Język ampiriański: Różnice pomiędzy wersjami
(→Sownik) |
|||
(Nie pokazano 12 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
− | |||
− | |||
'''Język ampiriański''' (amp. ''Ampiriati táren'', [ampir'jati 'θaren]) - język z grupy lukarańskiej języków zachodnionukiasańskich. Język urzędowy w Ampirii i w Xei (obok języka Sšent). | '''Język ampiriański''' (amp. ''Ampiriati táren'', [ampir'jati 'θaren]) - język z grupy lukarańskiej języków zachodnionukiasańskich. Język urzędowy w Ampirii i w Xei (obok języka Sšent). | ||
Linia 22: | Linia 20: | ||
* Otwarte: a | * Otwarte: a | ||
+ | ===Szyk zdania=== | ||
+ | |||
+ | W ampiriańskim występuje szyk zdania SVO. | ||
==Alfabet== | ==Alfabet== | ||
Linia 31: | Linia 32: | ||
| A, Á || ''a''/''ɐ'' || hatek ('' 'jatɛk'') - iść / cáro ('' 'ʧɐro'') - tylko | | A, Á || ''a''/''ɐ'' || hatek ('' 'jatɛk'') - iść / cáro ('' 'ʧɐro'') - tylko | ||
|- | |- | ||
− | | B || ''b''/''β'' || ambéite ('' | + | | B || ''b''/''β'' || ambéite (''aw'βɛjtɛ'') - wieczór / behs ('' 'bɛjs'') - wujek |
|- | |- | ||
| C || ''ʦ''/''ʧ'' || celere (''ʦɛ'lɛre'') - zakręt / cózin ('' 'ʧozin'') - ulica | | C || ''ʦ''/''ʧ'' || celere (''ʦɛ'lɛre'') - zakręt / cózin ('' 'ʧozin'') - ulica | ||
Linia 37: | Linia 38: | ||
| D || ''d''/''ð'' || adení (''a'dɛɲi'') - pierwszy / fondó ('' 'fɔnðo'') - gwóźdź | | D || ''d''/''ð'' || adení (''a'dɛɲi'') - pierwszy / fondó ('' 'fɔnðo'') - gwóźdź | ||
|- | |- | ||
− | | E, É || ''e''/''ɛ'' || ekuha (''ɛ'kuja'') - woda / ékná ('' ' | + | | E, É || ''e''/''ɛ'' || ekuha (''ɛ'kuja'') - woda / ékná ('' 'ekʰɨɲa'') - krzak |
|- | |- | ||
| F || ''f''/''fj'' || fúl ('' 'fjul'') - pazur, szpon / káfilumi (''kʰɐfi'lumi'') - piątek | | F || ''f''/''fj'' || fúl ('' 'fjul'') - pazur, szpon / káfilumi (''kʰɐfi'lumi'') - piątek | ||
Linia 199: | Linia 200: | ||
* końcówki dla rodzaju męskiego: <br> | * końcówki dla rodzaju męskiego: <br> | ||
-i (dahí - dobry)<br> | -i (dahí - dobry)<br> | ||
− | -ti (czasowniki tworzone na podstawie innych słów: mletuandeg - mletuandeti - zamordowany <br> | + | -ti (czasowniki tworzone na podstawie innych słów: mletuandeg - mletuandeti - zamordowany) <br> |
-ii (vyeii - gorący)<br> | -ii (vyeii - gorący)<br> | ||
-yi (amprustayi - ochrzczony)<br> | -yi (amprustayi - ochrzczony)<br> | ||
Linia 207: | Linia 208: | ||
-tai (mletuandetai)<br> | -tai (mletuandetai)<br> | ||
-iai (vyeiai)<br> | -iai (vyeiai)<br> | ||
− | -yai ( | + | -yai (amprustuyai)<br> |
<br> | <br> | ||
Przymiotniki w języku ampiriańskim ulegają gradacji 4-stopniowej (stopień równy, wyższy, najwyższy i najwyższy absolutny). Stopniuje się poprzez użycie przydawek: ia (więcej), yas (najwięcej) i yari (bardzo) yas:<br> | Przymiotniki w języku ampiriańskim ulegają gradacji 4-stopniowej (stopień równy, wyższy, najwyższy i najwyższy absolutny). Stopniuje się poprzez użycie przydawek: ia (więcej), yas (najwięcej) i yari (bardzo) yas:<br> | ||
Linia 252: | Linia 253: | ||
*Nie ma rozróżnienia między dopełnieniem bliższym, a dalszym. | *Nie ma rozróżnienia między dopełnieniem bliższym, a dalszym. | ||
*Forma ruchoma jest używana wyłącznie w mowie potocznej, nigdy w sytuacjach formalnych. | *Forma ruchoma jest używana wyłącznie w mowie potocznej, nigdy w sytuacjach formalnych. | ||
− | *Dopełnienie w przypadku użycia przyimków jest wyrażane formą poorzeczeniową -se. | + | *Dopełnienie w przypadku użycia przyimków jest wyrażane formą poorzeczeniową -se (wyjątek dla pierwszej osoby l. poj. i trzeciej osoby l.mn - zamiast yatse i béise/báise - yi i byí). |
+ | |||
+ | ====Zaimki dzierżawcze==== | ||
+ | |||
+ | mój/moja/moi/moje/forma bezosobowa - yaré/yará/yaréz/yaráz/ke yi (k'yi)<br> | ||
+ | twój/twoja/twoi/twoje/forma bezosobowa - bété/bétá/bétéz/bétáz/ke betse<br> | ||
+ | jego/forma bezosobowa - beidé/beidá/beidéz/beidáz/ke beise<br> | ||
+ | jej/forma bezosobowa - baidé/baidá/baidéz/baidáz/ke baise<br> | ||
+ | nasz/nasze/nasi/nasze/forma bezosobowa - yariré/yarirá/yariréz/yariráz/ke yarse<br> | ||
