Ž́iʳš́tini.
Świętajny	Olsztynek	1	Schwenteinen	pruskie	--	Dawniej też: Świętany, Świętajno. 1448 Swenntene. Nazwa ponowiona od wysuszonego dziś jeziora Świętajny (1333 Swentin).
Świętajńska Karczma	Olsztynek	2?	Karlsrode	niemieckie	--	M. Biolik odnosi tu zapis ze spisu w 1820 r. - Schwentainen (Plathenscher Krug). To mogłoby oznaczać, że karczmę tę nazywano początkowo nazwą sąsiedniej wsi Świętajny, co mogłoby usprawiedliwiać nazwę obecną. Z drugiej strony, może na podstawie nazwy Plathenscher Krug lepiej byłoby ustalić nazwę Platyńska Karczma (jako, że brak zaświadczonego złożenia "Schwentainer Krug")?
Tolejny	Olsztynek	1	Tolleinen	pruskie	--	Dawniej też: Toliny - użycie tej formy w Tece Toruńskiej przemawiałoby za ludowością tej formy. Jest też także częstsza w opracowaniach przedwojennych. Forma Tolejny zaś pojawia się w SGKP (obok Tolin) oraz w "O Ludności Polskiej..." Kętrzyńskiego. Wobec przedwojenności tej formy, powstrzymuję się przed zmianą, choć forma "Toliny" wydaje się lepsza. 1410-11 Toleyn, 1411-19 Tolynne.
Tolkmity	Olsztynek	1?	Tolkemüth	pruskie	--	1425 Tholkemyte. W Tece Toruńskiej jako Tolkemyty, jednak nie widzę powodu, by nie uważać postaci obecnej za kontynuację tej formy. Trochę inaczej współcześnie w gwarze. Gwarowo: Tolkˊimit (gen. -mitu)
Tomaszyn	Olsztynek	1	Thomascheinen	polskie	--	Dawniej też: Tomaszyny.
Waplewo	Olsztynek	1	Waplitz	pruskie	--	1344 Wapil, 1414 Wapels, 1461 Waplis.
Warlity Małe	Olsztynek	1*	Warglitten (bei Hohenstein)	pruskie	--	1414 Wargeliten, 1495 Waregalitten. Patrz też: Warlity Wielkie (gm. Ostróda). Wieś o identycznej pruskiej nazwie. Dookreślenie Małe (i odpowiednio Wielkie) dodane po wojnie dla rozróżnienia. Osada Warglewo nowa, wydzielona z Warlit. Jej nazwa jest zniekształceniem nazwy Warlit.
Waszeta	Olsztynek	1	Waschetta	pruskie (spolszczone)	--	1304 Woyseten, 1419 Wayszethe. Nazwa w latach 1938-45: Waschette. Dawniej też: Waszety. Współcześnie potoczne Faszety (gw. Faš́ety), raczej powojenne.
Wigwałd	Olsztynek	1	Wittigwalde	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Bigwałd. Spotykana czasem forma Rygwałd (Rigwałd) jest raczej często kopiowaną pisownianą omyłką (pomyłka początkowego B- z R- w jakimś manuskrypcie?). 1351 Wittichenwalde; 1360 Witchen, Wittichen; 1363 Wittich, Wittichensdorf. Nazwa uważana przez Biolik za pierwotnie pruską (od nazwy osobowej *Witiks), opatrzoną niem. członem -walde. W tradycji polskiej adaptacja formy niemieckiej. Gwarowo: Bźikfou̯t (-fau̯da).
Wilkowo	Olsztynek	1	Wilken	słowiańskie?	--	1347 Vilkowicz, 1350 Wilkaw. Najstarszy zapis wskazuje na pierwotną formę Wilkowice, która raczej sugerowałaby słowiańskie pochodzenie toponimu (choć geneza pruska też nie w pełni wykluczona - słowo "wilk" było wspólne dla Bałtów i Słowian). Gwarowo: Źilkovï (gen. Źilkuf).
Witramowo	Olsztynek	1	Wittmansdorf	niemieckie	--	Dawniej też: Wytramowo, Wytrębowo. 1353 Wytrams, XVI w. Wittremsdorf. Nazwa od niemieckiego imienia Wittram, stąd też forma spolszczona (znana w zapiskach od XVIII w.).
Witułty	Olsztynek	1	Witulten	pruskie	--	1344 Wiltote, 1350 Wilthutten, 1351 Wiltauten, 1380 Wiltaut. Gwarowo: Źituu̯tï.
Zawady	Olsztynek	1	Sawadden	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Jungingen.
Ząbie	Olsztynek	1	Sombien	pruskie (spolonizowane)	--	1374, 1564-80 Samen. Nazwa staropruska, spolonizowana do postaci Ząbie. Gwarowo: Zumbźe (do Zumbźa).
Zezuty	Olsztynek	1	Sensutten	pruskie	--	1494 Sansutten.
Bałdy	Purda	1	Balden	pruskie	--	1418 Balcza, 1428 Balcze. Gwarowo: Bau̯di.
Bałdzki Piec	Purda	1	Baldenofen	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Bałdzkie Piecki (Barczewski). Osada znajduje się w pobliżu niewielkich jezior o nazwach Jachty (niem. Groß Jagd-See) i Jachetki (niem. Klein Jagd-See). Należy wytępić rozpowszechnione obecnie błędne formy Jezioro Łowne (Duże i Małe).
Biedówko	Purda	1~4?	Ernstinenhöh	niemieckie	(Biedowo)	U Barczewskiego i Leydinga: Biedowo. Nazwa ludowa, przezwiskowa. Postać obecna zdrobniała, być może dla odróżnienia od Biedowa koło Wartemborka (Barczewa). Niewykluczone, że zdrobnienie to zaszło naturalnie. W użyciu powojennym też zanotowana forma Brzydowo. Wtórna i zapewne sztucznawa. Unikać.
Bruchwałd	Purda	1	Bruchwalde	niemieckie	--	Niedługo po wojnie próbowano "przechrzcić" tę wieś na Bagieniec (wg znaczenia n. niem.). Forma ta (na szczęście) nie przyjęła się. Gwarowo: Bruxvou̯t.
Butryny	Purda	1	Wuttrienen	pruskie	--	Dawniej też: Wutryny (postać nieludowa, używana w literaturze, bliższa pruskiemu oryginałowi). 1412 Wotrinen, 1531 Vutrin. Gwarowo: Butrinï.
Chaberkowo	Purda	1	Neu Wuttrienen	pruskie	--	Dawniej też: Chabrowo, Nowe Butryny. Nazwa Chaberkowo (też: Chabrowo) stara, oboczna do Nowe Butryny. Jest to ludowe przezwisko dla "nieurodzajnej ziemi", jak pisze Barczewski.
Dziuchy	Purda	1	Dzuchen	polskie (osobowe)	--	Nazwa w latach 1938-45: Grabenau-Wald Dawniej też: Trzcianki (wg Leydinga Trzyścianki, chyba błąd). Niektóre źródła odnoszą do tej osady również nazwy Jaśniewo, przysługującą sąsiedniej osadzie Nowy Przykop (p. niżej). Możliwe, że nazwy tych małych, blisko położonych osad mieszały się ze sobą w mowie ludu. Innym potocznym wariantem jest Nowy Przykopiec (p. niżej Przykopiec).
Gąsiorowo	Purda	1	Gonschorowen	polskie	--	Nazwa w latacah 1938-45: Lichtenstein.
Giławki	Purda	1	Klein Gillau	pruskie	--	Dawniej też: Giławy Małe. Patrz niżej: Giławy.
Giławy	Purda	1	Gillau	pruskie	--	Pierwotnie: Sirwinthen (1407), n. ponowiona od jez. Serwent. Następnie: Gillaw (1441) - n. również pruska, pochodna od nazwy lasu. Gwarowo: Gˊiu̯avï.
Groszkowo	Purda	4	Graskau	pruskie (osobowe)	Graskowo	Przed wojną: Graskowo, Graszkowo, Graśk (to ostatnie u Barczewskiego). Forma obecna jest wynikiem powojennego przeinaczenia - adideacji do słowa groszek. Lepiej wrócić do oryginalnej formy, która pochodzi od nazwiska jednego z osadników - Lukasa Graska, które to nazwisko miało najprawdopodobniej staropruskie pochodzenie. W PRNG wariant: Graszk, który wydaje się być zgodny z formą używaną przez Barczewskiego (oboczność ś/sz zapewne wynika z wymowy gwarowej).
Kaborno	Purda	1	Kalborno	niemieckie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach: 1938-45: Kalborn. Pierwotnie niem. Kalt(e)born. Dawniej też: Kalborno. Gwarowo: Kaborno / Kalborno.
Nowa Kaletka	Purda	1	Neu Kaletka	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Herrmannsort. Patrz też niżej.
Stara Kaletka	Purda	1*	Alt Kaletka	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Teerwalde. W użyciu również bez I członu: Kaletka. Dawniej też: (Stara) Kalejtka, Kalitka. Gwarowo: Kalïtka, Kalei̯tka.
Klebark Mały	Purda	1	Klein Kleeberg	niemieckie	--	Dawniej też: Nowy Klebark (niem. Neu Kleeberg).
Klebark Wielki	Purda	1	Groß Kleeberg	niemieckie	--	Dawniej też: Stary Klebark (niem. Alt Kleeberg). Gwarowo: Klei̯bark.
Klewki	Purda	1	Klaukendorf	niemieckie (hybryda?)	--	Nazwa dwuznaczna - n. os. Clauko może być pruska lub niemiecka.
Kołpaki	Purda	1	Kolpacken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinpuppen. Pierwotnie: 1564-80 Senscaim, 1574 Puppen, 1615 Puppen. Obie nazwy staropruskie. Polska n. Kołpaki zaświadczona pierwszy raz w 1622-25. Gwarowo: Kau̯pakˊi.
Kopanki	Purda	1	Kopanken	polskie	--
Kośno	Purda	1	Koschno	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Kösnick. Dawniej też: Kośnik. Pierwotnie: Kosnik (1591-16030), Koschnick (1615). Nazwa pruskiego pochodzenia, ponowiona od nazwy wodnej - jeziora Kośno (1363 Koysnyk, 1369 Koysnik) i strugi Kośnik (1359 Koyznykzculik, 1352 Kosnyc-vlis). Nazwa spolonizowana do postaci Kośnik, następnie Kośno i z polskiego przejęta w niem. W czasach hitlerowskich przyjęto formę nawiązującą do pierwotnej.
Lalka	Purda	1	Lallka	polskie	--	Niem. także Klein Ramuck (w latach 1938-45 nazwa oficjalna) Dawniej też: Mały Ramuk (zob. Stary Ramuk, gm. Stawiguda). Osada dziś opustoszała, jednak zabudowania wciąż istnieją.
Linowo	Purda	1	Leynau	pruskie	--	W latach 1938-45 pisane: Leinau. 1274 Lynaw. Nazwa pruska, ponowiona z n. jeziora.
Łajs	Purda	1	Layß	pruskie	--	N. przejęta od n. jeziora - 1369 Laysson. W PRNG wariant Wygoda. Niezrozumiały (może zanotowany omyłkowo?), być może ponowiony od osady Wygoda w tej samej gminie (p. niżej).
Marcinkowo	Purda	1	Alt Märtinsdorf	niemieckie (z prus.?)	--	Pierwotnie: Merthyn (1380). Nazwa pruska, zapewne pochodząca od spruszczonej formy chrześcijańskiego imienia Marcin (rekonst. *Mertins). Człon Alt w n. niem. pojawia się w XIX w., w celu odróżnienia od Nowego Marcinkowa w obecnej gm. Biskupiec. W polskiej tradycji bez dookreślenia.
Mędrzyny	Purda	1	Mendrienen	pruskie	--	Dawniej (i dziś potocznie): Mędryny. Nazwa pruska, najprawdopodobniej ponowiona z nazwy jeziora, wtórnie zwanego Młyńskim Stawem (Mühlen Teich). W XVI-XVII w. pojawia się niem. forma Amdrei, Armdrei - etymologicznie niejasna, być może wynikająca ze zniekształcenia nazwy pruskiej. Pod koniec XVIII w. istniała również forma niem. Andrä, Andrea, wynikająca z dalszych przekształceń formy Armdrei. W PRNG także ahistoryczny wariant Korsakówka.
Nerwik	Purda	1	Nerwigk	pruskie	--	Dawniej też: Szawice. Nazwa notowana w XVI w., nie do końca jasna (ponowiona od młyna, dziś nieistniejącego?). 1392 Nerweken. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora - 1369 Nerdingi, 1392 Nerdingyn. Dziś jezioro to nosi nazwę Nerwik lub Wardąg (od XIX w. notowana nazwa Wardung See). Gwarowo: Nerźik
Nowa Wieś	Purda	1	Neu Bartelsdorf	niemieckie	--	Nazwa niemiecka być może ma związek ze wsiami Bartołty Wielkie i Małe w obecnej gm. Barczewo (p. wyżej). W użyciu polskich Warmiaków przyjęła się nazwa Nowa Wieś. Gwarowo: Novo Źeś.
Nowy Ramuk	Purda	1	Neu Ramuck	pruskie	--	Używane też: Nowe Ramuki. Zob. też Stary Ramuk, gm. Stawiguda.
Ostrzeszewo	Purda	6	Elisenhof	niemieckie	Liznowy	Przed wojną: Liznowy (u Barczewskiego). U Leydinga w r. nijakim - Liznowo. Ponadto, w potocznym użyciu po wojnie zanotowano formę Elizowo (jeszcze w latach 60., nazwa ta widnieje też w PRNG). W miejsce dzisiejszego pseudosłowiańskiego, obrzydliwego chrztu "Ostrzeszewo", wprowadzonego przez KUNM, należałoby powrócić do przedwojennego spolszczenia.
Pajtuny	Purda	1	Pathaunen	pruskie	--	1374 Peytunen, Peuthunen.
Nowe Pajtuny	Purda	1	Neu Pathaunen	pruskie	--
Pajtuński Młyn	Purda	1	Mühle Pathaunen	pruskie	--	Gwarowo: Mu̯ïn / Źetrok.
Patryki	Purda	1	Patricken	pruskie	--	1420 Petricken, 1517 Petrica. Według Pospiszylowej n. pruska, związana z prus. imieniem pochodzenia chrześcijańskiego. W niem. i pol. adideowana do imienia Patryk. Gwarowo: Patrïkˊi.
Podlazy	Purda	1	Podlassen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Klausenhof. Dawniej (i dziś) też: Podlaza (tak w ustaleniach KUNM), Podłaza, Podlasy. Nazwa nie do końca jasna etymologicznie i znaczeniowo (chociaż prawdopodobnie polska) - trudno jednoznacznie rozstrzygnąć, która forma jest pierwotna. Nazwa przysiółka ma dziś charakter nieurzędowy - miejscowość oficjalnie włączono do Prejłowa. Gwarowo (początek XX w.): Podlaza.
Pokrzywy	Purda	1	Friedrichstädt	niemieckie	--	Nazwa pol. Pokrzywy ludowa - istniała obocznie do niemieckiej (zaświadczonej wcześniej). Gwarowo: Pokšïvï.
Prejłowo	Purda	1	Preylowen	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Preiwils. Dawniej też: Prajłowo, Pryłowo. Pierwotnie: 1380 Preywils, 1529 Prewilsz. Nazwa pruska, w języku polskim zniekształcona do postaci Prejłowo (formy podobne do obecnej notowane od XVII w.) i wtórnie przejęta do niem. w formie spolonizowanej. W okresie hitlerowskim sztucznie wprowadzono formę wierną pruskiemu oryginałowi. Formy gwarowe: Prei̯u̯ovo / Prai̯u̯ovo.
Przykop	Purda	1	Przykopp	polskie	--	Nazwa w latach 1932-45: Grabenau. Pierwotnie: Przikop alias Nova Wutrin (1549). Pierwsza nazwa polska, przetrwała do dziś. Nazwa druga krótkotrwała, ponowiona od n. pruskiej wsi Butryny (p. wyżej), przypadkowo zbieżna z nazwą założonej dużo później wsi Chaberkowo (p. wyżej). Gwarowo: Pŗ̌ikop, wtórnie Pšïkop / Pšėkop.
Nowy Przykop	Purda	1	Neu Przykopp	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Neu Grabenau. W użyciu również nazwa Jaśniewo (wariant znany już u Barczewskiego - ludowy, ale niewątpliwie wtórny wobec nazwy obecnej). Barczewski notuje jeszcze jeden wariant: Przykopek. Patrz też wyżej: Przykop.
Przykopiec	Purda	4?	Försterei Przykopp	polskie	Przykop Mały	Nazwa w latach 1938-45: Wilhelmshütte. W SGKP Przykop Mały, u Leydinga - Przykop Leśny. Nazwa leśniczówki była historycznie tożsama z nazwą wsi Przykop. Formę derywacyjną z sufiksem -ec wprowadził KUNM.
Purda	Purda	1	Groß Purden	pruskie	--	1384 Porden. Niem. człon Groß pojawia się w XVI w., dla odróżnienia od Purdki (p. niżej).
Purda Leśna	Purda	1*	Försterei Purden	pruskie	--	Patrz wyżej.
Purdka	Purda	1	Klein Purden	pruskie	--	Dawniej też: Purda Mała.
Rykowiec	Purda	1	Rykowitz	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Birkenhof. Gwarowo: Rïkoźec.
Silice	Purda	1	Quidlitz	słowiańskie	--	Dawniej też: Kwilice, Filice, Fidlice (są to sztucznawe próby odtworzenia "literackiej" polskiej formy tej nazwy). Nazwa Quidlitz podchodzi od nazwiska pierwszych osadników (słowiańskiego pochodzenia, NMP łączy z n. os. Kwila, Kwiela, Kwi(e)lic). W mowie polskojęzycznych Warmiaków postać ta wyewoluowała do postaci Silice, pod wpływem gwarowych zmian fonetycznych. Przypuszcza się, że nazwa ta została początkowo przyjęta jako *Kwi(d)lice, gdzie początkowa zbitka Kw'- przekształciła się, zgodnie z fonetyką gwarową w Kś-, by w końcu uprościć się do Ś-. Zbitkę -dl- w formie niem. autorzy NMP uważają za wtórną. W przedwojennej literaturze najczęściej funkcjonuje forma zgodna z wymową gwarową - Silice, aczkolwiek istniały również próby jej "naprawy". Nie zważając na to, po wojnie zatwierdzono ludową postać Silice. Gwarowo: Š́ilˊice.
Stary Olsztyn	Purda	1	Alt Allenstein	niemieckie (relacyjne)	--	Dawniej też: Forsztant (u Barczewskiego) - zapewne z niem. Vorstand - zarząd.
Szczęsne	Purda	6	Schönwalde	niemieckie	Sząwałd	Gwarowo: Šůvåu̯t. Nazwa obecna to chrzest KUNM.
Trękus	Purda	1	Groß Trinkhaus	pruskie	--	1359 Trynkos, 1389-1423 Trinkus. Nazwa pruska, mocno adideowana w niem. W XVI-XVII w. Alt Trinkaus (Stary Trękus). Gwarowo: Tryŋkus.
Trękusek	Purda	1	Klein Trinkhaus	pruskie	--	Dawniej też: Trękus Mały. W XVI-XVII w. Neu Trinkaus (Nowy Trękus). Gwarowo: Tryŋkusek.
Wały	Purda	1	Wallen	niemieckie	--	Miejscowość obecnie przyłączona do Prejłowa, jej nazwa nie ma już charakteru oficjalnego.
Wesołowo	Purda	1	Wessolowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Frohwalde.
Wojtkowizna	Purda	1	Wodkowisna	polskie	--	Nazwa w latach 1852-1945: Karlberg. Dawniej też: Wódkowizna (forma wtórna, ale ludowa).
Wygoda	Purda	1	Wygodda	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Waldruh.
Wyrandy	Purda	1	Wiranden	pruskie (spolonizowane)	--	1362 Werein, 1564-80 Worein, 1615 Worainen. Dawniej też: Worany, Werandy. Gwarowo: Źerandï.
Zaborowo	Purda	1	Saborowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Heideberg. Dawniej też: Żaborowo (tak też w gwarze: Ž́aborovo), forma najprawdopodobniej hiperpoprawna. Pierwotnie n. niem. Neuesdorf (1564), od XVIII w. zjawia się nazwa obecna.
Zapurdka	Purda	1	Purden Mühle	pruskie	--	Dawniej też: Purdzki Młyn. Nazwa młyna, w niem. tożsama z nazwą Purdy. Polskojęzyczni Warmiacy nazywali ten młyn Zapurdka.
Zgniłocha	Purda	1	Gimmendorf	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Gim. Nazwa niem. hybrydalna, ponowiona od n. jeziora Gim (niem. Gimmen-See, 1369 Gymen). U polskich Mazurów pojawia się zarówno przejęcie fonetyczne jako Gim, jak i forma Zgniłocha, prawdopodobnie oparta na znaczeniu n. prus. (por. litewskie gimus - mazisty, obślizgły). Po wojnie arbitralno przyjęto, że Gim to nazwa jeziora, zaś Zgniłocha - wsi. W mowie Mazurów te nazwy były jednak używane całkowicie wymiennie - zarówno w odniesieniu do wsi, jak i jeziora.
Bartąg	Stawiguda	1	Groß Bertung	pruskie	--	Dawniej też: Bartąg Wielki. Pierwotnie niem. Deutsch Bertung (XIV-XVII w.), obocznie też Bertingshausen. Forma z członem Groß notowana od połowy XVIII w. Sama nazwa Bartąg jest pruska (1317 Bertingen) - jest to nazwa staropruskiego obszaru osadniczego, a także położonego wewnątrz niego jeziora. Gwarowo: Bartȯŋk.
Bartążek	Stawiguda	1~4	Klein Bertung	pruskie	(Bartężek)	Przed wojną: Bartężek (także Bartąg Mały). W mowie Warmiaków nazwy na -ąg odmieniały się z -ęga w dopełniaczu, toteż forma Bartężek zdaje się poprawniejsza. Być może wypadałoby to poprawić. Z drugiej strony, współczesne zapisy gwarowe znają formę Bartążek. Pierwotnie niem. Preußisch Bertung (XIV-XVII w.). Forma z członem Klein notowana od połowy XVIII w. Gwarowo: Bartȯnžek
Binduga	Stawiguda	1	Wienduga	polskie	--	Dawniej też: Winduga, Więduga. Polskie dialektalne słowo binduga (posiadające również różne modyfikacje), samo w sobie będące germanizmem oznaczało "miejsce, gdzie składano drewno na spław".
Ćwikielnia	Stawiguda	1	Neu Stabigotten	pruskie	--	Dawniej też: Stabiguda Nowa (Chojnacki). Polskie określenie Ćwikielnia (pochodne od ćwikła) zastąpiła w języku ludowym oryginalną nazwę Nowa Stawiguda (p. niżej Stawiguda), która jednak bywa używana do dziś (notuje ją PRNG).
Dorotowo	Stawiguda	1	Dorothowo	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1913-45: Darethen. 1348 Daroth, 1410 Darath. Nazwa pierwotnie pruska, spolonizowana do postaci Dorotowo. Na początku XX w. wprowadzono urzędowo nazwę nawiazującą do pruskiego oryginału (taka sama zresztą obowiązywała w XVI-XVII w.).
Gągławki	Stawiguda	1	Ganglau	pruskie	--	1348, 1538 Gandelawken. Gwarowo: Gȯŋgu̯afkˊi.
Grada	Stawiguda	1	Gradda	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1930-45: Försterei Ganglau. Zapisy nazwy tej leśniczówki są późne, jednak przypuszcza się, że pierwotną formą była prus. *Graudā.
Gryźliny	Stawiguda	1	Grieslienen	pruskie	--	1356 Greselynk, 1358 Grezeling. Obocznie do tej n. pruskiej istniała w XIV w. n. niem. Wiesenthal (1358 Wesintal), która szybko zanikła. Gwarowo: Grïźlinï.
Kielary	Stawiguda	1	Kellaren	polskie	--	Według Pospiszylowej nazwa Kielary (występująca od XVI w.) wywodzi się od polskiego nazwiska Kielar. Wcześniej wieś nosiła nazwę Prosen (1564-80), Prossen (1673-74) - pruską, ponowioną od pierwotnej nazwy jez. Kielarskiego (1335 Prawes, 1348 Prawe). Wieś oficjalnie nieistniejąca - pozostałe po niej zabudowania dziś administracyjnie należą do Bartążka, toteż nie wiem, na ile nazwa miejscowości funkcjonuje (niemniej, utrwala ją nazwa jez. Kielarskiego).
Klekotowo	Stawiguda	6	Klein Plautzig	pruskie	Pluski Małe	Przed wojną Pluski Małe (p. niżej Pluski), nazwa "Klekotowo" nie ma uzasadnienia.
Kręsk	Stawiguda	6	Kranz	niemieckie	Kraniec	Przed wojną n. niem. spolszczano jako Kraniec (przez miejscowych zapewne wymawiane jako Krańc - tak u Barczewskiego). Nazwa "Kręsk" (niby od krąg + -sk) jest nieuzasadnionym "potworkiem językowym". Wyjątkowo dziwna decyzja KUNM. W gwarze: Krańec / Krånc.
Łański Piec	Stawiguda	4	Lanskerofen	hydronimiczne	Smolniki	Nazwa Łański Piec, będąca dosłownym przetłumaczeniem n. niem., jest nazwą nieludową, uchwaloną przez KUNM. Ludność warmijska nazywała tę osadę Smolniki (taka nazwa pojawia się m.in. u Barczewskiego, który podaje również wariant Piecki - uznając go jednak za przestarzały). Lepiej w takich sytuacjach słuchać tradycji ludowej. Nierzadko (acz niepoprawnie) stosuje się dla tej miejscowości nazwę Łańsk - spowodowane jest to istnieniem tam ośrodka o takiej nazwie (ponowionej od n. jeziora), był to niegdyś ośrodek wypoczynkowy władz PRL. Co zaś do samej nazwy Łańsk, p. niżej wieś Rybaki (dawn. Łańsk).
Majdy	Stawiguda	1	Mauden	pruskie	--	Gwarowo: Moi̯dï.
Miodówko	Stawiguda	1	Mniodowko	polskie	--	Nazwa w latach 1908-45: Honigswalde. Gwarowo: Mńodůfko. Forma niem. odzwierciedla wymowę gwarową.
Muchorowo	Stawiguda	1	Mucherowo	polskie	--	W czasach hitlerowskich osada włączona do Rusi (p. niżej).
Owczarnia	Stawiguda	1	Neu Bertung	pruskie	--	Dawniej też: Nowy Bartąg (p. wyżej Bartąg). Współcześnie również: Kolonia Bartąg. Polskie określenie Owczarnia zastąpiło w języku ludowym nazwę Nowy Bartąg w XIX w. Gwarowo: Ofčarńo.
Pluski	Stawiguda	1	Plautzig	pruskie	--	1407 Pluczk, 1517 Plauczk. Nazwa staropruska, ponowiona od n. jeziora.
Ruś	Stawiguda	1	Reußen	pruskie?	--	1374 Rewszen. Pospiszylowa uważa tę nazwę za pruską. Gwarowo: Ruš́ (Gen. -i).
Rybaki	Stawiguda	1	Lansk	hydronimiczne (słowiańskie)	--	Dawniej też: Łańsk. Nazwa Rybaki notowana od początku XIX w., używana w mowie ludu zamiennie z oryginalną nazwą Łańsk, którą ponowiono od nazwy jeziora. Sama zaś nazwa jeziora uchodzi za twór staropolski, utworzony od nazwy rzeki Łyny (która wcześniej musiała zwać się po polsku *Łaną lub *Łanią - [p. Łyna w pow. nidzickim] z suf. -sk), nazwa ta zastąpiła pierwotną staropruską nazwę jeziora (1544 Elling, 1556 Elend - być może również związaną z hydronimem Łyny, prus. *Alnā). Aprobatę KUNM zyskała jednak ostatecznie forma Rybaki. Nazwę Łańsk dziś często stosuje się na określenie osady Łański Piec (p. wyżej).
Stary Dwór	Stawiguda	1	Althof	niemieckie	--	Wcześniejsze nazwy niemieckie: Nummergut (1390), Tiefensee (oboczna w XVII w.). Ta druga nawiązuje do położonego na terenie majątku jeziora, zwanego Tiefen See lub Althofer See (pol. Jezioro Starodworskie).
Stary Ramuk	Stawiguda	1	Alt Ramuck	pruskie	--	Po wojnie także: Stare Ramuki. Leyding podaje również formę Szklarnia - być może ludowe, od mieszczącej się tu niegdyś huty szkła. Nazwa osady staropruska, ponowiona od nazwy lasu Ramuk (1591-1603). Zob. też Lalka i Nowy Ramuk w gm. Purda - miejscowości o powiązanych nazwach. Osada dziś opustoszała, jednak zabudowania wciąż istnieją.
Stawiguda	Stawiguda	1	Stabigotten	pruskie	--	Dawniej też: Stabigoda, Stabiguda. Z punktu widzenia języka ludowego jednak, uzasadnienie ma tylko forma Stawiguda, gdyż w wymowie gwarowej mamy tu ź (< w'). Formy z "b", funckjonujące w starej literaturze są zapewne próbą zbliżenia nazwy polskiej do pruskiego oryginału. 1357 Stabegoide, 1448 Stabigodden, 1560 Stabegoda. Stara wieś o pruskiej nazwie. Gwarowo: Staźiguda (ale przymiotnik staźigockˊi - być może pod wpływem formy niemieckiej lub wymiany ó/o).
Tomaszkowo	Stawiguda	1	Thomsdorf	niemieckie	--	1363 Thomasdorff Gwarowo: Tȯmaš́kovo.
Wymój	Stawiguda	1	Wemitten	pruskie	--	1351 Wemitten, 1656 Wemitten alias Wymoy. Nazwa pruska w dwóch wariantach - z suf. -it lub -āj. Tradycja niemiecka kontynuuje pierwszy wariant, polska - drugi. Gwarowo: Vˊïmoi̯.
Zarośle	Stawiguda	1	Klein Stabigotten	pruskie	--	Dawniej też: Stabiguda Mała (Chojnacki). Nazwa pol. Zarośle ludowa, zastąpiła nazwę Stawiguda Mała. Jest ona prawdopodobnie nawiązaniem znaczeniowym do n. pruskiej Stawiguda, gdzie drugi człon guddi oznacza "zarośla".
Zazdrość	Stawiguda	1	Zasdrocz	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Neidhof.
Zezuj	Stawiguda	1	Sensujen	pruskie	--	1540 Senssugen Gwarowo: Zazui̯ (do Zazuja).
Zielonowo	Stawiguda	4	Grünau	niemieckie?	Grynał	Do 1996 oficjalnie: Zieleniak. Jednakże, zarówno ustalona przez KUNM forma Zieleniak, jak i obecna Zielonowo (zapewne wariant używany przez napływową ludność), chociaż nawiązują znaczeniowo do n. niem. są tworami powojennymi. Autentycznym, przedwojennym ludowym spolszczeniem n. niemieckiej jest Grynał (Loc. w Grynale). Nazwa pierwotna prawdopodobnie niemiecka, chociaż Pospiszylowa dopuszcza możliwość pruskiego pochodzenia, zestawiając z pruską n.os. Grunaw. Gwarowo: Grynau̯.
Zofijówka	Stawiguda	1	Sophienhof	niemieckie	--	Gwarowo: Zofˊinůfka.
Brzeźno	Świątki	5	Bergling	pruskie	Berkląg	Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (1354 Birkeling, dziś osuszone). Nazwa polska nadana przez KUNM analogicznie do Brzeźna na Ziemi Ostródzkiej (obecnie Brzeźno Mazurskie w gm. Dąbrówno - p.). W tym przypadku jednak brak takiej tradycji, toteż należało nazwę pruską oddać wiernie, fonetycznie.
Brzydowo	Świątki	1	Seubersdorf	niemieckie	--	Co do ewolucji formy polskiej - p. Brzydowo w gm. Ostróda.
Dąbrówka	Świątki	5	Deppen	pruskie	Depno	Według ustaleń KUNM: Żółwin. Nazwa obecna wprowadzona później. Żadna z nich jednak nie oddaje pruskiego oryginału i nie ma uzasadnienia historycznego. 1350 Toppis, Döppen, Tuppis. Na tej podstawie, a także na podstawie ostatecznej formy niem. Deppen, postuluję spolszczenie Depno.
Drzazgi	Świątki	3	Kienberg	niemieckie	--
Garzewo	Świątki	1	Alt Garschen	pruskie	--	Niem. obocznie Groß Garschen. Pierwotnie: Garsen (1347), Garczyn (1386). W XVI wieku: Garschau. Nazwa staropruskiego pochodzenia. U początków istnienia wsi, pojawia się też oboczna n. niem. Heiligenfelde. Dawniej też: Stare Garsze (Barczewski), u Leydinga Stary Garsz. Być może forma Barczewskiego jest bardziej ludowa (ma oparcie w zapiskach kościelnych), ale obecna też była znana przed wojną. Zob. także Garzewko (gm. Jonkowo).
Gołogóra	Świątki	4	Blankenberg	niemieckie	Blanki	U Barczewskiego: Blanki. Jest to ludowe spolszczenie n. niem., pojawiające się w zapiskach kościelnych i współcześnie w gwarze (gw. do Blank). Forma współczesna, choć oddaje znaczenie n. niem., jest powojenna i wprowadzona sztucznie. U Kohutka dziwna forma Obłagóra - omyłkowa lub sztuczna.
Jankowo	Świątki	2	Ankendorf	niemieckie	--	Pierwotnie: Hannikendorf (1366), obocznie Lindenberg (XIV w.) U Leydinga dokładniejsze spolszczenie nowożytnej n. niem. jako Ankowo, jednak biorąc pod uwagę, że źródłosłowem nazwy jest niem. Hannike, Hanke (= pol. Janek), to formie obecnej też nie można nic zarzucić (może poza tym, że często się powtarza). Polskiej przedwojennej tradycji tak czy inaczej brak.
Kalisty	Świątki	2	Kallisten	pruskie	--	1411-19 Colisten, 1427 Kalisten. W XVIII w. pojawia się efemerycznie oboczna n. Wengitten. Obie pruskie.
Kiewry	Świątki	2	Käbern	pruskie	--	1348 Kewern; 1350 Keweren, Keuweryn.
Klony	Świątki	5	Kleinenfeld	niemieckie	Stabunik	U Leydinga: Stabunki, co pochodzi od położonego w pobliżu wsi wzgórza o pruskiej nazwie Stabbunke Berg (pol. powoj. Stabunik [urz.] lub Stabunka). Co prawda, nie jest to historyczna nazwa tej wsi (a przynajmniej nie znajduję na to dowodów), jednak skoro istnieje precedens dla takiej nazwy pruskiej i jest ona uzasadniona w terenie, to chyba warto z tego skorzystać. Na pewno jest to lepsze od obowiązującej nazwy Klony (nazewniczy "pustak" bez uzasadnienia). Formę nazwy poprawiam tak, aby była zgodna z urzędową nazwą pagórkę.
Kłobia	Świątki	2	Kloben	pruskie	--	Pierwotnie: Lymeyeyn (1402-08), Limigein (1411/19). Później: Kelobe (1448), Cloben (1494, 1539). Obie nazwy pruskiego pochodzenia. Autorzy NMP niesłusznie uważają tę nazwę za tożsamą z Kłobią w pow. włocławskim (tym samym, uważając ją za nazwę słowiańską) - to oczywisty błąd (zasugerowano się powojenną formą spolszczoną, która sama w sobie jest niezła).
Komalwy	Świątki	2	Komalmen	pruskie	--	1366 Kamalwen, 1356 Komalwen.
Konradowo	Świątki	5	Waltersmühl	niemieckie	Swarbonity	Wieś powstała na polu o nazwie Swarboniten (1310), Swarbonityen (1312). Jest to stara nazwa pruska, należało ją spolszczyć. Tymczasem, zdecydowano się na chrzest nazewniczy Konradowo - imię Konrad rzekomo pojawia się w akcie nadania tej wsi. Niewykluczone jednak, biorąc pod uwagę n. niem., że jest to (także) ciche nawiązanie do Wallenroda. Zalecam powrót do pierwotnej nazwy pruskiej.
Kwiecewo	Świątki	1	Queetz	pruskie	--	Dawniej też: Kwiec. 1338-73, 1355, 1364 Queczow. Nazwa pruska.
Łumpia	Świątki	2	Lomp	pruskie	--	1411-19, 1427, 1448 Lumpe; 1531 Lumpe.
Różynka	Świątki	4	Rosengarth	niemieckie	Rozengort	Gwarowo: Rozengort (do Rozengorta). Ludność warmijska oddała więc tę nazwę fonetycznie. Teoretycznie można by poprawić tę formę na regularniejszy Rozengart, ale wydaje mi się, że taka gwarowa końcówka lepiej spolszcza (por. też Trygort w gm. Węgorzewo).
Skolity	Świątki	1	Schlitt	pruskie	--	Dawniej też Szelity (u Barczewskiego i w XVI-wiecznym spisie jezior). Postać ludowa, ale oparta na zgermanizowanej postaci n. prus. 1348 Scoliten; 1370 Scholiten; 1388 Scholytyn, Scholithen.
Świątki	Świątki	2	Heiligenthal	niemieckie	--	Ze względu na sakralny charakter nazwy i prawdopodobne istnienie na tym terenie miejsca kultu pogańskich Prusów, przypuszcza się, że n. niem. Heiligenthal kalkuje jakąś wcześniejszą n. pruską (być może *Swintalindā lub *Swintadaubā), ta jednak nie zachowała się w dokumentach.
Włodowo	Świątki	6	Waltersdorf	niemieckie	Walterowo	U Kohutka proste i oczywiste spolszczenie nazwy oryginalnej. Nazwa obecna jest chrztem pseudoimiennym.
Worławki	Świątki	2	Warlack	pruskie	--	1297 Worelauke, 1379 Wurlauke.
Żardeniki	Świątki	4	Scharnigk	pruskie	Szarnik	1332 Schardenithen. Nazwa pruska, przed wojną spolszczana jako Szarnik. Chociaż powojenna postać Żardeniki jest bardziej podobna do pruskiego oryginału, to jednak formą ludową jest Szarnik (por. też Żardeniki w gm. Jeziorany).

Powiat szczycieński

Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.

Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu przasnyskiego (woj. mazowieckie), które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Szczytno	Szczytno (miasto)	1	Ortelsburg	niemieckie	--	Nazwa niemiecka Ortelsburg (pierw. Ortolfsburg, od im. komtura Ortolfa z Trewiru) oraz polska Szczytno, niepowiązane znaczeniowo, współistnieją ze sobą praktycznie od początków miasta (por. zapis Sczithno alias Ortelsburg z kroniki Długosza). Nazwa Szczytno jest więc nazwą rdzennie polską, mazurską - jedną z najstarszych tego typu nazw w regionie. Pierwsi, czternastowieczni polscy osadnicy w okolicy miasta zajmowali się bartnictwem, stąd też nazwa jednej z części Szczytna (dawnej wsi) - Bartna Strona. Położona tuż za miastem osada Młyńsko (al. Młynisko) jest chyba nowym osiedlem - nie znajduję dla niej przedwojennego opowiednika.
Bartna Strona	Szczytno (miasto)	1	Beutnersdorf	niemieckie	--	Dawna wieś, wcielona do Szczytna w 1913 roku. Była to osada przybyłych z Mazowsza bartników, stąd nazwa polska oraz odpowiadająca niemiecka.
Fiugaty	Szczytno (miasto)	?	Fiugatten	pruskie	--	W źródłach przedwojennych Fiugaty lub Figaty. Nie jestem pewien, która z tych form została zatwierdzona przez KUNM (być może żadna, jako że już wówczas ta dawna wieś była już integralną częścią Szczytna). Nazwa ta jest pochodzenia pruskiego. Dawna wieś, wcielona do Szczytna w 1906 roku. Dzisiaj zatarta w terenie, jej nazwa nie funkcjonuje we współczesnej toponimii miasta. Warto jednak o niej pamiętać.
Podborek	Szczytno (miasto)	3	Schönbruch	niemieckie	--	W użyciu także nazwa Osiedle Królewskie.
Zielona Góra	Szczytno (miasto)	1?	Grüneberge	niemieckie	--	Zapisana w 1926 r. przez Leydinga nazwa Zielonogórskie Lasy sugeruje, że polska nazwa tej osady funkcjonowała już przed wojną. Istnieje również n. terenowa Zielone Góry (niem. Grünes Gebirge), położonego w Zielonogórskich Lasach. Brak polskiej nazwy dla osady w przedwojennej literaturze. Położona na południe od tego osiedla popegeerowska osada Leśny Dwór (obecnie de facto przedmieście Szczytna) jest tworem nowym, bez przedwojennego odpowiednika.
Pasym	Pasym	1	Passenheim	niemieckie	--	Dawniej też: Pasyń, Pasymek. Obie formy o charakterze gwarowym - w pierwszej obserwujemy gwarową zmianę fonetyczną m' > ń, podczas gdy druga jest przykładem nierzadkiego na Mazurach zdrabniania nazw miejscowych (por. też Miłomłyn, obocznie Miłomłynek).
Kiepunki	Pasym (cz. miasta)	3	Walhalla	niemieckie	--	Powojenna nazwa polska nawiązuje do jeziora Kiepunek (n. pruskiego pochodzenia), nad którym leży to przedmieście. Miejscowość założona późno - około 1900 roku, nie posiadała więc przed wojną polskiej nazwy, zaś jej nazwa niemiecka jest ideologicznym tworem typowym dla epoki, w której powstała.
Słonecznik	Pasym (cz. miasta)	2	Sonnenberg	niemieckie	--	W PRNG również wariant: Słoneczno.
Augustowo	Dźwierzuty	1	Augusthof	niemieckie	--
Babięty	Dźwierzuty	1	Babanten	pruskie	--	Dawniej też: Pupki, Babięta, Babanty (ostatnie u Leydinga [również w ludowych nazwach terenowych] i Srokowskiego [1930]). Nazwa wsi staropruska, pochodna od nazwy jeziornej (1238 Bawand, 1388 Babbanten - są to jez. Babięty Małe i Wielkie). Obocznie do niej istniała w mowie ludu inna nazwa Pupki (zaśw. m.in. w Tece Toruńskiej czy spisie z 1820), również staropruska, często powtarzająca się - por. miejscowość Pupki w gm. Jonkowo czy Pupki (ob. sztuczne "Spychówko") w gm. Świętajno. Z jeziora Babięty (Babięta) Małe wypływa rzeczka, na nowych mapach widniejąca pod nazwą Babant (niem. Babant-Fließ), jednak jej pierwotna, staropruska nazwa to Woricke (1387), co mazurski lud spolszczył jako Worek - i to właśnie tę formę zalecałbym jako poprawną nazwę tej strugi.
Budy	Dźwierzuty	1	Moritzruhe	niemieckie	--	Niem. także Schobenbuden. Dawniej też: Saskie Budy, Moryc, Morycówka (ostatnie tylko u Ley). Wieś o dwóch różnych obocznych nazwach w pol. i niem. (być może pierwotnie dwie wsi, które uległy scaleniu?). Nazwa Saskie Budy (niem. Schobenbuden), nawiązuje do położenia miejscowości w pobliżu jeziora Sasek Wielki (niem. Groß Schoben-See - po więcej wyjaśnień p. Sasek w gm. Szczytno) - w języku polskim również z opuszczeniem I członu (formę Budy notuje m.in. spis z 1820 roku i to właśnie ta forma znalazła aprobatę KUNM po wojnie). Formę niem. Moritzruhe Mazurzy spolszczali jako Moryc (tak w Tece Toruńskiej i współczesnych zapisach gwarowych) lub Morycówka (tylko Leyding, więc może powojenne). Gwarowo: Mȯric.
Dąbrowa	Dźwierzuty	1~4?	Damerau	słowiańskie	Dąbrówka (?)	Źródła przedwojenne wskazują raczej na formę pol. Dąbrówka - może warto by to naprawić.
Dźwierzuty	Dźwierzuty	1	Mensguth	hybryda (słow. + niem.)	--	1399 Swersutten, Swerszutten. Wieś o dwóch, niepowiązanych nazwach - Dźwierzuty i Mensguth. Ta pierwsza jest starym przejęciem, pierwotnej nazwy staropruskiej, używana przez Mazurów od wieków, podczas gdy niemiecka Mensguth (pierwotnie Menzelsguth, n. zwana od XV w.) pochodzi od imienia właściciela, Menzla (co jest zniemczoną formą słowiańskiego imienia Miecisław, Mieczysław). Oprócz tego, w piętnastowiecznych dokumentach pojawia się efemerycznie jeszcze jedna nazwa - Auszlevo, również staropruska, jakby ze spolszczoną końcówką. Według danych Teki Toruńskiej, wieś dzieliła się dawniej na dwie części - Polską Wieś i Niemiecką Wieś, zwanej według zamieszkującej je ludności. Gwarowo: ʒ́veʳžuti.
