Język zongepajcki: Różnice pomiędzy wersjami
(Nie pokazano 1 pośredniej wersji utworzonej przez tego samego użytkownika) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Język | {{Język | ||
|kolor=#33CC33 | |kolor=#33CC33 | ||
− | |nazwa=Język | + | |nazwa=Język zongepajcki (klasyczny) |
|nazwa własna=Slax Żongěpaizaiz aigoslo | |nazwa własna=Slax Żongěpaizaiz aigoslo | ||
|klasyfikacja=Gamajskie | |klasyfikacja=Gamajskie | ||
Linia 7: | Linia 7: | ||
** Grupa Centralna | ** Grupa Centralna | ||
** Grupa Preferyjna | ** Grupa Preferyjna | ||
− | *** ''' | + | *** '''Zongepajcki''' |
− | **** ''' | + | **** '''Zongepajcki klasyczny''' |
− | **** | + | **** Zongepajcki ludowy |
− | ***** ''Języki | + | ***** ''Języki zongepajckie'' |
|alfabet=łacińska transkrypcja (na chwilę obecną) | |alfabet=łacińska transkrypcja (na chwilę obecną) | ||
Linia 250: | Linia 250: | ||
*w potocznej wymowie jest często redukowane do szwy | *w potocznej wymowie jest często redukowane do szwy | ||
− | Istnieją nieliczne wyjątki, gdzie zachowana jest grupa ''sl'' pomimo łamania budowy '''(T)V(T)''' np. slax < raħ. | + | Istnieją nieliczne wyjątki, gdzie zachowana jest grupa ''sl'' pomimo łamania budowy '''(T)V(T)''' np. slax < raħ. Jeszcze rzadziej te wyjątki się pojawiają w pozycjach palatalizacji. |
+ | |||
+ | ==== Pochodzenie barwy ruchomego o ==== | ||
+ | |||
+ | Pierwotnie o ruchome musiało mieć inny dźwięk. Dowodem jest przejście jego w szwę (ă) przy zachowaniu barwy zwykłego o (pochodzącego z protogamajskiego '''au''') w zongepajckim ludowym. Inną teorią jest ta, która zakłada, że od początku o ruchome brzmiało jak ă, a dopiero później w zongepajckim klasycznym przeszło w o. | ||
+ | |||
+ | Przykładowe oboczności pomiędzy zongepajckim klasycznym a ludownym: | ||
+ | |||
+ | {| class="wikitable" | ||
+ | |- | ||
+ | ! Zongepajcki klasyczny | ||
+ | ! IPA (klasyczny) | ||
+ | ! Zongepajcki ludowy | ||
+ | ! IPA (ludowy) | ||
+ | ! Polski | ||
+ | |- | ||
+ | | aigoslo | ||
+ | | {{IPA|/'ajɣoslo/}} | ||
+ | | ègoslă | ||
+ | | {{IPA|/'ɛɣoslə/}} | ||
+ | | język | ||
+ | |- | ||
+ | | saikhaslo | ||
+ | | {{IPA|/'sajχɐslo/}} | ||
+ | | sèkhaslă | ||
+ | | {{IPA|/'sɛχɐslə/}} | ||
+ | | brat | ||
+ | |- | ||
+ | | khapsolai | ||
+ | | {{IPA|/'χɐpsolaj/}} | ||
+ | | khapsălè | ||
+ | | {{IPA|/'χɐpsəlɛ/}} | ||
+ | | król | ||
+ | |- | ||
+ | | oslaupu | ||
+ | | {{IPA|/'oslawpu/}} | ||
+ | | ăslòpu | ||
+ | | {{IPA|/'əslɔpu/}} | ||
+ | | włosy | ||
+ | |- | ||
+ | | djuslokhag | ||
+ | | {{IPA|/'ðusloχɐɣ/}} | ||
+ | | djuslăkhag | ||
+ | | {{IPA|/'ðusləχɐɣ/}} lub {{IPA|/'βusləχɐɣ/}} | ||
+ | | wiatr | ||
+ | |} | ||
=== Deklinacja === | === Deklinacja === | ||
Linia 259: | Linia 304: | ||
*2. dopełniacz [d] (kogo, czego) | *2. dopełniacz [d] (kogo, czego) | ||
*3. biernik [b] (kogo, co) | *3. biernik [b] (kogo, co) | ||
− | *4. miejscownik [mj] ( | + | *4. miejscownik [mj] (o kim, o czym) |
*5. ablatyw [a] (skąd, od kogo, od czego) | *5. ablatyw [a] (skąd, od kogo, od czego) | ||
*6. allatyw [al] (dokąd, do kogo, do czego) | *6. allatyw [al] (dokąd, do kogo, do czego) | ||
Linia 265: | Linia 310: | ||
