Język starohoczebozki: Różnice pomiędzy wersjami

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
 
(Nie pokazano 36 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 10: Linia 10:
 
| conlanger1 = ''skoi.''
 
| conlanger1 = ''skoi.''
 
|tekst jaki=Ojcze nasz (początek)
 
|tekst jaki=Ojcze nasz (początek)
−
|tekst=''Kačienie ot wir scæktas ḫo hailî, gruch uljc siðo oauǥo hailî, gruch uljc tṡugæchei zŭhoǥî, gruch fælv skälę hailöt donx kamëras eḫ, kemakt guoti. ''
+
|tekst=''Kačienie ot wir scæktelj ḫo hailî, gruch fælv siðo auǥo hailî, gruch fælv tṡugæchei zuhoǥî, gruch fælv skälę hailöt donx scæktelj eḫ, kemakt guoti. ''
 
}}{{sp}}
 
}}{{sp}}
  
  
−
Język starohoczebozki ('''hotëṡbozo kuico''' /{{IPA|ˈhotəs̱bozo ˈkyːt͡so}}/) to prajęzyk w Hadżalu, będący potomkiem pralatyskiego i bezpośrednim następcą zarówno [[Koico|hoczebozkiego]], jak i [[Język jesiwski|jesiwskiego]]. Jest najstarszym poświadczonym [[Języki latyskie|językiem latyskim]], przez co odgrywa dużą role w rekonstrukcji nie tylko latyskich, ale i im pokrewnych.
+
'''Język starohoczebozki''' ('''hotëṡbozo kuico''' /{{IPA|ˈhotəs̱bozo ˈkyːt͡so}}/) to prajęzyk w Hadżalu, będący potomkiem pralatyskiego i bezpośrednim przodkiem zarówno [[Język hoczebozki|hoczebozkiego]], jak i [[Język jesiwski|jesiwskiego]]. Jest najstarszym poświadczonym [[Języki latyskie|językiem latyskim]], przez co odgrywa dużą role w rekonstrukcji nie tylko latyskich, ale i im pokrewnych.
  
−
Język ten był używany do zapisywania różnich pieśni ludowych, religijnych, a pod koniec istnienia także spraw państwowych. Jego nazwa pochodzi z okresu, gdy Hoczeboz był hipermocarstwem Hadżalu i miał wolną rękę w wszystkich sprawach - nawet językowych, co poskutkowało uznaniem jeswiskiego za dialekt, a dawnego języka jako starohoczebozkiego (''planchotṡbozo koico'') - nazwa ta się przyjęła w niemal wszystkich krajach mimo zmian politycznych. Jedynie Jechgiw stoi przeciwko tej nazwie i proponuje nazywania języka jako starohoczebozkojesiwski (''flenchotšbozjechjoevo koyco'').
+
Język ten był używany do zapisywania różnich pieśni ludowych, religijnych, a później także spraw państwowych. Ze względu na znaczenie miasta Torszy pod koniec swojego istnienia rozprzestrzenił się jako lingua franca zachodniej części Wielkiego Kontynentu, co do dziś kontynuuje hoczebozki. Jego nazwa pochodzi z okresu, gdy Hoczeboz był hipermocarstwem Hadżalu i miał wolną rękę w wszystkich sprawach - nawet językowych, co poskutkowało uznaniem jeswiskiego za dialekt, a dawnego języka jako starohoczebozkiego (''planchotṡbozo koico'') - nazwa ta się przyjęła w wszystkich krajach mimo zmian politycznych, nawet w Jechgiwie.
  
 
==Porównanie z pralatyskim==
 
==Porównanie z pralatyskim==
Linia 22: Linia 22:
 
*rozwój dawnych długich ''*ê *œ *ô'' w dyftongi ''ie üo uo'', np.: ''kakjênẹ → kačienę, *gœtis → güotis, *tjôm → cuom'';
 
*rozwój dawnych długich ''*ê *œ *ô'' w dyftongi ''ie üo uo'', np.: ''kakjênẹ → kačienę, *gœtis → güotis, *tjôm → cuom'';
 
*utrata ''*w'' po samogłoskach, zostawiając jednak długość. Poprzedza to dyftongizację i powoduje to powstanie rozziewów, np.: ''*mawinus → māënus, *towa → tōa''. Początkowo proces zachodził tylko po samogłoskach zaokrąglonych, jednak z czasem proces pojawił się po wszystkich samogłoskach;
 
*utrata ''*w'' po samogłoskach, zostawiając jednak długość. Poprzedza to dyftongizację i powoduje to powstanie rozziewów, np.: ''*mawinus → māënus, *towa → tōa''. Początkowo proces zachodził tylko po samogłoskach zaokrąglonych, jednak z czasem proces pojawił się po wszystkich samogłoskach;
−
*redukcja krótkich ''*i *ü *u'' do ''ë'' (łącząc się z pralatyskim ''*ë'') w sylabie po akcencie, gdy po niej występowała kolejna, np.: ''*latisẹ → latësę, *mawinus → māënus, *trogülog → troglog, *wachusẹ > wachësę'';
+
**nie dotyczy to dyftongów ''*au *äu'', które są traktowane jako długa samogłoska i rozwijają się w ''au eu''. Głoska która zanikała prawdopodobnie miała wartość fonetyczną [ʋ];
 +
*redukcja krótkich ''*i *ü *u'' do ''ë'' (łącząc się z pralatyskim ''*ë'') w sylabie po akcencie, gdy po niej występowała kolejna, np.: ''*latisẹ → latësę, *mawinus → māënus, *trogülog → trogëlog, *wachusẹ > wachësę'';
 +
**w konsekwencji później zazwyczaj zanikają (np. hoczebozkie ''latsę, månus, troglog, wachsę'' i jesiwskie ''latsa, maanus, troglog, waksa'');
 +
**nie doszło do zmiany, gdy w kolejnej sylabie samogłoską była inna ''ë'', np. ''*räwulëtj → rǟ'ulëc'', doszło do niej dopiero gdy pojawiła się kolejna samogłoska (np. mnożyna ''rǟëlëcog'');
 
*spirantyzacja '''wszystkich''' ''*b *d *dj *g *gj *gv'' do ''v ð ȥ ǥ ž ǥu'' po sonoratach i między samogłoskami. Pod koniec okresu starohoczebozkiego jednak ''ð ȥ'' wróciły do ''d ʒ'' w większości dialektów;
 
*spirantyzacja '''wszystkich''' ''*b *d *dj *g *gj *gv'' do ''v ð ȥ ǥ ž ǥu'' po sonoratach i między samogłoskami. Pod koniec okresu starohoczebozkiego jednak ''ð ȥ'' wróciły do ''d ʒ'' w większości dialektów;
−
*utrata większości form wokalicznego trybu przypuszczającego. Pozostał tylko w najważniejszych czasownikach oraz w modalnych;
+
*wymieszanie nagłosowych ''*sw-'' i ''*zw-'' do wspólnej postaci ''zw-''. W innych językach te grupy się dysasymilują, ale bez łączenia się z sobą;
 +
*zachowanie wokalicznego trybu przypuszczającego w najważniejszych czasownikach oraz w modalnych;
 
*powstanie alternatywy dla posesywnej funkcji dopełniacza w postaci konstrukcji ''för + mianownik'', np. ''för latësę'' "człowieka".
 
