Język ołłuch: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 14:59, 14 paź 2024

Język ołłuch łłach êgȯłł ołłuk

Sposoby zapisu:	łaciński, dewanagari (tylko w Kyonie)
Klasyfikacja:	w Gammai: gammajskie Pragamajski (†) Starozongepajcki (†) Średniozongepajcki Zongepajcki ludowy Języki wschodniozongepajckie Język ołłuch w Kyonie: język izolowany
Kody
Conlanger–1	`ołł. lub ozo.`
Lista conlangów

Język ołłuch (ołł: łłach êgȯłł ołłuk [ɮax 'ɛɣuɮ 'oɮyk] "język tutejszy", zon. wazazaz aigoslo ['wɐt͡sɐt͡sɐt͡s 'aɪ̯ɣoslo] "język górski") – język utworzony w 2020 oryginalnie na potrzeby Gammai. W 2024 został ponadto zaadoptowany do Kyonu, stając się jednym z głównych języków Surandralu.

W Gammai należy do grupy wschodniozongepajckiej wschodniozongepajckiej. Jest najbardziej archaicznym i konserwatywnym potomkiem ludowej zongepajszczyzny, różniący się jednak od niej zarówno w fonetyce, jak i gramatyce. Język ten uniknął trzech wielkich zmian fonetycznych: przejścia [ɮ] > [sl] (cecha wyjątkowa), prelabializacji wschodniozongepajckiej oraz połączenia [t͡θ]-[t͡s].

Dzieli się na dwa dialekta: wschodni (główny) i zachodni. Wschodni zawiera więcej innowacji, ale i uniknął całkowitej przesuwki spółgłosek welarnych, zawiera też charakterystyczną wymowę pragammajskiego *q jako t (lub iloczas w wygłosie, ostatecznie długość zanikła). Zachodni jest bardziej podobny do reszty potomków ludowej zongepajszczyzny, zawiera też więcej wpływów języka klasycznego. Niniejszy artykuł opisuje tylko dialekt wschodni.

W Kyonie używany jest na terenie Gór Żelaznych i jest językiem izolowanym. Używa się tylko (gammajskiego) dialektu wschodniego.

Historia (Gammaja)

Język ołłuch wywodzi się z dawnego dialektu zongepajckiego. Jego odrębność zaczęła się bardzo wcześnie, ale nie oddalił się aż tak jak dialekt zachodni (który stworzył własną podrodzinę). Dowodem na to jest obecność starozongepajckiej głoski łł [ɮ], a także zachowanie celownika. Rozwijał się dosyć równolegle z innymi dialektami, ale czasami przeprowadzał tam swoje zmiany (przykładowo grupa hj przechodzi w j, a nie w ḱ). Ponadto, odbyła się interwokaliczna spirantyzacja. Pojawiły się tendencje przesuwania [u] do przodu. W konsekwencji często dało [y], jednak zmiana nie zaszła ta w otoczeniu po wargowej i przed welarnymi (są pewne wyjątki od tej reguły). Powstało też nowe [u] jako nieakcentowane krótkie [o]. Dyftongi nie przetrwały presji monoftongicznej.

Sam ołłuch posiada dwa dialekty – zachodni i wschodni. Oba dosyć mocno różnią się w fonetyce, natomiast ich gramatyka jest praktycznie identyczna. Dialekty wschodnie nie przeprowadziły I przesuwki w szeregu spółgłosek welarnych, przez co są identyczne z systemem protogammajskim (i resztą gammajskich), posiada przez to fonemiczne [g]. Zachodnie z kolei uniknęły jedynie przejścia [x] → [kx] (przy jednoczesnym [k] → [x]), ale uzyskały dużo nowych [θ] oraz [ð].

Ponieważ oba dialekty są blisko narzeczy chamskich, częściowo uległy ich wpływowi. Udźwięczniły interwokaliczne f do v, a także wprowadziły allofoniczny przydech dla p, t oraz k, gdy te są w nagłosie będąc akcentowanymi.

Refleksy samogłosek zongepajckich

Zongepajcki ludowy	Wczesny ołłuch	Ołłuch	Uwagi
ɐ, ɐː	ä, äː	ä <a>
æ, æː	æ, æː	æ <ä>
ɛ, ɛː	ɛ, ɛː	ɛ <ê>
ɔ, ɔː	ɔ, ɔː	ɔ <ô>
e	ɪ	i <ė>	nieakcentowane i przed /j/
e, eː	e, eː	e <e>	krótkie /e/ akcentowane
o	ʊ	u <ȯ>	nieakcentowane
o, oː	o, oː	o <o>	krótkie /o/ akcentowane
i, iː	i, iː	i <i>
i, iː	e, eː	e <e>	po /j/ < /ʎ/
u, uː	y, yː	y <u>
u, uː	u, uː	u <ȯ>	po wargowej lub przed welarną

Procesa ku ołłuchowi wschodniemu

Pierwsze zmiany

*ai > e
*au > o
*iː > ai
*i > i
*uː_W > ai
*uː > au
*u > u
*aː > ɛ
*a > ɐ
*ħ > *x
*-h > *-ð (w ołłuchu bardzo szczątkowo)
*l > ɫ
*lː > ɫː
*r > ɮ

Pierwsza przesuwka

Faza 1 - afrykanizacja bezdźwięcznych spółgłosek szczelinowych:

*f > pf
*θ > tθ
*s > ts

Faza 2 - spirantyzacja bezdźwięcznych spółgłosek zwartych:

*p > f
*t > s

Faza 3 - ubezdźwięcznienie spółgłosek zwartych:

*b > p
*d > t

Druga przesuwka

*rː > r
*ɫː > l
*jː > jɛj
*wː > wɐw
*mː, *mp > b
*nː, *nt > d

Palatalizacja

Palatalizacja odbywa się przed e (niekonsekwentnie), j oraz i.

