Język nešši: Różnice pomiędzy wersjami
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{AM}} | {{AM}} | ||
+ | {{język | ||
+ | | kolor = #008080 | ||
+ | | nazwa = Język nešši | ||
+ | | nazwa własna = Neššin Ādar | ||
+ | | alfabet u = neszyjskie, łacińskie, cyrylica | ||
+ | | typologia u = aglutynacyjno-fleksyjny<br/>SVO? | ||
+ | | faktycznie = tak | ||
+ | | twórca f = [[Użytkownik:Henryk Pruthenia|Henryk Pruthenia]], [[Użytkownik:Canis|Canis]] | ||
+ | | rok f = 2016 | ||
+ | | wersja f = | ||
+ | | conlanger1 f = | ||
+ | | fikcyjnie = tak | ||
+ | | conworld Msc = ? | ||
+ | | państwa = [[Państwo Neszyjskie]] | ||
+ | | klasyfikacja = '''J. neszyjskie''' | ||
+ | **'''neszyjski'' | ||
+ | | tekst jaki = | ||
+ | | tekst u = | ||
+ | }} | ||
+ | {{słownik}} | ||
'''Język nešši''' (alternatywnie także ''język neszyjski'') - sztuczny język Kraju Neššów, używany w świecie Kyonu. Język fleksyjno-aglutynacyjny o silnie rozbudowanej fleksji czasownika. Jest to język konsekwentnie prawogłowowy. | '''Język nešši''' (alternatywnie także ''język neszyjski'') - sztuczny język Kraju Neššów, używany w świecie Kyonu. Język fleksyjno-aglutynacyjny o silnie rozbudowanej fleksji czasownika. Jest to język konsekwentnie prawogłowowy. | ||
Wersja z 15:40, 17 gru 2017
Język nešši Neššin Ādar | |
---|---|
Sposoby zapisu: | neszyjskie, łacińskie, cyrylica |
Typologia: | aglutynacyjno-fleksyjny SVO? |
Faktycznie | |
Utworzenie: | Henryk Pruthenia, Canis w 2016 |
W ? | |
Używany w : | Państwo Neszyjskie |
Klasyfikacja: | J. neszyjskie
|
Lista conlangów |
Zobacz też słownik tego języka. |
Język nešši (alternatywnie także język neszyjski) - sztuczny język Kraju Neššów, używany w świecie Kyonu. Język fleksyjno-aglutynacyjny o silnie rozbudowanej fleksji czasownika. Jest to język konsekwentnie prawogłowowy.
Fonetyka
Język nešši posiada zestaw 21 spółgłosek oraz 10 samogłosek w parach krótka - długa. Cechuje się także nieindoeuropejskim zestawem dźwięków. W nawiasie podane zapis łaciński.
Spółgłoski
Spółgłoski zwarto-wybuchowe mogę być dźwięczne, bezdźwięczne lub iniektywne. Występuje też duża ilość spółgłosek szczelinowych, a także dwa dźwięki zwarto-szczelinowe. Ważną cechą jest także opozycja /β/ - /w/. Istnieje też szereg spółgłosek podwójnych.
- m n ( m n )
- p b t d c ɟ ƥ ƭ ( p b t d k g b' d' )
- β s ʃ χ h ( v s š ħ h )
- ts tɬ ( c č )
- ɾ ɫ w ( r l w )
Geminaty
Geminatami mogą być niektóre spółgłoski nosowe, zwarte, szczelinowe i zwarto-szczelinowe. Brak podwojonych spółgłosek płynnych.
- nn ( nn )
- tt ( tt )
- ʃʃ ( šš )
- tsts tɬtɬ ( cc čč )
Samogłoski
Samogłoski występują w parach krótka - długa, przy czym samogłoski średniego rzędu różnią się także jakościowo, jednak inaczej niż w większości języków, samogłoska długa jest półotwarta ( [ɛ:] i [ɔ:] ), a krótka półprzymknięta ( [e] oraz [o] ).
- i i: u u: ( i ī u ū )
- e ɛ: o ɔ: ( e ē o ō )
- a a: ( a ā )
Akcentuacja
W języku nešši występują dwa rodzaje akcentu wyrazowego: mocny i słaby. Są one częściowo uwarunkowane strukturą sylaby i całego wyrazu, a tylko w małej ilości przypadków są one przypisane do sylaby w danym słowie.
Akcent mocny
Jest to akcent dynamiczny, akcentowana sylaba jest wymawiana z przyciskiem.
Akcent mocny w większości przypadków pada na ostatnią sylabę z długą samogłoską, bądź, w przypadku jej braku, na przedostatnią sylabę. Jednak są dwa wyjątki od danej zasady:
- ciężkie sylaby (długa samogłoska przed geminatą) mogą przyjąć na siebie akcent,
- niektóre postfiksy nie są uwzględniane, i akcent wyrazowy po ich dodaniu nie zmienia się.
Zaznacza się go znakiem ' przed akcentowaną sylabą: 'dēmatocci, īb'wūlanni; ta'keke. Ze względu na łatwość odnalezienia miejsca padania akcentu nie jest on zaznaczany w słownikach. Dodatkowo część wyrazów obcego pochodzenia zachowała swoje oryginalne miejsce akcentu.
Akcent słaby
Jest to akcent toniczny, rozkładający się na dwie sylaby wyrazu. Pierwsza sylaba zaczyna się z tony niskiego, by błyskawicznie wzrosnąć do poziomu wysokiego, by się na ułamek sekundy zatrzymać na tym poziomie, a potem przy realizacji drugiej sylaby szybko opaść i pozostać na wysokości średniego tonu. Graficznie można to przedstawić w następujący sposób: C1˩˥˦C2˧; ˩˥˦iː˧en.
Akcent ten jest w większości przypadków przypisany do słowa, ale w pewnych przypadkach można przewidzieć jego występowanie. Jego stałą cechą jest to, że pada zawsze na sylabę nagłosową (może padać także na sylaby nie w nagłosie, ale tylko w derywatach słów, które posiadały akcent właśnie na tej sylabie). Akcent ten występuje w większości słów zaczynających się od długiej samogłoski, po której następuje druga samogłoska; np. īen.
Zaznacza się go znakiem ̂ przed akcentowaną sylabą (̂īen), bądź znakiem akutu nad akcentowaną samogłoską (ī́en). Ze względu na większą przejrzystość drugiego sposobu zapisu jest on wykorzystywany w słownikach.
Struktura sylaby
W języku nešši występuje wiele rodzajów sylab. Częste są sylaby zamknięte (wpływ ilości geminat) oraz zbitki w wygłosie i nagłosie. Zbitki dwóch trzech spółgłosek występują tak samo w nagłosie, jak i w wygłosie. O ile zbitki w nagłosie charakteryzują się początkiem lub końcem w postaci spółgłoski płynnej, zwartej czy zwarto-szczelinowej, to zbitki w wygłosie charakteryzują się jedną z wymienionych spółgłosek tylko na końcu zbitki.
Rozziew
W języku nešši częstym zjawiskiem jest rozziew; w jednym szeregu mogą znajdować się nawet trzy samogłoski.
Zapis
Język nešši jest zapisywany pismem neszyjskim, które jest pismem sylabiczno-alfabetycznym z dodatkami ideograficznymi.
Pismo Neszyjskie
Pismo neszyjskie jest sylabariuszem z elementami alfabetycznymi i ideograficznymi. Cechą charakterystyczną jest obecność tzw. klasyfikatorów - znaków tworzących rzeczowniki dla logografów, a także określona kolejność używania znaków do zapisu. Pismo neszyjskie powstało na bazie pisma pleńskiego i sylabariusza miteńskiego, a część znaków dla cyfr mają autochtoniczne, neszyjskie pochodzenie.
Znaki sylabiczno-alfabetyczne
Za pomocą znaków sylabicznych zapisywana jest duża część wyrazów, jak i końcówki gramatycznych. Istnieje pięć rodzajów znaków sylabiczno-alfabetycznych:
- V - dla samogłosek;
- CV - dla sylab otwartych;
- VC - dla sylab zamkniętych; są to lustrzane odbicia znaków CV, część posiada także pewne zmiany wobec oryginału (jeżeli odbicie byłoby tożsame z formą podstawową, alternatywnie możliwe wtedy jest użycie znaku CV);
- C - dla pojedynczych spółgłosek.
Znaki transliteruje się za pomocą dużych liter, przy czym każdy znak jest oddzielony znakiem -.
- CVC - rzadko używane znaki dla częstych nagłosowych sylab zamkniętych.
Znaki Sylabiczne
Znaki Sylabiczne | |||||
---|---|---|---|---|---|
Dźwięk | A | I | U | E | O |
M | |||||
N | |||||
P | |||||
B | |||||
T | |||||
D | |||||
K | |||||
G | |||||
V | |||||
S | |||||
Š | |||||
Ħ | |||||
H | |||||
C | |||||
Č | |||||
R | |||||
L | |||||
W | |||||
B' | |||||
D' |
Odwrócone Znaki Sylabiczne
Odwrócone Znaki Sylabiczne | |||||
---|---|---|---|---|---|
Dźwięk | A | I | U | E | O |
M | |||||
N | |||||
P | |||||
B | |||||
T | |||||
D | |||||
K | |||||
G | |||||
V | |||||
S | |||||
Š | |||||
Ħ | |||||
H | |||||
C | |||||
Č | |||||
R | |||||
L | |||||
W | |||||
B' | |||||
D' |
Znaki Samogłoskowe
Znaki Samogłoskowe | |||||
---|---|---|---|---|---|
Rodzaj | A | I | U | E | O |
V | |||||
V: | |||||
CV: | |||||
V:C |
Znaki Spółgłoskowe
Znaki Spółgłoskowe | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
M |
N |
P |
B |
T |
D |
K |
G |
S |
Š |
C |
Č |
L |
R |
Ħ |
H |
W |
B' |
D' |
Znaki ideograficzne
Znaki ideograficzne pełnią następujące funkcje:
- znaczeniowe (znak jest zapisem jakiegoś wyrazu)
- kodyfikujące (znak przyporządkowuje wyraz do grupy wyrazów)
- gramatyczne (znak zastępuje końcówkę gramatyczną, bądź pełni jej rolę)
Znaki transliteruje się z pomocą pierwszych trzech liter polskiego znaczenia w indeksie górnym w miejscu, gdzie użyty jest oryginalnie.
Liczby
Liczebniki | |||||
---|---|---|---|---|---|
1 |
2 |
3 | |||
4 |
5 |
6 | |||
7 |
8 |
9 | |||
10 |
100 |
1 000 | |||
10 000 |
100 000 |
1 000 000 | |||
10 000 000 |
100 000 000 |
1 000 000 000 | |||
Brak/0 |
Logogramy
Klasyfikatory
Klasyfikatory imion
Klasyfikatory | |||||
---|---|---|---|---|---|
Ród | Niewymawiany klasyfikator określający nazwiska rodowe. | ||||
Imię | Niewymawiany klasyfikator określający imiona. |
Klasyfikatory miejsc
Klasyfikatory miejsc | |||||
---|---|---|---|---|---|
Znak | Znaczenie | Opis | |||
Brzeg | |||||
Dolina | |||||
Góra | |||||
Grobla | |||||
Kamień | |||||
Las | |||||
Staw | |||||
Strumień | |||||
Wzgórze | |||||
Wieś | |||||
Rzeka | |||||
Port | |||||
Pływający port | |||||
Miasto | |||||
Jezioro | |||||
Młyn |
Znaki fonetyczno-gramatyczne
Znaki fonetyczno-gramatyczne | |||||
---|---|---|---|---|---|
Znak | Znaczenie | Przykład | |||
-st- | |||||
-occu | |||||
-anni | |||||
-ānni |
Znaki interpunkcyjne
W języku neszyjskim występuje wiele znaków interpunkcyjnych, które nie mają swoich polskich odpowiedników.
Znaki fonetyczno-gramatyczne | |||
---|---|---|---|
Znak | Nazwa | Użyce | |
Plik:?????.PNG | Kropka | Znak sygnalizuje koniec zdania | |
Plik:?????.PNG | Przecinek | Znak dzieli zdanie na mniejsze części tworzące jedną całość | |
Plik:?????.PNG | Kreska | Znak wydziela wtrącenie, lub nową myśl (zazwyczaj przestawianą poprzedniej). | |
Plik:?????.PNG | |||
Plik:?????.PNG | Akcent zdaniowy | Podkreślone słowo niesie główny akcent zdaniowy. |
Ortografia
Bardzo ważną rolę w zapisie języka neszyjskiego gra kolejność stawiania znaków. Jest to związane z budową pisma - jako przede wszystkim sylabariusz pismo neszyjskie unika znaków dla samotnych samogłosek i spółgłosek w słowie. Znaki dla samogłosek używa się jedynie dla zapisu sylaby otwartej złożonej jedynie z samogłoski. Znaki dla spółgłosek używane są, jeżeli spółgłoska występuje pomiędzy spółgłoskami, lub dla jeżeli zamyka krótką sylabę. Przy odmianie słowa zapisywanego logogramem używa się zawsze znaku sylabariusza zawierającego ostatnią spółgłoskę wyrazu. Klasyfikator występuję jako postgraf - zawsze na końcu słowa.
Zapis łaciński
Zapis łaciński wykorzystuje litery alfabety łacińskiego (m n p b t d k g v s h c r l w ) oraz takie znaki diakrytyczne jak haczyk ( š č ) dla stworzenia nowej spółgłoski; apostrof ( b' d' ) używany do zaznaczania iniektywności; kreska dla stworzenia nowej spółgłoski ( ħ ) oraz makron dla zaznaczenia długości samogłoski ( ī ū ē ō ā ).
- m n ( m n )
- p b t d c ɟ ƥ ƭ ( p b t d k g b' d' )
- β s ʃ χ h ( v s š ħ h )
- ts tɬ ( c č )
- ɾ ɫ ʍ ( r l w )
- nn ( nn )
- tt ( tt )
- ʃʃ ( šš )
- tsts tɬtɬ( cc čč )
- i i: u u: ( i ī u ū )
- e ɛ: o ɔ: ( e ē o ō )
- a a: ( a ā )
Zapis cyrylicki
Zapis cyrylicki używa znaki cyrylicy ( м, н, п, б, т, д, к, г, ѵ, ѕ, в, с, ш, х, һ, в, с, ш, х, һ, ц, ч, р, л, и, у, є, о, а; w tym parę archaicznych: ѵ, ѕ, є oraz jeden znak niesłowiański znak: һ ) oraz znak diakrytyczny kreski dla oddania nowego dźwięku ( ү ). Częste jest podwojenie znaku, dla samogłosek wyrażających długość samogłoski, a przy spółgłoskach geminatę.
- m n ( м н )
- p b t d c ɟ ƥ ƭ ( п б т д к г ѵ ѕ )
- β s ʃ χ h ( в с ш х һ )
- ts tɬ ( ц ч )
- ɾ ɫ ʍ ( р л ү )
- nn ( нн )
- tt ( тт )
- ʃʃ ( шш )
- tsts tɬtɬ( цц чч )
- i i: u u: ( и ии у уу )
- e ɛ: o ɔ: ( є єє о оо )
- a a: ( а аа )
Morfologia
Język nešši jest bogaty w su-, pre- i postfiksy.
Czasownik
Czasowniki odmieniają się przez czasy (teraźniejszość : przeszłość), rodzaje (neutralny; męski : wspólny), aspekty (dokonany : niedokonany : statywny), tryby (orzekający : rozkazujący : łączący : możliwy : nieświadka) i przedmiotowość. Istnieje oczywiście także bezokolicznik odmieniający się przez przypadki. Bezokolicznik odmienia się przez przypadki, gdy:
- traktowany jest jak rzeczownik odczasownikowy;
- w połączeniu z przyimkami;
- samemu, np. inf + temp = w czasie czynności.
Koniugacja
W języku nešši czasowniki koniugują się przez czasy, rodzaje, aspekty, tryby i przedmiotowość. Koniugacja większości czasowników jest oparta o temat czasownika, który tworzony jest przed odrzucenie końcówki bezokolicznika -anni, -ānni.
- ībwūlanni > ībwūl
anni> ībwūl- > ībwūlo (widzi)
Część czasowników, w tym zdecydowana większość czasowników na -ānni dodatkowo rozszerza swój temat:
- šuānni > šu
ānni> šu + am- > šuam- > šuamo (gra) - alānni > al
ānni> al + i- > ali- > alio (kręci, następuje)
Przy części czasowników końcówka -ānni wskazuje tylko na zlanie się tematycznej samogłoski a z końcówką bezokolicznika:
- b'ānni > b'
ānni> b'a > b'ao (kończy)
Część czasowników tworzy swój temat poprzez reduplikację. Jest to mała grupa czasowników nieregularnych:
- stānni > st
ānni> sa + st > sasto (dotyka) - danni > d
anni> da + d > dado
Istnieją także czasowniki nieregularne, posiadające oddzielne tematy dla czasu teraźniejszego i przeszłego.
Poszczególne przykłady koniugacji będą podane na przykładzie czasownika ībwūlanni (ībwūlo) widzieć.
Bezokolicznik
Bezokolicznik przyjmuje dwie możliwe końcówki:
- -anni; kēranni 'wierzyć'
- -ānni; narānni 'zaburzać, zmienić'
Deklinacja bezokolicznika czasownika ībwūlanni (wzór odmiany II, nie IV), używany także jako rzeczownik odczasownikowy.
Deklinacja ībwūlanni | |
---|---|
Przypadek | Bezokolicznik |
Nom | ībwūlanni |
Acc | ībwūlanni |
Gen | ībwūlannir |
Loc | ībwūlanniši |
Tem | ībwūlannim |
Ins | ībwūlannitti |
Voc | ībwūlanni |
Należy podkreślić, że bezokolicznik nie posiada oddzielnej formy biernika, a forma temporalis używana jest tylko z przyimkami.
Czas i rodzaj
Czas | Rodzaj | ||
---|---|---|---|
Neutralny | Męski | Żeński | |
Teraźniejszy | ībwūlo | ībwūle | ībwūli |
Przeszły | ībwūlem | ībwūlet | ībwūlati |
Aspekt
W języku nešši występują trzy rodzaje aspektu:
- aspekt niedokonany (neutralny): Šīn ībwūle. - Widzę
- aspekt dokonany I: Šīn t(a-)ībwūleri. - Zobaczę.
- aspekt dokonany II Šīn n(a-)ībwūle. - Zobaczę.
- aspekt frekwentatywny: Šīn accaībwūle tešet. - Zawsze Cię widzę.
Rodzaje aspektów | ||||
---|---|---|---|---|
Aspekt | Tworzenie | Forma | Przykład | Tłumaczenie |
Niedokonany | — | ībwūlo | Šīn ībwūle. | Widzę. |
Dokonany I | t- / ta- -ri | tībwūlori | Šīn tībwūleri. | Zobaczę. |
Dokonany II | n- / na- | nībwūlo | Šīn nībwūle. | Zobaczę. |
Frekwentatywny | acca- | accaībwūlo | Šīn accaībwūle tešet. | Zawsze cię widzę. |
Tryby
W języku nešši występuje pięć rodzajów trybów:
- tryb oznajmujący: Šīn ībwūle. - Widzę.
- tryb rozkazujący: Šīn va ībwūl tešet! - Niech Cię widzę! lub też: Ībwūl! - Patrz!; (Brak odmiany rodzajowej, tylko czas teraźniejszy)
- tryb łączący: ...šīn ībwūl - ...że widzę. (Brak odmiany rodzajowej)
- tryb potencjalny: Šīn pōšībwūle - Może widzę.
- tryb nieświadka: Šīn ībwūleħte - Podobno widzę.
Tryb Oznajmujący | |||
---|---|---|---|
Czas | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
Teraźniejszy | ībwūlo | ībwūle | ībwūli |
Przeszły | ībwūlem | ībwūlet | ībwūlati |
Tryb Rozkazujący | |||
Osoba | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
1. | — | va ībwūl | |
2. | ībwūl | ||
3. | va ībwūlo | va ībwūle | va ībwūli |
Tryb Łączący | |||
Czas | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
Teraźniejszy | ībwūl | ||
Przeszły | ībwūlem | ||
Tryb Potencjalny | |||
Czas | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
Teraźniejszy | pōībwūlo | pōībwūle | pōībwūli |
Przeszły | pōībwūlem | pōībwūlet | pōībwūlati |
Tryb Nieświadka | |||
Czas | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
Teraźniejszy | ībwūloħte | ībwūleħte | ībwūliħte |
Przeszły | ībwūlemeħte | ībwūleteħte | ībwūlatiħte |
Przedmiotowość
- Toš ībwūle šenet? - Hešši. Ati, šīn ībwūlette!
- Widzisz mię? - Nie. O, widzę (Cię)!