*powstanie alternatywy dla posesywnej funkcji dopełniacza w postaci konstrukcji ''för + mianownik'', np. ''för latësę'' "człowieka".
 +
Ma też cechy typowe dla wschodniolatyskich:
 +
*liczebnik "jeden" ma długą samogłoskę, tzn. ma formę ''ḫæk ← *ḫæk'';
 +
*w wielu miejscach nieregularna utrata ''*-h-'', np. ''*huhê → hu'ie, *bûhek → bûek'';
 +
*utrata labializacji na końcu wyrazu, np. ''*nâskv → nâsk'' (ale ''nâsquẹ'');
 +
*zbitka ''*ŋt'' rozwija się w ''kt'' zamiast się asymilować do ''nt'' jak inne połączenia tego typu. Tą zmianę posiada też gitryjski;
 +
*rozwój miękkich wargowych w twarde przedniojęzykowe: ''*bombjẹ → bondẹ, *pjudo → tuðo, *fjûŋt → sûkt'';
 +
*spółgłoska ''*ħ'' połączyła się przed samogłoskami z ''*ḫ'', np. ''*ħâfr → ḫâfër'', zaś przed spółgłoskami i w wygłosie wydłużała samogłoskę. W tym języku zachodzi to po dyftongizacji, np. ''*maħ → mā, *düdiseħ → düðësē'';
 +
*powstanie nowego typu imiesłowu z przedrostkiem ''c-'' bądź ''ti-'' (oba z ''*ti-'') obok odziedziczonych z ''Ø-'' oraz ''owë-'';
 +
*rozwój czasu przeszłego aglutynacyjnego (''plusquamperfeit'' w hoczebozkim i ''przeszły dynamiczny'' w jesiwskim).
  
 +
==Fonologia==
 +
===Samogłoski===
 +
{| class="wikitable"
 +
!  rowspan=2|
 +
! colspan=2| Przednie
 +
! rowspan=2| Środkowe
 +
! rowspan=2| Tylne
 +
|-
 +
! Płaskie
 +
! Zaokrąglone
 +
|-
 +
! Przymknięte
 +
| {{IPA|i・iː}} <''i・î, ī''>
 +
| {{IPA|y・yː}} <''ü・ui, ǖ''>
 +
|
 +
| {{IPA|u・uː}} <''u・û, ū''>
 +
|-
 +
! Półprzymknięte
 +
| {{IPA|e・eː}} <''e・ē''>
 +
| {{IPA|ø・øː}} <''ö・ȫ''>
 +
| rowspan=2| {{IPA|ə}} <''ë''>
 +
| {{IPA|o・oː}} <''o・ō''>
 +
|-
 +
! Półotwarte
 +
| {{IPA|ɛ}} <''ę''>
 +
| {{IPA|œ}} <''ǫ̈''>
 +
| {{IPA|ɔ}} <''ǫ''>
 +
|-
 +
! Otwarte
 +
| {{IPA|æ・æː}} <''ä・æ, ǟ''>
 +
|
 +
|{{IPA|a・aː}} <''a・ā''>
 +
|{{IPA|ɑː}} <''â''>
  