*d > dzʲ
*t > tsʲ
*s > ʃ
*z > ʒ
*ts, *tθ > tʃ
*ð > dʒ
*ɫ, *l > ʎ (ľ)
*ɮ > ʒ
*h, *r > j
*rj, *hj > j
*n > ɲ
*k, *g, *q > ç
*x > sʲ
*ɣ > zʲ

Naleciałość ludowa

*ji- > *ī
*wu- > *ū

Glottalizacja

*q > *ʔ

Podwyższenie spógłosek przy *r

*ɐr > or
*ɛr > er

Ludowa przesuwka samogłosek

*ai > ɛ
*au > ɔ
*ɛ > æ

Zmainy typowe dla zongepajckiego ludowego

*ns, *nʃ, *nm > s, ʃ, m
*zs > s/ːs
*p͡fj > ɧ
*a- > Ø (nieregularnie)
*VnV > VrV
*-f(C) > ː(C)
*-pf(C) > ː(C) (nieregularnie)
*ɫŠ > lŠ (gdzie Š to spółgłoska zadziąsłowa)
*ɫj > ʎj
*xŠ, *ɣŠ > ʃŠ, ʒŠ
*ph *th *kh > f θ x
*xh *ɣh > xː ɣː
*VfV > VvV (zmiana typowa dla wschodnich djalektów)

Lenicja VCV

*p > f
*b > v
*t > θ
*d > ð
*k > x
*g > ɣ

Warto zauważyć, że nie odbywa się pomiędzy dwiema identycznymi samogłoskami.

Dalsze zmiany

*[!W]_u_[!K] > y
depalatalizacja *sʲ, *tsʲ, *zʲ, *dzʲ
*ʎ > j
*p, *t, *k pod akcentem > pʰ, tʰ, kʰ
*-h > ː
*-ʔ > ː
inne *ʔ > t
*-e > Ø
*e przed długą > Ø
*ej > ij
*ɧ > ʃ
*ji- (to pochodzi tylko od *li/*łi) > je-
nieakcentowane krótke *o > u
nieakcentowane krótke *e > i
*jj > dʒ
*długie samogłoski > krótkie

Fonetyka

Samogłoski

Istnieje dziewięć samogłosek:

	Przednie	Środkowe	Tylne
Przymknięte	i • y		u
Półprzymknięte	e		o
Półotwarte	ɛ		ɔ
Otwarte	æ	ä

Samogłoska a, która w większości języków zongepajckich jest wymawiana wyżej ([ɐ] lub [ʌ]), w ołłuchu jest obniżona do [ä]. Tendencje obniżenia były możliwe do zaobserwowania w wszystkich djalektach zongepajckiego ludowego, ale końcowo została głoską wysoką. Jedynie ołłuch obniżył ostatecznie tą głoskę, być może z powodu izolacji tego górskiego rejonu.

Za innowację samogłoską w ołłuchu uważa się podwyższenie dawnych grup *ar *ěr do or er. Powodem dlaczego tak się uznaje jest fakt, że tylko w ołłuchu er < ěr może ulec redukcji do ir gdy nie jest akcentowane.

Spółgłoski

		Wargowe	Zębowe	Dziąsłowe	Podniebienne	Welarne	Gardłowe
Nosowe		m	n		ɲ
Zwarte	bezdźwięczne	p~pʰ	t~tʰ			k~kʰ
Zwarte	dźwięczne	b	d			g
Afrykaty	bezdźwięczne	pf	ts • tθ	tʃ
Afrykaty	dźwięczne		dz	dʒ
Szczelinowe	bezdźwięczne	f	s • θ	ʃ	ç	x	h
Szczelinowe	dźwięczne	v	z • ð	ʒ		ɣ
Drżące			r
Boczne, Półsamogłoski			ɫ	l • ɮ	j	w

Uwagi:

Spółgłoski p, t, k gdy są w nagłosie i pada na nie akcent, otrzymują allofoniczny przydech. To cecha częściowo zapożyczona z języka prachamskiego, gdzie w miejsce pragammajskiej opozycji dźwięczna-bezdźwięczna pojawiła się opozycja bezprzydechowa-przydechowa.
Spółgłoski [k] [g] [x] [ɣ] przed samogłoskami przednimi często są lekko palatalizowane do [kʲ] [gʲ] [xʲ] [ɣʲ], dodatkowo powstałe w ten sposób [ɣʲ] może przechodzić w [j].
Pozycje spółgłosek mogą być różne w dialekcie wschodnim i zachodnim.

Transkrypcja

a

ä

b

d

ð

dz

dž

e

ê

ė

f

g

ǧ

h

ch

i

j

k

ḱ

[ä]

[æ]

[b]

[d]

[ð]

[d͡z]

[d͡ʒ]

[e]

[ɛ]

[i]

[f]

[ɣ]

[g]

[h]

[x]

[i]

[j~dð]

[k]

[ç]

l

ľ

ł

łł

m

n

ň

o

ô

ȯ

p

pf

r

s

š

z

ž

t

u

[l]

[j~dð]

[ɫ]

[ɮ]

[m]

[n]

[ɲ]

[o]

[ɔ]

[u]

[p]

[p͡f]

[r]

[s]

[ʃ]

[z]

[ʒ]

[t]

[y]

v

w

c

ç

č

þ

[v]

[w]

[t͡s]

[t͡θ]

[t͡ʃ]

[θ]

Litera ė oznacza [i] pochodzące od [e], jak np. w słowie ðächė/ðägė [ðæxi]/[ðæɣi] "ofiara" (dopełniacz: ðächėwo/ðägėwo, teoretyczne **ðächi/ðägi miałoby chwormę **ðächiwi/ðägiwi). Zapis j oraz ľ oparty jest na etymologii.