Gisiel	Dźwierzuty	1	Geislingen	pruskie	--	Nazwa pruska, pochodzi od n. jeziora (dziś spuszczonego) - 1389 Gislingen.
Grądy	Dźwierzuty	1	Gronden	polskie	--
Grodziska	Dźwierzuty	1	Grodzisken	polskie	--	Nazwa w latach 1908-45: Burggarten.
Jabłonka	Dźwierzuty	1?	Jablonken	polskie	(Jabłonki?)	Nazwa w latach 1938-45: Wildenau. 1411 Gabilnaw, Gabelnaw (spruszczone?), Jebbelunicke, Jeblonka. Większość źródeł przedwojennych wskazuje na formę pluralną Jabłonki, jednak forma obecna jest zgodna z jednym z pierwotnych zapisów oraz z zapisem gwarowym poniżej. Zapis gwarowy: Jabu̯ȯnka.
Jeleniowo	Dźwierzuty	1?	Jellinowen	polskie	(Jeleniewo?)	Do 2002 roku oficjalnie: Jeleniewo. Nazwa w latach 1938-45: Gellen. Według ustaleń KUNM: Jeleniewo (tak też w zapiskach gwarowych), co w 2002 roku urzędowo zmieniono na Jeleniowo (taka forma musiała funkcjonować w terenie wcześniej, jest konsekwentnie używana w monografii Szczytna i okolic z roku z 1962 roku). Forma tej nazwy chyba musiała być chwiejna - większość opracowań przedwojennych podaje formę Jelinowo (również w Tece Toruńskiej, więc z pewnością ludowe), która przedstawia cechy gwarowe lub jest zniekształcona pod wpływem niemieckim. Najpierwotniejsza zdaje się być forma Jeleniewo i jeżeli ostatnia zmiana jest wynikiem wpływu elementu napływowego, to może wypadałoby ją cofnąć? Gwarowo: Jeleńevo.
Julianowo	Dźwierzuty	2	Julienfelde	niemieckie	--	Miejscowość początkowo chciano "przechrzcić" na Jugowo, co oprotestowała powojenna lokalna władza, używająca formy Julianowo. Ostatecznie, krakowska podkomisja KUNM przychyliła się do wniosku (podobne protesty nie udały się w przypadku wsi Mycielin - p. niżej), ratując tym samym źródłosłów nazwy pierwotnej. Brak tradycji przedwojennej - w Tece Toruńskiej jedynie ledwie spolszczone Julienfelda, zaś u Leydinga spotykamy formę Julki. Obecna forma spolszcza pierwotną n. niem., a ponadto ze względu na jej historię warta jest uszanowania.
Julkowo	Dźwierzuty	2	Julienhof	niemieckie	--	Potoczny wariant (notowany w PRNG): Julka
Kałęczyn	Dźwierzuty	1	Kallenczin	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kallenau. 1436 Kallenczynen. Nazwa polska, być może przeniesiona. Stacja kolejowa (dziś nieistniejąca) nosiła nazwę Kałęczyn Mazurski, dla rozróżnienia od innych miejscowości o takiej samej nazwie. Gwarowo: Kau̯encïn, Kalencïn.
Kulka	Dźwierzuty	1	Kulk	niemieckie?	--	Obocznie formy niem. Kulken, Kalken (koniec XVIII w.). Według opracowań etym., nazwa niemiecka (chociaż osobiście nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia), przyjęta przez Mazurów w formie Kulka. Co ciekawe, nazwa ta jest morfologicznie pluralna (l. mn. rodz. nijakiego na -a), gdyż jej dopełniacz w gwarze brzmi Kulk (literackie: Kulek). Warto na to zwrócić uwagę, żeby nie odmieniać tej nazwy jak rzeczownika pospolitego kulka (co może być mało oczywiste dla postronnych).
Laurentowo	Dźwierzuty	4	Laurettenhof	niemieckie	Morczek al. Laretowo	Przedwojenne polskie dane dla tej osady są skąpe, jednak w Tece Toruńskiej znajdujemy ciekawy dualizm nazw: Laretowo lub Morcek. Podobnie jest też u Leydinga (chociaż to już źródło powojenne): Morczek albo Lauretowo. Obowiązująca forma Laurentowo jest więc nie do końca zgodna z tymi ludowymi danymi (jest bardziej "dosłowna" w porównaniu z formami Giersza i Leydinga, nawiązuje wprost do literackiej postaci imienia Laurenty). Można by ją naprostować na Laretowo, według przekazu Giersza. Z drugiej strony, ciekawa jest druga nazwa - Morcek/Morczek (forma Leydinga zdaje się być bardziej zgodna z językiem literackim). Pochodzi ona od nazwiska pierwszego właściciela wsi, który nazywał się Morzeck (możliwe, że osada pierwotnie nosiła nazwę niem. Abbau Morzeck - taką nazwę podają pewne źródła internetowe, ale nie znalazłem jej bezpośredniego potwierdzenia). Mamy więc do czynienia z autentyczną mazurską nazwą, utworzoną od słowiańskiego (?) nazwiska. Wydaje mi się więc, że wariant Morczek powinien być tym preferowanym (choć oczywiście najlepiej byłoby pamiętać o obu wariantach - Laretowo i Morczek).
Linowo	Dźwierzuty	1	Leynau	pruskie	--	W latach 1938-45 pisane: Leinau. 1387 Leine, 1426 Linoff. Nazwa pruska, pochodząca od nazwy jeziornej (1388 Leynaw - dziś Jezioro Linowskie). W XV w. wieś nosiła oboczną n. Wagilsdorf, Weigilsdorf (ok. 1426), pochodząca od im. odbiorcy nadania - Szymona Wagila. Jego nazwisko zdaje się mieć staropruskie pochodzenie.
Łupowo	Dźwierzuty	1	Wappendorf	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Upowo. Nazwa hybrydalna, pochodzi od imienia odbiorcy nadania, prusa Wope, z niem. członem -dorf. Polskojęzyczni Mazurzy przejęli ten rdzeń jako Wop- > Up-, z protezą początkowego u̯-. Pisownia Łupowo z początkowym Ł- jest więc nieetymologiczna, chociaż przyjęła się już w opracowaniach przedwojennych (niemniej, można spotkać dawniej też pisownię Upowo). W gwarze: U̯upovo.
Małszewko	Dźwierzuty	1	Malschöwen	pruskie	--	Nazwa genetycznie pruska, może pochodna od pobliskiego jeziora lub przeniesiona od Małszewa w gm. Jedwabno (patrz). W języku polskim zdrobniona (tak przynajmniej od połowy XIX w.), zapewne dla odróżnienia od owego Małszewa.
Miętkie	Dźwierzuty	1	Mingfen	pruskie	--	Dawniej też: Mingwy, Mingfy. 1383 Mynkuwin, 1408 Minckquinn. Nazwa pochodzenia pruskiego. Polska forma Miętkie, znana w spisie w 1820 i Tece Toruńskiej (w opracowaniach etym. często niesłusznie uważana za chrzest KUNM) ludowa, mazurska. Prawdopodobnie powstała ona z adaptacji n. pruskiej - znaczeniowej (rdzeń *mink- w nazwie mógł oznaczać "miękki", por. lit. minkštas) lub fonetycznej (być może formę prus. *Minkuwin(s) zapożyczono pierwotnie jako *Miękwin lub *Miękwie, co następnie uległo adideacji do postaci Miętkie). Wierniejsze pruskiemu oryginałowi (a także zniemczonej postaci Migfen) formy Mingwy, Mingfy pojawiają się w przedwojennej literaturze, aczkolwiek brak ich w źródłach ludowych, więc raczej są to formy sztucznawe. Gwarowo: Ńetkˊe.
Mirowo	Dźwierzuty	1	Mirau	słowiańskie	--
Mycielin	Dźwierzuty	6	Mietzelchen	pruskie?	Miczelka	Przed wojną: Miczelka, Micelka (ta druga postać w Tece Toruńskiej - zmazurzona?). Trudno mi określić pochodzenie tej nazwy, potrzebne informacje etymologiczne (raczej nie jest to nazwa typowo niemiecka). Szcześniak w swoim opracowaniu Teki Toruńskiej próbuje wywodzić od myceczka (rodzaj czapki), co niezbyt mnie przekonuje. W źródłach powojennych znajdujemy kolejne iteracje - u Leydinga Mycolka (współcześnie Mycółka jako wariant w PRNG), powojenna administracja używana zaś formy Micołka. KUNM zastąpiła te formy neologizmem Mycielin, który został oprotestowany przez przedstawicieli lokalnej władzy (patrz też wyżej wieś Julianowo, gdzie miały miejsce podobne protesty), które jednak nie zostały wysłuchane przez KUNM, przez co sztuczny nowotwór trwa do dziś.
Nowe Kiejkuty	Dźwierzuty	1	Neu Keykuth	pruskie	--	Dawniej też: Nowe Kikuty, Kejkuty. Zob. też: Stare Kiejkuty (gm. Szczytno).
Olszewki	Dźwierzuty	1	Olschöwken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kornau.
Orzyny	Dźwierzuty	4	Erben	pruskie	Arwiny	1414 Erwein. Nazwa pruska, pochodząca od nazwy jeziora (dziś Arwiny lub Arwinek, niem. Erbener See), zniemczona do postaci Erben. Ludność mazurska przed wojną używała formy spolszczonej Arwiny, którą spotykamy w źródłach wiernych językowi ludowemu (dokument z 1780, spis z 1820 i Teka Toruńska). Formę Orzyny stworzył i rozpowszechnił najprawdopodobniej Kętrzyński i należałoby ją uznać za nieludową, zniekształconą (może wynikła ze złej interpretacji danych gwarowych?). Mimo to, to właśnie ta forma znalazła po wojnie aprobatę KUNM i obecnie funkcjonuje najczęściej w potocznej formie Orżyny (która chyba jest wynikiem przejęcia tej sztucznawej formy przez miejscową gwarę - z typowo gwarową wymową rz), taki bowiem zapis znajdujemy na bramie wjazdowej do wsi, a nierzadko nawet w oficjalnych dokumentach. Warto by więc chyba wrócić do autentycznie ludowej i wiernej pruskiemu oryginałowi formy Arwiny (taka forma zresztą przetrwała w nazwie jeziora), rugując wszelkie potworki na dobre. Forma gwarowa: ᶸarzinï.
Popowa Wola	Dźwierzuty	1	Pfaffendorf	niemieckie	--	Nazwa pol. jest starym (notowanym od XVIII w.), mazurskim tłumaczeniem n. niem.
Przytuły	Dźwierzuty	1	Przytullen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Steinhöhe.
Rańsk	Dźwierzuty	1	Rheinswein	pruskie	--	1414 Reinswein. Nazwa pruska, pochodząca od n. jeziora (1386 Reyswin, 1388 Reinswin, ob. jez. Rańskie). Forma spolszczona Rańsk (wcześniej chyba Rańsko - por. zapis z 1560 Ransko) powstała zapewne z jej wczesnego zniekształcenia. Gwarowo: Ransk
Rogale	Dźwierzuty	1	Rogallen	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Rogenau. Pierwotnie: 1436, 1468 Rogenaw. Nazwa pruska, w języku polskim zniekształcona do postaci Rogale, co przejął język niemiecki. W okresie hitlerowskim powrót do formy pierwotnej.
Rów	Dźwierzuty	1	Rowmühle	hybryda (pol. + niem.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Babantmühle. Dawniej też: Karaś (tak w Tece Toruńskiej).
Rumy	Dźwierzuty	1	Rummy	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Rummau. 1507 Rome. Nazwa pruskiego pochodzenia. Wieś przed wojną dzieliła się na dwie osady: Rummy A i Rummy B (w czasach hitlerowskich odpowiednio: Rummau-Ost i Rummau-West). Według danych Teki Toruńskiej, Mazurzy nazywali je odpowiednio: Duży Koniec i Mały Koniec. Gwarowo: Rumï.
Rusek Mały	Dźwierzuty	1	Klein Rauschken	pruskie	--	Zob. też Rusek Wielki (gm. Pasym).
Rutkowo	Dźwierzuty	1	Ruttkowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ruttkau. pocz XV w. Rudechin, XVI w. (Groß) Ruttken. Według autorów NMP, nazwa pierwotnie brzmiała Rudki.
Sąpłaty	Dźwierzuty	1~4	Samplatten	pruskie	(Sąpłat?)	Dawniej też: Sąpłat. 1411 Somplat, 1411-19 Samplotin. Nazwa pruska, ponowiona od jeziora (1369 Samplot). W języku polskim przejęta jako Sąpłaty, Sąpłat, przy czym forma singularna pojawia się w źródłach bliższych językowi ludowemu (spis z 1820, Teka Toruńska, Leyding, zapis gwarowy), co wskazuje jednoznaczna, że takiej formy używali Mazurzy (forma Sąpłaty powstała zapewne przez zasugerowanie niem. -en), więc można by to naprostować, o ile jest to zmiana "warta zachodu". Gwarowo: Sůmpu̯åt (do Sůmpu̯ata).
Stankowo	Dźwierzuty	6	Probeberg	niemieckie	Probark	Przed wojną używano spolszczenia Probark, nazwa obecna jest sztuczna.
Szczepankowo	Dźwierzuty	1	Szczepanken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Stauchwitz. Ta sztucznie nadana nazwa nawiązuje do nazwiska wójta szczycieńskiego, Konrada von Stauchwitza, wydawcy nadania tej wsi w 1483 roku. Formy historyczne (u Kętrzyńskiego): Scheppanicke, Czschypenchin (daty?).
Śledzie	Dźwierzuty	1	Heering	niemieckie	--	Nazwa niem. od nazwiska zasadźcy. Ludowe spolszczenie Śledzie (znane już od XVIII w.) opiera się na skojarzeniu nazwiska z apelatywem (niem. Hering = śledź).
Targowo	Dźwierzuty	1	Theerwisch	słowiańskie	--	1498 Tergofa, Targowa. Pierwotna jest więc polska nazwa Targowa. Niemiecka forma Theerwisch zdaje się kontynuować jakąś inną formę słowiańską - być może *Targowskie lub *Targowisko. Potrzebne informacje etymologiczne. Obocznie (potrzebne daty - ale zapewne w XV w.) funkcjonowała też nazwa niem. Wildenhain.
Targowska Wola	Dźwierzuty	1	Theerwischwolla	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Theerwischwalde. Oboczne nazwy niem. (przed 1938): Klein Theerwisch, Wyrziwilken. Dawniej też: Wyrzywilk, co uchodzi za nazwę bałtycką (por. litewską n.os. Virivilkas). Gwarowo: Vïř́iźilk.
Targowska Wólka	Dźwierzuty	1	Theerwischwolka	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Waldrode.
Zalesie	Dźwierzuty	1	Salleschen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ingelheim. Nazwę tę zaczerpnięto od położonego nieopodal folwarku (zwanego po pol. Maniny - tak u Leydinga i po wojnie, w spisie z 1820 jako Maninen [pruskie?]) - dzisiaj chyba część Kałęczyna.
Zazdrość	Dźwierzuty	1	Louisenthal	niemieckie	--	Dawniej też: Wyzental (Teka Toruńska). Nazwa Zazdrość stara (być może pierwotna), istniała równolegle do niemieckiej.
Zimna Woda	Dźwierzuty	1	Zimnawodda	polskie	--	Nazwa w latach 1934-45: Hirschtal. Oboczne nazwy niem. (w XVIII-XIX w.): Klein Jellinowen, Neu Jellinowen. Dawniej też: Jelinowo Małe (w Tece Toruńskiej - por. wyżej Jeleniowo), u Leydinga (w monografii pow. szczycieńskiego) jako Jeleniowo Małe.
Brajniki	Jedwabno	1	Braynicken	niemieckie (spolonizowane)?	--	1410 Breunnigk. Według opracowań etym., nazwa niemiecka od niem. n. os. Breuning. Na ostateczny kształt formy niem. mógł wpłynąć język polski lub pruski. Gwarowo: Brańikˊi.
Burdąg	Jedwabno	1	Burdungen	pruskie	--	1383 Burdungen alias Burgelin. Obie nazwy są pruskie, ta druga zapewne pochodzi od starszej nazwy jeziora Burdąskiego.
Czarny Piec	Jedwabno	1	Schwarzenofen	niemieckie	--	Niem. oboczne (XVIII w.) - Schwarzer Theerofen. Nazwa oficjalna jest jej skróceniem. Gwarowo: Carnï Pśec.
Dębowiec	Jedwabno	6	Omulefmühle	hydronimiczne	Przysowa	Według ustaleń KUNM: Przysowy. Przed wojną: Przysowa, Omulewski Młyn. To pierwsze to nazwa używana przez mazurski lud, zaś wariant drugi to dosłowne tłumaczenie urzędowej n. niem. - zapewne forma sztucznawa, funkcjonująca tylko w literaturze. Pochodzenie nazwy Przysowa jest dla mnie niejasne, być może wpisuje się w lokalny trend nazw "odzwierzęcych" takich jak Kot (p. wyżej) czy nieistniejąca dziś smolarnia Niedźwiedź. Obecna leśniczówka Dębowiec znajduje się na miejscu przedwojennej osady młyńskiej Omulefmühle (pol. Przysowa, po wojnie KUNM nie wiedzieć czemu zatwierdziła tę nazwę w formie pluralnej - Przysowy), zaś jej obecna nazwa wzięła się od sąsiadujących niegdyś wsi Dębowiec (Duży i Mały), zburzonych w latach 50. pod budowę poligonu Muszaki (p. wyżej Małga po więcej informacji). Być może taka nazwa leśniczówki ustaliła się już po wyburzeniu owych miejscowości i stanowi dla nich swoisty hołd. Nawet jeżeli tak jest, to jednak uważam że historycznie sprawiedliwie byłoby powrócić do historycznej polskiej nazwy tego miejsca (mimo wyraźnie dobrych intencyj kryjących się za obecną nazwą osady), zaś nazwę "Dębowiec" pozostawić przy jej pierwotnym znaczeniu i pielęgnować ją w pamięci, jako nazwę jednej ze zburzonych wsi.
Dłużek	Jedwabno	1	Dluszek	polskie	--	Nazwa w latach 1932-45: Hartigswalde. Nazwa ponowiona od leśnictwa Hartigswalde (pol. Dłużnica - dziś leśniczówka uchodzi za część Dłużka), położonego w lesie o tej samej nazwie (pol. Dłużeckie Lasy).
Dzierzki	Jedwabno	1	Dziersken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Althöfen.
Grobka	Jedwabno	1	Grobka	polskie	(Gróbka?)	Do 1996 oficjalnie: Gróbki. Tak również w wielu opracowaniach przedwojennych. Forma zgodna z obecną w Tece Toruńskiej. Potrzebne informacje dot. etymologii nazwy. Nazwa w latach 1938-45: Mittewald.
Jedwabno	Jedwabno	1	Jedwabno	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Gedwangen. 1397 Gedewesen, Gedewewen. Nazwa pol. Jedwabno jest więc przekształceniem pierwotnej nazwy pruskiej. Forma ta przenikła następnie do języka niemieckiego, a w okresie hitlerowskim zastąpiono ją sztuczną formą Gedwangen, luźno nawiązującą do najstarszych zapisków. Gwarowo: Jedvabno (przym. jedvabźeńskˊi).
Kot	Jedwabno	1	Omulefofen	hydronimiczne	--	Niem. także Omulefscher Babbenkrug (nazwa ta nawiązuje do nieistniejącego dziś wybudowania nad jez. Omulew - Babbenkrug, pol. Baby - nazwa hybrydalna od pol. baba + niem. Krug - karczma). Dawniej też: Omulewski Piecek, Omulew (o ile to ostatnie to nie mylne odniesienie nazwy sąsiedniej osady Omulew - p. niżej). Nazwa Kot (notowana już w spisie z 1820 i Tece Toruńskiej) ludowa, przezwiskowa. Najwyraźniej smolarniom w tej okolicy nadawano takie "zwierzęce" przezwiska, gdyż nie istniejąca dziś osada smolarna niedaleko Małgi (zwana po niem. Malgaofen, p. niżej Małga) nosiła potoczną nazwę Niedźwiedź. Zob. też niżej Omulew, w kwestii pochodzenia hydronimu.
Lipniki	Jedwabno	1	Lipnicken	polskie	--
Małga	Jedwabno	1	Malga	pruskie	--	Dawniej też: Ruda. Nazwa ludowa, nawiązująca do wydobywanej tutaj rudy darniowej. Nazwa ta pojawia się w kontekście polskim dużo częściej, mimo to po wojnie wybrano pochodzącą ze staropruskiego nazwę Małga (bardziej "książkową", podczas gdy forma Ruda jest bardziej ludowa), która wywodzi się od staropruskiej nazwy rzeki Omulwi (1331-35 Mallien, 1341 Malie). Wieś dziś nieistniejąca. Jest to jedna ze wsi (największa), ewakuowanych i zburzonych w latach 50 XX w. pod budowę wielkiego poligonu wojskowego Muszaki. Była to wieś mazurska, zamieszkana głównie przez autochtonów i mająca korzenie już w czasach staropruskich (staropruska jest jej nazwa, dawność osadnictwa potwierdzają też badania archeologiczne). Umieszczam ją tu, gdyż jest to jedyna ze zburzonych wsi, po której pozostały jakieś resztki zabudowań - pozostawiono wieżę kościoła protestanckiego, aby służyła za punkt orientacyjny. Ponadto, nazwa wsi jest wciąż żywa, gdyż utrwala ją nazwa rezerwatu przyrody Małga, utworzonego na terenie dawnego poligonu. Wieś stanowi również swego rodzaju "reprezentację" owych zburzonych miejscowości, których zniszczenie i wysiedlenie stanowi jedną z najczarniejszych (a słabo znanych) kart powojennej historii "polskich Warmii i Mazur". Pozostałe wsie zniszczone pod budowę owego poligonu to: Niedźwiedź (też: Rudzki/Małgowski Piec lub Piece, niem. Malgaofen), Dębowiec (Duży) (niem. Dembowitz, 1938-45: Eichenau), Dębowiec Mały (niem. Klein Dembowitz, 1938-45: Kleineichenau), Kanwezy (niem. Kannwiesen, KUNM Chwalibogi), Retkowo (niem. Rettkowen, 1938-45: Rettkau), Sadek (niem. Saddek, 1938-45: Gartenau) oraz kilka pomniejszych. Zburzono również większość wsi Puchałowo i Ulesie, po których jednak pozostały maleńkie osady, kontynuujące ich nazwy (obecnie w gm. Janowo w pow. niborskim, p. tam). Mało kto dziś pamięta te nazwy, a powinien każdy. W imię chorych ambicji zniszczono kilka tętniących życiem, nierzadko starych (takich jak Małga, o długiej i pięknej historii) i pięknych miejscowości, a mieszkańcom kazano opuścić rodzinne domy. To polska zbrodnia wobec Mazurów, którą trudno zwalić na jakiekolwiek obce mocarstwo czy "okrucieństwo wojny" (stało się to już lata po zakończeniu wojny). Trzeba o tej ponurej historii pamiętać i przypominać.
Małszewo	Jedwabno	1	Malschöwen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Malshöfen. 1383 Malsoven, 1411-19 Malsobin. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora Małszewskiego (1369 Malsobe).
Narty	Jedwabno	1	Narthen	słowiańskie?	--	Dawniej też: Narcyn, Jejsuki, Niejsuki. Wszystkie te formy pojawiają się tylko w Tece Toruńskiej, przy czym wariant Niejsuki/Jejsuki jest opisany jako "przezywka". Pochodzenie tej nazwy jest zapewne staropruskie, por. Geisuken - oboczną nazwę wsi Babrosty w gm. Pisz (powiat piski). NMP wywodzi nazwę Narty od staropolskiego nart "las, wyróżniający się położeniem terenu". Nie wykluczałbym jednak też staropruskiego pochodzenia. Gwarowo: Nartï, Źeimkˊi. Trudno mi określić pochodzenie drugiego wariantu - może pol. Ziemki? Zapewne powojenne.
Nowe Borowe	Jedwabno	1	Neu Borowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Buschwalde. Niem. także: Jagdbude (XV-XVI w.), Neu Schuttschen (zob. niżej Szuć). Dawniej też: Borowo, Borowe (bez członu "Nowe"). Człon "Nowe", często pomijany w przedwojennych materiałach (zwłaszcza ludowych), nie do końca jasny - brak "Starego Borowego" w bezpośredniej okolicy. Być może miał służyć odróżnieniu od nieistniejącej dziś miejscowości Stare Borowe (niem. Alt Borowen, 1938-45: Seinsheim) w obecnej gm. Nidzica. Przed wojną miejscowości znajdowały się w tym samym powiecie.
Nowy Dwór	Jedwabno	1	Neuhof	niemieckie	--
Nowy Las	Jedwabno	2	Neuwald	niemieckie	--
Omulew	Jedwabno	1	Omulef	hydronimiczne (pruskie)	--	Nazwa osady ponowiona od nazwy rzeki Omulwi (niem. Omulef), której nazwa ma bałtyckie pochodzenie - w języku pruskim brzmiała *Malija lub *Mōlija, por. zapisy Mallien (1331-35), Malie (1341, 1343). Polska forma Omulew (również notowana od XIV w. - 1341-43 Omolow, później przejęta przez język niemiecki) jest genetycznie młodsza i prawdopodobnie powstała przez absorpcję przyimka. Pierwotną, pruską nazwę Omulwi odzwierciedla również nazwa dawnej wsi Małga (p. wyżej).
Piduń	Jedwabno	1	Schuttschenofen	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Przyduń, Pidun. Ciekawa nazwa polska Piduń istniała obocznie do n. niemieckiej. Trudno ją objaśnić, prawdopodobnie wywodzi się od jakiegoś nazwiska. Odnotowuje się również wahania formy (w części źródeł Przyduń - m.in. u Kętrzyńskiego i SGKP, na taką postać zdaje się też wskazywać zapis gwarowy?). Duża część źródeł wskazuje też na twardą końcówkę (Pidun, Przydun). Gwarowo: Pšidun (Gen. -una).
Rekowe	Jedwabno	1	Rekowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Reckau Dawniej też: Rekowo. Nazwa ponowiona od jeziora, uważana za polską - z dialektalną zmianą ra- > re-.
Rekownica	Jedwabno	1	Rekownitza	polskie	--	Nazwa w latach 1921-45: Großwalde. Nazwa polska, pochodna od n. miejscowości (i jeziora) Rekowe (p. wyżej).
Szuć	Jedwabno	4	Schuttschen	pruskie	Susz	Dla postaci Szuć nie znajduję żadnego potwierdzenia przedwojennego. W Tece Toruńskiej znajdujemy postać Susz (dop. Suszy - a więc rodzaj żeński), zaś w innych źródłach (m.in. Kętrzyński, SGKP) znajdujemy postać Sutszy, która jednak wydaje się być błędna ("potworek językowy"). Sztuczna jest raczej postać Szczucze u Chojnackiego. U Leydinga spotykamy już Szucz, co w erracie poprawione jest na formę obecną - Szuć. W okresie powojennym funkcjonowała też postać Sucz. Wobec tej mnogości zaistniałych form, postanawiam dać wiarę postaci Susz z Teki Toruńskiej, która jest z pewnością formą przedwojenną i ludową. Przydałyby się jednak informacje etym. i dokumentacja hist. co do tej nazwy, chociaż raczej mamy tu czynienia z nazwą pochodzenia bałtyckiego.
Waplewo	Jedwabno	1	Waplitz	pruskie	--	1388, 1429 Waplis; 1429 Woplisdorf. Nazwa pruska, przejściowo także z niem. dostawką -dorf, która ostatecznie zanikła. Nazwa bywała czasem dookreślana jako Waplewo Szczycieńskie, dla odróżnienia od innych wsi o tej samej nazwie. Dookreślenie to nie ma jednak charakteru oficjalnego. Gwarowo: Våplevo.
Warchały	Jedwabno	1	Warchallen	pruskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Warschallen. Gwarowo: Vårxau̯ï.
Witowo	Jedwabno	1	Ittowen	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: Gittau. Dawniej też: Itowo. Formy historyczne: Wittaw, Gittaw (1450). W źródłach ludowych funkcjonuje postać Itowo, która powstała prawdopodobnie przez dialektalną zmianę w' > j. Postać przyjęta po wojnie jest "zliteracczona". Gwarowo: Ǵitovo / Źitovo.
Witówko	Jedwabno	1	Ittowken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ittau. Dawniej też: Itówko. Patrz wyżej Witowo. Gwarowo: Źituvek / Źitufko.
Dybowo	Pasym	1	Schützendorf	niemieckie	--	Polska nazwa Dybowo, niezwiązana z niemiecką, znana w zapiskach od XVIII w.
Dźwiersztyny	Pasym	1	Schwirgstein	pruskie	--	1414, 1429, 1474 Swyrxten. Nazwa pruskiego pochodzenia. Gwarowo: ʒ́veŕtïnï.
Elganowo	Pasym	1	Gilgenau	pruskie	--	Dawniej też: Elgnowo, Elginowo. 1412 Liebenau, 14448 Liebenaw, 1472 Gilgenaw, 1579 Gylgenaw. Dwa pierwsze zapisy zdają się odzwierciedlać niemiecką nazwę Liebenau, aczkolwiek możliwe też, że wynikły z adideacji nazwy pruskiej, zarejestrowanej w późniejszych zapisach i zachowanej do dziś w formie spolszczonej. Gwarowo: Elganovo / Elgˊinovo.
Gaj	Pasym	1	Passenheimer Stadtförsterei	niemieckie	--	Nazwa niem. oznacza tyle, co Leśnictwo Pasymskie. O historyczności polskiej nazwy Gaj świadczą zapiski Stadtwald (Gay) ze spisu z 1820 r. oraz Gay, Waldchengut zu Stadt Passenheim z Teki Toruńskiej.
Grom	Pasym	1	Grammen	pruskie	--	Dawniej też: Gromy. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora Grom lub Gromskiego (1394 Gramen, ok. 1400 Gramme). Gwarowo: Grȯm (gen. -mu).
Grzegrzółki	Pasym	1	Kukukswalde	niemieckie	--	Pierwotnie nazwa pruska: Camalven (1412). Obocznie istniała n. niem. Kukuckswalde, która ostatecznie "zwyciężyła". Forma polska jest tłumaczeniem z niem., opartym na ludowym określeniu kukułki, które obecne słowniki nakazują zapisywać gżegżółka. Nie oznacza to jednak, że pisownia tego toponimu jest "nieortograficzna" - w historii zapisywano to słowo różnie, zaś jego obecna normatywna pisownia jest całkowicie arbitralna i skrojona pod to, by "straszyć nią dzieci w szkołach". Jeśli chodzi zaś o pisownie tego toponimu, konsekwentnie w różnych materiałach mamy tu zapis przez "rz". Gwarowo: Gřegṛ̌uu̯ki / Gṛ̌egṛ̌elanki.
Jurgi	Pasym	1	Georgensguth	niemieckie	--	1414 Jorgenguth, Jurgensdorf. Nazwa pochodząca od chrześcijanskiego imienia Jerzy, niewykluczone jednak, że pierwotna postać tej nazwy odzwierciedla bałtycką postać tego imienia (por. lit. Jurgis i nazwisko Jurga). Forma spolszczona Jurgi zdaje się oddawać ten źródłosłów.
Krzywonoga	Pasym	1	Krzywonoggen	polskie	--	Nazwa w latach 1877-1945: Krummfuß. Forma ta, będąca dosłownym tłumaczeniem n. polskiej, funkcjonowała w potocznym użyciu przynajmniej od początku XIX w., w 1877 przyjęta jako oficjalna.
Leleszki	Pasym	1	Lehlesken	pruskie	--	1381 Lelischken, 1422 Leyliske. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora (1369 Loyliske, 1394 Leylisken, dziś Leleskie Jezioro), przejściowo z niem. członem -dorf jako Leleschkendorf (XV w.).
Łysa Góra	Pasym	1	Anhaltsberg	niemieckie	--	Dawniej też: Zasraje, Analtsberk. Nazwa pol. Łysa Góra, niezwiązana z niem., znana od XIX w. (1818 Lissagora), ponowiona od znajdującego się nieopodal wzgórza. Oprócz tego funkcjonowało przyswojenie fonetyczne nazwy niemieckiej oraz ciekawa forma Zasraje, należąca do nierzadkich w regionie nazw przezwiskowych o wulgarnym odcieniu. Tego typu przezwiskami określano kolonie, osady położone poza zwartym obszarem osadniczym. Miały one funkcję i odcień znaczeniowy podobny do współczesnego słowa "zadupie".
Michałki	Pasym	1	Michelsdorf	niemieckie	--	Pierwotnie Schwanendorf, Schwansdorf (XIV-XV w.), nazwa Michelsdorf notowana od 1498. Nazwa pierwotna ma prawdopodobnie związek z położonym nieopodal wsi jeziorem Gulbik (1391 Gulbing, od prus. gūlbs "łabądź" = niem. Schwan). Forma pol. znana od XVIII w. Gwarowo: Ḿixau̯kˊi / Ńixau̯kˊi.
Miłuki	Pasym	1	Milucken	pruskie	--	1411/19 Meluken, 1419 Myluken. Gwarowo: Ńiu̯ukˊi.
Narajty	Pasym	1	Nareythen	pruskie	--	Do 1999 oficjalnie: Narejty. W predwojennych źródłach obie formy, przy czym forma Narajty wydaje się być bardziej ludowa. 1383-87 Nareyten, 1411-19 Nereyte. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora. Gwarowo: Narai̯tï.
Otole	Pasym	2~3	Ottilienhof	niemieckie	--	Brak tradycyjnej nazwy polskiej. Wprowadzona przez KUNM sztuczna forma Otole jest luźnie oparta na brzmieniu oryginału. U Leydinga forma Otyłki, może teoretycznie naturalniejsza, ale wobec braku tradycji może nie ma co zmieniać.
Rudziska Pasymskie	Pasym	1*	Waldheim	niemieckie	(Rudziska)	Oboczna/historyczna nazwa u Leydinga: Rudzisken. Brakuje w innych źródłach, nie notuje tej miejscowości Teka Toruńska, Kętrzyński pisze jedynie o Rudziskach koło Biskupca. Z kolei monografia powiatu szczycieńskiego wspomina o osiedlu o nazwie Budziska, które około 1800 r. miało stać na miejscu obecnych Rudzisk Pasymskich. Przydałyby się więc wyjaśnienia co do tej nazwy. Być może Waldheim to forma wprowadzona urzędowo - wówczas przydałaby się data zmiany.
Rusek Wielki	Pasym	1	Groß Rauschken	pruskie	--	1412 Rusky, 1427 Rauwske. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (1369 Ruske, dziś jez. Ruskie), w jęz. polskim adideowana. Gwarowo: Rusk. Zob. też Rusek Mały (gm. Dźwierzuty).
Rutki	Pasym	1	Klein Ruttken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinruten. Niem. (przed 1938) też: Ruttken (bez członu Klein). Gwarowo: (Mau̯e) Rutki (do Rutk/Rutkuf).
Siedliska	Pasym	6	Freythen	niemieckie	Frejty	Brak w przedwojennych źródłach, jednak z powojennych danych gwarowych (oraz z danych Leydinga) wiadomo, że miejscowi Mazurzy nazywali tę wieś Frejty. Jest to wieś typowo mazurska, zamieszkana przez autochtonów, ewangelików. W latach 50. wioska posłużyła za jeden z punktów badawczych Małego Atlasu Gwar Polskich, ma więc ona swoje zasługi w utrwalaniu gwary mazurskiej. Tym bardziej należy uszanować jej oryginalne miano, a nie urzędowy nowotwór "Siedliska". Gwarowo: Frïtï.
Tylkowo	Pasym	1	Scheufelsdorf	niemieckie	--	1381 Schuwenphlugsdorf, Schauflugsdorf. Nazwa niemiecka, pochodząca od nazwiska zasadźcy Tyla Schewenpfluga. W formie nowożytnej człon imienny mocno uproszczony. Polska nazwa Tylkowo (znana w dok. od XIX w., ale z pewnością starsza), istniejąca obocznie do n. niemieckiej, upamiętnia imię tegoż Schewenpfluga.
Tylkówko	Pasym	1	Scheufelsmühle	niemieckie	--	W użyciu również wariant Tylkówek. Nie ma on uzasadnienia historycznego, więc lepiej go unikać. Zob. też wyżej Tylkowo.
Borki Rozoskie	Rozogi	1*	Borken (bei Farienen)	polskie	(Borki)	Nazwa w latach 1938-45: Wildheide. Forma Borki Rozowskie, w której nazwa ta jest często cytowana, zwłaszcza w źródłach internetowych, jest niepoprawna ortograficznie (błąd wynika z hiperpoprawnej interpretacji cząstki -oskie). Jeżeli zwyczaj takiej pisowni jest głęboko zakorzeniony, należy go pilnie wyrugować. Ogólnie rzecz biorąc, dookreślenie to jest ahistoryczne - służy odróżnieniu od licznych innych miejscowości o takiej nazwie, w szczególności Borek Wielbarskich (p. niżej). Gwarowo: Borkˊi.
Faryny	Rozogi	1	Farienen	polskie	--	Gwarowo: Farïn (Gen. -nu), podobnie w Tece Toruńskiej: Faryn (gen. Faryna). Forma mnoga zapewne jednak pierwotniejsza, jako n. rodowa od nazwiska Faryna.
Grodzie	Rozogi	5~6	Rosengarten	polskie	Rozgart	Nie znalazłem dla tej wsi żadnej przedwojennej tradycji, jednak Leyding podaje dla tej wsi formę Rozgart, która wydaje się być naturalnym przystosowaniem n. niem.
Kiełbasy	Rozogi	1	Kelbassen	polskie	--	Nazwa w latach 1935-45: Wehrberg. Dawniej też: Kiełbasin. Gwarowo: Keu̯basï.
Kilimany	Rozogi	1	Lipniak (bei Liebenberg)	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Friedrichshagen. Dawniej też: Lipniak. Wieś o dwóch obocznych polskich nazwach - Lipniak (u Leydinga dookreślane jako Lipniak Klonowski, ludowe Lipniak kole Klonu w Tece Toruńskiej) oraz Kilimany. Ta pierwsza obowiązywała oficjalnie przed 1938 rokiem, zaś po 1945 jako oficjalny wprowadzono (dość rzadki przed wojną) wariant Kilimany (zapewne dla odróżnienia od Lipniaka koło Faryn - p. niżej). Etymologia nazwy Kilimany jest niepewna - zapewne jest to nazwa odosobowa, autorzy NMP nie wykluczają nawet bałtyckiego pochodzenia. Gwarowo: Kˊilˊimanï, Lˊipńak.
Klon	Rozogi	1	Liebenberg	polskie	--	Polska nazwa Klon, niezwiązana z niemiecką, ludowa - notowana od XIX w.
Kokoszki	Rozogi	1	Kokosken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinlindengrund. Dawniej też: Kokoszka (w Tece Toruńskiej jako Kokoska). Gwarowo: Mau̯i Grunt, co jest albo spolszczeniem nazwy nadanej w okresie hitlerowskim (z opuszczeniem członu -linden-) albo opozycją do Wysokiego Grądu (p. niżej). W paru źródłach (powojennych) spotkałem się też z nazwą Niski Grąd (zapewne nazwa funkcjonująca potocznie po wojnie), która odnosi się do tej wsi lub jakiejś jej części (nie udało mi się tego do końca ustalić).
Kopytko	Rozogi	1	Kopitko	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Langerdamm.
Kowalik	Rozogi	1	Kowallik	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Waldburg (nazwa zaczerpnięta od pobliskich dóbr rycerskich - ob. Możdżenie, p. niżej)
Księży Lasek	Rozogi	1	Fürstenwalde	niemieckie	--	Dawniej też: Nowa Wieś.
Kwiatuszki Małe	Rozogi	1	Klein Blumenau	niemieckie	--	Dawniej też: Kwiatuszek Mały. Zobacz niżej: Kwiatuszki Wielkie.
Kwiatuszki Wielkie	Rozogi	1	Groß Blumenau	niemieckie	--	Dawniej też: Kwiatuszek Duży. Postać singularna w źródłach bardziej "ludowych" (spis z 1820, Teka Toruńska), a także współcześnie w gwarze. Gwarowo: Kśatusek.
Lipniak	Rozogi	1	Lipniak (bei Farienen)	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Lindenheim. U Leydinga dookreślone jako Lipniak Faryński, miejscowi Mazurzy zaś dookreślali położenie wsi jako Lipniak kole Faryna (tak w Tece Toruńskiej). Dookreślenie (dodawane czasami i w nazwie niemieckiej) odróżniało tę wieś od wsi Kilimany (p. wyżej), znanej również jako Lipniak.
Łuka	Rozogi	1	Lucka	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Luckau. Nazwa pruska, pochodząca od nazwy strugi (1331-45, 1341, 1343 Luko), znanej po polsku jako Trybówka (tak przynajmniej od XIX w., z niem. Triebe).
Możdżenie	Rozogi	6?	Waldburg (Gut)	niemieckie	Karczmarskie lub Pieczysko (?)	W 1928 nazwę Waldburg rozciągnięto również na wieś Kowalik (p. wyżej). Wcześniejsza nazwa niem.: Chatouletz. Prawdopodobnie tutaj odnoszą się też nazwy Karczmarskie, Pieczysko, wymienione w spisie z 1820 r. Osada założona w 1822 r. jako osiedle szkatułowe przez trzech braci Możdżeniów (Mosdzien). Musiała jednak powstać na miejscu jakiejś wcześniejszej miejscowości o nazwie Karczmarskie (Karczmarzysko) lub Pieczysko, wymienianej w spisie z 1820 r. oraz we wcześniejszych źródłach. Więcej na temat związku tych starych nazw z obecnymi Możdżeniami wyjaśnia F. Gause w swoim dziele Neue Ortsnamen in Ostpreussen seit 1800, do którego jednak nie posiadam dostępu (poza opcją szukania w Google, dającej podgląd malutkich fragmentów stron). W latach 1849-1862 majątek zostaje wykupiony od dotychczasowych właścicieli i otrzymuje urzędową niemiecką nazwę Waldburg, pod którą egzystuje do 1945 roku. Kwestia polskiej nazwy osady jest niezwykle problematyczna - w Tece Toruńskiej brak polskiego odpowiednika dla "Waldburg", pierwsze zaś polskie dane nazewnicze dla tej miejscowości pochodzą dopiero ze słownika Leydinga (1946 r.), gdzie podaje on aż trzy polskie formy dla tej osady - Możdżenie, Karczmarzysko oraz Pieczysko. W monografii powiatu szczycieńskiego z kolei ten sam Leyding wspomina dawną polską nazwę Szkatulec (czyli polską wersję wspomnianej wcześniej niem. formy Chatoulletz - pochodzącej od Chatoul "szkatuła" [nawiązanie do typu osady], jakby z polską końcówką -ec), milczy za to zupełnie o "Karczmarzysku" i "Pieczysku" (wspomina jedynie, że owi bracia Możdżeń wywodzili się z Karczmarskich w pow. piskim). Ze wszystkich możliwych form, aprobatę KUNM znalazła ostatecznie nazwa Możdżenie, nawiązująca wprost do nazwiska braci założycieli (a więc najmniej wątpliwa pod względem motywacji). Problem z tą nazwą jest taki, że nic nie wskazuje na to, aby przed 1945 r. miejscowość ta kiedykolwiek się tak nazywała (chociaż nie można wykluczyć, że w czasach gdy należała do braci Możdżeniów i nie posiadała urzędowej nazwy, mogła być znana jako *Abbau Mosdzien). Można by więc rozważyć powrót do starej nazwy Szkatulec lub jednoznacznie polskich nazw Karczmarskie lub Pieczysko (chociaż wobec niejasności danych historycznych, jest to ruch dość ryzykowny). Bez dokładniejszych danych historycznych, chyba lepiej się wstrzymać od jednoznacznych rozstrzygnięć.