 +
|}
 +
Uwagi:
 +
*występowanie samogłosek '''ę ǫ̈ ǫ''' było ograniczone do końca wyrazu;
 +
**samogłoska ''ę'' występowała najczęściej jako końcówka mianownika liczby pojedynczej II deklinacji, zaś ''ǫ'' jako końcówka imperatywu I koniugacji. Samogłoska ''ǫ̈'' występowała bardzo rzadko, głównie w partykułach;
 +
*samogłoski długie odziedziczone z pralatyskiego są zapisywane z daszkiem ('''î'''), zaś powstałe w starohoczebozkim i z zapożyczeń z makronem ('''ī''');
 +
**wynika z tego, że długie /eː øː oː/ są zawsze zapisywane jako '''ē ȫ ō''', gdyż te odziedziczone z pralatyskiego przeszły w dyftongi;
 +
*samogłoska '''ë''' znikła w większości pozycyj w późnym starohoczebozkim;
 +
*w późnym starohoczebozkim samogłoski /æ æː/ połączyły się z /e eː/ w najbardziej północno-zachodnich dialektach. Później, już w średniojesiwskim, ta zmiana rozprzestrzeniła się na niemal cały obszar jesiwski oraz część hoczebozkiego, jednak było to wystarczająco późno po przejściu '''ē >  ī'''<ref>np. "brud": literacki jesiwski: ''hiekuá'', dialekt wschodni ''eekoṙ'' - oba z starohoczebozkiego ''hækur'', prównaj hoczebozki ''hękur''</ref>;
 +
*w starohoczebozkim istniała różnica pomiędzy '''â''' (pochodzącym z pralatyskiego) a '''ā''' (powstałym w starohoczebozkim). Większość dialektów hoczebozkich potem połączyła oba dźwięki, ale zachowały się w dialektach jesiwskich i północnych hoczebozkich;
 +
*w późnim starohoczebozkim /iː yː uː/ uległy jakiejś formie dyftongizacji, zaś /eː øː oː/ przesunęły się do góry. Jesiwski nadal zachowuje ten stan, a hoczebozki je skraca z powodu braku iloczasu (stąd różnice między końcówkami m.in. ''-er'' oraz ''-riro'').
 +
 +
===Dyftongi===
 +
{| class="wikitable"
 +
! Samogłoska początkowa
 +
! Zakończenie na /{{IPA|i̯}}/
 +
! Zakończenie na /{{IPA|u̯}}/
 +
! Otwarcie dyftongu
 +
|-
 +
! /{{IPA|a}}/
 +
| /{{IPA|ai̯}}/ <''ai''>
 +
| /{{IPA|au̯}}/ <''au''>
 +
|
 +
|-
 +
! /{{IPA|ɛ~e}}/
 +
| /{{IPA|ɛi̯}}/ <''ei''>
 +
| /{{IPA|ɛu̯}}/ <''eu''>
 +
| /{{IPA|e͡ɛ}}/ <''ie''>
 +
|-
 +
! /{{IPA|œ~ø}}/
 +
|
 +
|
 +
| /{{IPA|ø͡œ}}/ <''üo''>
 +
|-
 +
! /{{IPA|ɔ~o}}/
 +
|
 +
|
 +
| /{{IPA|o͡ɔ}}/ <''uo''>
 +
|-
 +
|}
 +
Dyftongi '''ai, au, ei, eu''' pochodzą z pralatyskich '''*ai, *au, *äi, *äu''', natomiast '''ie üo uo''' powstały z dyftongizacji pralatyskich '''*ê *œ *ô'''. Tych nowych dyftongów wymowa nie jest pewna - historycznie uważało się że były opadające (/eɛ̯~ie̯/), ale w niektórych współczesnych dialektach poświadczono wymowę jako rosnącą (/e̯ɛ/), Z tego powodu, w ramach kompromisu, oznacza się je za pomocą łuczku (/e͡ɛ/).
 +
 +
Hoczebozki w dużej mierze wciąż zachowuje te dyftongi po zmianie barwy i stworzył nowe dwa ''oi ou'', ale jesiwski poddał je monoftongizacji do długich samogłosek. Nowe dyftongi powstały z dawnych /iː yː uː/, a także z /ʎ/ > /j/,
 +
 +
===Spółgłoski===
 +
{| class="wikitable" style=text-align:center
 +
! colspan="2" |
 +
!Wargowe
 +
!Laminalne
 +
!Apikalne
 +
!Podniebienne
 +
!Welarne
 +
!Labiowelarne
 +
!Gardłowe
 +
|- align="center"
 +
! colspan="2" | Nosowe
 +
|{{IPA|m}} <''m''>
 +
| colspan="2" |{{IPA|n}} <''n''>
 +
|{{IPA|ɲ}} <''nj''>
 +
|{{IPA|ŋ}} <''nx''>
 +
|{{IPA|ŋʷ}} <''nxu''>
 +
|
 +
|- align="center"
 +
! rowspan="2" |Zwarte
 +
!<small>bezdźwięczne</small>
 +
|{{IPA|p}} <''p''>
 +
|colspan="2" |{{IPA|t}} <''t''>
 +
|
 +
|{{IPA|k}} <''k''>
 +
|{{IPA|kʷ}} <''qu''>
 +
|
 +
|-
 +
!<small>dźwięczne</small>
 +
|{{IPA|b}} <''b''>
 +
|colspan="2" |{{IPA|d}} <''d''>
 +
|
 +
|{{IPA|g}} <''g''>
 +
|{{IPA|gʷ}} <''gu''>
 +
|
 +
|- align="center"
 +
! rowspan="2" | Afrykaty
 +
!<small>bezdźwięczne</small>
 +
|
 +
|{{IPA|t͡s}} <''c''>
 +
|
 +
|{{IPA|t͡ʃ}} <''č''>
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
!<small>dźwięczne</small>
 +
|
 +
|{{IPA|d͡z}} <''ʒ''><br>[{{IPA|ð͡z}} <''ȥ''>]
 +
|
 +
|{{IPA|d͡ʒ}} <''ǯ''>
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|- align="center"
 +
! rowspan="2" | Szczelinowe
 +
!<small>bezdźwięczne</small>
 +
|{{IPA|f}} <''f''>
 +
|{{IPA|s}} <''s''>
 +
|{{IPA|s̱}} <''ṡ''>
 +
|{{IPA|ʃ}} <''š''>
 +
|{{IPA|x}} <''ch''>
 +
|{{IPA|xʷ}} <''chu''>
 +
|{{IPA|h}} <''h''>
 +
|-
 +
!<small>dźwięczne</small>
 +
|[{{IPA|v}} <''v''>]
 +
|{{IPA|z}} <''z''><br>[{{IPA|ð}} <''ð''>]
 +
|{{IPA|ẕ}} <''ż''>
 +
|[{{IPA|ʒ}} <''ž''>]
 +
|[{{IPA|ɣ}} <''ǥ''>]
 +
|[{{IPA|ɣʷ}} <''ǥu''>]
 +
|{{IPA|ʕ}} <''ḫ''>
 +
|- align="center"
 +
! colspan="2" | Drżące
 +
|
 +
| colspan="2" | {{IPA|r}} <''r''>
 +
| {{IPA|rʲ}} <''rj''>
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! colspan="2" | Boczne
 +
|
 +
| colspan="2" | {{IPA|l}} <''l''>
 +
|{{IPA|ʎ}} <''lj''>
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! colspan="2" | Półsamogłoski
 +
| {{IPA|ʋ~w}} <''w''>
 +
|
 +
|
 +
|{{IPA|j}} <''j''>
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|}
 +
Dźwięki '''v, ð, ȥ, ž, ǥ, ǥu''' były allofonami '''b, d, ʒ, ǯ, g, gu''' między samogłoskami i po głoskach '''l lj r rj'''. W późnym starohoczebozkim '''d''' i '''ʒ''' straciły jednak swoje allofony w większości dialektów, zaś '''ǯ''' połączyło się we wszystkich z '''ž''', przez co ostatecznie tylko '''b g gu''' miały wymianę allofoniczną we wszystkich dialektach. Przykłady słów z tymi allofonami:
 +
*''ljuvok ← *ljubok'' "skrót"
 +
*''siðo ← *sido'' "imię"
 +
*''buȥëko ← *budjüko'' "mężczyzna"
 +
*''öžek ← *ögjek'' "wąż"
 +
*''juǥũo ← *jugô'' "mózg"
 +
*''aǥuar ← *agvar'' "owca"
 +
Dźwięk '''r''' prawdopodobnie posiadał wygłosowego allofona [ɹ~ɐ̯]. Brak jest dowodów na allofona '''l''' [ɫ].
 +
 +
Dźwięk '''rj''' istniał w starohoczebozkim, jednak w większości dialektów zanikł. W jesiwskim na ogół zlał się z '''lj''', zaś w hoczebozkim z '''lj''', '''ṡ''' lub '''ż''' w zależności od słowa.
 +
====Przedniojęzykowe i afrykaty====
 +
Starohoczebozki charakteryzował się aż dziewięcioma fonemicznymi afrykatami i szczelinówkami przedniojęzykowymi, na które składało się łącznie 11 allofonów:
 +
* /t͡s/ <'''c'''> powstałe z pralatyskiego miękkiego ''*tj'';
 +
* /d͡z/ <'''ʒ'''> powstałe z pralatyskiego miękkiego ''*dj'';
 +
** [ð͡z] <'''ȥ'''>  to allofon interwokaliczny i w grupach L + /d͡z/;
 +
* /t͡ʃ/ <'''č'''> powstałe z pralatyskiego miękkiego ''*kj'';
 +
* /d͡ʒ/ <'''ǯ'''> powstałe z pralatyskiego miękkiego ''*gj''
 +
** [ʒ] <'''ž'''>  to allofon interwokaliczny i w grupach L + /d͡ʒ/;
 +
* /s/ <'''s'''> zostało odziedziczone z ''*s'';
 +
* /z/ <'''z'''> na ogół odziedziczono z ''*z'', ale czasem pochodzi z ''*j'';
 +
* /s̱/ <'''ṡ'''> powstało z wymieszania pralatyskich ''*sj'' oraz ''*ś'';
 +
* /ẕ/ <'''ż'''> powstało z wymieszania pralatyskich ''*zj'' oraz ''*ź'';
 +
* /ʃ/ <'''š'''> powstało z pralatyskiego miękkiego ''*chj'';
 +
W wczesnym okresie obowiązywało prawo, które zamieniało szczelinowe ''s z š'' na afrykaty po spółgłoskach nosowych, w późnym starohoczebozkim ta reguła przestała obowiązywać, co poskutkowało takimi wyrazami jak ''dönsâd ← dönësâd, wēkenša ← wēkenëša'' (hoczebozkie ''densåd, wikenša'')<ref>W hoczebozkim efekt zmiany ''š'' został potem zatarty przez /t͡ʃ/ → /ʃ/, a w jesiwskim efekt zmiany ''z'' przez /d͡z/ → /z/</ref>.
 +
 +
Pod koniec okresu starohoczebozkiego zanikła allofonia /d͡z/ oraz /d͡ʒ/ - dźwięki zrównały się do postaci [d͡z] oraz [ʒ]. Reszta systemu spółgłoskowego została zredukowana różnie od języka:
 +
*wszystkie dialekty hoczebozkie osłabiły /t͡ʃ/ do [ʃ] tak jak dźwięczną odmiankę, łącząc ten dźwięk z ''š'' - większość dialektów i norma literacka mają zatem wciąż 8 różnych spółgłosek;
 +
*w niektórych zachodnich dialektach hoczebozkich istnieje też proces podobny do mazurzenia: dźwięki /t͡ʃ/ /ʃ/ /ʒ/ łączą się z /s/ /s/ /z/. Łącznie redukuje to ilość dźwięków tej kategorii z 9 do 6 - ''c ʒ s z ṡ ż''. Tą zmianę tłumaczy się wpływem niektórych języków zachodniolatyskich;
 +
*w jesiwskim zachowano odrębny dźwięk /t͡ʃ/, ale /s̱/ i /ẕ/ spływają się z /ʃ/ oraz /ʒ/. Średniojesiwski miał siedem dźwięków: ''c ʒ s z č š ž'';
 +
*wszystkie dialekty jesiwskiego prócz południowego utraciły też afrykatę /d͡z/, redukując ilość dźwięków do sześciu.
 +
Warto dodać, że w pewnym momencie powstały nagłosowe grupy ''šč-'' i ''žǯ-'', powstałe z asymilacji pierwotnego ''s'' lub ''z''. Istniała też grupa ''zʒ-''. Te grupy trochę inaczej się zachowywały w przypadku uproszczenia afrykat:
 +
*w hoczebozkim ''č'' i ''ǯ'' w tych grupach cofnięto do ''k'' i ''g'' (stanu przed palatalizacją), ale zachowano miękkość ''š'', co stworzyło grupy ''šk-'' i ''žg-''. W gwarach mazurzących dalej się rozwinęły w ''sk- zg-'';
 +
*w jesiwskim ''žǯ-'' z reguły przekształcono w ''žj-'', które później całkowicie się zlało z prostym ''ž-'' w większości dialektów. Jednakże niektóre stworzyły z tej grupy dźwięk /ʑ/ ('''ź''');
 +
*natomiast ''zʒ-'' w jesiwskim uległo przekształceniu w ''žz-'', które nie uległo dalszym przekształceniom. Warto wspomnieć o powstaniu jego bezdźwięcznym odpowiedniku ''šs-'', który też zaistniał, ale z dawnego ''hs-''.
 +
Te wszystkie zmiany tłumaczą różnice między chociażby hoczebozkim ''škåtu'' a jesiwskim ''ščotü'' (w obu przypadkach "wiatr"); ''zʒunuz'' a ''žzunus'' (hoczebozkie "przyjść" i jesiwskie "przyjechać") oraz ''šodevę'' a ''čoéwa'' (w obu "cukier").
 +
 +
==Gramatyka==
 +
===Zaimki===
 +
====Trójdzielność====
 +
Zaimki w starohoczebozkim wykazują system trójdzielny - odmieniają się przez '''ergatyw''' (dla reguły określany jako '''mianownik''') do wyrażenia podmiotu zdania przechodniego, '''intransytyw''' do podmiotu zadania nieprzechodniego i '''biernik''' do wyrażenia dopełnienia. W innych rodzajach podmiotu występuje tylko mianownik.
 +
*'''''Ra''' chuetöt'' - "ja latam" (ja-INT. latać-1_SG_PER.)
 +
*'''''Queb''' lüot <u>chuetie lâgelj</u>'' - "widze latającego ptaka" (ja-NOM. widzieć-1_SG_PER. [latać-PAR1 ptak]ACC.)
 +
 +
====Odmiana zaimków osobowych i wskazujących====
 +
{| class="wikitable" style=text-align:center
 +
! rowspan=2 |
 +
! colspan="5" | l. pojedyncza
 +
! colspan="5" | l. mnoga
 +
|-
 +
! 1. osoba
 +
! 2. osoba
 +
! 3. osoba
 +
! 4. osoba
 +
! wskazujący
 +
! 1. osoba
 +
! 2. osoba
 +
! 3. osoba
 +
! 4. osoba
 +
! wskazujący
 +
|-
 +
! intransytyw
 +
| ra
 +
| keṡ
 +
| ols
 +
| ren
 +
| meur
 +
| żüo
 +
| juo~jû
 +
| njelf
 +
| tik
 +
| nau
 +
|-
 +
! mianownik
 +
| queb
 +
| sât
 +
| ûnj
 +
| mitiz
 +
| ḫe
 +
| hot
 +
| ʒuon
 +
| küs
 +
| daḫ
 +
| bas
 +
|-
 +
! dopełniacz
 +
| engui
 +
| fælv
 +
| uljëc
 +
| da
 +
| nxa
 +
| ot
 +
| juon
 +
| üs
 +
| aḫ
 +
| as
 +
|-
 +
! celownik
 +
| engua
 +
| fælva
 +
| uljëca
 +
| da'a
 +
| nxa'a
 +
| nx'uola
 +
| unʒa
 +
| üoḫa
 +
| luoma
 +
| jo'a
 +
|-
 +
! biernik
 +
| enguie
 +
| fælvie
 +
| uljëcie
 +
| da'ie
 +
| nxa'ie
 +
| nx'uolie
 +
| unʒie
 +
| üoḫie
 +
| luomie
 +
| jo'ie
 +
|-
 +
! wołacz
 +
| quevuo
 +
| sâtuo
 +
| ûnjuo
 +
| mitëzuo
 +
| ḫe'uo
 +
| hotuo
 +
| ʒuonuo
 +
| küsuo
 +
| daḫuo
 +
| basuo
 +
|-
 +
|}
 +
 +
===Rzeczownik===
 +
Rzeczowniki w starohoczebozkim podlegały odmianie przez liczbę i pięć przypadków.
 +
====Deklinacja I====
 +
Deklinacja I posiadała zerową końcówkę fleksyjną w mianowniku. Występuje ona w wielu jednosylabowych słowach np. ''hog'' "noga", ''htlorv'' "chmura", ''klüot'' "drewno", ''boz'' "kraina" a także w części wielosylabowych np. ''hotiṡ'' "zakole rzeczne" oraz ''klafër'' "promień":
 +
{|
 +
|
 +
{| class="wikitable" style=text-align:center
 +
!
 +
! l. pojedyncza
 +
! l. mnoga
 +
|-
 +
! Mianownik
 +
| -Ø
 +
| -og
 +
|-
 +
! Dopełniacz
 +
| -o
 +
| -og(uë)ro
 +
|-
 +
! Celownik
 +
| -as
 +
| -ogës
 +
|-
 +
! Biernik
 +
| -elj
 +
| -ogelj
 +
|-
 +
! Wołacz
 +
| -uo
 +
| -og(uë)ruo
 +
|}
 +
|
 +
{| class="wikitable" style=text-align:center
 +
!
 +
! l. pojedyncza
 +
! l. mnoga
 +
|-
 +
! Mianownik
 +
| boz "kraj"
 +
| bozog
 +
|-
 +
! Dopełniacz
 +
| bozo
 +
| bozoguëro
 +
|-
 +
! Celownik
 +
| bozas
 +
| bozogës
 +
|-
 +
! Biernik
 +
| bozelj
 +
| bozogelj
 +
|-
 +
! Wołacz
 +
| bozuo
 +
| bozoguëruo
 +
|}
 +
|
 +
{| class="wikitable" style=text-align:center
 +
!
 +
! l. pojedyncza
 +
! l. mnoga
 +
|-
 +
! Mianownik
 +
| mejun "owoc"
 +
| mejënog
 +
|-
 +
! Dopełniacz
 +
| mejëno
 +
| mejënoguëro
 +
|-
 +
! Celownik
 +
| mejënas
 +
| mejënogës
 +
|-
 +
! Biernik
 +
| mejënelj
 +
| mejënogelj
 +
|-
 +
! Wołacz
 +
| mejënuo
 +
| mejënoguëruo
 +
|}
 +
|
 +
|}
 +
 +
====Deklinacja II====
 +
Deklinacja II posiadała końcówkę ''-ę'' w mianowniku. Do tej deklinacji należały między innymi ''bondę'' "woda", ''latësę'' "człowiek", ''tratę'' "ogień", ''hrolëvę'' "wioska", ''čoðevę'' "cukier" oraz ''ǯokëtę'' "dłoń, ręka".
 +
{|
 +
|
 +
{| class="wikitable" style=text-align:center
 +
!
 +
! l. pojedyncza
 +
! l. mnoga
 +
|-
 +
! Mianownik
 +
| -ę
 +
| -el<ref>początkowo też -oǥę</ref>
 +
|-
 +
! Dopełniacz
 +
| -Ø
 +
| -og
 +
|-
 +
! Celownik
 +
| -ē
 +
| -oǥē
 +
|-
 +
! Biernik
 +
| -alj
 +
| -âlj<ref>skrócenie pierwotnego -oǥalj</ref>
 +
|-
 +
! Wołacz
 +
| -ie
 +
| -oǥie
 +
|}
 +
|
 +
{| class="wikitable" style=text-align:center
 +
!
 +
! l. pojedyncza
 +
! l. mnoga
 +
|-
 +
! Mianownik
 +
| żernę "skrzydło"
 +
| żernel
 +
|-
 +
! Dopełniacz
 +
| żern
 +
| żernog
 +
|-
 +
! Celownik
 +
| żernē
 +
| żernoǥē
 +
|-
 +
! Biernik
 +
| żernalj
 +
| żernâlj
 +
|-
 +
! Wołacz
 +
| żernie
 +
| żernoǥie
 +
|}
 +
|
 +
{| class="wikitable" style=text-align:center
 +
!
 +
! l. pojedyncza
 +
! l. mnoga
 +
|-
 +
! Mianownik
 +
| latësę "człowiek"
 +
| latësel
 +
|-
 +
! Dopełniacz
 +
| latis
 +
| latësog
 +
|-
 +
! Celownik
 +
| latësē
 +
| latësoǥē
 +
|-
 +
! Biernik
 +
| latësalj
 +
| latësâlj
 +
|-
 +
! Wołacz
 +
| latësie
 +
| latësoǥie
 +
|}
 +
|
 +
|}
 +
==Podział starohoczebozkiego==
 +
Starohoczebozki zaczął się dzielić na lekty średniohoczebozkie i średniojesiwskie. Pomiędzy nimi pojawiło się kilka istotnych różnic:
 +
*Różnice fonetyczne:
 +
**Starohoczebozka kombinacja '''a_o''' w hoczebozkim przeszła do '''å_u''', ale w jesiwskim do '''o_ü''' (''škåtu, fårgu, låtu'' kontra ''ščotü, forjü, lotü'');
 +
**Większość dialektów hoczebozkich porzuciła dźwięk '''ö''' na rzecz '''e''';
 +
**Monoftongizacja w jesiwskim;
 +
**Inny rozwój szczelinowych i afrykat przedniojęzykowych w obu językach (opisany już wcześniej);
 +
*Różnice gramatyczne
 +
**Porzucenie trójdzielnych zaimków w hoczebozkim (a więc całkowite przejście na system mianownikowo-biernikowy);
 +
**Odrzucenie końcówki ''-el'' dla l. mnogiej w hoczebozkim;
 +
**Rozwój czasów złożonych w jesiwskim.
 