Odmiana rodzajowa:
- neutralny: -(u)t(o)
- męski: -(u)tte
- żeński: -(u)tti
Odmiana Przedmiotowa | |||
---|---|---|---|
Końcówka | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
Po samogłosce | ībwūleto | ībwūlette | ībwūletti |
Po spółgłosce | ībwūletut | ībwūletutte | ībwūletutti |
Strona
Istnieją cztery strony w języku nešši:
- czynna: šīn ībwūle tešet (ja widzę cię) (NOM - V - ACC)
- bierna: šīn ībwūlāte tešetti (jestem oglądany przez ciebie) (NOM - V - INS)
- sprawcza: šenetti va ībwūlire tešet (sprawiam, że on widzi cię) (INS - NOM - V - ACC)
- zwrotna: šīn ībwūlme (ja widzę się) (NOM - V)
Strona czynna
Tryb Oznajmujący | |||
---|---|---|---|
Czas | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
Teraźniejszy | ībwūlo | ībwūle | ībwūli |
Przeszły | ībwūlem | ībwūlet | ībwūlati |
Tryb Rozkazujący | |||
Osoba | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
1. | — | va ībwūl | |
2. | ībwūl | ||
3. | va ībwūlo | va ībwūle | va ībwūli |
Tryb Łączący | |||
Czas | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
Teraźniejszy | ībwūl | ||
Przeszły | ībwūlem | ||
Tryb Potencjalny | |||
Czas | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
Teraźniejszy | pōībwūlo | pōībwūle | pōībwūli |
Przeszły | pōībwūlem | pōībwūlet | pōībwūlati |
Tryb Nieświadka | |||
Czas | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
Teraźniejszy | ībwūloħte | ībwūleħte | ībwūliħte |
Przeszły | ībwūlemeħte | ībwūleteħte | ībwūlatiħte |
Strona bierna
Tryb Oznajmujący | |||
---|---|---|---|
Czas | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
Teraźniejszy | ībwūlāto | ībwūlāte | ībwūlāti |
Przeszły | ībwūlātem | ībwūlātet | ībwūlātati |
Tryb Rozkazujący | |||
Osoba | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
1. | — | va ībwūlāt | |
2. | ībwūlāt | ||
3. | va ībwūlāto | va ībwūlāte | va ībwūlāti |
Tryb Łączący | |||
Czas | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
Teraźniejszy | ībwūlāt | ||
Przeszły | ībwūlātem | ||
Tryb Potencjalny | |||
Czas | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
Teraźniejszy | pōībwūlāto | pōībwūlāte | pōībwūlāti |
Przeszły | pōībwūlātem | pōībwūlātet | pōībwūlātati |
Tryb Nieświadka | |||
Czas | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
Teraźniejszy | ībwūlātoħte | ībwūlāteħte | ībwūlātiħte |
Przeszły | ībwūlātemeħte | ībwūlāteteħte | ībwūlātatiħte |
Strona sprawcza
Tryb Oznajmujący | |||
---|---|---|---|
Czas | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
Teraźniejszy | ībwūliro | ībwūlire | ībwūliri |
Przeszły | ībwūlirem | ībwūliret | ībwūlirati |
Tryb Rozkazujący | |||
Osoba | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
1. | — | va ībwūlir | |
2. | ībwūlir | ||
3. | va ībwūliro | va ībwūlire | va ībwūliri |
Tryb Łączący | |||
Czas | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
Teraźniejszy | ībwūlir | ||
Przeszły | ībwūlirem | ||
Tryb Potencjalny | |||
Czas | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
Teraźniejszy | pōībwūliro | pōībwūlire | pōībwūliri |
Przeszły | pōībwūlirem | pōībwūliret | pōībwūlirati |
Strona zwrotna
Tryb Oznajmujący | |||
---|---|---|---|
Czas | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
Teraźniejszy | ībwūlmo | ībwūlme | ībwūlmi |
Przeszły | ībwūlmem | ībwūlmet | ībwūlmati |
Tryb Rozkazujący | |||
Osoba | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
1. | — | va ībwūlmi | |
2. | ībwūlmi | ||
3. | va ībwūlmo | va ībwūlme | va ībwūlmi |
Tryb Łączący | |||
Czas | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
Teraźniejszy | ībwūlmi | ||
Przeszły | ībwūlemmi | ||
Tryb Potencjalny | |||
Czas | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
Teraźniejszy | pōībwūlmo | pōībwūlme | pōībwūlmi |
Przeszły | pōībwūlmem | pōībwūlmet | pōībwūlmati |
Tryb Nieświadka | |||
Czas | Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński | |
Teraźniejszy | ībwūlmoħte | ībwūlmeħte | ībwūlmiħte |
Przeszły | ībwūlmemeħte | ībwūlmeteħte | ībwūlmatiħte |
Nieokreślony podmiot
Aby wyrazić nieokreśloność podmiotu (jeżeli nie jest znany, lub w celu generalizacji) używa się konstrukcji: (vast) + czasownik danego czasu w stronie zwrotnej w formie neutralnej + ACC (odbiorca czynności).
Imiesłów
Istnieje szesnaście imiesłowów przymiotnikowych oraz cztery czasownikowe.
Imiesłowy przymiotnikowe
Strona czynna | |||
---|---|---|---|
Teraźniejszy
(który widzi, widzący) |
Przeszły
(który widział) |
Celu
(przeznaczony do widzenia czegoś) |
Możliwości
(mogący widzieć) |
ībwūlon | ībwūlen | ībwūlomen | ībwūlasn |
Strona bierna | |||
Teraźniejszy
(który jest widziany) |
Przeszły
(widziany) |
Celu
(przeznaczony do widzenia) |
Możliwości
(widzialny, mogący zostać zobaczonym) |
ībwūlaton | ībwūlaten | ībwūlatomen | ībwūlatasn |
Strona sprawcza | |||
Teraźniejszy
(sprawiający, że NOM widzi) |
Przeszły
(który sprawił, że widział) |
celu
(przeznaczony do sprawiania, że widzi) |
możliwości
(uczący widzieć) |
ībwūliron | ībwūliren | ībwūliromen | ībwūlirasn |
Strona zwrotna | |||
Teraźniejszy
(który widzi się, widzący się) |
Przeszły
(który widział się) |
celu
(przeznaczony do widzenia się) |
możliwości
(mogący widzieć się) |
ībwūlmon | ībwūlmen | ībwūlmomen | ībwūlmasn |
Imiesłowy przysłówkowe
Imiesłów | Forma | Komentarz |
---|---|---|
Współczesny | ībwūlo | (widząc) |
Uprzedni | ībwūle | (zobaczywszy) |
Celu | ībwūlome | (aby widzieć) |
Możliwości | ībwūlas | (mogąc widzieć) |
Zaimek
Zaimek osobowy (rzeczowny)
Zaimek osobowy odmienia się przez przypadki:
Zaimek osobowy | |||
---|---|---|---|
Liczba | Sg | Pl | |
1. | šīn (m) | šīni (f) | ešše |
2. | toš (m) | toši (f) | guče |
3. | va |
Deklinacja zaimka osobowego
Podana wyżej forma mianownikowa odmienia się w innych przypadkach tak, jakby odmieniały się rzeczowniki o podanych tematach:
- ja m - šīn (šene III)
- ja f - šīni (šeni IV)
- ty m - toš (teše III)
- ty f - toši (toši IV)
- on/a/o/i - va (an I)
- my - ešše (ešš I)
- wy - guče (guče II)
Deklinacja | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Typ | 1. sg m | 1. sg f | 2. sg m | 2. sg f | 3. sg i pl | 1. pl | 2. pl |
Nom | šīn | šīni | toš | toši | va | ešše | guče |
Acc | šenet | šeniti | tešet | tošiti | ano | eššo | gučet |
Gen | šenen | šenini | tešen | tošini | ane | ešše | gučer |
In | šeneš | šeniši | tešeš | tošiši | aneši | eššeši | gučeši |
Tem | šenem | šenim | tešem | tošim | anam | eššam | gučem |
Ins | šenetti | šenitti | tešetti | tošetti | anetti | eššetti | gučetti |
Dodatkowo należy zaznaczyć, że nieobecny jest wokatyw.
Formy enklityczne
Formy słabe (enklityczne) zaimków osobowych używane są, jeżeli emfaza nie pada na zaimek (w szczególności dla formy w bierniku). W mianowniku formy słabej używa się, jeżeli akcent logiczny pada na okolicznik opisujący czasownik, który stoi przed nim.
Formy Słabe | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Typ | 1. sg m | 1. sg f | 2. sg m | 2. sg f | |||
Nom | -še | -ši | -te | -ti | |||
Acc | -šet | -šiti | -tet | -titi |
Zaimek osobowy pytający
- co? - šīš (šes-)
- kto? - šāo
Zaimek osobowy względny
- co, który - šīš (šes-)
- kto, który - šāo
Zaimek osobowy wskazujący lokatywny
- ten - ħān
- tamten - īmn
Zaimek ħān opisuje przedmiot w zasięgu rozmówców, a īmn poza ich zasięgiem, a nie czy dany przedmiot jest określony, czy nie.
Zaimek osobowy wskazujący relatywny
- ten - dōn
- tamten - dū́en
Zaimek dōn opisuje przedmiot już opisywany przez rozmówców, a dū́en nieopisywany.
Zaimek osobowy dzierżawczy
- tego - dī́nin
- tamtego - ī́an
Zaimek dī́nin opisuje przynależność przedmiotu do innego, określonego, opisywanego już rzeczownika, a ī́an opisuje przynależność przedmiotu do innego rzeczownika, który jeszcze nie był wzmiankowany, ale jest przedstawiony w następującej zaraz części zdania bądź wypowiedzi.
Zaimek osobowy przeczący nieokreślony
- nic hešīš (hešes-)
- nikt hešāo
Zaimek osobowy przeczący globalny
- nic w świecie, na pewno nic - hīešīš (hīešes-)
- nikt w świecie, na pewno nikt - hīešāo
Zaimek osobowy nieokreślony
- coś - šesen
- ktoś - šāon
- nieokreślony podmiot - vast (anst-)
Zaimek osobowy frekwencyjny
- mało co - šesiešti
- mało kto - šāoiešti
- większość (o przedmiotach) - šesāiš
- większość (o osobach) - šāoiš
Zaimek reasumpcyjny
- ten, który - īn
Zaimek īn wyraża konstrukcję wyrażaną w języku polskim za pomocą wyrażenia ten, który, np:
- Sason₁ ī́ko₂ nešta₃ īne₄ pī́ste₅ mībrat₆.
- Słyszący₁ wiatr₂ człowiek₃ który₄ je₅ chleb₆.
- Człowiek₁, który₄ słyszy₂ wiatr₃, (on₄) je₅ chleb₆.
Zaimek przymiotny
Zaimek przymiotny | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Rodzaj | Wskazujący | Dzierżawczy | Względny | Pytajne | Upowszechniające | Przeczące | Nieokreślone |
Sposobu | |||||||
Miejsca | |||||||
Czasu | |||||||
Miary | |||||||
Przyczyny |
Zaimek przysłowny
Zaimek przysłowny | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
Rodzaj | Wskazujący | Względny | Pytajne | Upowszechniające | Przeczące | Nieokreślone |
Sposobu | šāur, pítti
(tak, tak samo) |
māur
(jak) |
māur?
(jak?) |
|||
Miejsca | ħāna, īma, bōdri
(tu; tam; tu, tam) |
mān ateši?, mān ir ateši?, mān X atXXX?
(gdzie? skąd?, !!!dokąd?!!!) |
||||
Czasu | kōi
(kiedy, gdy) |
mān ērbam
(kiedy?) |
||||
Miary | ||||||
Przyczyny |
Zaimek przysłowny miejsca
- tu, tutaj (blisko rozmówcom) - ħāna
- tam, tam dalej (daleko od rozmówców) - īma
- tu, tutaj, tam (miejsce wskazane przez rozmówcę, lub opisane) - bōdri
Rzeczownik
Istnieją cztery deklinacje:
- I - wspólna spółgłoskowa
- II - wspólna samogłoskowa
- III - męska
- IV - żeńska
Przypadki
Rzeczowniki odmieniają się przez następujące przypadki:
- Nominatyw - Kto? Co?
- Akuzatyw - Kogo? Co? Komu? Czemu?
- Genetyw - Czyj?
- Lokatyw - Gdzie?
- Temporal - Kiedy?
- Instrumental - Czym? Kim?
- Wokatyw
Deklinacja
Deklinacja | ||||
---|---|---|---|---|
Typ | I | II | III | IV |
Znaczenie | Ziarno | Słońce | Sędzia | Matka |
Nom | ēššān | nāmītoccu | takeke | ūni |
Acc | ēššāno | nāmītoccut | takeket | ūniti |
Gen | ēššāne | nāmītoccur | takeken | ūnini |
Loc | ēššāneši | nāmītoccuši | takekeš | ūniši |
Tem | ēššānam | nāmītoccum | takekem | ūnim |
Ins | ēššānetti | nāmītoccutti | takeketti | ūnitti |
Voc | ēššān | nāmītoccu | takek | ūn |
Temat rzeczownika
Część rzeczowników posiada oboczności, polegające głównie na wymianie jakościowej lub ilościowej samogłoski tematu, rzadziej dodatkowo może zmienić się spółgłoska tematowa. Forma słownikowa przedstawia formę mianownika, a podana w nawiasie forma jest temat form zależnych. Np: āt (at-) miejsce oznacza, że forma mianownika brzmi āt, a resztę form układa się od rdzenia at-.
Przymiotnik i Przysłówek
Przymiotnik w języku nešši jest częścią mowy określającą grupę rzeczownika, a przysłówek czasownika. Dodatkowo mogą pełnić funkcję predykatywu i zachować się jak ułomny czasownik zachowując swoje przymiotnikowo-przysłówkowe cechy.
Przymiotnik
Przymiotnik nieokreślony w funkcji atrybutywnej
Przymiotnik w funkcji atrybutywnej poprzedza opisywany rzeczownik i zgadza się z nim tylko rodzajem nie podlegając odmianie przez przypadki.
mān jaki | ||
---|---|---|
Rodzaj | ||
Neutralny | Męski | Żeński |
mān | māne | māni |
Przymiotnik określony w funkcji atrybutywnej
Przymiotnik określony w funkcji atrybutywnej poprzedza rzeczownik oraz zgadza się z nim co do rodzaju, a także co do przypadka; jednakowoż występuje tu synkretyzm przypadków i większość form przypadkowych nie różni się od siebie.
Deklinacja | ||||
---|---|---|---|---|
Rodzaj | Neutralny | Męski | Żeński | |
Nom | mān | māne | māni | |
Acc | mānum | mānet | mānit | |
Gen | mānem | mānim | ||
Loc | ||||
Tem | ||||
Ins | ||||
Voc |
Przymiotnik w funkcji orzecznika
Przymiotnik w funkcji orzecznika występuje po czasowniku i nie występuje w formie rodzajowej, ale zgadza się z czasownikiem w kategorii czasu. Gdy przymiotnik jest wielosylabowy traci końcówkę przymiotnikową -n w czasie teraźniejszym, a w czasie przeszłym obie formy zamieniają końcówkę -n na -m.
b'ān wielki; ōgan mały | ||
---|---|---|
Czas | ||
Czas | Teraźniejszy | Przeszły |
Jednosylabowy | b'ān | b'ām |
Wieloosylabowy | ōga | ōgam |
Przymiotnik w formie niezależnej
Przymiotnik występując w formie niezależnej, bez określanego rzeczownika zgadza się z domyślnym rzeczownikiem rodzajowo, a także podlega deklinacji.
Deklinacja | |||
---|---|---|---|
Rodzaj | Neutralny | Męski | Żeński |
Nom | mān | māne | māni |
Acc | māno | mānet | māniti |
Gen | māne | mānen | mānini |
Loc | māneši | māneš | māniši |
Tem | mānam | mānem | mānim |
Ins | mānetti | mānetti | mānitti |
Voc | mān | mān | mān |
Stopniowanie Przymiotnika
Występuje pięć stopni:
- stopień równy - przysłówek w formie podstawowej;
- stopień wyższy - tworzy się go o rozszerzenie przysłówka o -(a)š-;
- stopień najwyższy - tworzy się go o rozszerzenie przysłówka o -(a)nēm-;
- stopień niższy - tworzy się go o rozszerzenie tematu przymiotnika o -(a)stu-;
- stopień najniższy - tworzy się go o rozszerzenie tematu przymiotnika o -ēstu-.
Stopniowanie Przymiotnika | |
---|---|
kḗaln - miły, mirsin - niski | |
Stopień równy | |
kḗaln | mirsin |
Stopień wyższy | |
kḗalašn | mirsišn |
Stopień najwyższy | |
kḗalanēmn | mirsinēmn |
Stopień niższy | |
kḗalastun | mirsistun |
Stopień najniższy | |
kḗalēstun | mirsiēstun |
Przysłówek
Przysłówki określają przymiotnik bądź czasowniki. Przymiotniki można podzielić na parę grup:
- odprzymiotnikowe: tworzone regularnie przez zamianę końcówki przymiotnika na końcówkę -ur; māur jak; gastiur - blisko.
- archaiczne: zakończone na -i; pastci dobrze
- obce (to jest nie pochodzące ani od przysłówków, ani od przymiotników); skostniałe wyrażenia pochodzące od innych części mowy.
Stopniowanie Przysłówka
Występuje pięć stopni:
- stopień równy - przysłówek w formie podstawowej
- stopień wyższy - tworzy się go o rozszerzenie przysłówka o -(a)š- i dodanie końcówki przysłówka (jeżeli takowa jest obecna);
- stopień najwyższy - tworzy się go o rozszerzenie przysłówka o -(a)nēm- i dodanie końcówki przysłówka (jeżeli takowa jest obecna);
- stopień niższy - tworzy się go o rozszerzenie tematu przymiotnika o -(a)st- i dodanie końcówki przysłówka (jeżeli takowa jest obecna);
- stopień najniższy - tworzy się go o rozszerzenie tematu przymiotnika o -ēst- i dodanie końcówki przysłówka (jeżeli takowa jest obecna).
Stopniowanie Przysłówka | |
---|---|
gastiur - blisko, pastci - dobrze | |
Stopień równy | |
gastiur | pastci |
Stopień wyższy | |
gastišur | pastcaši |
Stopień najwyższy | |
gastinēmur' | pastcanēmi |
Stopień niższy | |
gastistur | pastcasti |
Stopień najniższy | |
gastiēstur | pastcēsti |
Kategoria stanu
Kategoria stanu tworzy się od przysłówków, a także od innych części mowy. Podlega odmianie przez kategorię czasu oraz kategorię stanu statecznego/zmiany stanu.
skēur - boląco, pastci - dobrze | ||||
---|---|---|---|---|
Czas | Stan | Zmiana stanu | ||
Teraźniejszy | skēmo | pastcimo | skēmori | pastcimori |
Przeszły | skēmem | pastcimem | skēmeri | pastcimeri |
Kategoria stanu utworzona od rzeczowników i bezokoliczników
Formę kategorii stanu można też utworzyć od dowolnego rzeczownika lub bezokolicznika:
- od īanni (īso) - iść, chodzić; īanni → īannimo;
- od bōri - dom; bōri → bōrimo;
- od napsa - wieś; napsa → napsamo.
Forma ta połączona z bezokolicznikiem wyraża chęć zrobienia czegoś:
- Īanni mo šenet - Mam ochotę się przejść.
- Īanni mori šenet - Zaczynam mieć ochotę się przejść.
Kategoria stanu utworzona od rzeczownika opisuje odczucie, powiązane z danym słowem:
- Bōrimo šenet - Czuje się po domowemu. Jest mi jak w domu. Dosłownie: Jest mi domowo.
- Napsamo šenet - Czuję się jak na wsi. Dosłownie: Jest mi wiejsko.
Liczebnik
Liczebniki główne
1-10
Liczebniki od 1 do 10 stanowią oddzielne słowa.
Deklinacja | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Przypadek | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
Nom | nīmis | īdm | hásse | inār | šōd | prī́e | šrīm | ōdaī | sākaī | ā́od |
Acc | nemo | īdmo | hásset | ināro | sodo | prī́et | šrīmo | ōdeo | sākeo | ā́odo |
Gen | neme
nemaī |
īdme | hásser | ināre | sode
sodaī |
prī́er | šrīme | ōder | sāker | ā́ode
ā́odaī |
Loc | nemeši | īdmeši | hásseši | ināreši | sodeši | prī́eši | šrīmeši | ōdeši | sākeši | ā́odeši
ā́odaħ |
Tem | nemam | īdmam | hássem | ināram | sodam | prī́em | šrīmam | ōdem | sākem | ā́odam |
Ins | nemetti | īdmetti | hássetti | ināretti | sodetti | prī́etti | šrīmetti | ōdetti | sāketti | ā́odetti |
Voc | nīmis | īdm | hásse | inār | šōd | prī́e | šrīm | ōdaī | sākaī | ā́od |
11-19
Liczebniki od 11 do 19 tworzą połączenie kolejnych liczebników ze słowek ā́odaħ - do słownie na dziesięć.
Deklinacja | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Przypadek | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
Nom | ā́odaħ nīmis | ā́odaħ īdm | ā́odaħ hásse | ā́odaħ inār | ā́odaħ šōd | ā́odaħ prī́e | ā́odaħ šrīm | ā́odaħ ōdaī | ā́odaħ sākaī |
Acc | ā́odaħ nemo | ā́odaħ īdmo | ā́odaħ hásset | ā́odaħ ināro | ā́odaħ sodo | ā́odaħ prī́et | ā́odaħ šrīmo | ā́odaħ ōdeo | ā́odaħ sākeo |
Gen | ā́odaħ neme
ā́odaħ nemaī |
ā́odaħ īdme | ā́odaħ hásser | ā́odaħ ināre | ā́odaħ sode
ā́odaħ sodaī |
ā́odaħ prī́er | ā́odaħ šrīme | ā́odaħ ōder | ā́odaħ sāker |
Loc | ā́odaħ nemeši | ā́odaħ īdmeši | ā́odaħ hásseši | ā́odaħ ināreši | ā́odaħ sodeši | ā́odaħ prī́eši | ā́odaħ šrīmeši | ā́odaħ ōdeši | ā́odaħ sākeši |
Tem | ā́odaħ nemam | ā́odaħ īdmam | ā́odaħ hássem | ā́odaħ ināram | ā́odaħ sodam | ā́odaħ prī́em | ā́odaħ šrīmam | ā́odaħ ōdem | ā́odaħ sākem |
Ins | ā́odaħ nemetti | ā́odaħ īdmetti | ā́odaħ hássetti | ā́odaħ ināretti | ā́odaħ sodetti | ā́odaħ prī́etti | ā́odaħ šrīmetti | ā́odaħ ōdetti | ā́odaħ sāketti |
Voc | ā́odaħ nīmis | ā́odaħ īdm | ā́odaħ hásse | ā́odaħ inār | ā́odaħ šōd | ā́odaħ prī́e | ā́odaħ šrīm | ā́odaħ ōdaī | ā́odaħ sākaī |
20-90
Liczebniki od 20 do 90 tworzą połączenia kolejnych liczebników z ā́odaī - do słownie dziesięciu.