Gramatyka

Alternacje

Harmonia samogłoskowa

Harmonia jest niemal identyczna z literackim zongepajckim:

Ostatnia samogłoska słowa	Pierwsza samogłoska sufiksu
Ostatnia samogłoska słowa	krótka (_)	długa (_²)
i, ê	i	ê
u, ȯ^[1], ô	u, ȯ^[2]	ô
o, ȯ, e, ė	ȯ^[3]	ė^[3]
o, ȯ, e, ė	o^[4]	e^[4]
a, ä	a	ä

Inne alternacje

Występują następujące alternacje spółgłosek w różnych sytuacjach:

f > v interwokalicznie
n > r interwokalicznie
łł > r w złożeniach łł+łł

A także alternacja samogłoskowa:

u > ȯ przed welarnymi

Przedimek

W ołłuchu występuje przedimek określony łłach. Używa się go rzadziej niż pragammajskie *raħ, przede wszystkim nie występuje w nazwach własnych. Często lubi też być "gubiony" w szybkiej mowie, a także w poezji.

Rzeczownik

Deklinacja

Rzeczownik w ołłuchu odmienia się przez siedem przypadków: mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, miejscownik, allatyw i ablatyw.

Deklinacja
Przypadek	L. Pojedyncza		L. Podwójna		L. Mnoga
Przypadek	Samogłoskowa	Spółgłoskowa	Samogłoskowa	Spółgłoskowa	L. Mnoga
Mianownik	–ø		–ja	–_ja	–łł_
Dopełniacz	–w_	–_	–jô	–_jô	–łł_cô
Celownik	–w_ł	–_ł	–jôł	–_jôł	–łł_cô
Biernik	–j_c	–_c	–j	–_j	–łł_c
Miejscownik	–hä		–jahä	–_jahä	–łł_chä
Ablatyw	–ku	–_ku	–jak	–_jak	–łł_k
Allatyw	–ǧȯk	–ȯk	–jaǧ	–_jaǧ	–łł_ǧ

Dochodzi do następujących alternacyj:

Słowa kończące się na -łł w liczbie mnogiej zamiast [ɮː] otrzymują [r], np. êgȯłł - êgȯrȯ (język - języki);
Głoska f pomiędzy samogłoskami udźwięcznia się do v np. sijaf-sijavał (ogon-ogonowi);
Głoska n między samogłoskami ulega rotacyzmowi do r np. firun-firuruc (deska-deskę).

Niektóre rzeczowniki kończące się się na samogłoski odmieniają się według końcówek po spółgłoskach, wstawiając między nimi -h-.

Zaimki osobowe

Zaimki osobowe podobnie jak rzeczowniki odmieniają się przez przypadki, ale nieregularnie.

Przypadek	go (ja)	łê (ty)	pe (on)	ajäja (my du.)	ujäja (wy du.)	taðȯ (oni du.)	žipfa (my)	ôłł (wy)	ta (oni)
Mianownik	go	łê	pe	ajäja	ujäja	taðȯ	žipfa	ôłł	ta
Dopełniacz	gawa	łêw	pawa	ajäjô	ujäjô	taðȯw	žipfô	ôłłô	tô
Celownik	goł	ĺiwił	pawił	ajäjał	ujäjał	taðȯł	žipfał	ôłłuł	tał
Biernik	goc	łêc	päjac	ajäj	ujäj	tadzic	žipfic	cêłł	ḱic
Miejscownik	gohä	łêhä	pehä	ajäjahä	ujäjahä	taðȯhä	žipfahä	hôłł	tahä
Ablatyw	gochu	łêchu	pechu	ajäjak	ujäjak	taðȯchu	žipfachu	ôłłu	tachu
Allatyw	gogȯk	łêgȯk	pegȯk	šajäjaǧ	ujäjaǧ	taðȯgȯk	žipfagȯk	ôłłȯk	tagȯk

Liczebniki

To co odróżnia ołłuch od większości języków zongepajckich, to zamiana oryginalnego systemu dziesiątkowego systemem dwunastkowym - oznaczało to że podstawą stała się liczba 12. Pozostały nieregularne określenia na liczebniki 100 i 1000, zostały jednak zapożyczone z języków chamskich.

Liczebniki porządkowe tworzy się dodając do liczebnika głównego sufiks -(_)n.

liczba	liczebnik główny	liczebnik porządkowy
1	hazłłu	hazłłun
2	çałłu	çałłun
3	džiðu	džiðun
4	äcȯ	äcȯn
5	kałłga	kałłgan
6	nêra	nêran
7	coch*	cogȯn
8	wełł	wełłȯn
9	päla	pälan
10	çałłȯchałłga	çałłȯchałłgan
11	džiðušėłł	džiðušėłłȯn
12	afäg	afägan
24	çałłi	çałłin
36	džirwi	džirwin
48	wiswi	wiswin
60	kałłgowa	kałłgowan
72	nêrowa	nêrowan
84	cozu	cozun
96	wesľȯ	wesľȯn
108	päľȯ	päľȯn
100	łłavär	łłaväran
120	çäšałł	çäšałłan
1000	adôvär	adôväran
1200	ðankȯ	ðankȯn

forma z nieregularnym ubezdźwięcznieniem dominuje, jednak u starszych osób występuje też regularna forma cog.

Jedności były tworzone dodając do wielokrotności 12 spójnik je lub i i liczbę jedności - 37 przyjmuje formę džirwijehazłłu.