+ | wasz/wasze/wasi/wasze/forma bezosobowa - béteté/bétetá/bétetéz/bétetáz/ke bétse<br> | ||
+ | ich/forma bezosobowa - bísedé/bísedá/bísedéz/bísedáz/ke byí | ||
+ | |||
+ | ===Czasowniki=== | ||
+ | |||
+ | Czasowniki w bezokoliczniku kończą się na -g lub -k. Końcówki czasownika nie determinują odmiany. Język ampiriański posiada 4 czasy (zaprzeszły, przeszły, teraźniejszy, przyszły), z czego 3 posiadają formy ciągłe (zaprzeszły, przeszły i przyszły). Ciągłość opisuje sytuacje powtarzające się lub trwające przez dłuższy czas. | ||
+ | |||
+ | ====Czas teraźniejszy==== | ||
+ | |||
+ | {| class="wikitable" | ||
+ | | Czasownik || colspan=3| L. poj ||colspan=3| L. mn | ||
+ | |- | ||
+ | ! || 1. os || 2. os || 3. os || 1. os || 2. os || 3. os | ||
+ | |- | ||
+ | | víneg - być || vín'''i''' || vín'''os''' || vín'''e''' || vín'''ino''' || vín'''ineno''' || vín'''é''' | ||
+ | |- | ||
+ | | ahag - mieć || ah'''i''' || ah'''os''' || ah'''e''' || ah'''ino''' || ah'''ineno''' || ah'''é''' | ||
+ | |- | ||
+ | | vayeg - robić <br /> (nieregularny) || vayi || vayos || vaye || vaino || vineno || vine | ||
+ | |- | ||
+ | | hatek - iść || hati || hatos || hate || hatino || hatineno || haté | ||
+ | |- | ||
+ | | girig - dać || giri || giros || gire || girino || girineno || giré | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | ====Czas przeszły==== | ||
+ | |||
+ | W języku staroampiriańskim czasy i tryby tworzone były przez dodawanie końcówek fleksyjnych do tematu. Z czasem zaszły przemiany polegające na przeniesieniu tych końcówek przed czasownik, tworząc formy czasowe (same w sobie nie mają żadnego znaczenia, posiadają tylko funkcje gramatyczne). Czas złożony tworzy się na zasadzie: forma czasowa + imiesłów czasowy. | ||
+ | |||
+ | {| class="wikitable" | ||
+ | | Czasownik || colspan=3| L. poj ||colspan=3| L. mn | ||
+ | |- | ||
+ | ! || 1. os || 2. os || 3. os || 1. os || 2. os || 3. os | ||
+ | |- | ||
+ | | víneg || vehi-vín || vehos-vín || vehe-vín || vehino-vín || vehineno-vín || vehé-vín | ||
+ | |- | ||
+ | | ahag || vehi-ah || vehos-ah || vehe-ah || vehino-ah || vehineno-ah || vehé-ah | ||
+ | |- | ||
+ | | vayeg || vehi-vaiya || vehos-vaiya || vehe-vaiya || vehino-vaiya || vehineno-vaiya || vehé-vaiya | ||
+ | |- | ||
+ | | hatek || vehi-hat || vehos-hat || vehe-hat || vehino-hat || vehineno-hat || vehé-hat | ||
+ | |- | ||
+ | | girig || vehi-gir || vehos-gir || vehe-git || vehino-git || vehineno-gir || vehé-gir | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | Czas ciągły jest tworzony przez dodanie "-vín-" między formę czasową a imiesłów: vehi-vín-ah, vehino-vín-gir, vehé-vín-hat | ||
+ | |||
+ | ====Czas zaprzeszły==== | ||
+ | |||
+ | {| class="wikitable" | ||
+ | | Czasownik || colspan=3| L. poj ||colspan=3| L. mn | ||
+ | |- | ||
+ | ! || 1. os || 2. os || 3. os || 1. os || 2. os || 3. os | ||
+ | |- | ||
+ | | víneg || ahí-vín || ahós-vín || ahé-vín || ahíno-vín || ahíneno-vín || ahýé-vín | ||
+ | |- | ||
+ | | ahag || ahí-ah || ahós-ah || ahé-ah || ahíno-ah || ahíneno-ah || ahýé-ah | ||
+ | |- | ||
+ | | vayeg || ahí-vaiya || ahós-vaiya || ahé-vaiya || ahíno-vaiya || ahíneno-vaiya || ahýé-vaiya | ||
+ | |- | ||
+ | | hatek || ahí-hat || ahós-hat || ahé-hat || ahíno-hat || ahíneno-hat || ahýé-hat | ||
+ | |- | ||
+ | | girig || ahí-gir || ahós-gir || ahé-git || ahíno-git || ahíneno-gir || ahýé-gir | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | ====Czas przyszły==== | ||
+ | |||
+ | {| class="wikitable" | ||
+ | | Czasownik || colspan=3| L. poj ||colspan=3| L. mn | ||
+ | |- | ||
+ | ! || 1. os || 2. os || 3. os || 1. os || 2. os || 3. os | ||
+ | |- | ||
+ | | víneg || vi-vín || vos-vín || ve-vín || vino-vín || vineno-vín || vé-vín | ||
+ | |- | ||
+ | | ahag || vi-ah || vos-ah || ve-ah || vino-ah || vineno-ah || vé-ah | ||
+ | |- | ||
+ | | vayeg || vi-vaiya || vos-vaiya || ve-vaiya || vino-vaiya || vineno-vaiya || vé-vaiya | ||
+ | |- | ||
+ | | hatek || vi-hat || vos-hat || ve-hat || vino-hat || vineno-hat || vé-hat | ||
+ | |- | ||