Deklinacja | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Przypadek | 20 | 30 | 40 | 50 | 60 | 70 | 80 | 90 |
Nom | ā́odaī īdm | ā́odaī hásse | ā́odaī inār | ā́odaī šōd | ā́odaī prī́e | ā́odaī šrīm | ā́odaī ōdaī | ā́odaī sākaī |
Acc | ā́odaī īdmo | ā́odaī hásset | ā́odaī ināro | ā́odaī sodo | ā́odaī prī́et | ā́odaī šrīmo | ā́odaī ōdeo | ā́odaī sākeo |
Gen | ā́odaī īdme | ā́odaī hásser | ā́odaī ināre | ā́odaī sode
ā́odaī sodaī |
ā́odaī prī́er | ā́odaī šrīme | ā́odaī ōder | ā́odaī sāker |
Loc | ā́odaī īdmeši | ā́odaī hásseši | ā́odaī ināreši | ā́odaī sodeši | ā́odaī prī́eši | ā́odaī šrīmeši | ā́odaī ōdeši | ā́odaī sākeši |
Tem | ā́odaī īdmam | ā́odaī hássem | ā́odaī ināram | ā́odaī sodam | ā́odaī prī́em | ā́odaī šrīmam | ā́odaī ōdem | ā́odaī sākem |
Ins | ā́odaī īdmetti | ā́odaī hássetti | ā́odaī ināretti | ā́odaī sodetti | ā́odaī prī́etti | ā́odaī šrīmetti | ā́odaī ōdetti | ā́odaī sāketti |
Voc | ā́odaī īdm | ā́odaī hásse | ā́odaī inār | ā́odaī šōd | ā́odaī prī́e | ā́odaī šrīm | ā́odaī ōdaī | ā́odaī sākaī |
100-900
Liczebnik 100 stanowi oddzielne słowo, a liczebniki 200 - 900 stanowią połączenie kolejnych liczebników z słowem eše - dosłownie stu.
Deklinacja | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Przypadek | 100 | 200 | 300 | 400 | 500 | 600 | 700 | 800 | 900 | |
Nom | īš | eše īdm | eše hásse | eše inār | eše šōd | eše prī́e | eše šrīm | eše ōdaī | eše sākaī | |
Acc | ešo | eše īdmo | eše hásset | eše ināro | eše sodo | eše prī́et | eše šrīmo | eše ōdeo | eše sākeo | |
Gen | eše | eše īdme | eše hásser | eše ināre | eše sode
eše sodaī |
eše prī́er | eše šrīme | eše ōder | eše sāker | |
Loc | eše ešeši | eše īdmeši | eše hásseši | eše ināreši | eše sodeši | eše prī́eši | eše šrīmeši | eše ōdeši | eše sākeši | |
Tem | ešam | eše īdmam | eše hássem | eše ināram | eše sodam | eše prī́em | eše šrīmam | eše ōdem | eše sākem | |
Ins | ešetti | eše īdmetti | eše hássetti | eše ināretti | eše sodetti | eše prī́etti | eše šrīmetti | eše ōdetti | eše sāketti | |
Voc | īš | eše īdm | eše hásse | eše inār | eše šōd | eše prī́e | eše šrīm | eše ōdaī | eše sākaī |
Szereg liczb
Szereg liczb tworzy się zaczynając od najwyższej do najniższej, przy czym każda liczba jest oddzielana od drugiej z pomocą spójnika e.
- 51 - ā́odaī šōd e nīmis
- 151 - īš e ā́odaī šōd e nīmis
- 351 - eše hásse e ā́odaī šōd e nīmis
- 364 - eše hásse e ā́odaī prī́e e inār
Odmienia się zawsze tylko ostatni człon:
- Widzę 14 wzgórz. - Šīn ībwūle bagdar ā́odaħ ināro.
- Widzę 51 wzgórz. - Šīn ībwūle bagdar ā́odaī šōd e nemo.
- Widzę 100 wzgórz. - Šīn ībwūle bagdar īšo.
- Widzę 151 wzgórz. - Šīn ībwūle bagdar īš e ā́odaī šōd e nemo.
- Widzę 351 wzgórz. - Šīn ībwūle bagdar eše hásse e ā́odaī šōd e nemo.
- Widzę 300 wzgórz. - Šīn ībwūle bagdar eše hásset.
- Widzę 364 wzgórz. - Šīn ībwūle bagdar eše hásse e ā́odaī prī́e e ināro.
Liczebniki porządkowe
Tworzy się je od tematu biernika z pomocą sufiksu -(o)n. Zmianie podlega tylko ostatni człon liczebnika. Poza tym liczebniki porządkowe zachowują się jak przymiotniki.
1 - 10 | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Liczba | 1. | 2. | 3. | 4. | 5. | 6. | 7. | 8. | 9. | 10. |
L. Główny | nīmis | īdm | hásse | inār | šōd | prī́e | šrīm | ōdaī | sākaī | ā́od |
L. Porządkowy | nemon | īdmon | hássen | ināron | sodon | prī́en | šrīmon | ōden | sāken | ā́odon |
11 - 19 | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Liczba | 11. | 12. | 13. | 14. | 15. | 16. | 17. | 18. | 19. |
L. Główny | ā́odaħ nīmis | ā́odaħ īdm | ā́odaħ hásse | ā́odaħ inār | ā́odaħ šōd | ā́odaħ prī́e | ā́odaħ šrīm | ā́odaħ ōdaī | ā́odaħ sākaī |
L. Porządkowy | ā́odaħ nemon | ā́odaħ īdmon | ā́odaħ hássen | ā́odaħ ināron | ā́odaħ sodon | ā́odaħ prī́en | ā́odaħ šrīmon | ā́odaħ ōden | ā́odaħ sāken |
20 - 90 | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Liczba | 20. | 30. | 40. | 50. | 60 | 70. | 80. | 90. | |
L. Główny | ā́odaī īdm | ā́odaī hásse | ā́odaī inār | ā́odaī šōd | ā́odaī prī́e | ā́odaī šrīm | ā́odaī ōdaī | ā́odaī sākaī | |
L. Porządkowy | ā́odaī īdmon | ā́odaī hássen | ā́odaī ināron | ā́odaī sodon | ā́odaī prī́en | ā́odaī šrīmon | ā́odaī ōden | ā́odaī sāken |
100 - 900 | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Liczba | 100. | 200. | 300. | 400. | 500. | 600. | 700. | 800. | 900. |
L. Główny | īš | eše īdm | eše hásse | eše inār | eše šōd | eše prī́e | eše šrīm | eše ōdaī | eše sākaī |
L. Porządkowy | ešon | eše īdmon | eše hássen | eše ināron | eše sodon | eše prī́en | eše šrīmon | eše ōden | eše sāken |
Liczebniki porządkowe przysłówkowe
Tworzy się je od liczebników porządkowych poprzez odcięcie końcówki przymiotnikowej -n:
- nemo - po pierwsze
- īdmo - po drugie
- hásse - po trzecie
Niektóre liczebniki porządkowe przysłówkowe mogą przyjmować tę samą formę co liczebniki główne,
Liczebniki komparatywne
Liczebniki komparatywne pozytywne przymiotnikowe
Opisują o ile jest czegoś więcej. Tworzy się je od liczebników porządkowych poprzez zamiany końcówki przymiotnikowej -n na końcówkę stopnia wyższego -šn:
- nemošn - o jeden więcej
- īdmošn - o dwa więcej
- hássešn - o trzy więcej
Np.
- īdmošn ī́i - jajka, których jest więcej o dwa;
- Nōm₁ īdmošnum₂ šīš₃ ī́it₄ sanneso₅! - Weź₁ kosz₅, w-którym-jest-o-dwa-więcej₂ jajek₄! (dosł: weź₁ z₃ o-dwa-więcej₂ jajkiem₄ kosz₅)
Liczebniki komparatywne pozytywne przysłówkowe
Opisują o ile jest czegoś więcej. Tworzy się je od liczebników porządkowych poprzez zamiany końcówki przymiotnikowej -n na końcówkę stopnia wyższego -š:
- nemoš - o jeden więcej
- īdmoš - o dwa więcej
- hásseš - o trzy więcej
Liczebniki komparatywne negatywne przymiotnikowe
Opisują o ile jest czegoś mniej. Tworzy się je od liczebników porządkowych poprzez zamiany końcówki przymiotnikowej -n na końcówkę stopnia wyższego -stun:
- nemostun - o jeden mniej
- īdmostun - o dwa mniej
- hássestun - o trzy mniej
Liczebniki komparatywne negatywne przysłówkowe
Opisują o ile jest czegoś mniej. Tworzy się je od liczebników porządkowych poprzez zamiany końcówki przymiotnikowej -n na końcówkę stopnia wyższego -stu:
- nemostu - o jeden mniej
- īdmostu - o dwa mniej
- hássestu - o trzy mniej
Liczebniki mnożne
Liczebniki mnożne przymiotne
Wyrażają one ilość kopii danego przedmiotu lub większy stopień nasilenia jakiejś cechy. Zachowują się jak przymiotniki. Tworzy się je od liczebników porządkowych za pomocą dodania sufiksu -in:
- nemonin - razowy, pojedynczy
- īdmonin - podwójny
- hássenin - potrójny
- ināronin - poczwórnie
- sodonin - o pięć razy
Liczebniki mnożne przysłówkowe
Wyrażają one ilość kopii danego przedmiotu lub większy stopień nasilenia jakiejś cechy. Zachowują się jak przysłówki. Tworzy się je od liczebników porządkowych za pomocą dodania sufiksu '-in:
- nemoni - raz
- īdmoni - dwa razy
- hásseni - trzy razy
- ināroni - cztery razy
- sodoni - pięć razy
Liczebniki wielokrotne
Liczebniki wielokrotne przymiotne
Opisują one powtarzalność i zachowują się jak przymiotnik. Tworzy się je poprzez dodanie do ostatniego członu liczebnika sufiksu -ašta: Tworzy się je poprzez dodanie do ostatniego członu liczebnika sufiksu -aštan:
- nemaštan, ašta - jednorazowy, jednokrotny
- īdmaštan - dwukrotny
- hásseaštan - trzykrotny
- ināraštan - czterokrotny
- sodaštan - pięciokrotny
- prī́eaštan - sześciokrotny
- šrīmaštan - siedmiokrotny
- ōdeaštan - ośmiokrotny
- sākeaštan - dziewięciokrotny
- ā́odaštan - dziesięciokrotny
- ā́odaħ nemaštan - jedenastokrotny
- ā́odaī šōd e nemaštan - pięćdziesięcio-jednokrotny
Liczebniki wielokrotne przysłówkowe
Opisują one powtarzalność i zachowują się jak przysłówek. Tworzy się je poprzez dodanie do ostatniego członu liczebnika sufiksu -ašta:
- nemašta, ašta - raz, jednokrotnie
- īdmašta - dwa razy, dwukrotnie, dwakroć
- hásseašta - trzy razy, trzykrotnie. trzykroć
- inārašta - cztery razy, czterokrotnie
- sodašta - pięć razy, pięciokrotnie
- prī́eašta - sześć razy, sześciokrotnie
- šrīmašta - siedem razy, siedmiokrotnie
- ōdeašta - osiem razy, ośmiokrotnie
- sākeašta - dziewięć razy, dziewięciokrotnie
- ā́odašta - dziesięć razy, dziesięciokrotnie
- ā́odaħ nemašta - jedenaście razy, jedenastokrotnie
- ā́odaī šōd e nemašta - pięćdziesiąt jeden razy,
Liczebniki ułamkowe
W języku nešši występują trzy rodzaje liczebników ułamkowych:
- samodzielne; šeōn - pół; kurc - ćwierć; ášta - jedna trzecia, trzeć;
- zwykłe doliczane;
- zwykłe odliczane;
- złożone doliczane;
- złożone odliczane.
Liczebniki ułamkowe samodzielne
W języku nešši występują następujące liczebniki ułamkowe samodzielne:
- šeōn - pół - ½
- ášti - trzeć - ⅓
- kurc - ćwierć - ¼
- sášša - jedna piąta - ⅕
- hīášta - dwie trzecie - ⅔
- hīkurc - trzy czwarte - ¾
- ālār - półtora - 1½
Liczebniki ułamkowe zwykłe doliczane
Liczebniki doliczane określają tworzy się za pomocą konstrukcji: mianownik w lokatywie + licznik jako liczebnik główny, a więc:
- 2/3 - hásseši īdm
- 3/4 - ināreši hásse
- 1/5 - sodeši nīmis
- 6/10 - ā́odeši prī́e lub ā́odaħ prī́e
Liczebniki ułamkowe zwykłe odliczane
Liczebniki zbiorowe
W języku nešši, inaczej niż w języku polskim, liczebniki zbiorowe używane są jak zaimki zamieniające określane przez liczebnik główny zaimek. Tworzy się je poprzez dodanie sufiksu -aš do ostatniego członu liczebnika.
- īdmaš - dwoje,
- hássaš - troje
- ināraš - czworo
- sodaš - pięcioro
- prī́aš - sześcioro
- šrīmaš - siedmioro
- ōdaš - ośmioro
- sākaš - dziewięcioro
- ā́odaš - dziesięcioro
- ā́odaħ nemaš - jedenaścioro
- ā́odaī šōd e nemaš - pięćdziesiątka jadyna
Liczba
Jak mogliście zauważyć, ani przy rzeczowniku, ani przy czasowniku nie ma podanej odmiany przez liczby. Jest to związane ze specyfiką liczby w języki nešši. Otóż liczba jest zawsze postfixem dodawanym do rzeczownika i czasownika (zazwyczaj jest dodawana do rzeczownika, no chyba, że rzeczownik jest pominięty, wtedy oczywiście także może być dodane do czasownika. Czasami używa się, oczywiście zgodnego, postfixu mnogiego przy czasowniku i rzeczowniku). Poszczególne postfixy mają różne odcienie stylistyczne, jak i znaczeniowe:
Liczba Pojedyncza | ||
---|---|---|
Nazwa | Końcówka | Uwagi |
Niekreślona | - | Pojedyncze występowanie danego zjawiska, stanu, zwierzęcia, przedmiotu, człowieka nie jest ważne, lub nie jest cechą determinującą. |
Określona | -(i)sm | Podkreśla pojedyncze występowanie danego zjawiska, stanu, zwierzęcia, przedmiotu, człowieka. |
Liczba Mnoga | ||
Nazwa | Końcówka | Uwagi |
Neutralny | -(u)n | Używany dla podkreślenia mnogości nieokreślonej grupy ludzi, zwierząt, przedmiotów. |
Stadny | -kecci | Używany dla oznaczenia stad zwierząt. |
Rodowy | -ani | Używany przy nazwach rodów, rodzin, nazwisk; ukazuje na grupę spokrewnionych osób. |
Męski zbiorowy | -nun | Ukazuje na określoną grupę mężczyzn. |
Żeński zbiorowy | -si | Ukazuje na określoną grupę kobiet. |
Podniosły | -vek | Używany we wzniosłych sytuacjach. |
Narodowy | -toħ | Wskazuje na grupę ludzi reprezentujących określony etnos. |
Użytkowników języka | -wū | Wskazuje na osoby mówiące w danym języku. |
Profesji | -kā | Opisuje określoną grupę osób wykonujących jakiś zawód. |
Roślin | -re | Wskazuje na ilość roślin. |
Ptactwa | -ki | Wskazuje na grupę ptaków. |
Pary | -bire | Wskazuje na parę przedmiotów, ludzi, zwierząt. |
Przyimki
Spójniki
Spójniki w nešši dzieli się na:
- łączne
- rozłączne
- wykluczające
- przeciwstawne
- wyjaśniające
- wynikowe
- podrzędne
W języku nešši spójniki mogą występować samodzielnie, jako prefiksy, lub też postfiksy.
Spójniki łączne
W języku nešši występują następujące spójniki łączne:
- ette - i
- -a - i, i następnie
- -kāi - a także, i przy okazji
Spójnik ette
Spójnik ette łączy słowa i zdania równorzędne.
Spójnik -a
Spójnik -a jest postfiksem doklejanym do czasownika. Łączy zdania równorzędne i podkreśla uszeregowaną kolejność zdarzeń, następujących jedno po drugim.
Spójnik -kāi
Spójnik -kāi łączy słowa i zdania równorzędne, wskazuje na to, że dana czynność została dokonana dodatkowo, przy okazji innej czynności, przypadkowo. Może być używana także z innymi częściami mowy, gdzie także dodaje odcienia okazjonalności, przypadkowości.
Partykuły
W języku nešši występują następujące rodzaje partykuł:
- przeczące
- twierdzące
- ograniczające
- pytające
- wątpiące
- emfatyczne
- wzmacniające
Partykuły Przeczące
W języku nešši istnieją trzy partykuły przeczące:
- partykuła hešši występująca oddzielnie (przecząca odpowiedź na pytanie) lub poprzedzająca zdanie (tak samo, tylko z wyjaśnieniem);
- prefiks he-, lub h- doklejany do określonego zaprzeczonego wyrazu;
- prefiks hīe-lub hī- używany przy zaprzeczeniu globalnym (całkowite wykluczenie możliwości).
Partykuły Twierdzące
Partykuły Ograniczające
W języku nešši występują następujące partykuły ograniczające:
- ālkis - "tylko", podkreśla ograniczenie, wyróżnienie, wyodrębnienie danego słowa lub części zdania);
- prefiks ār- - "tylko", podkreśla ograniczenie, wyróżnia, lub wyodrębnia jedno słowo ze zdania;
Partykuły Pytające
Partykuły Wątpiące
Partykuły Emfatyczne
W języku nešši istnieją następujące partykuły emfatyczne:
- postfiks -ti - doklejany do orzeczenia, dopełnienie lub okolicznika. Używany jest w ostatnim zdaniu wypowiedzi, służy do podkreślenia całkowitego zakończenia wypowiedzi. Podkreślany jest najważniejszy człon wypowiedzi.
Partykuły Wzmacniające
Wykrzykniki
Słowotwórstwo
Rzeczownik
Rodzaj | Tworzenie | Przykład | Wyraz
Podstawowy |
Polski
przykład |
Uwagi | |
---|---|---|---|---|---|---|
Nazwa czynności | Odczasownikowa | -a | lagna | lagnanni (lagno) - zaopiekować się, ochronić | ochrona | Nazwa wykonywanej czynności. |
Odczasownikowa Dokonana | -ōn | rušnōn | rušnanni (rušno) - obudzić | pobudka | Nazwy dokonanej czynności, jednokrotnej, zakończonej, mającej jasny początek i koniec. | |
Nazwa stanu | Odprzymiotnikowe | -sti | skēsti | skēn - chory, bolący | choroba | Stan, pojęcie abstrakcyjne utworzone od przymiotnika. |
Odczasownikowe | -īrmi | uskīrmi | uskanni (usko, uskem) - tęsknić | tęsknota | Stan, pojęcie abstrakcyjne utworzone od czasownika. | |
Cecha | Odprzymiotnikowa | -es | eldes | eldi - zimny, chłodny | zimno | Nazwa cechy, zazwyczaj od archaicznych przymiotników na -i. |
Działalność | ||||||
Wykonawca
czynności |
Odczasownikowe Ożywione | -e | sārbe | sārbanni (sārbo) - siać | rolnik, chłop | Osoba wykonującą daną czynność. |
Odczasownikowe Ożywione Honoratywne | -eke | takeke | takanni (tako) - sądzić (kogoś) | sędzia | Osoba wykonująca daną czynność, zazwyczaj z podniosłym odcieniem. | |
Narzędzie | Odczasownikowe | -ur (-r-) | dagur (dagr-) | daganni (dago) - kosić | Kosa | Narzędzie służące do wykonywania czynności opisywanej przez czasownik. |
Wytwór | Odczasownikowe | -a | čanpa | čanpanni (čanpo) - rosnąć, wzrastać | roślina | Wynik czynności, zazwyczaj związany z procesami naturalnymi, nie związanymi z działalnością człowieka. |
Nazwa mięsa | -uset | mṓuset | mṓi - krowa | wołowina | Bardzo produktywna końcówka; istnieje możliwość wytworzenia nazwy mięsa (czy też ryby) od każdego zwierzęcia. | |
Rezultat | Odczasownikowe, wynik czynności | -(a)tta | ā́ivesatta | ā́ivesanni (ā́iveso) - śpiewać | pieśń | Wynik czynności, zazwyczaj pojęcie abstrakcyjne. |
Odczasownikowe | -ī (-es-) | ā́ivī (ā́ives-) | ā́ivesanni (ā́iveso) - śpiewać | śpiew | Wynik czynności, produktywna końcówka. | |
Odczasownikowe Abstrakcyjne | -0 (-es---) | d'eb (d'ebes-) | d'ebanni - myśleć | myśl | Abstrakcyjny, nienamacalny wynik czynności. | |
Obiekt czynności | ||||||
Nosiciel cechy | ||||||
Miejsce | Odczasownikowe Nieożywione | -es | čūstes | čūstanni (čūsto) - oświetlać, rozjaśniać | latarnia | Miejsce, budynek, w którym wykonywana jest dana czynność. |
Rody i rodziny | ||||||
Nazwy odmiejscowe | ||||||
Od innego rzeczownika
Od formy zależnej
Od paru innych rzeczowników
Od wyrażenia przyimkowego
Od czasownika
Od przymiotnika
Od przysłówka
Od imiesłowów
Zdrobnienie
Zdrobniony rzeczownik opisuje przedmiot, rzecz, istotę lub człowieka małego, niewielkiej wielkości. Zdrobnienia są także używane, gdy odnosimy się do opisywanego przedmiotu z pozytywnymi emocjami
Zdrobnienie | |||||
---|---|---|---|---|---|
Rodzaj | Neutralny | Męski | Żeński | ||
Forma podstawowa | mṓi krowa | bast żaba | ī́en miasto | āte tata | māmi mama |
Forma zdrobniona | mṓiški krówka | bastiški żabka | ī́enški miasteczko | āteške tatuś | māmiški mamusia |
Forma honoratywna
Forma honoratywna rzeczownika opisuje przedmiot, rzecz, istotę lub człowieka czczonego, cieszącego się szacunkiem, uznaniem. Formy honoratywne są także używane, gdy odnosimy się do opisywanego rzeczownika z czcią, patosem, podniosłością.