Nowy Suchoros	Rozogi	1	Neu Suchoroß	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Auerswalde. Dawniej też: Suchoroż (tak w Tece Toruńskiej - przydałoby się ustalić, jaka postać jest pierwotna). Miejscowość Stary Suchoros (niem. Alt Suchoroß, 1938-45: Ostfließ) dziś już nie istnieje.
Orzeszki	Rozogi	1	Zielonygrund	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Schützengrund. Dawniej też: Zielony Grąd. Wieś o dwóch obocznych nazwach polskich. Nazwa Zielony Grąd obowiązywała jako oficjalna (w zniemczonej formie) aż do 1933 roku, jednak Mazurzy częściej używali młodszej nazwy Orzeszki (nazwa funkcjonuje od początku XIX w.), co znalazło odzwierciedlenie w powojennych ustaleniach.
Radostowo	Rozogi	1	Radostowen	polskie	--	Nazwa w latach 1936-45: Rehbruch. Dawniej też: Radostówka (XVIII w.).
Rozogi	Rozogi	1	Friedrichshof	niemieckie (tłum. z pol.)	--	Niem. także: Friedrichowen, Rosoggen. Dawniej też: Frydrychowo. Pierwotnie: Frydrychowo (n. pol. utworzona od germ. imienia, zniemczona jako Friedrichowen, wtórnie Friedrichshof). Obocznie w mowie ludu istniała pol. nazwa Rozogi, pochodzi od n. rzeki Rozoga, która zdaje się mieć bałtyckie pochodzenie (1331-34 Rutzogo, 1335 Rusow). Po wojnie to właśnie ta druga nazwa znalazła aprobatę KUNM.
Spaliny Małe	Rozogi	1	Klein Spalienen	pruskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Spallingen. Zob. niżej Spaliny Wielkie.
Spaliny Wielkie	Rozogi	1	Groß Spalienen	pruskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Neuwiesen. Nazwa prawdopodobnie pruska (chociaż autorzy NMP rozważają polską etymologię, od "spalonego" terenu lub sąsiedztwa smolarni). Brak starych zapisów, być może pierwotna forma to *Spal-ing, o czym świadczyłaby nazwa Spallinger Theerofen (pol. Spaliński Piec - dziś obiekt nieistniejący), do czego zdaje się nawiązywać wprowadzona za Hitlera nazwa Spalin Małych.
Suchorowiec	Rozogi	1	Suchorowitz	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Deutschwalde.
Wilamowo	Rozogi	1	Willamowen	polskie (może z niem.?)	--	Nazwa w latach 1932-45: Wilhelmshof. Gwarowo: V́ilomovo / Vilemovo.
Wujaki	Rozogi	1	Wujaken	polskie	--	Nazwa w latach 1934-45: Ohmswalde. Gwarowo: Vujakˊi.
Wysoki Grąd	Rozogi	1	Wysockigrund	polskie	--	Nazwa w latach 1932-45: Lindengrund. Dawniej też: Grąd (Teka Toruńska). W PRNG oboczny wariant: Wysoki Grunt. Przeinaczanie słowa "Grąd" na "Grunt" to znak rozpoznawczy nazewnictwa przesiedleńczego, unikać tego typu form.
Występ	Rozogi	1	Wystemp	polskie	--	Nazwa w latach 1934-45: Höhenwerder Gwarowo: Vïstėmp
Zawojki	Rozogi	1	Zawoyken	polskie	--	Nazwa w latach 1934-45: Lilienfelde Dawniej też: Zagon. Gwarowo: Zagȯn.
Czarkowy Grąd	Szczytno	1	Worfengrund	niemieckie	--	Niem. obocznie Czarkengrund. Dawniej także: Warfowy Grąd (w Tece Tor., u Leydinga Worfowy), Grądy (1789 Worfen-Grund oder Gronden).
Dąbrowa Nadjezierna	Szczytno	4	Hinterdamerau	niemieckie (II człon ze słow.)	Dąbrówka Tylna	U Kętrzyńskiego: Dąbrówka Tylna. Dawniej istniała też Dąbrówka Przednia (niem. Vorder Damerau). O ile formy Dąbrówka i Dąbrowa mogły istnieć obocznie (było to częste wahanie), to dookreślenie Nadjezierna jest ahistoryczne. Wolę więc skorzystać z formy używanej przez Kętrzyńskiego.
Dębówko	Szczytno	1	Eichthal	niemieckie	--
Gawrzyjałki	Szczytno	1	Gawrzialken	polskie (osobowe)	--	Nazwa w latach 1928-45: Wilhelmsthal (nazwa zaczerpnięta od wsi Pużary - p. niżej). Dawniej też: Gawrzyjałka (tak w Tece Toruńskiej oraz w gwarze: Gavřijau̯ka).
Janowo	Szczytno	1	Johannisthal	niemieckie (z pol.?)	--	Dawniej też: Janistal, Janstal. Według Chojnackiego (który odsyła do pozycji Gausego z 1935 r., którą niestety nie dysponuję), pierwotna jest forma pol. Janowo (obowiązująca do początku XIX w.). W mowie Mazurów została jednak z czasem zastąpiona przez spolszczenie oficjalnej formy niemieckiej - Janstal lub Janistal. Po wojnie powrót do formy pierwotnej.
Jęcznik	Szczytno	1	Davidshof	niemieckie	--	Pierwotnie: Weissenicze (1427). Następnie (od XVII w.) - Davidshof. Obie nazwy upamiętniają odbiorcę nadania - Dawida Weissenitza (nazwisko pruskiego pochodzenia?). Polska forma Jęcznik (niezwiązana) pojawia się w zapiskach od XIX w., ale być może ma dłuższą historię Gwarowo: Jencńikˊi.
Kamionek	Szczytno	4	Steinberg	niemieckie	Stębark	W Tece Toruńskiej pojawia się spolszczenie n. niem. w grafii Stenberk, co można by uwspółcześnić na Stębark (-berk > regularne -bark + regularyzacja pisowni), ewentualnie Stembark. Forma Kamionek, choć nawiązuje do oryginału znaczeniowo, jest już tworem powojennym. W monografii powiatu szczycieńskiego, Leyding wspomina też o obocznej nazwie Kamienna Góra, będącej dosłownym tłumaczeniem niemieckiego oryginału.
Kaspry	Szczytno	1	Kaspersguth	niemieckie	--	Gwarowo: Kasprï.
Kobyłocha	Szczytno	1	Kobbelhals	niemieckie	--	Niem. oboczne Lichtenstein (XVII w.), od nazw. odbiorcy nadania. Dawniej też: Kobylocha, forma ta bywa używana do dziś. Gwarowo: Kobéloxa. Forma polska jest dość osobliwą adaptacją znaczeniową n. niem.
Korpele	Szczytno	1	Korpellen	pruskie?	--	Nazwa o niejasnym pochodzeniu, w NMP rozważa się zarówno bałtyckie, jak i polskie pochodzenie (od n. os. Kurpiel, która jednak sama w sobie ma raczej bałtyckie pochodzenie). "Karpiele" Chojnackiego to raczej przeinaczenie.
Lemany	Szczytno	1	Lehmanen	polskie (osobowe)	--	Pierwotnie: Silben (1496). Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Silwa (1402-08 Silwen, 1414 Silben). Dzisiaj jezioro częściej nazywane jest Jeziorem Lemańskim, jednak zalecałbym używanie nazwy Silwa. Od początku XVIII w. wieś przybiera nazwę Lemany, która mimo iż pochodzi od germańskiego nazwiska, sama w sobie jest tworem polskim (świadczy o tym forma rodowa pluralna - niemieckiemu nazewnictwu ten typ jest obcy, spodziewalibyśmy się raczej nazwy typu *Lehmannsdorf). Gwarowo: Lemanï.
Lipnik	Szczytno	1	Lipnick	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Jägerforst.
Lipowa Góra	Szczytno	1	Lindenberg	niemieckie	--	Współcześnie miejscowość podzielona na dwie części - Lipowa Góra Wschodnia i Zachodnia. Przed wojną brak takiego podziału.
Lipowiec	Szczytno	1	Lipowitz	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Lindenort. Gwarowo: Lˊipȯvi̯ec.
Lipowiec Mały	Szczytno	1	Klein Lipowitz	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinlindenort.
Łęg Leśny	Szczytno	1*?	Mittenwalde	niemieckie	(Łęg)	Leyding podaje oboczną n. niem. Lonck, co mogłoby usprawiedliwiać nazwę pol. Łęg (o ile ta interpretacja jest poprawna). Człon Leśny zdaje się być dookreśleniem.
Małdaniec	Szczytno	1	Maldanietz	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Maldanen. Gwarowo: Maldańec, Mau̯dańec.
Marksewo	Szczytno	1	(Alt) Marxöwen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Markshöfen. Do 1983 oficjalnie: Marksoby. Dawniej dwie wsi: Marksewo Nowe i Stare. Nazwa wsi pruska, ponowiona od n. jeziora (ok. 1400, 1420 Markxebe), spolonizowana przez lud w postaci Marksewo. Po wojnie uchwalono jednak tę nazwę w postaci Marksoby, która jest bardziej zbliżona do pruskiego oryginału, ale zarazem niezgodna z ludową, przedwojenną tradycją. Ostatecznie jednak zwyciężyła tradycyjna, zwyczajowa forma Marksewo, którą w 1983 ostatecznie wprowadzono jako oficjalną. W odniesieniu do jeziora jednak wciąż często stosuje się nazwę Marksoby, ale najlepiej byłoby i tutaj stosować ludową nazwę Marksewo, a o sztucznej formie "Marksoby" raz na zawsze zapomnieć.
Niedźwiedzie	Szczytno	4	Bärenbruch	niemieckie	Belembruch	U Leydinga spolszczenie fonetyczne Berembruch, a w gwarze nawet Belembruch (z dysymilacją). Poniekąd zgadza się to z danymi Teki Toruńskiej, gdzie miejscowość widnieje pod niezasymilowaną nazwą niemiecką. Dla formy Niedźwiedzie nie znajduję potwierdzenia przedwojennego, za to Chojnacki zna dosłowne przetłumaczenie n. niem. jako Niedźwiedzie Bagno. Niemniej, wolę zaufać danym ludowym. Gwarowo: Belembrux (gen. -xa).
Nowe Dłutówko	Szczytno	1	Neu Dlottowken	polskie	--	Nazwa w latach 1903-45: Försterei Finsterdamerau. Dawniej pisane: Dłótówko (zgodnie z ówczesną [i etymologicznie poprawną] pisownią słowa dłóto). Osada (Stare) Dłutówko (niem. Alt Dlottowken, Dlottowken), od której nazwę wzięła ta leśniczówka, włączona do Szymanek już w czasach hitlerowskich. Z tego powodu, dziś człon "Nowe" często bywa pomijany w nazwie tej leśniczówki.
Nowe Gizewo	Szczytno	1	(Neu) Gisöwen	polskie	--	Osada Stare Gizewo (niem. Alt Gisöwen, obocznie Klein Seedanzig), położona nad jeziorem Sędańskim dziś nie istnieje. Ponieważ już przed wojną często opuszczano człon Neu (Nowe) w nazwie tej wsi, można by się pokusić o jego opuszczenie, ale nie jest to konieczne. Według NMP nazwa polska, od n. os. Giza, Giża.
Nowiny	Szczytno	1	Neu Schiemanen	polskie	--	Dawniej też: Nowe Szymany. Gwarowo: Novźinï.
Ochódno	Szczytno	1	Achodden	słowiańskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Neuvölklingen. Dawniej też: Ochodno, Ochodnio (postać ostatnia z pewnością zniekształcona).
Olszyny	Szczytno	1	Olschienen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ebendorf.
Piece	Szczytno	1	Ulonskofen	hybryda (pol. + niem.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Schobendorf. Dawniej też: Piec, Uloński Piec (Leyd. Uląskowy Piec). Niemiecka nazwa wsi pochodzi od nazwy leśniczówki Ulążki (hist. Ulońsk, niem. Ulonsk), p. niżej tam.
Piecuchy	Szczytno	1	Wessolygrund	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Freudengrund. Dawniej też: Wesoły Grąd. Wieś o dwóch polskich nazwach: Wesoły Grąd i Piecuchy. Ta pierwsza to nazwa oryginalna (i oficjalna - aż do 1933 r.), ale z czasem w mowie ludu upowszechniła się forma Piecuchy i to ją po wojnie wybrano jako oficjalną.
Płozy	Szczytno	1	Plohsen	pruskie?	--
Prusowy Borek	Szczytno	1	Prussowborrek	polskie	(Prusów Borek)	Nazwa w latach 1933-45: Preußenwalde. Dawniej też: Bogacz. Pierwotnie dwie różne wsi: Bogacz (niem. Bogatz) i Prusów Borek, które uległy złączeniu. Przed wojną (i ludowo) raczej Prusów Borek, z archaiczną formą przymiotnika dzierżawczego (tego typu formy zachowały się w gwarze). Po wojnie przyjęto formę "uprzymiotnikowioną", zgodną z językiem literackim (zapewne pierwotna forma dzierżawcza była nieprzejrzysta dla nowych osadników i przyjezdnych).
Pużary	Szczytno	1~4	(Gut) Wilhelmsthal	niemieckie	Puzary (?)	Do 2005 oficjalnie: Puzary. Taka forma widnieje w większości przedwojennych źródeł i wydaje się być poprawniejsza ("ż" jakby hiperpoprawne?). Z drugiej strony, Teka Toruńska notuje formę Pożary (z wyraźną adideacją do ap. pożar), a więc może to "ż" ma jakąś tradycję? Dawniej też: Pożary (Teka), Puzarskie Budy. Nazwa pol. jest pierwotna - wieś zbudowano w 1813 r. na miejscu osady o polskiej nazwie Puzary, Puzarskie Budy (niem. Pussarybuden). Oficjalnie otrzymała ona nazwę Wilhelmsthal (na cześć Wilhelma III, króla pruskiego), ale w mowie ludu Mazurskiego przejęła ona nazwę tej osady. Pochodzenie tej nazwy nie jest do końca jasne, być może od nazwiska Puzar, Puzer bałtyckiego pochodzenia.
Romany	Szczytno	1	Rohmanen	pruskie (spolonizowane)	--	1399 Rohme, 1411-19 Romen. Nazwa pruska (wg Przybytek), w pol. adideowana. Gwarowo: Romanï.
Rudka	Szczytno	1	Hamerudau	hybryda (niem. + pol.)	--	Nazwa niem. Hammerrudau (wtórnie Hamerudau) hybrydalna. Oba człony są w zasadzie bliskoznaczne - niem. Hammer odnosi się do wsi, w której mieści się kuźnica (Hammermühle). W jęz. polskim takie wsie często nosiły nazwę Ruda, Rudka (stąd niem. -rudau).
Sasek	Szczytno	1	Schobensee	hydronimiczne	--	Niem. obocznie Schoben (bez członu -see), 1414 Schowbin. Nazwa osady ponowiona od nazwy jeziornej Sasek (niem. Schoben-See, dok. 1352 Soben), którą noszą dwa jeziora - Sasek Mały i Wielki (Duży), położone od siebie w pewnej odległości. Co ciekawe, oryginalna pruska nazwa tego jeziora (zachowana w niem.), wywodząca się od prus. *Sōwis "staw, jeziorko", w mowie Mazurów została zastąpiona nowszą nazwą Sasek. Mimo to, czasami można też spotkać w użyciu nazwę Szoby (w odniesieniu do jeziora, nie miejscowości). Ta sama nazwa jeziorna dała nazwę też dwóm innym wsiom - Sasek Mały i Sasek Wielki (p. niżej). Wbrew nazwom, obie te miejscowości znajdują się nad jeziorem Sasek Mały, podczas gdy opisywana tu miejscowość Sasek znajduje się nad Saskiem Wielkim.
Sasek Mały	Szczytno	1	Paterschobensee	hydronimiczne	--	Zob. też wyżej Sasek (tam wyjaśnienia co do nazwy jeziornej) i Sasek Wielki niżej. Gwarowo: Mau̯ï Sask
Sasek Wielki	Szczytno	1	Materschobensee	hydronimiczne	--	Nietypowym określeniom Pater-, Mater- (jakby z łaciny?) w nazwie niemieckiej, odpowiadają w pol. bardziej typowe Mały, Wielki (lud. Duży). Geneza i funkcja członów dookreślających w niem. pozostaje niejasna. Gwarowo: Duzï Sask. Co do pochodzenia nazwy jeziornej, patrz wyjaśnienia pod Sasek wyżej.
Sawica	Szczytno	1	Sawitzmühle	niemieckie (hydronimiczne)	--	Nazwa w latach 1938-45: Heidmühle. Dawniej też: Sawicki Młyn. Nazwa pochodna od hydronimu Sawica (nazwa jeziora i wypływającej z niej strugi), bałtyckiego pochodzenia.
Sędańsk	Szczytno	1	Seedanzig	pruskie	--	1565 Sendantzk, Sechedanzigk (za Kętrzyńskim). Nazwa pruska, o nieprzejrzystej etymologii, ponowiona od n. jeziora Sędańskiego (1595 Sententz), być może sufiks -sk to dodatek polski.
Siódmak	Szczytno	1	Schodmack	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Wiesendorf. Gwarowo: Šůdmak (gen. -aku).
Stare Kiejkuty	Szczytno	1	Alt Keykuth	pruskie	--	1399 Kikott, 1302-08 Keykot, 1411-19 Kykwth, 1422 Kykoyte. Przed wojną: Kikuty lub Kejkuty. Trochę dziwię się, że po wojnie nie wybrano postaci Kikuty, jako tej bardziej spolszczonej (a także zgodnej z najstarszymi wzmiankami). Z drugiej strony, u ludu funkcjonuje postać Kejkuty i chyba urzędową postać Kiejkuty można uznać za dostosowanie tej nazwy do fonotaktyki ogólnopolskiej. Gwarowo: Kei̯kutï. Zob. też: Nowe Kiejkuty (gm. Dźwierzuty).
Szczycionek	Szczytno	1	Scziczonnek	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Waldsee. We wstępnych ustaleniach KUNM: Szczycienko (co jest próbą wyrównania tego toponimu do n. Szczytno, jednak zupełnie niezgodną z ludowym użyciem). Ostatecznie jednak zrezygnowano z tego "uładzenia" nazwy i w opublikowanych rozporządzeniach widnieje poprawna historycznie forma Szczycionek.
Szymany	Szczytno	1	Groß Schiemanen	polskie	--	Por. też Szymanki (gm. Wielbark).
Trelkowo	Szczytno	1	Groß Schöndamerau	niemieckie (ostatni człon ze słow.)	--	1426 Trilkow. Nazwa polska jest więc pierwotna. Zapewne jest to n. dzierżawcza od n. os. Trel, Trelek - raczej nie podejrzewałbym tu pruskiego pochodzenia. Nazwa niemiecka niezwiązana.
Trelkówko	Szczytno	1	Klein Schöndamerau	niemieckie (ostatni człon ze słow.)	--	Patrz wyżej Trelkowo.
Ulążki	Szczytno	4? (1?)	Ulonsk	słowiańskie	Uląsk (?)	Nazwa w latach 1938-45: Kleinrehbruch. Nazwa o niepewnej formie. W przedwojennych opracowaniach figuruje jako Ulońsk, jednak wiele wskazuje na to, że jest to forma błędna lub zniekształcona przez wpływ niemiecki (osiedle założył chłop Ulążka - nazwisko rzeczywiście znane na Mazurach). W Tece Toruńskiej brak, ale pojawia się Uląskofen, u Leydinga z kolei Uląsk. Przyjęta przez KUNM powojenna forma Ulążki (utworzona na wzór nazw rodowych pluralnych) jest najbliższa nazwisku założyciela, ale niekoniecznie ludowa (nie wskazują na nią żadne przedwojenne dane). Nie można jednak w pełni wykluczyć możliwości, że tak pierwotnie brzmiała, a formy z sufiksem -sk są zniekształcone. Leśnictwo z kolei nosi obecnie nazwę Ułańsk, która z pewnością jest wtórna i adideowana (notuje ją najwcześniej Kohutek, ale wątpliwe, że funkcjonowała wcześniej). Należy tę formę wyrugować.
Wałpusz	Szczytno	1	Waldpusch (bei Ortelsburg)	pruskie	--	Nazwa pruska, pochodna od n. jeziora Wałpusz (ok. 1400, 1420 Alpus), z którego wypływa rzeka Wałpusza (choć lepiej byłoby i na rzekę mówić Wałpusz). Nazwa jest rodzaju żeńskiego - odm. do Wałpuszy, w Wałpuszy.
Wawrochy	Szczytno	1	Wawrochen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Deutschheide.
Wikno	Szczytno	1	Wickno	pruskie (spolonizowane)?	--	Nazwa w latach 1938-45: Wickenau. Potrzebne informacje etymologiczne i dokumentacja hist. Wydaje mi się, że mamy do czynienia z nazwą pruską.
Wólka Szczycieńska	Szczytno	1*	Lentzienen	słowiańskie?	(Wólka)	Potrzebne informacje etym. na temat pochodzenia n. niem. (brzmi słowiańsko, być może pol. *Łęciny lub *Łęczyny?). Tak czy inaczej, w mowie Mazurów nazwa ta została zastąpiona formą pol. Wólka i jedynie taką znajdujemy w polskojęzycznych źródłach (jedna z form gwarowych to już chyba późne, wtórne przejęcie formy niem.). Dookreślenie Szczycieńska jest powojenne. Gwarowo: Vȯlka, Lencïnï.
Wyżega	Szczytno	1	Wysegga	pruskie (spolonizowane)?	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinwilhelmsthal. Nazwa być może pruska, por. Wyżegi w gm. Wielbark.
Zielonka	Szczytno	1	Zielonken	polskie	--	Nazwa w latach 1912-38: Seelonken, 1938-45: Ulrichssee. Zapisy z lat 1408-1497: Selonken, Selonice, Preweyss, Prywisz (za kętrzyńskim). Jak widać, pierwotnie nazwa pol. Zielonka istniała obocznie z pruską *Preiwais-/*Preiwis-. Ostatecznie jednak przetrwała nazwa o polskim pochodzeniu (chociaż Przybytek dopuszcza możliwość, że i ta nazwa jest adideacją jakiejś pruskiej formy typu *Selenik-, por. pruskie toponimy Selniken, Sollnicken - wydaje mi się to jednak mało prawdopodobne).
Biały Grunt	Świętajno	4	Bialygrund	polskie	Mateuszki (al. Biały Grąd)	Nazwa w latach 1934-45: Weißengrund. Przed wojną: Biały Grąd, Mateuszki. Według ustaleń KUNM Mateuszki, co jednak już w 1952 roku zmieniono na Biały Grunt. Podejrzewam, że forma obecna wynikła z wtórnego przetłumaczenia formy niem. Weißengrund na polski. Niewykluczone też, że powstała poprzez zniekształcenie pierwotnej formy Biały Grąd (słowo grąd mogło być niezrozumiałe dla nowych osadników, więc zamieniono je na bardziej ogólnopolskie grunt). Jest to jednak niezgodne nie tylko z przedwojennym użyciem (gdzie miejscowość ta nazywała się konsekwentnie Biały Grąd lub Mateuszki - ta druga forma, genetycznie młodsza, częściej pojawia się w kontekście ludowym), ale także z miejscowymi zwyczajami nazewniczymi, gdzie ap. grąd jest bardzo częstym elementem nazewniczym (por. Grądy, Wysoki Grąd, Czarkowy Grąd i inne). Dlatego uważam, że należy tę wtórną formę naprostować na Biały Grąd, lub też skorzystać z alternatywnej formy Mateuszki. Osobiście jestem zwolennikiem tego drugiego rozwiązania, gdyż jest ono konsekwentne z tendencją, aby używać form nowszych, które w mowie Mazurów zastępowały wcześniejsze nazwy polskie, używane oficjalnie (por. Orzeszki - a nie Zielony Grąd, Piecuchy - a nie Wesoły Grąd itp.). Wydaje mi się to dość logicznym rozwiązaniem (takie też rozwiązanie przyjęła pierwotnie KUNM, co zapewne zostało oprotestowane przez ludność napływową).
Brzozówka	Świętajno	2	Birkenheide	niemieckie	--	Oficjalna, ustalona przez KUNM nazwa tej osady leśnej to Brzózki, jednak forma oficjalnie używana przez leśnictwo to Brzozówka. Żadna z tych form nie ma przedwojennej tradycji (brak takowej, leśniczówkę prawdopodobno założono bardzo późno).
Bystrz	Świętajno	1	Bystrz-Mühle	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Brücknersmühl. SGKP odnosi tu nazwę niem. Dieblitzthal - ta jednak w rzeczywistości odnosi się do zanikłej osady, położonej nieopodal.
Chajdyce	Świętajno	1	Neu Jerutten	pruskie	--	Dawniej też: Nowe Jeruty (Giersz: Nowa Jeruta). Forma Nowe Jeruty zastąpiona w mowie Mazurów formą Chajdyce (nie do końca jasnego, zapewne nazwiskowego pochodzenia), która być może jest zmazurzona (Teka Toruńska podaje Chojdycze).
Chochół	Świętajno	1	Chochol	polskie	--	Nazwa w latach 1855-1945: Friedrichsfelde. Nazwa przejęta od istniejącej już wcześniej leśniczówki (znanej po wojnie jako Chochół Leśny, zaś w połowie XIX w. [wg Teki Toruńskiej] miejscowi Mazurzy, nie mając dla leśniczówki własnej nazwy, mówili o niej po prostu "do leśnika").
Cis	Świętajno	1	Czies	polskie	--	Nazwa w latach 1811-1945: Friedrichsthal.
Nowe Czajki	Świętajno	1	Neu Czayken	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Neu Kiwitten. Zob. niżej Stare Czajki.
Stare Czajki	Świętajno	1	Alt Czayken	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Alt Kiwitten. Nazwa wsi może pochodzić od nazwiska pierwszego kolonisty - Frydryka Kiwitta, którego nazwisko można przetłumaczyć z dolnoniemieckiego jako "czajka" (wysokoniem. Kiebitz). Nie wykluczałbym jednak możliwości, że nazwisko jest pochodzenia pruskiego, a nazwa jest adideacją (por. pruski toponim Kiwity w pow. lidzbarskim). W okresie hitlerowskim wprowadzono nazwę nawiązującą wprost do nazwiska kolonisty. Brak jednak dowodów na to, że wieś ta nosiła taką nazwę kiedykolwiek wcześniej. Gwarowo: Cai̯kˊi.
Długi Borek	Świętajno	1	Dlugiboreck	polskie	--	Nazwa w latach 1829-1945: Langenwalde.
Jerominy	Świętajno	1	Jeromin	polskie	--	Gwarowo: Jeronińi / Jeromiń. Nazwa polska, pochodząca od dawnej/ludowej formy imienia Hieronim (Jaronim, Jaromin).
Jerutki	Świętajno	1	Klein Jerutten	pruskie	--	Dawniej też: Jerutka (u Leydinga, oboczne). Zob. niżej Jeruty.
Jeruty	Świętajno	1	Groß Jerutten	pruskie	--	Dawniej też: Jeruta. Na formę singularną wskazuje również zapis gwarowy, chociaż z drugiej strony sąsiednia wieś widnieje tam pod nazwą Jerutki (nie "Jerutka" - tak tylko u Leydinga). Gwarowo: Jeruta (do Jerutï).
Kierwik	Świętajno	4	Kurwick	pruskie	Kurwik	Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Kierwik (hist. Kurwik, dok. 1387 Kerwicke, ok. 1420 Kerwoyken). Po mazursku: Kurwik. Taka forma znajduje się we wszystkich materiałach przedwojennych. Po wojnie jednak, KUNM zdecydowała się zmienić tę formę na Kierwik (w nawiązaniu do najstarszych zapisów nazwy jeziora), w celu uniknięcia skojarzeń z popularnym wulgaryzmem. Nie uważam jednak tego ruchu za zasadny - "śmieszne" nazwy miejscowości były, są i będą i zamiast robić (nomen omen) "podśmiechujki", lepiej zastanowić się, co one znaczą. Nazwa Kurwik brzmi tak, a nie inaczej, gdyż nie jest to nazwa polska, lecz staropruska - w jej osnowie leży staropruskie słowo kurwas, "wół". Nazw z tym rdzeniem było więcej (por. też wieś Karwica w powiecie piskim, hist. Kurwia) i nigdy one miejscowym Mazurom nie przeszkadzały. Problem jak zwykle stworzyli przyjezdni oraz ówczesna sytuacja, która pozwalała na uczynienie pewnych zmian i "uładzeń" w toponimii. Jednak w niniejszej pracy najwyższym autorytetem jest mazurska tradycja, a ta wskazuje jednoznacznie na formę Kurwik (nie uładzony "Kierwik") - formę przejętą przez Mazurów bezpośrednio z języka pruskiego. Uważam, że warto zerwać z prymitywnymi skojarzeniami i przywrócić tę autentyczną, piękną staropruską nazwę miejscową i wodną o ponad sześciu wiekach historii (a zapewne dużo, dużo starszą niż pierwszy zapis).
Kobiel	Świętajno	1	Kobiel	słowiańskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Seeblick. Dawniej też: Wiesiadło (Ley Wieszadło). Ze spisu z 1820 wynikałoby, że ta nazwa odnosiła się do położonej na terenie Kobieli smolarni.
Koczek	Świętajno	1	Kotzek	polskie	--	Nazwa w latach 1905-45: Waldersee.
Kolonia	Świętajno	1	Grünwalde	niemieckie	--	Nazwa niem. nadana urzędowo nowej osadzie. Polscy Mazurzy zaś nazywali ją po prostu Kolonią. Gwarowo: Kolońija.
Konrady	Świętajno	4?	Kiparren	polskie	Kipary (?)	Nazwa w latach 1936-45: Konraden. Pierwotnie niem. Konraden, dopiero w połowie XIX w. zaczyna funkcjonować w oficjalnym obiegu nazwa Kiparren, przejęta z polskiego (n. rodowa od nazw. Kipar, o niemieckim pochodzeniu). W 1936 przywrócono oficjalnie nazwę pierwotną. Lud mazurski nazywał tę wieś Kipary i praktycznie tylko taką formę znachodzimy w materiałach przedwojennych w kontekście polskim. Mimo to, po wojnie zdecydowano się wprowadzić urzędowo formę pol. Konrady, będącą dosłownym spolszczeniem pierwotnej formy niem. Motywem takiego ruchu był zapewne fakt istnienia innej wsi o nazwie Kipary w gm. Wielbark i chęć uniknięcia pomyłek pomiędzy tymi dwiema wsiami. Wydaje się jednak, że w ten sposób złamano ludową tradycję, może więc trzeba było rozwiązać tę kwestię dookreśleniami. Z drugiej strony, niewykluczone jednak, że sama forma Konraden jest również tworem polskim - imię Konrad było dobrze znane zarówno Niemcom, jak i Polakom, a sama nazwa pasuje do modelu częstych w regionie nazw rodowych pluralnych. Może więc w mowie ludu formy Konrady i Kipary istniały obocznie, podobnie jak w niem. (taki stan zresztą notuje krótko po wojnie Leyding)? Trudno mi więc jednoznacznie "potępić" decyzję KUNM, jednak nie ulega wątpliwości, że nazwa Kipary była Mazurom bliższa i używano jej nieporównywalnie częściej (jeśli nie zawsze).
Łąck Wielki	Świętajno	4	Lontzig	słowiańskie	Łączyk	Przedwojenne ludowe: Łączyk. Ustalona przez KUNM forma Łąck jest próbą rekonstrukcji pierwotnej formy pol., która prawdopodobnie wywodzi się od słowa łąka z sufiksem -sk(o) (w niem. sufiks ten był zwykle adaptowany jako -zig). Forma Łączyk jest więc repolonizacją formy niem., ale jest to forma ludowa i próżno w źródłach przedwojennych (czy to tych bardziej "ludowych" czy bardziej "uczonych") szukać innej formy polskiej. Uważam, że w takich przypadkach lepiej pójść za ludową tradycją, niż uciekać się do form niezaświadczonych. Rekonstrukcja jest dobrą metodą jedynie wtedy, gdy nazwa ludowa się nie zachowała lub jest z jakiegoś powodu nieakceptowalna. Dookreślenie Wielki raczej nie pojawia się w źródłach przedwojennych (ani pol. ani niem.). Pomimo istnienia leśniczówki Łączyk Mały (po wojnie Łąck Mały), członu "Wielki" do tej nazwy nie dodawano. Dzisiaj owa leśniczówka (która nie znajdowała się w bezpośrednim sąsiedztwie tej wsi) już nie istnieje. Jest więc tym bardziej zbyteczne.
Myszadło	Świętajno	1?	Försterei Schwentainen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Storchwiese. W niem. (przed 1938) leśniczówka nosiła nazwę ponowioną od wsi i jeziora Świętajno (p. niżej), również u Chojnackiego notowana jest pod nazwą Świętajno. Niemniej nazwa Myszadło też zdaje się mieć uzasadnienie - leśniczówkę o nazwie Myssadlo notuje spis z 1820 roku, przydałoby się jednak upewnienie, że to na pewno ten sam obiekt. Sama nazwa Myszadło jest ponowiona od n. terenowej - tak nazywano okoliczne łąki.
Niedźwiedzi Kąt	Świętajno	2	Bärenwinkel	pruskie	--	Oficjalnie ustalona nazwa leśniczówki to Niedźwiedzica (obowiązywała oficjalnie do 2005 r.). Ostatecznie przyjęła się jednak forma Niedźwiedzi Kąt, będąca dosłownym przetłumaczeniem n. niem. Monografia Szczytna wspomina obie nazwy, danych przedwojennych brak.
Piasutno	Świętajno	1	Piassutten	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Seenwalde. Nazwa Piasutno ponowiona od jeziora. Ze względu na typowo bałtycki sufiks -ut-, wydaje mi się, że mamy tu do czynienia z mocno spolonizowaną (wcześnie przejętą) nazwą staropruską. Nie przekonuje mnie raczej postulowana w opracowaniach hydronimicznych teoria o hybrydalnym pochodzeniu nazwy (słowiański rdzeń od słowa piasek + bałtycki sufiks), prędzej chyba podejrzewałbym związek z prus. rdzeniem *paist- (tak jak Pasłęk czy wieś Piasty w gm. Górowo Iławeckie).
Połom	Świętajno	1	Polommen	polskie	--	Ludowo: Połoń - wygłosowa spółgłoska wywodzi się od zmiękczonego "m". Dane gwarowe i z Teki Toruńskiej potwierdzają, że mamy tu do czynienia z nazwą rodzaju żeńskiego. Poprawna odmiana to więc Połom - do Połomi (a nie, jak podają urzędowe dokumenty, do Połomu, co sugeruje rodzaj męski). Forma gwarowa: Pou̯oń (do Pou̯ońi).
Powałczyn	Świętajno	1	Powalczin	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Schönhöhe. Gwarowo: Povau̯cïn / Povalcïn.
Racibórz	Świętajno	4	Ratzeburg	słowiańskie?	Racbork	Brak w przedwojennej polskiej literaturze (mimo potencjalnie słowiańskiego pochodzenia n. osady), jednak Leyding w swoich zapiskach terenowych zapisał Racborskie Lasy (1924), a w monografii Szczytna przywołuje dawną nazwę jako Racborek (zaś obecną nazwę wymienia jako nadaną w 1945 r. - w ten sposób opisuje jedynie urzędowe chrzty). Wydaje mi się, że -borek jest hiperpoprawnością lub "uładzeniem" (typowym dla Leydinga, por. jego Ząborek, Lemborek) w miejsce bardziej regularnej cząstki -bork (regularnie oddającej niemiecki -burg w mazurskich toponimach), toteż uważam za zasadne przywrócić dawną postać nazwy w formie Racbork. Potrzebne informacje, co do genezy tej nazwy. Czy jest to nazwa przeniesiona ze śląskiego Raciborza? Jeśli tak, to dawałoby zasadność obecnej formie urzędowej, choć niezależnie od etymologii uważam, że powinniśmy trzymać się form ludowych, przedwojennych.
Spychowo	Świętajno	6	(Groß) Puppen	pruskie	Pupy	Do roku 1960 oficjalnie Pupy. Nazwę Pupy zmieniono urzędowo na Spychowo (nazwa całkowicie sztuczna, wybrana podobno drogą plebiscytu - rozważano też "Jurandowo", "Bobowo" i "Zamczysko") z powodu niezadowolenia wynikającego ze skojarzeniem nazwy z rzeczownikiem pupa. Jak zwykle w takich przypadkach, problem stworzył element napływowy (tzw. "bose antki") - w Pupach bowiem od dawna mieszkała ludność mazurska, bez oporów używająca tej nazwy. Nazwa Pupy nie ma bowiem z tyłkiem nic wspólnego, a jest nazwą staropruską, z dość często powtarzającym się prus. rdzeniem *Pup- (por. Pupki w pow. olsztyńskim - te już nikomu nie przeszkadzają...). Ponadto, zmiana na "Spychowo" posłużyła (nie przypadkowo zresztą) całkowicie ahistorycznemu skojarzeniu wsi z postacią Juranda z "Krzyżaków" Sienkiewicza. Można powiedzieć wręcz, że wieś niejako "przywłaszczyła" sobie Juranda, co jest tym głupsze, że miejscowość z której (w zamyśle Sienkiewicza) miał wywodzić się Jurand nazywała się Spychów. Nazwa ta jest przykładem onomastycznego urągowiska, którym pogrzebano wieki tradycji ludowej i staropruskiej (w zamian dając tylko nie mające pokrycia mity). Należy więc bezsprzecznie zerwać z nią i z niesłusznymi, prymitywnymi skojarzeniami i wrócić do jedynie poprawnej, oryginalnej i staropruskiej nazwy Pupy (a także pochodnych Pupki i Pupski Piec, p. niżej). Nie oszczędzono nawet hydronimów - jezioro Pupskie (lub Pupek) zmieniono na "Spychowskie", o podwójnym pechu może mówić rzeczka Kurwienica, która po wojnie stała się Pupską Strugą (z niem. Puppener Fließ) po to, by ostatecznie stać się "Spychowską Strugą". Te nazwy również należałoby poprawić.
Spychowski Piec	Świętajno	6	(Försterei) Groß Puppen	pruskie	Pupski Piec	Do 1960 oficjalnie: Pupski Piec. Co do dalszych wyjaśnień, p. wyżej Spychowo. Wcześniejsza n. niem. Puppener Theerofen, co przed wojną tłumaczono jako Pupski Piec lub Pupski Piecek (forma zdrobniała w Tece Toruńskiej) i tę nazwę należałoby przywrócić.
Spychówko	Świętajno	6	Klein Puppen	pruskie	Pupki	Do 1960 oficjalnie: Pupki. Co do dalszych wyjaśnień, p. wyżej Spychowo. PRNG notuje wariant Mały Spychówek, co jest dalszą iteracją sztucznej nazwy, wprowadzonej w roku 1960.
Szklarnia	Świętajno	1	Adamsverdruß	niemieckie	--	Dawniej też: Łukta. Osada powstała wokół niewielkiej huty szkła, nazwanej po niem. Adamsverdruß (dosł. "strapienie Adama"), gdyż powstała wbrew woli dzierżawcy terenu. Polska nazwa miejscowości, znana przed wojną, wprost nawiązuje do istnienia tutaj huty (czyli "szklarni", mówiąc po mazursku), a obocznie istniała też forma Łukta, która zdaje się mieć staropruskie pochodzenie (czyżby nazwa ponowiona od Łukty w pow. ostródzkim?).
Świętajno	Świętajno	1	Schwentainen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Altkirchen. Nazwa pruska, ponowiona od jeziora (nazywanego dziś często Świętajnem Łąckim, dla odróżnienia od innych jezior o tej samej nazwie). Jest to często powtarzający się hydronim staropruski, sugerujący istnienie nad jeziorem miejsca pogańskiego kultu (prus. swints = święty). W Prusiech istnieje pięć jezior o tej nazwie (jedno spuszczone). Gmina o tej samej nazwie istnieje również w powiecie oleckim, co prowadzi do okazjonalnych pomyłek.
Zielone	Świętajno	1	Zielonen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Grünflur.
Baranowo	Wielbark	1	Barranowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Neufließ.
Borki Wielbarskie	Wielbark	1*	Borken (bei Willenberg)	polskie	(Borki)	Nazwa w latach 1938-45: Borkenheide.
Ciemna Dąbrowa	Wielbark	1	Finsterdamerau	niemieckie (tłum. z pol.)	--	Dawniej też: Dąbrowa Ciemna (odwrotny szyk).
Dąbrowa	Wielbark	1	Dombrowa	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Neudankheim. U Leydinga dookreślone jako Dąbrowa Ruska, od sąsiedniej wsi Ruskowo (gm. Janowo). Ostatecznie jednak nazwa przyjęta bez dookreślenia.
Głuch	Wielbark	1	Glauch	polskie	--	Gwarowo: Gu̯ux.
Jakubowy Borek	Wielbark	1	Jakobswalde	niemieckie (tłum. z pol.)	--	Niem. także: Kapiteinsbuden (pierwotne, pocz. XIX w.), Pikarzbuden. Dawniej też: Piekarzowe Budy (por. oboczną n. niem.), Jakubów Borek (forma ludowa, z archaiczną postacią przym. dzierżawczego). Pierwszy właściciel wsi nazywał się Jakub Kaptein, stąd n. polska oraz pierwotna forma niem. Kapteinsbuden. Ostatecznie w niem. urzędowo przyjęto tłumaczenie nazwy polskiej.
Jankowo	Wielbark	1	Jankowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Wildenort.
Jesionowiec	Wielbark	1	Jeschonowitz	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Eschenwalde. Gwarowo: Jėśonovi̯ec.
Kipary	Wielbark	1	Kiparren	niemieckie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Wacholderau. Pierwotnie: 1579 Keypersgut. W języku polskim nazwa przejęta jako n. rodowa Kipary, a następnie wtórnie przejęta przez n. niem. W XVIII w. Ogrodzone (w NMP odnoszone tutaj). Gwarowo: Kˊiparï.
Kołodziejowy Grąd	Wielbark	1~4	Kollodzeygrund	polskie	(Kołodziei Grąd?)	Nazwa w latach 1933-45: Radegrund. Krótko po wojnie: Kołodziejgrąd, następnie Kołodziejowy Grąd. W powojennym użyciu zanotowano również formę Grądy oraz Kołodziej(owy) Grunt. W tym ostatnim mamy do czynienia zapewne ze zniekształceniem, związanym z niezrozumieniem słowa grąd przez ludność napływową (por. Biały Grunt w gm. Świętajno). Ze źródeł przedwojennych wynika raczej forma Kołodziejgrąd, która jednak reprezentuje nietypowy (a wręcz niepoprawny, z punktu widzenia morfologii ogólnopolskiej) typ słowotwórczy. Trudno się więc dziwić zmianie na Kołodziejowy Grąd. Z drugiej strony, z danych gwarowych wynika forma Kołodziei Grąd (pierwszy człon to Gen. plur.), więc z punktu widzenia języka ludowego to ona wydaje się być najpoprawniejsza (jest jednak również niezgodna ze słowotwórstwem ogólnopolskim - spodziewalibyśmy się raczej zestawienia "Grąd Kołodziejów"). Gwarowo: Koloʒ́eji Grȯnt.
Kucbork	Wielbark	1	Kutzburg	niemieckie (hybryda?)	--	Pierwotnie niem: Kottenberg. Por. zapisy 1408 Kottenbergk, 1413 Caitenberg, 1473 Kotenberg. Być może pierwszy człon ma nawet pochodzenie pruskie (zwłaszcza zapis z 1413 zdaje się wskazywać na prus. człon Kait-, ale może to zniekształcenie zapisu). Nazwa z czasem zniekształcona do postaci Kutzburg, a tę przejęli Mazurzy w postaci Kucbork.
Lejkowo	Wielbark	6	Röblau	słowiańskie?	Roblewo	Nazwa Röblau o niepewnym pochodzeniu - według jednej z wersji, u jej podstawy może leżeć słowiańska nazwa osobowa związana ze stpol. rob - chłop, sługa, niewolnik. U Chojnackiego forma pol. Roblewo, u Leydinga Roblewo lub Rebłowo. W Tece Toruńskiej trudne do jednoznacznej interpretacji Röblowo (sic). Przychylam się do formy Roblewo, jako pasującej do potencjalnej słow. etymologii. Po wojnie powyższą nazwę zastąpiono sztuczną n. Lejkowo, upamiętniającą mazurskiego działacza Gottlieba (Bogumiła) Leyka (1860-1945), lub raczej całą rodzinę Leyków, związaną ze Szczytnem i okolicami i zaangażowaną w sprawę mazurską. Gwarowo: Reblevo, Rïlovo.