+ | | girig || vi-gir || vos-gir || ve-git || vino-git || vineno-gir || vé-gir | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | ====Tryby==== | ||
+ | |||
+ | W ampiriańskim, oprócz oznajmującego, występują 3 tryby: przypuszczający, łączący i rozkazujący. | ||
+ | |||
+ | =====Tryb przypuszczający===== | ||
+ | |||
+ | {| class="wikitable" | ||
+ | | Czasownik || colspan=3| L. poj ||colspan=3| L. mn | ||
+ | |- | ||
+ | ! || 1. os || 2. os || 3. os || 1. os || 2. os || 3. os | ||
+ | |- | ||
+ | | víneg || havi-vín || havos-vín || have-vín || haino-vín || haineno-vín || havé-vín | ||
+ | |- | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | =====Tryb rozkazujący===== | ||
+ | |||
+ | |||
+ | {| class="wikitable" | ||
+ | | Czasownik || colspan=3| L. poj ||colspan=3| L. mn | ||
+ | |- | ||
+ | ! || 1. os || 2. os || 3. os || 1. os || 2. os || 3. os | ||
+ | |- | ||
+ | | víneg || - || vínó || nahó vín || vínín || vínén || nahén vín | ||
+ | |- | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | |||
+ | =====Tryb łączący===== | ||
+ | |||
+ | Tryb łączący występuje we wszystkich czasach, aczkolwiek nie jest tak często używany, ze względu na możliwości obejścia. Formą dla wszystkich osób w liczbie pojedynczej jest forma 3 os. l. poj., analogicznie dla liczby mnogiej - 3 os. l. mn. Tryb łączący wyraża życzenia, możliwość wykonania czynności, chęci, prawdopodobieństwo, itd. Tryb wprowadzany jest przez zaimek względny '''só''' (co, że, który), np.: chcę, żebyś przyszedł - ''amati só béto híye''; dzisiaj (prawdopodobnie) pójdziemy do domu - ''daidé yarinó vé-hat e kés''; chcę pójść z wami (ale nie mogę, to nie jest możliwe) - ''yarí amate hatek gón byí''. <br> | ||
+ | |||
+ | ====Czasowniki -ng==== | ||
+ | |||
+ | Jest to grupa czasowników, które cechują się odrębną odmianą niż pozostałe. Są to czasowniki wywodzące się z języka staroampiriańskiego, zapożyczone z języków grupy romańskiej, niektóre z nich są już przestarzałe. Czasowniki te charakteryzują się nieregularną formą imiesłowu czasowego: gómpareng (porównać) - gómparba, rhandang (dać, wręczyć) - rhandanha, yediying (wymyślać) - yedihínda | ||
+ | |||
+ | Odmiana w czasie teraźniejszym | ||
+ | {| class="wikitable" | ||
+ | | Czasownik || colspan=3| L. poj ||colspan=3| L. mn | ||
+ | |- | ||
+ | ! || 1. os || 2. os || 3. os || 1. os || 2. os || 3. os | ||
+ | |- | ||
+ | | gómpareng || gómpar'''in''' || gómpar'''inos''' || gómpar'''en''' || gómpar'''inino''' || gómpar'''ineno''' || gómpar'''én''' | ||
+ | |- | ||
+ | | rhandang || rhand'''in''' || rhand'''inos''' || rhand'''en''' || rhand'''inino''' || rhand'''ineno''' || rhand'''én''' | ||
+ | |- | ||
+ | | yediying || yediy'''in''' || yediy'''inos''' || yediy'''en''' || yediy'''inino''' || yediy'''ineno''' || '''yedihýen''' | ||
+ | |- | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | ====Czasowniki nieregularne==== | ||
+ | |||
+ | {| class="wikitable" | ||
+ | | Czasownik/imiesłów || colspan=3| L. poj ||colspan=3| L. mn | ||
+ | |- | ||
+ | ! || 1. os || 2. os || 3. os || 1. os || 2. os || 3. os | ||
+ | |- | ||
+ | | nadheg/nadhi <br /> brać || nadi || nados || nade || nahíno || nahíneno || nahe | ||
+ | |- | ||
+ | | ahíyik/ahéy <br /> uważać/myśleć || áhyi || áhos || ahé || yino || yineno || yine | ||
+ | |- | ||
+ | | fieg/fei <br /> częstować/karmić || fi || fios || fie || fhino || fhineno || fíé | ||
+ | |- | ||
+ | | sentag/sent <br /> czuć || sénti || sentos || sente || sentino || sentineno || senté | ||
+ | |- | ||
+ | | elédeg/eléd <br /> czytać || elédgi || elédgos || elédge || elédgino || elédgineno || elétgé | ||
+ | |- | ||
+ | | rag/raia <br /> dzwonić || ri || riyos || rihe || royino || royineno || rihé | ||
+ | |- | ||
+ | | sheg/súge <br /> gardzić || si || sos || se || sino || sineno || sé | ||
+ | |- | ||
+ | | ek/ki <br /> krzyczeć || ehi || ehios || ehie || ehino || ehineno || ehíé | ||
+ | |- | ||
+ | | eg/gi <br /> spać || gi || gios || ge || gino || gineno || gé | ||
+ | |- | ||