Zdrobnienie | |||||
---|---|---|---|---|---|
Rodzaj | Neutralny | Męski | Żeński | ||
Forma podstawowa | nāmī
słońce |
krūs
zebranie |
īrgunes
królestwo |
āte
tata |
māmi
mama |
Forma zdrobniona | nāmītoccu
Słońce |
krūpsutoccu
Ważne Zebranie |
īrgunestoccu
Królestwo |
ātetocce
Ojciec |
māmitocci
Matka |
Odcień hańby
Przymiotnik
Przymiotnik dzierżawczy
Przymiotnik dzierżawcze określają przynależność przedmiotu do określonego właściciela. Istnieją dwa rodzaje przymiotników dzierżawczych w języku nešši:
- zupełne - dany przedmiot należy do danego właściciela.
- celowe - dany przedmiot jest przeznaczony specjalnie dla danej osoby, ale jeszcze nie jest w jej posiadaniu.
Przymiotnik Dzierżawczy Zupełny | ||||
---|---|---|---|---|
Rodzaj | Neutralny | Męski | Żeński | |
Forma rzeczownika | napsa
wieś |
ī́en
miasto |
āte
tata |
māmi
mama |
Sposób tworzenia | NOM + -lin | NOM + -(i)lin | NOM + -līen | NOM + -lin |
Forma przymiotnika | napsalin
należący do wsi |
ī́enlin
należący do miasta |
ātelīen
ojcowski |
māmilin
maminy |
Przymiotnik Dzierżawczy Celowy | ||||
Rodzaj | Neutralny | Męski | Żeński | |
Forma rzeczownika | napsa
wieś |
ī́en
miasto |
āte
tata |
māmi
mama |
Sposób tworzenia | ACC + -alin | ACC + -halin | ACC + -alen | ACC + -halin |
Forma przymiotnika | napsatalin
przeznaczony dla wsi |
ī́enohalin
przeznaczony dla miasta |
ātetalen
przeznaczony dla ojca |
māmitihalin
przeznaczony dla mamy |
Przymiotnik relacyjny
Przymiotniki relacyjne tworzone są od rzeczowników. Opisują one główną cechę wyróżniającą dany przedmiot, pojęcie, osobę, zwierzę, abstrakcję. Są one z pomocą specjalnych końcówek fleksyjnych, oddzielnych dla ludzi, zwierząt, tworzyw i innych przedmiotów.
Przymiotnik Relacyjny | |||||
---|---|---|---|---|---|
Klasa | Człowiek | Zwierzę | Tworzywo, Surowiec | Inne | |
Formy tworzone od nazw ludzi, ich grup, a także imion własnych; nadaje cechę szczególną danej osoby. | Formy tworzone od nazw zwierząt, ich grup, a także imion własnych; nadaje cechę szczególną danego zwierzęcia. | Formy tworzone od nazw tworzyw, surowców, mięs, składników, z których wykonany jest opisywany przedmiot. | Formy tworzone od innych przedmiotów, których wyróżniającą cechę posiada opisywany przedmiot. | ||
Rzeczownik podstawowy | takeke
sędzia |
līrme
wilk |
šū
drewno |
lōpes
obora | |
Sposób tworzenia | -šīen | -(i)sin | -(au)šin, -in | -(V)n | |
Powstały przymiotnik | takekešīen
sędziowski |
līrmesin
wilczy |
šūaušin
drewniany, z drewna |
lōpesan
związany z oborą |
Przysłówek
Czasownik
Składnia
Części mowy
Czasownik
Zaimek osobowy
Rzeczownik
Liczebnik
Przymiotnik
Przysłówek
Przyimek
Wykrzyknik
Spójnik
Kategorie
Część mowy/Kategoria | Czasownik | Rzeczownik | Przymiotnik | Imiesłów przymiotnikowy | Liczebnik | Zaimek osobowy | Przysłówek | Imiesłów przysłówkowy |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Osoba | — | — | — | — | ✓ | — | — | — |
Czas | ✓ | — | ✓ | ✓ | — | — | — | ✓ |
Tryb | ✓ | — | — | — | — | — | — | — |
Strona | ✓ | — | — | ✓ | — | — | — | — |
Aspekt | ✓ | — | ✓ | — | — | — | — | — |
Przedmiotowość | ✓ | — | — | — | — | — | — | — |
Rodzaj | ✓ | ✓ | ✓ | ✓ | — | ✓ | — | — |
Przypadek | — | ✓ | ✓ | ✓ | ✓ | ✓ | — | — |
Liczba | ✓ | ✓ | ✓ | ✓ | — | — | — | — |
Określoność | ✓ | — | ✓ | ✓ | — | — | — | — |
Stopień | — | — | ✓ | — | — | — | ✓ | — |
Osoba
W języku nešši istnieją trzy osoby. Pierwsza osoba wyraża osobę wypowiadającą się; druga wyraża adresata wypowiedzi. Obie osoby łączy obecność rozróżnienia płci w liczbie pojedynczej. Występują także zaimki pierwszej osoby liczby mnogiej (wypowiadający się oraz grupa osób, z którymi się identyfikuje) oraz liczba mnoga drugiej osoby (osoby, które są identyfikowane przed nadawcę jako odbiorcy). Należy zwrócić uwagę, że nazwa "liczba mnoga" jest tu mylna, gdyż l. mn. 1. os. to nie jest zwielokrotnienie nadawcy, tylko nadawca oraz grupa z którą się identyfikuje; to samo się tyczy trzeciej osoby.
W opozycji do pierwszej i drugiej osoby stoi trzecia osoba; wyraża ona obiekt, przedmiot, człowieka lub jakikolwiek inny obiekt rzeczywistości, który nie jest nadawcą ani odbiorcą. Nie ma tu rozróżnienia na rodzaj czy osobę.
Kategorię osoby posiadają tylko zaimki osobowe. Osoba w odmianie czasownika nie jest praktycznie nigdzie wyrażana, a to, czy czasownik odnosi się do danej osoby, poznaje się tylko po zaimku lub rzeczowniku używanym w funkcji podmiotu.
Czas
W nešši istnieje tylko opozycja przeszłość - nieprzeszłość (teraźniejszość i przyszłość). Do przeszłości należą wszystkie wydarzenia, działania i stany które zdarzyły się przed chwilą wypowiedzi, a do nieprzeszłości wszystkie wydarzenia, działania i stany, które trwają w chwili wypowiedzi, mają się wydarzy po chwili wypowiedzi, bądź powtarzają się, i spodziewa się, że choć działy się w przeszłości, wydarzą się także w przyszłości, bądź trwają teraz; do nieprzeszłości należą także wszystkie osądy moralne oraz prawdy ogólne.
Kategorię czasu przejawiają czasowniki, przymiotniki oraz imiesłowy przymiotnikowe i przysłówkowe.
Tryb
Jest to kategoria czasownika, która wyraża stosunek mówiącego do wypowiadanej treści. W języku nešši występują następujące tryby:
- oznajmujący; mówiący uznaje, że dana informacja jest prawdziwa;
- rozkazujący; mówiący informuje, że chce, aby doszło do danego wydarzenia, zostało rozpoczęte opisywane działanie;
- łączący; w zależności od użytego czasownika, mówiący informuje, że chce aby wydarzyło się coś, co nie jest aktualnym stanem rzeczy; swoje oceny, osądy, emocje;
- potencjalny; mówiący uznaje, że istnieje możliwość wydarzenia się opowiadanego zdarzenia;
- nieświadka; mówiący uznaje, że dana informacja jest wątpliwa, zaczerpnięta od osób trzecich, niepewna.
Wszystkie pozostałe tryby stoją w opozycji do trybu oznajmującego, jako że wyrażają one życzenia, niepewność, emocjonalną ocenę zdarzeń.
Strona
Kategoria strony w języku nešši określa stosunek między podmiotem, dopełnieniem, a orzeczeniem. W języku nešši występują cztery strony:
- czynna; podmiot jest wykonawcą czynności, którego odbiorcą jest dopełnienie;
- bierna; podmiot jest odbiorcą czynności, którego wykonawcą jest dopełnienie;
- sprawcza; pierwsze dopełnienie jest sprawcą czynności, które wykonuje podmiot nad drugim dopełnieniem;
- zwrotna; podmiot jest jednocześnie wykonawcą i odbiorcą czynności;
Aspekt
W języku nešši ważną kategorią czasownika jest aspekt. Inaczej niż w języku polskim, jest on używany zdecydowanie rzadziej. Wiąże się to z tym, że aspekt niedokonany jest jednocześnie aspektem neutralnym, a reszta aspektów używana jest tylko w wypadku dodatkowego określenia sposobu wykonywania danej czynności, częstotliwości zdarzeń. W języku nešši występują następne rodzaje aspektu:
- neutralny (domyślny)
- niedokonany; częstotliwość lub fakt, czy czynność została zakończona, nie ma znaczenia, lub jest ona niezakończona;
- określony (uściślający)
- dokonany; czynność jest jednokrotna i zakończona;
- frekwentatywny; czynność powtarza się wielokrotnie.
Przedmiotowość
Przedmiotowość jest kategorią czasownika zaznaczającą obecność pomijanego dopełnienia. Używana jest w szczególności wobec określanych przez przymiotnik określony w formie atrybutywnej rzeczowników, które są pomijane, zaznaczane w postaci przedmiotowości przy czasowniku, a przymiotnik występuje w formie wolnej.
Rodzaj
W języku nešši występują trzy rodzaje:
- neutralny;
- męski;
- żeński.
Rodzaj jest naturalny, czyli jest przypisany do biologicznej płci człowieka czy zwierzęcia. Rodzaj męski (a w niektórych przypadkach, w szczególności, gdy w danej grupie przeważają osobniki rodzaju żeńskiego) może pełnić formę nieokreśloną, w szczególności przy grupach ludzi, lub, jak to się dzieje głównie przy nazwach zwierząt, być użyty gdy nie jest znana płeć lub nie jest ważna. W opozycji do rodzaju męskiego i żeńskiego stoi rodzaj neutralny: przypisany jest on do wszystkich nazw obiektów i stanów, które nie są ożywione.
Co do rodzaju zgadzają się:
- rzeczownik i czasownik;
- rzeczownik i przymiotnik;
- rzeczownik i imiesłów przymiotnikowy;
- zaimek.
Przypadek
Przypadek | Użycie | Funkcja | Przykład | Tłumaczenie |
---|---|---|---|---|
Mianownik | Podmiot gramatyczny przed czasownikiem | Podmiot | Méke usne cūat. | Kot pije mleko. |
Orzecznik z czasownikiem | Orzecznik | Méke īre hamma. | Kot jest zwierzęciem. | |
Samodzielnie poza zdaniem | Mianownik może wtedy przyjąć wiele funkcji | Gačče! | Dureń! | |
Biernik | Samodzielnie po czasowniku | Dopełnienie bliższe czasownika | Méke usne cūat. | Kot pije mleko. |
Samodzielnie po kategorii stanu | Odbiorca stanu, osoba odczuwająca dany stan | Eldimo šenet. | Zimno mi. | |
āb + ACC | Przyczyna stanu zewnętrznego | Surtē tapliltātemri āb gaste. Čanpare oħcunem āb eldeso. | Przez deszcz zalało ogród. Z zimna pomarły rośliny. | |
šīš + ACC | Coś posiadające coś, mające coś | Weź kosz z jajkami. | ||
dium + ACC | Zbudowany z czegoś, stworzony z czegoś, wykonany z czegoś, składający się z czegoś, pochodzący od czegoś. | Na stole z drewna stoi łopatka z sarny. | ||
rīon + ACC | Przeciwko czemuś, sprzeciwiając się czemuś. | Šūrkakecci hōsanem keštin tī́a pranam rīon īlsitoccut ḗom tístiši. | Po ciężkiej walce z żywiołem kraby wypełzły na brzeg. | |
Dopełniacz | Z rzeczownikiem lub zaimkiem | Wskazuje na właściciela opisywanego rzeczownika | To jest zabawka psa. To jest mój pies. | |
Z liczebnikiem | Funkcja partytywna: rzeczownik w dopełniaczu jest określony liczbą. | To są dwa psy. | ||
rīmō + GEN | Oprócz czegoś, poza czymś (z wyjątkiem), poza grupą. | To są dwa psy. | ||
kāš + GEN | Bez jakiegoś przedmiotu, becz czegoś.; oprócz czegoś, poza czymś (z wyjątkiem), poza grupą. | To są dwa psy. | ||
Miejscownik | Samodzielnie | Położenie na powierzchni czegoś, bycie w czymś, wewnątrz czegoś | Jestem w domu. Doniczka stoi na stole. | |
ir + LOC | Ruch skądś, z wnętrza, z miejsca | Wychodzę z obory. | ||
ḗo + LOC | Położenia na czymś, na powierzchni | Na podłodze leży pies. | ||
ūmre + LOC | Położenie w okolicy czegoś, w pewnej odległości od czegoś | Żyję niedaleko rzeki. | ||
rīs + LOC | Położenie przy czymś, w bliskości czegoś, w styczności z czymś | Stoję przy tobie. | ||
mist + LOC | Położenie za czymś, z tyłu czegoś | Nasz ogród jest za domem. | ||
čat + LOC | Położenie pomiędzy czymś, pośród czegoś | Między drzewami stał pies. Pośród dzieci on był najsilniejszy. | ||
ā + LOC | Ruch w stronę czegoś, do czegoś | Klīamn mirm wā́sso ā Rōmaši. | Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu. | |
ḗom + LOC | Ruch na coś, na jakąś powierzchnię. | Šūrkakecci hōsanem ḗom tístiši. | Kraby wypełzły na brzeg. | |
cātti + LOC | Ruch przez coś, na drugą stronę czegoś. | Przez szparę przeciska się światło Księżyca. | Cātti mṓssat ōgaso Sássir šī́anna. | |
ī́a + LOC | U kogoś, przy kimś, w pobliżu kogoś. | U mnie wszyscy zdrowi. | ||
Temporalis | Samodzielna forma rzeczownika określającego czas, porę | W czasie trwania danej czynności, danego stanu, danej pory | W nocy ludzie śpią. | |
Samodzielna forma rzeczownika określająca żywe stworzenie | W czasie życia, za życia | Za mojego życia niczego takiego nie widziałem! | ||
Samodzielna forma rzeczownika określająca obiekt nieożywiony, budynek etc. | W czasie istnienia | Kiedy stał ten dom żyło tu dużo ludzi. | ||
Samodzielna forma rzeczownika określająca emocję | W czasie odczuwania danej emocji | Człowiek często krzyczy w bólu. | ||
Samodzielna forma rzeczownika określająca zasadę moralną | W czasie panowania danej zasady | Kiedy panuje szacunek do władzy ludzie są szczęśliwsi. | ||
Samodzielna forma rzeczownika określająca abstrakcję | Zależnie od znaczenia: w czasie tworzenia, przestrzegania danej myśli | W czasie rozmyślań pracujesz mało. Przestań! | ||
tī́a + TEM | Po czymś, następnie po czymś, w następnej kolejności. | Tī́a ōedam sībune tīsetri īstranni. | Po pracy wszyscy poszli spać. | |
Narzędnik | Samodzielnie | Określa narzędzie używane w danej czynności | Uderz mocno ręką! | |
Samodzielnie | Określa sposób, w jaki coś się dzieje | Wszystko będzie dobrze, jeżeli będzie robione według moich zasad. | ||
Samodzielnie w stronie sprawczej | Podmiot powodujący rozpoczęcie czynności przez inny podmiot | Ja rozkazuję Ci zbudować ten dom! | ||
kan + INS | W celu otrzymania czegoś | Idę po pieniądze. | ||
tēr + INS | W celu spowodowania czegoś, uzyskania zamyślanego efektu | Robię wszystko, by spowodować jego śmierć! | ||
āb + INS | Przyczyna stanu wewnętrznego | Z bólu nie jest w stanie nic zrobić. | ||
sāl + INS | Dla czegoś, do użytku przy czymś, do pomocy przy czymś. | Dla kogo jest to ciasto? | ||
Wołacz | Samodzielnie | Zwrot bezpośredni, apel | Ludzie! Pomocy! |
Liczba
Liczba w języku nešši zachowuje się inaczej niż w językach indoeuropejskich, gdzie fleksja (w większości języków indoeuropejskich) wskazuje na liczbę (pojedynczą czy mnogą): liczba jest nieokreślona i dany rzeczownik, zależnie od kontekstu, choć występuje w tej samej formie fleksyjnej, może oznaczać jeden przedmiot, człowieka, jak i grupę przedmiotów, ludzi. Z pomocą różnych postfiksów można dookreślić liczbę, przez co rzeczownik może przyjąć liczbę:
- pojedynczą (jeden obiekt);
- mnogą (nieokreślona liczba obiektów);
- podwójną, czy też parzystą (obiekt występuje w parze);
- zbiorczą (występuje określona grupa danego przedmiotu).
Określoność
Postfiksu liczby używa się tylko w wypadku, gdy liczba jest cechą wyróżniającą dany rzeczownik od innych rzeczowników. Tu może występować dodatkowe dookreślenie co do rodzaju liczby zależnie od rodzaju rzeczownika (może zostać wskazane pojedyncze występowanie danego obiektu, stado, zbiór, para, nieokreślona liczba).
Liczba a czasownik
Przy pominięciu podmiotu oraz przy dalszym podkreślaniu cechy, jaką jest liczba, postfiks liczby może zostać dołączony do czasownika. Dzieje się tak samo, jeżeli chcemy podkreślić liczbę, i wtedy i czasownik, i rzeczownik otrzymują postfiks liczby.
Liczba a liczebnik
Liczebnik nie wymaga od rzeczownika, czy też czasownika ukazania na liczbę, gdyż on sam już na nią wskazuje.
Kategoria określoności
Jest to kategoria występująca u rzeczowników, czasowników i częściowo u przymiotników (bądź imiesłowów przymiotnych), jeżeli pominięty zostaje określony rzeczownik. Kategoria określoności wskazuje, inaczej niż w językach indoeuropejskich, nie na omawiany wcześniej przedmiot, a na wyróżniającą dany rzeczownik cechę.
Części zdania
Tu znajduje się opis występujących w języku nešši części zdania, opis ich funkcji oraz przykłady.
Podmiot
Podmiot jest częścią zdania, która określa wykonawcę czynności wyrażonej orzeczeniem (strona czynna, zwrotna), odbiorcę stanu wyrażonego orzeczeniem (kategoria stanu), sprawcę czynności oraz wykonawcę czynności wyrażonej orzeczeniem (strona sprawcza), bądź odbiorcę czynności wyrażonej orzeczeniem (strona bierna, a także zwrotna).
Podmiot może składać się z jednego członu, jak i z paru (podmiot szeregowy), nie występować w ogóle, lub być nieokreślonym. W języku nešši podmiot jest wyrażony za pomocą przypadku (w większości przypadków mianownik, rzadziej biernik i narzędnik) użytym odpowiednio, w zależności od wymogów orzeczenia.
Podmiot w zdaniu oznajmującym stoi na początku zdania (o ile nie jest poprzedzony przydawką). W pytaniach rozpoczynających się od słowa pytającego lub pytaniach rozstrzygnięcia podmiot stoi na końcu zdania.
Podmiot gramatyczny
Za podmiot gramatyczny uważa się podmiot wyrażony mianownikiem przy czasowniku w stronie czynnej bądź zwrotnej - pełni wtedy jednocześnie rolę wykonawcy czynności. Za podmiot gramatyczny uznaje się także podmiot w mianowniku przy konstrukcji sprawczej, choć jest on także swojego rodzaju dopełnieniem. Podmiot gramatyczny w mianowniku przy czasowniku w stronie biernej opisuje odbiorcę czynności wykonywanej przez orzeczenie.
Podmiot domyślny
w języku nešši podmiot domyślny używany jest wtedy, gdy to, co jest podmiotem wynika z kontekstu i jest łatwo rozpoznawalne. Jeżeli wcześniejszy podmiot był dookreślony przydawką w formie przymiotnika, może ona pozostać w zdaniu, mimo braku właściwego podmiotu (jest to przymiotnik w formie niezależnej).
Zdanie bezpodmiotowe i podmiot nieokreślony
Podmiot może być nieobecny lub nieokreślony (używa się wtedy specjalnego zaimka trzeciej osoby vast), gdy:
- mówi się o zjawiskach przyrody;
- mówi się o stanie lub odczuciu;
- wykonawca czynności nie jest znany;
- czynność wykonuje grupa nieokreślonych osób (czasownik wtedy może być dookreślony sufiksem liczby mnogiej).
Podmiot logiczny w bierniku
Podmiot logiczny w bierniku występuje przy czasownikach oznaczających stan liczebny. Np. :
- Dī́kir ināro ībro. - Brakuje czterech zębów.
Podmiot wtedy, choć wyrażony biernikiem, często stoi przed orzeczeniem.
Podmiot logiczny w dopełniaczu
Podmiot przyjmuję formę dopełniacza tylko wtedy, gdy używany jest z liczebnikiem. Jednocześnie liczebnik przyjmuje formę mianownika i zachowuje się jak podmiot., choć tak naprawdę jest tylko przydawką.
Podmiot sprawczy w narzędniku
Podmiot sprawczy w narzędniku występuje przy czasownikach w stronie sprawczej i wyraża on podmiot, który spowodował dalej opisywaną czynność.
Podmiot szeregowy
Podmiot zbiorczy wskazuje na równorzędne wykonywanie danej czynności przez pewną liczbę podmiotów. Poszczególne podmioty łączone są spójnikiem e.
Orzeczenie
Orzeczenie jest częścią zdania opisującą czynność, działanie czy stan. Wyrażane jest z pomocą czasowników bądź kategorii stanu.
Orzeczenie proste czasownikowe
Za orzeczenie proste czasownikowe uznaje się formę czasownika odmienioną przez czas, tryb czy stronę występującą samodzielnie. Zgadza się ono rodzajem z podmiotem; jeżeli podmiot jest nieznany bądź go nie ma używa się rodzaju neutralnego.