Lesiny Małe	Wielbark	1	Klein Leschienen	polskie	--	Dawniej też: Leszynin Mały Gwarowo: Leśinï Mau̯e.
Lesiny Wielkie	Wielbark	1	Groß Leschienen	polskie	--	Dawniej też: Leszynin Wielki (zapewne repolonizacja formy zniemczonej). Gwarowo: Leśinï Duze.
Łatana Mała	Wielbark	1	Klein Lattana	pruskie (spolonizowane?)	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinheidenau. Patrz też Łatana Wielka poniżej.
Łatana Wielka	Wielbark	1	Groß Lattana	pruskie (spolonizowane?)	--	Nazwa w latach 1938-45: Großheidenau. Nazwa wsi ponowiona od bagna o nazwie Łatana (niem. Lattanabruch). Niewykluczona bałtycka geneza nazwy bagna. Według oficjalnych dokumentów nazwa odmienia się przymiotnikowo (do Łatanej), jednak Teka Toruńska podaje odmianę do Łatany i ten typ odmiany, jako zgodny z językiem ludowym, zalecałbym. Gwarowo: U̯atana Duza.
Łysak	Wielbark	1	Lysack	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Kahlfelde. Dawniej też: Lisak, Lizak. Według Leydinga (monografia Szczytna i okolic), pierwotna jest forma "Łysak".
Maliniak	Wielbark	1	Neu Werder	niemieckie	--	Niem. także Maliniack, Maliniak. Dawniej też: Nowe Werdry. Polska nazwa Maliniak (niesłusznie uważana przez autorów NMP za chrzest KUNM) istniała w ludowym użyciu jeszcze przed wojną, obocznie do fonetycznego spolszczenia n. niem. jako Nowe Werdry. Forma Maliniak była nieporównywalnie rzadsza - nie zna jej Kętrzyński ani Teka Toruńska, pojawia się za to w niemieckim Słowniku Topograficznym Prus z 1823 r. oraz dużo późniejszym słowniku Chojnackiego, co dowodzi jej autentyczności. Chociaż chciałoby się przywrócić związek pomiędzy Starymi Werdrami i Nowymi (obecnie Ostrowy i Maliniak - dwie kompletnie różne nazwy), to jednak nie mogę "potępić" nazwy Maliniak, skoro jest autentyczna. Warto jednak pamiętać o starym wariancie Nowe Werdry, choćby dla podkreślenia związku między wsiami. Zob. też niżej Ostrowy (niem. Alt Werder).
Nowojowiec	Wielbark	1	Nowojowitz	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1934-45: Neuenwalde.
Olędry	Wielbark	3	Wagenfeld	niemieckie	--	Brak polskiej tradycji, w Tece Toruńskiej niespolszczony Wagenfeld. Wieś położona w okolicy zwanej Olędry lub Holendry (lud. 1926 Oléndry, po niem. die Holländerei). Nazwa ta prawdopodobnie nawiązuje do niskiego położenia tej okolicy, choć może też być śladem faktycznego olęderskiego (menonickiego) osadnictwa. Nazwę terenową przeniesiono na wieś, jednak prawdopodobnie już po wojnie (brak dowodu na to, że przed wojną używano nazwy Olędry w odniesieniu do wsi). W powojennym potocznym użyciu odnotowano też nazwę Wozowe Pole, która jest dosłownym spolszczeniem n. niem. (aczkolwiek niepoprawnym, wg autorów NMP źródłosłowem n. niem jest ap. Wagen, Woge "poruszona woda, bałwan"). Wieś powstała na osuszonym bagnie Łatana w XVIII w.
Ostrowy	Wielbark	4	Alt Werder	niemieckie	Stare Werdry	Przed wojną: Stare Werdry. Przyjęta po wojnie forma Ostrowy co prawda oddaje znaczenie niem. Werder, ale jest niezgodna z ludową tradycją. Wieś tworzyła dublet nazewniczy ze wsią Nowe Werdry (Neu Werder) czyli obecnie (i przed wojną obocznie) Maliniak (p. wyżej). Po wojnie zerwano ten związek. Ponieważ jednak Maliniak to tradycyjna nazwa polska, a forma Ostrowy jest tworem KUNM, który należałoby na powrót zastąpić tradycyjną spolszczoną formą Stare Werdry, nie można przywrócić tego związku nazewniczego bez ingerowania w tradycyjną nazwę (a staram się tego nie robić). Dlatego też muszą być Stare Werdry i Maliniak, co może niestety razić asymetrią. Człon Stare wówczas staje się nieco zbyteczny, ale usunięcie go byłoby ahistoryczne.
Piwnice Małe	Wielbark	1	Klein Piwnitz	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinalbrechtsort. Dawniej też: Rokitka. Nazwę tę przeniesiono na pobliską osadę o niem. nazwie Karolinenhof (p. niżej Rokitka). Miejscowość dziś uchodzi za część Przezdzięku Wielkiego (jest jednak oddalona od właściwej wsi), więc trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa funkcjonuje.
Piwnice Wielkie	Wielbark	1	Groß Piwnitz	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Großalbrechtsort. Gwarowo: Pśivńice.
Przeździęk Mały	Wielbark	1	Klein Przesdzenk	polskie	(Przezdzięk Mały)	Nazwa w latach 1900-45: Klein Dankheim. Zob. niżej Przeździęk Wielki
Przeździęk Wielki	Wielbark	1	Groß Przesdzenk	polskie	(Przezdzięk Wielki)	Nazwa w latach 1900-45: Groß Dankheim. Według oficjalnych ustaleń, poprawna jest pisownia Przezdzięk przez "z". Obecnie jednak często stosuje się pisownię przez "ź" (taka widnieje na drogowskazach), która jest "nadgorliwie fonetyczna", co wydaje się być wręcz niezgodne z polskimi zasadami ortografii. Nie piszemy przecież "ździwiony" czy "Ździsław". Uważam więc, że należy to poprawić i stosować poprawną i tradycyjną pisownię Przezdzięk przez "z". Gwarowo: Přeźʒ́ėŋk / Pšeźʒ́iŋk (Gen. -ʒ́iŋku). Autochtoni używają więc dopełniacza "Przezdzięku", a nie "Przezdzięka" - jak widnieje w oficjalnych dokumentach.
Rokitka	Wielbark	1	Karolinenhof	niemieckie	--	Miejscowość dzisiaj chyba uchodzi za przysiółek Przezdzięku Wielkiego. Nie wiem, czy jej nazwa wciąż funkcjonuje. We współczesnych źródłach można spotkać nazwę Karolinka, która musiała upowszechnić się wbrew ustaleniom KUNM. Wariant ten oddaje częściowo n. niem, ale jest tworem powojennym. W Tece Toruńskiej: Wałpuski. Brak informacji o odmianie, trudno więc mi jednoznacznie interpretować tę nazwę. Chyba jest to forma przymiotnikowa, z elizją drugiego członu (prawdopodobnie: Wałpuski Dwór). Nazwę Rokitka notują przed wojną Kętrzyński, SGKP i Chojnacki, więc również wydaje się być uzasadniona. Nazwa ta pierwotnie odnosiła się do Piwnic Małych (p. wyżej).
Róklas	Wielbark	1	Rocklaß	pruskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Eckwald. Nazwa staropruska (rekonst. *Rokels lub *Rukels). Przez miejscowych musiała być postrzegana jako złożenie "róg + las", o czym świadczy wprowadzona w okresie hitlerowskim niem. kalka Eckwald. Gwarowo: Ruklas, Ruxlas (Gen. -u).
Sędrowo	Wielbark	1	Sendrowen	polskie (osobowe)	--	Nazwa w latach 1938-45: Treudorf.
Stachy	Wielbark	1	Waldpusch (bei Willenberg)	pruskie	--	Niem. oboczne Stachen (u Kętrzyńskiego). Dawniej też: Wałpusz (Leyding: Wałpusz Wielbarska). Oryginalna nazwa wsi ponowiona od hydronimu (zob. Wałpusz - gm. Szczytno, po dalsze wyjaśnienia), pruskiego pochodzenia. W przedwojennych opracowaniach przeważa polska nazwa Wałpusz dla tej wsi. Kętrzyński jednak (a później także Leyding) notuje dla wsi oboczną nazwę Stachy (a nawet wariant zniemczony Stachen), więc nie ma chyba powodu, by uważać tę nazwę (mimo jej rzadkości) za nieautentyczną. Po wojnie przyjęto za oficjalny wariant Stachy, zapewne dlatego, żeby uniknąć pomyłek z Wałpuszą koło Szczytna. Niemniej, wydaje mi się, że nazwa Wałpusz jest bliższa mowie Mazurów. Gwarowo: Vau̯puš.
Szymanki	Wielbark	1	Klein Schiemanen	polskie	--	Zob. też Szymany (gm. Szczytno).
Wesołowo	Wielbark	1	Wessolowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Fröhlichshof.
Wesołówko	Wielbark	1	Fröhlichswalde	niemieckie	--	Nazwa wsi pochodna od sąsiedniego Wesołowa. Od razu rzuca się w oczy jednak różnica w nazwach niem. - Wesołowo nosi (do 1938) nazwę pochodzącą z polskiego, a Wesołówko - nazwę czysto niemiecką (niemniej, wśród Mazurów i tak funkcjonowała nazwa Wesołówko). Fakt ten świadczy o tym, że Wesołówko powstało dużo później, w czasach gdy nowym miejscowościom nadawano już niemieckie nazwy "z urzędu", podczas gdy Wesołowo jest starą wsią mazurską. Używany też wariant Wesołówek, powojenny i wyraźnie wtórny wobec urzędowej formy nijakiej.
Wielbark	Wielbark	1	Willenberg	niemieckie	--	Do 1945 miasto. Krótko po wojnie odebrano Wielbarkowi prawa miejskie, które odzyskał dopiero 1 stycznia 2019 roku. N. niem. pochodzi od nazwiska założyciela, komtura Fryderyka von Willenberga. Spolszczona jako Wielbark. Spotykane dawniej formy Wielborek, Wielkobórz są sztuczne, utworzył je Oskar Kolberg, usilnie próbując wywieść nazwę miasteczka z polskiego. Gwarowo: Želbark. Początkowe zmiękczone "w", zgodnie z rozwojem gwarowym rozwinięte w "ź", ostatecznie wyewoluowało do "ż". Jest to nieregularny rozwój fonetyczny.
Wyżegi	Wielbark	1	Wyseggen	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Grünlanden. Według Przybytek, nazwa pochodzenia pruskiego (może od pruskiej n. os., spolonizowanej jako Wyżega). Gwarowo: Vïzegˊï.
Zabiele	Wielbark	1	Sabiellen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hellengrund.
Zapadki	Wielbark	6	Schrötersau	niemieckie	Szrotowo	Przed wojną spolszczenie n. niem. jako Szretrowo, Szrotrowo, Szrotowo. Ta ostatnia forma, najbardziej spolszczona, pojawia się w Tece Toruńskiej. Co do obecnej nazwy, jest ona na tyle ciekawa, że zdaje się nawiązywać do faktycznie istniejącego w tych okolicach nazwiska Zapadka (nazwisko to nosi urzędujący wójt gminy Wielbark, pojawia się również ono w kontekście wspomnień plebiscytu roku 1920). Nie udało mi się ustalić, czy jest to nawiązanie do jakiejś konkretnej postaci (brak znanych mi kandydatów), czy po prostu do popularnego w okolicy nazwiska. Wydaje się jedak prawdopodobne, że nazwa ta pojawiła się po wojnie w środowiskach miejscowych, a następnie została zatwierdzona przez KUNM - zdają się potwierdzać to dokumenty KUNM (których nigdy nie widziałem, ale istnieją wypisy dla niektórych wsi w kartotece słownika Nazw Miejscowych Polski), z których wynika, że pierwotnie Komisja chciała tę wieś nazwać Miłoty (typowy nieuzasadniony chrzest nazewniczy), ale ostatecznie formę tę wykreślono i w jej miejsce wpisano Zapadki. Oczywiście, nie jest to autentyczna nazwa tej wsi i należałoby powrócić do autentycznej postaci Szrotowo, ale trzeba obowiązującej nazwie oddać to, że przynajmniej nie jest zupełnie przypadkowa (choć na pierwszy rzut oka taką się wydaje).
Zieleniec	Wielbark	1	Radzienen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hügelwalde. Dawniej też: Radziny (Duże). Pierwotna n. pol. Radziny (zachowana w niem. do 1938 roku), zastąpiona w mowie mazurów nowszą n. Zieleniec (co po wojnie przyjęto jako n. oficjalną). W źródłach przedwojennych praktycznie zawsze niemieckiemu Radzienen odpowiada pol. Zieleniec. Niemniej, Leyding notuje Zieleniec i Radziny Duże obocznie. W PRNG wariant Zieleniec Duży. Nazwa być może zgodna z lokalnym użyciem (por. wymienioną wcześniej formę "Radziny Duże"), jednak historycznie występuje bez żadnego dookreślenia. Gwarowo: Źeleńec.
Zieleniec Mały	Wielbark	1	Klein Radzienen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinhügelwalde. Dawniej też: Radziny Małe. Zob. też wyżej Zieleniec.
Mącice	Chorzele (woj. mazowieckie)	1	Montwitz	polskie	--	Dawniej też Mątwice (w Tece Toruńskiej pisane Montwice). Taka jest zapewne forma pierwotna, z czasem przekształcona do postaci Mącice. Gwarowo: Monćice.
Opaleniec	Chorzele (woj. mazowieckie)	1	Opalenietz	polskie	--	Nazwa w latach 1904-45: Flammberg.
Ścięciel	Chorzele (woj. mazowieckie)	1	Czenczel	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Rodefeld. Dawniej też: Czenczel (obocznie jako forma pol. w Tece Toruńskiej).

Powiat jańsborski (piski)

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Pisz	Pisz	4	Johannisburg	niemieckie	Jańsbork	U przedwojennych: Jańsbork (rzadziej Hansbork). Spotykane czasami w starej literaturze formy Janów, Janowo są sztuczne. Pierwotnie nazwa niemiecka Johannisburg (zaśw. od 1360) istniała z oboczną, pruską nazwą Pyss (1457), Piss (1523), związanej z nazwą rzeki Pisy. Miejscowi Mazurzy przejęli nazwę niemiecką jako Jańsbork i w zasadzie nie używali żadnej innej (chociaż istniały pewne wahania fonetyczne - por. poniższe formy gwarowe). Polska forma Pisz, utworzona co prawda jeszcze przed wojną (wspomina się o niej w SGKP, tom III, s. 441; również Kętrzyński w dziele O ludności polskiej... mówi o Piszu i powiecie piskim, mimo że w wydanych trzy lata wcześniej Nazwach miejscowych... pisze tylko i wyłącznie o Jańsborku), nigdy przed 1945 rokiem nie wyszła poza ramy pewnego naukowego postulatu, "uczonej poprawki". Nie była ona szeroko używana, zaś jeśli nawet jej użyto, to było to użycie sztucznie i sekundarne w stosunku do Jańsborka. Nie ulega więc wątpliwości, że tradycyjną, ludową i naturalną polską tego miasta jest odniemiecki Jańsbork, zaś "Pisz" (wbrew niektórym życzeniowym interpretacjom materiału źródłowego) - jedynie uczonym tworem naukowców, który po wojnie (z przyczyn dość oczywistych) został "przyklepany" jako oficjalna nazwa miasta. Dlatego też postuluję powrót do ludowego, mazurskiego Jańsborka. W tym przypadku robię to z niemałym bólem serca, gdyż nazwa Pisz jest również wartościowa - jest to wszak adaptacja starej, pruskiej nazwy tego miasta - nie można więc stawiać tej nazwy w jednym rzędzie z tworami całkowicie sztucznymi jak "Kętrzyn" czy "Mrągowo". Nie mogę więc nazwy "Pisz" jednoznacznie potępić i uznać za "złą", jednak uważam, że w przypadku polskiego nazewnictwa w Prusiech głównym wyznacznikiem powinna być ludowa mazurska i warmijska tradycja (takie jest zresztą założenie tego projektu), a ta wskazuje w sposób dość jednoznaczny na Jańsbork. Formy gwarowe: ʼAnzbork, ʼAnʒbork.
Biała Piska	Biała Piska	1*	Bialla	polskie (tłum. z prus.)	(Biała)	Nazwa w latach 1938-45: Gehlenburg. 1334 Gailen, 1424 Gayle. Pierwotna nazwa pruska (z prus. gailis = biały), przetłumaczona przez Mazurów dosłownie (polska wersja nazwy notowana od połowy XVI w.). Język niemiecki przejął formę polską, zaś w czasach hitlerowskich wprowadzono formę nawiązującą do pierwotnej nazwy pruskiej, jednak z ahistoryczną dostawką członu -burg (bezsensowną z punktu widzenia historii - w Białej nigdy nie było krzyżackiego "Burgu" czyli grodu. Jest to staropruska wieś, która urosła do rangi miasta). Po wojnie powrót do formy polskiej, z dookreśleniem Piska, w celu odróżnienia od licznych w Polsce miast o nazwie "Biała" (którym również dorobiono dookreślenia). Oprócz tego w XVI w. istniała oboczna nazwa pruska: Geselen, Gesslen (1539), o ile to nie zniekształcenie nazwy Gailis.
Orzysz	Orzysz	1	Arys	pruskie	--	1443 Arisz, 1507 Aris. Nazwa pruskiego pochodzenia, zapewne ponowiona od n. jeziora. Dawniej też: Orzesz, Orzesze (w XVI w. - 1550 Orsesche). Gwarowo: ʼOʳžys.
Ruciane	Ruciane-Nida (cz. miasta)	1	Rudczanny	polskie?	--	1 stycznia 1966 r. wsie Ruciane i Nida (a także kilka sąsiednich miejscowości) połączono w nowy twór - miasto o nazwie Ruciane-Nida. Dla wygody i przejrzystości, nazwy obu historycznych wsi są omawiane oddzielnie. Mimo złączenia, granica między Rucianem i Nidą jest wciąż zauważalna - są one przedzielone lasem. Nazwa w latach 1938-45: Niedersee. Dawniej też: Rudczany, Ruciany, Rudziany. Nazwa prawdopodobnie o polskim pochodzeniu (od słowa ruda, rudka), chociaż autorzy NMP nie wykluczają pierwotnej nazwy jaćwieskiej (istnieją nazwy bałt. z członem Rud-). Postać fonetyczna nazwy ulegała wahaniom. Prawdopodobnie pierwotna jest forma Rudczany (taka też przeważa w przedwojennej literaturze), która ulegała przekształceniom fonetycznym. Chwiejny też był rodzaj gramatyczny - Teka Toruńska poświadcza Ruciany - do Rucianego, co sugeruje odmianę rzeczownikową rodzaju męskiego (spotykana w starej literaturze odmiana "do Rucian", "Rudczan" jest więc nieludowa), ale zapisy gwarowe zebrane przez Nitscha potwierdzają też istnienie w mowie ludu postaci nijakiej Ruciane, która to po wojnie stała się tą oficjalną. Gwarowo: Ruʒ́ony, Rućane, Rućanï.
Nida	Ruciane-Nida (cz. miasta)	1	Nieden	pruskie	--	Od 1966 r. część połączonego miasta Ruciane-Nida. Nazwa pruska, hydronimiczna (por. Jezioro Nidzkie - niem. Nieder-See, 1367 Neden).
Dybówek	Ruciane-Nida (cz. miasta)	4	Diebowko	polskie	Dybówko	Nie widzę uzasadnienia dla formy rodzaju męskiego. Musiała upowszechnić się po wojnie, zapewne już w czasach, kiedy wieś przestała być osobną miejscowością i została wcielona do Rucianego-Nidy. Przed wojną wyłącznie nijakie Dybówko i chyba taką formę należałoby przywrócić.
Guzianka	Ruciane-Nida (cz. miasta)	1	Guszianka	polskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Guschienen. Osiedle (dawniej wieś) leży nad jeziorami Guzianka Wielkie i Mała (lub Guzin, Guzinek). Trudno powiedzieć, czy pierwotna jest nazwa wsi czy jeziora (dla jeziora zapisy w ESHP zaczynają się dopiero od XX w.). Nazwę wsi można by wywodzić z polskiego (od n. os. Guz), ale jeżeli pierwotna jest nazwa jeziora, to może mieć ona pochodzenie staropruskie.
Bełcząc	Biała Piska	1~4	Belzonzen	polskie	(Bełczące)	Nazwa w latach 1938-45: Großdorf. Jest to przywrócenie obocznej n. niemieckiej, zaświadczonej w XV w. Przed wojną: Bełczące (odm. do Bełczących). Tak w praktycznie wszystkich źródłach przedwojennych. Niemniej, zmiana rodzaju mogła zajść naturalnie (por. zapis gwarowy poniżej), zwłaszcza że ludność mazurska mianem Bełcząc (lud. 1928 Bełcónc, niem. Belzonzer Fließ) określała pobliski strumyk. Nazwa strugi mogła wpłynąć na powiązaną nazwę wsi. Gwarowo: Beu̯čȯnce / Beu̯čȯnc.
Bemowo Piskie	Biała Piska	6	Schlagakrug	nazwiskowe	Szlaga	Oryginalna nazwa zdaje się pochodzić od polskiego nazwiska Szlaga. Wprowadzona po wojnie nazwa Bemowo Piskie jest całkowicie sztuczna.
Cibory	Biała Piska	1	Czyborren	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Steinen. Niem. (do 1938) również Zyborren. Gwarowo: Cïborï.
Cwalinki	Biała Piska	1	Klein Zwallinen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinschwallen.
Cwaliny	Biała Piska	1	Zwallinen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Schwallen. Gwarowo: Cfalˊinÿ.
Danowo	Biała Piska	1	Dannowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Siegenau. Dawniej obocznie: Danowszczyki (?) - 1471 Danuffczicken.
Dąbrówka Drygalska	Biała Piska	1*	Dombrowken	polskie	(Dąbrówka)	Nazwa w latach 1938-45: Altweiden.
Długi Kąt	Biała Piska	1	Dlugikont	polskie	--	Nazwa w latach 1903-45: Klarheim.
Dmusy	Biała Piska	1	Dmussen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Dimussen.
Drygały	Biała Piska	1	Drygallen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Drigelsdorf. Jest to przywrócenie formy niem. funkcjonującej w XV w., wypartej przez adaptację pol. Drygały. Odbiorcą nadania był Marcin Drygała - wg autorów NMP nazwisko jest pochodzenia polskiego.
Nowe Drygały	Biała Piska	1	Neu Drygallen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Neu Drigelsdorf.
Giętkie	Biała Piska	1	Gentken	polskie	--	Gwarowo: Gˊentkˊi (gen. -kuf).
Grodzisko	Biała Piska	1	Grodzisko	polskie	--	Nazwa w latach 1932-45: Burgdorf. Dawniej też: Okurowskie, Okurowo, Grodzisk (dwa pierwsze w XV w. - 1471 Okuroffzke, od nazwiska odbiorcy nadania - Okurowskiego). Gwarowo: Groʒ́isk.
Gruzy	Biała Piska	1	Gruhsen	pruskie	--	1476 Grusen. Nazwa uchodząca za pruską, wcześnie spolonizowaną.
Guzki	Biała Piska	1	Gusken	polskie	--	Dawniej też: Zdrojewskie, Zdrojewo (w XV w. - 1471 Sdroieffsken). Nazwa obecna od nazwiska odbiorcy nadania - Jerzego Guzka.
Idźki	Biała Piska	1	Itzken	polskie	--	Obecnie integralna część wsi Kózki (p. niżej). Nie wiem, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje.
Iłki	Biała Piska	5	Annafelde	niemieckie	Annopol	Brak tradycji. W powojennym potocznym użyciu forma Annopol. Forma ta, jako przetłumaczenie n. niemieckiej, wydaje się wartościowsza od wprowadzonej przez KUNM nazwy "Iłki", która jest tworem od początku do końca sztucznym.
Jakuby	Biała Piska	1	Jakubben	polskie	--	W XV w. Czarne Jakuby (1471 Zczarne Jacuben, Schwartz Jacubs). Odbiorcą nadania był Jakub Czarny. Gwarowo: Jakubï.
Kaliszki	Biała Piska	1	Kallischken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-4: Flockau. W XV-XVI w. wieś nosiła oboczną nazwę niem. Hintzen (1471 Hennitz, Henitza; 1555 Hintzen), pochodzącą od nazwiska Hintze, które nosili odbiorcy nadania. Być może nazwę tę spolszczano jako Henica (na co wskazywałyby zapisy z 1471). Kętrzyński notuje też formę Hacynten (pol. Hiacynty?). Nazwa ta szybko zanikła.
Klarewo	Biała Piska	2	Klarashof	niemieckie	--
Kolonia Kawałek	Biała Piska	4	Eichental	niemieckie	Kawałek	Do 2005 oficjalnie Kawałek. Do nazwy dodano człon Kolonia (oznaczający typ osady). Nie rozumiem motywu tej zmiany - człon ten jest zupełnie zbyteczny (nie ma w pobliżu innej miejscowości o nazwie Kawałek), a ponadto rozwiązanie to przeczy tradycji. Uważam, że należy znieść ten człon i powrócić do tradycyjnej nazwy Kawałek. Dawniej też: Kawał, Dębowa Górka, Etlental. Wszystkie te trzy formy pochodzą z Teki Toruńskiej, inne przedwojenne materiały poświadczają formę Kawałek. Sąsiednia kolonia Zatorze jest raczej nowym zabudowaniem, brak dla niego odpowiednika przedwojennego.
Komorowo	Biała Piska	1	Kommorowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ebhardshof. W XVI w. Komorowskie (1516 Kummeroffsken).
Konopki	Biała Piska	1	Konopken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Mühlengrund. Sąsiednia Kolonia Konopki, wydzielona z tej wsi powstała już po wojnie.
Kowalewo	Biała Piska	1	Kowalewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Richtwalde. Oboczne n. niem. (przed 1938): Dworracken, Dworken. Dawniej też: Kowalewskie (XV w. - 1428 Kowaleffsken), Dworki, Dworaki.
Kożuchowski Młyn	Biała Piska	1~4	Mühle Kosuchen	polskie	(Kożuchy-Młyn)	Nazwa w latach 1938-45: Mühle Kölmerfelde. Tradycja wskazuje raczej na formę Kożuchy-Młyn (tak w Tece Toruńskiej i u Leydinga) Potocznie także: Kożuchy Małe. Forma raczej powojenna.
Kożuchy	Biała Piska	1	(Groß) Kosuchen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kölmerfelde. Dawniej też: Kożuchy Wielkie, Niepierkowo (XV w. - 1435-45 Nepirkoff). Człon "Wielki" można było pozostawić dla konsekwencji z Kożuchami Małymi, niemniej już przed wojną bardzo często go pomijano (w nazwie niemieckiej również). Gwarowo: Kozuxˊi.
Kożuchy Małe	Biała Piska	1	Klein Kosuchen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kölmerfelde-Vorwerk. Dawniej też: Kożuszki (Teka Toruńska).
Kózki	Biała Piska	1	Kosken	polskie	--	Gwarowo: Koskˊi.
Kruszewo	Biała Piska	1	Krussewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Erztal. Gwarowo: Krusevo.
Kukły	Biała Piska	1	Kuckeln	polskie	--
Kumielsk	Biała Piska	1	Kumilsko	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Morgen. Dawniej też: Kumielsko, Kumilsk(o). 1471 Kumelischken, Kumilszken. Nazwa pruskiego pochodzenia, przejęta w pol. z sufiksem -sk(o). Gwarowo: Kuńelsko, Kumˊelsko.
Lipińskie	Biała Piska	1	Lipinsken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Eschenried. Dawniej też: Lipieńskie (forma pierwotna), Lipinek. Gwarowo: Lipˣinskˊe.
Lisy	Biała Piska	1	Lissen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Dünen. Gwarowo: Lˊisi.
Łodygowo	Biała Piska	1	Lodigowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ludwigshagen. Dawniej (XV w.): Łodwigowo, Łodwigowszczyki (1471 Lodwigowen, Lodewigoffczyken). Podstawą nazwy jest imię Ludwik (w stpol. Łodwig). Wtórnie nazwa została skojarzona z ap. łodyga. Gwarowo: U̯odïgovo.
Mikuty	Biała Piska	1	Mykutten	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Mikutten. Gwarowo: Mˊikutï / Ńikutï.
Monety	Biała Piska	1	Monethen	pruskie	--	Gwarowo: Mȯnetï. Nazwa uchodzi za staropruską.
Myszki	Biała Piska	1	Mysken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Misken. Gwarowo: Mïskˊe, do Misk.
Myśliki	Biała Piska	1	Fröhlichen	niemieckie	--	Dawniej też: Frelichy. 1471 Miszlicken. Pierwotna jest więc nazwa pol. Myśliki (od nazw. odbiorcy nadania, Jakuba Myślika), później zastąpiona niem. Fröhlichen, spolszczoną jako Frelichy. W literaturze przedwojennej obie formy funkcjonują obocznie, chociaż prawdopodobnie to forma Frelichy była używana przez lud (nazwę Myśliki zapewne odtworzono ze starych dokumentów). Niemniej, obie postaci są stare i warto o nich pamiętać. Gwarowo: Frelixï.
Nitki	Biała Piska	1	Nittken	polskie	--	1481 Mitken. Pierwotnie więc: Mitki. Nazwa została dotknięta gwarową zmianą m' > ń i skojarzona z ap. nitka.
Oblewo	Biała Piska	1	Oblewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kolbitzbruch.
Orłowo	Biała Piska	1	Orlowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Siegmunden. Pierwotnie: Orłowskie (1448 Orloffsken).
Pawłocin	Biała Piska	4	Pawlozinnen	polskie	Pawłoczyn	Nazwa w latach 1938-45: Paulshagen. Oboczna n. niem. Plachten (w Tece Toruńskiej Plachken - może błędne odczytanie K. Szcześniak?) - zapewne pol. Płachty. U przedwojennych: Pawłoczyn, Pawłoczyny. Taka postać widnieje w praktycznie we wszystkich przedwojennych opracowaniach (u Kętrzyńskiego i Chojnackiego plur., w Tece Toruńskiej sing.), również Leyding ma Pawłoczyny (co jednak w erracie poprawia na Pawłociny al. Pawłocin). Według Kętrzyńskiego, pierwotny właściciel wsi nazywał się Mikołaj Pawłoczyński, a jej pierwotna nazwa to Pawłoczyńskie (1435 Pawlozcinsken). Autorzy NMP wywodzą od n. os. Pawłoka. Wydaje się więc, że przyjęta przez KUNM forma Pawłocin jest błędna, a poprawna forma to Pawłoczyn(y). Gwarowo: Pavu̯ocïn.
Pogorzel Mała	Biała Piska	1	Klein Pogorzellen	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Brandau. Zob. też niżej.
Pogorzel Wielka	Biała Piska	1	Groß Pogorzellen	polskie	--	Nazwa w latach 1907-45: Brennen. Dawniej też: Pogorzele, Pogorzelskie (1484 Pogorzelszken).
Radysy	Biała Piska	2	Radishöh	niemieckie?	--	U Leydinga: Radkowizna, do 2009 r. miejscowość ta miała status osady i urzędowo nazywała się Szkody-Radkowizna (człon pierwszy odzwierciedlał administracyjną przynależność do sołectwa Szkody). Wraz z nadaniem miejscowości statusu wsi, zmieniono jej oficjalną nazwę na Radysy. Nie udało mi się dociec, jakie było oficjalne ustalenie KUNM dla tej miejscowości, jednak nazwa Radysy musiała istnieć wcześniej - jest używana w wydanej w 1970 r. monografii Pisza i na mapach. Potrzebne informacje etym. Radis to prawdopodobnie nazwisko, być może pruskiego pochodzenia. Brak tradycji.
Rakowo Małe	Biała Piska	1*~4	Köllmisch Rakowen	polskie	(Rakowo Chełmińskie)	Nazwa w latach 1938-45: Köllmisch Rakau. Dookreślenie Małe jest w tym wypadku niehistoryczne. Prawdopodobnie zostało wybrane przez KUNM dla odróżnienia od Rakowa Piskiego (dawniej Rakowo Szlacheckie, obecnie w gm. Pisz), a zarazem dla uniknięcia niezbyt zrozumiałego dziś określenia Chełmińskie (odnoszącego się do lokacji wsi), związanego z ustrojem feudalnym. Być może warto przywrócić dawne dookreślenie, dla uszanowania historii.
Rogale Wielkie	Biała Piska	1	Groß Rogallen	polskie	--	Wieś Rogale Małe (położona w obecnej gm. Prostki) dziś nie istnieje. Dawniej też: Rogale (podczas gdy Rogale Małe to Rogalki), tak w Tece Toruńskiej.
Rolki	Biała Piska	1	Rollken	polskie	--	1480 Rolkoff (pol. Rolkowo?). U podstawy nazwy leży n. os. Rolko (zdrobnienie od Rolanda).
Ruda	Biała Piska	1	Ruhden	polskie	--	Dawniej też: Kisiny (niem. Kischein, XV-XVI w.), nazwa pruska. Do XVI w. także n. niem. Eisenwerk, Eisenpleser. Podobnie jak obecna (notowana od XVI w.) pol. nazwa Ruda, odnoszą się one do istnienia tutaj kuźnicy.
Skarżyn	Biała Piska	1~4?	Skarzinnen	polskie	(Skarzyn)	Nazwa w latach 1938-45: Richtenberg. Do 2005 roku oficjalnie: Skarzyn. Obecna forma być może powstała na podstawie gwarowej wymowy głoski rz i/lub przez adideację do słowa skarga, skarżyć. Niemniej, pisownia ta jest niezgodna z tradycją, więc rozważyłbym powrót do postaci starszej. Pierwotnie chyba: Skarzyńskie (1452 Scarzinsky, 1471 Scarßintzer, 1480 Scarzyner). Nazwa uchodzi za przeniesioną z Mazowsza, ze wsi Skarzyn niedaleko Płońska.
Sokoły	Biała Piska	1	Sokollen (am Berg)	polskie	--	Nazwa w latach 1935-45: Falkendorf. Dla odróżnienia od wsi Sokoły Jeziorne (p. niżej), przed wojną nazwę tej wsi czasem dookreślano jako Sokoły pod Górą (niem. Sokollen am Berg). Leyding stosuje bardziej zleksykalizowaną formę Sokoły Górskie. KUNM przyjęła nazwę bez dookreślenia Pierwotnie: Sokołowskie (XV w. - Sokoloffzken).
Sokoły Jeziorne	Biała Piska	1*	Sokollen (am See)	polskie	(Sokoły nad Jeziorem)	Nazwa w latach 1938-45: Rosensee. Niepoprawnie acz powszechnie: Sokoły-Jeziorno. Taka nazwa widnieje nawet w niektórych urzędowych dokumentach. W początkach swojego istnienia, wieś nosiła kilka różnych nazw. Białuński odnosi tu zapisy Witke (1452 - pol. *Witki, być może od wymienianego w nadaniach Witka Sokołowskiego) i Wsentz (1471, niejasne). Inną nazwą tej wsi była Roseintze (1481), być może pol. Różańce, chociaż możliwa też jest interpretacja bałtycka, z tym samym rdzeniem, co w toponimie Rożyńsk. Do tej ostatniej nazwy nawiązuje n. nadana w czasach hitlerowskich (oczywiście, w mocno zniemczonej formie). Dla odróżnienia od sąsiednich Sokół (p. wyżej), w przedwojennej literaturze stosowano dookreślenie Sokoły nad Jeziorem (według niemieckiego Sokollen am See), co po wojnie usystematyzowano jako Sokoły Jeziorne (błędnie: Sokoły-Jeziorno - brak uzasadnienia dla tego typu złożenia). Gwarowo: Sokou̯ï.
Sulimy	Biała Piska	1	Sulimmen	polskie	--
Szkody	Biała Piska	1	Skodden	pruskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Schoden. 1471 Skodden. Niewykluczone, że jest to nazwa pruska, od imienia osobowego.
Szkody-Kolonia	Biała Piska	3	Friedensruh	niemieckie	--	Według ustaleń KUNM: Olszyna. Ostatecznie przyjęła się jednak nazwa obecna, pochodna od pobliskich Szkód (p. wyżej). Osada raczej młoda, brak tradycji.
Szymki	Biała Piska	1	Symken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Simken. 1495 Kludene, zapewne nazwa pruska.
Świdry	Biała Piska	1	Schwiddern	polskie	--	Sąsiednia miejscowość Świdry Kościelne jest nowa, nie posiada przedwojennego odpowiednika.
Włosty	Biała Piska	1	Wlosten	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Flosten.
Wojny	Biała Piska	1	Woynen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Woinen.
Zabielne	Biała Piska	1	Sabielnen	polskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Freundlingen. Dawniej też: Kupisze (XV w. - Cupischen, Kopischen), Zabielno.
Zalesie	Biała Piska	1	Salleschen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Offenau.
Zaskwierki	Biała Piska	1	Jurgasdorf	niemieckie (imienne)	--	Nazwy niem. i pol. niepowiązane, współistniały co najmniej od XVIII w. (również znana zniemczona postać n. pol. - Sasquirken).
Aleksandrowo	Orzysz	1	Alexandrowen	polskie	--
Bogaczewo	Orzysz	1	Bogatzewo	polskie	--	Obecnie część (prawobrzeżna) wsi Rostki Skomackie. Trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje.
Buwełno	Orzysz	1	Buwelno	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Ublick-Vorwerk. Nazwa ponowiona od staropruskiej nazwy jeziora Buwełno (1559 Buffeln, Bowellen).
Chmielewo	Orzysz	1	Chmielewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Talau. Gwarowo: Xńelevo.
Cierzpięty	Orzysz	1	Czierspienten	polskie	--	Nazwa w latach 1905-45: Seehöhe. W XV w. obocznie: Kucze (ok. 1492 Kutschen). Gwarowo: Ćeřpʲentï.
Czarne	Orzysz	1	Czarnen	polskie (tłum. z niem.?)	--	Nazwa w latach 1938-45: Herzogsdorf. 1490 Schwarzenstein. Autorzy NMP uważają tę formę za pierwotną. Nazwa pol. byłaby wówczas tłumaczeniem pierwotnej n. niemieckiej.
Dąbrowa	Orzysz	1	Dombrowa	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Vorwerk Tuchlinnen. Osada przyłączona do Tuchlina, nie wiem czy jej nazwa wciąż obowiązuje.
Dąbrówka	Orzysz	1	Dombrowken	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Eichendorf. Należące do wsi przysiółki Golec, Górki i Kępa (Grabówka) bez oficjalnych przedwojennych nazw.
Dąbrówka Mała	Orzysz	1	Klein Dombrowken	polskie	--	Nazwa w latach 1898-1945: Grüntal. Miejscowość potocznie zwana pod nazwą Stefanowo. Unikać tej wtórnej, nieuzasadnionej historycznie nazwy.
Drozdowo	Orzysz	1	Drosdowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Drosselwalde. Jest to nawiązanie do funkcjonującej w XVI w. n. niem. Drossel (1555).
Dziubiele	Orzysz	1	Dzubiellen	polskie	--	Nazwa w latach 1904-45: Zollerndorf.
Dziubiele Małe	Orzysz	1	Klein Dziubiellen	polskie	--	Nazwa w latach 1904-45: Klein Zollerndorf.
Gaudynki	Orzysz	2 (1?)	Pappelheim	niemieckie	--	Oboczna n. niem. Gaudingken. Stąd obecna nazwa polska. Prawdopodobnie jest to nazwa pruskiego pochodzenia (prus. *Gaud-ing-), jednak rozważa się też pochodzenie od imienia Gaudenty (dawniej zdrabnianego jako Gaudenek, Gaudynek). W tym drugim przypadku należałoby uznać tę nazwę za genetycznie polską. Nazwy używane potocznie: Paple, Gaudynek. Pierwsza forma jest adaptacją n. niem. Pappelheim, zapewne już powojenną.
Gorzekały	Orzysz	1	Gorzekallen	polskie (nazwiskowe)	--	Nazwa w latach 1938-45: Gortzen. Gwarowo: Gořekˊau̯ï.
Góra	Orzysz	1	Gurra	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Gebürge. Dawniej też: Góry (tak chyba bardziej "po ludowemu"). Gwarowo: Goᵘri / Guri / Gura.
Grądy	Orzysz	1	Gronden	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Grunden (forma taka była znana już wcześniej). Osada Grądy Podmiejskie przed wojną należała do Orzysza, bez wydzielonej nazwy.
Grzegorze	Orzysz	1	Gregersdorf	niemieckie	--	Pierwotnie: Kunstottinbrast (1437). Nazwa pruska z członem -brast(an) "bród". Gwarowo: Gřegoře.
Kamieńskie	Orzysz	1	Kaminsken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Erlichshausen. Dawniej też: Kamieńsk, Kamińskie (ta druga forma chyba pierwotna).
Klusy	Orzysz	1	Klaussen	pruskie?	--	1454 Clausgall, Clausigall. Być może nazwa pruskiego pochodzenia (z członem -gals "kres, kraniec"), wtórnie z opuszczeniem drugiego członu. Niemniej, autorzy NMP wywodzą od nazwy klasztoru Clausula Mariana, zbudowanego w 1354. Gwarowo: Klusï.
Koziaki	Orzysz	3	Rothof	niemieckie	--	Jeden z przysiółków Dąbrówki. Bez znanej tradycyjnej nazwy.
Koźle-Leśniczówka	Orzysz	4	Kosseln	polskie	Kozieł	Używane również: Leśniczówka Grądówka. Przed wojną: Kozieł, Koziół (dop. Kozła). Obecnie leśniczówka funkcjonuje pod ahistorycznymi nazwami Koźle-Leśniczówka i Grądówka. Nie wiem, jakie jest ustalenie KUNM w tej kwestii (nazwy leśniczówek często wymykają się urzędowym ustaleniom), niemniej uważam, że należy przywrócić nazwę historyczną.
Mikosze	Orzysz	1	Mykossen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Arenswalde. W XVI-XVII w. obocznie Pęckie lub Pęskie (1516 Panszken), od odbiorcy nadania Stanisława Pęckiego vel Pęskiego (von der Pansee). Gwarowo: Mˊikose.
Nowa Wieś	Orzysz	1	Neuendorf	niemieckie	--	Dawniej też: Chmielewko (Chojnacki, Leyding [dopisane w erracie]). Pochodne od n. sąsiedniej wsi Chmielewo (p. wyżej).
Nowe Guty	Orzysz	1*	Gutten	pruskie	(Guty)	Nazwa w latach 1935-45: Seegutten. Nazwa być może przeniesiona z jakiejś innej wsi o nazwie Guty. Jest to często powtarzający się pruski toponim. Po wojnie przyjęto tę nazwę z ahistorycznym członem Nowe, mającym odróżnić tę wieś od innych miejscowości o nazwie Guty (por. też wieś Stare Guty w gm. Pisz). Podobnie zrobiono wcześniej z formą niemiecką, do której dodano w 1935 człon See- (nawiązującym do nadjeziornego położenia wsi). W mowie ludu były to po prostu Guty. Gwarowo: Gutï.
Odoje	Orzysz	1	Odoyen	pruskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Nickelsberg.
Ogródek	Orzysz	1	Ogrodtken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kalgendorf.
Stary Ogródek	Orzysz	1	Alt Ogrodtken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Altkalgendorf. Obecnie integralna część wsi Ogródek. Jeżeli jej nazwa wciąż funkcjonuje, to czysto nieoficjalnie.
Okartowo	Orzysz	1	Eckersberg	polskie	--	Dawniej też: Ekartowo. Forma spolszczona znana od połowy XV w.
Osiki	Orzysz	6?	Schönwiese	niemieckie	Szenwiza	U Leydinga: Osikowo lub Szenwiza. Ta druga forma to bez wątpienia naturalna i regularna polonizacja n. niemieckiej. Mimo, że brak w innych źródłach to uważam, że warto tę formę przywrócić. W PRNG wariant Dąbrówka Druga, który nawiązuje do pobliskiej wsi Dąbrówka (p. wyżej).
Pianki	Orzysz	1	Pianken	polskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Altwolfsdorf. Początkowo: Wolfsdorf (1452). Ostatecznie wyparta przez n. pol. Pianki (może pruskiego pochodzenia? Potrzebne informacje etym.). W okresie hitlerowskim wprowadzono nazwę nawiązującą do pierwotnej.
Rostki Skomackie	Orzysz	1*	Rostken	polskie	(Rostki)	W XVI w. obocznie: Krigstin (1519), co nawiązuje do nazwy pobliskiego jeziora Kraksztyn, nazwa jez. pruskiego pochodzenia.