+ | | alarag/alara <br /> mówić || alari || alaros || alare || alino || alineno || alé | ||
+ | |- | ||
+ | | trutcóng/trutcán <br /> nienawidzić ||trutcín || trutcónos || trutcén || trutcínino || trutcóneno || trutzén | ||
+ | |- | ||
+ | | vieyaag/vya <br /> ogrzewać || vieyai || vieyaos || vieye || vieyaino || vieyaineno || viehé | ||
+ | |- | ||
+ | | toig/toi <br /> pamiętać || ti || tos || tue || tino || tineno || túé | ||
+ | |- | ||
+ | | ráiak/rái <br /> podkreślać || ríyi || ríyos || ríye || lihíno || lihíneno || lie | ||
+ | |- | ||
+ | | nedak/ned <br /> polować || nedhí || nedos || nedhé || nehino || nedineno || nede | ||
+ | |- | ||
+ | | vrinig/vrin <br /> wyjść, iść w kierunku || vrihí || vrihos || vrine || vrihino || vrihineno || vriné | ||
+ | |- | ||
+ | | tuk/tuta <br /> przegrać || tuhi || tuhos || tuhe || tuyino || tuyineno || tuhé | ||
+ | |- | ||
+ | | hýik/hýika <br /> przyjść/wrócić || híyi || híyos || híye || híyino || híyineno || iye | ||
+ | |- | ||
+ | | fidlig/fidili <br /> żądać/rościć sobie prawo/wymagać || fideli || fidelos || fidele || fidelino || fidleineno || fidelé | ||
+ | |- | ||
+ | | iyg/iki <br /> sprzątać || ihí || iyos || iye || ihíno || ihíneno || ihýé | ||
+ | |- | ||
+ | | mig/mehe <br /> szeptać || miy || mios || me || mino || mineno || mehé | ||
+ | |- | ||
+ | | aik/aya <br /> tęsknić || ayi || ais || ayke || ayino || ayineno || ayké | ||
+ | |- | ||
+ | | bog/bou <br /> trącić/uderzyć || bui || bus || bue || bino || bineno || býé | ||
+ | |- | ||
+ | | týig/the <br /> wiedzieć/znać || tí || tos || te || tíno || tíneno || téne | ||
+ | |- | ||
+ | | oyk/oi <br /> wspierać/pomagać || oyi || oyios || ohe || oiino || oineno || ohé | ||
+ | |- | ||
+ | | saig/suege <br /> wyjść || si || sios || se || sino || sineno || 'ísne | ||
+ | |- | ||
+ | | ambuag/ambu <br /> pojawić się || ambuyi || ambos || ambe || ambuyino || ambuyineno || ambé | ||
+ | |- | ||
+ | | kaig/kai <br /> zachowywać się || ketezí || ktos || ketze || ktino || kaneno || ketzé | ||
+ | |- | ||
+ | | aig/ayzí <br /> zamknąć || ayi || ayos || aye || ayino || ayineno || ahýé | ||
+ | |- | ||
+ | | lyiyag/laii <br /> zostać || lyi || lios || le || lino || lineno || leye | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | ===Zaprzeczenie=== | ||
+ | |||
+ | Przed czasownikami, które zaczynają się od spółgłoski stawia się án (án víni), przed słowami, zaczynającymi się od samogłoski, stawia się n' (námati).<br> | ||
+ | Istnieją jeszcze przedrostki: | ||
+ | * andi- - wyraża opozycję, coś przeciwstawnego | ||
+ | * un- - używany do przymiotników | ||
+ | * mon- - coś pozbawione czegoś, coś bez czegoś<br> | ||
+ | |||
+ | ===Zmiękczenia, zgrubienia=== | ||
+ | |||
+ | * dla zmiękczeń używa się końcówek -pu (dla słów, kończących się na samogłoskę, np. síropu) i -ocí (dla słów, kończących się na spółgłoskę, np. cózinocí) | ||
+ | * dla zgrubień używa się końcówek -duv (dla słów, kończących się na samogłoskę, np. gégáduv) i -uk (dla słów, kończących się na spółgłoskę, np. fúluk) | ||
+ | |||
+ | ==Zwroty== | ||
+ | |||
+ | Za/zaa - tak<br> | ||
+ | Anzá/án - nie<br> | ||
+ | Ia dahí di - dzień dobry<br> | ||
+ | Ia dahí nat - dobry wieczór/dobranoc<br> | ||
+ | Áhte/Ate - cześć<br> | ||
+ | Gónehétýá - do widzenia<br> | ||
+ | Gart neroz ahos? - ile masz lat?<br> | ||
+ | Ahi ... neroz - mam ... lat<br> | ||
+ | Morti - dziękuję<br> | ||
+ | Tuedi - przepraszam<br> | ||
+ | Tuadi - proszę<br> | ||
+ | Dásde víne ...? - gdzie jest ...?<br> | ||
+ | Dásde deveos? - gdzie mieszkasz?<br> | ||
+ | Pralos ...? - mówisz po ...?<br> | ||
+ | Án prali ... - nie mówię po ...<br> | ||
+ | Án dorei - nie rozumiem<br> | ||
+ | |||
+ | == Słownik == | ||
+ | https://jezykotw.webd.pl/wiki/Ampiria%C5%84ski | ||
[[Kategoria:Języki sztuczne a priori]] | [[Kategoria:Języki sztuczne a priori]] |
Wersja z 16:19, 8 kwi 2021
Język ampiriański (amp. Ampiriati táren, [ampir'jati 'θaren]) - język z grupy lukarańskiej języków zachodnionukiasańskich. Język urzędowy w Ampirii i w Xei (obok języka Sšent).