Orzeczenie proste kategorii stanu
Za orzeczenie proste kategorii stanu uznaje się formę kategorii stanu odmienioną przez czas oraz statywność/zmienność. Orzeczenie te tworzy zawsze związek rządu z odczuwającym stan dopełnieniem, które jest wyrażone w bierniku.
Orzeczenie domyślne
Mianem orzeczenia domyślnego nazywa się sytuację, gdy orzeczenie jako takie w zdaniu nie występuje, ale jego obecności i znaczenia można się domyślić z kontekstu.
Orzeczenie (złożone) imienne
Za orzeczenie imienne uznaje się połączenie czasownika īranni (odmienionego przez czas, bądź aspekt) - pełniącego tu funkcję łącznika - łączącego się z orzecznikiem. Orzecznik nie może zostać pominięty, gdyż nadaje on sens całego orzeczenia. Jednocześnie łącznik może zostać pominięty, np. przy wielokrotnym wyliczaniu, a także w mowie potocznej.
Orzeczenie okolicznikowe miejsca
Za orzeczenie okolicznikowe miejsca uznaje się połączenie czasownika i dookreślającego go okolicznika miejsca, które przy braku okolicznika straciłoby swój sens.
Orzeczenie okolicznikowe czasu
Za orzeczenie okolicznikowe czasu uznaje się połączenia czasownika i dookreślającego go okolicznika czasu, które przy braku okolicznika straciłoby swój
Orzeczenie (złożone) werbalne
Za orzeczenie werbalne uznaje się wszystkie połączenie czasownika i dookreślającego go drugiego czasownika. Usunięcie któregoś elementu zatracałoby sens całej wypowiedzi. Czasownik główny (zazwyczaj jest to czasownik modalny, fazowy, kauzatywny bądź kategoria stanu) odmienia się przez czas, a dookreślający go drugi czasownik może występować w bezokoliczniku (a także w bezokoliczniku w wyrażeniu przyimkowym) czy też z imiesłowem.
Orzecznik
Orzecznik dookreśla łącznik.
Orzecznik przymiotny
Łącznik rządzi dookreślającym przymiotnikiem narzucając mu kategorię czasu. Podmiot jest określany przymiotnikiem.
Orzecznik rzeczowny
Łącznik jest dookreślony rzeczownikiem występującym w mianowniku. Podmiot przyjmuje lub posiada cechy orzecznika.
Orzecznik dopełniaczowy i dzierżawczy
Orzecznik określa posiadacza podmiotu.
Orzecznik przyimkowy
Orzecznik dookreśla położenie, czas, miejsce, przeznaczenie, złożenie, skład, tworzywo, kierunek, cel, pochodzenie itp. podmiotu.
Orzecznik porównawczy
Podmiot jest porównywany z dookreślającym czasownik orzecznikiem.
Orzecznik liczebny
Orzecznik dookreśla liczebność elementów składających się na podmiot. Orzecznik występuje w formie liczebnika w mianowniku; podmiot też występuje w mianowniku.
Dopełnienie
Dopełnienie bliższe
Dopełnienie dalsze
Dwa dopełnienia
Dopełnienie czasowników modalnych i fazowych
Dopełnienie przy bezokolicznikach i imiesłowach
Zestawienie rekcji czasowników
Dopełnienie przy przymiotnikach i przysłówkach
Dopełnienie przy rzeczownikach
Rekcja rzeczowników
Transformacja bierna
Transformacja sprawcza
Transformacja zwrotna
Okolicznik
Okolicznik miejsca
Okolicznik czasu
Okolicznik celu
Okolicznik przyczyny
Okolicznik skutku
Okolicznik sposobu
Okolicznik porównawczy
Okolicznik stopnia
Okolicznik miary
Okolicznik warunku
Okolicznik przyzwolenia
Okolicznik względu
Okolicznik czynnika towarzyszącego
Przydawka
Jest to część mowy określająca rzeczownik bądź wyrażenie przyimkowe. Przydawka stoi zawsze przed opisywanym rzeczownikiem, z wyjątkiem jeżeli jest to dopełnienie stojące tuż po orzeczeniu; wtedy to może, ale nie musi, zostać przeniesiona za rzeczownik. Przydawka może także określać nieobecny, domyślny rzeczownik (np. podmiot domyślny lub dopełnienie domyślne) i występuje wtedy w formie niezależnej.
Przydawka przymiotna nieokreślona
Przydawka przymiotna nieokreślona podaje niestałą, nieokreśloną, bądź niedeterminującą rzeczownik cechę. Tworzy ona związek rodzaju: rodzaj przydawki zgadza się tylko rodzajem z rzeczownikiem, jednocześnie nie zgadzając się innymi formami (takimi jak przypadek).
Funkcję przydawki przymiotnej nieokreślonej mogą pełnić przymiotniki, imiesłowy przymiotnikowe, liczebniki porządkowe czy mnożne; używa się do tego nieokreślonej formy w funkcji atrybutywnej.
Przydawka przymiotna określona
Przydawka przymiotna określona podaje stałą, określoną, wyróżniającą lub determinującą rzeczownik cechę. Tworzy ona związek zgody: przydawka zgadza się z rzeczownikiem wszystkimi kategoriami, a więc i przypadkiem i liczbą.
Funkcję przydawki przymiotnej określonej mogą pełnić przymiotniki, imiesłowy przymiotnikowe, liczebniki porządkowe czy mnożne; używa się do tego określonej formy w funkcji atrybutywnej.
Przydawka przymiotna przy domyślnym rzeczowniku
Przydawka przymiotna przy domyślnym rzeczowniku występuje bez określanego rzeczownika, lecz zgadza się ona z domyślnym rzeczownikiem rodzajem i przypadkiem. Występuje ona wtedy w formie niezależnej przymiotnika.
Przydawka rzeczowna
Jest to rzeczownik w związku zgody z opisywanym rzeczownikiem. Dookreśla dany rzeczownik.
Przydawka dopełniaczowa i dzierżawcza
Przydawka dopełniaczowa i dzierżawcza określa posiadacza opisywanego rzeczownika. Występuje ona zawsze w dopełniaczu.
Przydawka przyimkowa
Przydawka przyimkowa opisuje jakąś cechę rzeczownika z pomocą wyrażenia przyimkowego. Może ona określać położenie, czas, miejsce, przeznaczenie, złożenie, tworzywo, kierunek, cel, pochodzenie i inne.
Przydawka porównawcza
Przydawka porównawcza wskazuje na podobieństwo rzeczownika do określającej przydawki. Wykorzystywana jest konstrukcja przydawka + māur (do słownie: jak) + rzeczownik, przy czym przydawka jest w związku zgody z rzeczownikiem.
Przydawka dopowiadająca
Przydawką dopowiadającą może być całe wyrażenie dookreślające rzeczownik. Jako jedyna z przydawek może występować po rzeczowniku.
Przydawka liczebna
Przydawka liczebna charakteryzuje się tym, że opisywany rzeczownik zawsze przyjmuje formę dopełniacza, a liczebnik odpowiedni przypadek, który przyjąłby rzeczownik, gdyby występował samodzielnie. Używa się w połączeniach z liczebnikami głównymi, ułamkowymi i nieokreślonymi.
Przykłady
Wołacz
Wykładniki emocji
Wykładniki stosunku
Nawiązania do treści poza zdaniem
Negacja i pytania
Negacja
W języku nešši istnieje parę sposobów negacji zdania:
- poprzez partykułę hešši występującej oddzielnie (przecząca odpowiedź na pytanie) lub poprzedzająca zdanie (tak samo, tylko z wyjaśnieniem);
- poprzez prefiks he-, lub h- doklejany do określonego zaprzeczonego wyrazu;
- poprzez prefiks hīe-lub hī- używany przy zaprzeczeniu globalnym (całkowite wykluczenie możliwości).
Pytania
Pytania szczegółowe
Pytania zaimkowe
Związki międzywyrazowe
Język nešši charakteryzuje obecność 5 związków międzywyrazowych:
- związek główny
- związek rządu
- związek zgody
- związek przynależności
- związek rodzaju
Związek główny
Związek główny jest to związek podmiotu i orzeczenia. W języku nešši związek główny może przyjąć formę związku zgody (czasownik i rzeczownik zgadzają się co do rodzaju; czasownik i orzecznik zgadzają się co do czasu).
Związek rządu
Jest to związek między wyrazami, gdzie jeden wyraz narzuca drugiemu wyrazowi swoją formę. Charakterystyczny jest on dla relacji między czasownikiem i rzeczownikiem (czasownik wymaga danego przypadku) a także relacji przydawek nieprzymiotnych z rzeczownikiem.
Związek zgody
Jest to związek między wyrazami, gdzie jeden wyraz zgadza się z drugim w każdej kategorii. Charakteryzują się taką relacją związki rzeczowników z przydawkami przymiotnymi określonymi, oraz relacja podmiotu i orzeczenia.
Związek przynależności
Określa on relację między jednym wyrazem (za zwyczaj czasownikiem) a drugim, który jest nieodmienny. Wyraz podrzędny (okolicznik) nie przyjmuje żadnej nowej formy pod wpływem czasownika.
Związek rodzaju
Jest to związek charakteryzujący się zgodnością kategorii rodzaju, ale brakiem zgodności innych cech. Charakteryzuje głównie związek między przydawką przymiotną nieokreśloną i rzeczownikiem. Przydawka zgadza się z rzeczownikiem rodzajem, ale już nie innymi kategoriami, np. przypadkiem. Można go także scharakteryzować jako niepełny rodzaj związku zgody.
Zdania
Teksty i Tłumaczenia
Owca i konie
Polski | Nešši |
---|---|
Owca i konie
Na wzgórzu owca, która nie miała wełny, zobaczyła konie: jeden ciągnął ciężki wóz, drugi dźwigał wielki ładunek, a trzeci wiózł szybko człowieka.
|
Išō ette mōmren
Išō rason hōlmo ḗo kalmaši ībwūlem mōmretun: nemon šā́item keštin vāstrat, īdmon kešcem b'ān nókat, ette hássen d'ūomur vāstem neštat.
|
Chciałabym
Polski | Nešši |
---|---|
Chciałabym
|
Šīni dāti
|
W moim świecie
Polski | Nešši |
---|---|
W moim świecie
|
Šenini ardeseši
|
Tonę w morzu
Tonę w morzu | |
---|---|
Tonę w morzu moich łez
|
Šīn uose šenen andase ā́sseseši
|
Kraby
Kraby | |
---|---|
Po ciężkiej walce z żywiołem kraby wypełzły na brzeg, aby odpocząć i zażyć odrobiny ciepła. Wy je zjadacie. Wrzuciłem tych parę krabów z powrotem, gdyż chciałem, aby zachowały wiarę, że istnieje w życiu odpoczynek po walce i szczęście po cierpieniu... | Šūrkakecci hōsanem keštin tī́a pranam rīon īlsitoccut ḗom tístiši ħīsome-a sīlome mīulese mrusko. Guče accapī́steto. Šīn ħisa nasūnanet ħānum šūrkarkecci nā́ttat, nā́ssa dāt vakecci ī́ateiro kēroso, šīno vast ginem kīvo ħīsa tī́a pranam ette hīšal tī́a turšam... |
Poncjusz Piłat
Nešši | Rosyjski | Polski |
---|---|---|
Pontesine Pīlāte
Īln ālħatti, īlsaušin šīš sánneso, ħīrson mōmrekanum īsatti, mússin ħīesam ā́odaħ ināron tā́nnam nīsānam sássim vakran ā kešteseši B'ānem Hērōeden āegese sīlse čat īdmeši nōset Iudeese prōkūrātore Pontesine Pīlāte. |
Понтий Пилат
В белом плаще с кровавым подбоем, шаркающей кавалерийской походкой, ранним утром четырнадцатого числа весеннего месяца нисана в крытую колоннаду между двумя крыльями дворца Ирода Великого вышел прокуратор Иудеи Понтий Пилат. |
Poncjusz Piłat
W białym płaszczu z podbiciem koloru krwawnika, posuwistym krokiem kawalerzysty, wczesnym rankiem czternastego dnia wiosennego miesiąca nisan pod krytą kolumnadę łączącą oba skrzydła pałacu Heroda Wielkiego wyszedł procurator Judei Poncjusz Piłat. |
Inne
Na początku był chaos
- Kī́onnim āem ībasse.
- Na początku był chaos.
- PoczątekTEMP byćPRZ-N chaosNOM.
Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu
- Klīamn mirm wā́sso ā Rōmaši.
- Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu.
- KażdyN drogaNOM prowadzićTER-N do RzymLOC.
Rozmowy konlangowe
Zdania użyte w czasie "Rozmów Konlangowych" na forze.[1]
Zgoda
- Nā́is! Ešše īste mī́ssanni kocovisanum ette neššinum ādaretti.
- Zgoda! Możemy porozmawiać po kocowisku i neszyjsku.
- ZgodaNOM! MyNOM mócTER-M rozmawiaćINF kocowiskiOBL-N i neszyjskiOBL-N językINS
Tak, bardzo!
- Tī́a, dāri! Ette kā́nna va kīrio šenet. Hīenaron dōn!
- Tak, bardzo! I dlatego podoba się mi. Nie zmieniaj tego!
- Tak, bardzo! I dlatego on podobać sięTER-N jaACC-M. ZmienićMAGNA-NEG-IMP-2-SG to!
Język lutracki
- Lutrasun ādar b'āur rāso dāneso. Dī́mo solrur. Ette vast kīvo lísun sbes: ādare klōn rāso sbin hēššat sāl neštatii.
- Język lutracki ma dużo makronów. Wygląda ładnie. I istnieje ciekawa zbieżność: oba języki mają podobne słowo dla człowieka.
- LutrackiN językNOM dużo miećTER-N makronACC. WyglądaćTER-N ładnyADV. I podmiot-nieokreślony istniećTER-N ciekawyN zbieżnośćNOM: językGEN oba miećTER-N podobnyN słowoACC dla człowiekINS.
Ciekawostka
- Lísa: "nešši " hēšša šāmso "nešta" ir hēššaši.
- Ciekawostka: słowo "nešši " pochodzi od słowa "nešta".
- CiekawostkaNOM: "nešši" słowoNOM pochodzićTER-N "nešši" od słowoLOC.
Niestety
- Ī́a šeneš tā, īgri. Ōedab tēpimem. Nāgee čat gučeši šāen ā Katovicešin?
- U mnie też, niestety. W pracy było gorąco. Przyjedzie ktoś z Was do Katowic?
- U jaLOC też, niestety. PracaTEMP gorącyKATEGORIA-STANU-PRZE-STA. DOKJechaćTER-M pośród wyLOC ktośNOM do KatowiceLOC-PL.
Żyjecie?
- Guče gine?
- Żyjecie?
- WyNOM żyćTER-M?
A Wy co robicie?
- Ette šeso Guče šne?
- A co robicie?
- A coACC WyNOM robićTER-M?
Tak jak powiedzieli
- Šāur, māur nādet kōnašten. Šīn šikte ḗom ōedaši, ette šeso Guče šne?
- Tak jak powiedzieli koledzy. Zbieram się do pracy, a Wy co robicie?
- Tak, jak DOKmówićPRE-M kolegaNOM-PL. JaNOM przygotowywać-sięTER-M na pracaLOC, A coACC WyNOM robićTER-M?
Idę sobie
- Šīn ši īse šuānni šuame nemon aštam hīmūsa.
- Idę sobie grać pierwszy raz od dawna.
- JaNOM-M trochę iśćTER-M graćINF pierwszyN razTEMP od-razuADV.
Pomór
- Nēsnat. Mān sāl ādaretti?
- Plague Inc. Do jakiego języka?
- PomórACC. JakiN dla językINS.
Co to za świat?
- Šīš īro dōn ardes?
- Co to za świat?
- CoNOM jestTER-N toN światNOM?
A Nuqs funst...
- Ette "Nuqs funst" šenen ardes mīerino.
- A mój świat "Nuqs funst" umiera.
- A "Nuqs funst" jaGEN światNOM umieraćTER-N.
Przerazy
- Nā́ssa sērke accaulso ano.
- Bo ciągle niszczą go przerazy.
- Bo przerazaNOM FREKWniszczyćTER-N on/ona/onoACC.
Duże liczebniki
- Neššin ādar b'āur rāso b'ānum ivat.
- Neszczyzna ma dużo dużych liczb.
- NeszyjskiN językNOM dużo miećTER-N dużyOBL-N liczbaACC.
Lekcje
Lekcja I
Jak się nazywasz?
Jak się nazywasz? | Šāo īre atiretti toš? |
---|---|
īranni (īro, āem) - być, znajdować się; atir - imię; šāo? - kto?; toš (teše III) - ty m |
Jak masz na imię?
Jak masz na imię? | Mān īro atir tešen? |
---|---|
mān - jaki; tešen - twój m |
Nazywam się...
Nazywam się... | Šīn īre atiretti... |
---|---|
šīn (šene III) - ja m |
Mam na imię...
Mam na imię... | Šenen atir īre ħāne... |
---|---|
ħān - to |
Kto to jest?
Kto to jest? | Šāo īre ħāne/ħāni? |
---|---|
ħāne - ten; ħāni - ta |
To jest...
To jest... | Ħāne īre.../Ħāni īri... |
---|---|
— |
Co to jest?
Co to jest? | Šīš īro ħān? |
---|---|
šīš? (šes-) - co? |
To jest...
To jest... | Ħān īro... |
---|---|
— |
Lekcja II
Gdzie jestem?
Gdzie jestem? | Mān ateši īre šīn? |
---|---|
mān ateši? - gdzie?; āt (at-) - miejsce |
Jestem w domu.
Jestem w domu. | Šīn īre bōriši. |
---|---|
bōri - dom |
Skąd jesteś?
Skąd jesteś? | Mān ir ateši īre toš? |
---|---|
ir + IN - z (skąd?) |
Jestem z małej wsi
Jestem z małej wsi. | Šīn īre ōgan ir napsaši. |
---|---|
ōgan - mały; napsa - wieś |
A ja z dużego miasta
A ja z dużego miasta. | Ette šīn īre b'ān ir ī́eneši. |
---|---|
ette - i, a; b'ān - duży; ī́en - miasto |
Jaki język znasz?
Jaki język znasz? | Mān ādaretti āde toš? |
---|---|
ādanni (ādo) - mówić; ādar - język |
Gdzie mieszkasz?
Gdzie mieszkasz? | Mān ateši kōste toš? |
---|---|
kōstanni (kōsto) - mieszkać |
Mieszkam tutaj
Mieszkam tutaj. | Šīn kōste bōdri. |
---|---|
bōdri - tutaj. |
Mój dom jest na tym niskim wzgórzu
Mój dom jest na tym niskim wzgórzu. | Šenen bōri īro īmn mirsinum ḗo bagdaši. |
---|---|
ḗo + IN - na; mirsin - niski; bagda - wzgórze |
A ja mieszkam niedaleko rzeki.
A ja mieszkam niedaleko rzeki. | Ette šīn kōste ūmre dēbriši. |
---|---|
ūmre + IN - niedaleko, przy; dēbri - rzeka |
A mój dom stoi na brzegu jeziora
A mój dom stoi na brzegu jeziora. | Ette šenen bōri cato nāvar rīs tístiši. |
---|---|
canni (cato, cam) - stać; rīs + IN - przy; tísti - brzeg; nāva - jezioro |
Mieszkam tuż obok miasta
Mieszkam tuż obok miasta. | Šīn kōste gastiur mist ī́eneši. |
---|---|
gastiur - blisko; gastin - bliski; mist + IN - za |
Lekcja III
Jak się czujesz?
Jak się czujesz? | Māur mone toš? |
---|---|
māur - jak; mōanni (mono, mōm) - czuć się, odczuwać |
Czuję się dobrze
Czuję się dobrze. | Šīn mone pastci. |
---|---|
pastci - dobrze |
A ja źle.
A ja źle. | Ette šīn netri. |
---|---|
netri - źle |
Boli mnie
Boli mnie. | Skēmo šenet. |
---|---|
skēur - boląco, czując ból; skēn - chory, bolący; skēsti - choroba |
Jest mi dobrze
Jest mi dobrze. | Vast pastcimo šenet. |
---|---|
vast (anst-) - podmiot nieokreślony |
Jak zwykle
Jak zwykle. | Arstimo. |
---|---|
arsti - normalnie, zwyczajnie, codziennie |
Chce mi się spać
Chce mi się spać | Vast dmo īstranni šenet. |
---|---|
dānni (do, dām) - chcieć; īstranni (īstro) - spać |
Chcę spać
Chce spać. | Šīn de īstranni. |
---|---|
— |
Co cię boli?
Co cię boli? | Šīš skēo tešet? |
---|---|
skēanni (skēo) - boleć, chorować |
Boli mnie głowa
Boli mnie głowa. | Ērsan skēo šenet. |
---|---|
ērsan - głowa |
Lekcja IV
Ile widzisz palców?
Ile widzisz palców? | Ḗtrim nūme ībwūle toš? |
---|---|
ḗtrim + GEN? - ile?; nūm - palec |
Widzę dwa... nie, trzy palce
Widzę dwa... nie, trzy palce. | Šīn ībwūle nūme īdmo... hešši, hásset. |
---|---|
īdm - dwa; hásse - trzy |
A ja jednego
A ja jednego. | Ette šīn nemo. |
---|---|
nīmis (nem-) - jeden |
Mam wszystkie zęby
Mam wszystkie zęby. | Šīn rāse dī́kir sībun. |
---|---|
harsanni (rāso, harm) - mieć, posiadać; sībun - wszystko, cały; dī́ki - ząb |
A mi brakuje czterech
A mi brakuje czterech. | Ette šenen ināro ībro. |
---|---|
ībranni (ībro) - brakować; inār - cztery |
Wszyscy mamy dwie ręce i dwie nogi.