Rzęśniki	Orzysz	4	Rzesniken	polskie	Rzeźniki	Nazwa w latach 1938-45: Försterei Nickelsberg. Oboczna n. niem. (przed 1938): Försterei Odoyen. W przedwojennej tradycji i ustaleniach KUNM: Rzeźniki. Forma obecna jest wynikiem jakiegoś powojennego przeinaczenia (może nie chciano, by nazwa leśniczówki kojarzyła się z "rzeźnią"?) i należy ją naprostować. Zmiana nazwy powinan obejmować również nazwane od tej osady jezioro.
Strzelniki	Orzysz	1	Strzelnicken	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Schützenau. Dawniej też: Strzelnik (Teka Toruńska).
Suchy Róg	Orzysz	1	Suchirog	polskie	--	Nazwa wprowadzona w XIX w. (potrzebna data) i obowiązująca do 1945: Trockenhorn. Jest to dosłowne tłumaczenie n. polskiej. Dawniej też: Danielczyki (niem. Abbau Danielczig), od nazwiska właściciela.
Sumki	Orzysz	1	Sumken	polskie	--	Dawniej też: Nowa Wieś (1443 Neuendorf). W XV-XVI w. też obocznie Kurzątki (1498 Kersunken, 1519 Kursintky) 1443 Sumpken, 1517 Sompky. Nazwa odosobowa, uważana za polską.
Szwejkówko	Orzysz	1~4	Mittel Schweykowen	pruskie	(Szwejkowo Średnie?)	Nazwa w latach 1938-45: Schweiken (na mapach też jako Gut Scharnhorst). Poprawniejsza historycznie wydawałaby się nazwa Szwejkowo Średnie (tak w Tece Toruńskiej i niem.), podczas gdy nazwa Szwejkówko raczej przysługiwała leśniczówce Klein Schweykowen (1938-45 Reihersbruch, po wojnie nie wiedzieć czemu Czaplina). Leśniczówka ta dziś nie istnieje - podobnie jak większa wieś Szwejkowo (niem. Groß Schweykowen, 1938-45: Scharnorst) zostały zburzone wraz z rozbudową poligonu wojskowego Orzysz. Nazwy tych trzech miejscowości były ze sobą powiązane i niewykluczone, że mieszały się ze sobą. Dziś to i tak bez znaczenia, skoro została tylko jedna. Nazwa prawdopodobnie pruska (lub hybrydalna prusko-polska, z pol. końcówką), utworzona od pruskiej n.os. Sweiko.
Tuchlin	Orzysz	1	Tuchlinnen	pruskie	--	Dawniej też: Tuchliny (w SGKP, zapewne pod wpływem niem. zakończenia -en, raczej forma nieludowa). Nazwa ponowiona od n. jez. Tuchlin (1494 Aytocklin, 1595 Dulichin) o pruskim pochodzeniu. Gwarowo: Tuxlˊin.
Tyrkło	Orzysz	1?	Rudolfswalde	niemieckie	--	Czy Terkla, Abbau (pol. Terkło) z Teki Toruńskiej odnosi się do tej osady? Jeśli tak, to oznaczałoby, że obecna nazwa Tyrkło (ponowiona od staropruskiej n. jeziora o tej samej nazwie) funkcjonowała już przed wojną (formy Tyrkło i Terkło istniały w mowie ludu obocznie, przynajmniej w kontekście jeziora). Brak danych dla osady w innych polskich źródłach przedwojennych. W jej pobliżu znajdowało się starożytne grodzisko Prusów.
Ublik	Orzysz	1	Ublick	pruskie	--	Nazwa pruska, ponowiona od n. jezior Ublik Wielki i Mały (1539 Uplicken, 1595 Ubeling). W XV w. oboczna n. Zadewitz (1557), co pochodzi od nazwiska odbiorcy nadania. Nazwisko z pewnością słowiańskie, chociaż nieobjaśnione (może *Dziadowic?). Gwarowo: Ublˊik.
Wężewo	Orzysz	1	Wensewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Wensen. W XIV w. oboczna n. niem. Springborn, która szybko zanikła.
Wierzbiny	Orzysz	1	Wiersbinnen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Stollendorf.
Zastrużne	Orzysz	1	Sastrosnen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Schlangenfließ. W wielu przedwojennych opracowaniach pisane jako Zastróżne. Jeśli jednak nazwa pochodzi od ap. struga, to pisownia obecna jest poprawna.
Zdęgówko	Orzysz	1	Klein Sdengowen	polskie	--	W czasach hitlerowskich miejscowość przyłączona do Tuchlina (prawdopodobnie w celu usunięcia z mapy jej słowiańsko brzmiącej nazwy). Stan ten trwa do dziś, dlatego trudno mi stwierdzić, na ile nazwa Zdęgówko dzisiaj funkcjonuje. Miejscowość Zdęgowo (niem. Groß Sdengowen), również przyłączona do Tuchlina w czasach hitlerowskich, od której nazwę wzięła i ta osada, dzisiaj nie istnieje.
Anuszewo	Pisz	1	Annussewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Brennerheim. Oboczna n. niem. (przed 1938): Borreck. Dawniej też: Borek, Anuszowy Borek.
Babrosty	Pisz	1	Babrosten	pruskie	--	Oboczna n. niem. Geisuken. Dawniej też: Jaszczurki, Gejsuki (Leyding). Wieś o dwóch różnych nazwach pochodzenia staropruskiego - Babrosty (prus. *Bab-raist-) i Geisuken (prawdopodobnie odosobowego pochodzenia). Forma Jaszczurki, zaświadczona w XVI w. (1538 Jeschzurcken) jest prawdopodobnie zniekształceniem (z adideacją) formy Gejsuki. Nazwa prus. *Geisuk- powtarza się w paru miejscach (Teka Toruńska zaświadcza Jeysuki jako pol. nazwę jakiegoś Vorwerk Schweiken, zapewne jakiś zaginiony folwark niedaleko Szwejkowa w gm. Orzysz).
Bogumiły	Pisz	1	Bogumillen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Brödau Gwarowo: Bogumˊiu̯i.
Borki	Pisz	1	(Adlig) Borken	polskie	--
Ciesina	Pisz	1	Erdmannen	niemieckie	--	Dawniej też: Erdmany. Nazwa ponowiona od leśniczówki o pol. nazwie Ciesina (niem. Czesinna), która w 1908 roku otrzymała urzędową nazwę Försterei Erdmannen. Nazwy wsi i leśniczówki mieszały się (niestety, również bywają mylone przez literaturę - NMP twierdzi, że wieś otrzymała nazwę Erdmannen w 1908 roku, podczas gdy zmiana nazwy w rzeczywistości dotyczyła leśniczówki, wieś zaś nosiła tę nazwę dużo wcześniej - Kętrzyński rozróżnia Ciesinę i Erdmany). Obecnie leśniczówka (nazwana przez KUNM Ciesinką) już nie istnieje. Zapewne najbardziej "po ludowemu" byłoby nazywać wieś Erdmanami, a leśniczówkę Ciesiną (takie rozróżnienie sugeruje większość przedwojennych opracowań), ale jako że nazwy bywały już przed wojną mieszane (vide Chojnacki), a leśniczówka dziś nie istnieje (eliminując ryzyko pomyłki), niech już zostanie jak jest.
Czarny Róg	Pisz	3? (1?)	Faulbruchswerder	niemieckie	--	Nazwa niem. ponowiona od n. terenowej Faulbruchswerder, półwyspu na jeziorze Roś, zwanego po pol. Czarny Ostrów (u Leydinga lud. 1928 Carny Ostrów). Na półwyspie tym znajduje się leśne bagno o nazwie pol. Czarny Róg (niem. Faulbruchseck, Czarnirock) i to od niego wzięła się powojenna urzędowa nazwa tej osady. Niewykluczone więc, że za tym ustaleniem kryje się jakaś ludowa tradycja, jednak przedwojenna literatura nie dostarcza odpowiedzi na to pytanie (nie ma dowodu, że nazwa bagna odnosiła się również do osady).
Dziadki	Pisz	1	Dziadtken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Jagdwiesen.
Hejdyk	Pisz	1	Heydik	niemieckie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Heidig.
Imionek	Pisz	1	Faulbruch	niemieckie	--	Oboczne n. niem. Immioneck, Mnien. Nazwa Imionek, rdzennie polska, współistniała z formą niem. od dawna. Nie dysponuję dokumentacją, mogącą rozstrzygnąć, która z nazw jest pierwotna (miejscowość pominięta w NMP).
Jabłoń	Pisz	1	Jablon	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Wasserborn.
Jagodne	Pisz	1	Jegodnen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Balkfelde. Gwarowo: Jegodne.
Jaśkowo	Pisz	1	Jaschkowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Reiherswalde.
Jeglin	Pisz	1	Jeglinnen	polskie (zapoż. z bałt.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Wagenau. Dawniej też: Jegliny, gw. Jeglina. Nazwa pochodzi od gwarowego słowa jegla, jeglija "świerk", które jest zapożyczeniem z języków bałtyckich (por. lit. eglė).
Jeże	Pisz	1	Gehsen	polskie	--	1445 Jeschen. Nazwa polska, od założyciela wsi, Stanka Jeżko. W Tece Toruńskiej: Jezy, Wieze. Formy gwarowe - ta druga jest zapewne naznaczona hiperpoprawnością.
Kałęczyn	Pisz	1	Kallenzinnen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Dreifelde. Dawniej też: Kałęczyny, Kawęczyn. Gwarowo: Kau̯encïn.
Karpa	Pisz	1	Karpa	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Karpen. Wg autorów NMP nazwa polska, pochodząca od stpol. karpa "pień drzewa sosnowego z korzeniami". Gwarowo: Kˊarpa.
Karwik	Pisz	1	Karwik	polskie	--	Według NMP nazwa od pol. karw "stary wół". Zapisy dla tej nazwy zaczynają się na początku XIX w., więc nie doszukiwałbym się tu pruskiego pochodzenia. Gwarowo: Karźik, Kurźik.
Kocioł Duży	Pisz	1*	Groß Kessel	niemieckie	(Kocioł)	Według ustaleń KUNM: Kocioł. W 2000 roku dodano do nazwy człon Duży, według ludowego użycia. Moim zdaniem jest to ruch zbyteczny, gdyż nie ma miejscowości Kocioł Mały (jest za to Kociołek Szlachecki, p. niżej). Ponadto, w skonwencjonalizowanej toponimii używa się określenia "Wielki", a nie "Duży". Pierwotnie: Kesselsdorf (1445), z czasem opuszczenie członu -dorf. Gwarowo: Duzï Koč́ou̯.
Kociołek Szlachecki	Pisz	1*	Adlig Kessel	niemieckie	(Kociołek)	Oboczna n. niem. Klein Kessel (pierwotnie chyba dwie różne wsie - Klein Kessel i Adlig Kessel, które uległy scaleniu). Dawniej też: Kociołek, Kocioł Szlachecki. Według ustaleń KUNM: Kociołek. Już w latach 50. XX w. dodano do nazwy człon Szlachecki, naśladujący niem. Adlig. Człon ten jest tu o tyle niepotrzebny, gdyż nie ma w pobliżu innej miejscowości o nazwie Kociołek, a obecnie po zmianach w 2000 r. mamy Kocioł Duży i Kociołek Szlachecki, mimo że wystarczyłoby Kocioł i Kociołek - tak jest regularniej i wcale nie bardziej dwuznacznie. Zresztą, taki stan rzeczy byłby chyba zgodny z przedwojennym użyciem ludowym. Gwarowo: Koćou̯ek / Kosel / Kasel (dwie ostatnie formy bezpośrednio z niem.).
Kulik	Pisz	1	Kullik	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Försterei Grünheide.
Kwik	Pisz	1	Quicka	pruskie	--	1434 Quick, Quicke. Nazwa najprawdopodobniej pochodzenia pruskiego. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych notuje wariant Krzyk. Prawdopodobnie powstał przez błędne zrozumienie formy gwarowej. Gwarowo: Kśik.
Lipa Przednia	Pisz	1	Vorder-Lippa	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Vorder Oppendorf. Gwarowo: Předna Lˊipa.
Lipa Tylna	Pisz	1	Hinter-Lippa	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hinter Oppendorf. Gwarowo: Tilna Lˊipa. Na mapach Geoportalu miejscowość zaznaczana jako leśniczówka Przyrośl (taka nazwa też w PRNG jako wariant). Nazwa ta utrwala nieistniejącą już mazurską wieś Przyrośl (niem. Przyroscheln, w latach 1928-45: Walddorf), jednak jako że jest to nazwa przynależąca do zupełnie innej miejscowości, radziłbym tak nie nazywać tej osady.
Lisie Jamy	Pisz	1	Lissigammi	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Abbau Dorren. Przed urzędową zmianą w 1938 spotykane różne zniemczone warianty pisowni nazwy, np. Lissigammi, Lischijami, Lissijamy itp.
Liski	Pisz	1	Lisken	polskie lub pruskie	--	1471 Lyszken. Istnieje hipoteza o staropruskim pochodzeniu nazwy, od słowa liskas "siedlisko, obóz". Bardziej prawdopodobne jednak chyba pochodzenie polskie.
Łupki	Pisz	1	Lupken	polskie	--
Łysonie	Pisz	1	Lyssuhnen	pruskie	--	W 1938 r. ustalona pisownia niem. Lissuhnen. Dawniej też: Lisonie. 1450 Springe, Lisson. Obie nazwy pochodzenia pruskiego, nazwa druga (tożsama z obecną) pochodzi od nazwiska odbiorcy nadania, Macieja Lyssun, co spolszczono jako Łysoń. Spotykana czasem w przedwojennej literaturze forma Lisonie to chyba błędna rekonstrukcja Kętrzyńskiego. Mylna jest również notowana w PRNG (jako nieurzędowy wariant) forma Lisuny - zapewne wynika z polonizacji nazwy niem. przez powojenną ludność napływową. Gwarowo: U̯ïsuńe, Vïsuńe.
Maldanin	Pisz	1	Maldaneyen	pruskie	--	Po 1938 r. stosowano pisownię Maldaneien. Przed 1938 spotykana również oboczna n. niem. Magdalenken. Dawniej też: Magdalenki, Maldanieje (to ostatnie tylko u Leydinga). Forma Magdalenki (również we wtórnie zniemczonej formie Magdalenken) powstała prawdopodobnie ze zniekształcenia pruskiego oryginału (adideacja do im. Magdalena). 1612 Maldanein. Nazwa pruska, wieś leży w pobliżu jeziora o tej samej nazwie (brak jednak starych poświadczeń dla nazwy jeziora).
Maszty	Pisz	1	Masten	słowiańskie	--	Do 2002 oficjalnie Masty. W przedwojennej literaturze spotykamy najczęściej formę Maszty, którą autorzy NMP uważają za mylnie odmazurzoną. Postać Masty miałaby więc być tą pierwotną, od n. os. Masta i to właśnie tę postać ustalono po wojnie jako oficjalną. Niemniej, forma Maszty musiała pozostać w ludowym użyciu i w 2002 została urzędowo wprowadzona jako oficjalna. Nie widzę powodu, aby tu cokolwiek zmieniać, gdyż obie formy mają poświadczenie przedwojenne. Etymologia nie jest tu najważniejsza. Gwarowo: Mastï.
Niedźwiedzie	Pisz	1	Niedzwedzen	polskie	--	Nazwa w latach 1904-45: Reinersdorf. Nazwa nadana na cześć żyjącej tu od pokoleń rodziny Reinerów. Gwarowo: Ńeʒ́veʒ́e. PRNG notuje wariant Czyste, co jest dowolnym przetłumaczeniem zastanej nazwy niemieckiej (od Rein = czysty) przez powojennych osadników. Unikać tej ahistorycznej formy.
Pietrzyki	Pisz	1	Pietrzyken	polskie	--	Nazwa w latach 1904-45: Wiesenheim.
Pilchy	Pisz	1	Pilchen	polskie	--
Piskorzewo	Pisz	1	Piskorzewen	polskie	--	Nazwa w latach 1904-45: Königsdorf.
Pogobie Średnie	Pisz	1	Mittel Pogobien	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Mittelpogauen. Do 1999 oficjalnie: Pogubie Średnie. Dawniej też: Pogóbie, Pogubie. Do dziś można spotkać różne warianty. Po wojnie oficjalnie uchwalono tę nazwę w formie Pogubie, jednak w 1999 urzędowo zmieniono tę formę na Pogobie, używaną przez miejscową ludność. Nazwa jest pochodzenia pruskiego, ponowiona od nazwy jeziora (1595 Pogabia). Gwarowo: Pogobɣ́e Tïlne.
Pogobie Tylne	Pisz	1	Hinter Pogobien	pruskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Hirschwalde. Do 1999 oficjalnie: Pogubie Tylne. Po więcej wyjaśnień, patrz wyżej. Dawniej trzy wsi: Pogubie Przednie, Średnie i Tylne. Ta pierwsza dziś nie istnieje. Gwarowo: Pogobɣ́e Š́redne.
Rakowo Piskie	Pisz	1*	Adlig Rakowen	polskie	(Rakowo Szlacheckie)	Nazwa w latach 1938-45: Raken. Dawniej też: Grabowo, Grabowskie (XV w.). Popegeerowska osada Rakowo (bez dookreślenia), wydzielona z Rakowa Piskiego. Dookreślenie dodane po wojnie, dla odróżnienia od licznych innych wsi o nazwie Rakowo. Najpoprawniej historycznie byłoby nazywać całą wieś po prostu Rakowem (tak jak dziś zwie się jego kolonia) lub zmienić to dookreślenie na Rakowo Szlacheckie.
Rostki	Pisz	1	Rostken	polskie	--	W XV w. obocznie: Bartosze (1484 Bartuschen). Gwarowo: Rostkˊi (gen. -kuf)
Rybitwy	Pisz	1	Ribittwen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ribitten. Gwarowo: Ribźitfˊï.
Snopki	Pisz	1	Snopken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Wartendorf. Gwarowo: Snopkˊi (do Snopk, Snůpk)
Stare Guty	Pisz	1*	Gutten (bei Johannisburg)	pruskie	(Guty)	Człon Stare ahistoryczny, dodany po wojnie dla odróżnienia od innych wsi o tej samej nazwie. Por. też Nowe Guty w gm. Orzysz. Gwarowo: Gutï.
Szczechy Małe	Pisz	1	Klein Zechen	polskie	--
Szczechy Wielkie	Pisz	1	Groß Zechen	polskie	--
Szparki	Pisz	1	Sparken	polskie	--	Oboczna n. niem. Lyszöwen. Dawniej też: Lisewo.
Trzonki	Pisz	1	Trzonken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Mövenau. Gwarowo: Třȯnkˊi.
Turośl	Pisz	1	Turoscheln	słowiańskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Mittenheide.
Turowo	Pisz	1	Turowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Turau. W XV w. Turowczyki (Turoffczicken), również niem. Tomkenfeld.
Turowo Duże	Pisz	6	Rakowken	polskie	Rakówko	Nazwa w latach 1938-45: Sernau. Według ustaleń KUNM i oficjalnie do 2000 r. Rakówko. Jedynie poprawną nazwą dla tej wsi jest historyczna n. polska Rakówko. Jednak w okresie PRLu założono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne o nazwie "PGR Turowo", przez co wieś sztucznie utworzyła nazewniczą jedność z pobliskim Turowem. W 2000 r., wraz ze zmianą statusu miejscowości z osady na wieś niestety postanowiono uznać tę nową "tradycję" i nadać wsi oficjalnie nazwę Turowo Duże. Jest to pod względem historycznym całkowite nieporozumienie i ujma dla lokalnej tożsamości, dlatego należy pilnie wrócić do historycznej nazwy Rakówko. W XVI w. także Alten Christoffs (zap. 1538, pol. *Stare Krzysztofy?), Rakowskie (1539 Reckoffsky). Przez miejscowych Mazurów nazwa była wymawiana jako Rekówko (tak w Tece Toruńskiej).
Uściany Nowe	Pisz	4?	Neu Uszanny	słowiańskie?	Nowe Uszczany (?)	Nazwa w latach 1930-45: Fichtenwalde. Do 2014 odwrotny szyk nazwy: Nowe Uściany. Taki szyk był bardziej systematyczny. Patrz też niżej.
Uściany Stare	Pisz	4?	Alt Uszanny	słowiańskie?	Stare Uszczany (?)	Nazwa w latach 1905-45: Grünheide. Do 2014 odwrotny szyk nazwy: Stare Uściany. Taki szyk był bardziej systematyczny. W przedwojennej literaturze: Uszczany. Na taką formę wskazują również dane gwarowe. Wydaje się więc, że przyjęta przez KUNM postać Uściany jest "uładzeniem", próbą uniknięcia skojarzeń ze "szczaniem". Etymologia nazwy nie została co prawda przekonująco ustalona - kartoteka NMP rozważa zarówno pochodzenie od n.os. Uszczan, jak i od wyrazu uście (ujście), co mogłoby wskazywać na pierwotność formy Uściany. Niemniej, wobec ludowości formy Uszczany uważam, iż warto ją przywrócić. Gwarowo: Uš́č́anï.
Wądołek	Pisz	1	Wondollek	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: (Kolonie) Wondollen.
Wąglik	Pisz	1	Wonglik	polskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Balzershausen. Kartoteka NMP uważa tę nazwę za polską, niemniej nie wykluczałbym w pełni pochodzenia pruskiego, od dobrze znanego pruskiej toponimii rdzenia Wang- (od wangus "wyrąb").
Wiartel	Pisz	1	Wiartel	pruskie (spolonizowane)	--	Rzadziej też niem. Groß Wiartel (pol. Wiartel Duży/Wielki). Nazwa pochodzenia pruskiego, ponowiona od n. jeziora.
Wiartel Mały	Pisz	1	Klein Wiartel	pruskie (spolonizowane)	--	Patrz wyżej.
Wielki Las	Pisz	1	Wielgilasz	polskie	--	Nazwa w latach 1905-45: Tannenheim. Gwarowo: Źelgˊï Las, Jodu̯ovo (ta druga forma, jeśli nie jest źle odniesiona przez autorów NMP, stanowi prawdopodobnie tłumaczenie późnej n. niemieckiej, być może stworzone przez osadników napływowych po wojnie).
Zawady	Pisz	1	Sawadden	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ottenberge. Gwarowo: Zavadï.
Zdory	Pisz	1	Sdorren	jaćwieskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Dorren. Dawniej też: Wilkusy (niem. Wilkusche). Nazwa ta była pochodzenia pruskiego. Pochodzenie nazwy Zdory jest niepewne, prawdopodobnie jaćwieskie. Gwarowo: Zdorï, do Zdorůf.
Zdunowo	Pisz	1	Sdunowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Sadunen.
Zimna	Pisz	1	Zimna	polskie	--	Nazwa w latach 1932-45: Kaltenfließ.
Bartlewo	Ruciane-Nida	1	Bartlowo	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Barteln. Dawniej też: Bartłowo.
Borek	Ruciane-Nida	3	Ellerborn	niemieckie	--	Według ustaleń KUNM: Dudek (tak samo u Leydinga). Ostatecznie przyjęła się jednak nazwa Borek. Brak tradycji dla tej leśniczówki.
Gałkowo	Ruciane-Nida	1	Galkowen-Nikolaihorst	polskie i niemieckie	(Gałkowo-Mościska)	Nazwa w latach 1938-45: Nickelshorst. Dawniej też: Ignatowo. Wieś powstała z połączenia dwóch wsi - Gałkowa (niem. Galkowen) i Mościsk (niem. Nikolaihorst). W czasach hitlerowskich nazwę Nikolaihorst zmodyfikowano do Nickelshorst i uogólniono na całą wieś. Obecnie złączona wieś nosi nazwę Gałkowa. Gałkowo jest osadą starszą, o dłuższej historii, ale Mościska historycznie były większe. Można by złączoną osadę nazywać Gałkowo-Mościska (por. Osiniak-Piotrowo), ale obecne rozwiązanie jest z pewnością prostsze. Nazwa Gałkowa jest rdzennie polska, zaś jeśli chodzi o Mościska, to tutaj mamy dualizm nazw - niemiecką Nikolaihorst (również znaną w postaci ruskiej - Nikołajewo), nadaną na cześć cara Mikołaja (zapewne stworzoną przez miejscowych filiponów) oraz ludową, mazurską Mościska. Używana na początku XIX w. nazwa Ignatowo pochodzi od nazwiska jednego z filipońskich osadników - Ignatowa. Współcześnie nazwa Mościsk zachowała się w nazwie pobliskiej leśniczówki, obecnie położonej w sąsiednim powiecie ządzborskim (p. Mościska, pow. mrągowski, gm. Piecki). Gwarowo: Gau̯kovo, Mośćiska.
Gąsior	Ruciane-Nida	1	Gonschor	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Gonscher.
Głodowo	Ruciane-Nida	1	Glodowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Spirdingshöhe.
Iwanowo	Ruciane-Nida	1	Iwanowen	ruskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Schlößchen. Wieś połączono z sąsiednim Zameczkiem (p. niżej) i odniesiono do niej jego nazwę. Nazwa pochodzi od imienia właściciela wsi, starowiercy Iwana Lariwanowa. Nazwę można uznać za wschodniosłowiańską, lub też za twór polski, utworzony od ruskiego imienia. Po wojnie przejściowo używana też nazwa Zamek, zapewne utworzona od sąsiedniego Zameczka. Motywem pojawienia się takiej nazwy było zapewne połączenie Iwanowa i Zameczka w czasach międzywojennych.
Iznota	Ruciane-Nida	1	Isnothen	pruskie	--	1603 Isznoten, nazwa pruska, ponowiona od n. strumienia, zwanego dziś Czarną Strugą.
Kadzidłowo	Ruciane-Nida	1	Kadzidlowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Einsiedeln.
Kamień	Ruciane-Nida	1	Kamien	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Keilern.
Karwica	Ruciane-Nida	4	Kurwien	pruskie	Kurwia	Przed wojną: Kurwia lub Kurwie. Jest to nazwa pochodzenia staropruskiego (od słowa kurwas = wół), przejęta przez Mazurów. Niestety po wojnie, już na etapie ustalania nazw przez KUNM, tę tradycyjną formę zmieniono na Karwica, z przyczyn (dość oczywistego) skojarzenia z polskim wulgaryzmem. Podobny los spotkał wieś Kierwik (pierwotnie Kurwik), w pow. szczycieńskim, o tym samym pruskim źródłosłowie. I podobnie jak w tamtym przypadku uważam, że bez względu na wszystko należy przywrócić pierwotną formę Kurwia. Wiadomo z relacji, że jeszcze w XX w. w Kurwi żyli głównie polskojęzyczni Mazurzy i prawdopodobnie nigdy im nie przeszkadzała taka nazwa wsi - problem jak zwykle stworzyli obcy, przyjezdni. Co prawda, forma Karwica, którą wybrano jako oficjalną, w pewien sposób oddaje oryginał - utworzono ją od staropolskiego słowa karw, oznaczającego stary wół, co jest kognatem prus. kurwas, niemniej jest to forma nietradycyjna, łamiąca też zasadę, że nazw pruskich się nie tłumaczy. Celem tego projektu jest przywracanie oryginalnych polskich form nazw miejscowości tam, gdzie to tylko możliwe. Dawniej dwie miejscowości - Kurwia (lub Kurwia Wielka / Duża, niem. (Groß) Kurwien, po wojnie Karwica) oraz Kurwia Mała lub Dudy (niem. Klein Kurwien, Dudden, po wojnie Dudy). Dzisiaj miejscowości te stanowią jedność, granica pomiędzy nimi się praktycznie zatarła. Położona za wsią stacja kolejowa nosi nazwę Karwica Mazurska. Typowy przykład bardziej "nadgorliwego" dookreślania nazw stacji, aby się nie powtarzały.
Kokoszka	Ruciane-Nida	1	Kokoska	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kienhausen.
Końcewo	Ruciane-Nida	1~4	Konzewen	polskie	(Kończewo)	Nazwa w latach 1938-45: Warnold. Nazwa ponowiona od pobliskiego jeziora (obecnie pol. Warnołty) oraz osady Warnold, zwanej dziś Warnowo (p. niżej), położonej po drugiej stronie tegoż jeziora. Według ustaleń KUNM: Kończewo. Taka forma widnieje w praktycznie wszystkich źródłach przedwojennych. Ostatecznie jednak przyjęła się forma Końcewo, być może naznaczona gwarowym mazurzeniem. Nazwę Kończewo zachowuje się w nazwie leśniczówki (p. niżej), położonej po drugiej strony jeziora Warnołty, niedaleko osady Warnowo. Owa leśniczówka jednak nosi tę nazwę ahistorycznie. Gwarowo: Koncevo.
Kończewo	Ruciane-Nida	6	Forsthaus Warnold	pruskie?	Warnołt-Leśniczówka	Leśniczówka, przynależąca historycznie do wsi Warnold (dziś Warnowo, p. niżej), której polską nazwę na podstawie Teki Toruńskiej i hydronimicznych danych Leydinga ustaliłem jako Warnołt. Dla leśniczówki dodaję człon dookreślający Leśniczówka, wzorem formy Wejsuny-Leśniczówka (p. niżej Wejsuny). Nazwa Kończewo przylgnęła do tej leśniczówki zapewne nieporozumieniem. Źródła tego nieporozumienia należy szukać w tym, że zarówno Końcewo (p. wyżej), jak i Warnowo nosiły w okresie przedwojennym niem. nazwę Warnold. Nie udało mi się ustalić, jakie są ustalenia KUNM w przypadku tej leśniczówki (nie notuje jej nawet Leyding), ale jak to często w przypadku osad leśnych bywa, mogą się one różnić od stanu faktycznego.
Krzyże	Ruciane-Nida	1	Kreuzofen	niemieckie	--	Dawniej też: Piece, Piecki. U Leydinga również Krzyżaki, jednak nie znajduję dla tej formy potwierdzenia przedwojennego. Wszystkie polskie formy są kalką pierwszego bądź drugiego członu n. niem.
Lipnik	Ruciane-Nida	1	Lipnik	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Falkenhöhe.
Lisiczyn	Ruciane-Nida	2	Fuchswinkel	niemieckie	--	Według ustaleń KUNM: Lisek. Jak to zwykle bywa w przypadku leśniczówek, stan faktyczny minął się z oficjalnymi ustaleniami.
Ładne Pole	Ruciane-Nida	1	Schönfeld	niemieckie	--	Pierwotnie: Kanaławiszki (niem. Kanalawischken). Nazwa ponowiona od n. terenowej, bałtyckiego pochodzenia. Interpretacja słowiańska (niby "Koniołowiska") nie przemawia do mnie w ogóle. Wieś otrzymała urzędowo nazwę Schönfeld, a w mowie Mazurów utrwaliła się jej dosłowna kalka.
Majdan	Ruciane-Nida	4?	Maudannen	pruskie	Małdany (?)	Oboczna n. niem. Frauenkloster, od położonego tutaj żeńskiego klasztoru staroobrzędowców (istniejącego do dziś, choć nieczynnego). W Tece Toruńskiej ta miejscowość (określana po niem. jako Frauenkloster) nosi nazwę Małdany, co jest niewątpliwie nazwą staropruskiego pochodzenia. U Leydinga, a także współcześnie przysiółek nosi nazwę Majdan (nazwa zatwierdzona przez KUNM), co jest zniekształceniem starszej formy Małdany, zapewne pod wpływem ap. majdan (por. podobną adideację w nazwie wsi Majdany [Małe i Wielkie] w gm. Miłomłyn). Niewykluczone, że taka adideacja nazwy jest udziałem rosyjskojęzycznych starowierców (którym wschodniosłowiańskie słowo majdan, zapożyczone z tur., było dobrze znane) i odbyła się już przed wojną, jednak brak na to dowodów. Formę Małdany zna również Kohutek, dlatego tym bardziej trzymać się jej, a nie niepewnego "Majdanu". Oprócz tego, forma ta o wiele lepiej oddaje staropruskie pochodzenie tego toponimu. Teka Toruńska notuje też bliźniaczą przyklasztorną miejscowość, określoną po niem. jako Männerkloster (na mapach zwykle zaznaczana po prostu jako Kloster - klasztor), od położonego tu męskiego klasztoru staroobrzęedowego. Jej polska nazwa w Tece to Mostery (co jest ciekawą kontrakcją formy Männerkloster). Obecnie jest to południowo-zachodni przysiółek Wojnowa, położony nad jeziorem Duś, nie posiadający wydzielonej nazwy. Trudno mi powiedzieć, na ile nazwa Majdan funkcjonuje dziś w obiegu. Osada jest oficjalnie częścią Wojnowa, tutejszy klasztor nazywany jest "Klasztorem w Wojnowie", a nie w Majdanie.
Maskulińskie	Ruciane-Nida	6	Oberförsterei Kurwien	pruskie	Nadleśnictwo Kurwia	Przed 1973: Nadleśnictwo Ruciane, Nadleśnictwo Karwica. Współczesna intrygująca nazwa Maskulińskie została utworzona od nazwiska pierwszego powojennego leśniczego - Mariana Maskulińskiego. Jest to więc nazwa o charakterze pamiątkowym. Nie należy co prawda do tych "karygodnych" chrztów, gdyż nie jest to czymś dziwnym ani rzadkim, że leśniczówka (lub inna mała osada) nosi imię swojego gospodarza. Niemniej, nazwę tę utworzono dopiero w 1973 roku, długo po śmierci p. Maskulińskiego (który zginął niedługo po wojnie), a więc jest to nazwa powstała sztucznie. Ponadto, nadleśnictwo nosiło przed wojną staropruską nazwę Kurwien (którą wyjaśniam pod hasłem Karwica - p. wyżej) i uważam, że należałoby ją przywrócić. Ciekawe, czy moi przeciwnicy zarzucą mi teraz, że w miejsce męskości promuję kurewstwo?
Niedźwiedzi Róg	Ruciane-Nida	1	Bärenwinkel	niemieckie (tłum. z pol.)	--	Dawniej też: Niedźwiedzi Kąt (tylko Teka Toruńska). Według autorów NMP, pierwotna jest forma polska, a forma niem. to jej dosłowna kalka. Spotykana również forma Niedzwiedzirok w źródłach niemieckich (jako nazwa niemiecka).
Oko	Ruciane-Nida	3	Eichhorst	niemieckie	--
Onufryjewo	Ruciane-Nida	1	Onufrigowen	ruskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Rehfelde. W Tece Toruńskiej obocznie: Anufrigowo. Forma ta jest uważana za naznaczoną akaniem, które było typową cechą osiadłych tu rosyjskojęzycznych starowierców. Sama wieś wzięła swoje miano od imienia założyciela wsi - filipona Onufrego Jakowlewa.
Orłówko	Ruciane-Nida	1	Orlowko	polskie	--	Miejscowość stanowi dziś część Wygryn, prawdopodobnie jego nazwa nie funkcjonuje już w obiegu.
Osiniak	Ruciane-Nida	1	Fedorwalde	niemieckie (tłum. ze słow.?)	--	Obecnie część połączonej wsi Osiniak-Piotrowo (niem. Fedorwalde-Peterhain). Według Encyklopedii Warmii i Mazur, miejscowości połączono już w 1874 roku. Dla własnej wygody, omawiam ich nazwy oddzielnie. Dawniej też: Fedorowo (również niem. Fedorowen). Osada starowierców, nazwana pierwotnie od nazwiska gospodarza Fedorowa (Fiodorowa). Formę Fedorowo (odpowiadającą niem. Fedorwalde lub Fedorowen - wariant pierwszy, urzędowy, mógł powstać jako kalka formy używanej przez filiponów) w mowie Mazurów z czasem zastąpiła jednak nazwa Osiniak, pochodząca od nazwy terenowej. Co ciekawe, nazwa ta mogła się również odnosić do sąsiedniego Piotrowa (p. niżej) - Teka Toruńska nazywa Fedorwalde po pol. Fedorowem, a Peterhain - Osiniakiem.
Piotrowo	Ruciane-Nida	1	Peterhain	niemieckie (tłum. ze słow.?)	--	Obecnie część połączonej wsi Osiniak-Piotrowo. Teka Toruńska podaje polski ekwiwalent niem. Peterhain jako Osiniak (podczas gdy Fedorwalde, czyli współczesny Osiniak, nazywa Fedorowem). Oznacza to, że nazwy tych dwóch miejscowości potrafiły się mieszać jeszcze przed połączeniem miejscowości. Nazwa Piotrowo/Peterhain pochodzi od imienia Piotra Jakowlewa - jednego z filipońskich osadników.
Piaski	Ruciane-Nida	1	Piasken	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Rehfelde (wieś włączono do sąsiedniego Onufryjewa). Dawniej też: Jakublewo (niem. Jakublewen), nazwa starowiercza, od nazwiska Onufrego Jakowlewa (przekształcona zapewne pod wpływem pol. imienia Jakub). Gwarowo: Pš́askˊi.
Pieczysko	Ruciane-Nida	1	Pieczisko	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Waldofen.
Popielno	Ruciane-Nida	4	Popiellnen	polskie	Popielne	Nazwa w latach 1928-45: Spirding. Według oficjalnych ustaleń KUNM: Popielne (dop. -ego). Taka nazwa wynika ze wszystkich danych przedwojennych oraz zapisków gwarowych. Ostatecznie jednak przyjęła się forma Popielno, która jest wynikiem jakichś przeinaczeń. Może to niewielka zmiana, ale wydaje mi się, że warto wrócić do formy tradycyjnej, autochtonicznej. Gwarowo: Popśelne.
Pranie	Ruciane-Nida	1	Pranie	polskie	--	Nazwa w latach 1908-45: Seehorst.
Ruczaj	Ruciane-Nida	6	Forsthaus Kurwien	pruskie	Kurwia-Leśniczówka	Leśniczówka wzięła swą oryginalną nazwę od pobliskiej wsi Kurwien (pol. Kurwia), znanej dziś jako Karwica (zob. tam po więcej wyjaśnień). Obecna nazwa Ruczaj (nie wprowadzona oficjalnie) jest ahistoryczna, nawiązuje do położenia leśniczówki nad strumieniem (dziś znanym również jako Ruczaj, aczkolwiek to nazwa funkcjonująca od lat 80., wcześniej ciek ten był bezimienny).
Szeroki Bór	Ruciane-Nida	1	Breitenheide	niemieckie	--	Położona nieopodal wsi stacja kolejowa nosi nazwę Szeroki Bór Piski (nazwy stacji kolejowych często tak dookreślano [czasem wbrew nazwie miejscowości], aby się nie powtarzały). Osada o takiej samej nazwie, położona nad jez. Jegocin Mały (w gm. Pisz), jest nowym wybudowaniem - na przedwojennych mapach nie ma tam nic.
Śwignajno Małe	Ruciane-Nida	1	Klein Schwignainen	pruskie	--	Patrz niżej.
Śwignajno Wielkie	Ruciane-Nida	1	Groß Schwignainen	pruskie	--	Nazwa pruska, ponowiona od spuszczonego jeziora Śwignajno (niem. Schwignainer-See).
Ukta	Ruciane-Nida	1	(Alt) Ukta	pruskie	--	Dawniej też: Stara Ukta. Człon "Stara" często pomijano już przed wojną. Nazwa jest pochodzenia pruskiego. Gwarowo: U̯ukta.
Nowa Ukta	Ruciane-Nida	1	Neu Ukta	pruskie	--	Patrz wyżej.
Warnowo	Ruciane-Nida	4	Warnold	pruskie?	Warnołt	Wieś położona nad jeziorem Warnołty (niem. Warnold-See), którego nazwa notowana jest od XVII w. (1663 Warmult See). Nie jestem pewien, co do pochodzenia tej nazwy - w SGKP przewija się w formie Warnow, co mogłoby wskazywać na pruskie pochodzenie (i zapewne stanowi podstawę współczesnej formy Warnowo), ale brak takiej formy w innych źródłach. Z drugiej strony, Leyding podaje też oboczną nazwę Arnold dla wsi i spolszczenie Jarnołty, co mogłoby wskazywać na pochodzenie niem. (od imienia Arnold, stpol. Jarnołt). Tak czy inaczej, uchwalona przez KUNM forma Warnowo nie ma tradycji w języku polskim, a w Tece Toruńskiej wieś nosi, zarówno w niem., jak i w pol. nazwę Warnold (dop. do Warnoldu, a więc nazwa zasymilowana morfologicznie). Dodatkowo, Leyding w drugim tomie swojego słownika podaje gwarową nazwę jeziora jako Łarnółt (zapis z 1927), co chyba można by przełożyć na ogólnopolską fonetykę jako *Warnołt, *Warnółt. Taka forma zdaje się godzić zarówno dane z Teki Toruńskiej, dane Leydinga oraz współczesną postać nazwy jeziora, ponadto odpowiada wszelkim prawidłom asymilacji nazw niemieckich. Uważam, że taka forma nazwy wsi jest najbardziej adekwatna, a na pewno lepsza od uładzonego KUNMowskiego "Warnowa".
Wejsuny	Ruciane-Nida	1	(Groß) Weissuhnen	pruskie	--	Dawniej też: Wejsuny Wielkie (człon Wielkie/Groß często pomijano już przed wojną), Wejsun. Forma singularna pojawia się w Tece Toruńskiej i zapisie gwarowym, więc jest zapewne bardziej ludowa. Dawna osada Wejsuny Małe (lub Wejsun Mały, Wejsunek - niem. Klein Weissuhnen) dziś całkowicie zlała się z Wejsunami. Gwarowo: Vei̯sun (do Vei̯suna). Do wsi przynależy leśniczówka, o tej samej nazwie (Wejsuny-Leśniczówka).
Wierzba	Ruciane-Nida	1	Wiersba	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Beldahnsee.
Wojnowo	Ruciane-Nida	1	Eckertsdorf	niemieckie	--	Dawniej też: Wejnowo, Ekertowo. Wieś filipońska, nazywana przez starowierców Wojnowo (obocznie Wejnowo - oboczność niejasna, może wynika z dialektu filiponów?) na cześć miejsca pochodzenia jednego z oryginalnych osadników - Sidora Borysowa, pochodzącego ze wsi Woinowe (zapis za Gausem) w ówczesnej gubernii witebskiej (nie udało mi się zidentyfikować tej wsi). Teka Toruńska notuje również oboczną formę Ekertowo, spolszczenie nazwy niemieckiej (nadanej urzędowo). Gwarowo: Vei̯novo.
Wólka	Ruciane-Nida	1	Dietrichswalde	niemieckie	--	Dawniej też: Śwignajno (Goldbeck zapisał dla tej wsi aż trzy nazwy - Dittrichswalde, Wolcka i Schwignaino), n. przejęta od sąsiedniej wsi (p. wyżej Śwignajno Małe i Wielkie) oraz nieistniejącego już jeziora. Leyding zapisał też nie notowaną nigdzie indziej nazwę Świński Lasek, zapewne przezwiskową, być może związaną z nazwą Śwignajna. Nazwa polska ludowa, istnieje obocznie do niemieckiej co najmniej od XVIII w.
Wygryny	Ruciane-Nida	1	Wigrinnen	pruskie	--	Dawniej też: Wydryny (w Tece Toruńskiej). Gwarowo: Vidrïnï.
Wypad	Ruciane-Nida	1	Wypad	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Waldsiedeln. Przed 1938 również spotykana w niem. forma Wipath (bardziej zniemczona graficznie).
Zakątki	Ruciane-Nida	3	Gnadenfeld	niemieckie	--	Osada leśna notowana w Tece Toruńskiej, niestety bez polskiej nazwy.
Zameczek	Ruciane-Nida	1	Schlößchen	niemieckie	--	Dawniej też: Zamczyki (tylko w Tece Tor., jako forma oboczna). Według B. Czopek-Kopciuch, pierwotna jest forma niemiecka, a nazwa polska jest jej kalką. Oprócz tego, w niemieckich opracowaniach znana jest też ruska nazwa Lariwanowo, utworzoną od nazwiska Iwana Lariwanowa - od niego również pochodzi nazwa wsi Iwanowo (p. wyżej).
Zamordeje	Ruciane-Nida	1	Samordey	pruskie	--	W latach 1938-45 zmiana pisowni n. niem. na Samordei. Dawniej też: Zamordej (z Zamordeja), w Tece Toruńskiej. Przydałaby się dokumentacja i informacje etym.
Zaroślak	Ruciane-Nida	3	Niederwald	niemieckie	--
Zdrużno	Ruciane-Nida	1	Sdrusno	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Eichenborn.