*8. wołacz [w] (zawołaj kogoś, coś) | *8. wołacz [w] (zawołaj kogoś, coś) | ||
− | Celownik został zastąpiony przez konstrukcje dopełniacza z przyimkiem ''' | + | Celownik został zastąpiony przez konstrukcje dopełniacza z przyimkiem '''ǩi''' (dla). Narzędnik całkowicie zlał się z miejscownikem, a prolatyw i ekwatyw z mianownikiem. |
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
Linia 514: | Linia 559: | ||
** sufiks osoby/bezokolicznika | ** sufiks osoby/bezokolicznika | ||
** sufiks czasu | ** sufiks czasu | ||
+ | |||
+ | === Zaimki === | ||
+ | ==== Zaimki osobowe ==== | ||
+ | Zaimki osobowe zostały odziedziczone z protogamajskiego. Podlegają regularnej odmianie przez przypadki. | ||
+ | {| class="wikitable" | ||
+ | |- | ||
+ | ! Zaimek | ||
+ | ! Tłumaczenie | ||
+ | |- | ||
+ | | go | ||
+ | | ja | ||
+ | |- | ||
+ | | łai | ||
+ | | ty | ||
+ | |- | ||
+ | | pe | ||
+ | | on/ona/ono | ||
+ | |- | ||
+ | | žipfajěja | ||
+ | | my (l. podwójna) | ||
+ | |- | ||
+ | | ujěja <ref>pochodzi od skróconego, protogamajskiego ''uur'''uyya'''''</ref> | ||
+ | | wy (l. podwójna) | ||
+ | |- | ||
+ | | khado <ref>jest to jedyny zaimek , który jest neologizmem</ref> | ||
+ | | oni/one (l. podwójna) | ||
+ | |- | ||
+ | | žipfa | ||
+ | | my | ||
+ | |- | ||
+ | | auslo | ||
+ | | wy | ||
+ | |- | ||
+ | | kha | ||
+ | | oni/one | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | ==== Zaimki dzierżawcze ==== | ||
+ | Odwrotnie, zanikł protogamajski zestaw zaimków dzierżawczych. Obecnie powstają w wyniku dodania na końcu zaimka osobowego końcówki ''-z_z'' lub ''-z_²z'' – dokładnie tak samo powstają przymiotniki. Można więc uznać, że zaimki dzierżawcze są traktowane jako przymiotniki. | ||
+ | |||
+ | ==== Zaimki zwrotne ==== | ||
+ | Powstają jak w języku protogamajskim – dodajemy na koniec zaimka osobowego -saum. | ||
+ | *''go → gosaum'' | ||
+ | *''łai → łaisaum'' | ||
+ | *''pe → pesaum'' | ||
+ | *''žipfajěja → žipfajějasaum'' | ||
+ | *''ujěja → ujějasaum'' | ||
+ | *''khado → khadosaum'' | ||
+ | *''žipfa → žipfasaum'' | ||
+ | *''auslo → auslosaum'' | ||
+ | *''kha → khasaum'' | ||
== Przykładowe zdania i teksty == | == Przykładowe zdania i teksty == | ||
=== Zdania === | === Zdania === | ||
− | *''Go toslauzuz pauslosaiz pafahakět'' – Ja zsieję całe pole | + | *''Go toslauzuz pauslosaiz pafahakět.'' – Ja zsieję całe pole. |
− | + | *''Žipfajějasaum pfaraha.'' – My (dwoje) kochamy siebie. | |
− | + | *''Kha zajějazadj sutuslaux zěkhukuch.'' – Oni szybko idą do wzgórza. | |
==Przypisy== | ==Przypisy== |
Wersja z 22:24, 12 lut 2020
Język zongepajcki (klasyczny) Slax Żongěpaizaiz aigoslo | |
---|---|
Sposoby zapisu: | łacińska transkrypcja (na chwilę obecną) |
Klasyfikacja: | Gamajskie
|
Lista conlangów |
Język zongepajcki, Język zongepajski lub Język zachodni[1] (Slax Żongěpaizaiz aigoslo ['slɐk͡x 'zonɣɛpajt͡sajt͡s 'ajɣoslo]) to język pochodny od protogamajskiego, należący do grupy języków gamajskich i jest jednocześnie przodkiem języków zongepajckich. Od większości języków gamajskich odróżnia go bardzo charakterystyczna przesuwka spółgłosek, palatalizacja, szyk SOV i przejście aː > ɛ (ě). Należy do grupy Peryferyjnej i zachowuje głoskę [ɣ].