Sībune ešše rāse āħtir e āmne īdmo. | |
---|---|
āħti - ręka; āmn - noga; e - i (wyliczanie) |
Tak samo oczy i uszy
Tak samo oczy i uszy. | Pítti istamebire e mudebire. |
---|---|
pítti - tak samo; istam - oko; mud - ucho |
Ale nos i usta są jedne
Ale nos i usta mamy jedne. | Pās ešše rāse ane e vere nemo. |
---|---|
pās - ale; ām (am-) - nos; vīr (ver-) - usta |
Lekcja V
Mam psa i kota
Mam psa i kota. | Šīn rāse ħarnet e méket. |
---|---|
ħarne - pies; méke - kot |
Hoduję kury, świnie i konie
Hoduje kury, świnie i konie. | Šīn rāono ūriti e šīrket e mōmret. |
---|---|
rāoanni (rāono) - hodować; ūri - kura; šīrke - świnia; mōmre - koń |
Bardzo lubię jeść wołowinę
Bardzo lubię jeść wołowinę. | Šīn gā́e pī́stanni dāri mṓuseto. |
---|---|
dāri - bardzo; gā́nni (gā́o) - lubić; pī́stanni (pī́sto) - jeść; mṓuset - wołowina |
XXXXX
Przysłowia
Numer
(wg kolejności dodań) |
Nešši | Polski | ||
---|---|---|---|---|
Forma neszyjska | Dosłowne Tłumaczenie | Polskie znaczenie | Polski odpowiednik | |
1. | Šīni hedi īranni īb čat ībešin. | Nie chcę być liściem pośród liści. | Nie chcieć być jak inni. | |
2. | Słowa szybko umierają. | Niedowierzanie osobie, z którą się mówi. | Widłami po wodzie pisane. | |
3. | W góry poszedł, z nieba zszedł. | Ktoś podejmuje wielki trud, ale dobija się sukcesu. | Bez pracy nie ma kołaczy. | |
4. | Temu, kto wyrósł zbyt wysoko, można uciąć nogi, albo też głowę. | |||
5. | Opowiadać o ajdynirskich smokach. | Bajać, przerysowywać coś, mówić o rzeczach nierzeczywistych. | Opowiadać banialuki. | |
6. | Głód przychodzi nie tylko ze śniegiem. | Niektóre zjawiska mają wiele przyczyn. | ||
7. | Nie liczy się wróbli. | Nie wolno się chwalić rzeczami, które są powszechnym obowiązkiem. | ||
8. | Robić coś na jednym głębokim wdechu. | Robić coś byle jak. | ||
9. | Dzień przeszedł na jednym głębokim wdechu. | Źle spędzić dzień. | ||
10. | Mieć wolne ręce. | Nie mieć długu, powinności. | ||
11. | Nie słuchać o czym szczekają psy. | Uważać, że coś jest nieważne. | ||
12. | Zostań na tym brzegu, na drugim Cię nie uratuję! | Nie zdołam Ci pomóc, jeżeli się nie posłuchasz. | ||
13. | Dziś wygrało z jutrem. | Nie myśleć o przyszłości. |
Słownik nešši-polski
- ac - bo
- acsan - lekki
- aħganni (aħgo) - wisieć
- aħganur (aħganr-) - szubienica
- aħgānni (aħgano) - wieszać
- aiūta - koniec. finał
- aiūtanni (aiūto) - kończyć, zakańczać, zakończyć
- aiūti - końcowo, na samym końcu, w końcu, finalnie, na koniec
- aiūtin - końcowy, finalny
- aiūtnīrmi - agonia
- aiūtnīrmin - agonialny
- alānni (alio) - kręcić, następować, przyjść (o wydarzeniach), zdarzyć się
- alia - zdarzenie, wydarzenie, zajście
- alir - kołowrotek
- aliur (alir-) - kołowrotek
- alī - koło
- alōn - kraj
- aluca - arytmetyka
- alucan - arytmetyczny
- alut - dźwięk
- alutanni (aluto) - hałasować, brzmieć
- alūa - zawias
- amī (ames-) - wymię
- andā (andas-) - łza
- andānni (andono) - płakać
- andōn - płacz
- anganni (ango) - płacić
- angī - pieniądz
- anvīrški - jarzębina
- aōna - płomień
- aōnanni (aōno) - płonąć
- aōnsanni (aōnso) - palić
- aōnsur (aōnsr-) - paliwo
- aōnsur (aōnr-) - paliwo
- arnanni (arno) - ponowić, aktualizować
- aran - nowy, świeży
- araša - brzoza
- araur - na nowo, nowo, znów, ponownie, w nowy/inny sposób, świeżo
- ares - nowość
- arda - rodzina
- ardanni (ardo) - rodzić
- ardes - świat
- arnesa - szok; stres
- arnesanni (arneso) - szokować, zaszokować
- arsanni (arso) - rodzić się, urodzić się
- arsānni (arsāo) - odrodzić się, odradzać się
- arsāo - wiosna
- arsāon - wiosenny
- arsti - normalnie, zwyczajnie, codziennie
- arškanni (arško) - przestać
- arvānni (arviso) - tworzyć
- arvis - dzieło, wynik, rezultat, pochodna, skutek
- arvise - twórca, autor
- arviseke - autor, twórca
- aška - też, także
- aški - też, także
- ašta - razy, raz
- aštati - powietrze
- aštānni (aštato) - oddychać
- ášti - trzeć, jedna trzecia
- aštī (aštes-) - płuco
- ašur - gwiazda
- atnanni (atno) - umiejscawiać, kłaść, lokować
- atens - położenie
- ati - o!
- atir - imię
- atira - nazwa
- atiranni (atiro) - nazywać się (nie o ludziach)
- āb + INS - bo, z, od
- āb + ACC - bo, z, od
- āba - aniżeli, niż
- āca - wymowa, akcent (np. melekański)
- ācanni (āco) - wymówić, wymawiać
- ācca - rada
- āccanni (ācco/arch. też' ādco) - radzić
- ādanni (ādo) - mówić, mawiać
- ādar - język
- ādneke - poeta
- āeges - pałac
- āegesin - pałacowy
- āegin - piękny
- āegis - piękno
- āgānni (āgeo) - jechać
- āgī (āges-) - południe (strona świata)
- āħtanes - bagaż
- āhilan - szary (jasny)
- āħti - ręka
- āħun - suchy
- āisti - ciasto
- ā́ivī (ā́ives-) - śpiew
- ā́ivesanni (ā́iveso) - śpiewać
- ā́ivesatta - pieśń
- ā́ivesīrmeke - muzykant
- ā́ivesīrmi - muzyka
- ā́ivesīrmanni (ā́ivesīrmo) - muzykować
- ālār - półtora
- ālħa - płaszcz
- ālkis - tylko
- ām (am-) - nos
- āmn - noga
- ānda - badanie
- āndanni (āndo) - badać
- ānde - badacz
- āndeke - badacz
- ānneke - poeta
- āntunō - więc, a więc
- ā́od - dziesięć
- ā́ol - wąż
- ā́ota - dłuto
- ār - waga
- ārānni (ārso) - ważyć
- ārbī - wróbel
- ārdesin - sercowy, serdeczny
- ārdī (ārdes-) - serce
- ās (āds) - udo
- ā́ssesin - morski
- ā́ssī (ā́sses-) - morze
- āt (at-) - miejsce
- āte - tata
- ātestoccu - ojczyzna
- ātestoccun - ojczyźniany
- ātetocce - ojciec
- ātetoccen - ojcowski
- ātetocces - ojcowizna
- āvist - dziupla
- bagda - wzgórze
- bagdan - wzgórzysty
- bamnanni (bamno) - dziwić się
- bast - żaba
- bārgdin - zły (moralnie)
- bārgdisti - zło
- bi - aby
- bīda - obraza
- bīdanni (bīdo) - zwyzywać, zmyślić, obrazić
- bīraš - drut
- bōdreke - autochton, tutejszy, tubylec
- bōdri - tutaj
- bōdrin - tutejszy
- bōri - dom
- bōrda - sprzedaż
- bōrdanni (bōrdo) - sprzedać, sprzedawać
- bōrdeke - sprzedawca
- bōrdes - sklep
- brā́iko - samowola
- brā́ikon - samowolny
- brāva - awantura
- brāvanni (brāvo) - drzeć, targać
- brō - bęben
- bucke - dziadek
- bucki - babcia
- bur (br- / bur-) - młot
- bura - trąba
- burōn - słoń
- busna - okrąg
- buš - wybój
- bušake - błazen
- bušānni (busso) - wystawiać się na pośmiewisko, zbłaźnić się
- buvanni (buvo) - nosić, nieść
- buvro - ucho (od dzbanka)
- būra - cięciwa
- b'ansanni (b'anso) - zamykać
- b'āen - tłoczny, duszny
- b'āes - tłok
- b'āesti - duszność
- b'ān - wielki
- b'ānni (b'ao, b'am) - kończyć
- b'ās - zły duch
- b'āsti - wielość, grupa, społeczeństwo
- b'āstin - grupowy, społeczny
- b'āur - dużo
- b'idanni (b'ido) - anulować, odowłać
- b'ol - jaskinia
- b'ōlī (b'ōles-) - kłopot, problem
- b'ōlsanni - kłopotać, tworzyć problemy, robić problemy, stworzyć problem
- b'ūki - pchła
- cammu - obfitość, urodzaj
- cammun - obfity
- can - nieuzbrojony, nagi
- canni (cato, cam) - stać (np. na nogach)
- cates - linia, kreska, akut
- cānni (como) - sypać
- cātti + LOC - przez + ACC
- cema - strzała
- cemnanni (cemno, cemem) - strzelać
- cianni (cio) - czyścić
- cin - czysty
- cin - kropka
- ciniške - biedronka
- cimsanni (cimso) - trząść się
- cī́a - tak, owszem
- cīanni (cīno) - prosić
- cī́branni (cī́bro) - zapobiec
- cī́breka - służby, służby specjalne, wywiad
- cī́breke - człowiek ze służb, wywiadowca
- cīn - bosy
- cīn - roztargniony
- cī́snanni (cī́sno) - wpływać
- cī́snōn - wpływ
- cī́ssa - rzut
- cī́ssanni (cī́sso) - rzucać
- cīul - prośba
- cīun - noc
- cīunen - nocny
- cma - złorzeczenie, klątwa
- cmanni (cmo) - złorzeczeć, kląć
- comen - luźny, sypki
- comr - piasek
- cṓmnanni (cṓmno) - szczypać
- cṓnnanni (cōnno) - giąć
- cṓnun - krzywy
- cucānni (cucuo) - ssać
- cuckes - szałas
- cucko - patyk, chrust
- cudi - siostra
- culsanni (culso) - okocić się, urodzić małe
- cuma - skóra
- cumnanni (cumno) - oskórować
- cūa - mleko
- cūlk - klucz
- cūlur (cūlr-) - kłódka
- čat + LOC - między, pośród
- čatnanni (čatno) - wyciągnąć, wyciągać
- čanpa - roślina
- čanpanni (čanpo) - rosnąć, wzrastać
- čorn - bezczelny
- čura - pasożyt
- čūstanni (čūsto) - oświetlać, rozjaśniać
- čūstes - latarnia
- dacce - teść (ojciec żony)
- dacci - teściowa (matka żony)
- daganni (dago) - kosić, skosić
- dagur (dagr-) - kosa
- daħtin - szorstki
- danī (danis-) - cień
- danni (dado, daem) - wbić, wbijać
- darin - obłąkany
- darša - izba
- dástan - wściekły
- dástanni (dásto) - rozwścieczyć
- dástes - wściekłość
- daškan - głodny
- daškes - głód
- daudra - mamut
- dā́cca - udo
- dān - płaski
- dānes - równina, makron
- dānni (do, dām) - chcieć
- dāri - bardzo
- dārka - kłótnia
- dārkanni (dārko) - kłócić się
- depan - niemy
- dernanni (derno) - usiąść
- dernes - krzesło
- dersanni (derso) - siedzieć
- derses - siodło
- dersōn - pokój
- dēbēra - czerń
- dēbēran - czarny
- dēbri - rzeka
- dēmatocci - państwo, kraj
- dēnanni - mieć nadzieję
- dēnī (dēnes-) - nadzieja
- dēstanni (dēsto) - biec
- didna - areszt
- dišnanni (dišno) - skłaniać się, być skłonnym
- dišša - skłonność
- diššan - skłonny
- dium + ACC - z (wykonany z, zbudowany z, stworzony z)
- diwa - zatopienie statku
- diwanni (diwo) - zatopić (statek)
- diwes - cmentarzysko statków
- diwne - zatopiony statek
- dī́en - obcy
- dī́ki - ząb
- dī́manni (dī́mo) - wyglądać,
- dī́na - zdobycz, łup
- dī́nin - tego, jego, swój
- dīštanni (dīšto) - trząść
- dosanni (doso) - kazać
- doseka - administracja
- doseke - administrator
- dosnanni (dosno) - decydować, zdecydować, podjąć decyzję, postanowić
- dosne - kierownik, decydent, osoba decyzyjna
- dour - chętnie, z chęcią
- dourn - chętny
- dōir - pancerz
- dōn - ten (omawiany już)
- dri - uczciwie
- drin - uczciwy
- dunš - blizna
- duranni (dido) - trzymać w ręce
- durnanni (didno) - zatrzymać, zastopować, zaaresztować
- drīva - zasłona
- drīvanni (drīvo) - wisieć, zwisać
- drīvna - powieszenie
- drīvnanni (drīvno) - powiesić
- drīvne - wisielec
- dūbe - stryj, wujek (mąż siostry ojca)
- dūbi - stryjna, ciocia (siostra ojca)
- dū́en - tamten (jeszcze nie omawiany)
- dūršanni (dūršo) - zdradzać, zdradzić
- dūrša - zdrada
- dūves - trucizna
- d'a - bób
- d'apanni (d'apo) - łapać
- d'apsa - pułapka
- d'apsanni (d'apso) - zastawiać pułapkę, zastawiać sidła
- d'eb (d'ebes-) - myśl
- d'ebanni - myśleć
- d'om - odraza, obrzydzenie
- d'omn - odrażający, obrzydliwy
- d'uban - sposób
- d'ūomn - szybki
- d'ūr - grad
- e - i (wyliczanie)
- eččum - jaszczurka
- eklo - szkło
- eldes - zimno
- eldi - zimny, chłodny
- elta - kłamstwo
- eltanni (elto) - zamiatać, ukrywać
- eltānni (eltono) - kłamać
- eltes - kryjówka
- eltur (eltr-) - miotła
- emāur - też
- erīmō - pomimo, że; mimo to
- ešše (ešš I) - my
- ette - i; a
- ḗilo - baran
- ḗnin - litościwy
- ḗnisti - litość
- ēnon - jesion
- ḗo + LOC - na + LOC
- ḗom + LOC - na + ACC
- ērba - czas
- ērbisanni (ērbiso) - mignąć
- ērbisi - chwila
- ērbisnanni (ērbisno) - skrócić, skracać
- ērman - kruchy
- ērmanur (ērmanr-) - ołówek
- ērsan - głowa
- ērsannuna - stan, warstwa społeczna
- ēs (ēvs-) - żyła, żyłka, linka
- ḗsseke - następca
- ḗssi - następnie, kolejnie
- ḗssin - następny, kolejny
- ēššān - ziarno
- ḗtrim + GEN? - ile?
- gaččan - głupi
- gaččasti - głupota
- gaččatta - absurd
- gaččattan - absurdalny
- gačče - głupiec, dureń, idiota
- gačči - głupia, durna, idiotka
- gaste - deszcz
- gastin - bliski
- gastiur - blisko
- gā - kropla
- gāes - punkt
- gānni (gāo) - spadać
- gānni (gino, gam) - żyć
- gā́nni (gā́o) - lubić
- gidān - pewny
- gidāur - pewnie, na pewno
- gine - życie
- ginen - żywy, aktywny
- gines - aktywność
- gī - aż
- gī́škin - hojny, szczodry
- gōldani - żołądź
- guče (guče II) - wy
- gutin - skąpy
- gūslīn - niebezpieczny
- gūslīs - niebezpieczeństwo
- gū́tta - chata
- gvāš - mus
- gvāšnanni (gvāšno) - zmusić, zmuszać, być koniecznym
- hačanni (hačo) - nakładać
- haču - warstwa
- halka - pazur
- hamma - zwierzę
- hapta - roztopy
- haptanni (hapto) - topnieć
- har - karma
- harun - świadomy
- harmes - własność, posiadłość, posiadana ziemia, obszar
- harnanni (harno) - karmić
- harsanni (rāso, harm) - mieć, posiadać
- hássan - brzydki
- hásse - trzy
- hássle - brzydal
- hašurva - oszczep
- hašurvanni (hašurvo) - rozedrzeć, rozerwać, zedrzeć
- hášše - świekier (ojciec męża)
- hášši - świekra (matka męża)
- hāgunai - ślepo
- hāgunain - ślepy
- hāgunaine - ślepiec
- hekti - ćma
- hesta - przegrana
- hestanni (hesto) - przegrywać, przegrać
- hestatoccanni (hestatocco) - ponieść klęskę, polec
- hestatoccu - klęska
- hesti - ostatnio
- hestin - ostatni
- hešāo - nic (nieokreślone)
- hešīš (hešes-) - nikt (nieokreślony)
- hēšša - słowo
- hešši - nie (samodzielna partykuła)
- hilšan - tajemniczy, utajniony, tajny
- hilšes - tajemnica, tajność
- hivnan - niepoliczalny, niemierzalny, obfity
- hivnaur - niezmiernie, nie do policzenia, obficie
- hīášta - dwie trzecie
- hī́cci - wrzód
- hī́a... , hī́a... - ani... , ani...
- hīelēmrīrmi - analfabetyzm
- hīešīš (hīešes-) - nic (całkowicie nic)
- hīešāo - nikt (całkowicie nikt)
- hīevulš (hīevulšes-) - Niedotykalność
- hīerbam - nigdy
- hīkurc - trzy czwarte
- hīlnanni (hīlno) - opustoszyć
- hīlšanni (hīlšo) - opuścić
- hīlšes - pustostan
- hīmūsa - przeszłość
- hīmūsa - od dawna
- hīmūsneke - archeolog
- hīmūsnekī (hīmūsnekes-) - archeologia
- hīmūsnekesan - archeologiczny
- hīmūsin - dawny
- hīr - kora
- hīrk - mróz
- hīrkan - mroźny
- hīs (hīds-) - rodzaj
- hī́sranni (hī́sro) - wabić
- hīssanni (hīsso) - usunąć, wydalić
- hīšal - szczęście
- hītkanni (hītko) - wetknąć, wlóżyć
- hološā - miedź
- homa - drzewo iglaste, choinka, iglak
- homī (homes-) - igła (u drzew), igliwie
- hones - duchota, duszność
- hons - duszny
- hōlš - poroże
- hōlšan - miedziany
- hōsanni (hōso) - pełznąć
- hōsānni (hōsano) - wypełznąć
- hōsci - gad, płaz
- hōsmo - powinien, winien
- hōvun - ciąża, ciężarny
- hunt - zamysł, sens, idea, pomysł
- huntanni - wymyślić, mieć zamysł
- husk - mrok
- huski - mrocznie
- huskin - mroczny
- hušilur (hušilr-) - siodło
- ħái - dziko
- ħáia - barbarzyństwo
- ħáin - dziki
- ħáine - barbarzyńca
- ħakwo - mors
- ħalksanni (ħalkso) - łowić (ryby)
- ħalksanni (ħalso) - łowić (ryby)
- ħalkur (ħalkr-) - wędka
- ħalkur (ħalr-) - wędka
- ħalka - ogon
- ħarne - pies
- ħast - gałąź
- ħaš - susza
- ħašanni (ħašo) - suszyć
- ħašen - suchy
- ħašes - suchość
- ħates - wąwóz
- ħatn - ciasny
- ħān - ten (bliski rozmówcom)
- ħāna - tu, tutaj (blisko rozmówcom)
- ħārn - błyskawica (bez deszczu)
- ħārnanni (ħārno) - błyskać się (o niebie)
- ħērin - dokładny, bezbłędny
- ħirm - plac
- ħisa - z powrotem, do tyłu
- ħises - plecy
- ħisi - z tyłu
- ħisin - tylni
- ħīanni (ħīso) - odpoczywać, odpocząć
- ħīašta - nienawiść
- ħīaštanni (ħīašto) - nienawidzić
- ħīes - ranek
- ħīrsanni (ħīrso) - szurać, szastać, szeleścić
- ħīsa - odpoczynek
- ħīurn - cierpki
- ħā́ora - przekaz
- ħā́oranni (ħā́oro) - tłumaczyć
- ħā́oreke - tłumacz
- ħistī (ħistes-) - dłoń
- ħī́un - duma
- ħī́un - dumny
- ħlíav - szczek, szczekanie
- ħlíavanni (ħlíavo) - szczekać
- ħlíav-ħlíav - hau-hau
- ħošranni (ħošro) - spotkać się
- ħošrōn - spotkanie
- ħōsanni (ħoso) - kąsać
- ħuškanni (ħuško) - kaszleć
- ħuškin - kaszel
- ħūln - niewdzięczny
- iantanni (ianto) - pamiętać
- ianti - pamięć
- iāb - jesion
- iāstan - granatowy
- igan - własny, swój
- iganni (igo) - posiadać, mieć we władaniu
- ikanni (iko) - łączyć, połączyć, jednoczyć
- iklim - szkło
- ikmome - mąż
- ikmomi - żona
- imnanni (imno) - opierać się
- imnesōn - twierdza
- imnī - kamień
- inār - cztery
- iōlin - zielony
- iōspa - ropa
- iōspanni (iōspo) - ropieć
- ir + LOC - z (skąd?)
- iranni (iro) - pochodzić, być rodem
- íska - język
- ískan - językowy
- ismi - powoli, wolno, roztropnie
- ismin - powolny, wolny, roztropny
- ismur - powoli, wolno, roztropnie
- íssa - wrota
- íssin - dostępny, osiągalny, możliwy do osiągnięcia
- istam - oko
- iš (iš... , iš...) - ani (ani... , ani...)