Przypisy

↑ Często po wargowej lub przed welarną
↑ Po wargowej lub przed welarną
↑ ^3,0 ^3,1 W przyrostkach
↑ ^4,0 ^4,1 W przedrostkach, a także przyrostkach z dawnym iloczasem (oh/eh)

[1] Często po wargowej lub przed welarną

[2] Po wargowej lub przed welarną

[przy-3] 3,0 ^3,1 W przyrostkach

[przed-4] 4,0 ^4,1 W przedrostkach, a także przyrostkach z dawnym iloczasem (oh/eh)

[1]

[2]

[3]

[4]

Język ołłuch: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 14:59, 14 paź 2024

Spis treści

Historia (Gammaja)

Refleksy samogłosek zongepajckich

Procesa ku ołłuchowi wschodniemu

Pierwsze zmiany

Pierwsza przesuwka

Druga przesuwka

Palatalizacja

Naleciałość ludowa

Glottalizacja

Podwyższenie spógłosek przy *r

Ludowa przesuwka samogłosek

Zmainy typowe dla zongepajckiego ludowego

Lenicja VCV

Dalsze zmiany

Fonetyka

Samogłoski

Spółgłoski

Transkrypcja

Gramatyka

Alternacje

Harmonia samogłoskowa

Inne alternacje

Przedimek

Rzeczownik

Deklinacja

Zaimki osobowe

Liczebniki

Przypisy

Menu nawigacyjne

@@ Linia 2: / Linia 2: @@
 |kolor=#33CC33
 |nazwa=Język ołłuch
-|nazwa własna=łłach êgȯłł ołłuch<ref name=zachid>w djalekcie zachodnim</ref>, łłach êgȯłł ołłuk<ref name=wschid>w djalekcie wschodnim</ref>, żongäfêzêz êgȯłł
+|nazwa własna=łłach êgȯłł ołłuk
-|klasyfikacja=Gamajskie
+|klasyfikacja=w Gammai: gammajskie
 * Pragamajski (†)
 ** Starozongepajcki (†)
@@ Linia 10: / Linia 10: @@
 ***** Języki wschodniozongepajckie
 ****** '''Język ołłuch'''
+w Kyonie: język izolowany
-|alfabet=łacińska transkrypcja (na chwilę obecną)
+|alfabet=łaciński, dewanagari (tylko w Kyonie)
 |szyk zdania =SOV
 | conlanger1 = ''ołł''. lub ''ozo.''
 }}{{sp}}
-'''Język ołłuch''' (ołł: '''łłach êgȯłł ołłuch''' [{{IPA|ɮäx 'ɛɣuɮ 'oɮyx}}]<ref name=zachid></ref>/'''łłach êgȯłł ołłuk''' [{{IPA|ɮäx 'ɛɣuɮ 'oɮyk}}]<ref name=wschid></ref> "język tutejszy", także '''żongäfêzêz êgȯłł''' [{{IPA|'zonɣæfɛt͡sɛt͡s 'ɛɣuɮ}}] "język zongepajcki", zon: '''wazazaz aigoslo''' [{{IPA|'wɐt͡sɐt͡sɐt͡s 'aɪ̯ɣoslo}}] "język górski") – język zongepajcki z grupy wschodniozongepajckiej. Jest najbardziej archaicznym i konserwatywnym potomkiem [[Język zongepajcki ludowy|ludowej zongepajszczyzny]], różniący się jednak od niej zarówno w fonetyce, jak i gramatyce.
+'''Język ołłuch''' (ołł: '''łłach êgȯłł ołłuk''' [{{IPA|ɮax 'ɛɣuɮ 'oɮyk}}] "język tutejszy", zon. '''wazazaz aigoslo''' [{{IPA|'wɐt͡sɐt͡sɐt͡s 'aɪ̯ɣoslo}}] "język górski") – język utworzony w 2020 oryginalnie na potrzeby [[Gammaja|Gammai]]. W 2024 został ponadto zaadoptowany do [[Kyon|Kyonu]], stając się jednym z głównych języków [[Surandral|Surandralu]].
-Język ten uniknął trzech wielkich zmian fonetycznych: przejścia '''łł''' > '''sl''' (cecha wyjątkowa), prelabializacji wschodniozongepajckiej oraz połączenia '''ƶ-z'''.
+W [[Gammaja|Gammai]] należy do grupy wschodniozongepajckiej wschodniozongepajckiej. Jest najbardziej archaicznym i konserwatywnym potomkiem [[Język zongepajcki ludowy|ludowej zongepajszczyzny]], różniący się jednak od niej zarówno w fonetyce, jak i gramatyce. Język ten uniknął trzech wielkich zmian fonetycznych: przejścia [ɮ] > [sl] (cecha wyjątkowa), prelabializacji wschodniozongepajckiej oraz połączenia [t͡θ]-[t͡s].
-Dzieli się na dwa dialekta: wschodni i zachodni. Oba dialekta są uważane za równe sobie (a więc podaje się np. dwie formy danego wyrazu). Wschodni zawiera więcej innowacji, ale i uniknął całkowitej przesuwki spółgłosek welarnych, zawiera też charakterystyczną wymowę pragammajskiego '''*q''' jako '''t''' (lub iloczas w wygłosie, ostatecznie długość zanikła). Zachodni jest bardziej podobny do reszty potomków ludowej zongepajszczyzny, zawiera też więcej wpływów języka klasycznego.
