Język Tolów
Język Tolów, język tolski (nazwa własna: Tolaŋánah [tolə'ŋänäh], [tolə'ŋänäː]) - mowa Tolów) - język tworzony przez użytkownika Toyatl z powodów hobbistycznych. Jego początki sięgają przełomu pierwszej i drugiej dekady XXI wieku, kiedy narodził się pomysł na mowę używającą wymiany samogłosek wewnątrz trójspółgłoskowych rdzeni w odmianie i słowotwórstwie, ale w sposób odmienny od tych występujących w językach afroazjatyckich. Język ma w zamyśle w warstwie fonetycznej ignorować opozycję dźwięczności i innych cech dystynktywnych głosek artykułowanych w tych samych miejscach poza opozycją nosowa-zwarta-szczelinowa, warstwie morfologicznej ma korzystać w dużym stopniu z reduplikacji i unikać aglutynacji, w warstwie syntaktycznej ma zapewniać swobodny szyk wyrazów w zdaniu.
Tolowie to istoty (i maszyny) zdolne do posługiwania się niżej opisanym językiem.
Głoski i ortografia w alfabecie łacińskim
Zapis jest fonemiczny. Wymowa poszczególnych fonemów może się wahać w zależności od pozycji w wyrazie, otoczenia oraz preferencji mówiącego.
Samogłoski
- A - [a], w sylabie nieakcentowanej, szczególnie przedakcentowanej - [ə], pod akcentem i w otoczeniu /q r ʔ w j h/ zawsze [a];
- E - [e], pod akcentem (może być) podwyższone do [ɪ], w otoczeniu /q r ʔ w j h/ zawsze obniżone do [e] lub nawet [ε];
- O - [o], pod akcentem (może być) podwyższone do [ʊ], w otoczeniu /q r ʔ w j h/ zawsze obniżone do [o] lub nawet [ɔ];
Samogłoski muszą wyraźnie kontrastować - przednia podwyższona płaska, tylna podwyższona zaokrąglona, niska/średnia środkowa - gdyż pełnią ważną rolę w odróżnianiu znaczenia słów i odmianie. Nie kontrastują ze względu na długość, z wyjątkiem, o którym poniżej. Sylabę akcentowaną zaznacza się akutem nad samogłoską. Jeśli w wyrazie występuje samogłoska z cyrkumfleksem, a jednocześnie brak innej z akutem, cyrkumfleks oznacza wtedy także sylabę akcentowaną.
Spółgłoski
| Spółgłoski | Wargowe | Zębowe | Boczne | Twardopodniebienne | Miękkopodniebienne | Języczkowe | Krtaniowe |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nosowe | /m/ m | /n/ n | /ŋ~ɲ/¹ ŋ,g² | ||||
| Zwarte | /p/ p,b² | /t/ t | /ʧ~c/³ c | /k/¹ k | /q/ q | /ʔ/ ; | |
| Szczelinowe | /φ~f/³ f | /θ~s/³ z | /ɬ~tɬ/³ ł,d² | /ʃ~ɕ/³ s | /x/¹ x | /ʀ~r/³ r | /ɦ/³ h |
| Półsamogłoski | /w/ u,v,w² | /l/ l | /j/ i,j,y² | ||||
- ¹ - [ŋ], dopuszczalne [ɲ] przed i po /e/, /j/, [ɴ] przed /q/; [k], dopuszczalne [kʲ] przed i po /e/, /j/; [x], dopuszczalne [xʲ] przed i po /e/, /j/;
- ² - dopuszczalne jest używanie liter b, d, g, j, v, w, y w zapożyczeniach, ich wymowa jednak nie różni się od wymowy liter podstawowych p, ł, ŋ, i, u;
- ³ - /f/ dwuwargowa lub wargowo-zębowa, w nagłosie może być wymawiana jako głoska bezdźwięczna, wargowa, drżąca [ʙ̥];
- - /r/ może przyjmować artykulację języczkową, jak i dziąsłową, a w nagłosie i zbitkach z obstruentami tracić dźwięczność;