- iška - lato
- išō - owca
- ítta - masło
- ituška zemsta
- ituškan - mściwy
- ituškanni (ituško) - mścić się, zemścić się
- ituškaur - mściwie, na złość
- ituške - mściciel
- iūla - niebo
- iūske - młodzieniec, chłopiec, chłopczyk
- iūski - dziewczyna, dziewczynka
- iūskin - młody
- iūsko - młodość
- iūšna - opowieść, historia, sztuka, przedstawienie
- iūšnanni (iūšno) - opowiedzieć, opowiadać
- iūšnaška - artykuł
- iva - liczba
- ivanni (ivo, ivem) - liczyć
- ivnan - policzalny, mierzalny, słaby, nieliczny
- ivnaur - mierzalnie, słabo, nielicznie
- ivnanni (ivno, ivnem) - mierzyć
- ī́a + LOC - u + GEN (używane tylko z imionami określającymi ludzi)
- ī́an - tamtego
- īanni (īso) - iść, chodzić, mieć zamiar
- ī́atānni (ī́ateo) - zachować, pozostawić, utrzymać
- īb - liść
- ībanni (ībo) - wyposażyć
- ībasse - chaos, nieporządek
- ībassen - chaotyczny, nieuporządkowany
- ībla - jemioła
- ībō (ībos-) - wyposażenie
- ī́cca - koza
- ībranni (ībro) - brakować
- ībwūlanni (ībwūlo) - widzieć
- īdm - dwa
- ī́en - miasto
- ī́ene - miastowy, mieszkaniec miasta
- ī́enen - miejski
- ī́eni - miastowa, mieszkanka miasta
- īerīe - deszcz
- īgri - niestety, nieszczęśliwie, nieudanie
- īgrin - nieudany, nieszczęśliwy
- ī́i - jajo, jajko
- ī́ksa - nastrój
- ī́ksanni (ī́kso) - nastrajać, wprowadzić nastrój
- ī́kti (ī́k-) - wiatr
- ī́ktes - sito
- ī́lanni (ī́lo) - bawić się
- ī́lle - bąk, trzmiel, truteń
- ī́lli - pszczoła
- ī́lmia - sól
- ī́lmian - słony
- īln - biały
- īls - siła
- īlsaušin - krwisty, krwawy (o kolorze)
- īlsi - krew
- īlsin - krwawy
- īlsitoccu - żywioł
- īma - tam, tam dalej (daleko od rozmówców)
- īmānni (īmno) - strzyc, golić, obcinać
- īmin - głupi, durny
- īmn - tamten (daleki od rozmówców)
- īmne - głupiec, dureń
- īmni - głupia, durna
- īn - ten, który
- īnda - koszula
- īnni - wiewiórka
- īolanni (īolo) - kryć, chować, zasłaniać, osłaniać
- īranni (īro, āem) - być, znajdować się
- īrgun - król
- īrgunen - królewski
- īrgunes - królestwo
- īrgunestoccu - Królestwo (podniośle)
- īrgunse - książę
- īrgunsen - książęcy
- īrt - flet
- īrš - stodoła
- īs (īgs- / īks-) - dziób
- īsa - chód, sposób chodzenia; postawa wobec czegoś
- īsaka - rekin
- īsla - hipopotam
- ī́ssan - sam
- īstanni (īsto) - móc, zdołać
- īstranni (īstro) - spać
- īš (eš-) - sto
- ī́ša - dusza
- ī́ši - jajo, jajko
- ī́šin - uduchowiony
- īšmin - obecny, przytomny
- īštres - ołtarz (małych rozmiarów)
- ītva - marsz
- ītvanni (ītvo) - maszerować
- īumr - knot
- īut - pierś
- īvanni (īvo) - podziwiać
- Īva - Bóg, bóstwo
- Īvari - Bogini
- īvā (īvas-) - podziw
- īves -beczka
- Īvori - Bogini
- kališki - diament
- kališkan - diamentowy
- kalše - renifer
- kalma - wzgórze
- kamā (kamas-) - ogień
- kan + INS - po, aby
- kanes - magazyn
- kanesanni (kaneso) - magazynować, chomikować
- karaū - trawa
- kāig - osiągnięcie, trofeum
- kāiganni (kāigo) - osiągnąć
- kāle - osioł
- kā́nna - dlatego
- kānnon - prosty
- kānno! - baczność!
- kāš + GEN - bez, poza, z wyjątkiem
- kāšra - śmiech
- kāšrannni (kāšro) - śmiać się
- kelnanni ( kelno) - ograniczyć
- kelnes - ograniczenie (przestrzenne)
- kénne - ściana
- kerko - północ (strona świata)
- kerkon - północny (strona świata)
- kešcānni (kešco) - dźwigać
- kešta - kolumna
- keštānni (keštso) - dźwigać
- keštes - kolumnada
- keštin - ciężki
- kḗaln - miły
- kēktos - aksamit
- kēkton - aksamitny
- kēlo - sprawa
- kēranni (kēro) () - wierzyć
- kēriški - prawda
- kēriškin - prawdziwy
- kēriškiur Plik:Ur.PNG - prawdziwie
- kēreke - wierzący
- kēreki - wierząca
- kēron - wierzący (przym.), związany z wiarą
- kēros - wiara
- kiātanni (kiāto) - patrzeć, spojrzeć
- kiāta - spojrzenie, aspekt (też gram.)
- kika - zapach, aromat
- kiūde - dziecko, chłopczę, mały chłopiec, chłopczyk
- kiūdi - dziewczę, mała dziewczynka
- kiūks - buk
- kīan - roczny
- kī́anni (kīo) - pilnować
- kīas - rok
- kī́nna - rzecz
- kī́onnanni (kī́onno) - zaczynać, zapoczątkować
- kī́onni - początek
- kīpra - ostrzał artyleryjski
- kīpranni - ostrzeliwać (o działach artyleryjskich)
- kīptanni (kīpto) - pluć
- kīptur (kīptr-) - armata, działo, artyleria
- kīptra - ostrzał artyleryjski
- kīptranni - ostrzeliwać (o działach artyleryjskich)
- kīri - prawie, niepewnie, raczej
- kīrianni (kīrio) - podobać się
- kīrin - niepewny
- kīrken - głośny
- kīrkī (kīrkes-) - głos
- kīva - istnienie
- kīvanni (kīvo) - istnieć
- kīvī (kīves-) - stworzenie
- kīur (kīr-) - uzda
- klīamn - każdy
- klōn - oba, obie, oboje
- kōi - gdy, kiedy (spójnik)
- kōlan - wdzięczny
- kōme - ślad
- kōmnanni - naśladować
- kōmne - aktor
- kōmni - aktorka
- kōmnōn - aktorstwo
- kōmnōnanni (kōmnōno) - grać (np. w sztuce)
- kōmnōnan - aktorski
- kōmsa - podróbka, fałszywka
- kṓmsa - spadek
- kōmsanni (kōmso) - podrabiać, fałszować
- kṓmsanni (kṓmso) - otrzymać spadek
- kōstanni (kōsto) - mieszkać
- kōstes - mieszkanie, adres
- kōšanni (kōšo) - błądzić, być zgubionym
- kōšnanni (kōšno) - zgubić
- kōnašte - kolega, znajomy
- krar - kruk
- kraranni (kraro) - krakać
- krūp - wezwanie, odezwa, apel
- krūpanni (krūpo) - wołać
- krūpsa - zbiór
- krūs (krūps-) - zebranie
- krūsanni (krūso) - zbierać
- krūpola - krzyk
- krūpolanni (krūpolo) - krzyczeć
- krūpolnes - tytuł
- kurc - ćwierć, ćwiartka, ranek
- kutanni (šiko/kiko) - poczuć (zapach), wąchać
- kūanni (kūmo) - giąć, wyginać
- kūilai - ukłucie
- kūilanni (kūilo) - kłuć
- kūman - żelazny
- kūmr - żelazo
- lagī (lages-) - opieka
- laganni (lago) - opiekować się
- lage - opiekun
- lagi - opiekunka
- lagna - ochrona
- lagnanni (lagno) - zaopiekować się, ochronić
- lagne - ochroniarz
- lákka - sztuka rządzenie, polityka
- lákkanni (lákko) - trzymać
- lákke - polityk
- lákkeke - polityk
- lákkes - archiwum
- lákkesin - archiwalny
- lašanni (lašo) - uciekać
- lašna - ucieczka
- lašnanni (lašno) - zbiec
- latina - klejnot
- lāid - łodyga
- lāika - zupa
- lāurn - wspaniały
- legda - gniazdo
- leme - cieśla
- lemanni (lemno, lemem) - mleć
- leška - szyba
- lēm - kolor, barwa
- lēman - kolorowy, barwny
- lēmran - piśmienniczy
- lēmranni (lēmro) - pisać, malować, rysować, opisywać
- lēmrī (lēmres-) - kwiat
- lēmrīrmi - piśmiennictwo, pismo
- lēmrur (lēmr-) - przyrząd do pisania, pióro
- lēptanni (lēpto) - pływać
- lēpton nī́ume - pływający port (przym. okr.)
- lēpton - pływający port
- lica - podarunek, prezent
- líca - podarunek, prezent
- licanni (lico) ( ) - dać, dawać, podarować, obdarzać
- lícanni (líco) ( ) - dać, dawać, podarować, obdarzać
- lícka - hałas
- líckanni (lícko) - hałasować
- limka - milczenie
- limkanni (limko) - milczeć
- lipa - korzyść
- lipanni (lipo) - korzystać
- lísa - ciekawostka
- lises - ciekawość
- lísun - ciekawy
- līd - łódź
- lī́ka - zdrowie
- līm - cholewa
- līma - troska
- līmnanni (līmno) - troszczyć się
- līmra - zwycięstwo
- līmranni (līmro) - wygrać, zwyciężyć
- līpsanni (līpso) - ograniczać
- līrme - wilk
- lī́sanni (lī́so) - witać
- lóccanni (lócco)) - dziękować, podziękować
- lócci - dzięki!; podziękowanie
- lóssa - kontrola, sprawdzian
- lóssanni (lósso) - sprawdzić, kontrolować
- lósse - kawaler
- lóssin - bezżenny
- lóssisti - stan kawalerski
- lóta - skała, głaz
- lōis - śnieżynka
- lṓiši - szum
- lṓišin - szumny, głośny, dźwięczny
- lōmanni (lōmo) - tulić, przytulać
- lōmes - skromność
- lōmn - skromny
- lōpanni (lōopo) - zamykać (kogoś gdzieś)
- lōpes - obora
- lōput - płot
- lōša - drobnostka, błahostka
- lōšaškanni (lōšaško) - bagatelizować
- lōšin - drobny, błahy
- lṓšši - akurat, właściwie
- lṓššin - właściwy, pasujący
- lúspa - łabędź
- luša - drobne, reszta, pieniądze o małej wartości, przen. mały zarobek
- luška - nuda
- luškan - nudny
- luškanni (luško) - nudzić się
- lúšša - olcha
- lūga - glina
- lūgōn - cegła
- lūgosa - abordaż
- lūgosanni (lūgoso) - tłuc, zbić (o szkle), stłuc
- lūrmanni (lūrmo) - słabnąć, stawać się wątłym
- lūška - pieniądz, pieniądze
- lūškanni (lūško) - czytać
- lū́ške - klamka
- lūškur (lūškr-) - książka
- lūškreke - bibliograf
- lūškrekī (lūškrekes-) - bibliograf
- lūšreke - bibliograf
- lūšrekī (lūšrekes-) - bibliograf
- malmanni (malmo) - karmić piersią
- mašanni (mašo) - noclegować, spędzać noc
- mašī (mašes-) - nocleg
- mašur - niedźwiedź, silny człowiek
- mā! - bach!
- māhilīš - niedźwiedź
- māikes - poduszka
- māikin - miękki
- māmi - mama
- māmītocci - matka
- mān - jaki
- mān ateši - gdzie
- mānen ateši - gdzieś
- mān ērbam - kiedy
- mānen ērbam - kiedyś
- mān ir ateši - skąd
- mānra - marzenie
- mānranni (mānro) - marzyć
- māur - jak
- méke - kot
- mēnanni (mēno) - powiać
- mēnemreke - mistyk
- mēnevreke - mistyk
- mēnemren - mistyczny
- mēnevren - mistyczny
- mēnemrī - mistycyzm
- mēnevrī - mistycyzm
- mēni - powiew
- mēšli - wszędzie
- mínna - źdźbło
- mirm - droga
- mirsin - niski
- mist + LOC - za + INS
- miuše - mężczyzna
- mībra - chleb
- mīera - śmierć
- mīeri - martwo, śmiertelnie, w związku ze śmiercią
- mīeriānni (mīerino) - umrzeć, umierać
- mīern - martwy
- mī́nra - zima
- mīra - do góry, w górę
- mīres - belka
- mīrō - góra, wierzch
- mī́rra - granica
- mī́ssanni (mī́sso) - rozmawiać
- mīška - pocałunek, cium
- mīškanni (mīško) - całować
- mī́šta - żmija
- mīulanni (mīulo) - ocieplać, ogrzewać
- mīules - ciepło
- mīuln - ciepły
- mīuški - chomik
- mnes - obora
- mókka - poniżenie, upokorzenie
- mókkan - poniżony, upokorzony
- mókkanni (mókko) - poniżać, upokarzać
- mosdan - wojenny
- mosdā (mosdas-) - wojna
- moška - wspólnota
- moškan - wspólny
- moškaur - razem, wspólnie
- mōanni (mono, mōm) - czuć się, odczuwać
- mōnīrmi - uczucie, emocja
- mōnīrmin - uczuciowy, emocjonalny
- mōnur (mōnr-) - mózg
- mōnsi - nerw
- mṓi - krowa
- mōmre - koń, ogier
- mōmreka - kawaleria
- mōmrekan - kawaleryjski
- mōmreke - kawalerzysta
- mōmri - klacz
- mōrk - ramię
- mṓssa - szpara
- mṓssan - wąski
- mṓuset - wołowina
- mrusk - kawałek, odrobina
- mši - miech
- mud - ucho
- mússanni - śniadanie
- mússi - wcześnie
- mússin - wczesny
- mūl - zupa, nalewka, napój, kompot, wywar
- mūlanni (mūlo) - mieszać
- mūls - łyżka
- mūra - kształt
- mūrdba - litera
- mūrla - perła
- murōm - ściana, granica
- murōmanni (murōmo) - graniczyć
- naba - fermentacja
- nabanni (nabo) - fermentować
- nácca - cło
- nácnanni (nácno) - clić, oclić
- nanin - inny
- napsa - wieś
- napseke - naczelnik wiejski, sołtys
- narānni (narono) - zaburzać, zmieniać, zmienić
- naron - zmiana
- naru - zaburzenie, patologia, niespodzianka
- nā́ikanni (nā́iko) - kleić
- nā́iki - klej
- nā́iknanni (nā́ikno) - skleić, przykleić, łączyć
- nā́iknatoccu - związek
- nā́iknes - szew
- nā́is (nā́iks-) - zgoda
- nā́isanni (nā́iso) - zgadzać się
- Nāmī - Słońce
- Nāmītoccu - Słońce (podniośle)
- nā́ssa - bo, gdyż, ponieważ
- nāš - porwanie
- nāšanni (nāšo) - porwać
- nāšnōn - porwanie
- nātanni (nāto) - wiedzieć
- nā́tta - para
- nāva - jezioro
- nešši - Nešši
- neššin - neszyjski, neszszyjski
- nešta - człowiek
- neštan - ludzki
- neštas Plik:TA.PNG - ludzie
- netratta - błąd
- netrattanni (netratto) - popełnić błąd
- netranni (netro) - denerwować się, źlić się, złościć się
- netri - źle, niedobrze
- netrin - zły, niedobry, nieprawny
- nēa - jutro
- nēmeta - przestrzeń
- nēksa - zabójstwo, morderstwo
- nēksanni (nēkso) - zabić, zabijać
- nēsna - plaga, pomór
- nīmis (nem-) - jeden
- nī́anni (nī́no) - wejść, wpłynąć, wchodzić, wpływać
- nī́es - wejście
- nī́sa - atak
- nī́sanni (nī́so) - atakować, najeżdżać
- nī́seke - najeźdźca
- nī́ses - obszar najechany podczas wojny; powojenne pogorzelisko
- nī́u - córeczko!; córko!
- nī́ume - port
- nī́umen - portowy
- nī́urdi - córka
- nóka - ładunek
- nókānni (nókno) - ładować
- noki - szczur
- nṓikan - silny, potężny
- nṓikanni (nṓiko) - władać do końca, sprawować nieograniczoną władzę, rządzić duszami, władać światem, posiadać wszechwładzę
- nṓikeke - mocarz
- nṓiken - wszechmocny
- nṓikes - mocarstwo, imperium
- nṓis (nṓiks-) - potęga
- nōmanni (nōmo) - brać
- nōnci - lalka
- nurn - drogi, drogocenny
- nurs - cena
- nūara - władza
- nūaranni (nūaro) - władać, rządzić, zarządzać
- nūarse - władca, zarządca
- nūka - karta, płachta
- nūkanni (nūko) - kartkować
- nūm - palec
- nūmanni - pierścień
- nūsanni (nūso) - przewietrzyć
- nūs (nūks-) - okno
- oħcanni (oħcuno) - usychać, obumierać (o roślinach)
- okanni (oko) - otulać, okrywać
- oksanni (okso) ACC INS - ubierać (kogoś w coś)
- oksnanni (oksno) INS - ubierać się (w coś)
- olō (olos-) - łokieć, kolano
- olōn - łoś
- olū - bydło
- orkū - marchew
- orum - brak, wada
- orumanni (orumo) ( ) - brakować
- orumnanni (orumno) ( ) - przeszkadzać
- orumnes - przeszkoda
- ostar - warzywo
- ošes - dzicz (miejsce)
- ošn - dziki, bezludny
- ṓa - westchnienie
- ṓanni (ṓo) - westchnąć
- ṓānni (ṓro) - orać
- ōdaī (ōdeo, ōde-) - osiem
- ōdis - alkohol
- ōdišši - purchawka
- ōeda - praca
- ōedanni (ōedo) - pracować
- ōg - podniebienie
- ōgan - mały
- ōgasanni (ōgaso) - przeciskać się
- ōida - odpowiedź
- ōidanni (ōido) - odpowiedzieć, odpowiadać
- ōkāi - rózga
- ōlm - wełna
- ōluša - budynek
- ōlušanni (ōlušo) - budować
- ōmi - kaczka
- ōme - kaczor
- ōmn - ostry
- ōmšanni (ōmšo) - łajać, wyzywać, besztać
- ōmše - wyzwisko, beszt
- ōnpanni (ōnpo) - wątpić
- ōnpa - zwątpienie, powątpiewanie
- ōns - dno
- ōpta - karp
- ṓre - oracz
- ṓrma - porządek
- ṓrmieka - policja, straż, milicja
- ṓrmieke - policjant, strażnik, milicjant
- ōrši - brzoza
- ōrucca - drzwi
- ṓrur (ṓrr- /ṓr-) - socha
- ōrta - brud
- ōrūška - biedronka
- ōrvis - wieczór
- ōrvin - wieczorny
- ōs (ōls-) - orzeł
- ōsanni (ōso) - wyjść, wychodzić, odpływać, odchodzić, oddalać się
- ōskas - mózg
- ōsmo - czuć się odprężonym, odprężać się, relaksować się
- ōsn - wygodny
- ōsur - wygodnie
- ōta - kolano
- ōtnanni (ōtno) - klęczeć, uklęknąć
- ṓuša - bełkot
- ṓušanni (ṓušo) - bełkotać
- padana - barter, wymiana bezgotówkowa, handel zamienny
- padanan - barterowy, zamienny
- padāilke - republika
- pastci - dobrze
- pastcin - dobry
- pācra - spotkanie
- pācranni (pācro) - spotkać
- pāganni (pāgo) - układać, dopasowywać, łączyć, łagodzić
- pāgeke - architekt
- pāgekī (pāgekes-) - architektura
- pā́i - chmura
- pāliške - ciamajda
- pāliškin - ciamajdowaty
- pās - ale
- pā́ssi - chyba
- pḗstanni (pḗsto) - kroczyć, stąpać
- pḗsta - krok
- pḗsti - stopa
- pēš - pług
- pētanni (pēto) - latać
- pētrī (pētres-) - ptak
- pētur (pētr-) - skrzydło
- píkte - policzek
- pilin - wesoły, zadowolony
- pissun - borsuk
- pítti - tak samo
- pīr - całokszałt, koncentracja, całokształt
- pīrnanni (pīrno) - koncentrować, jednoczyć, łączyć
- pīrša - skok
- pīršanni (pīršo) - skakać
- pī́stanni (pī́sto) - jeść
- pliltanni (plilto) - przelewać, zalewać, przeciekać, metaforycznie: przenosić
- poe - może (przysłówek)
- pot - kryształ
- potanni (poto) - krzepnąć, hartować się, rozgrzewać się
- potatta - zahartowanie, rozgrzewka
- pōtka - bark
- prana - akcent, ton, walka
- pranan - akcentuacyjny, tonalny
- prānni (prano) - bić, uderzać, walczyć
- praneke - żołnierz
- príka - kieł
- príkanni (príko) - gryźć
- prī́e - sześć
- pules - płycizna
- pulin - płytki
- pulnes - bród
- pulnsanni (pulnso) - brodzić
- pūksa - sęp
- rāis (rāiks-) - grzech
- rāikanni (rāiko) - grzeszyć
- rānni (rāno) - gotować
- rāoanni (rāono) - hodować
- rāonen - hodowlany
- rāonī (rāones-) - hodowla
- rāsse - kochanek
- rāssi - kochanka
- rī́a - patyk
- rīmō + GEN - oprócz
- rīmōstanni (rīmōsto) - mówić wymówki, dawać wymówki, zniechęcać
- rīmōsti - wymówka
- rīna - bruzda
- rīne - stryj, wujek (brat ojca)
- rīni - stryjenka, ciocia (żona brata ojca)
- rīon + ACC - przeciw + DAT
- rī́ust - próba, staranie
- rī́ustanni (rī́usto) - próbować, starać się
- rīs + LOC - przy
- rīus - brzuch
- rōišanni (rōišo) - odwołać, anulować
- rṓiški - batog
- rōkta - obrona
- rōktānni (rōkto, rōktonom) - bronić
- rōkteke - obrońca
- rust - grzyb
- ruša - oskarżenie
- rušanni (rušo) - oskarżać, oskarżyć
- rušnanni (rušno) - skarżyć
- rušne - skarżypyta
- ruššanni (ruššo) - skarżyć się
- ruška - obudzenie się
- ruškanni (ruško) - obudzić się
- rušnanni (rušno) - obudzić
- rušnōn - pobudka
- rū (ruv-) - bok
- rū - kij
- rūinanni (rūino) - przewidywać, prognozować
- rūios - prognoza, przewidywanie
- rūma - oś
- rūn - zły, niedobry, zepsuty, niedziałający
- rūpnanni (rūpno) - poddać się
- rūst - korzeń, podstawa, fundament, baza
- rūstan - podstawowy, korzenny
- salna - układanka
- salnanni (salno) - układać
- sanānni (sanno) - łamać
- sand - żart
- sandanni (sando) - żartować
- sanna - fala
- sánna - dół
- sánnes - podbicie
- sannes - kosz, koszyk
- Sássi - Księżyc
- sašira - akty, wkład
- saširanni (saširo) - dodawać, dodać
- saširi - dodatek
- sášša - jedna piąta
- saššes - cień (miejsce)
- saššin - ciemny
- saššines - ciemność
- sátti - złoto
- sāgi - okoń
- sākaī (sākeo, sāke-) - dziewięć
- sāl + INS - dla (czegoś), do użycia przy czymś
- sāne - syn
- sārbanni (sārbo) - siać
- sārbe - chłop, rolnik
- sārbi - chłopka
- sārbes - pole uprawne, pole
- sbes - podobieństwo, zbieżność
- sbi - podobnie
- sbin - podobny
- seva - lipa
- sevan - lipowy
- sērkan - straszny
- sērke - straszak
- siduva - pokój
- sirin - czerwony
- sirōna - róża
- sirōs - robak
- sī́a - ruch
- sī́anni (sī́o) - ruszać się, ruszyć
- sība - północ (pora dnia)
- sībes - całość, absolut
- sībun - wszystko, cały, absolutny
- sīganni (sīgo) - śnieżyć
- sīlanni (sīlo) - otrzymać, dostać, zażyć
- sīls - część, skrzydło budynku
- sīrn - zdenerwowany, zły
- sīrsanni (sīrso) - denerwować, rozeźlić
- sīs (sīgs-) - śnieg
- sī́ssi - sutek
- sīvest - jabłoń
- sīvi - jabłoń
- skēanni (skēo) - boleć, chorować
- skēn - chory, bolący
- skēsti - choroba
- skēur - boląco; czując ból
- skīmnanni (skīmno) - przywrócić
- skīrtanni (skīrto) - twierdzić
- skīrti - stwierdzenie
- sogur (sōgr-) - żołnierz, wój, wojownik
- solin - niebieski
- solm - garb
- solrin - ładny
- solrur - ładnie
- solur (solr-) - ozdoba
- sóppa - schody
- sorvškin - szary (ciemny)
- sovn - roztargniony
- sṓan - święty
- sṓanek (sṓanekes-) - przepowiednia
- sṓanekanni (sṓaneko) - przepowiadać
- sṓaneke - święty, prorok (rzcz.)