+Dzieli się na dwa dialekta: wschodni (główny) i zachodni. Wschodni zawiera więcej innowacji, ale i uniknął całkowitej przesuwki spółgłosek welarnych, zawiera też charakterystyczną wymowę pragammajskiego '''*q''' jako '''t''' (lub iloczas w wygłosie, ostatecznie długość zanikła). Zachodni jest bardziej podobny do reszty potomków ludowej zongepajszczyzny, zawiera też więcej wpływów języka klasycznego. Niniejszy artykuł opisuje tylko dialekt wschodni.
-== Historia ==
+W Kyonie używany jest na terenie [[Góry Żelazne|Gór Żelaznych]] i jest językiem izolowanym. Używa się tylko (gammajskiego) dialektu wschodniego.
+== Historia (Gammaja) ==
 Język ołłuch wywodzi się z dawnego dialektu zongepajckiego. Jego odrębność zaczęła się bardzo wcześnie, ale nie oddalił się aż tak jak dialekt zachodni (który stworzył własną podrodzinę). Dowodem na to jest obecność starozongepajckiej głoski '''łł''' [{{IPA|ɮ}}], a także zachowanie celownika. Rozwijał się dosyć równolegle z innymi dialektami, ale czasami przeprowadzał tam swoje zmiany (przykładowo grupa '''hj''' przechodzi w '''j''', a nie w '''ḱ'''). Ponadto, odbyła się interwokaliczna spirantyzacja. Pojawiły się tendencje przesuwania [{{IPA|u}}] do przodu. W konsekwencji często dało [{{IPA|y}}], jednak zmiana nie zaszła ta w otoczeniu po wargowej i przed welarnymi (są pewne wyjątki od tej reguły). Powstało też nowe [{{IPA|u}}] jako nieakcentowane krótkie [{{IPA|o}}]. Dyftongi nie przetrwały presji monoftongicznej.
@@ Linia 28: / Linia 31: @@
 Ponieważ oba dialekty są blisko narzeczy chamskich, częściowo uległy ich wpływowi. Udźwięczniły interwokaliczne '''f''' do '''v''', a także wprowadziły allofoniczny przydech dla '''p''', '''t''' oraz '''k''', gdy te są w nagłosie będąc akcentowanymi.
-=== Procesa ku ołłuchowi zachodniemu ===
+===Refleksy samogłosek zongepajckich===
-====Pierwsze zmiany ====
+{| class="wikitable" style="text-align:center"
-* *ai > e
+! Zongepajcki ludowy
-* *au > o
+! Wczesny ołłuch
-* *iː > ai
+! Ołłuch
-* *i > i
+! Uwagi
-* *uː_W > ai
+|-
-* *uː > au
+! ɐ, ɐː
-* *u > u
+| ä, äː
-* *aː > ɛ
+| ä <a>
-* *a > ɐ
+|
-* *ħ > *x
+|-
-* *-h > *-ð (w ołłuchu bardzo szczątkowo)
+! æ, æː
-* *l > ɫ
+| æ, æː
-* *lː > ɫː
+| æ <ä>
-* *r > ɮ
+|
+|-
-====Pierwsza przesuwka====
+! ɛ, ɛː
-'''Faza 1 - afrykanizacja bezdźwięcznych spółgłosek szczelinowych:'''
+| ɛ, ɛː
-* *f > pf
+| ɛ <ê>
-* *θ > tθ
+|
-* *s > ts
+|-
+! ɔ, ɔː
-'''Faza 2 - spirantyzacja bezdźwięcznych spółgłosek zwartych:'''
+| ɔ, ɔː
-* *p > f
+| ɔ <ô>
-* *t > s
+|
-* *k > x
+|-
-* *q > χ > x
+! e
+| ɪ
-'''Faza 3 - ubezdźwięcznienie spółgłosek zwartych:'''
+| i <ė>
-* *b > p
+| nieakcentowane i przed /j/
-* *d > t
+|-
-* *g > k
+! e, eː
+| e, eː
-====Druga przesuwka====
+| e <e>
-* *rː > r
+| krótkie /e/ akcentowane
-* *ɫː > l
+|-
-* *jː > jɛj
+! o
-* *wː > wɐw
+| ʊ
-* *mː, *mp > b
+| u <ȯ>
-* *nː, *nt > d
+| nieakcentowane
+|-
-====Palatalizacja====
+! o, oː
-Palatalizacja odbywa się przed e (niekonsekwentnie), j oraz i.
+| o, oː
-* *d > dzʲ
+| o <o>
-* *t > tsʲ
+| krótkie /o/ akcentowane
-* *s > ʃ
+|-
-* *z > ʒ
+! rowspan=2| i, iː
-* *ts, *tθ > tʃ
+| i, iː
-* *ð > dʒ
+| i <nowiki><i></nowiki>
-* *ɫ, *l > ʎ (ľ)
+|
-* *ɮ > ʒ
+|-
-* *h, *r > j
+| e, eː
-* *rj, *hj > j
+| e <e>
-* *n > ɲ
+| po /j/ < /ʎ/
-* *k > ç
+|-
-* *x > sʲ
+! rowspan=2| u, uː
-* *ɣ > zʲ
+| y, yː
+| y <nowiki><u></nowiki>
-====Naleciałość ludowa====
+|
-* *ji- > ī
+|-
-* *wu- > ū
+| u, uː
+| u <ȯ>
-==== Podwyższenie spógłosek przy *r ====