Fonologia
Spółgłoski
- Zwarte nosowe: m, n, ɲ
- Zwarte ustne: p, b, t, d, k, g
- Szczelinowe: β, f, v, θ, ð, s, z, ʃ, x, ɣ, ʁ
- Półotwarte: r, l, w, j
- Zwarto-szczelinowe: ʦ, ʧ, dʑ
- Przydechowe: kʰ, pʰ
Samogłoski
- Przymknięte: i, ɨ, u
- Półprzymknięte: e, o
- Półotwarte: ɛ, ɔ
- Prawie otwarte: ɐ
- Otwarte: a
Szyk zdania
W ampiriańskim występuje szyk zdania SVO.
Alfabet
Litera | Wymowa | Przykład |
---|---|---|
A, Á | a/ɐ | hatek ( 'jatɛk) - iść / cáro ( 'ʧɐro) - tylko |
B | b/β | ambéite (aw'βɛjtɛ) - wieczór / behs ( 'bɛjs) - wujek |
C | ʦ/ʧ | celere (ʦɛ'lɛre) - zakręt / cózin ( 'ʧozin) - ulica |
D | d/ð | adení (a'dɛɲi) - pierwszy / fondó ( 'fɔnðo) - gwóźdź |
E, É | e/ɛ | ekuha (ɛ'kuja) - woda / ékná ( 'ekʰɨɲa) - krzak |
F | f/fj | fúl ( 'fjul) - pazur, szpon / káfilumi (kʰɐfi'lumi) - piątek |
G | g/ɣ | gégá ( 'ɣeɣɐ) - łyżka / eg ( 'ɛɣ) - spać |
H | j/x | hál ( 'xal) - kto / céhan ( 'ʧejan) - głowa |
I, Í | i | íc ( 'iʧ) - banda, grupa |
K | k/kʰ | hákaro (xa'karɔ) - szata, strój / kan ( 'kan) - raz |
L | l/w | kalia ( 'kalja) - krok / lá ( 'wa) - czcionka |
M | m | mon ( 'mɔn) - bez |
N | n/ɲ | rhentrenár (rjɛn'trɛɲar) - rzemieślnik |
O, Ó | ɔ/o | só (ʃɔ) - co / gón ('ɣon) - z |
P | p/pʰ | áspresi (aʃ'prɛsi) - podejrzany / mompíra (mɔm'pʰɨra) - kształt |
R | r/ʁ | raré ( 'raʁɛ) - mówią |
S | s/ʃ | síro ( 'ʃirɔ) - fala / asturi (as'turi) - żółty |
T | t/θ | tenten ( 'tɛntɛn) - płaca / tít ( 'θit) - data |
U, Ú | u/w | rute ( 'rutɛ) - drzwi |
V | v/f | vortag ( 'vɔrtaɣ) - kosić / víneg ( 'finɛɣ) - być |
W | v | wulun ( 'vulun) - smak |
X | ks | fuxeren (fu'ksɛrɛn) - potwierdzenie |
Y | j | ya ( 'ja) - i |
Z | z/dʑ | zenzá ( 'zɛndʑa) - spotkanie |
Wymowa
- Akcent paroksytoniczny
- Samogłoski przeważnie są otwarte, zamykają się tylko po 'c, 'g, 'k, 'p
- Akcent (') zmienia sposób wymowy spółgłoski, która znajduje się bezpośrednio przed samogłoską z akcentem. Akcent też może znajdować się przed spółgłoską. W przypadku braku możliwości umieszczenia akcentu w żadnym miejscu w środku słowa, stawia się 'í np.: fri'ís (friʃ - mucha), na początku słowa stawia się ', np.: 'staha ( 'ʃtaja - sweter)
- Spółgłoska dźwięczna na końcu słowa zmienia się w taki sam sposób, jak gdy jest "akcentowana"
- Wymowa nieznacznie zmienia się w różnych częściach kraju (np. na wschodzie samogłoska przed spółgłoską nosową nasalizuje się, np: mon - mõ, gón - ɣõ)
- W ampiriańskim istnieją dyftongi wstępujące, zstępujące (np. ii [ij], ai [aj], ua [wa]) i tryftongi (np. iai [jaj], uei [wɛj])
Gramatyka
Liczebniki
Główne | Porządkowe (rodzaj męski/rodzaj żeński) | |
---|---|---|
0 | agun | agne |
1 | aen | adení/adená |
2 | tó | tíi/tíai |
3 | 'hre | 'hrei/'hreia |
4 | nay | níy/níya |
5 | káf | káfi/káfya |
6 | per | pri/praia |
7 | zu | zi/zaya |
8 | gáre | gárei/gárya |
9 | dún | dúni/dúna |
10 | hal | hali/haliha |
11 | aeniya | adeniyo/adeniyona |
12 | tóya | tóyo/tóyona |
13 | 'hreya | 'hreyo/'hreyona |
14 | nayl | nayle/nayla |
15 | káya | káyin/káyina |
16 | perya | peryo/peryona |
17 | zuya | zuyo/zuyona |
18 | gárya | gáryo/gáryona |
19 | dúnya | dúnyo/dúnyona |
20 | dal | dalio/dalia |
21 | dalaen | daliadení/daliadená |
22 | daltó | daliotíi/daliatíai |
23 | dal'íhre | dalióhrei/daliáhreia |
30 | 'hral | hírali/hárala |
31 | 'hralaen | híraliadení/háraladená |
40 | nayil | nayili/nayila |
50 | káfhal | káfhali/káfhala |
60 | peral | perali/perala |