- sṓanna - święto
- sṓannan - świąteczny
- sṓannanni (sṓanno) - świętować
- sṓanni (sṓano) - święcić
- sōd (sod-) - pięć
- sōranni (saso) - usłyszeć, słyszeć
- sōrsanni (sasso) - słuchać, usłuchać się, posłuchać
- stānni (sasto) - dotknąć
- strānni (stāro) - wytrzeć
- succi - teraz, właśnie, obecnie
- succin - teraźniejszy, obecny
- súki - but, buty
- súksanni (súkso) - ubierać buty, zakładać buty, obuć, wzuć
- sunanni - mieć ze sobą, mieć przy sobie
- sunur (sunr-) - torba, bukłak, dobytek ruchomy
- surdō (surdon-) - środek
- surtē - sad, ogród
- sūanni (sūno) - rzucić
- sūba - uwaga
- sūban - uważny, baczy
- sūbanni (sūbo) - zwrócić uwagę
- sūkore - wujek (mąż siostry matki)
- sūkori - ciocia (siostra matki)
- sūla - motyl
- sūnānni (sūnano) - wrzucić
- sūs - świnia
- sūvna - ziewanie, ziewnięcie
- sūvnanni - ziewać
- sūvrun - atramentowy
- sūvvan - czarny
- sūvvasti - czerń
- sūvvur (sūvvr-) - atrament
- sūvvur (sūvr-) - atrament
- sūvvrun - atramentowy
- šaba - przyprawa
- šabsanni (šabso) - przyprawiać
- šalka - żelazo
- šalkan - żelazny
- šalkes - złoże żelaza, ruda żelaza
- šarn - cierń, kolec
- šauran - surowy, srogi
- šābi - brodawka
- šāħ - kurz
- šā́itanni (šā́ito) - ciągnąć
- šān - taki
- šāen - ktoś
- šāmsanni (šāmso) - pochodzić, być rodem
- šāo - kto, który
- šāpes - urwisko
- šāpn - stromy
- šāpur - stromo
- šātna - maszt
- šátti - oczywiście
- šáttin - oczywisty
- šāur - tak (zaimek)
- šeōn - pół, połowa, południe (pora dnia)
- šesen - coś
- šēħun - wolny, swobodny, dowolny
- šēħur - swobodnie, dowolnie
- šēħurnanni (šēħurno) - uwolnić, oswobodzić, uwalniać, oswobadzać
- ši - trochę, nieco
- šilor - legowisko, barłóg, nora
- šiluka - śledziona
- šišti - troszeczkę
- šī - cel
- šī́a - blask
- šī́alka - barć
- šī́an - góra (tylko geo.)
- šī́anese - Góral
- šī́anesa - Góralka
- šī́anni (šī́o) - błyszczeć, błyskać
- šī́anna - światło
- šī́er - albo, lub
- šīktanni (šikto) ḗom + LOC - przygotować, przygotowywać, przygotowywać się do + GEN, zbierać się do + GEN
- šīol - stół
- šīn (šene III) - ja m
- šīni (šeni IV) - ja f
- šīno - że
- šīrkan - nietrwały
- šīrke - świnia
- šīrki - trzcina
- šīrkin - trzcinowy
- šīrš - iskra
- šīš (šes-) - co, który
- šīta - brona
- šlēeva - boczek
- šlīn - pilny
- šlōp (šlōpes-) - strach
- šlōpanni (šlōpo) - bać się
- šmaknanni (šmakno) - oparzyć się
- šmaknes - oparzenie
- šnānni (šno/šnono) - robić
- šon - bosy
- šopur - boso
- šordanni (šordo) - być dumnym
- šorde - duma
- šodi - bocian
- šōlka - zimorodek
- šṓlva - nakrycie na głowę, czapka
- šōn - nieśmiały, cichy, skromny, skryty
- šōurun - samotny
- šōus (šōurs-) - mgła
- šmulsanni (šmulso) - wchłonąć, pochłonąć
- šrīm - siedem
- šu - ale
- šuānni (šuamo) - grać
- šuama - gra
- šuamnanni (šuamno) - wygrać, wygrywać
- šuamnī (šuamnes-) - zwycięstwo, wygrana
- šuran - stary (o rzeczach), zużyty
- šurde - brat
- šurden - bratni, braterski
- šures - starość (o rzeczach), zużycie
- šurma - smród
- šurmnanni (šurmno) - śmierdzieć
- šū - drewno, opał
- šū́e - wróg
- šū́i - wrogo, we wrogi sposób,
- šū́in - wrogi
- šūiša - działanie, akcja
- šūišanni (šūišo) - działać, pracować, czynić, tworzyć
- šūiške - artysta
- šūl - wola
- šūnin - bursztyn
- šūnin - bursztynowy
- šūrk - drzewo iglaste
- šūrka - krab
- šūta - bawełna
- šūtan - bawełniany
- taka - sąd (instytucja)
- takanni (tako) - sądzić (kogoś)
- takeke - sędzia
- takes - sąd (budynek)
- taknanni (takno) kan + INS - skazać (na coś)
- taku - pakunek
- takuanni (takuo) - pakować
- tápanni (tápo) - gapić się
- tápe - gap
- tā - też
- tā́ħen - wysoki
- tā́ħes - wyżyna; akademia
- tā́ħeški - baszta
- tān - pusty
- tānekes - wszsechpustka, nicość
- tānes - pustkowie
- tā́nna - dzień, dzień miesiąca (np. w połączeniu z liczebnikiem porząkowym: ā́odaħ ināron tā́nna Czternasty)
- tā́nnan - dzienny
- tāšin - łaskawy
- tāve - niewierzący, ateista
- tāven - niewierzący (przym.)
- tēpi - gorąco
- tēpin - gorący
- tēr + INS - w celu, aby, po
- teši - panna
- tešin - niezamężny
- tešisti - stan panieński
- tissa - osika
- tísti - brzeg
- tī́a - tak, owszem
- tī́a + TEM - po + LOC
- tī́ron - twardy
- tī́rōn - skorupa
- tlokta - suknia
- tosa - sosna
- tóssa - ludzie
- toš (teše III) - ty m
- toši (toši IV) - ty f
- toštanni (tošto) - opierać się, oprzeć się
- toštes - oparcie
- toštutocces - twierdza
- totīuna - lejce
- tōrmīn (tōrmen-) - strumień
- tua - pożyczka
- tuanni (tuo) - pożyczyć
- turša - cierpienie
- turšanni (turšo) - cierpieć
- tuš - belka
- tūrg - trwoga, alarm
- tūrganni (tūrgo) - trwożyć, alarmować
- ubdā - butelka
- úcci - dość, sporo, dużo
- učurke - tchórz
- učurn - tchórzliwy
- učurnanni (učurno) - stchórzyć
- udōl - węgiel
- udōlen - węgielny
- ulanni (ulo) - kroić, ciąć, wycinać, nadawać kształt, formować
- ulānni (uluno) - żądlić
- ulbi - słabo
- ulbin - słaby
- ulbinsanni (ulbinso) - osłabić, zaszkodzić
- ulbisti - słaboś
- uleke - rzeźnik
- ules - rzeźnia
- ulmī (ulmes-) - ostre narzędzie, ostra broń, nóż, miecz, topór, szabla
- uln - zniszczony, zepsuty, martwy, nie żywy
- ulnanni (ulno) - zniszczyć
- ulnun - trup
- ulun - osa
- ulunur (ulunr-) - żądło
- ulsanni (ulso) - niszczyć, burzyć, rujnować
- ulses - ruina
- um - pysk
- uon - głęboki
- uos - głębia
- uosanni (uoso) - tonąć
- uoseke - topielec
- upson - ślepy
- urō (uros-) - wrzos
- urses - poczekalnia
- ursanni (urso) - czekać
- uses - radość, wesołość
- ursun - ponury
- uskanni (usko, uskem) - tęsknić
- uskīrmi - tęsknota
- usnanni (usno) - pić
- usoi - wesoło, radośnie
- uson - wesoły, radosny
- uspan - łagodny
- ussi - ość
- ūcci - mysz
- ū́ils - szydło
- ūl - zmęczenie
- ūle - zając
- ūlis - sokół
- ūln - zmęczony
- ūlnanni - zmęczyć się
- ū́lose - wuj (brat matki)
- ū́losi - ciocia, wujenka (żona brata matki)
- ūltanni (ūlto) - bulgotwać
- ūmke - kogut
- ūmki - kura
- ūmre + LOC - niedaleko, przy
- ūmstes - sień, ganek
- ūni - matka
- ūnši - rzęsa
- ūranni (ūro) - uczyć
- ūrkes - rana
- ūreke - nauczyciel
- ūreki - nauczycielka
- ūri - kura
- ūrnanni (ūrno) - uczyć się
- ūrne - uczeń
- ūrnes - szkoła
- ūrni - uczennica
- ūrsu - pierś
- ūvīs (ūves-) - zawiść
- ūvānni (ōvao) - zobaczyć, ujrzeć,
- ūven - zawistny
- va (an I) - on, ona, ono, oni, one
- vakanni (vaka) - położyć, kłaść
- vakra - dach
- vakran - zadaszony, zasłonięty
- valanni (valo) - spadać
- vaul - przeprosiny
- vanni (vano) - przeprosić, przepraszać
- vansa - przebaczenie, ułaskawienie
- vansanni (vanso) - wybaczyć, przebaczyć, przebaczać, ułaskawiać
- vast (anst-) - podmiot nieokreślony
- vālanni (vālo) - wystawać, sterczeć
- vālda - błoto, bagno
- vāldes - babrzysko, brochowisko
- vāstanni (vāsto) - wieźć, wozić
- vāstra - wóz
- vḗka - rozum
- vḗkan - rozumny
- vḗkanni (vḗko) - rozumieć
- vḗkasan - umysłowy
- vḗkā (vḗkas-) - umysł
- vēnanni (vēno) - kochać
- vēt - drzewo
- vilanni (vilo) - wydawać się
- vina - oparzenie
- vinanni (vino) - oparzyć, poparzyć się
- vī́anni - kobieta
- vī́o - dno
- vī́on - denny, końcowy
- vīr (ver-) - usta
- vīrba - wierzba
- vīrga - okulary
- vīska - suknia
- vīstanni (vīsto) - wstać
- vōianni (vōino) - przyjaźnić się
- vōin - miły, przyjemny, przyjacielski
- vōlur (vōlr-) - topór, siekiera
- vōrnan - wierny, posłuszny
- vōstanni (vōsto) - przetrwać, wytrwać, przeżyć
- vulš - styk, dotyk, dotknięcie
- vulšanni (vulšo) - dotykać, zbliżać się
- vūko - owad
- vūrka - krowa
- vūrke - byk
- wal - ławka
- wašianni (wašino) - woleć
- wašina - chęć, chętka
- wā́snanni (wā́sno) - wprowadzić, reformować
- wā́sneke - reformator
- wā́ssanni (wā́sso) - prowadzić, kierować
- wṓlla - gniew
- wṓllanni (wṓllo) - gniewać się, złościć, źlić się
Egzonimy
- Ačča - Kun Atla
- aun ādar - język ayu
- Āes - Tangia
- āese - tangijczyk
- āesi - tangijka
- Devanon - Państwo Tjevangono
- devanonan ādar - język thewański
- Dorg - Państwo Trugskie
- Ēduner - Ajdynir
- ēdunern ādar - język ajdynirski
- Hačanho - Hatlangao
- Hira - Hirra
- Homi - Komi
- Hošon - Kozón
- Ħaha - S'xaka
- Ī́ene šrīm () - Siedmiomieście
- Ī́lmian Ā́ssī - Morze Słone
- Kāšēr - Djyazhoar
- Kun Ačča - Kun Atla
- Likasnes - Rikkadan
- Naratē - Naratai
- Pinu - Pinu
- pinun ādar - język pinu
- Šānlā - Siedmiomieście
- Sogēvra - Tlàgęvranj
- Suħton - Sechton
- šinin ādar - język qin
- Šōlan - Siedmiomieście
- Timar - Republika Murów
- timarn ādar - język murski
- Ušegi - Państwo Olseskie
- ušegin ādar - język oleski
- Ūcan - Wuzang
Wyrazy opisujące elementy naszego Świata
- Ābrika - Afryka
- Āges - Australia
- Amērika - Ameryka (< z pr.)
- āneleke - anioł
- ārka - arka
- Āstria - Austria
- Balta - Morze Bałtyckie
- Balte - Bałt
- betōn - beton
- Bībli - Biblia
- B'ān Aiūta - Apokalipsa, koniec świata
- b'āstina - socjalizm
- b'āstinan - socjalistyczny
- b'āstine - socjalista
- b'āstini - socjalistka
- B'āstinan Sovetanum Padāilker Nā́iknatoccu - Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
- Britan - Brytania
- britane - brytyjczyk
- britani - brytyjka
- B'ānum Britane e Kerkonum Ērier Ikaten Īrgunes - Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej
- Dōičant - Niemcy
- dōičantan - niemiecki
- dōičantan ādar
- dōičante - niemiec
- dōičanti - niemka
- Espana - Hiszpania
- espanan - hiszpański
- espanan ādar - język hiszpański
- espane - hiszpan
- espani - hiszpanka
- Ērie - Irlandia
- ērien - irlandzki
- ērien ādar - język irlandzki
- ēriene - irlandczyk
- ērieni - irlandka
- Ħāus - Francja
- ħāusan - francuski
- ħāusan ādar - język francuski
- ħāuse - francuz
- ħāusi - francuzka
- Ikaten Īrgunes - Zjednoczone Królestwo
- Inglant - Anglia
- inglantan - angielski
- inglantan ādar - język angielski
- inglante - anglik
- inglanti - anglijka
- Itāla - Włochy
- itālan - włoski
- itālan ādar - język włoski
- itāle - włoch
- itāli - włoszka
- Iudees - Judea
- Kamri - Walia
- kamrin - walijski
- kamrin ādar - język walijski
- kamrine - walijczyk
- kamrini - walijka
- Katovic-un - Katowice
- lēmrur (lēmr-) - przyrząd do pisania, pióro, długopis
- nīsān - nisan
- Nórge - Norwegia
- nórgen - norweski
- nórgen ādar - język norweski
- nórgene - norweg
- nórgeni - norweżka
- Pontes - Pont
- pontesin - poncki
- Pōlska - Polska
- pōlskan - polski
- pōlskan ādar - język polski
- pōlske - polak
- pōlski - polka
- Purtuval - Portugalia
- purtuvalan - portugalski
- purtuvalan ādar - język portugalski
- portuvale - portugalczyk
- portuvali - portugalka
- prōkūrātore - prokurator (w starożytnym Rzymie)
- rōkteke - anioł stróż
- Rōma - Rzym
- rōmin - rzymski
- Rōsia - Rosja
- rōsin - rosyjski
- rōsin ādar - język rosyjski
- rōsine - rosjanin
- rōsini - rosjankaw
- Sovet - Sowiety
- sovetan - sowiecki
- Sovetan Nā́iknatoccu - Związek Radziecki, Związek Sowiecki
- sovete - sowieta
- soveti - sowietka
- Šeske - Czechy
- šesken - czeski
- šesken ādar - język czeski
- šeskene - czech
- šeskeni - czeszka
- vāstra - auto, samochód
- vāstres - autobus
Słownik Imion
Imię | Znak | Znaczenie
znaku |
Wymowa |
---|---|---|---|
Adam | ziemia | Adame | |
Adrian | Plik:Woda.PNG | woda | Adriane |
Aleksander | broń | Alēksandre | |
Andrzej | człowiek | Andre | |
Antoni | dobry | Antone | |
Elżbieta | Plik:Przysięga, klątwa.PNG | przysięga | Elišebeti |
Ewa | żyć | Evi | |
Franciszek | poddać się | Branke | |
Henryk | móc | Henrīke | |
Herod | Plik:Bronić.PNG | bronić | Hērōede |
Jan | pozwolić | Iōane | |
Karol | żołnierz | Kārle | |
Kazimierz | brak | Kasimire | |
Konrad | Plik:Niedźwiedź.PNG | niedźwiedź | Konrade |
Leokadia | pomóc | Leokotēi | |
Łukasz | odpoczynek, rano | Lōkase | |
Małgorzata | Plik:Perła.PNG | perła | Margarīti |
Maria | piękny | Mīrii | |
Mikołaj | zwycięstwo | Nikōle | |
Paweł | mały | Pōle | |
Piłat | Plik:Włócznia.PNG | oszczep, włócznia | Pīlāte |
Piotr | kamień | Petre | |
Weronika | prawda | Veroniki | |
Wiktor | sukces | Viktore | |
Zofia | mądry | Sovii |
Inne
- kocovisan ādar - język kotsowiski
- lutrasun ādar - język lutracki
- sērke - przeraza
Do Dodania
- arystokracja < mit.
- znak dla klątwy etc.!
Ostatnie słowo
- bibliografia!
Budowa i użytkowanie słownika
Słowa w słowniku są uporządkowane alfabetycznie, w kolejności: a, ā, b, b', c, č, d, d, e, ē, g, h, ħ, i, ī, k, l, m, n, o, ō, p, r, s, š, t, u. ū, v, w. Słowa, które różnią się tylko rodzajem akcentu, stawia się w następującej kolejności: 1) słowo z akcentem mocnym; 2) słowo z akcentem słabym (wyrażonym graficznie).
Słownik składa się z trzech części:
- leksykonu, czyli zbioru słów występującego w języku neszyjskim;
- słownika egzonimów, czyli nazw własnych występujących w Kyonie;
- słownika słów, opisujących elementy (w tym też nazwy własne) naszej rzeczywistości.
Czasowniki są podawane w postaci bezokolicznika (-anni, -ānni ), a w nawiasie podaje się formę 3 os. cz. ter. r. n., np, po czym po rozdzielającej kresce stoi polski odpowiednik, bądź odpowiedniki:
- lēptanni (lēpto) - pływać
Gdzie:
- lēptanni - bezokolicznik
- (lēpto) - 3. os. cz. ter. r. n.
- pływać - polskie znaczenie, znaczenia
Rzeczowniki podawane są w formie mianownika. Na początku znajduje się neszyjskie słowo, któremu po rozdzielającej kresce przypisywany jest polski odpowiednik, bądź odpowiedniki. Część słów, których temat w przypadkach zależnych zmienia się, podawane są z tematem form zależnych w nawiasie:
- ām (am-) - nos
Gdzie:
- ām - forma mianownika
- (am-) - temat form zależnych
- nos - polskie znaczenie
Oraz:
- āmn - noga
Gdzie:
- āmn - forma mianownika i jednocześnie temat form zależnych
- noga - polskie znaczenie
Słowa zapisywane w piśmie naszyjskim z pomocą logogramów, bądź ideografów, lub ich zapis różni się od standardowego zapisu fonetycznego (zgodnie z zasadami ortograficznymi używania znaków sylabariusza) będą posiadały prócz transliteracji łacińskiej, także oryginalny zapis neszyjski, np:
Gdzie: