Język czyrejski
Język czyrejski (círes ígol [t͡ʃirɛʃ igol]) - sztuczny język, wywodzony z języka protogamajskiego.
| Język czyrejski Círes ígol | |
|---|---|
| Sposoby zapisu: | ?? |
| Typologia: | analityczno-fleksyjny VSO |
| Faktycznie | |
| Utworzenie: | Pluur w 2020 |
| Najnowsza wersja: | 1 |
| Kody | |
| Conlanger–1 | czyr., cir. |
| W Gammaja | |
| Używany w : | ? |
| Klasyfikacja: | Języki gamajskie |
| Przykład | |
| ??? Tedá slósab.... | |
| Lista conlangów | |
Fonetyka
Samogłoski
Język czyrejski posiada 14 samogłosek, w tym sześć nosowych oraz osiem ustnych. Poniższa grafika prezentuje rozmieszczenie samogłosek używanych w języku czyrejskim na czworokącie samogłoskowym.
Zapis samogłosek wygląda następująco:
| Dźwięk | a | ɛ | ɪ | i | ɔ | ɯ | u | ã | ɛ̃ | ɪ̃ | ɔ̃ | ɯ̃ | ũ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Zapis | a | e | i | í | o | u | ú | an | en | in | on | un | ún |
| Samogłoski akcentowane nieregularnie | a | ɛ | i | ɔ | u |
|---|---|---|---|---|---|
| Zapis | â | ê | î | ô | û |
Spółgłoski
Język czyrejski posiada 22 spółgłoski, z czego dwie są alofonami [n] oraz [l] przed samogłoskami przednimi.
| wargowe | przedniojęzykowe | tylnojęzykowe | tylnojęzykowe zaokrąglone | ||
|---|---|---|---|---|---|
| nosowe | m m | n n | (ɲ) (ni) | ||
| zwarte | dźwięczne | b b | d d | g g | |
| bezdźwięczne | p p | t t | k c | kʷ qu | |
| zwarto-szczelinowe | dźwięczne | d͡ʒ gi | |||
| bezdźwięczne | t͡ʃ ci | ||||
| szczelinowe | dźwięczne | v v | s s ʃ si/s |
||
| bezdźwięczne | f f | z z ʒ zi/z |
|||
| drżące | r~ʁ~ʀ r | ||||
| boczne | l l | (ʎ~ʝ) (li) | |||
| aproksymanty | j j/i | ||||
Historia języka czyrejskiego
Procesy fonetyczne z pragamajskiego
Legenda:
C - dowolna spółgłoska
Cʲ - spółgłoska zmiękczona
N - dowolna spółgłoska nosowa
V - dowolna samogłoska
V: - samogłoska długa
∅ - zanik
-X - wygłos
1. Rozwój samogłosek w I fazie
ai > ɛ~ɛ:
au > ɔ~ɔ:
-a:, -i:, -u: > -a, -i, -u
-a, -u > ∅
-i > Cʲ∅
-aCa > -a:C
-aCu > -ɔ:C
-aCi > -ɛ:Cʲ
-iCa > -ja:C
-iCu > -jɔ:C
-iCi > -i:Cʲ
-uCa > -ɔ:C
-uCu > -u:C
-uCi > -ju:Cʲ
2. Rozwój spółgłosek w pierwszej fazie
m:, n: > mz, nz
l:, j:, r: > l, j, r
w, w: > v~u
-r, -r: > -l
q > kʷ
θ > ps~pʃ~ʃ
ð > vz~vʒ~ʒ
h > ∅
ħ > x~∅
ɣa, ɣa:, ɣau > ga, ga:, gɔ
ɣu, ɣu: > ∅u, ∅u:
ɣi, ɣi:, ɣai > ʒi, ʒi:, ʒɛ
pozostałe ɣ > ∅
3. Zmiękczenie spółgłosek przed *i, *ī, *ai
t, k, q > t͡ʃ
d, g > d͡ʒ
s, h, ħ > ʃ
z, ɣ > ʒ
θ, ð > (p)ʃ, (v)ʒ
w > v
n, l > ɲ, ʎ~ʝ
ponadto: -s, -z > -ʃ, -ʒ
4. Wzdłużenie grup samogłoskowo-półspółgłoskowych
VrV > V̄
VlV > V̄
VjV > V̄
VwV > V̄
przy czym: aCa > ɛ:, iCi > i:, uCu > y:
5. Silny akcent na przedostatnią sylabę prowadzi do redukcji sylab występujących po nim:
Samogłoski w sylabach nieakcentowanych po sylabie akcentowanej redukują się do:
ă > ɛ
ĭ > jɛ
ŭ > ɯ
Jeżeli po tak zredukowanej samogłosce nie występuje spółgłoska to samogłoska zanika. Jeżeli spółgłoska występuje to następuje redukcja spółgłoski:
p, t, k > ∅
ks > k
q > kʲ
b, d, g > p, t, k
f, θ, s > ʃ
ð, z > ʒ
h, ħ, ɣ > ∅
r, l, j, w > l
m, n > Ṽ
Tym samym powstają samogłoski nosowe.
6. Dalszy rozwój samogłosek
6.1. Unosowienie samogłosek
aN > ɛ̃
eN > ɪ̃
iN > jɛ̃
oN > õ
uN > ɯ̃
a:N > ã
i:N > ɪ̃
u:N > ũ
6.2. Rozwój iloczasu
a > ai̯~a
ɛ~ɛ: > ɛ
i > ɪ
ɔ~ɔ: > ɔ~u̯e
u > y
a: > a
-a: > o
i: > i
u: > u
-u: > y
Ponadto długie e oraz o w wygłosie absolutnym często stawały się samogłoskami akcentowanymi: ê, ô.