70 | zul | zuli/zula |
80 | gárel | gáreli/gárela |
90 | dúnyil | dúnyili/dúnyila |
100 | miló | milin |
101 | milóaen | milinadení/milinadená |
200 | tíro | tírin |
300 | héro | hírin |
400 | nayo | nayin |
500 | kato | katin |
600 | pero | perin |
700 | zuno | zunin |
800 | gáro | gárin |
900 | dúno | dúnin |
1000 | menhír | menhíren |
2000 | tómenhír | tíimenhíren/tíaimenhíren |
10 000 | halmenhír | halimenhíren/halihamenhíren |
100 000 | milómenhír | milinmenhíren |
1 000 000 | miyin | miyin |
Rzeczownik
W języku ampiriańskim istnieją 2 rodzaje gramatyczne: męski i żeński. Rzeczowniki rodzaju męskiego kończą się na spółgłoski i niektóre samogłoski, rodzaju żeńskiego na -a i, w większości przypadków, na -e. Liczba mnoga rzeczownika tworzy się poprzez dodanie końcówki -z lub -oiz, np.: síro - síroz, rhentrenár - rhentrenároiz.
Przymiotnik
- końcówki dla rodzaju męskiego:
-i (dahí - dobry)
-ti (czasowniki tworzone na podstawie innych słów: mletuandeg - mletuandeti - zamordowany)
-ii (vyeii - gorący)
-yi (amprustayi - ochrzczony)
- końcówki dla rodzaju żeńskiego:
-ai (dahái)
-tai (mletuandetai)
-iai (vyeiai)
-yai (amprustuyai)
Przymiotniki w języku ampiriańskim ulegają gradacji 4-stopniowej (stopień równy, wyższy, najwyższy i najwyższy absolutny). Stopniuje się poprzez użycie przydawek: ia (więcej), yas (najwięcej) i yari (bardzo) yas:
dahí (dobry) -> ia dahí (lepszy) -> yas dahí (najlepszy) -> yari yas dahí (absolutnie najlepszy)
Istnieje też możliwość stopniowania z użyciem przydawek nya (mniej) i nyas (najmniej). Jest to sposób bardziej dyplomatyczny, aczkolwiek nie tworzy się w ten sposób stopnia absolutnego.
Zaimki
Zaimki osobowe
Osoba | L. poj. | L. mn. |
---|---|---|
1. | yarí - ja | yarinó - my |
2 | béto - ty | béteno - wy |
3. | bei, bai, bé - on, ona, to | béi, bái - oni, one |
Zaimki zwrotne
Pełnią również funkcję dopełnienia
Osoba | L. poj | L. mn | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
przed orzeczeniem | po orzeczeniu | forma ruchoma | przed orzeczeniem | po orzeczeniu | forma ruchoma | |
1. | yi | yatse | ye | yeri | yarse | yars |
2. | beti | betse | bets | béti | bétse | béts |
3. | bi | beise | be | byí | béise | bér |
baise | báise | |||||
bése | bí | - | - | - |
- Nie ma rozróżnienia między dopełnieniem bliższym, a dalszym.
- Forma ruchoma jest używana wyłącznie w mowie potocznej, nigdy w sytuacjach formalnych.
- Dopełnienie w przypadku użycia przyimków jest wyrażane formą poorzeczeniową -se (wyjątek dla pierwszej osoby l. poj. i trzeciej osoby l.mn - zamiast yatse i béise/báise - yi i byí).
Zaimki dzierżawcze
mój/moja/moi/moje/forma bezosobowa - yaré/yará/yaréz/yaráz/ke yi (k'yi)
twój/twoja/twoi/twoje/forma bezosobowa - bété/bétá/bétéz/bétáz/ke betse
jego/forma bezosobowa - beidé/beidá/beidéz/beidáz/ke beise
jej/forma bezosobowa - baidé/baidá/baidéz/baidáz/ke baise
nasz/nasze/nasi/nasze/forma bezosobowa - yariré/yarirá/yariréz/yariráz/ke yarse
wasz/wasze/wasi/wasze/forma bezosobowa - béteté/bétetá/bétetéz/bétetáz/ke bétse
ich/forma bezosobowa - bísedé/bísedá/bísedéz/bísedáz/ke byí
Czasowniki
Czasowniki w bezokoliczniku kończą się na -g lub -k. Końcówki czasownika nie determinują odmiany. Język ampiriański posiada 4 czasy (zaprzeszły, przeszły, teraźniejszy, przyszły), z czego 3 posiadają formy ciągłe (zaprzeszły, przeszły i przyszły). Ciągłość opisuje sytuacje powtarzające się lub trwające przez dłuższy czas.