- - /ł/ w zbitkach po szczelinowych wymawia się jako zwartoszczelinową [tɬ];
- - /z/ standardowo ma wymowę pośrednią między [θ] a [s], „s sepleniące”, spółgłoska podobna do [θ], z tym że język jest cofnięty, a jego koniec nie tkwi między zębami, ale przy siekaczach górnych, dopuszczalna jest również wymowa [θ] oraz [s];
- - /c/ i /s/ zależnie od woli mówiącego mogą mieć brzmienie zadziąsłowe lub twardopodniebienne;
- - /h/ dźwięczne, może udźwięczniać spółgłoski w zbitkach spółgłoskowych (np. /atha/ -> [ʔadɦa], /ahfa/ -> [ʔaɦβa], [ʔaːβa]), jeśli znajduje się po samogłosce przed spółgłoską lub w wygłosie, może być nieme, a poprzedzająca samogłoska ulega wtedy wzdłużeniu (np. /ah/ -> [ʔaː]);
Wzór sylaby
Sylaba ma postać CV((C)C). Zbitka może się pojawić w wygłosie absolutnym, przybiera wtedy formę wyłącznie albo nosowa + zwarta (zwartoszczelinowa) lub szczelinowa, albo /j/, /w/ + zwarta(zwartoszczelinowa) lub szczelinowa (bez /ł/). Pierwsza kombinacja pojawia się w niektórych sufiksach, w rdzeniu rzadka, jest tożsama z CaC. Powstaje w związku z tendencją do usuwania nieakcentowanego /a/. W wyrazach bez sufiksów /a/ raczej zachowuje się między dwiema ostatnimi spółgłoskami. Druga kombinacja odpowiada sufiksom odpowiednio /e/, /o/, /a/ + spółgłoska i nie tworzy się na spółgłoskach rdzenia. Każda sylaba zaczyna się pojedynczą spółgłoską, natomiast wewnątrz wyrazów możliwe są dowolne zbitki dwuspółgłoskowe. W przypadku, gdy istnieje możliwość pojawienia się wygłosowej zbitki w sąsiedztwie nagłosowej spółgłoski w następnej sylabie, zbitka z poprzedniej ulega rozbiciu przez wstawienie /a/ między spółgłoskami zbitki albo /a/ wstawia się po niej w wyrazach złożonych (CVCC KWK -> CVCaC KWK; CVCC+KWK->CVCCaKWK).
Rdzeń wyrazowy
Rdzenie zawierają jedną (teoretycznie), dwie, trzy bądź cztery spółgłoski. Rdzenie trój- i czwórspółgłoskowe mogą występować w dwóch odmiennych formach. W pierwszej z nich dwie pierwsze spółgłoski mogą tworzyć zbitkę w czasownikach. W drugiej z nich pierwsza spółgłoska i występująca po niej samogłoska (najczęściej /a/) pozostają niezmienne a zbitkę w czasowniku tworzą dwie kolejne spółgłoski.
W wyrazach zapożyczonych możliwe są rdzenie liczące więcej niż cztery spółgłoski. Spółgłoski /j/, /w/ i /h/ występują w niekiedy jako samogłoski, odpowiednio /e/, /o/, /a/, zapisuje się je wtedy z cyrkumfleksem. Akcent pada zawsze na sylabę z samogłoską po pierwszej spółgłosce rdzenia.
Wyraz prosty bez afiksów ma postać:
- dwuspógłoskowy: C1-V1-C2-V2/V3
- trójspółgłoskowy: C1-V1-C2-V2-C3-V3 lub C0-V0-C1-V1-C2-V2
- czwórspółgłoskowy: C1-V1-C2-V2-C3-V3-C4 lub C0-V0-C1-V1-C2-V2-C3-V3
W czasowniku V1 jest zerowe, akcent pada na V2. W rzeczowniku V2 jest zerowe, akcent pada na V1. W gerundium akcent pada na V2.