Powiat ządzborski (mrągowski)

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Mrągowo	Mrągowo (miasto)	6	Sensburg	hybryda (prus. + niem.)	Ządzbork	Przed wojną: Ządzbork (rzadziej Żądzbork, Żądbork). Leyding podaje jeszcze ciekawą formę Sędzibórz, której nie znajduję nigdzie indziej. Zapewne jest to jakiś postulat powojenny, próba "większego" spolszczenia nazwy oryginalnej, nawiązujący do takich form jak Niedzbórz (dla Niborka, ob. Nidzicy) czy kolbergowski Raścibórz (czyli Rastembork, ob. Kętrzyn). Niemiecką nazwę Sensburg (wcześniej Seinszburg [1384], spolszczone Ządzbork), a dokładniej jej tajemniczy pierwszy człon, próbowano wywodzić na wiele sposobów (istnieje też dużo etymologii "legendarnych", wywodzących tę nazwę z niemieckiego). Najbardziej prawdopodobną i uznaną przez współczesną literaturę etymologią jest etymologia hydronimiczna, wywodząca tę nazwę z bałtyckiego rdzenia *Sain-, *Sein- (por. nazwę wodną Seynicz [1321], poświadczoną w okolicy), będący źródłem wielu bałtyckich hydronimów i toponimów (m.in. rzeka Sajna, jezioro Sajno koło Orzysza, czy też jaćwieskie Sejny). Mimo prawdopodobnego bałtyckiego pochodzenia oryginału oraz istnienia spolszczenia Ządzbork, po wojnie zdecydowano się przechrzcić miasto na Mrągowo, na cześć Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza (1764-1855), pochodzącego z Olsztynka duchownego ewangelickiego i językoznawcy. W ten sposób powołano do życia potworek językowy (to, że do jakiejś nazwy przywykliśmy nie oznacza, że nie jest ona "potworkiem") z niespotykanym nigdzie indziej w polskiej toponimii rdzeniem Mrąg-. Związki Mrongowiusza z Ządzborkiem są też bardzo słabe, większość życia spędził on w Gdańsku i o wiele bardziej przysłużył się Kaszubom (badając ich mowę) niż Mazurom. Gwarowo: Zůnʒbork (do Zůnʒborkˊa).
Porębiska	Mrągowo (miasto)	1	Porembischken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Vierwinden. Teren majątku dziś jest częscią Mrągowa i stanowi teren Wojskowego Ośrodka Szkoleniowo-Kondycyjnego. Najprawdopodobniej nie funkcjonuje pod nazwą Porębiska. Warto by tę nazwę przypomnieć.
Mikołajki	Mikołajki	1	Nikolaiken	polskie (z prus.?)	--	1444 Sanct Niclas, Nicolaiken; 1493 Niklasdorf alias Nikolaiken; 1508 Niclawken. Nazwa miasta nawiązuje do istnienia tutaj kościoła św. Mikołaja. Co ciekawe, stary zapis Niclawken (z 1508 r.) zdaje się mieć pruskie pochodzenie (jakby nazwa z członem -lauks), jednak ze względu na "chrześcijańskie" pochodzenie nazwy, raczej bardziej prawdopodobne, że jest to prutenizacja pierwotnej nazwy polskiej. Z drugiej strony, por. też nazwę wsi Mikołajki w gm. Młynary (p. tam), która rzeczywiście ma staropruskie pochodzenie. Gwarowo: Ńikou̯ai̯ki (do Ńikou̯ai̯k / -kuf).
Bagienko	Mikołajki	4	Heydebruch	niemieckie	Bagiendorf	Obecnie miejscowość włączona do sąsiednich Zełwąg (p. niżej), trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa jest wciąż używana. Dość osobliwy przypadek nazewniczy, bowiem miejscowa ludność przed wojną używała dla tej miejscowości ciekawej formy Bagiendorf (notowanej w Tece Toruńskiej i zapisku gwarowym). Kętrzyński co prawda zapisuje tę nazwę w bardziej niemiecko brzmiącej formie Bakendorf, ale i tak notuje tę formę jako polską (po stronie niemieckiej zapisuje urzędową formę Heydebruch). Wszystko wskazuje więc na to, że mamy tu do czynienia z ludową (być może przezwiskową) nazwą o charakterze hybrydalnym - o polskim rdzeniu i niemieckim przyrostku -dorf ("wieś"). Po wojnie formę tę "uładzono" do postaci Bagienko, co jest ruchem w pewnym sensie zrozumiałym, jednak wciąż łamie on ludową tradycję i odbiera tej nazwie wyjątkowość. Gwarowo: Baǵendůrf (autorzy NMP co prawda odnoszą ten zapis do wsi Miejska Wieś w gm. Jeziorany [p. tam], ale wydaje mi się, że jest to wynik błędu lub nieporozumienia i w rzeczywistości odnosi się do Bagienka).
Baranowo	Mikołajki	1	Barranowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hoverbeck.
Cimowo	Mikołajki	4?	Zymowo	polskie	Zimowo (?)	Nazwa w latach 1929-45: Winterau. Osobiście nie wiem, co o tej nazwie sądzić. Autorzy NMP wywodzą ją od n. os. Czyma, Cima (pierwotnie nazwa była rodzaju żeńskiego - 1785 Zimmowa). W literaturze przedwojennej (zwłaszcza u Kętrzyńskiego) nazwa ta pokutuje w formie Czymowo, zaś Teka Toruńska i dużo późniejszy Leyding podają formę pol. Zimowo. NMP uważa tę formę za wtórną, niemniej musiała ona funkcjonować w użyciu ludowym. Międzywojenny chrzest Winterau również wskazuje na to, że nazwa była popularnie kojarzona z "zimą". Dla formy Cimowo, wprowadzonej oficjalnie przez KUNM, nie znajduję żadnego potwierdzenia przedwojennego, więc wydaje się być błędna (chyba, że przemawiają za nią jakieś argumenty). Brak zapisów gwarowych dla tej wsi, ale z danych, które posiadam, jedynie forma Zimowo (jakkolwiek wtórna) zdaje się mieć potwierdzone ludowe użycie (Teka Toruńska raczej rejestrowała nazwy w formach, w jakich były używane, bez "uładzeń", które wprowadzał Kętrzyński).
Cudnochy	Mikołajki	1	Zudnochen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Siebenhöfen.
Dybowo	Mikołajki	1	Diebowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Dommelhof.
Faszcze	Mikołajki	1	Faszen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Fasten. Nazwa przeniesiona przez osadników ze wsi Faszcze na Mazowszu (obecnie w gm. Wysokie Mazowieckie). Nazwa przedstawia typową dla dawnej mazowiecczyzny zmianę fonetyczną chw -> f. Gwarowo: Fasce.
Górkło	Mikołajki	1	Gurkeln	pruskie	--	1477 Gorklen. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora. Pruskie słowo gurklē oznacza tyle co "gardło", co zapewne odnosi się do kształtu jeziora.
Grabek	Mikołajki	4	Neuhof-Grabowken	niemiecko-polskie	Nowy Dwór Grabowski	Nazwa w latach 1929-45: Neuhof-Buchenhagen. Przed wojną: Nowy Dwór Grabowski (u Chojnackiego: Nowy Dwór-Grabówka). Przyjęta przez KUNM forma Grabek, choć nawiązuje do pobliskiej Grabówki, jest sztuczna.
Grabnik	Mikołajki	1	Grabnik	polskie	--	Osada dziś włączona do Zełwąg, nie wiem na ile jej nazwa dziś funkcjonuje. Zob. też niżej Grabnik Mały.
Grabnik Mały	Mikołajki	1	Klein Grabnick	polskie	--	W użyciu również: Grabnik, bez członu "Mały". Uważam jednak, że warto ten człon zachować. Po pierwsze, tak jest bardziej historycznie, a po drugie pozwala on odróżnić tę wieś od wyżej wymienionej osady Grabnik.
Grabówka	Mikołajki	1	Grabowken	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Buchenhagen. Dawniej też: Grabówko. Postać żeńska jednak zgodna z zapisem gwarowym. Gwarowo: Grabufka.
Inulec	Mikołajki	1	Inulzen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Neufasten. 1540 Ginoltzken. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora. Obocznie w XVI w. funkcjonowała forma Neu Faschtzen (czyli "Nowe Faszcze", p. wyżej Faszcze). W okresie hitlerowskim wprowadzono formę nawiązującą do tej historycznej nazwy. W gwarze nazwa wymawiana Inułc. Leyding podaje też formę Janulec, która jednak z pewnością jest wtórna. Forma gwarowa: ʲinuu̯c.
Jora Mała	Mikołajki	1	Klein Jauer	pruskie	--	Patrz niżej.
Jora Wielka	Mikołajki	1	Groß Jauer	pruskie	--	Dawniej też: Jóra, Jawor. Forma Jóra zdaje się być zgodna z zapisami gwarowymi, które sugerują wymowę Jura. Z kolei Jawor to już fałszywa repolonizacja formy niem. Nazwa jest pochodzenia pruskiego, od nazwy jeziora Jorzec (1440 Jauer). Nazwa jest etymologicznie związana z bałtyckim słowem oznaczającym "morze" - jūra. Gwarowo: (Mau̯a, Duza) Jura.
Klon	Mikołajki	1	Klonn	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Zwergofen.
Kulinowo	Mikołajki	1	Kulinowen	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Waldesruh.
Lelek	Mikołajki	4? 6?	Julienthal	niemieckie	Lekowizna (?)	Nazwa historycznie problematyczna. W XVII w. miejscowość ta (a może raczej miejscowość leżąca niegdyś na tym samym miejscu) nosiła nazwę Lekowizna (wg Białuńskiego - Lelikowizna) - por. zapis Lekowissna z 1638. W materiałach dziewiętnastowiecznych mamy już do czynienia już z majątkiem o nazwie Julienthal, dla której Teka Toruńska podaje intrygujące odpowiedniki polskie: Urgintal lub Urgintayt, co zdaje się być dość mocno przekształconym fonetycznie spolszczeniem n. niemieckiej. Nieprzypadkowe jest zapewne też podobieństwo tych form do nazwy osady Urwitałt (p. niżej), położonej w tej samej gminie (gdzie Urwitałt to prawdopodobnie spolszczenie niemieckiego Georgenthal > *Jurgenthal, co mogło się mieszać z podobnie brzmiącym Julienthal. Ponadto, właścicielem majątku Lekowizna w 1638 r. był Jerzy Woźnicki, co mogło sprzyjać dalszym skojarzeniom). Dodatkowo, współcześnie w gwarze zanotowano dla tej miejscowości formę Urźitau̯t, co jeszcze mocniej wskazuje na fakt, że dawna nazwa tej miejscowości oraz Urwitałtu mieszały się w miejscowym użyciu. Po wojnie KUNM uchwaliła dla tej osady nazwę Lelek, która jest niemniej problematyczna. Można się w niej doszukać nawiązania do pierwotnej nazwy Le(li)kowizna, a także do wymienianej w SGKP miejscowości Leleki (niem. Lelecken) w pow. ządzborskim, o której jednak ciężko znaleźć jakiekolwiek informacje i której utożsamienie z Lelkiem/Julienthalem zdaje się wątpliwe. Dla jeszcze większego zagmatwania sytuacji, u Leydinga oboczną nazwę Leleki nosi wieś Zielony Lasek (dziś w pow. giżyckim, gm. Ryn, p. tam), położona po sąsiedzku. Od rzeczonej wsi pochodzi nazwa kanału łączącego jez. Tałtowisko z jeziorem Kotek, zwanego po niem. Grünwalder Kanal, a po polsku Lelecki Kanał (lud. 1928, Ley tom II) - dziś często niepoprawnie "Kanał Grunwaldzki". To wszystko dowodzi, że nazwa Leleki rzeczywiście funkcjonowała w toponimii tego obszaru, jednak odniesienie jej do tej osady jest ryzykowne (prędzej przynależała ona sąsiedniemu Zielonemu Laskowi). Jako że celem projektu jest wracanie do autentycznych polskich nazw wszędzie tam gdzie to możliwe, najzasadniejszy wydaje się powrót do najpierwotniejszej nazwy Lekowizna (takiej formy używa [jako historycznej] Leyding w monografii pow. mrągowskiego). Chociaż kuszą też formy z Teki Toruńskiej (jako bardziej odpowiednie dla współczesnej miejscowości), ze względu na ich mocno obce brzmienie i niepewny zapis, a także możliwość pomyłki ze wsią Urwitałt, wolałbym ich unikać. Gwarowo: Urźitau̯t (por. niżej Urwitałt). PRNG notuje też dla tej miejscowości nazwę wariantową Nowe Tałty. Ma ona zapewne związek z pobliskim jeziorem Tałtowisko, a może nawet z historyczną nazwą Urwitałt.
Lisiny	Mikołajki	4	Forsthaus Lissuhnen	pruskie	Lisunie Leśne	Leśniczówka nazwana od pobliskiej wsi Lisunie (p. niżej). Nazwa ta jest pruskiego pochodzenia, a poza tym nie widzę powodu, aby sztucznie rozróżniać nazwy tych miejscowości. Lepiej użyć typowego dookreślenia "Leśne" dla osady leśnej.
Lisunie	Mikołajki	1	Lissuhnen	pruskie	--
Lubiewo	Mikołajki	1	Lubjewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Grünbruch. Dawniej też: Lubiewko (1582 Lubiewken).
Łuknajno	Mikołajki	1	Lucknainen	pruskie	--	Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora (1555 Lucknein). Gwarowo: U̯uknai̯no.
Małoszewo	Mikołajki	6	Wiesenau	niemieckie	Wyznowo	Przed wojną substytucja n. niem. jako Wyznowo. Obecna nazwa jest chrztem KUNM.
Mateuszek	Mikołajki	1	Matheussek	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Mathießen.
Nadawki	Mikołajki	1	Nadafken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kuppenhof.
Nowe Nadawki	Mikołajki	1*	Nadafken (?)	polskie	--	Nazwa w latach 1895-1945 Vollmarstein. Osada prawdopodobnie nosiła pierwotnie nazwę ponowioną od pobliskich Nadawek (p. wyżej), w 1895 otrzymała urzędowo nazwę Vollmarstein. Po wojnie przywrócono nazwę pierwotną, z dookreśleniem "Nowe", które jest tu tak naprawdę niezbędne, aby uniknąć pomyłki z Nadawkami. Osada stanowi obecnie część Baranowa, nie wiem na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. Jeżeli wierzyć Wikipedii, potocznie używaną nazwą osady jest Kamienna, co jest najprawdopodobniej powojenną formą, utworzoną na bazie ostatniego członu urzędowej n. niem. Należałoby wyrugować tę formę.
Olszewo	Mikołajki	1	Olschewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Erlenau. Osada Grabówek wydzielona z Olszewa, bez przedwojennego odpowiednika. Jej nazwa nawiązuje do pobliskich wsi Grabówka, Grabek, Grabnik.
Prawdowo	Mikołajki	1	Prawdowen	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Wahrendorf.
Pszczółki	Mikołajki	3	Karlshorst	niemieckie	--	Brak tradycji. Założyciel tego wybudowania (założonego w 1914 r.) nazywał się Karl Pszolla (Karol Pszczoła), stąd jego powojenna polska nazwa, nadana przez KUNM (przedwojenna zaś wzięła się od jego imienia).
Nowe Sady	Mikołajki	1	Neu Schaden	polskie?	--	Patrz niżej.
Stare Sady	Mikołajki	1*	Schaden	polskie?	(Sady)	Do 2003 oficjalnie: Sady. Nazwa Stare Sady powstała w opozycji do pobliskich Nowych Sad, jednak przed wojną funkcjonowała bez dookreślenia Alt/Stare (tak również w ustaleniach KUNM i oficjalnie do 2003 r.). Wydaje mi się więc, że najlepiej byłoby się ahistorycznego dookreślenia pozbyć. Gwarowo: Sadï.
Stawek	Mikołajki	3	Schöneberg	niemieckie	--
Szymonka Mała	Mikołajki	1	Klein Schimonken	polskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinschmidtsdorf. Zob. też Szymonka (pow. giżycki, gm. Ryn).
Śmietki	Mikołajki	1	Schnittken	polskie?	--	Dawniej też: Małe Faszcze (niem. Klein Faschtzen, 1549). W Tece Toruńskiej: Śnietki. Nazwa wyraźnie miejscowa, z gwarową zmianą mˊ > ń. Według Leydinga (w monografii pow. mrągowskiego), nazwa tej wsi wywodzi się od leśnych "śmieci", czyli zarośli, na których powstała. Wersja ta jednak wydaje się być typową etymologią ludową - nazwa równie dobrze może być przetworzoną nazwą bałtycką (taka etymologia rozważana jest w kartotece NMP).
Śmietki Małe	Mikołajki	1	Klein Schnittken	polskie	--	Patrz wyżej.
Śniardwy	Mikołajki	1	(Forsthaus) Spirding	pruskie (hydronimiczne)	--	Według ustaleń KUNM: Śniardewno. W tradycji przedwojennej nazwa leśniczówki tożsama z nazwą jeziora: Śniardwy (niem. Spirding-See). KUNM ustalił po wojnie formę rozszerzoną o sufiks -no (o ile chodzi o ten sam obiekt?), zapewne w nawiązaniu do starszych spolszczeń nazwy jeziora typu Śniardewie. W potocznym użyciu jednak leśniczówkę nazywano Śniardwy (taka nazwa widnieje na mapach) i zdaje się, że taka nazwa leśniczówki funkcjonuje do dziś. Ze względu na przedwojenną tradycję, uważam ten wariant za właściwszy. Co zaś do samego pochodzenia wielkiego jeziora Śniardwy (największego jeziora na terenie RP), to jest to rzecz jasna nazwa pruska, zaświadczona po raz pierwszy w XV w. - 1450 Sperden. Jeśli chodzi o polską postać tej nazwy, to zauważamy tutaj zmianę nagłosowego Sp'- w Śm'- (por. XVIII w. niem. Smarden), a następnie (pod wpływem gwarowym) Śń-. Starsza spolszczona postać nazwy jeziora to Śniardewie (por. 1796-1802 Schnardewie), w starej literaturze funkcjonują też postaci takie jak Śniardowe, Śmiardowe. Ostatecznie przyjęła się postać Śniardwy. Razi jedynie sztuczny dopełniacz "Śniardw", ustalony w oficjalnych dokumentach. Poprawniej byłoby Śniardew, co zresztą sugeruje starsza postać Śniardewie. W dawnej literaturze spotykana również odmiana przymiotnikowa.
Tałty	Mikołajki	1	Talten	pruskie	--	Nazwa pruska, ponowiona od jeziora. W PRNG także: Stare Tałty, człon "Stare" zapewne w opozycji do osady Lelek (p. wyżej), noszącej też oboczną potoczną nazwę "Nowe Tałty". Gwarowo: Tau̯tï (do Tau̯t).
Urwitałt	Mikołajki	1	Georgenthal	niemieckie	--	Polska forma tej nazwy jest zaiste tajemnicza. Jest z pewnością przedwojenna i znana w starej literaturze, ale trudno mi jednoznacznie ustalić jej pochodzenie. Na pierwszy rzut oka, forma ta wydaje się mieć pruskie pochodzenie (drugi człon przypomina istniejące w okolicy pruskie nazwy wodne typu Tałty, Tałtowisko). Z drugiej strony, niewykluczone że jest to po prostu mocno przekształcone fonetycznie spolszczenie niemieckiego oryginału. Rdzeń Georg- mógł w mowie Mazurów ulec substytucji do Jurg- (możliwe nawet, że istniała oboczna postać niem. *Jurgenthal, to częsta oboczność) i wówczas hipotetyczna forma pol. *Jurgintal (lub podobna) mogła ulegać kolejnym przemianom fonetycznym, ostatecznie do postaci Urwitałt. Wartym odnotowania faktem jest również to, że położona nieopodal (aczkolwiek nie w bezpośrednim sąsiedztwie) osada Julienthal (obecnie Lelek, p. wyżej) nosiła historycznie bardzo podobną nazwę spolszczoną (w Tece Toruńskiej Urgintal lub Urgitayt, z kolei osady Georgenthal Teka nie notuje wcale). Może to oznaczać, że formy Julienthal i *Jurgenthal brzmiały na tyle podobnie, że w mowie potocznej (Mazurów, a może także Niemców) się mieszały. Przypadek nazewniczy godny pochylenia się, niestety nie dysponuję zadowalającą literaturą. W PRNG i na niektórych mapach obocznie: Grzegorze. Nazwa powojenna, bez uzasadnienia historycznego.
Wesołowo	Mikołajki	1	Wessolowen	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Wesselhof.
Wioska	Mikołajki	1	Neuwalde	niemieckie	--	Polska nazwa osady ludowa (gwarowo Wieska, jak przekazuje Teka Toruńska), przedwojenna, niezwiązana z niemiecką. Osada dziś uchodzi za część Prawdowa, nazwa Wioska prawdopodobnie już nie funkcjonuje, jednak warto ją przypomnieć. Forma gwarowa: Źeska.
Woźnice	Mikołajki	1	Wosnitzen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Julienhöfen.
Zełwągi	Mikołajki	1	Selbongen	pruskie	--	Dawniej też: Zewągi, Oblistowizna (to ostatnie tylko u Kętrzyńskiego). Nazwa pruska, ponowiona od jez. Zełwąg, Zełwążek (1663 Zelwong).
Bagienice	Mrągowo	1	Alt Bagnowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Althöfen. Dawniej też: Stare Bagnowo, Staka. Forma niem. (przed urzędową zmianą w czasach hitlerowskich) odzwierciedla formę pol. Bagnowo. Obocznie funkcjonowała forma Bagienice, która zyskała aprobatę KUNM po wojnie. Pod koniec XVIII w. w niemieckich źródłach pojawia się oboczna forma Staka, zapewne pruskiego pochodzenia. Sąsiednie miejscowości, które wzięły swoje miano od Bagienic/Bagnowa również noszą oboczne nazwy. W zapisach gwarowych Bagienice (niem. Alt Bagnowen) noszą nazwę Bagnowo, zaś Bagienice Małe (Klein Bagnowen) - Bagienica, jednak literatura nie poświadcza takiego stanu rzeczy - nazwy Bagnowo i Bagienice są używane zamiennie, w odniesieniu do wszystkich wsi o tej nazwie. W Tece Toruńskiej niestety żadna z miejscowości się nie pojawia. W gwarze: Bagnovo. Zob. też niżej: Bagienice Małe, Nowe Bagienice, Bagnowski Dwór, Wólka Bagnowska.
Bagienice Małe	Mrągowo	1	Klein Bagnowen	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Bruchwalde. Dawniej też: Bagnowo Małe, Stawy. Gwarowo: Baǵenica. Zob. też wyżej: Bagienice.
Nowe Bagienice	Mrągowo	1	Neu Bagnowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Borkenau. Dawniej też: Nowe Bagnowo, Kopelewo (to drugie prus. pochodzenia?). Zob. też wyżej: Bagienice.
Bagnowski Dwór	Mrągowo	2~1?	Gut Bagnowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Gut Althöfen. Niem. obocznie Bagnowerwald (o ile to ta sama miejscowość). Przyjęta po wojnie nazwa Bagnowski Dwór utrwala dawną nazwę Bagienic - Bagnowo (podobnie jak pobliska Wólka Bagnowska, p. niżej). Nazwa być może ludowa, aczkolwiek nie znajduję do niej potwierdzenia przedwojennego.
Boża Wólka	Mrągowo	1*	Bosembwolka	hybryda (prus. + pol.)	(Wólka)	Nazwa w latach 1938-45: Dreißighuben. W rozporządzeniach KUNM widnieje nazwa Bussen-Ziegelei, może oboczna. W polskich źródłach przedwojennych po prostu Wólka. Człon relacyjny od wsi Boże (p. niżej) istniał w niem., Mazurzy najwyraźniej radzili sobie bez niego. Mimo to, po wojnie ustalono nazwę tej wsi jako Boża Wólka, zapewne dla odróżnienia od wielu innych "Wólek". Niemniej, forma ta brzmi jakby odnosiła się bardziej do "Boga" (i licznych w RP miejscowości o nazwie Boża Wola, które mają odniesienie religijne) niż do wsi Boże (której nazwa ma pruskie korzenie). Przymiotnik od nazwy Boże jest kwestią sporną - wg oficjalnych dokumentów jest to bożeński (tak też u Leydinga: Bożeńska Wólka), ale jezioro położone obok wsi nosi nazwę Boskie (i jest to forma ludowa - Leyding zapisał w 1926 r. "Boskie Jezioro" i "Boski Rów"). Rozszerzenie -eń- w formie bożeński można by postrzegać jako pozostałość prus. sufiksu (por. niem. formę Bosemb, 1369 Bosym), jednak chyba bardziej prawdopodobnie, że jest to forma sztuczna. Może właśnie z powodu problemów z utworzeniem przymiotnika, nazwano Wólkę "Bożą", a nie "Boską" lub "Bożeńską"?
Boże	Mrągowo	1	(Groß) Bosemb	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Bussen. Dawniej też: Boże Wielkie. Człon dookreślający zwykle pomijano (zarówno w pol., jak i w niem.). Nazwa wsi pruska - 1369 Bosym, 1426 Bosem. Taką samą pruską nazwę nosiło pobliskie jezioro (dziś zwane Boskim) oraz las (1326 Bosin). W mowie Mazurów nazwa przejęta jako Boże, z kasacją prus. sufiksu -im/-em (obecnego w formie niemieckiej) oraz adideacją do przymiotnika boży. Według oficjalnych dokumentów, nazwa powinna się odmieniać przymiotnikowo (do Bożego), jednak w mowie Mazurów panuje odmiana rzeczownikowa (do Boża) - taką spotykamy w zapisach gwarowych oraz Tece Toruńskiej. Dyskusyjna również kwestia utworzonego od nazwy przymiotnika, omówiona wyżej przy okazji nazwy sąsiedniej wsi Boża Wólka. Gwarowo: Bozo / Buzo (do Bȯza).
Boże Małe	Mrągowo	1	Klein Bosemb	pruskie	--	Nazwa w latach 1871-1945: Waldhausen.
Brodzikowo	Mrągowo	6?	Marienhof	niemieckie	Mariewo	Brak polskiej nazwy w przedwojennej literaturze, nazwa obecna jest chrztem. Za to Leyding zaraz po wojnie notuje dla wsi spolszczenie Marynowo, a w swoim tomie o nazwach terenowych podaje nazwę pobliskiego jeziorka (zwanego dziś Jez. Czarnym lub Jez. Brodzikowo) jako Mariewskie Jezioro. Jako, że nazwa ta jest zakwalifikowana jako ludowa i opatrzona datą 1927, pozwala to twierdzić, że przedwojenną polską nazwą tej osady jest Mariewo i taką właśnie postać postuluję. Co do wymienionego powyżej jeziorka (dziś Czarnego lub Brodzikowa), to nosi on po niemiecku nazwę Marienteich lub Sisdinek See (również 1904 Syszduinek) - ta ostatnia forma z pewnością odzwierciedla jakąś spolonizowaną nazwę pruską, jednak dokładne polskie brzmienie tej formy się nie zachowała. Biolik (przytaczana w ESHP) wywodzi tę nazwę od prus. zigzda - piasek (por. niżej Zyzdrój, z tego samego rdzenia), toteż postuluję polską nazwę tego jeziorka jako *Zyzdynek.
Budziska	Mrągowo	1	Budzisken	polskie lub bałtyckie	--	Nazwa w latach 1929-45: Wachau. Dawniej też: Budziszki (na taką formę wskazuje zapis gwarowy i Teka Toruńska w formie Budziski [zmazurzonej?]). Taką postać spotyka się w potocznym użyciu do dziś. 1473 Budschischken. Zapis ten (wraz z danymi gwarowymi) może wskazywać na pierwotność formy z suf. -iszki. Byłaby to wówczas nazwa pochodzenia bałtyckiego. Autorzy NMP wywodzą jednak z polskiego. Gwarowo: Buʒ́iskˊi.
Czerniak	Mrągowo	2?	Schwarzwald	niemieckie	(Czarny Las?)	Brak tradycji. U Leydinga dokładniejsze tłumaczenie nazwy jako Czarny Las. Taką samą nazwę nosi na mapach pobliski las, od którego osada wzięła nazwę. Może warto by uczynić te nazwy konsekwentnymi?
Czerwonki	Mrągowo	1	Czerwanken	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Rotenfelde. Dawniej też: Czerwanki (pierwotne?). SGKP podaje również oboczną niem. nazwę Uszranken, albo ponowiona od pobliskiej wsi Użranki (p. niżej) albo błędnie odniesiona.
Dobroszewo	Mrągowo	6	Freynowen	polskie	Frejnowo	Nazwa w latach 1938-45: Freihof. Niem. obecznie Ober-Grabowen (być może też pol. Grabowo Górne, chociaż nie znajduję w polskich źródłach takiej formy). Polską tradycyjną formę Frejnowo zastąpiono po wojnie sztucznym chrztem "Dobroszewo". Nazwa oryginalna pochodzi od nazwiska założyciela wybudowania - Frejnego, nie było więc najmniejszego powodu, aby ją zmieniać.
Gązwa	Mrągowo	1	Gonswen	polskie (osobowe)	--	Nazwa w latach 1938-45: Gansen. Gwarowo: Gůnzva.
Głazowo	Mrągowo	1	Neu Grabowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Neugrabenhof. Pierwotnie niem. Glassowen (przed 1833 rokiem). Dawniej też: Nowe Grabowo, Nowy Grabowiec. Po wojnie powrót do najpierwotniejszej nazwy Głazowo.
Gniewkowo	Mrągowo	6	Heinrichssorge	niemieckie	Nowy Zorg	W Tece Toruńskiej: Nowy Zorg. Taką samą nazwę w tym dokumencie nosi również pobliska wieś Friedrichsberg (dziś Witomin, p. niżej). Zapewne nazwy tych miejscowości mieszały się, ale ze względu na człon Zorg (odzwierciedlający niem. Sorge), jestem skłonny twierdzić, że nazwa ta pierwotnie odnosiła się tutaj. Być może istniała jakaś niezaświadczona forma niem. *Neusorge. Oprócz tego, istniała też nazwa pol. Owczarnia - Leyding podaje ją zarówno w swoim słowniku, jak i w monografii pow. mrągowskiego (jako historyczny odpowiednik urzędowego chrztu Gniewkowo). Brak dowodów na przedwojenność tej nazwy, chociaż nie jest ona wykluczona. Osada nie stanowi dziś osobnej jednostki, uchodzi za część Gronowa. Prawdopodobnie więc również jej nazwa już nie funkcjonuje (choć widnieje na mapach Geoportalu). Uważam jednak, że warto przypomnieć jej ludową polską nazwę Nowy Zorg.
Grabowo	Mrągowo	1	Grabowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Grabenhof. Dawniej też: Grabowiec. Gwarowo: Gravovo, Grabuvˊec.
Gronowo	Mrągowo	1	Grunau	niemieckie	--	Dawniej też: Grunowo. Położona obok Gronowa osada Palestyna (zwana też Wólką) jest nowym wybudowaniem. Nie istnieje na przedwojennych mapach.
Gwiazdowo	Mrągowo	1	Sternfelde	niemieckie	--
Joachimowo	Mrągowo	1	Joachimowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Joachimshuben. Dawniej też: Jachimowo (w Tece Toruńskiej, jako forma oboczna). Nazwa wariantowa w PRNG: Bagnowa Wólka, co jest jakimś niezbyt zrozumiałym ponowieniem od n. wsi Wólka Bagnowska (p. niżej). Dawniej dwie wsi - Joachimowo Małe i Wielkie. Dzisiaj pozostała z nich tylko niewielka osada leśna.
Karwie	Mrągowo	1	Karwen	pruskie	--	Dawniej też: Karwy (w SGKP). Nazwa pochodzenia pruskiego, w spolszczonej wersji odmienia się jak rzeczownik rodzaju nijakiego (do Karwia, w Karwiu).
Kiersztanowo	Mrągowo	1	Kerstinowen	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Kersten. 1422 Kerstinau alias Schwarzenburg, 1476 Kersitten. Dawniej też: Kiersztynowo (tak w zapisku gwarowym oraz w Tece Toruńskiej [w grafii Kerśtynowo]). Nazwa wsi pruska, utworzona od pobliskiego jeziora Kiersztanowskiego (poprawniej Kiersno, niem. Kerstin-See lub Kerstinower-See, 1326 Kirsno), którego nazwa oznacza po prusku tyle, co "czarne" (kirsnan). Zatem piętnastowieczna, oboczna forma niem. Schwarzenburg jest prawdopodobnie kalką nazwy pruskiej. Na gruncie niemieckim oraz polskim ta pruska nazwa została adideowana do często powtarzającego się toponimu Kiersztanowo/Kerstenau (por. Kiersztanowo w gm. Grunwald i gm. Jeziorany), który pochodzi od germańskiego imienia Kerstan. Gwarowo: Kˊerštinovo.
Kosewo	Mrągowo	1	Kossewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Rechenberg. Dawniej też: Kosowo, pierwotnie Koszewo (1546 Koschouen), odbiorca nadania miał na nazwisko Kosz. Współczesna forma jest więc zmazurzona. Gwarowo: Kosevo.
Kosewo Górne	Mrągowo	1	Ober Kossewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Oberrechenberg. Patrz wyżej: Kosewo.
Krzesowo	Mrągowo	4	Krzossowen	polskie	Krzosowo	Nazwa w latach 1938-45: Kreuzeck. Niem. oboczne (przed 1938): Klein Grabowen (być może też pol. *Grabowo Małe lub *Grabówko). Do 2007 oficjalnie Krzosowo i tylko taką formę mogę uznać za poprawną - widnieje we wszystkich przedwojennych źródłach, a ponadto założyciel wsi nazywał się Krzosa. Formę "Krzesowo" należy tępić jako wtórną.
Krzywe	Mrągowo	1	Krummendorf	niemieckie?	--	Niem. obocznie Krzywen (germanizacja formy pol.). Dawniej też: Kromienica lub Kromienice (w powojennym potocznym użyciu także wariacja Kromnice). Wieś nazwana od pobliskiego Jeziora Krzywego (niem. Krummensee, wtórnie Krummendorfer See). Notowana od XVIII w. forma Krzywe jest tłumaczeniem pierwszego członu n. niem. Wcześniej (już w XV w.) obowiązywała forma Kromienica (lub Kromienice), dok. 1437 Crommeniczcze. Prawdopodobnie powstała poprzez substytucję fonetyczną rdzenia niem. (Krumm- > Krom-) i dodanie pol. sufiksu. Istnieje jednak też teoria, że nazwa Krummensee jest w rzeczywistości adideacją pierwotnej nazwy pruskiej (związanej z lit. krūmas "krzak"), wówczas forma Kromienica mogłaby być polonizacją pierwotnej, pruskiej nazwy jeziora.
Krzywiec	Mrągowo	5~4	Klein Krummendorf	niemieckie	Krzywe Małe	Nie znajduję tradycji dla tego folwarku, jednak wydaje mi się, że zasadne byłoby ustalenie tej nazwy konsekwentnie do nazwy Krzywe.
Kucze	Mrągowo	1	Kutzen	pruskie	--	Dawniej też: Kuc, Koniec (?). W obecnym potocznym użyciu także Kuce. Nazwa przejęta od n. jeziora Kuc (niem. Kutz See), pruskiego pochodzenia. Chojnacki i Leyding używają nazwy tożsamej z nazwą jeziora. W Tece Toruńskiej z kolei mamy trudną do odczytania formę, którą Szcześniak odczytuje jako Iloniec lub Koniec (to pierwsze chyba mało prawdopodobne). Jest to więc najpewniej nazwa ludowa, ale z racji problemów z jej odczytaniem, wolę trzymać się ("dla bezpieczeństwa") formy obecnej, notowanej w SGKP. Ewentualnie można by zastosować formę Kuc, dla konsekwencji z jeziorem.
Lasowiec	Mrągowo	3	Sternwalde	niemieckie	--	Obocznie: Leśniki. Obie formy zdają się być powojenne.
Lembruk	Mrągowo	1	Langenbrück	niemieckie	--	Gwarowo: Lėmbruk / Lembruki.
Marcinkowo	Mrągowo	1	Mertinsdorf	niemieckie	--	Niem. także Martensdorf, Marczinkowen.
Miejski Las	Mrągowo	2	Stadtwald	niemieckie	--
Mierzejewo	Mrągowo	1	Mnierczeiewen	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Mertenau. 1427 Mörszewen, 1539 Mersewen. Nazwa polska (pierwotnie może *Mierzewo?). Obocznie także funkcjonowała nazwa Neu Zcanders (1519), czyli "Nowe Sądry" (p. niżej Sądry). Gwarowo: Ńeřejevo. Forma niem. z kolei odzwierciedla gwarową wymowę zmiękczonego "m" jako "mń".
Młynowo	Mrągowo	1	Mlynowo	polskie	--	Nazwa w latach 1817-1945: Mühlenthal.
Muntowo	Mrągowo	1	Muntowen	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Muntau. 1422 Montow, 1508 Montaw. Nazwa pochodzenia pruskiego.
Nikutowo	Mrągowo	1	Nikutowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Niekuten.
Notyst Mały	Mrągowo	1	Klein Notisten	pruskie	--	Patrz niżej.
Notyst Wielki	Mrągowo	1	Groß Notisten	pruskie	--	1422 Notisten, 1437 Nothis. Nazwa pruska, przeniesiona od n. jeziora Notyst (niem. Notister See, 1427 Notist). Gwarowo: Notïst (Mau̯ï, Duzï).
Pełkowo	Mrągowo	2	Pelkshof	niemieckie (osobowe)	--
Piotrówka	Mrągowo	4	Petersberg	niemieckie	Peterbork	Przed wojną pol. Peterbork. Forma obecna jest tworem powojennych. Osada dziś uchodzi za część Muntowa (i tak jest zaznaczona na drukowanych mapach Geoportalu), więc prawdopodobnie jej nazwa dziś nie funkcjonuje w obiegu.
Polska Wieś	Mrągowo	1	Polschendorf	niemieckie	--	Nazwa w latach 1928-45: Stangenwalde. 1386 Stangiswalt, 1442 Stangenwalde, potem Polnischdorf (1459), ostatecznie nazwa przybrała formę Polschendorf (a po pol. Polska Wieś). W międzywojniu powrót do nazwy najstarszej, z powodów ideologicznych. Gwarowo: Polska Źeś.
Popowo Salęckie	Mrągowo	1*	Pffafendorf	niemieckie	(Popowo)	Dookreślenie Salęckie (od n. jeziora Salęt) dodane po wojnie, dla odróżnienia od innych wsi o nazwie Popowo.
Poręby	Mrągowo	1	Poremben	polskie	--
Probark	Mrągowo	1	Proberg	pruskie	--	Dawniej też (rzadko): Probark Wielki (niem. Groß Proberg). Dawniej istniała też osada Probark Mały - dziś nie istnieje. Nazwa wsi ponowiona od nazwy jeziora (dziś zwanego jez. Probarskim, niem. Proberg See) - 1414 Proborg. Ponieważ nazwa jeziora jest wcześnie zaświadczona, prawdopodobnie jest staropruskiego pochodzenia.
Nowy Probark	Mrągowo	1	Neu Proberg	pruskie	--	Patrz wyżej.
Ruska Wieś	Mrągowo	1	Reuschendorf	hybryda (prus. + niem.)	--	Pierwotnie: 1370 Ruskayn, Ruskain; 1376 Ruszken. Nazwa pruska ponowiona od pobliskiego jeziora, zwanego dziś wtórnie jez. Ruskowiejskim (niem. Reuschendorfer See), pierwotnie Ruskayn (1370). Nazwa zniemczona do postaci Reuschendorf (od połowy XV wieku), z niem. dostawką -dorf i adideacją do Reuss "Rusin" i na tej podstawie skalkowana w pol. jako Ruska Wieś (notowane od XVIII w.). W XV w. obocznie funckjonowała nazwa Medebaum, Meybaum (ok. 1404), również w spolszczonej formie Meybowen (*Mejbowo lub *Majbowo). Nazwa ta pochodziła od nazwiska odbiorcy nadania, Jakuba Medebauma. Gwarowo: Ruska Źeś.
Rydwągi	Mrągowo	1	Rudwangen	pruskie	--	1367 Reunewange, Rawnenwangen; 1419 Ruwewange.
Sądry	Mrągowo	1	Zondern	osobowe	--	1427 Sanderwald, Sanders. Nazwa odosobow (pierwotnie niemiecka z członem -wald), n. os. Sander można interpretować jako (niemieckie) zdrobnienie od Aleksandra lub jako n. pruską (taką interpretacje przyjmuje Białuński). Nazwa spolonizowana jako Sądry, wtórnie przejęta do języka niemieckiego z pol. (o czym świadczy -on-). Gwarowo: Sondrï (do Sondruf).
Sobięcin	Mrągowo	6	Kleinsruh	niemieckie	Nastorgaj (?)	W Tece Toruńskiej jako polską nazwę tej osady zapisano tajemniczą, trudną do odszyfrowania formę, odczytywaną przez K. Szcześniak jako Nastorgaih (opatruje jednak tę formę znakiem zapytania). Niestety, opracowanie K. Szcześniak nie zawiera żadnych fotografij rękopisów, po których można by ocenić, na ile poprawne jest to odczytanie. Niemniej, bez wątpienia mamy tu do czynienia z nazwą pochodzenia staropruskiego, nie uchwyconą nigdzie indziej. Postuluję więc "sprostowanie" tej formy do postaci "Nastorgaj" tak, aby była zgodna z polską morfofonologią. Być może ta forma jest daleka od poprawności, ale wciąż wolę nawet najbardziej nieudolną próbę spolszczenia nazwy od ahistorycznego chrztu KUNM, jakim jest "Sobięcin". Jeżeli forma zanotowana przez Szcześniak jest (mniej więcej) poprawna, to prawdopodobnie zawiera ten sam pruski rdzeń, co zaświadczona na Warmii (koło Stękin) nazwa terenowa Nosterpelk (1343). U Leydinga: Klejnowo. Proste spolszczenie n. niemieckiej (w której Klein to nazwisko), być może przedwojenne (choć brak na to dowodów). Niemniej, w obliczu istnienia dla osady potencjalnej nazwy pruskiej, forma ta jest mniej wartościowa (choć z pewnością waży więcej niż sztuczny "Sobięcin").
Stamka	Mrągowo	1	Klein Stamm	pruskie	--	Dawniej też: Stamka Mała, Sztamka. Po więcej wyjaśnień, zob. Stama (gm. Sorkwity). Gwarowo: Štamka, Mau̯a Stamkˊa. W PRNG notowany wariant Pniewo, niezgodny ani z ustaleniami urzędowymi, ani ludową tradycją, ani też bałtyckim pochodzeniem nazwy. Nie używać.
Szczerzbowo	Mrągowo	1	Scziersbowen	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: Talhausen.
Szestno	Mrągowo	1	Seehesten	pruskie	--	Dawniej też: Szesno (z gwarowym uproszczeniem grupy spółgłoskowej), błędnie Szczęsno. Zapisane przez Leydinga ludowe nazwy terenowe Siesieńska Struga i Siesieński Las (obie 1927) sugerują istnienie również gwarowej formy z zaznaczonym szadzeniem (może *Sieśno?). 1357 Sestin; 1400 Seysten, Systen. Nazwa pruska, wieś należy do najstarszych w okolicy. Gwarowo: Šėsno.
Śniadowo	Mrągowo	4	Schniodowen	polskie	Śniodowo	Nazwa w latach 1938-45: Schniedau. Do 2007 oficjalnie: Śniodowo i tylko taka forma ma oparcie w źródłach przedwojennych. Obecna forma jest wynikiem powojennych przekształceń i chyba należy ją tępić jako błędną. W źródłach internetowych można też spotkać postać "Żniadowo" - jeżeli autentycznie funkcjonuje, to również powinna być tępiona. Pierwotnie: Śmiodowo (1818 Smiodowen. Śm- -> Śń- pod wpływem gwarowym). Niemniej, potrzebne informacje etymologiczne.
Troszczykowo	Mrągowo	1	Troszigsberg	hybryda (pol. + niem.)	--	Nazwa w latach 1936-45: Trotzigsberg.
Tymnikowo	Mrągowo	1	Timnikswalde	hybryda (pol. + niem.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Ratswalde.