== Przypisy==
 
== Przypisy==
  
 
[[Kategoria:Użytkownik:Emil]] [[Kategoria:Hadżal]] [[Kategoria:Języki latyskie]]
 
[[Kategoria:Użytkownik:Emil]] [[Kategoria:Hadżal]] [[Kategoria:Języki latyskie]]

Aktualna wersja na dzień 20:56, 2 lut 2023

język starohoczebozki
hotëṡbozo kuico
Typologia: fleksyjny, S1
Utworzenie: Emil (w 2022)
Cel utworzenia: obecnie prajęzyk Hadżalu
Sposoby zapisu: Zmodyfikowana łacinka
Kody
Conlanger–1 skoi.
Przykład
Ojcze nasz (początek)
Kačienie ot wir scæktelj ḫo hailî, gruch fælv siðo auǥo hailî, gruch fælv tṡugæchei zuhoǥî, gruch fælv skälę hailöt donx scæktelj eḫ, kemakt guoti.
Lista conlangów

        


Język starohoczebozki (hotëṡbozo kuico /ˈhotəs̱bozo ˈkyːt͡so/) to prajęzyk w Hadżalu, będący potomkiem pralatyskiego i bezpośrednim przodkiem zarówno hoczebozkiego, jak i jesiwskiego. Jest najstarszym poświadczonym językiem latyskim, przez co odgrywa dużą role w rekonstrukcji nie tylko latyskich, ale i im pokrewnych.