Rozwój fonetyki od protogamajskiego
Samogłoski
- ai > e
- au > o
- iː > ai
- i > i
- uː > au
- u > u
- aː > ɛ (zapisane przy pomocy ě)
- a > ɐ (zapisane przy pomocy a)
Spółgłoski
Rozwój spółgłosek jest dużo bardziej skomplikowany.
Pierwsze zmiany:
- l > ɫ (ł)
- lː > ɫː
- r > ɮ > sl (oryginalny dźwięk [ɮ] zachowały niektóre dialekty, zbitka sl może później przejść w sľ, sol lub soľ w zależności od otoczenia)
Protogamajskie rː zostaje zachowane podczas tego okresu.
Pierwsza przesuwka
Faza 1 - afrykanizacja bezdźwięcznych spółgłosek szczelinowych:
- f > pf (zapisane jako pf)
- θ > tθ > ts (zapisane jako z)
- s > ts (zapisane jako z)
- ħ > x > kx (zapisane jako x)
Faza 2 - spirantyzacja bezdźwięcznych spółgłosek zwartych:
- p > f
- t > s
- k > x (zapisane jako ch)
- q > χ (zapisane jako kh, dźwięk przetrwał całą epokę prajęzyka, później zazwyczaj przechodził w [x])
Faza 3 - ubezdźwięcznienie spółgłosek zwartych:
- b > p
- d > t
- g > k
Druga przesuwka
- rː > ɾ (r)
- ɫː > l
- jː > jɛj (jěj)
- wː > waw (waw/wau)
- mː > mp > b
- nː > nt > d
Palatalizacja
Palatalizacja odbywa się przed e (ale nie ě), j oraz i.
Zmiękczenie spółgłosek wargowych jest asynchroniczne.
- b > bç (bǩ)
- p > pç (pǩ)
- pf > pfç (pfǩ)
- f > fç (fǩ)
- w > wç (wǩ)
- m > mɲ (mń)
Natomiast reszta głosek uzyskuje nowe brzmienie lub zlewają się z innymi.
- d > dzʲ > dz (dz)
- t > tsʲ > ts (z)
- s > ʃ (š)
- z (ż) > ʒ (ž)
- ts (z) > tʃ (c)
- ð (dj) > dʒ (dž)
- ɫ (ł), l > ʎ (ľ)
- h, ɾ (r) > j
- hj, ɾj > j
- n > ɲ (ň)
- k > ç (ǩ/kz[2])
- χ, x > sʲ > s (s)
- ɣ > zʲ > z (ż)
- kx > tɕ (č)
Należy zaznaczyć, że palatalizacja nie była przeprowadzona w pełni konsekwentnie (w przeciwieństwie do przesuwek).
Fonologia
Samogłoski
Przednie | Tylne | |
---|---|---|
Przymknięte | i | u |
Półprzymknięte | e | o |
Półotwarte | ɛ | ɐ |
Dyftongi
Występują dwa dyftongi: ai oraz au, pochodzące jednak z głosek ī, ū, podczas gdy protogamajskie ai, au przeszły w e, o.
Spółgłoski
Wargowe | Zębowe | Dziąsłowe | Podniebienne | Welarne | Języczkowe | Gardłowe | ||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Nosowe | m | n | ɲ | |||||
Zwarte | bezdźwięczne | p | t | k | ||||
dźwięczne | b | d | ||||||
Afrykaty | bezdźwięczne | pf | ts | tʃ | tɕ | kx | ||
dźwięczne | dz | dʒ | ||||||
Szczelinowe | bezdźwięczne | f | s | ʃ | ç | x | χ | h |
dźwięczne | ð, z | ʒ | ɣ | |||||
Uderzeniowe | ɾ | |||||||
Boczne, Półsamogłoski | ɫ | l | ʎ, j | w |
Nie wszystkie spółgłoski pojawiają się równie często.
Akcent
Akcent zawsze pada na pierwszą sylabę.