Gramatyka
Rzeczownik
Rzeczownik w języku czyrejskim odmienia się przez siedem przypadków: mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, miejscownik, ablatyw oraz allatyw. Protogamajski narzędnik zlał się z celownikiem, a innesyw z biernikiem. Tym samym celownik przejął funkcje narzędnika - a więc nazywanie narzędzi, a biernik innesywu. Wszelkie konstrukcje dotyczące położenia *w* czymś są realizowane przez biernik. Całkowicie zanikł prolatyw, ekwatyw oraz wołacz. Ten ostatni nie utrzymał się poprzez swą długą wersję nawet w utartych zwrotach (końcówka -aqua). Warto tym samym zauważyć, że język gamajski zarzucił całkowicie protogamajską harmonię samogłoskową. Prawdopodobnie doszło do tego już na bardzo wczesnym etapie oddzielenia się od języka protogamajskiego. Świadczy o tym praktyczny brak różnic w końcówkach fleksyjnych, jeżeli chodzi o jakość samogłosek. Ponadto na zanik harmonii mógł wpłynąć substrat językowy występujący na obszarze zamieszkiwanym przez Czyrejów. Rzeczowniki czyrejskie posiadają także formę liczby mnogiej o czym będę pisał kiedy indziej - muszę jeszcze przemyśleć ostateczną tego postać. Jedyne co mogę powiedzieć to to, że końcówka liczby zerowej przekształciła się w nun [nɯ̃], co oznacza partykułę brak, nic, zero.
Deklinacja
Poniżej znajduje się tabela odmiany rzeczowników czyrejskich w liczbie pojedyńczej. Należy tu jednak na chwilę przystanąć. O ile język protogamajski posiadał de facto trzy różne deklinacje - ze względu na harmonię samogłoskową, o tyle język czyrejski wytworzył pięć nowych deklinacji. Powstały one pod względem silnej redukcji wygłosów wyrazów. Pierwsza deklinacja powstała z grupy wyrazów, które w okresie protogamajskim kończyły się samogłoską, a utraciły ją w późniejszym etapie. Druga deklinacja skupia wyrazy protogamajskie, które w języku czyrejskim wygłosową samogłoskę utrzymały. Dotyczy to tak właściwie wyrazów kończących się na samogłoskę długą w protogamajszczyźnie. Trzecia, wdzięczna, grupa deklinacyjna powstała z redukcji spółgłosek nosowych w wygłosie i unosowieniu poprzedzających je samogłosek. Czwarta deklinacja wywodzi się z wyrazów, które w okresie protogamajskim kończyły się spółgłoską, ale w okresach późniejszych tę spółgłoskę utraciły i obecnie kończą się samogłoską. Ostatnia, piąta deklinacja dotyczy takiej grupy wyrazów, która zarówno w okresie protogamajskim jak i czyrejskim kończyły się spółgłoską.
Legenda:
C - dowolna spółgłoska
V - dowolna samogłoska
N - dowolna samogłoska nosowa
V/N powtórzone w przypadku innym niż mianownik znaczy, że obie wersje są identyczne
W deklinacji IV (*C), jeżeli występuje w danej końcówce przypadku samogłoska, to znaczy że samogłoskę tematową (V) należy na nią wymienić (por. Mianownik: vzie, Dopełniacz: vzia).
Czasownik
Czasownik w języku czyrejskim odmienia się przez osoby, liczby, czasy, tryby. Ponadto od czasowników można urabiać imiesłowy. Język ten posiada trzy osoby, znane z języków europejskich. Czasownik co prawda odmienia się przez liczbę pojedyńczą oraz mnogą, jednak w tej drugiej formy dla każdej z osób są tożsame. Język czyrejski wyróżnia czas teraźniejszy, przeszły I, przeszły II, przeszły III oraz przyszły. Różnice między czasami przeszłymi są następujące:
- Czas teraźniejszy jest używany tylko i wyłącznie to czynności występujących tu i teraz, raczej nie używany w sytuacjach na odległość, do tego służy raczej czas przeszły I
- Czas przeszły I jest używany w przypadku czynności zakończonych bardzo dawno, jest także używany w konstrukcjach zaprzeszłych oraz nieświadka.
- Czas przeszły II jest używany do czynności, które były/są wykonywane w bezpośredniej relacji rozmówcy, tzn. czynności w których rozmówca uczestniczył lub jest pewny, że dana czynność wydarzyła się, poza tym używany jako czas gnomiczny, tj. do czynności naturalnych - niekoniecznie zakończonych. Tym samym język czyrejski nie rozróżnia gramatycznie fraz świeci Słońce od świeciło Słońce.
- Czas przeszły III jest stosowany do czynności zakończonych, jest swego rodzaju odpowiednikiem aspektu dokonanego - nie czasu, gdyż może ów czas dotyczyć przyszłości, która musi się zdarzyć (wedle rozmówcy).
- Czas przyszły stosowany do prostych opisów przyszłości najbliższej - w większości języków użyłoby się w tym wypadku czasu teraźniejszego.
Warto zwrócić uwagę, że czyrejskie czasy nie-do-końca odpowiadają europejskiemu poczuciu czasowości. Dotyczy to w szczególności czasów przeszłych, które swą nazwę zawdzięczają swemu pochodzeniu niżli prawdziwej funkcji czasowej.
Koniugacja
| osoba | liczba pojedyńcza | liczba mnoga |
|---|---|---|
| 1. | -t | -o-/-a- → -a -i-/-ie- → -í -u- → -ú |
| 2. | -s | |
| 3. | -sie |