+| po wargowej lub przed welarną
-* *ɐr > or
+|-
-* *ɛr > er
+|}
-==== Ludowa przesuwka samogłosek ====
-* *ai > ɛ
-* *au > ɔ
-* *ɛ > æ
-==== Zmainy typowe dla zongepajckiego ludowego ====
-* *-h > ː
-* *ns, *nʃ, *nm > s, ʃ, m
-* *zs > s/ːs
-* *p͡fj > ɧ
-* *a- > Ø (nieregularnie)
-* *VnV > VrV
-* *-f(C) > ː(C)
-* *-pf(C) > ː(C) (nieregularnie)
-* *ɫŠ > lŠ (gdzie Š to spółgłoska zadziąsłowa)
-* *ɫj > ʎj
-* *xŠ, *ɣŠ > ʃŠ, ʒŠ
-* *ph *th *kh > f θ x
-* *xh *ɣh > xː ɣː
-*  *VfV > VvV (zmiana typowa dla wschodnich djalektów)
-==== Lenicja VCV ====
-* *p > f
-* *b > v
-* *t > θ
-* *d > ð
-* *k > x
-Warto zauważyć, że nie odbywa się pomiędzy dwiema identycznymi samogłoskami.
-==== Dalsze zmiany ====
-* *[!W]_u_[!K] > y
-* *fT, *xT > θT (gdzie T to spółgłoska przedniojęzykowa twarda)
-* *vT, *ɣT > ðT
-* depalatalizacja *sʲ, *tsʲ, *zʲ, *dzʲ (już po f/x > θ i v/ɣ > ð)
-* *ʎ > j
-* *p, *t, *k pod akcentem > pʰ, tʰ, kʰ
-* *-e > Ø
-* *e przed długą > Ø
-* *ej > ij
-* *ɧ > ʃ
-* *ji- (to pochodzi tylko od *li/*łi) > je-
-* *jj > dʒ
-* wygłosowe *j > dð
-* nieakcentowane krótke *o > u
-* nieakcentowane krótke *e > i
-* *długie samogłoski > krótkie
 === Procesa ku ołłuchowi wschodniemu ===
@@ Linia 258: / Linia 214: @@
 == Fonetyka ==
 === Samogłoski ===
-W obu djalektach występują te same samogłoski. Jest ich dziewięć.
+Istnieje dziewięć samogłosek:
 {| class=wikitable
 ! rowspan=1|
@@ Linia 281: / Linia 237: @@
 |}
-Samogłoska '''a''', która w większości języków zongepajckich jest wymawiana wyżej ([ɐ] lub [ʌ]), w ołłuchu jest obniżona do [ä]. Tendencje obniżenia były możliwe do zaobserwowania w wszystkich djalektach zongepajckiego ludowego, ale końcowo została głoską wysoką. Jedynie ołłuch obniżył ostatecznie tą głoskę, być może z powodu izolacji tego górskiego regjonu.
+Samogłoska '''a''', która w większości języków zongepajckich jest wymawiana wyżej ([ɐ] lub [ʌ]), w ołłuchu jest obniżona do [ä]. Tendencje obniżenia były możliwe do zaobserwowania w wszystkich djalektach zongepajckiego ludowego, ale końcowo została głoską wysoką. Jedynie ołłuch obniżył ostatecznie tą głoskę, być może z powodu izolacji tego górskiego rejonu.
 Za innowację samogłoską w ołłuchu uważa się podwyższenie dawnych grup '''*ar *ěr''' do '''or er'''. Powodem dlaczego tak się uznaje jest fakt, że tylko w ołłuchu '''er < ěr''' może ulec redukcji do '''ir''' gdy nie jest akcentowane.
 === Spółgłoski ===
-Inaczej jest z spółgłoskami, które się nieco różnią. Tylko w djalekcie wschodnim /g/ to fonem, zaś w zachodnim [g] to allofon /k/. W ołłuchu zachodnim istnieje też [dð] jako wygłosowy allofon /j/.
 {| class="wikitable" style=text-align:center
 ! colspan="2" |
@@ Linia 315: / Linia 270: @@
 |colspan="2" | {{IPA|d}}
 |
-|{{IPA|g}}<ref>oddzielny fonem w ołłuchu wschodnim, w zachodnim allofon /k/</ref>
+|{{IPA|g}}
 |
 |- align="center"
@@ Linia 329: / Linia 284: @@
 !<small>dźwięczne</small>
 |
-|{{IPA|dz}} • {{IPA|dð}}<ref>wygłosowy allofon /j/ w ołłuchu zachodnim</ref>
+|{{IPA|dz}}
 |{{IPA|dʒ}}
 |
@@ Linia 380: / Linia 335: @@
 |
 |- style="font-size: 2.0em;"
-| l  ||  ľ  ||  ł ||  łł  ||  m  ||  n  ||  ň  ||  o  ||  ô || ȯ || p  ||  pf  ||  r  ||  s  ||  š  ||  sz  ||  šz  ||  t  ||  u
+| l  ||  ľ  ||  ł ||  łł  ||  m  ||  n  ||  ň  ||  o  ||  ô || ȯ || p  ||  pf  ||  r  ||  s  ||  š  ||  z  ||  ž  ||  t  ||  u
 |-
 |  [{{IPA|l}}]  ||  [{{IPA|j~dð}}]  ||  [{{IPA|ɫ}}]  ||  [{{IPA|ɮ}}] ||  [{{IPA|m}}]  ||  [{{IPA|n}}]  ||  [{{IPA|ɲ}}]  ||  [{{IPA|o}}] ||   [{{IPA|ɔ}}] ||  [{{IPA|u}}] ||[{{IPA|p}}]  ||  [{{IPA|p͡f}}]  || [{{IPA|r}}]  ||  [{{IPA|s}}]  ||  [{{IPA|ʃ}}]  ||  [{{IPA|z}}]  ||  [{{IPA|ʒ}}]  ||  [{{IPA|t}}]  ||  [{{IPA|y}}]  ||