Język ten był używany do zapisywania różnich pieśni ludowych, religijnych, a później także spraw państwowych. Ze względu na znaczenie miasta Torszy pod koniec swojego istnienia rozprzestrzenił się jako lingua franca zachodniej części Wielkiego Kontynentu, co do dziś kontynuuje hoczebozki. Jego nazwa pochodzi z okresu, gdy Hoczeboz był hipermocarstwem Hadżalu i miał wolną rękę w wszystkich sprawach - nawet językowych, co poskutkowało uznaniem jeswiskiego za dialekt, a dawnego języka jako starohoczebozkiego (planchotṡbozo koico) - nazwa ta się przyjęła w wszystkich krajach mimo zmian politycznych, nawet w Jechgiwie.

Porównanie z pralatyskim

Chociaż starohoczebozki jest najwcześniej poświadczonym potomkiem pralatyskiego, to mimo to ma wiele cech odróżniających się od niego i innych jego potomków:

  • rozwój dawnych długich *ê *œ *ô w dyftongi ie üo uo, np.: kakjênẹ → kačienę, *gœtis → güotis, *tjôm → cuom;
  • utrata *w po samogłoskach, zostawiając jednak długość. Poprzedza to dyftongizację i powoduje to powstanie rozziewów, np.: *mawinus → māënus, *towa → tōa. Początkowo proces zachodził tylko po samogłoskach zaokrąglonych, jednak z czasem proces pojawił się po wszystkich samogłoskach;
    • nie dotyczy to dyftongów *au *äu, które są traktowane jako długa samogłoska i rozwijają się w au eu. Głoska która zanikała prawdopodobnie miała wartość fonetyczną [ʋ];
  • redukcja krótkich *i *ü *u do ë (łącząc się z pralatyskim *ë) w sylabie po akcencie, gdy po niej występowała kolejna, np.: *latisẹ → latësę, *mawinus → māënus, *trogülog → trogëlog, *wachusẹ > wachësę;
    • w konsekwencji później zazwyczaj zanikają (np. hoczebozkie latsę, månus, troglog, wachsę i jesiwskie latsa, maanus, troglog, waksa);
    • nie doszło do zmiany, gdy w kolejnej sylabie samogłoską była inna ë, np. *räwulëtj → rǟ'ulëc, doszło do niej dopiero gdy pojawiła się kolejna samogłoska (np. mnożyna rǟëlëcog);
  • spirantyzacja wszystkich *b *d *dj *g *gj *gv do v ð ȥ ǥ ž ǥu po sonoratach i między samogłoskami. Pod koniec okresu starohoczebozkiego jednak ð ȥ wróciły do d ʒ w większości dialektów;
  • wymieszanie nagłosowych *sw- i *zw- do wspólnej postaci zw-. W innych językach te grupy się dysasymilują, ale bez łączenia się z sobą;
  • zachowanie wokalicznego trybu przypuszczającego w najważniejszych czasownikach oraz w modalnych;
  • powstanie alternatywy dla posesywnej funkcji dopełniacza w postaci konstrukcji för + mianownik, np. för latësę "człowieka".

Ma też cechy typowe dla wschodniolatyskich:

  • liczebnik "jeden" ma długą samogłoskę, tzn. ma formę ḫæk ← *ḫæk;
  • w wielu miejscach nieregularna utrata *-h-, np. *huhê → hu'ie, *bûhek → bûek;
  • utrata labializacji na końcu wyrazu, np. *nâskv → nâsk (ale nâsquẹ);
  • zbitka *ŋt rozwija się w kt zamiast się asymilować do nt jak inne połączenia tego typu. Tą zmianę posiada też gitryjski;
  • rozwój miękkich wargowych w twarde przedniojęzykowe: *bombjẹ → bondẹ, *pjudo → tuðo, *fjûŋt → sûkt;
  • spółgłoska *ħ połączyła się przed samogłoskami z *ḫ, np. *ħâfr → ḫâfër, zaś przed spółgłoskami i w wygłosie wydłużała samogłoskę. W tym języku zachodzi to po dyftongizacji, np. *maħ → mā, *düdiseħ → düðësē;
  • powstanie nowego typu imiesłowu z przedrostkiem c- bądź ti- (oba z *ti-) obok odziedziczonych z Ø- oraz owë-;
  • rozwój czasu przeszłego aglutynacyjnego (plusquamperfeit w hoczebozkim i przeszły dynamiczny w jesiwskim).

Fonologia

Samogłoski

Przednie Środkowe Tylne
Płaskie Zaokrąglone
Przymknięte i・iː <i・î, ī> y・yː <ü・ui, ǖ> u・uː <u・û, ū>
Półprzymknięte e・eː <e・ē> ø・øː <ö・ȫ> ə <ë> o・oː <o・ō>
Półotwarte ɛ <ę> œ <ǫ̈> ɔ <ǫ>
Otwarte æ・æː <ä・æ, ǟ> a・aː <a・ā> ɑː <â>

Uwagi:

  • występowanie samogłosek ę ǫ̈ ǫ było ograniczone do końca wyrazu;
    • samogłoska ę występowała najczęściej jako końcówka mianownika liczby pojedynczej II deklinacji, zaś ǫ jako końcówka imperatywu I koniugacji. Samogłoska ǫ̈ występowała bardzo rzadko, głównie w partykułach;
  • samogłoski długie odziedziczone z pralatyskiego są zapisywane z daszkiem (î), zaś powstałe w starohoczebozkim i z zapożyczeń z makronem (ī);
    • wynika z tego, że długie /eː øː oː/ są zawsze zapisywane jako ē ȫ ō, gdyż te odziedziczone z pralatyskiego przeszły w dyftongi;
  • samogłoska ë znikła w większości pozycyj w późnym starohoczebozkim;
  • w późnym starohoczebozkim samogłoski /æ æː/ połączyły się z /e eː/ w najbardziej północno-zachodnich dialektach. Później, już w średniojesiwskim, ta zmiana rozprzestrzeniła się na niemal cały obszar jesiwski oraz część hoczebozkiego, jednak było to wystarczająco późno po przejściu ē > ī[1];
  • w starohoczebozkim istniała różnica pomiędzy â (pochodzącym z pralatyskiego) a ā (powstałym w starohoczebozkim). Większość dialektów hoczebozkich potem połączyła oba dźwięki, ale zachowały się w dialektach jesiwskich i północnych hoczebozkich;
  • w późnim starohoczebozkim /iː yː uː/ uległy jakiejś formie dyftongizacji, zaś /eː øː oː/ przesunęły się do góry. Jesiwski nadal zachowuje ten stan, a hoczebozki je skraca z powodu braku iloczasu (stąd różnice między końcówkami m.in. -er oraz -riro).