Zapis przy pomocy alfabetu łacińskiego
Litery: a b c č d dj dz dž e ě f g h ch kh i ai j k ǩ l ľ ł m n ň o p pf r s š t u au w x z ż ž
Wymowa: [ɐ] [b] [tʃ] [tɕ] [d] [ð] [dz] [dʒ] [e] [ɛ] [f] [ɣ] [h] [x] [χ] [i] [ai] [j] [k] [ç] [l] [ʎ] [ɫ] [m] [n] [ɲ] [o] [p] [pf] [ɾ] [s] [ʃ] [t] [u] [au] [w] [kx] [ts] [z] [ʒ]
Gramatyka
Harmonia samogłoskowa
W dialektach wschodnich została zachowana (a nawet rozszerzona) harmonia protogamajska:
Ostatnia samogłoska słowa <---> Pierwsza samogłoska afiksu
- i ai <---> i ai
- u au <---> u au
- a ě <---> a ě
- o e <---> o e (o w harmonii funkcjonuje jako głoska krótka, a e ‒ długa)
Np:
- aigoslo (język) > aigoroza (języki)
- fǩislun (drzewo) > fǩislunosluza (drzewa) (tu się pojawia jedynie tzw. ruchome o)
- jisłě (kapłan) > jisłěslaza (kapłani)
- zoslu (owca) > zoslusluza (owce)
W harmonii można zauważyć, że nadal funkcjonuje podział na głoski krótkie (a, o, i, u) i długie (ě, e, ai, au) pomimo zaniku iloczasu.
O ruchome
Asynchroniczna palatalizacja spółgłosek wargowych i rozwój /r/ > /sl/ może naruszyć protogamajską budowę sylaby (T)V(T). Język zongepajski ściśle przestrzega tej budowy i ewentualne oboczności naprawia tzw. o ruchomym. Nie zawsze jest ono regularne, ale są sytuacje w których można to przewidzieć:
- po końcowym sl, np. aigoslo < aigosl
- po miękkiej spółgłosce wargowej w systemach TWM > ToWçM, VWjV > VWçojV gdzie T - dowolna spółgłoska, W - spółgłoska wargowa, M - miękka samogłoska (e, i), V - dowolna samogłoska
- w grupach TslV > TsolV, VslT > VsloT
- jeżeli sufiks by się zaczął na sl, przed sl dodajemy właśnie ruchome o.
Właściwości ruchomego o:
- nie podlega harmonii
- jeśli jest na końcu wyrazu, a jest wersja afiksu na słowa kończące się na spółgłoskę, to afiks używa wersji spółgłoskowej
- w potocznej wymowie jest często redukowane do szwy
Istnieją nieliczne wyjątki, gdzie zachowana jest grupa sl pomimo łamania budowy (T)V(T) np. slax < raħ. Jeszcze rzadziej te wyjątki się pojawiają w pozycjach palatalizacji.
Pochodzenie barwy ruchomego o
Pierwotnie o ruchome musiało mieć inny dźwięk. Dowodem jest przejście jego w szwę (ă) przy zachowaniu barwy zwykłego o (pochodzącego z protogamajskiego au) w zongepajckim ludowym. Inną teorią jest ta, która zakłada, że od początku o ruchome brzmiało jak ă, a dopiero później w zongepajckim klasycznym przeszło w o.
Przykładowe oboczności pomiędzy zongepajckim klasycznym a ludownym:
Zongepajcki klasyczny | IPA (klasyczny) | Zongepajcki ludowy | IPA (ludowy) | Polski |
---|---|---|---|---|
aigoslo | /'ajɣoslo/ | ègoslă | /'ɛɣoslə/ | język |
saikhaslo | /'sajχɐslo/ | sèkhaslă | /'sɛχɐslə/ | brat |
khapsolai | /'χɐpsolaj/ | khapsălè | /'χɐpsəlɛ/ | król |
oslaupu | /'oslawpu/ | ăslòpu | /'əslɔpu/ | włosy |
djuslokhag | /'ðusloχɐɣ/ | djuslăkhag | /'ðusləχɐɣ/ lub /'βusləχɐɣ/ | wiatr |
Deklinacja
Deklinacji podlegają rzeczowniki i zaimki osobowe. W przeciwieństwie do protogamajskiego, jest ona w pełni regularna. Z drugiej strony język utracił kilka przypadków.