 |- style="font-size: 2.0em;"
-| v || w ||  z || ƶ ||  ž  ||  ż<ref>Litera '''ż''' jest używana do zapisu niektórych rdzeni, które się upowszechniły w formie starej transkrypcji. Należą do niej chociażby rdzenie '''żona''' (dom), '''żongä''' (zongepajczyk) oraz '''żongäpê''' (zachód) – czyli te związanie z samym ludem. Ponadto wiele form zaczynających się na '''sz''' można skrócić do '''ż.''' W zapisie bez djakrytków '''ż''' jest zastępowane przy pomocy '''sz''' lub, w celu odróżnienia, '''sz' ''' (z apostrofem)</ref> || þ
+| v || w ||  c || ç ||  č  ||  þ
 |-
-|  [{{IPA|v}}]  || [{{IPA|w}}] ||  [{{IPA|t͡s}}]  || [{{IPA|t͡θ}}]  ||  [{{IPA|t͡ʃ}}]  ||  [{{IPA|z}}] || [{{IPA|θ}}]
+|  [{{IPA|v}}]  || [{{IPA|w}}] ||  [{{IPA|t͡s}}]  || [{{IPA|t͡θ}}]  ||  [{{IPA|t͡ʃ}}]  ||  [{{IPA|θ}}]
 |}
 Litera '''ė''' oznacza [i] pochodzące od [e], jak np. w słowie '''ðächė/ðägė''' [ðæxi]/[ðæɣi] "ofiara" (dopełniacz: '''ðächėwo/ðägėwo''', teoretyczne '''**ðächi/ðägi''' miałoby chwormę '''**ðächiwi/ðägiwi''').
-Zapis '''j''' oraz '''ľ''' oparty jest na etymologji. Litera '''ǧ''' występuje tylko w wschodnich djalektach.
+Zapis '''j''' oraz '''ľ''' oparty jest na etymologii.
 == Gramatyka ==
@@ Linia 463: / Linia 418: @@
 | ''–jô''
 | ''–_jô''
-|rowspan=2|''–łł_zô''
+|rowspan=2|''–łł_cô''
 |-
 !Celownik
@@ Linia 472: / Linia 427: @@
 |-
 !Biernik
-| ''–j_z''
+| ''–j_c''
-| ''–_z''
+| ''–_c''
 | ''–j''
 | ''–_j''
-|''–łł_z''
+|''–łł_c''
 |-
 !Miejscownik
@@ Linia 482: / Linia 437: @@
 |''–jahä''
 |''–_jahä''
-|''–łł_zhä''
+|''–łł_chä''
 |-
 !Ablatyw
-| ''–chu'', ''–ku''
+| ''–ku''
-| ''–_chu'',  ''–_ku''
+| ''–_ku''
-| ''–jach'', ''–jak''
+| ''–jak''
-| ''–_jach'', ''–_jak''
+| ''–_jak''
-| ''–łł_ch'', ''–łł_k''
+| ''–łł_k''
 |-
 !Allatyw
-| ''–kȯch'', ''–ǧȯk''
+| ''–ǧȯk''
-| ''–ȯch'', ''–ȯk''
+| ''–ȯk''
-|''–jak'', ''–jaǧ''
+| ''–jaǧ''
-|''–_jak'', ''–_jaǧ''
+| ''–_jaǧ''
-| ''–łł_k'', ''–łł_ǧ''
+| ''–łł_ǧ''
 |-
 |}
@@ Linia 502: / Linia 457: @@
 *Słowa kończące się na '''-łł''' w liczbie mnogiej zamiast [{{IPA|ɮː}}] otrzymują [{{IPA|r}}], np. '''êgȯłł''' - '''êgȯrȯ''' (język - języki);
 *Głoska '''f''' pomiędzy samogłoskami udźwięcznia się do '''v''' np. '''sijaf-sijavał''' (ogon-ogonowi);
-*Głoska '''n''' między samogłoskami ulega rotacyzmowi do '''r''' np. '''firun-firuruz''' (deska-deskę).
+*Głoska '''n''' między samogłoskami ulega rotacyzmowi do '''r''' np. '''firun-firuruc''' (deska-deskę).
 Niektóre rzeczowniki kończące się się na samogłoski odmieniają się według końcówek po spółgłoskach, wstawiając między nimi '''-h-'''.
@@ Linia 508: / Linia 463: @@
 === Zaimki osobowe ===
 Zaimki osobowe podobnie jak rzeczowniki odmieniają się przez przypadki, ale nieregularnie.
-====Dialekt zachodni====
-{| class="wikitable" vertical-align:bottom;"
-|- style="font-style:normal; font-weight:bold; background-color:#C0C0C0;"
-! Przypadek
-! '''go (ja)'''
-! '''łê (ty)'''
-! '''pe (on)'''
-! '''ajäja (my du.)'''
-! '''ujäja (wy du.)'''
-! '''chaðȯ (oni du.)'''
-! '''šzipfa (my)'''
-! '''ôłł (wy)'''
-! '''cha (oni)'''
-|-
-! Mianownik
-| go
-| łê
-| pe
-| ajäja
-| ujäja
-| chaðȯ
-| šzipfa
-| ôłł
-| cha
-|-
-!Dopełniacz
-| gawa
-| łêw
-| pawa
-| ajäjô
-| ujäjô
-| chaðȯw
-| šzipfô
-| ôłłô
-| chô
-|-
-!Celownik
-| goł
-| ĺiwił
-| pawił
-| ajäjał
-| ujäjał
-| chaðȯł
-| šzipfał
-| ôłłuł
-| chał
-|-
-! Biernik
-| goz
-| łêz
-| päjaz
-| ajäj
-| ujäj
-| chadziz
-| šzipfiz
-| zêłł
-| siz
-|-
-! Miejscownik
-| gohä
-| łêhä
-| pehä
-| ajäjahä