Dyftongi

Samogłoska początkowa Zakończenie na /i̯/ Zakończenie na /u̯/ Otwarcie dyftongu
/a/ /ai̯/ <ai> /au̯/ <au>
/ɛ~e/ /ɛi̯/ <ei> /ɛu̯/ <eu> /e͡ɛ/ <ie>
/œ~ø/ /ø͡œ/ <üo>
/ɔ~o/ /o͡ɔ/ <uo>

Dyftongi ai, au, ei, eu pochodzą z pralatyskich *ai, *au, *äi, *äu, natomiast ie üo uo powstały z dyftongizacji pralatyskich *ê *œ *ô. Tych nowych dyftongów wymowa nie jest pewna - historycznie uważało się że były opadające (/eɛ̯~ie̯/), ale w niektórych współczesnych dialektach poświadczono wymowę jako rosnącą (/e̯ɛ/), Z tego powodu, w ramach kompromisu, oznacza się je za pomocą łuczku (/e͡ɛ/).

Hoczebozki w dużej mierze wciąż zachowuje te dyftongi po zmianie barwy i stworzył nowe dwa oi ou, ale jesiwski poddał je monoftongizacji do długich samogłosek. Nowe dyftongi powstały z dawnych /iː yː uː/, a także z /ʎ/ > /j/,

Spółgłoski

Wargowe Laminalne Apikalne Podniebienne Welarne Labiowelarne Gardłowe
Nosowe m <m> n <n> ɲ <nj> ŋ <nx> ŋʷ <nxu>
Zwarte bezdźwięczne p <p> t <t> k <k> kʷ <qu>
dźwięczne b <b> d <d> g <g> gʷ <gu>
Afrykaty bezdźwięczne t͡s <c> t͡ʃ <č>
dźwięczne d͡z <ʒ>
[ð͡z <ȥ>] 		d͡ʒ <ǯ>
Szczelinowe bezdźwięczne f <f> s <s> s̱ <ṡ> ʃ <š> x <ch> xʷ <chu> h <h>
dźwięczne [v <v>] z <z>
[ð <ð>] 		ẕ <ż> [ʒ <ž>] [ɣ <ǥ>] [ɣʷ <ǥu>] ʕ <ḫ>
Drżące r <r> rʲ <rj>
Boczne l <l> ʎ <lj>
Półsamogłoski ʋ~w <w> j <j>

Dźwięki v, ð, ȥ, ž, ǥ, ǥu były allofonami b, d, ʒ, ǯ, g, gu między samogłoskami i po głoskach l lj r rj. W późnym starohoczebozkim d i ʒ straciły jednak swoje allofony w większości dialektów, zaś ǯ połączyło się we wszystkich z ž, przez co ostatecznie tylko b g gu miały wymianę allofoniczną we wszystkich dialektach. Przykłady słów z tymi allofonami:

  • ljuvok ← *ljubok "skrót"
  • siðo ← *sido "imię"
  • buȥëko ← *budjüko "mężczyzna"
  • öžek ← *ögjek "wąż"
  • juǥũo ← *jugô "mózg"
  • aǥuar ← *agvar "owca"

Dźwięk r prawdopodobnie posiadał wygłosowego allofona [ɹ~ɐ̯]. Brak jest dowodów na allofona l [ɫ].

Dźwięk rj istniał w starohoczebozkim, jednak w większości dialektów zanikł. W jesiwskim na ogół zlał się z lj, zaś w hoczebozkim z lj, ṡ lub ż w zależności od słowa.

Przedniojęzykowe i afrykaty

Starohoczebozki charakteryzował się aż dziewięcioma fonemicznymi afrykatami i szczelinówkami przedniojęzykowymi, na które składało się łącznie 11 allofonów:

  • /t͡s/ <c> powstałe z pralatyskiego miękkiego *tj;
  • /d͡z/ <ʒ> powstałe z pralatyskiego miękkiego *dj;
    • [ð͡z] <ȥ> to allofon interwokaliczny i w grupach L + /d͡z/;
  • /t͡ʃ/ <č> powstałe z pralatyskiego miękkiego *kj;
  • /d͡ʒ/ <ǯ> powstałe z pralatyskiego miękkiego *gj
    • [ʒ] <ž> to allofon interwokaliczny i w grupach L + /d͡ʒ/;
  • /s/ <s> zostało odziedziczone z *s;
  • /z/ <z> na ogół odziedziczono z *z, ale czasem pochodzi z *j;
  • /s̱/ <ṡ> powstało z wymieszania pralatyskich *sj oraz *ś;
  • /ẕ/ <ż> powstało z wymieszania pralatyskich *zj oraz *ź;
  • /ʃ/ <š> powstało z pralatyskiego miękkiego *chj;

W wczesnym okresie obowiązywało prawo, które zamieniało szczelinowe s z š na afrykaty po spółgłoskach nosowych, w późnym starohoczebozkim ta reguła przestała obowiązywać, co poskutkowało takimi wyrazami jak dönsâd ← dönësâd, wēkenša ← wēkenëša (hoczebozkie densåd, wikenša)[2].

Pod koniec okresu starohoczebozkiego zanikła allofonia /d͡z/ oraz /d͡ʒ/ - dźwięki zrównały się do postaci [d͡z] oraz [ʒ]. Reszta systemu spółgłoskowego została zredukowana różnie od języka:

  • wszystkie dialekty hoczebozkie osłabiły /t͡ʃ/ do [ʃ] tak jak dźwięczną odmiankę, łącząc ten dźwięk z š - większość dialektów i norma literacka mają zatem wciąż 8 różnych spółgłosek;
  • w niektórych zachodnich dialektach hoczebozkich istnieje też proces podobny do mazurzenia: dźwięki /t͡ʃ/ /ʃ/ /ʒ/ łączą się z /s/ /s/ /z/. Łącznie redukuje to ilość dźwięków tej kategorii z 9 do 6 - c ʒ s z ṡ ż. Tą zmianę tłumaczy się wpływem niektórych języków zachodniolatyskich;
  • w jesiwskim zachowano odrębny dźwięk /t͡ʃ/, ale /s̱/ i /ẕ/ spływają się z /ʃ/ oraz /ʒ/. Średniojesiwski miał siedem dźwięków: c ʒ s z č š ž;
  • wszystkie dialekty jesiwskiego prócz południowego utraciły też afrykatę /d͡z/, redukując ilość dźwięków do sześciu.