Czas teraźniejszy
Czasownik | L. poj | L. mn | ||||
1. os | 2. os | 3. os | 1. os | 2. os | 3. os | |
---|---|---|---|---|---|---|
víneg - być | víni | vínos | víne | vínino | vínineno | víné |
ahag - mieć | ahi | ahos | ahe | ahino | ahineno | ahé |
vayeg - robić (nieregularny) |
vayi | vayos | vaye | vaino | vineno | vine |
hatek - iść | hati | hatos | hate | hatino | hatineno | haté |
girig - dać | giri | giros | gire | girino | girineno | giré |
Czas przeszły
W języku staroampiriańskim czasy i tryby tworzone były przez dodawanie końcówek fleksyjnych do tematu. Z czasem zaszły przemiany polegające na przeniesieniu tych końcówek przed czasownik, tworząc formy czasowe (same w sobie nie mają żadnego znaczenia, posiadają tylko funkcje gramatyczne). Czas złożony tworzy się na zasadzie: forma czasowa + imiesłów czasowy.
Czasownik | L. poj | L. mn | ||||
1. os | 2. os | 3. os | 1. os | 2. os | 3. os | |
---|---|---|---|---|---|---|
víneg | vehi-vín | vehos-vín | vehe-vín | vehino-vín | vehineno-vín | vehé-vín |
ahag | vehi-ah | vehos-ah | vehe-ah | vehino-ah | vehineno-ah | vehé-ah |
vayeg | vehi-vaiya | vehos-vaiya | vehe-vaiya | vehino-vaiya | vehineno-vaiya | vehé-vaiya |
hatek | vehi-hat | vehos-hat | vehe-hat | vehino-hat | vehineno-hat | vehé-hat |
girig | vehi-gir | vehos-gir | vehe-git | vehino-git | vehineno-gir | vehé-gir |
Czas ciągły jest tworzony przez dodanie "-vín-" między formę czasową a imiesłów: vehi-vín-ah, vehino-vín-gir, vehé-vín-hat
Czas zaprzeszły
Czasownik | L. poj | L. mn | ||||
1. os | 2. os | 3. os | 1. os | 2. os | 3. os | |
---|---|---|---|---|---|---|
víneg | ahí-vín | ahós-vín | ahé-vín | ahíno-vín | ahíneno-vín | ahýé-vín |
ahag | ahí-ah | ahós-ah | ahé-ah | ahíno-ah | ahíneno-ah | ahýé-ah |
vayeg | ahí-vaiya | ahós-vaiya | ahé-vaiya | ahíno-vaiya | ahíneno-vaiya | ahýé-vaiya |
hatek | ahí-hat | ahós-hat | ahé-hat | ahíno-hat | ahíneno-hat | ahýé-hat |
girig | ahí-gir | ahós-gir | ahé-git | ahíno-git | ahíneno-gir | ahýé-gir |
Czas przyszły
Czasownik | L. poj | L. mn | ||||
1. os | 2. os | 3. os | 1. os | 2. os | 3. os | |
---|---|---|---|---|---|---|
víneg | vi-vín | vos-vín | ve-vín | vino-vín | vineno-vín | vé-vín |
ahag | vi-ah | vos-ah | ve-ah | vino-ah | vineno-ah | vé-ah |
vayeg | vi-vaiya | vos-vaiya | ve-vaiya | vino-vaiya | vineno-vaiya | vé-vaiya |
hatek | vi-hat | vos-hat | ve-hat | vino-hat | vineno-hat | vé-hat |
girig | vi-gir | vos-gir | ve-git | vino-git | vineno-gir | vé-gir |
Tryby
W ampiriańskim, oprócz oznajmującego, występują 3 tryby: przypuszczający, łączący i rozkazujący.
Tryb przypuszczający
Czasownik | L. poj | L. mn | ||||
1. os | 2. os | 3. os | 1. os | 2. os | 3. os | |
---|---|---|---|---|---|---|
víneg | havi-vín | havos-vín | have-vín | haino-vín | haineno-vín | havé-vín |
Tryb rozkazujący
Czasownik | L. poj | L. mn | ||||
1. os | 2. os | 3. os | 1. os | 2. os | 3. os | |
---|---|---|---|---|---|---|
víneg | - | vínó | nahó vín | vínín | vínén | nahén vín |
Tryb łączący
Tryb łączący występuje we wszystkich czasach, aczkolwiek nie jest tak często używany, ze względu na możliwości obejścia. Formą dla wszystkich osób w liczbie pojedynczej jest forma 3 os. l. poj., analogicznie dla liczby mnogiej - 3 os. l. mn. Tryb łączący wyraża życzenia, możliwość wykonania czynności, chęci, prawdopodobieństwo, itd. Tryb wprowadzany jest przez zaimek względny só (co, że, który), np.: chcę, żebyś przyszedł - amati só béto híye; dzisiaj (prawdopodobnie) pójdziemy do domu - daidé yarinó vé-hat e kés; chcę pójść z wami (ale nie mogę, to nie jest możliwe) - yarí amate hatek gón byí.