-| ujäjahä
-| chaðȯhä
-| šzipfahä
-| hôłł
-| chahä
-|-
-! Ablatyw
-| gochu
-| łêchu
-| pechu
-| ajäjach
-| ujäjach
-| chaðȯchu
-| šzipfachu
-| ôłłu
-| chachu
-|-
-! Allatyw
-| gochȯch
-| łêchȯch
-| pechȯch
-| šajäjak
-| ujäjak
-| chaðȯchȯch
-| šzipfachȯch
-| ôłłȯch
-| chachȯch
-|-
-|}
-====Dialekt wschodni====
 {| class="wikitable" vertical-align:bottom;"
 |- style="font-style:normal; font-weight:bold; background-color:#C0C0C0;"
@@ Linia 612: / Linia 472: @@
 ! '''ujäja (wy du.)'''
 ! '''taðȯ (oni du.)'''
-! '''šzipfa (my)'''
+! '''žipfa (my)'''
 ! '''ôłł (wy)'''
 ! '''ta (oni)'''
@@ Linia 623: / Linia 483: @@
 | ujäja
 | taðȯ
-| šzipfa
+| žipfa
 | ôłł
 | ta
@@ Linia 634: / Linia 494: @@
 | ujäjô
 | taðȯw
-| šzipfô
+| žipfô
 | ôłłô
 | tô
@@ Linia 645: / Linia 505: @@
 | ujäjał
 | taðȯł
-| šzipfał
+| žipfał
 | ôłłuł
 | tał
 |-
 ! Biernik
-| goz
+| goc
-| łêz
+| łêc
-| päjaz
+| päjac
 | ajäj
 | ujäj
-| tadziz
+| tadzic
-| šzipfiz
+| žipfic
-| zêłł
+| cêłł
-| ḱiz
+| ḱic
 |-
 ! Miejscownik
@@ Linia 667: / Linia 527: @@
 | ujäjahä
 | taðȯhä
-| šzipfahä
+| žipfahä
 | hôłł
 | tahä
@@ Linia 678: / Linia 538: @@
 | ujäjak
 | taðȯchu
-| šzipfachu
+| žipfachu
 | ôłłu
 | tachu
@@ Linia 689: / Linia 549: @@
 | ujäjaǧ
 | taðȯgȯk
-| šzipfagȯk
+| žipfagȯk
 | ôłłȯk
 | tagȯk
@@ Linia 705: / Linia 565: @@
 |-
 ! '''1'''
-| haszłłu
+| hazłłu
-| haszłłun
+| hazłłun
 |-
 ! '''2'''
-| ƶałłu
+| çałłu
-| ƶałłun
+| çałłun
 |-
 ! '''3'''
@@ Linia 717: / Linia 577: @@
 |-
 ! '''4'''
-| äzȯ
+| äcȯ
-| äzȯn
+| äcȯn
 |-
 ! '''5'''
-| chałłga/kałłga
+| kałłga
-| chałłgan/kałłga
+| kałłgan
 |-
 ! '''6'''
@@ Linia 729: / Linia 589: @@
 |-
 ! '''7'''
-| zoch*
+| coch*
-| zogȯn
+| cogȯn
 |-
 ! '''8'''
@@ Linia 741: / Linia 601: @@
 |-
 ! '''10'''
-| ƶałłuchałłga
+| çałłȯchałłga
-| ƶałłuchałłgan
+| çałłȯchałłgan
 |-
 ! '''11'''
@@ Linia 753: / Linia 613: @@
 |-
 ! '''24'''
-| ƶałłi
+| çałłi
-| ƶałłin
+| çałłin
 |-
 ! '''36'''
@@ Linia 765: / Linia 625: @@
 |-
 ! '''60'''
-| chałłgowa/chałłgowan
+| kałłgowa
-| kałłgowa/kałłgowan
+| kałłgowan
 |-
 ! '''72'''
@@ Linia 773: / Linia 633: @@
 |-
 ! '''84'''
-| zoszu
+| cozu
-| zoszun
+| cozun
 |-
 ! '''96'''
@@ Linia 789: / Linia 649: @@
 |-
 ! '''120'''
-| ƶäšałł
+| çäšałł
-| ƶäšałłan
+| çäšałłan
 |-
 ! '''1000'''
@@ Linia 797: / Linia 657: @@
 |-
 ! '''1200'''
-| ðanchȯ/ðankȯ
+| ðankȯ
-| ðanchȯn/ðankȯn
+| ðankȯn
 |}
-*forma z nieregularnym ubezdźwięcznieniem dominuje, jednak u starszych osób występuje też regularna forma ''zog''.
+*forma z nieregularnym ubezdźwięcznieniem dominuje, jednak u starszych osób występuje też regularna forma ''cog''.
+Jedności były tworzone dodając do wielokrotności 12 spójnik ''je'' lub ''i'' i liczbę jedności - '''37''' przyjmuje formę ''džirwijehazłłu''.
 ==Przypisy==
-[[Kategoria:Języki sztuczne a priori]]
+[[Kategoria:Kyon]] [[Kategoria:Języki Kyonu]] [[Kategoria:Języki sztuczne a priori]]
 [[Kategoria:Języki gamajskie]]
 [[Kategoria:Języki zongepajckie]]

Język ołłuch: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 14:59, 14 paź 2024

Historia (Gammaja)

Refleksy samogłosek zongepajckich

Procesa ku ołłuchowi wschodniemu

Pierwsze zmiany

Pierwsza przesuwka

Druga przesuwka

Palatalizacja

Naleciałość ludowa

Glottalizacja

Podwyższenie spógłosek przy *r

Ludowa przesuwka samogłosek

Zmainy typowe dla zongepajckiego ludowego

Lenicja VCV

Dalsze zmiany

Fonetyka

Samogłoski

Spółgłoski

Transkrypcja

Gramatyka

Alternacje

Harmonia samogłoskowa

Inne alternacje

Przedimek

Rzeczownik

Deklinacja

Zaimki osobowe

Liczebniki

Przypisy

Menu nawigacyjne

Szukaj