Warto dodać, że w pewnym momencie powstały nagłosowe grupy šč- i žǯ-, powstałe z asymilacji pierwotnego s lub z. Istniała też grupa zʒ-. Te grupy trochę inaczej się zachowywały w przypadku uproszczenia afrykat:

  • w hoczebozkim č i ǯ w tych grupach cofnięto do k i g (stanu przed palatalizacją), ale zachowano miękkość š, co stworzyło grupy šk- i žg-. W gwarach mazurzących dalej się rozwinęły w sk- zg-;
  • w jesiwskim žǯ- z reguły przekształcono w žj-, które później całkowicie się zlało z prostym ž- w większości dialektów. Jednakże niektóre stworzyły z tej grupy dźwięk /ʑ/ (ź);
  • natomiast zʒ- w jesiwskim uległo przekształceniu w žz-, które nie uległo dalszym przekształceniom. Warto wspomnieć o powstaniu jego bezdźwięcznym odpowiedniku šs-, który też zaistniał, ale z dawnego hs-.

Te wszystkie zmiany tłumaczą różnice między chociażby hoczebozkim škåtu a jesiwskim ščotü (w obu przypadkach "wiatr"); zʒunuz a žzunus (hoczebozkie "przyjść" i jesiwskie "przyjechać") oraz šodevę a čoéwa (w obu "cukier").

Gramatyka

Zaimki

Trójdzielność

Zaimki w starohoczebozkim wykazują system trójdzielny - odmieniają się przez ergatyw (dla reguły określany jako mianownik) do wyrażenia podmiotu zdania przechodniego, intransytyw do podmiotu zadania nieprzechodniego i biernik do wyrażenia dopełnienia. W innych rodzajach podmiotu występuje tylko mianownik.

  • Ra chuetöt - "ja latam" (ja-INT. latać-1_SG_PER.)
  • Queb lüot chuetie lâgelj - "widze latającego ptaka" (ja-NOM. widzieć-1_SG_PER. [latać-PAR1 ptak]ACC.)

Odmiana zaimków osobowych i wskazujących

l. pojedyncza l. mnoga
1. osoba 2. osoba 3. osoba 4. osoba wskazujący 1. osoba 2. osoba 3. osoba 4. osoba wskazujący
intransytyw ra keṡ ols ren meur żüo juo~jû njelf tik nau
mianownik queb sât ûnj mitiz ḫe hot ʒuon küs daḫ bas
dopełniacz engui fælv uljëc da nxa ot juon üs aḫ as
celownik engua fælva uljëca da'a nxa'a nx'uola unʒa üoḫa luoma jo'a
biernik enguie fælvie uljëcie da'ie nxa'ie nx'uolie unʒie üoḫie luomie jo'ie
wołacz quevuo sâtuo ûnjuo mitëzuo ḫe'uo hotuo ʒuonuo küsuo daḫuo basuo

Rzeczownik

Rzeczowniki w starohoczebozkim podlegały odmianie przez liczbę i pięć przypadków.

Deklinacja I

Deklinacja I posiadała zerową końcówkę fleksyjną w mianowniku. Występuje ona w wielu jednosylabowych słowach np. hog "noga", htlorv "chmura", klüot "drewno", boz "kraina" a także w części wielosylabowych np. hotiṡ "zakole rzeczne" oraz klafër "promień":

l. pojedyncza l. mnoga
Mianownik -Ø -og
Dopełniacz -o -og(uë)ro
Celownik -as -ogës
Biernik -elj -ogelj
Wołacz -uo -og(uë)ruo
l. pojedyncza l. mnoga
Mianownik boz "kraj" bozog
Dopełniacz bozo bozoguëro
Celownik bozas bozogës
Biernik bozelj bozogelj
Wołacz bozuo bozoguëruo
l. pojedyncza l. mnoga
Mianownik mejun "owoc" mejënog
Dopełniacz mejëno mejënoguëro
Celownik mejënas mejënogës
Biernik mejënelj mejënogelj
Wołacz mejënuo mejënoguëruo

Deklinacja II

Deklinacja II posiadała końcówkę -ę w mianowniku. Do tej deklinacji należały między innymi bondę "woda", latësę "człowiek", tratę "ogień", hrolëvę "wioska", čoðevę "cukier" oraz ǯokëtę "dłoń, ręka".

l. pojedyncza l. mnoga
Mianownik -ę -el[3]
Dopełniacz -Ø -og
Celownik -ē -oǥē
Biernik -alj -âlj[4]
Wołacz -ie -oǥie
l. pojedyncza l. mnoga
Mianownik żernę "skrzydło" żernel
Dopełniacz żern żernog
Celownik żernē żernoǥē
Biernik żernalj żernâlj
Wołacz żernie żernoǥie
l. pojedyncza l. mnoga
Mianownik latësę "człowiek" latësel
Dopełniacz latis latësog
Celownik latësē latësoǥē
Biernik latësalj latësâlj
Wołacz latësie latësoǥie

Podział starohoczebozkiego

Starohoczebozki zaczął się dzielić na lekty średniohoczebozkie i średniojesiwskie. Pomiędzy nimi pojawiło się kilka istotnych różnic:

  • Różnice fonetyczne:
    • Starohoczebozka kombinacja a_o w hoczebozkim przeszła do å_u, ale w jesiwskim do o_ü (škåtu, fårgu, låtu kontra ščotü, forjü, lotü);
    • Większość dialektów hoczebozkich porzuciła dźwięk ö na rzecz e;
    • Monoftongizacja w jesiwskim;
    • Inny rozwój szczelinowych i afrykat przedniojęzykowych w obu językach (opisany już wcześniej);
  • Różnice gramatyczne
    • Porzucenie trójdzielnych zaimków w hoczebozkim (a więc całkowite przejście na system mianownikowo-biernikowy);
    • Odrzucenie końcówki -el dla l. mnogiej w hoczebozkim;
    • Rozwój czasów złożonych w jesiwskim.

Przypisy

  1. ↑ np. "brud": literacki jesiwski: hiekuá, dialekt wschodni eekoṙ - oba z starohoczebozkiego hækur, prównaj hoczebozki hękur
  2. ↑ W hoczebozkim efekt zmiany š został potem zatarty przez /t͡ʃ/ → /ʃ/, a w jesiwskim efekt zmiany z przez /d͡z/ → /z/
  3. ↑ początkowo też -oǥę
  4. ↑ skrócenie pierwotnego -oǥalj
Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Język_starohoczebozki&oldid=52087”