Użranki	Mrągowo	4	Uszranken	pruskie	Usranki	Nazwa w latach 1881-1945: Königshöhe. Nazwę tę ponowiono od położonego nieopodal wsi wzniesienia, zwanego po niem. Königshöhe (pol. Patryja [ludowe, 1928] lub Królewska Góra [urzędowo]). Przed wojną: Usranki. Po wojnie KUNM zmodyfikowała tę formę do postaci Użranki, co prawdopodobnie było próbą bliższego nawiązania do bałtyckiego oryginału (restytucja bałt. prefiksu už-, odpowiadającemu pol. w(e)z-), niemniej nie jest to forma tradycyjna. Dodatkowym motywem uchwalenia takiej formy mogło być uniknięcie skojarzeń ze "sraniem" (por. Uścianek, Uściany). Tak czy inaczej, lepiej powrócić do formy tradycyjnej, przedwojennej. U Leydinga obocznie też: Klimczykowo. Jest to nawiązanie do nazwiska pierwszych właścicieli wsi - Wawrzyńca i Mikołaja Klimczyków. Nie wiem jednak, czy taka forma funkcjonowała naprawdę (brak na to dowodu), czy to tylko postulat powojenny. Gwarowo: Ušrankˊi.
Wierzbowo	Mrągowo	1	Wiersbau	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Lockwinnen. Gwarowo: Źeřbovo.
Witomin	Mrągowo	6	Friedrichsberg	niemieckie	Frydrychowo	Przed wojną: Frydrychowo, Nowy Zorg. Ta druga, z pewnością ludowa forma pojawia się wyłącznie w Tece Toruńskiej i odnosi się do dwóch różnych osad - Friedrichsberg (czyli obecny Witomin) Heinrichssorge (ob. Gniewkowo, p. wyżej). Uznałem, że najlepiej będzie nazwę Nowy Zorg zastosować dla Gniewkowa (podejrzewam, że ta nazwa pierwotnie odnosiła się właśnie do tej miejscowości, ze względu na niem. -sorge i dopiero później została przeniesiona na Witomin), a dla obecnego Witomina - dobrze znaną przedwojennej literaturze formę Frydrychowo (tak też u Leydinga). Obecna nazwa Witomin jest oczywiście sztucznym chrztem KUNM.
Wola Muntowska	Mrągowo	1	Muntowenwolla	polskie (relacyjne)	--	Nazwa w latach 1938-45: Muntau-Abbau.
Wólka Bagnowska	Mrągowo	1	Bagnowenwolka	polskie (relacyjne)	--	Nazwa w latach 1929-45: Tiefendorf. Dawniej też: Piardowo (niem. Piardowen). Nazwa relacyjna do nazwy Bagienice, formą nawiązująca do dawnej nazwy tej wsi - Bagnowo. Po więcej wyjaśnień, zob. wyżej Bagienice.
Wólka Baranowska	Mrągowo	3	Bieberstein	niemieckie	--	Brak polskiej tradycji. Wg opisów historycznych, folwark założył właściciel Baranowa (o nazwisku Bieberstein), co uzasadnia nazwę obecną (nadaną komisyjnie).
Wymysły	Mrągowo	1	Wymisly	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Katzenbuckel.
Wyszembork	Mrągowo	1	Weißenburg	niemieckie	--	Gwarowo: Vïsembork.
Zalec	Mrągowo	1	Salza	pruskie	--	Nazwa ponowiona od jeziora (dok. 1541 Saltza, 1576 Saltz), uważana za pruską.
Zawada	Mrągowo	1	Sawadden	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Balz. Dawniej też: Zawady Gwarowo: Zavadï, Zavada.
Babięta	Piecki	1	Babienten	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Babenten. Adideowana nazwa pruska, pochodząca od przepływającej przez wieś rzeki, zwanej dziś Babięcką Strugą (1388 Babbantinen Flis, 1595 Babent). Gwarowo: Babźenta.
Bieńki	Piecki	1	Bienken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Bönigken.
Bobrówko	Piecki	1	Bubrowko	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Biebern.
Brejdyny	Piecki	1	Brödinen	pruskie	--	1419 Preden, 1449-51 Bredyn. Gwarowo: Bredini, Brei̯dini.
Chostka	Piecki	1	Chostka	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Walddorf. Według NMP nazwa polska, od ap. chostka, chwostka "skrzyp". Nazwa wariantowa w PRNG: Choszczka. Formę tę zna też Leyding, dane jednak wskazują dość jednoznacznie na postać Chostka, więc obstawałbym przy niej.
Cierzpięty	Piecki	1	Czierspienten	polskie	--	Nazwa w latach 1906-45: Zollernhöhe. W XVI w. obocznie niem. Tirtel (wg NMP nazwa niemiecka, odosobowa).
Czaszkowo	Piecki	4	Zatzkowen	polskie	Czaczkowo	Nazwa w latach 1938-45: Eisenack. W źródłach przedwojennych: Czaczkowo. W Tece Toruńskiej mamy formę "Zatzkowo", która z pewnością odzwierciedla zmazurzoną wymowę Cackowo. Wszystko to zdaje się potwierdzać, że poprawną formą jest Czaczkowo (również autorzy NMP uważają, że nazwa ta wywodzi się od n. os. Czaczek, Czaczko). U Leydinga również znajdziemy Czaczkowo, co jednak w erracie poprawia już na Czaszkowo al. Cackowo. Nie wiem, co było przyczyną takiej zmiany zdania, ale KUNM zastosowała się do niej i ostatecznie zatwierdziła formę Czaszkowo. Tak czy inaczej, uważam że należy ją naprostować na tradycyjną, etymologicznie poprawną formę Czaczkowo.
Dłużec	Piecki	1	Langendorf	niemieckie (tłum. z pol.)	--	Dawniej też: Dłużcze, Dłuziec, Dłuwiec (to ostatnie to zapewne hiperpoprawne wobec mazurskiej zmiany v' > ź) Forma polska zaświadczona wcześniej - 1554 Dlusinitz. Nazwa niem. Langendorf (notowana od końca XVIII w.) jest więc kalką z polskiego. Nazwa pochodzi od pobliskiego jeziora Dłużec (1555 Dlusitz, od połowy XVII w. niem. Langen See, ostatecznie Langendorfer See).
Dobry Lasek	Piecki	1	Guttenwalde	niemieckie (osobowe)	--	Dawniej też: Dobre Laski (XVI w.) Nazwa niem. pochodzi od nazwiska odbiorcy nadania, Jana Guta. Polska kalka tej nazwy jest więc oparta na adideacji.
Gajne	Piecki	1	Gaynen	polskie?	--	Dawniej też: Gajno (na tę formę wskazuje Teka Toruńska i zapis gwarowy, więc wydaje się być bardziej ludowa). Według NMP nazwa polska, od ap. gaj. Nie wykluczałbym jednak w pełni pruskiego pochodzenia, zwłaszcza że wieś powstała nad jeziorem o tej samej nazwie (a większość hydronimów w regionie jest pruska). Gwarowo: Gai̯no.
Gant	Piecki	1	Ganthen	pruskie?	--
Głogno	Piecki	1	Glognau	słowiańskie	--	Gwarowo: Gu̯ugno.
Goleń	Piecki	1	Gollingen	pruskie	--	Dawniej też: Golenie. Nazwa pruskiego pochodzenia (1570 Gellingen). Gwarowo: Golˊiń, do Golˊini. Współczesne mapy podają w nawiasie oboczną nazwę Golanka (postać taka również widnieje w PRNG jako wariant). Należy ją tępić jako niepoprawną.
Jakubowo	Piecki	1	Jakobsdorf	niemieckie	--
Nowe Kiełbonki	Piecki	1	Neu Kelbonken	słowiańskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Neukelbunken. Patrz niżej.
Stare Kiełbonki	Piecki	1	Alt Kelbonken	słowiańskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Altkelbunken. Dawniej też: Kiełbon(e)k (u Giersza, w grafii "Kelbonk"), Kiełbonka (tylko Leyding). Według NMP nazwa rdzennie polska, od n. os. Kiełbonek. Nie wykluczałbym jednak w pełni pruskiego pochodzenia. Gwarowo: Kelbuŋk (Novï, Starï).
Kołowin	Piecki	1	Kollogienen (I)	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kalgienen. Nazwa leśniczówki ponowiona od pruskiej n. jeziora Kołowin. W gwarze mazurskiej nazwa wymawiana Kołojin. Brak dokładnego zapisu gwarowego, ale na taką formę wskazuje Teka Toruńska oraz dane terenowe Leydinga. Zob. też niżej Kołowinek, Kosowiec. Leśniczówki Kołowin i Kosowiec nosiły przed 1926 taką samą n. niem.
Kołowinek	Piecki	5	Forsthaus Guttenwalde	niemieckie (osobowe)	Dobry Las	W niem. leśniczówka nazwana od pobliskiego Dobrego Lasku (p. wyżej). Mimo to, po wojnie postanowiono jej nadać nazwę Kołowinek (zapewne z powodu położenia nad jeziorem o tej nazwie), a leśniczówkę o tradycyjnej nazwie Kołowinek (niem. Kollogienen II, od 1926 Modersohn) nadano zupełnie nową nazwę Kosowiec. Leyding obie te leśniczówki nazywa Kołowinek (nic nie wskazuje jednak na to, by za takim przekazem stała jakaś tradycja). Decyzja KUNM jest tutaj zaiste dziwna, może jest wynikiem jakiejś pomyłki. To leśniczówce Kosowiec bardziej należy się nazwa Kołowinek, a jeśli chodzi o nazwę dawnej Forsthaus Guttenwalde, proponuję wprowadzenie notowanej na jednej z map Geoportalu nazwę Dobry Las, jako nawiązującej do pierwotnej nazwy leśniczówki. Mapy notują również nazwę Dębie.
Kosowiec	Piecki	6	Kollogienen (II)	pruskie	Kołowinek	Nazwa w latach 1926-45: Modersohn. Przed wojną pol. Kołowinek. Po wojnie, z niewiadomych przyczyn nadano tę nazwę innej leśniczówce - opisanej wyżej (może motywem zmiany było położenie tej leśniczówki nad jez. Kołowinek), a dawną leśniczówkę Kołowinek przechrzcić na "Kosowiec". Uważam, że warto ten fakt naprostować i nadać tej leśniczówce nazwę historycznie należną. Przed urzędową zmianą nazwy na Modersohn w 1926 roku, leśniczówka ta nosiła tę samą niem. nazwę co Kołowin (p. wyżej), co dookreślano cyframi I, II. Niemniej, taki stan rzeczy musiał być źródłem pomyłek.
Krawno	Piecki	1	Krawno	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Kaddig. Dawniej też: Krawienko. Nazwa ponowiona od j. Krawno (1387 Kroven, Krowum), pruskiego pochodzenia.
Krutyń	Piecki	1	Kruttinnen	pruskie	--	Nazwa niem. również często spotykana w grafii Crutinnen (zwłaszcza w starszych źródłach). Dawniej też: Krutynia. Nazwa pochodząca od n. rz. Krutynia (niem. Kruttinna), pruskiego pochodzenia. Współczesna n. wsi jest w stosunku do nazwy rzeki zmaskulinizowana, ale Teka Toruńska notuje n. wsi jako femininum, tożsame z nazwą rzeki. Gwarowo: Krutna.
Krutyński Piecek	Piecki	1	Kruttinnerofen	hybryda (prus. + niem.)	--	Pierwotnie niem. Cruttinner Theerofen. Dawniej też: Piecek (Giersz), Ratajowa Wola. W okresie hitlerowskim do wsi przyłączono małą osadę Ratajowa Wola (niem. Ratteywolla, Ratajwolla), stąd Chojnacki podaje nazwę Ratajowa Wola jako pol. odpowiednik Kruttinnerofen. Nie jest to do końca poprawne utożsamienie - Ratajowa Wola to tylko mała część połączonej wsi, zresztą nieco oddalonej od Krutyńskiego Piecka. Leyding notuje dla Ratajowej Woli oboczną nazwę Rora (niem. Rohra), zapewne pruskiego pochodzenia, ale u Kętrzyńskiego są to dwie różne miejscowości. Zabudowania Ratajowej Woli dziś już nie istnieją.
Krzywy Róg	Piecki	1	Krummenort	niemieckie	--	Niem. obocznie Krzywirock (zniemczony zapis n. polskiej [będącej kalką n. niem.]). Dawniej też: Lega. Nazwa ta funkcjonowała w XVI w. i pochodzi od nazwiska jednego z pierwotnych właścicieli wsi - Mikołaja Legi. Gwarowo: Křive (NMP odnosi tutaj, ale może chodzi w rzeczywistości o wieś Krzywe w gm. Mrągowo?).
Lipowo	Piecki	1	Lindendorf	niemieckie	--	Dawniej też: Lipnowo, Majc. Druga nazwa (pojawiająca się w Tece Toruńskiej i zapisie gwarowym, ponowiona od n. jeziora Majcz, z mazurzeniem). Gwarowo: Mȧi̯c.
Ławny Lasek	Piecki	1	Lawnilassek	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Zieglershuben, również notowane jako Altkelbunken-Abbau. Dawniej też: Lasek (obocznie w Tece Toruńskiej).
Łętowo	Piecki	4	Lentag	niemieckie?	Łętak	Niem. obocznie Neu Zatzkowen (taką nazwę notuje Teka Toruńska przy formie pol. Łentak), ponowiona od sąsiedniej wsi Czaszkowo (p. wyżej). Być może istniała forma pol. Nowe Czaczkowo, ale nie znajduję na to dowodów. Tradycyjnie: Łętak, Łentak (również współcześnie potocznie: Lentak). Współczesna forma jest uchwalona przez KUNM, mimo pewnego nawiązania dźwiękowego do oryginału, jest sztuczna. Przydałyby się informacje etymologiczne, co do pochodzenia n. niem. (może od nazwiska?)
Machary	Piecki	1	Macharren	polskie (osobowe)	--	Dawniej też: Machara (Teka). Gwarowo: Max́arï.
Młyniska	Piecki	1	Mlinisken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Meiler.
Mojtyny	Piecki	1	Moythienen	pruskie	--	Dawniej też: Mojtyn. 1400 Maudinen (tu?); 1422 Moten, Montingen. Nazwa pruska, ponowiona od jez. Mojtyny (1388 Motyn). Gwarowo: Moi̯tïnï.
Mostek	Piecki	4	Kleinbrück	niemieckie	Mały Most	Przed wojną: Mały Mostek, Mały Most. Po wojnie przyjęto tę nazwę po prostu jako Mostek, co jest poniekąd zrozumiałe ("Mały Mostek" brzmi jak masło maślane, a poza tym nie ma w okolicy miejscowości o nazwie "Duży/Wielki Most(ek)", jest jedynie Nowy Most [p. niżej], ale nie w bezpośrednim sąsiedztwie), jednak mimo wszystko wolę się trzymać form autentycznie przedwojennych. Formę Mały Most notuje Teka Toruńska, więc uważam ją za bardziej ludową.
Mościska	Piecki	1	Forsthaus Nikolaihorst	niemieckie (odosobowe)	--	Nazwa w latach 1938-45: Forsthaus Nickelshorst. Leśniczówka wzięła swoją nazwę od sąsiedniej wsi Mościska, która dzisiaj stanowi część Gałkowa (w gm. Ruciane-Nida), bez wydzielonej nazwy. Po więcej wyjaśnień co do jej nazwy, zob. Gałkowo (pow. piski, gm. Ruciane-Nida). Wieś ta była osadą Filiponów (starowierców z Rosji).
Nawiady	Piecki	1	Aweiden	pruskie	--	Niem. obocznie Weiden. 1397 Aweiden, 1422 Aweyden. Nazwa pruska. Oboczna forma Weiden notowana od XV w. (1484, ok. 1500 Weyden), wynika być może z adideacji do niem. Weide "pastwisko". W formie spolszczonej warto odnotować nagłosowe N-, zapewne wynikające z absorpcji przyimka "na". Gwarowo: Naźadï (do Naźat).
Nowy Most	Piecki	1	Neubrück	niemieckie	--
Nowy Zyzdrój	Piecki	1	Neu Sysdroy	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Neusixdroi. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora i strugi Zyzdrój (1387 Syxdryne, Syxdrin; ok. 1400 Seghesdrien). Prawdopodobnie dawniej istniała też wieś Zyzdrój Stary, ale dziś na próżno jej szukać. Od tego samego hydronimu nazwę wzięły też Zyzdrojowa Wola i Zyzdrojowy Piecek (p. niżej).
Ostrów Pieckowski	Piecki	1*	Peitschendorfswerder	niemieckie	(Pieckowski Ostrów)	W źródłach przedwojennych raczej odwrotny szyk - Pieckowski Ostrów. W Tece Toruńskiej z kolei: Pieckowska Żuława. Dawniej też: Ostrowy (wg Leydinga w monografii Mrągowa, wieś ta istniała pod tą nazwą już w 1618 r.). Również Leyding podaje dla tej wsi intrygującą nazwę Sadowszczyzna, niespotykaną nigdzie indziej. W PRNG wariant: Werder. Zapewne skrócenie oficjalnej nazwy niemieckiej, przechowane w mowie starszych mieszkańców.
Piecki	Piecki	1	Peitschendorf	niemieckie (osobowe)	--	1401 Petzendorf. Odbiorca nadania nazywał się Petze, co Kętrzyński tłumaczy jako Piecio, Piecek (zdrobnienie od Piotra). W mowie Mazurów nazwa przyjęła się w formie Piecki. Dziś to największa wieś na Mazurach. Przysiółek Jeleń na przedwojennych mapach widnieje jako część Piecek (zu Peitschendorf), bez osobnej nazwy. Według Leydinga (w monografii pow. mrągowskiego), przysiółek ten wziął swą nazwę od nazwiska jednego z właścicieli gospodarstw dworskich w Pieckach. Bardzo możliwe więc, że funkcjonowała nieoficjalnie wśród miejscowej ludności już przed wojną.
Piersławek	Piecki	1	Kleinort	niemieckie	--	Nazwa pol. Piersławek ludowa, istniała obocznie do (niezwiązanej) n. niem. Jest to nazwa raczej słowiańskiego pochodzenia, choć niewykluczałbym też pierwotnej n. pruskiej z członem -lauks.
Prusinowo	Piecki	1	Pruschinowen	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Preußental.
Rosocha	Piecki	1	Jägerswalde	niemieckie	--	Polska nazwa Rosocha ludowa, istniała obocznie do niemieckiej. W Tece Toruńskiej jako pluralis - Roszochy. Gwarowo: Rozoxi.
Rostek	Piecki	1	Rostek	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Steinbruch
Rutkowo	Piecki	1	Schön Ruttkowen	pruskie (spolonizowane)?	--	Nazwa w latach 1938-45: Schönrauten. Dawniej też: Rutkowo Piękne Teka Toruńska podaje (oboczną) n. niem. jako Schön Rutkainen - z wyraźnie pruskim przyrostkiem. Może to świadczyć o pruskim pochodzeniu tej nazwy, aczkolwiek możliwe też, że to prutenizacja polskiej nazwy Rutkowo.
Strzałowo	Piecki	4?	Pfeilswalde	niemieckie	Pilnik	Według ustaleń KUNM: Pilnik. Nadleśnictwo założono w 1870 r. i nazwano na cześć niemieckiego uczonego i leśnika Wilhelma Pfeila (nie związanego z Prusami Wschodnimi). Brak dla tej osady polskiej nazwy w przedwojennych opracowaniach, jednak Leyding w drugim tomie swojego opracowania (dotyczącym nazw terenowych) notuje nazwę Pilnickie Lasy, zapisaną już w 1927 roku, podczas gdy oboczna nazwa tego samego obiektu, Strzałowskie Lasy, opatrzona jest datą 1945. Oznaczałoby to, że nazwa Pilnik (wynikająca chyba z fonetycznego spolszczenia rdzenia nazwy niem.: Pfeil- > Pil-) funkcjonowała już w czasach międzywojennych, podczas gdy nazwa Strzałowo (kalka znaczeniowa, oparta na niem. Pfeil "strzała") upowszechniła się zaraz po wojnie, najpewniej za sprawą ludności napływowej. Z dwóch współistniejących wariantów, nazwa Pilnik otrzymała aprobatę KUNM, ale w potocznym użyciu ustaliła się jednak forma Strzałowo. Z powodu prawdopodobnego przedwojennego, ludowego pochodzenia pierwszej nazwy, postuluję jej przywrócenie.
Szklarnia	Piecki	1	Glashütte	niemieckie	--
Świnie Oko	Piecki	1	Schwienieoko	polskie	--	Nazwa w latach 1840-1945: Eichelswalde. Miejscowość uchodzi dziś za część Lipowa (wyraźnie oddaloną), jej nazwa dziś nie funkcjonuje. Z dawnej wsi zostało tylko parę budynków.
Wólka Prusinowska	Piecki	4	Pruschinowenwolka	polskie	Prusinowa Wólka	Nazwa w latach 1929-45: Preußenort. Przed wojną: Prusinowa Wólka, a nie "Prusinowska". Może to niewielka zmiana, ale warto się trzymać form ludowych. U Goldbecka (1785 r.) obocznie: Czerawolla SGKP też zna tę formę (jako Czerawola). Wg autorów NMP, jest to zniekształcona (skrócona) *Czerowa Wola, od n.os. Czer, Czyr.
Zakręt	Piecki	1	Sakrent	polskie	--
Zgon	Piecki	1	Sgonn	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hirschen. Gwarowo: Zgȯn (do Zgȯnu).
Zielony Lasek	Piecki	1?	Grünheide	niemieckie	--	U Kohutka: Zielony Lasek al. Zielonybór. Brak u przedwojennych, ale u Leydinga: Papiernia, co w monografii Mrągowa i okolic Leyding wspomina jako nazwę starszą. Może więc przedwojenne? Rzeczywiście, w tej wsi znajdowała się niegdyś papiernia.
Zyzdrojowa Wola	Piecki	1	Sysdroywolla	hybryda (prus. + pol.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Kranzhausen. Dawniej też: Zyzdrój-Wola (por. zapis gwarowy), Zyzdrój-Wólka, Wólka (dwa ostatnie w Tece Toruńskiej). Nazwa utworzona od jeziora Zyzdrój, po więcej wyjaśnień patrz wyżej Nowy Zyzdrój. Gwarowo: Zïzdroi̯ Vola.
Zyzdrojowy Piecek	Piecki	1	Sysdroyofen	hybryda (prus. + niem.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Sixdroi. Dawniej też: Zyzdrój-Piecek, Piecek (Teka Toruńska) Gwarowo: Pśecek / Zïzdroi̯ Pśeck Po więcej wyjaśnień, zob. wyżej Nowy Zyzdrój.
Żabieniec	Piecki	1	Probergswerder	hybryda (prus. + niem.)	--	W przedwojennych materiałach: Probarski Ostrów. W monografii powiatu mrągowskiego podana jest informacja, że Żabieniec istniał już w 1618 r. wraz z zapisem źródłowym Szabiniec z tego roku. Jako, że autorem tej części rzeczonej monografii jest Gustaw Leyding, uważam tę informację za wiarygodną i nie widzę powodu, by zmieniać obecną nazwę tego przysiółka. Niemniej, kontekst tej wzmianki mógłby być bardzo pomocny.
Bałowo	Sorkwity	6	Bothau	pruskie	Botowo	Według ustaleń KUNM i przed wojną: Botowo. Jest to oryginalna, pruska nazwa tej miejscowości. Dlaczego więc obecnie nazywa się ona "Bałowo" - trudno mi stwierdzić. Nie udało mi się dotrzeć do żadnej urzędowej zmiany w okresie powojennym. Prawdopodobnie nazwa ta urosła jakimś nieporozumieniem i należy ją w trybie pilnym zmienić. 1449-51 Bothen. Nazwa pruskiego pochodzenia. Gwarowo: Butovo.
Borowe	Sorkwity	1~4	Borowen	polskie	(Borowo)	Nazwa w latach 1938-45: Prausken. Przed wojną: Borowo. Taka forma wynika ze wszystkich przedwojennych źródeł. Taką formę mamy też w zapisie gwarowym, jednak odmienianą jak przymiotnik, co mogłoby dawać uzasadnienie formie obecnej. Z drugiej strony, w Tece Toruńskiej Borowo odmienia się rzeczownikowo. Większość źródeł przemawia za sufiksem -owo, więc może można by to naprostować? Gwarowo: Borovo (do Borovˊigo).
Borowski Las	Sorkwity	2	Borower Waldkolonie	niemieckie (relacyjne)	--	Nazwa w latach 1938-45: Prauskenwalde.
Burszewo	Sorkwity	1	Burschewen	polskie (osobowe)	--	Pierwotnie: Falkenhain (1426 Valkenhayne). Ta niemiecka nazwa szybko zanikła. Nazwa w latach 1938-45: Prusshöfen. Gwarowo: Burzevo.
Choszczewo	Sorkwity	1	Choszewen	polskie	--	Dawniej też: Kościewo (Barczewski). Nazwa w latach 1936-45: Hohensee. Gwarowo: Koscevo.
Mały Gieląd	Sorkwity	1	Klein Gehland	pruskie	--	Dawniej też: Jeląd Mały, Małe Gielądy, Gielądek (to ostatnie u Leydinga) Po więcej wyjaśnień, p. poniżej Stary Gieląd.
Stary Gieląd	Sorkwity	1	Alt Gehland	pruskie	--	Dawniej też: Jeląd (Teka Toruńska). Miejscowość Nowy Gieląd dziś stanowi integralną część Starego Gielądu, granica pomiędzy dawnymi wsiami zatarła się, co czyni dookreślenie "Stary" nieco redundantnym. Nazwa pruska, ponowiona od pobliskiego jeziora Gielądzkiego (1379 Galanten, 1391 Gellant). Gwarowo: Gėlont.
Gizewo	Sorkwity	1	Giesewen	polskie	--	Nawa w latach 1938-45: Giesenau. Pierwotnie: Giżewo, odbiorca nadania nazywał się Giża. Obecna forma jest więc rezultatem mazurzenia. Gwarowo: Giźevo.
Głodowo	Sorkwity	1	Glodowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hermannsruh. Dawniej też: Wilamowo (niem. Willamowen), n. przejęta od pobliskiej osady Wilamowo (niem. Köllmisch Alt Glodowen), dziś będącej częścią wsi Maradzki Chojniak (p. niżej). Por. też niżej Wilamówko. Gwarowo: Gu̯odovo.
Janiszewo	Sorkwity	4	Johannisthal	niemieckie	Janistal	Przed wojną: Janistal, tak u Barczewskiego (i bez wątpienia chodzi mu o tę wieś, nie Janowo vel. Janistal w gm. Szczytno). Dzisiejsza forma, mimo nawiązania znaczeniowego do oryginału, jest sztuczna.
Janowo	Sorkwity	1	Janowen	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Heinrichsdorf.
Jełmuń	Sorkwity	1	Allmoyen	pruskie	--	Dawniej też: Jełomie, Jełmonie, Ilmonie, Jemuń. Współcześnie w gwarze: Jemioły (co jest formą późną, adideowaną). 1379 Galemen al. Allmoyen. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Jełmuń (1369 Calmoy, 1400 Almoy). W spolszczonej wersji tego toponimu obserwujemy bardzo duże wahania fonetyczne i morfologiczne. Na formę obecną wskazuje Teka Toruńska oraz zapis Jelmon z 1775. Gwarowo: Jeḿou̯i.
Jędrychowo	Sorkwity	1	Heinrichshöfen	niemieckie	--	Dawniej też: Łapinóżka (1620 Lapinuschka), Wólka (1618 Wolken). Nazwa Łapinóżka jest ludową nazwą jeziora Lampasz (niem. Lampasch-See) i prawdopodobnie wynikła z adideacji wcześniejszej nazwy pruskiej (1388 Lappaschken, Lapask). Gwarowo: Jendrïxovo. W użyciu potocznym również funkcjonuje wyżej wymieniona historyczna n. Łapinóżka.
Karczewiec	Sorkwity	3	Neusorge	niemieckie	--	Brak tradycji, folwark powstał około 1900 roku. U Leydinga: Duży Folwark.
Kozarek Mały	Sorkwity	1	Klein Kosarken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Zweilinden. Nazwa w latach 1930-38: Lindenhof. Po więcej wyjaśnień, p. niżej Kozarek Wielki.
Kozarek Wielki	Sorkwity	1	Groß Kosarken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Köhlersgut. Dawniej też: Koszarek, Koszarki Kozarki, Koziarki. Duże wahania fonetyczne, trudno sprawdzić, która z form jest pierwotna. Dawniej dwa majątki: Groß Kosarken-Dönhoffstädt (1938-45: Köhlersgut) i Groß Kosarken-Wehlack (1938-45: Köhlershof). Dookreślenia zapewne od nazwisk (lub może miejsc pochodzenia?) właścicieli. Majątek z dookreśleniem Wehlack otrzymał po wojnie nazwę Kozarek Średni, ale dziś na próżno szukać takiej miejscowości na mapie. Gwarowo: Kozark, Kozarkˊi.
Kozłowo	Sorkwity	1	Koslau	polskie	--	1437 Kozelaw. Nazwa uważana za przeniesioną z Ziemi Radomskiej wg autorów NMP.
Lesiny	Sorkwity	1~4?	Leschienen	polskie	(Lesin?)	Przed wojną: Lesin (Teka Toruńska) lub Lesinowo (Kętrzyński, SGKP, Chojnacki). Dla formy Lesiny nie znalazłem żadnego przedwojennego uzasadnienia (najwcześniej podaje ją Leyding), chociaż w pewien sposób wynika ona z formy niemieckiej. Być może warto by rozważyć przywrócenie ludowej formy Lesin?
Maradki	Sorkwity	1	Maradtken	osobowe	--	1445 Marettesfeldt, 1449-51 Merettich. Nazwa wywodząca się od imienia osobowego - pruskiego lub niemieckiego. Przez Mazurów dostosowana do nazw rodowych jako Maradki i z tej formy wtórnie przejęta w niem. Gwarowo: Maratkˊi.
Maradzki Chojniak	Sorkwity	2?	Maradtkenwalde	niemieckie (relacyjne)	--	Wybudowanie założone pod koniec XIX w., nie znajduję dla niego polskiej tradycji. Najbardziej logicznym tłumaczeniem byłoby "Maradzki Las", ale po wojnie uchwalono Maradzki Chojniak. Kto wie, być może kryje się za tą formą jakieś ludowe użycie (w końcu mazurskie tradycje są w tej okolicy dość silne).
Miłuki	Sorkwity	1	Millucken	pruskie	--	1414 Melucken, 1449-51 Mhelnicken (= *Mielniki? A może to forma błędna). Nazwa pruskiego pochodzenia. Gwarowo: Ḿiu̯ukˊi.
Młynik	Sorkwity	1	Lasken	polskie	--	Dawniej też: Lasek, Ulasek. Tylko u Leydinga: Leskowo. Pierwotnie pol. Lasek. Ludowa nazwa Młynik, odwołująca się do typu osady (była to osada młyńska), notowana od połowy XIX w. Nazwa Lasek (także jako Laski) notowana jako oboczna jeszcze na współczesnych mapach.
Nibork	Sorkwity	1	Neeberg	niemieckie	--	Niem. obocznie (i chyba pierwotnie): Neuberg. W NMP objaśnione dziwnie, niby od nazwiska właściciela Groebena, czytanego wspak (Neboerg). Nie przemawia do mnie ta interpretacja. Gwarowo: Ńibork, Nebork.
Piłak	Sorkwity	1~4	Pillacken	pruskie	(Piłakno)	Nazwa ponowiona od pruskiej n. jeziora Piłakno (niem. Pillacker See lub Klucken See, 1388 Perlauken). Dawniej dwie osady - leśniczówka Pillacken i młyn Pillackermühle. Większość przedwojennych źródeł nazywa leśniczówkę Piłaki, a młyn - Piłak (u Leydinga jako Piłanka [może w wyniku przestawki?], co zaznacza jeszcze w drugim tomie swojej pracy). W Tece Toruńskiej obie te osady noszą nazwę Piłakno, tożsamą z nazwą jeziora, zaś słownik Rosponda (podsumowujący kilkuletnie trudy KUNM i gromadzący wszystkie ustalenia Komisji w jednym miejscu) notuje wyłącznie Pillackermühle jako Piłaki. Dzisiaj osady te tworzą administracyjne jedną miejscowość nazwaną Piłak. Jeśli chodzi o nazewnictwo to najbardziej "racjonalna" wydaje mi się forma używana w Tece Toruńskiej - jest na pewno ludowa, a ponadto jest tożsama z ludową nazwą jeziora. Nie widzę zbytniego sensu w rozróżnianiu nazwy osady i jeziora, skoro nazwa osady wzięła się bezpośrednio od jeziora, a wg Teki Toruńskiej, nazwy te były w mowie Mazurów tożsame. Niemniej, obecna forma też ma pokrycie w przedwojennych źródłach (aczkolwiek tylko jako nazwa młyna).
Pustniki	Sorkwity	1	Pustnick	pruskie	--	Dawniej też: Pustnik. 1437 Paistenik. Nazwa pruska. Wieś leży nad jez. Pustnik Mały (niem. Pustnick-See), ale w tym wypadku to raczej jezioro wzięło nazwę od wsi (a nie, jak zwykle bywa, odwrotnie), bowiem pierwotna nazwa tego jeziora to Moltin (1391). Jeszcze w XIX w. Kętrzyński podaje nazwę tego jeziora jako Moty. Gwarowo: Pustńiki, Pustńik.
Rodowo	Sorkwity	1	Rodowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Abbau Heinrichsdorf.
Rozogi	Sorkwity	1	Rosoggen	słowiańskie?	--	Autorzy NMP objaśniają jako n. polską, por. jednak wieś Rozogi w pow. szczycieńskim, której nazwa ma staropruskie (hydronimiczne) pochodzenie.
Rybno	Sorkwity	1	Ribben	słowiańskie	--	Gwarowo: Rïbno.
Słomowo	Sorkwity	6	Neblisch	niemieckie?	Nebliś	W Tece Toruńskiej: Nebliś (dop. -u). Wygłosowe -ś można by uznać za cechę gwarową (szadzenie) i naprostować tę formę na "Neblisz", co czyniłoby tę nazwę dźwiękowo tożsamą z formą niem. (jedynie przystosowaną graficznie). Niemniej, wydaje mi się, że w tym przypadku forma gwarowa lepiej spolszcza. Poza Teką Giersza tradycji brak. Przydałyby się też informacje etymologiczne dot. nazwy.
Sorkwity	Sorkwity	1	Sorquitten	pruskie	--	Dawniej też: Zorkwity (rzadko, pod wpływem niem.). 1414 Surquit; 1449-51 Sorgkwitten; 1451 Sarkewite, Serkewit. Gwarowo: Zorkfitï. Ponadto, Leyding zapisał w 1926 formę "Sórksickie Lasy", co sugerowałoby starszą formę gwarową *Sȯrkśitï.
Stama	Sorkwity	1	Groß Stamm	pruskie	--	Dawniej też: Stamka Wielka, Sztama. 1379 Stam, 1419 Stamen. Nazwa pruska, tożsama z nazwą pobliskiego jeziora (dziś nieistniejącego).
Surmówka	Sorkwity	1	Surmowen	polskie (osobowe)	--	Nazwa w latach 1938-45: Surmau. Dawniej: Surmowo, Surmowa Wola. Kętrzyński podaje pierwotną nazwę wsi jako Surmowa Wola (1577 Surmowolla). Nazwa ta pochodzi od pierwotnego właściciela wsi, Jakuba Surmo. Nie wykluczam pruskiego pochodzenia tego nazwiska. Gwarowo: Surmovo, Surmufka.
Szarłaty	Sorkwity	1	Charlotten	niemieckie (osobowe)	--	Dawniej też: Szarloty (w Tece Toruńskiej: Siarloty, forma gwarowa). Forma ta bywa spotykana do dziś, notuje ją PRNG jako wariant.
Szelągówka	Sorkwity	1	Schellongowken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Schillingshöfen.
Szymanowo	Sorkwity	1	Siemanowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Altensiedel. Dawniej też: Szymanówka (Giersz).
Tyszkowo	Sorkwity	3	Heinrichshöhe	niemieckie	--	Brak polskiej tradycji. Folwark założony w połowie XIX w. przez Henryka Tyszkę (właściciela Rybna), stąd jego obecna nazwa, utworzona po wojnie. Nazwa oryginalna pochodziła od imienia tegoż właściciela.
Warpuny	Sorkwity	1	Warpuhnen	pruskie	--	1373 Weistein al. Warpunen. Obie nazwy pruskiego pochodzenia. Ta pierwsza pochodzi od pobliskiej n. jeziornej Weystinnen (1373), obecnie jeziora Warpuńskie i Zyndackie. Niemiecki sufiks -stein jest tu więc tylko pozorny (jak w wielu innych nazwach). Ostatecznie przyjęła się ta druga nazwa. Gwarowo: Varpunï.
Wilamówko	Sorkwity	4?	Neu Willamowen	polskie	Nowe Wilamowo (?)	Nazwa w latach 1938-45: Hermannsruh (miejscowość włączona do Głodowa, p. wyżej). Nazwa pochodna od miejscowości Wilamowo (niem. Köllmisch Alt Glodowen, Willamowen), która również była oboczną nazwą pobliskiego Głodowa (p. wyżej) - nazwy tych miejscowości stale mieszały się. Dziś pierwotne Wilamowo przynależy do Maradzkiego Chojniaka (p. wyżej), zaś Wilamówko istnieje jako przysiółek Borowskiego Lasu (p. wyżej). Chyba poprawniej historycznie byłoby mówić Nowe Wilamowo (w niem. Neu, a nie Klein Willamowen), chociaż najwcześniejszą polską tradycją, jaką znajduję dla tej miejscowości jest Leyding, który podaje właśnie taką formę nazwy.
Wola Maradzka	Sorkwity	1	Maradtkerwolla	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Abbau Maradtken. Dawniej też: Wólka Maradzka (niem. Maradtkenwolka).
Załuki	Sorkwity	1	Salucken	pruskie	--	Dawniej też: Załawki, Sałuki (obocznie w Tece Toruńskiej, może tylko zniemczona grafia?). Zapis z 1785 r. Saalack oder Saalawki (Załawki) dowodzi pruskiego początku tej nazwy, być może prus. Zal-lauks "zielone pole". Miejscowość widnieje na mapach, ale patrząc na obraz satelitarny nie mogę się oprzeć wrażeniu, że nie ma już tam żadnych zabudowań.
Zamkowo	Sorkwity	1	Samkowen	polskie	--	Dawniej też: Sankowo (niem. Sankowen) - tak tylko w Tece Toruńskiej.
Zyndaki	Sorkwity	1	Sonntag	niemieckie	--	Pierwotnie: Sonntagsfeld. Nazwa niemiecka, od nazwiska. Forma polska jest spolszczeniem n. niem.

Powiat lecki (giżycki)

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Giżycko	Giżycko (miasto)	6	Lötzen	pruskie?	Lec	Przed wojną pol. Lec. Rzadsze warianty: Lece, Lecko, Łoczany, Łuczany. Szczególnie o tym ostatnim wariancie poniżej. 1339 Lesk; 1340 Lezcen; 1335-41 Letzenburg, Leczenburg; 1366 Lesken, Letczen; 1369 Leitcze. Jak widać, oryginalna nazwa Lötzen posiadała również wariant z niem. członem -burg, który jednak zanikł wraz z końcem XIV w. Przejściowo notowano również n. Neu(en)dorf (XV w.), co prawdopodobnie odnosiło się do jakiejś części obecnego miasta. Nazwy Lec/Lötzen nie udało się naukowcom dostatecznie wytłumaczyć. Nie da się jej przekonująco zestawić z jakimkolwiek niemieckim słowem (wszelkie naukowe wywody z niem. zakładają bardzo archaiczne, germańskie korzenie tej nazwy, co wydaje się mało prawdopodobne na tych terenach, chyba że nazwa byłaby skądś przeniesiona), więc raczej trzeba dociekać pruskiego jej początku. Przypuszczalnie tkwi w niej ten sam rdzeń, co w pierwotnej formie nazwy Lidzbarka Warmińskiego - Lecbarg (1240). Oryginalną nazwę miasta, Mazurzy spolszczyli jako Lec na długo przed wojną i w zasadzie tylko takiego wariantu nazwy (wymawianego w gwarze przez "e pochylone") używali. W starej literaturze co prawda można znaleźć różne inne warianty (podane powyżej), ale są one raczej tworami sztucznawymi, próbami stworzenia "bardziej polskiej" nazwy dla miasta (takie praktyki nie były rzadkie - por. formę Niedzbórz dla Niborka [Nidzicy] lub Rośle dla Reszla). Najbardziej spolszczony z tych wariantów, Łuczany zrobił zawrotną karierę po wojnie, kiedy miasto zostało świeżo wcielone do nowej, komunistycznej Polski. Nazwę Łuczany ochoczo przyjęli i używali nowi osadnicy i kiedy wydawałoby się, że uzus w kwestii użycia tej nazwy jest już wśród nowych mieszkańców miasta ustalony, weszła z butami władza ludowa i zarządzenie, aby przechrzcić miasto na Giżycko na cześć kaznodziei ewangelickiego i mazurskiego działacza Gustawa Gizewiusza (pierwotna, niezlatynizowana postać jego nazwiska miałaby brzmieć "Giżycki", stąd "Giżycko"). Ta decyzja wywołała protesty wśród miejscowej ludności (chyba jedyna tak szeroko oprotestowana zmiana nazwy na całych Mazurach), która żądała utrzymania nazwy Łuczany jednak mimo nacisków i próśb ze strony lokalnych władz, KUNM oraz władze centralne nie dały się przebłagać i ostatecznie utrwalił się ten sztuczny nowotwór "Giżycko", którą trwa do dziś. Pamiątką tej batalii o nazwę miasta są m.in. ulice Łuczańskie w kilku mazurskich miejscowościach, a także przepływający przez miasto Kanał Łuczański (w zasadzie jego oficjalna nazwa brzmi "Kanał Giżycki", ale ludność miasta wciąż używa tej starszej postaci nazwy). Mimo, iż uważam, że warto o formie "Łuczany" pamiętać, choćby ze względu na jej powojenną historię (jest to swoisty symbol oporu przeciw chrztom KUNM), to jednak jedynym autentycznie używanym, ludowym spolszczeniem nazwy oryginalnej jest Lec (ta forma również oddaje pruski oryginał najdokładniej) i uważam, że właśnie tę najstarszą, najpierwotniejszą polską formę należy przywrócić jako oficjalną. Gwarowo: Lyc / Lïc (Gen. -u). Po litewsku: Lėcius
Niegocin	Giżycko (miasto)	5~6	Boyen	niemieckie (osobowe)	Boje	Nazwa stacji kolejowej i (dawniej też?) dzielnicy Giżycka, nazwanej od zbudowanej tu w XIX w. twierdzy Boyen (nazwa na cześć feldmarszałka Hermanna von Boyena). Nazwę tę spolonizowano jako Boje i taką formę przyjęła KUNM, jednak ostatecznie (przynajmniej dla stacji kolejowej) przyjęła się nazwa Niegocin (od jeziora). Chyba lepiej byłoby wrócić do spolszczenia nazwy oryginalnej. Samą twierdzę dziś zwykle nazywa się jej niemieckim mianem. Urzędową postać "Boje" spotyka się raczej rzadko.
Stary Dwór	Giżycko (miasto)	1	Althof Lötzen	niemieckie (relacyjne)	--	Oboczna n. niem. Schlößchen (?). Znam ją jedynie ze źródeł internetowych, nie wiem na ile jest autentyczna. Dawny dworek, późniejsze osiedle Leca (Giżycka). Nie wiem, czy dzisiaj funkcjonuje pod taką nazwą.
Wilanów	Giżycko (miasto)	2	Villa Nova	włoskie (sztuczne)	--	Jeszcze przed I Wojną Światową istniało w Lecu osiedle Villa Nova (nazwa o "snobistycznym" zabarwieniu), zniszczone podczas Wielkiej Wojny (na międzywojennych mapach niemieckich widnieje jako obiekt zniszczony). Po wojnie (bez żadnych ustaleń KUNM) spolszczono nazwę tego miejsca (dziś istniejącego jako osiedle domków jednorodzinnych) jako Wilanów, zapewne inspirując się warszawskim Wilanowem.
Ryn	Ryn	1	Rhein	pruskie	--	1324-45: Ryne, 1418 Reyn. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora (1444 Rayn), dziś Jezioro Ryńskie. Gwarowo: Rin (do Rinu). Sugerowana przez oficjalne dokumenty odmiana "do Ryna" jest nieludowa i w zasadzie rzadko używana.