Czasowniki -ng
Jest to grupa czasowników, które cechują się odrębną odmianą niż pozostałe. Są to czasowniki wywodzące się z języka staroampiriańskiego, zapożyczone z języków grupy romańskiej, niektóre z nich są już przestarzałe. Czasowniki te charakteryzują się nieregularną formą imiesłowu czasowego: gómpareng (porównać) - gómparba, rhandang (dać, wręczyć) - rhandanha, yediying (wymyślać) - yedihínda
Odmiana w czasie teraźniejszym
Czasownik | L. poj | L. mn | ||||
1. os | 2. os | 3. os | 1. os | 2. os | 3. os | |
---|---|---|---|---|---|---|
gómpareng | gómparin | gómparinos | gómparen | gómparinino | gómparineno | gómparén |
rhandang | rhandin | rhandinos | rhanden | rhandinino | rhandineno | rhandén |
yediying | yediyin | yediyinos | yediyen | yediyinino | yediyineno | yedihýen |
Czasowniki nieregularne
Czasownik/imiesłów | L. poj | L. mn | ||||
1. os | 2. os | 3. os | 1. os | 2. os | 3. os | |
---|---|---|---|---|---|---|
nadheg/nadhi brać |
nadi | nados | nade | nahíno | nahíneno | nahe |
ahíyik/ahéy uważać/myśleć |
áhyi | áhos | ahé | yino | yineno | yine |
fieg/fei częstować/karmić |
fi | fios | fie | fhino | fhineno | fíé |
sentag/sent czuć |
sénti | sentos | sente | sentino | sentineno | senté |
elédeg/eléd czytać |
elédgi | elédgos | elédge | elédgino | elédgineno | elétgé |
rag/raia dzwonić |
ri | riyos | rihe | royino | royineno | rihé |
sheg/súge gardzić |
si | sos | se | sino | sineno | sé |
ek/ki krzyczeć |
ehi | ehios | ehie | ehino | ehineno | ehíé |
eg/gi spać |
gi | gios | ge | gino | gineno | gé |
alarag/alara mówić |
alari | alaros | alare | alino | alineno | alé |
trutcóng/trutcán nienawidzić |
trutcín | trutcónos | trutcén | trutcínino | trutcóneno | trutzén |
vieyaag/vya ogrzewać |
vieyai | vieyaos | vieye | vieyaino | vieyaineno | viehé |
toig/toi pamiętać |
ti | tos | tue | tino | tineno | túé |
ráiak/rái podkreślać |
ríyi | ríyos | ríye | lihíno | lihíneno | lie |
nedak/ned polować |
nedhí | nedos | nedhé | nehino | nedineno | nede |
vrinig/vrin wyjść, iść w kierunku |
vrihí | vrihos | vrine | vrihino | vrihineno | vriné |
tuk/tuta przegrać |
tuhi | tuhos | tuhe | tuyino | tuyineno | tuhé |
hýik/hýika przyjść/wrócić |
híyi | híyos | híye | híyino | híyineno | iye |
fidlig/fidili żądać/rościć sobie prawo/wymagać |
fideli | fidelos | fidele | fidelino | fidleineno | fidelé |
iyg/iki sprzątać |
ihí | iyos | iye | ihíno | ihíneno | ihýé |
mig/mehe szeptać |
miy | mios | me | mino | mineno | mehé |
aik/aya tęsknić |
ayi | ais | ayke | ayino | ayineno | ayké |
bog/bou trącić/uderzyć |
bui | bus | bue | bino | bineno | býé |
týig/the wiedzieć/znać |
tí | tos | te | tíno | tíneno | téne |
oyk/oi wspierać/pomagać |
oyi | oyios | ohe | oiino | oineno | ohé |
saig/suege wyjść |
si | sios | se | sino | sineno | 'ísne |
ambuag/ambu pojawić się |
ambuyi | ambos | ambe | ambuyino | ambuyineno | ambé |
kaig/kai zachowywać się |
ketezí | ktos | ketze | ktino | kaneno | ketzé |
aig/ayzí zamknąć |
ayi | ayos | aye | ayino | ayineno | ahýé |
lyiyag/laii zostać |
lyi | lios | le | lino | lineno | leye |
Zaprzeczenie
Przed czasownikami, które zaczynają się od spółgłoski stawia się án (án víni), przed słowami, zaczynającymi się od samogłoski, stawia się n' (námati).
Istnieją jeszcze przedrostki:
- andi- - wyraża opozycję, coś przeciwstawnego
- un- - używany do przymiotników
- mon- - coś pozbawione czegoś, coś bez czegoś
Zmiękczenia, zgrubienia
- dla zmiękczeń używa się końcówek -pu (dla słów, kończących się na samogłoskę, np. síropu) i -ocí (dla słów, kończących się na spółgłoskę, np. cózinocí)
- dla zgrubień używa się końcówek -duv (dla słów, kończących się na samogłoskę, np. gégáduv) i -uk (dla słów, kończących się na spółgłoskę, np. fúluk)
Zwroty
Za/zaa - tak
Anzá/án - nie
Ia dahí di - dzień dobry
Ia dahí nat - dobry wieczór/dobranoc
Áhte/Ate - cześć
Gónehétýá - do widzenia
Gart neroz ahos? - ile masz lat?
Ahi ... neroz - mam ... lat
Morti - dziękuję
Tuedi - przepraszam
Tuadi - proszę
Dásde víne ...? - gdzie jest ...?
Dásde deveos? - gdzie mieszkasz?
Pralos ...? - mówisz po ...?
Án prali ... - nie mówię po ...
Án dorei - nie rozumiem