Ryn Mały	Ryn (cz. miasta)	1	Klein Rhein	pruskie	--	Po więcej wyjaśnień, p. wyżej.
Antonowo	Giżycko	1	Antonowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Antonsdorf.
Bogacko	Giżycko	1	Bogatzko	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Rainfeld. Dawniej też: Bogacze (niem. Bogaczen; 1559 Bogatschen). W przedwojennej literaturze zwykle: Bogaczko, co wydaje się jednak formą błędną, niepoprawnie "odmazurzoną". Gwarowo: Bogacko (przym. Bogackˊi).
Bogaczewo	Giżycko	1	Bogatzewen	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: Reichensee. Dawniej też: Bogacze (1545 Bogatschen). Pierwszymi właścicielami miejscowości byli Szymon i Jan Bogaczowie. Gwarowo: Bogacevo.
Bystry	Giżycko	1	Biestern	niemieckie?	--	Według autorów NMP, nazwa jest pochodzenia niemieckiego, od śrdniem. bister "zły, nieurodzajny". Forma pol. byłaby wówczas polonizacją fonetyczną (z adideacją).
Doba	Giżycko	1	Doben	pruskie	--	Dawniej też: Daub (do Daubia) - tak w Tece Toruńskiej (w kontekście wsi) oraz u Leydinga (w kontekście jeziora - zapis z 1928). Być może więc bardziej ludowe? 1340 Duben, 1419 Dowen. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora.
Dziewiszewo	Giżycko	6	Kühnort	niemieckie	Kinort	Według ustaleń KUNM: Dziwiszewo. Obecnie nazwa jednak funkcjonuje w formie "Dziewiszewo". Żadna z tych form nie ma uzasadnienia historycznego - jest to chrzest powojenny. Przed wojną mazurski lud spolszczał niem. nazwę tej miejscowości jako Kinort. Również pobliskie jezioro (dziś "Dziewiszewskie") zwało się pierwotnie Kinorckim.
Fuleda	Giżycko	1	Faulhöden	niemieckie	--	Dawniej też: Fuledy. Pierwotnie: Faulheide (1561), później Faullehden, Faulhöden. Nazwa niemiecka (dosł. "zgniły bór"), przekształcenia są chyba wynikiem wpływu wymowy dolnoniemieckiej.
Gajewo	Giżycko	3	Grünhof	niemieckie	--	Pierwotnie: Abbau Lötzen (?). Nazwę te napotkałem jedynie w niemieckojęzycznych źródłach internetowych. Brak tradycji. W NMP zapisy dla tej wsi zaczynają się od Leydinga (1946 r.), który podaje dla tej miejscowości nazwę Gaj. Zarówno ta forma, jak i obecna Gajewo nie mają umocowania historycznego. Przed wojną, miejscowość ta była zaledwie osadą dworską. Obecnie ma status wsi, a de facto stanowi przedmieście Leca.
Gorazdowo	Giżycko	6	Thiemau	osobowe?	Tymowo	Niem. obocznie Reichenhagen (u Kętrzyńskiego). Niemieckie źródła internetowe podają też wcześniejsze nazwy: Abbau Thiem (1836), Thiem-Bogatzewen (1855). Nazwy te (zwłaszcza pierwsza) zdają się wskazywać na pochodzenie nazwy od nazwiska (nie jest to więc raczej nazwa staropruska czy słowiańska, jak np. Tymawa w pow. ostródzkim). Miejscowość była Wybudowaniem (Abbau) Bogaczewa, do czego może również nawiązywać podawana przez Kętrzyńskiego oboczna nazwa Reichenhagen (od Reich - bogaty). Przydałoby się jednak więcej informacji. Niezależnie od pochodzenia n. niem., w przedwojennej literaturze osada ta jest znana pod nazwą Tymowo i tę nazwę należy przywrócić w miejsce obecnego nowotworka, będącego pseudoimiennym chrztem KUNM.
Grajwo	Giżycko	1	Graywen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Greiwen. Do 1996 oficjalnie: Grajewo. 1550 Greuwen. Nazwa pruska, zapewne odnosiła się pierwotnie do położonego obok wsi jeziora (dziś zwanego Grajewko). W przedwojennej literaturze spotykamy zarówno formę Grajwo, jak i Grajewo. Forma pierwsza jest postacią gwarową, używaną przez lud, zaś druga to już literacka "poprawka", wyrównanie tej nazwy do fonetyki ogólnopolskiej. Po wojnie ustalono brzmienie Grajewo, jednak miejscowi wciąż używali formy Grajwo i w 1996 roku wprowadzono ją do oficjalnego użycia. Nie widzę powodu, aby ten stan rzeczy zmieniać. Wraz ze zmianą nazwy, ustalono formę przymiotnika od wsi jako "grajwowski". Forma ta, w moim odczuciu, razi sztucznością i powinna brzmieć "grajewski" (ze wstawnym -e- w stosunku do formy "Grajwo", zresztą pobliskie jezioro również zwie się "Grajewkiem", a nie "Grajwkiem"), ale być może za formą "grajwowski" stoi jakaś ludowa tradycja. Gwarowo: Grai̯vo (do Grai̯va).
Guty	Giżycko	1	Gutten	pruskie	--	Pierwotnie dwie n. pruskie: Gussenpilcke (1450) i Gutten (1450). Ta pierwsza (z prus. członem -pelki "bagna") pochodzi od n. bagna. Gwarowo: Gutï.
Jegliniec	Giżycko	2	Tannenheim	niemieckie	--	Osada przynależąca do Spytkowa (Śpierstu), nie wiem na ile jej nazwa dziś funkcjonuje. Wprowadzona po wojnie polska nazwa Jegliniec (u Leydinga Jegliak) opiera się na gwarowym słowie jeglija "jodła, choinka", co jest kalką I członu n. niem. Przedwojennej tradycji brak.
Kalinowo	Giżycko	1	Kallinowen	polskie	--
Kamionki	Giżycko	1	Kamionken	polskie (kalka z niem.?)	--	Nazwa w latach 1928-45: Steintal. Pierwotnie niem. Steindamerau (1436). Od XVII w. notowana forma pol. Kamionki - kalka oparta na I członie n. niemieckiej (a może pierwotne?). Ostatecznie przeniknęła ona również do języka niemieckiego, w zgermanizowanej formie Camionken, Kamionken. W latach 20 XX w. wprowadzono zupełnie nową formę niem. (postulowany powrót do nazwy Steindamerau podobno spotkał się z dezaprobatą miejscowej ludności).
Kąp	Giżycko	1	Kampen	pruskie	--	Dawniej też: Kąpie (?, taką formę sugeruje postać gwarowa), Kępa (tak tylko u Leydinga). Przedwojenna literatura podaje nazwę Kąp (odmienianą miękko - do Kąpia), tożsamą z obecną. Nazwa jest pochodzenia pruskiego, notowana od XV w. (jako Campen). Gwarowo: Kumpśe.
Kozin	Giżycko	1	Koszinnen	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Rodenau. Dawniej też: Kozinowa (1555), Kozinówko, Koziny. Gwarowo: Kořïnï (jakby *Korzyny? Może zapis źle odniesiony przez autorów NMP?).
Kożuchy Małe	Giżycko	1	Klein Kosuchen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinallenbruch. Dawniej też: Kożuszki.
Kożuchy Wielkie	Giżycko	1	Groß Kosuchen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Allenbruch. Gwarowo: Kozuxśi.
Kruklin	Giżycko	1	Kruglinnen	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Kraukeln. Jest to nawiązanie do pierwotnej pruskiej postaci, o której poniżej. 1513-19 Kraukell. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Kruklin (ok. 1300 Kreukelin, 1355-41 Kreukelyn).
Pieczonki	Giżycko	1	Pietzonken	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Grünau.
Pierkunowo	Giżycko	1	Pierkunowen	hybryda (prus. + pol.)	--	Nazwa w latach 1935-45: Perkunen. Dawniej też: Nowy Dwór (u Kętrzyńskiego). Nazwa hybrydalna - twór polski (z suf. -owo), utworzony od pruskiego imienia Perkuns (tutaj prędzej chodzi o nazwę osobową niż bezpośrednio o teonim, nazwisko Perkuhn było dość częste wśród zgermanizowanych potomków Prusów). Gwarowo: Perkunï (zapewne pod wpływem wprowadzonej w latach 30. formy Perkunen).
Piękna Góra	Giżycko	1	Schönberg	niemieckie	--	U Leydinga obocznie: Wartowizna. Nie znajduję żadnego innego potwierdzenia tej nazwy i nie wiem, do czego miałaby się odnosić. Wszystkie inne źródła notują jedynie nazwę pol. Piękna Góra (co jest wybitnie dosłowną kalką n. niem.).
Poganty	Giżycko	1?	Poganten	pruskie	--	Nazwy terenowe Poganckie Kępy i Poganckie Głazy (obie 1930) sugerują, że nazwa Poganty funkcjonowała u mazurskiego ludu już przed wojną. Brak jednak polskiej nazwy dla tej osady w dostępnej mi literaturze przedwojennej.
Róg Pierkunowski	Giżycko	1*	Roggen	polskie?	(Róg)
Sołdany	Giżycko	1	Soldahnen	pruskie?	--	Nazwa (notowana w zapiskach od XVI w.) pochodzi od n. osobowej o niepewnym pochodzeniu, być może pruskim lub litewskim. Gwarowo: Sou̯danï.
Nowe Sołdany	Giżycko	1	Neu Soldahnen	pruskie?	--
Spytkowo	Giżycko	6	Spiergsten	pruskie	Śpierst	W latach 1938-45 oficjalnie: Spirgsten (powód zmiany pisowni dla mnie zupełnie niejasny). 1480 Spirgsten, 1507 Spircks. Nazwa pruska, przez Mazurów spolonizowano jako Śpierst (także spotykane brzmienie Śpierśt). Po wojnie zastąpiono tę piękną, staropruską nazwę ahistorycznym nowotworem "Spytkowo". Być może nazwa "Śpierst" brzmiała nowym osadnikom obco, "dziwnie". Niemniej, powrót do nazwy oryginalnej jest tu konieczny. Gwarowo: Špi̯erst.
Sterławki Małe	Giżycko	1	Klein Stürlack	pruskie	--	Dawniej też: Styrławki Małe. Pierwotnie: Dillen (1407), nazwa pruskiego pochodzenia. Później zastąpiona nazwą obecną, ponowioną od sąsiedniej wsi Sterławki Wielkie (obecnie w gm. Ryn). Po więcej wyjaśnień, zob. Sterławki Wielkie, gm. Ryn. Istniejąca pomiędzy Sterławkami Małymi a Wielkimi popegeerowska miejscowość Sterławki Średnie jest nowym wybudowaniem, nie istniała przed wojną.
Strzelce	Giżycko	1	Strzelzen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Zweischützen. Gwarowo: Stř̨elce
Sulimy	Giżycko	1	Sulimmen	słowiańskie	--
Szczybały Giżyckie	Giżycko	1*	Sczyballen (bei Lötzen)	pruskie (spolonizowane)?	(Szczybały)	Nazwa w latach 1928-45: Schönballen. Białuński odnosi tu pierwotną nazwę Beigenski (1563), pol. Bagieńskie? Późniejsze formy: Ziball (1566), Zibaltzi (1579) odzwierciedlają nazwę Szczybały, zapewne mocno spolonizowaną nazwę pruskiego pochodzenia. Dookreślenie ahistoryczne, dla odróżnienia od Szczybał Orłowskich (gm. Wydminy, p. niżej). W razie utrzymania dookreślenia, trzeba by je wymienić na Leckie (p. wyżej Giżycko).
Świdry	Giżycko	1	Schwiddern	polskie	--
Upałty	Giżycko	1	(Groß) Upalten	pruskie	--	Dawniej też: Upałty Wielkie. Człon "Wielkie" często pomijano już przed wojną. 1471 Uppalten, 1507 Opalten. Nazwa pruska, być może pierwotnie odnosiła się do jeziora. Gwarowo: Upau̯tï (do Upau̯t).
Upałty Małe	Giżycko	1	Klein Upalten	pruskie	--	Niem. obocznie Kolzenwerder. Po więcej wyjaśnień, p. wyżej.
Wilkaski	Giżycko	1~4	Gut Wolfsee	niemieckie	--	Miejscowość powstała z podziału gruntu pobliskich Wilkas (p. niżej), a jej nazwa (w czasach hitlerowskich uogólniona również na Wilkasy) to nawiązanie do historycznej nazwy tejże wsi. Wśród ludności mazurskiej miejscowość funkcjonowała pod tą samą nazwą, co sąsiednie Wilkasy, nie ma żadnego rozróżnienia między tymi dwiema nazwami. Po wojnie konieczność takiego rozróżnienia się pojawiła, dlatego też zastosowano zdrobnienie Wilkaski. Nie ma ta forma bezpośredniego poparcia w starych źródłach, ale wydaje się być dość naturalnym i racjonalnym rozwiązaniem, więc nie widzę powodu, aby ją zmieniać.
Wilkasy	Giżycko	1	Willkassen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Wolfsee. Nazwa ponowiona od sąsiedniego majątku Wolfsee (ob. Wilkaski, p. wyżej), jest jednocześnie przywróceniem oryginalnej niemieckiej nazwy wsi, funkcjonującej w XV w. 1493 Wilkasch alias Wolffsehe. Pierwotnie więc funkcjonowały dwie nazwy - pruska i niemiecka, będące odpowiednikami znaczeniowymi. W XIX w. historyczna nazwa Wolffsehe (w uwspółcześnionej wersji Wolfsee) posłużyła za miano przynależącego do wsi majątku Wilkaski (p. wyżej), a w czasach hitlerowskich uogólniono ją na całe Wilkasy. Gwarowo: ɣ́ilkasï (do ɣ́ilkasůf).
Wronka	Giżycko	1	Klein Wronnen	polskie (tłum. z prus.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinwarnau. Nawiązanie do oryginalnej n. pruskiej, po więcej wyjaśnień p. niżej Wrony. Gwarowo: Vrȯnkˊi.
Wrony	Giżycko	1	Groß Wronnen	polskie (tłum. z prus.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Großwarnau. Pierwotnie: Warrnaw (1507). Nazwa pruska (od prus. warni - wrona), z czasem zastąpiona przez jej dosłowną polską kalkę. W czasach hitlerowskich powrót do formy opartej na pruskim oryginale. W polskim nazewnictwie rzuca się pewna niekonsekwencja: Wrony, ale Wronka (regularnie byłoby Wrony/Wronki lub Wrona/Wronka), niemniej taki stan rzeczy panuje już u Kętrzyńskiego, więc chyba nie widzę przesłanek, aby to zmieniać. Niemniej, u Leydinga mamy konsekwentnie Wrona i Wronka (być może poprawka?), a w zapisach gwarowych pojawia się forma Wronki. Gwarowo: Vrȯnï.
Wrony Nowe	Giżycko	1*	Gut Groß Wronnen	polskie (tłum. z prus.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Gut Großwarnau (?, brak bezpośredniego potwierdzenia). Do 1996: Wrony (bez wydzielonej nazwy). Majątek wydzielony z sąsiednich Wron. Oryginalnie bez wydzielonej nazwy, dopiero w 1996 wprowadzono oficjalnie formę Wrony Nowe. Takie dookreślenie, choć ahistoryczne, wydaje się dość "neutralne", raczej nie ma sensu nic tu zmieniać.
Zielony Gaj	Giżycko	4	Spiergsten-Grünwalde	hybryda (prus. + niem.)	Śpierst-Zielony Lasek	Nazwa w latach 1936-45: Grünwalde bei Lötzen. Początkowa n. niem. Abbau Hillenhagen (1839). Literatura potwierdza, założyciel majątku faktycznie nazywał się Carl Hillenhagen, ale co do autentyczności tej nazwy nie jestem pewien (podają ją źródła internetowe). W oryginalnej nazwie niemieckiej I człon ponowiony od sąsiedniej wsi Śpierst (dziś Spytkowo, p. wyżej), zapewne dla rozróżnienia od wsi Zielony Lasek (niem. Grünwalde) w obecnej gminie Ryn (p. tam). Chojnacki oddaje tę nazwę jako Śpierst-Zielony Lasek i taką formę, jako przedwojenną i najwierniejszą oryginałowi, postuluję.
Boćwinka	Kruklanki	1	Neu Freudenthal	niemieckie	--	Oboczna n. niem. Bodschwingken. Nazwa polska współistniała z oficjalną niemiecką w zasadzie od początku istnienia wsi.
Borki	Kruklanki	1	Borken	polskie	--
Brożówka	Kruklanki	1	Gansenstein	niemieckie	--	Niem. obocznie Brosowken, Brzosowken (z pol.). Dawniej też: Brzozówka, Brzozówko. Nazwy niem. Gansenstein i pol. Brożówka współistnieją od dawna (n. niem. zaświadczona wcześniej). Uważa się, że nazwa pol. pochodzi od n. os. Broż (=Ambroży), toteż formy typu Brzozówka (spotykane od dawna) należy uznać za wynik zniekształcenia, adideacji do ap. brzoza.
Budziska Leśne	Kruklanki	1	Försterei Budzisken	polskie	--	Nazwa w latach 1890-1945: Heydtwalde. Leśniczówka wzięła swoją nazwę od sąsiedniej wsi Budziska (dziś w pow. gołdapskim, gm. Banie Mazurskie). Po wojnie rozszerzona o człon Leśne, typowy dla leśniczówek. Potocznie także: Belweder. Nazwa współczesna, o żartobliwym charakterze.
Chmielewo	Kruklanki	1	Hopfental	niemieckie (tłum. z pol.?)	--	Potrzebna dokumentacja (brak w NMP). Forma pol. Chmielewo pojawia się już u Goldbecka (1785), obocznie do postaci niemieckiej. Możliwe więc, że nazwa niem. jest kalką n. polskiej. Niemniej, przydałoby się rozstrzygnąć, który z wariantów był pierwszy. W PRNG notowany wariant: Kamień. Zapewne potoczna nazwa powojenna, unikać.
Diabla Góra	Kruklanki	4	Teufelsberg	niemieckie	Czarcia Góra	Do 2009 oficjalnie: Czarcia Góra. W tradycji przedwojennej: Czarcia Góra. Taką formę przyjął również KUNM po wojnie, jednak ostatecznie upowszechniła się forma "Diabla Góra". Jest to prawdopodobnie przykład "zwycięstwa" uzusu nowych osadników nad mazurską tradycją oraz oficjalnymi ustaleniami (co częste w przypadku małych osad leśnych). Niemniej, przez wzgląd na tradycję, warto wrócić do pierwotnego spolszczenia nazwy góry oraz pochodzącej od niej leśniczówki.
Grądy Kruklaneckie	Kruklanki	1*	Grunden	polskie?	(Grądy)
Jasieniec	Kruklanki	4	(Groß) Eschenort	niemieckie	Jasinort	Teka Toruńska dowodzi, że przed wojną Mazurzy spolszczyli n. niem. jako Jasinort. Forma obecna jest już tworem KUNM. Na mapach również jako: Jesion (zapewne oboczna n. powojenna, używana potocznie). Zob. też Jasieńczyk (pow. węgoborski, gm. Pozezdrze).
Jeziorowskie	Kruklanki	1	Jesziorowsken	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: Seehausen.
Jurkowo	Kruklanki	1	Jorkowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Jorken. Do 2009 oficjalnie: Jurkowo Węgorzewskie. Dawniej też: Jorkowo. Początkowo po wojnie ustalono polską nazwę wsi jako Jurkowo Warmińskie (człon dookreślający nieuprawniony, gdyż miejscowość nie znajduje się na Warmii), by niedługo potem zmienić drugi człon na Węgorzewskie (wieś należała historycznie do pow. węgoborskiego). Dookreślenie nigdy nie przyjęło się w potocznym użyciu, dlatego też od 2009 roku oficjalnie usunięto je z nazwy, dzięki czemu wieś funkcjonuje dziś pod swoją historyczną nazwą Jurkowo.
Kamienna Struga	Kruklanki	4	Steinbach	niemieckie	Sztynbach	Przed wojną: Sztynbach (Teka Toruńska). Chociaż powojenna n. Kamienna Struga jest bardzo dokładnym tłumaczeniem n. niem., to wciąż jest to twór powojenny. Przedwojenna ludność mazurska używała spolszczenia fonetycznego.
Knieja Łuczańska	Kruklanki	6	Waldgut Lötzen	niemieckie (relacyjne)	Lecka Buda	Wcześniejsza n. niem. Lötzensche Waldbude. Wg ustaleń KUNM: Giżycka Buda (tak oficjalnie do 2000 r.). Ostatecznie jednak przyjęła się nazwa obecna, być może jest ona pamiątką "walki" o nazwę Łuczany (p. wyżej Giżycko). Leśniczówka ta była historycznie własnością miasta Lec, chociaż leżała na terenie powiatu węgoborskiego. Nazwę niemiecką oryginalnie spolszczono jako Lecka Buda (m.in. u Kętrzyńskiego) i tę formę, jako znaną już przed wojną, należałoby przywrócić.
Kruklanki	Kruklanki	1	Kruglanken	pruskie	--	Dawniej też: Kruglanka (w Tece Toruńskiej). Kohutek podaje też nazwę Szumiwoda (która jest oboczną nazwą Kanału Kruklińskiego, łączącego jeziora Kruklin i Gołdopiwo), ale nie wiem, na jakiej podstawie. Podaje też "dawne" formy Krauklin i Kruki, które nawiązują do dawnych zapisów dla jeziora Kruklin (ok. 1300 Kreukelin, ok. 1340 Kreukelyn, 1514 Craugkell). 1545 Krucklanicken, 1576 Krukelaniken. Nazwa pruska, związana z pobliskim jeziorem Kruklin.
Lipowo	Kruklanki	1	Lipowen	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Lindenheim. Należący obecnie do sołectwa Lipowo przysiółek Majerka na przedwojennych mapach widnieje jako część Łękuka Małego (p. niżej Łękuk Mały, gm. Wydminy), bez wydzielonej nazwy. Nie wiem, czy za nazwą "Majerka" kryje się jakaś przedwojenna ludowa tradycja, brak w dostępnych mi źródłach.
Łękuk Wielki	Kruklanki	1	Groß Lenkuk	pruskie	--	Dawniej też: Lękuk, Łękut (to ostatnie w SGKP - błędne?). Nazwa pruska, ponowiona od jeziora (1355-41 Lankucke, 1340 Lunkucken).
Możdżany	Kruklanki	1	Mosdzehnen	pruskie (spoloniowane)	--	Nazwa w latach 1930-45: Borkenwalde. 1522 Mosehnen, 1540 Mosonen. Nazwa oryginalnie pruska, spolonizowana do postaci Możdżany. Obocznie funkcjonowała również nazwa Borken (XVI-XVIII w.), ponowiona od pobliskiej osady Borki (p. wyżej) lub może raczej od n. terenowej. Nazwa ta stała się podstawą międzywojennego "chrztu" Borkenwalde.
Podleśne	Kruklanki	3	Knobbenort	niemieckie	--	Brak tradycji, w Tece Toruńskiej jedynie niezmieniona n. niem. (odmieniana "do Knobenortu").
Sołtmany	Kruklanki	1	Soltmahnen	osobowe (niemieckie?)	--	Wieś założona przez braci Jana i Pawła Sołtmanów. Autorzy NMP uważają to nazwisko za niemieckie. Gwarowo: Soltmanï.
Wolisko	Kruklanki	4?	Walisko	polskie	Walisko (?)	Nazwa w latach 1938-45: Waldsee. Zarówno forma niemiecka, jak i wszystkie źródła przedwojenne zgodnie wskazują na formę pol. Walisko (Teka Toruńska ma co prawda Walicko, ale nie zmienia to faktu, że rdzeń brzmi Wal-, a nie Wol-), co sugeruje związek ze słowem "wał" lub "walić". Dlaczego więc po wojnie ustalono tę nazwę jako Wolisko (jakby od "woli"?), jest dla mnie niepojęte. Wydaje mi się, że to wynik przeinaczenia i warto to naprostować. Niemniej, przydałyby się dokładniejsze informacje.
Wyrzywilki	Kruklanki	1	Wolfsbruch	niemieckie	--	Osada ochodzi dziś za część Żywek, nie wiem na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. Nazwa polska pojawia się już w źródłach przedwojennych (również w formie Wyrzywilk), ale nie wiem jaka jest jej geneza (być może bałtycka). Potrzebna dokumentacja hist.
Żabinka	Kruklanki	1~4?	Zabinken	polskie	(Żabinki?)	Nazwa w latach 1938-45: Hochsee. Do 2010 oficjalnie: Żabinki. W przedwojennej literaturze generalnie: Żabinki. Tak również nazwę ustaliła KUNM, jednak obecnie funkcjonuje ona w syngularnej formie "Żabinka". Z drugiej strony, w Tece Toruńskiej znajdujemy męską formę Żabinek, toteż niewykluczone, że pewne wahania rodzajowe nazwy występowały już w okresie przedwojennym.
Żywki	Kruklanki	1~4	Siewken	pruskie (spolonizowane)	(Żywek?)	1544 Klein Sieben. Nazwa pruska, ponowiona od hydronimu. W języku polskim funkcjonowała jako zdrobnienie od nazwy Żywy (p. niżej), co potem przejął również j. niemiecki w formie Siewken. Po więcej wyjaśnień, zob. niżej Żywy. W przedwojennym ludowym użyciu: Żywek. Taką formę spotykamy w większości przedwojennych źródeł (jedynie SGKP oraz tużpowojenny Leyding notują nazwę Żywki jako oboczną do "Żywek") oraz w danych gwarowych. Po wojnie uchwalono Żywki chyba dla konsekwencji z nazwą "Żywy", ale złamano przy tym ludową tradycję. Może warto by to naprostować, chociaż tego typu wahania rodzajowe nie są rzadkością. Gwarowo: Zïvek (do Zïfku), także Š́efki. Ta ostatnia forma to najpewniej wpływ powojennego osadnictwa, które fałszywie zrepolonizowało formę niem. jako "Siewki".
Żywki Małe	Kruklanki	4~1	Luisenhof	niemieckie	Babki (?)	Obocznie niem. Klein Siewken. W zasadzie nazwa Żywki Małe pojawia się (w formie Żywek Mały) u Chojnackiego i Leydinga, jednak z Teki Toruńskiej wynika, że Mazurzy używali dla tej osady zupełnie innej nazwy, odczytanej przez Szcześniak z rękopisu jako "Balki" lub "Batki". Nie wzięła jednak pod uwagę, że osada ta znajduje się nad jeziorem o nazwie Babka (niem. Babke-See), dlatego też formę tę najpewniej należy odczytywać jako Babki. Ewentualnie można też obstać przy formie obecnej (jako mającej uzasadnienie), jednak bardziej ludowa wydaje się i tak postać "Żywek Mały" (p. wyżej Żywki). Niemniej, forma z Teki jest zwyczajnie ciekawsza.
Żywy	Kruklanki	1	Siewen	pruskie	--	1551 (Groß) Sieben. Nazwa pruska, przejęta od nazwy jeziora (1576 Seben), w języku polskim przejęta z adideacją do przym. żywy. Według oficjalnych dokumentów nazwa ta odmienia się do Żyw, zaś Teka Toruńska podaje zarówno odmianę "do Żyw", jak i "do Żywego". Gwarowo: Zïvï (do Zïf).
Bielskie	Miłki	4?	Bilsken	pruskie (spolonizowane)?	Bilskie (?)	Nazwa w latach 1938-45: Billsee. W zasadzie wszystkie źródła przedwojenne wskazują na formę pol. Bilskie (rzadko też Bilsko). Taka forma wynika też z zapisu gwarowego. Forma powojenna zdaje się być zasugerowana starszymi zapisami n. niem. typu Bielsken i wywodem od słowa "biel". Jednak jeżeli forma Bilskie jest ludowa, to chyba warto by to naprostować. Nazwa wsi pochodzi od pobliskiego jeziora (1476 Bill), którego nazwa może mieć staropruskie pochodzenie. Obecna forma jego nazwy, Bielewo jest sztuczna - przedwojenne opracowania dają Bilskie lub Biała. Gwarowo: Bˊilskˊe.
Borki	Miłki	1	Borken	polskie	--
Czyprki	Miłki	1	Czyprken	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Freiort. Dawniej też: Cyprki, Czyprzki. Wg autorów NMP pierwotna forma to Cyprki (od im. Cyprian), a obecne nagłosowe Cz- jest wynikiem hiperpoprawności. Gwarowo: Cipṛkˊi.
Danowo	Miłki	1	Dannowen	polskie	--	Nazwa w latach 1936-45: Dannen.
Drochowo	Miłki	5	Ottilienhof	polskie	Otylkowo	Brak tradycji, u Leydinga Otylkowo, co zdaje się być dość naturalnym spolszczeniem n. niem. Warte przywrócenia w miejsce ahistorycznej nazwy "Drochowo", która jest typowym chrztem KUNM, bez jakiegokolwiek uzasadnienia. Miejscowość dziś stanowi część Miłek, nie wiem czy jej nazwa wciąż funkcjonuje.
Jagodne Małe	Miłki	1	Klein Jagodnen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinkrösten. Gwarowo: Jegodne Mau̯e.
Jagodne Wielkie	Miłki	1	Groß Jagodnen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Großkrösten. Gwarowo: Jegodne Duze.
Jedamki	Miłki	1	Jedamken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Stenzeln. Dawniej też: Jadamki, Adamki (to ostatnie to "uczona" poprawka Chojnackiego), wg Białuńskiego w XVI w. Czyprki (1507 Czypprichen). Nazwa pochodzi od gwarowej formy imienia Adam (wymawianego przez miejscowych Jedam, Adam). Dawna oboczna Czyprki od odbiorcy nadania, Adama Czyprka. Por. też wyżej Czyprki (gm. Miłki). Gwarowo: Jedamkˊi.
Kleszczewo	Miłki	1	Kleszewen	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Brassendorf. Gwarowo: Klėscevo.
Konopki Małe	Miłki	1	Klein Konopken	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Waldfließ. Zob. też poniżej Konopki Wielkie.
Konopki Wielkie	Miłki	1	Groß Konopken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hanffen. 1475 niem. Hanfstengel. Ta niemiecka nazwa nie przetrwała długo, ustąpiła nazwie polskiej, pochodzącej od nazwiska założycieli. Forma wprowadzona w okresie hitlerowskim zdaje się nawiązywać do pierwotnego zapisu. Gwarowo: Konopkˊi (Duze, Mau̯e), do Konopk.
Lipińskie	Miłki	1	Lipiensken	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Lindenwiese. Dawniej też: Lipieńskie. Gwarowo: Lˊipʲinskˊe.
Lipowy Dwór	Miłki	1	Lindenhof	niemieckie	--	Przed 1857 - Abbau Schacht (wg źródeł internetowych).
Marcinowa Wola	Miłki	1	Marczinawolla	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Martinshagen. Dawniej też: Marcinowola.
Miechy	Miłki	1	Mniechen	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Münchenfelde. W XVI w. obocznie Kurczątka lub Kurzątka (1507 Gorsuntkie, 1508 Kursuntken). Nazwa ta współistniała z n. Miechy, w wymowie gwarowej Mniechy (taką formę odzwierciedla forma niemiecka). Obie nazwy polskiego pochodzenia. Gwarowo: Mńex́i.
Miłki	Miłki	1	Milken	pruskie?	--	1481 Milken. Nazwa od nazwiska sołtysa Jana Milkena, pierwszego właściciela wsi. Być może nazwisko pochodzenia pruskiego, choć nie można w pełni wykluczyć słowiańskiego lub niemieckiego pochodzenia.
Paprotki	Miłki	1	Paprodtken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Goldensee.
Przykop	Miłki	1	Przykopp	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hessenhöh.
Ruda	Miłki	1	Ruhden	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Eisenwerk. Jest to wskrzeszenie pierwotnej niem. nazwy wsi, funkcjonującej w XV w. (1481 Eysenwerk, Eisenwergk).
Rydzewo	Miłki	1	Rydzewen	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: Rotwalde. Gwarowo: Rïʒevo.
Staświny	Miłki	1	Staßwinnen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Eisermühl. 1475 Eisermühle. Nazwa niemiecka, oboczna do pruskiej. Przywrócona w okresie hitlerowskim. Gwarowo: Staźvinï.
Wierciejki	Miłki	1	Wierczeyken	osobowe (pruskie?)	--	Nazwa w latach 1928-45: Gregerswalde. Przed 2007 r. oficjalnie Wierciójki. Nie wiem, jak forma ta znalazła się w urzędowym użyciu, ale jest wyraźnie zniekształcona względem tradycyjnej (i normatywnej, według ustaleń KUNM) formy Wierciejki. Nazwa wsi od nazwiska założyciela - bałtyckiego pochodzenia? Gwarowo: Źerćei̯kˊi.
Wyłudki	Miłki	1	Willudtken	osobowe (bałtyckie)	--	Nazwa w latach 1938-45: Heydeck. 1533 Willuden. Nazwa od nazwiska założyciela, Jakuba Wyłudy. Nazwisko to według Przybytek jest pochodzenia bałtyckiego, prawdopodobnie litewskiego. Najstarsze zapisy mogą sugerować istnienie formy pol. *Wyłudy, później zdrobnionej.
Wyszowate	Miłki	1	Wissowatten	osobowe (słowiańskie?)	--	Dawniej też: Wiszowate, Wysowate. Nazwa wsi od nazwiska założyciela, polskiego pochodzenia.
Bachorza	Ryn	3	Wiesenthal	niemieckie	--	Według źródeł internetowych, pierwotnie Abbau Rastell (1875). Brak polskiej tradycji.
Canki	Ryn	1	Waldhof	niemieckie	--	Pierwotnie: Zankenicht (1823), stąd ludowa forma spolszczona. Nazwa prawdopodobnie niemiecka, choć trudna do objaśnienia.
Dzikowizna	Ryn	3	Ludwigsheim	niemieckie	--	Osada bez przedwojennej polskiej nazwy. Nazwę obecną przejęto od n. lasu Dzikowizna (gwarowe Dzikojizna u Leydinga; po niem. Wilde Erde), śród którego ta osada się znajduje. Nie można wykluczyć, że to przeniesienie zaszło naturalnie.
Głąbowo	Ryn	1	Glombowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Leithof.
Grzybowo	Ryn	1	Grzybowen	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Birkensee. W XV w. obocznie niem. Sperlings, od nazw. odbiorcy nadania, Henryka Sperlinga. Gwarowo: Gžïbovo.
Hermanowa Wola	Ryn	1	Hermanawolla	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Hermannshorst. Dawniej też: Hermanowola, Karczanka.
Jeziorko	Ryn	1	Jesziorken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Preußenburg.
Knis	Ryn	1	Gneist	pruskie	--	Gwarowo: Knis (przym. knisofskˊi).
Knis-Podewsie	Ryn	5?	Gneisthöhe	hybryda (prus. + niem.)	Knisówko	Brak przedwojennej tradycji, n. niem. pochodna od sąsiedniego Knisa (p. wyżej). U Leydinga: Knisówko, co wydaje się być naturalną adaptacją n. niem. (z zachowaniem pruskiego rdzenia tej nazwy). Forma Knis-Podewsie wydaje się sztuczna, nadana przez KUNM. Ewentualnie można by nazwać tę miejscowość Knis Górny (z powodu niem. -höhe), ale brak takiej tradycji.
Kronowo	Ryn	1	Kronau	pruskie	--	Oboczna n. niem. Krone (dok. Crone, w XV w.). Nazwa uważana za pruską.
Krzyżany	Ryn	1	Krzysahnen	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: Steinwalde. Gwarowo: Křïzanï.
Ławki	Ryn	1	Lawken	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Lauken. Gwarowo: U̯afki.
Mioduńskie	Ryn	1	Mniodunsken	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Immenhagen. Gwarowo: Ńodunsk.
Mleczkowo	Ryn	3	Reichenhof	niemieckie	--	Według źródeł internetowych, osada nosiła pierwotnie nazwę Abbau Kühl (1874). Brak tradycji. U Leydinga: Mleczarnia. Widać kiedyś mieścił się tu tego typu zakład.
Monetki	Ryn	5~6?	Sophienthal	niemieckie	Jany (?)	Według źródeł internetowych, miejscowość nosiła pierwotnie nazwę Abbau Jany (1860). Jeżeli jest to nazwa pochodzenia polskiego (n. rodowa od im. Jan), to warto by ją przywrócić. Niemniej, znam ją jedynie ze źródeł internetowych, więc nie wiem nawet, czy jest autentyczna. Brak pol. tradycji, powojenna n. Monetki ciekawa, ale nie znajduję dla niej żadnego uzasadnienia (być może nawiązuje do prus. toponimu Monety [p. Monety w gm. Biała Piska], niemniej jaka mogłaby być tutaj motywacja dla takiej formy?). Przydałyby się dokładniejsze informacje i dokumentacja (w NMP miejscowość niestety pominięta).
Mrówki	Ryn	1	Mrowken	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Neuforst.
Orło	Ryn	1	Orlen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Arlen. Jest to nawiązanie do najstarszych zapisków nazwy. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Orło (1548 Arlenn).
Prażmowo	Ryn	6	Salpia	pruskie	Salp	Przed wojną pol. Salp (r. żeński, odm. do Salpi), zapewne istniała też postać a-tematowa Salpia, o czym świadczy forma niem. Jest to nazwa pruska, ponowiona od nazwy lasu. Niestety, po wojnie zdecydowano się przechrzcić tę wieś na Prażmowo, na pamiątkę nabywcy sołectwa we wsi (w 1546 r.), Stanka Prażmo. To ogromna szkoda, że zniweczono tak piękną, staropruską nazwę. Bez dwóch zdań należy to zmienić. Gwarowo: Salpxś, Salpś.
Rybical	Ryn	1	Rübenzahl	niemieckie	--	Pierwotnie niem. Klementenort (ok. 1435 Clementen Ohrt), według Białuńskiego. Gwarowo: Rïbˊical.
Ryński Dwór	Ryn	2	Rheinshof	niemieckie (relacyjne)	--
Ryńskie Pole	Ryn	2	Rheinsfelde	niemieckie (relacyjne)	--	Oboczna n. niem. Stadienhof.
Siejkowo	Ryn	1	Justusberg	niemieckie (osobowe)	--	Nazwa pol. przedwojenna, niezwiązana z niemiecką.
Skop	Ryn	1	Skoppen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Reichenstein. Dawniej też: Skopa Wola (połowa XVI w.), Skopy (gwarowe, być może pierwotne - por. 1553 Skoppen i regularne -en w formie niemieckiej). W XV w. również przejściowo niem. Neuendorf. Gwarowo: Skopï, Skop.
Skorupki	Ryn	1	Skorupken	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: Schalensee.
Słabowo	Ryn	1	Slabowen	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Langenwiese. W XVI w. przejściowo Neuendorf, Neudörfchen (zaśw. 1546), obocznie do n. polskiej. Białuński również przytacza tu formę Sauat (1554), co autorzy NMP odczytują jako Zawiat.
Stara Rudówka	Ryn	1	Alt Rudowken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hammerbruch. Miejscowość Nowa Rudówka (niem. Neu Rudowken) została wcielona do gminy "Hammerbruch" już w okresie hitlerowskim, toteż można było po wojnie złączoną miejscowość nazwać po prostu Rudówką. Niemniej, brak takiej tradycji, więc niech zostanie jak jest. Gwarowo: Rudofka.
Sterławki Wielkie	Ryn	1	Groß Stürlack	pruskie	--	Dawniej też: Styrławki. 1419 Sterlawken, 1490 Sturlauken. Nazwa pruska. Gwarowo: Steru̯afkˊi. Zob. też wyżej Sterławki Małe (gm. Giżycko).
Szymonka	Ryn	1	Schimonken	polskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Schmidtsdorf. Wieś leży niepodal jeziora Szymon (niem. Schimon-See, 1503 Simon). Być może to polska nazwa odimienna (wówczas to jezioro wzięło nazwę od wsi), ale nie wykluczałbym w pełni adideowanej nazwy pruskiej. Potrzebne dokładniejsze informacje.
Tros	Ryn	1	Trossen	pruskie	--
Wejdyki	Ryn	1	Weydicken	pruskie	--	W 1938 r. urzędowa zmiana zapisu na Weidicken (literę "y" często usuwano z nazw, jako nietypową dla języka niemieckiego). Pierwotnie: Caithemedien (1415, 1488), następnie Waidikaimen (1539). Obie nazwy pochodzenia pruskiego, ta druga jest podstawą nazwy obecnej (ze skróceniem prus. -kaims > -ki, zapewne już na gruncie polskim). Gwarowo: Vei̯dïkˊi.
Zielony Lasek	Ryn	1	Grünwalde (bei Rhein)	niemieckie	--	U Leydinga obocznie: Leleki. Zapewne ma to związek z sąsiednią wsią Lelek (zob. Lelek, pow. ządzborski, gm. Mikołajki). Wszystkie inne źródła polskie notują jedynie nazwę obecną, znaną już od XVIII w., jednak zarejestrowana przez Leydinga w 1928 r. nazwa wodna Lelecki kanał (niem. Grünwalder Kanal), oznaczającej przepływający obok wsi sztuczny kanał, łączący jez. Tałtowisko i Kotek (dziś zwykle zwany mylnie "Kanałem Grunwaldzkim" - zapewne bałamutne nawiązanie do Bitwy Grunwaldzkiej na podstawie nazwy niem.), sugerowałaby, że nazwa ta rzeczywiście funkcjonowała w terenie.
Berkowo	Wydminy	1	Berghof	niemieckie	--	U Leydinga obocznie: Dobrzyny. Chyba jakiś postulat powojenny (od pobliskiego jeziora Dobrzyń, niem. Dobrin-See), który się nie przyjął. Gwarowo: Berkovo (na Berkoźe).
Biała Giżycka	Wydminy	1*	Adlig Bialla	polskie (tłum. z niem.?)	--	Nazwa w latach 1938-45: Bleichenau. Pierwotnie niem. Weißenfließ (1513-18 Weyszenflis). Nazwa ta, nawiązująca do pobliskiego jeziora Białego (1595 Weissen, wtórnie niem. Bialla See), funkcjonowała w języku Mazurów w formie Biała (może jednak pierwotne?). Po wojnie nazwa przyjęta z ahistorycznym dookreśleniem Giżycka, celem odróżnienia od innych miejscowości o takiej nazwie (np. Biała Piska, Biała Olecka). Dookreślenie to, w razie konieczności jego utrzymania, można by zastąpić określeniem Szlachecka, odpowiadającym niem. Adlig.
Cybulki	Wydminy	1	Czybulken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Richtenfeld. Gwarowo: Cïbulkˊi.
Czarnówka	Wydminy	1	Czarnowken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Grundensee. Dawniej też: Trojany Czarne (obocznie w XVI w. - 1572 Trojan Zarni), od nazwiska odbiorcy nadania - Trojana Czarnego (nazwa obecna zresztą również utrwala jego nazwisko). Gwarowo: Carnufka.
Dudka	Wydminy	3	Schraderswert	niemieckie	--	Brak tradycji. Może nazwa obecna ma jakieś uzasadnienie (brzmi nietypowo jak na chrzest KUNM)? Ponadto, Leyding notuje jako Dudkowo.
Ernstowo	Wydminy	2	Ernstfelde	niemieckie	--	Brak u Leydinga, nie znalazłem też odpowiedniego ustalenia KUNM. Nazwa obecna jest kalką n. niem., ale brak w przedwojennej literaturze.
Franciszkowo	Wydminy	1	Franziskowen	polskie	--	W 1938 miejscowość złączona z Pańską Wolą (p. niżej) pod nazwą Freihausen.
Gajlówka	Wydminy	1	Gaylowken	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Gailau. Dawniej też: Giejlówka (Teka Toruńska). Nazwa wsi ponowiona od n. strugi Gajlówka, której nazwa z kolei została utworzona od pruskiej n. jeziora Gaylo (1563), dziś osuszonego i znanego jako Gajłowskie Łąki. Gwarowo: Gai̯lȯfka.
Gajrowskie	Wydminy	4? (1?)	Friedrichsheide	niemieckie	Gajrówka (?)	Przed wojną: Gajrówka, rzadziej Garejówki (1785 Gerreyoffcken). Jest to nazwa o bałtyckim rdzeniu, z końcówką -ówka (lub -owskie?), istniejąca obocznie do nazwy niemieckiej. Po wojnie ustalono tę nazwę w niespotykanej wcześniej formie Gajrowskie, na bazie zapisu niem. Geirowsken, znanego tylko Leydingowi. Trudno z pewnością ustalić poprawną formę tej nazwy (brak w Te