Przypadki w języku zongepajskim (w nawiasie kwadratowym skrót, w okrągłym pytania):
- 1. mianownik [m] (kto, co)
- 2. dopełniacz [d] (kogo, czego)
- 3. biernik [b] (kogo, co)
- 4. miejscownik [mj] (o kim, o czym)
- 5. ablatyw [a] (skąd, od kogo, od czego)
- 6. allatyw [al] (dokąd, do kogo, do czego)
- 7. innesyw [i] (w kim, w czym)
- 8. wołacz [w] (zawołaj kogoś, coś)
Celownik został zastąpiony przez konstrukcje dopełniacza z przyimkiem ǩi (dla). Narzędnik całkowicie zlał się z miejscownikem, a prolatyw i ekwatyw z mianownikiem.
Przypadek | Sufiks | gaba – człowiek | jisłě – kapłan, guślarz | wakhatun – koń |
---|---|---|---|---|
1. m | -ø | gaba | jisłě | wakhatun |
2. d | -(w)_ | gabawa | jisłěwa | wakhatunu |
3. b | -(j)_z | gabajaz | jisłějiz | wakhatunuz |
4. mj | -hě | gabahě | jisłěhě | wakhatunhě |
5. a | -(_)chu | abachu | jisłěchu | wakhatunuchu |
6. al | -(k)uch | gabakuch | jisłěkuch | wakhatunuch |
7. i | -z_ | gabaza | jisłěza | wakhatunzu |
8. w | -(_)kh_² | gabakhě | jisłěkhě | wakhatunukhau |
Liczby
W języku są używane trzy liczby: pojedyncza, podwójna i mnoga. Liczba zerowa zanikła.
Sufiksy do określenia liczb:
- pojeczyncza: bez końcówek
- podwójna: -_jěja
- mnoga: -(o)sl_za, -r_za (gdy kończy się na slo)
Przykłady:
- zoslu, zoslujěja, zoslusluza (owca, dwie owce, owce)
- jisłě, jisłějěja, jisłěslaza (kapłan, dwaj kapłani, kapłani)
- aigoslo, aigoslojěja, aigoroza (język, dwa języki, języki)
Przymiotnik
Przymiotnik określa dodatkowe cechy rzeczownika. Nie odmienia się przez przypadki. Jego końcówką jest -z_z lub -z_²z[3]. Charakterystyczne dla j. zongepajckiego jest to, że od każdego rzeczownika można utworzyć przymiotnik. Np. jisłě > jisłězaz (kapłanowy).
Inne przykłady:
- żongěpaizaiz – zachodni
- aigoslozoz – językowy
- hałużzuz – ziarnowy
- zahmaszaz – mielony
Dodając natomiast -(_)lu zamiast -z_z otrzymamy przymiotnik wyrażający brak danej cechy. Np. aigoslolu – bezjęzyczny.
Przysłówek
Przysłówek tworzy się zamieniając końcówkę przymiotnika -z_z/-z_²z ma -z_dj/-z_²dj. Podobnie jak przymiotnik, można go utworzyć od każdego rzeczownika:
- jisłězadj – kapłańsko
- żongěpaizaidj – zachodnio
- aigoslozodj – językowo
- zahmaszadj – mielnie
Czasownik
Czasownik wyraża czynność. Różni się on nieco od protogamajskiego. Jednak nadal jest zatarcie granicy pomiędzy aspektem a trybem.
Bezokolicznik
Podstawową formą czasownika jest bezokolicznik. Język zongepajcki wytworzył jego osobny sufiks, jest nim ěj (po spółgłoskach i ruchomym o) lub ňe (po innych samogłoskach). Przykłady:
- zahmasěj – mielić/mleć
- żaiměj – orać
- zuwaslěj – polować
- ǩifěj – biec
- pfěslěňe – palić
Jedynymi wyjątkami są czasowniki być (chadaz) i woleć (oslauna).
Odmiana czasowników
Prawie czasowniki odmieniają się według tego schematu:
Osoba | Sufiks |
---|---|
1 os. l. poj | -(f)_²t |
2 os. l. poj | -(f)_²z |
3 os. l. poj | -(f)_²ce |
1 os. l. pd | -(dj)_ |
2 os. l. pd | -(dj)_g |
3 os. l. pd | -(dj)_x |
1 os. l. mn | -(f)_² |
2 os. l. mn | -(f)_²g |
3 os. l. mn | -(f)_²x |
Jedynym wyjątkiem jest czasownik "być":
Osoba | Czasownik |
---|---|
1 os. l. poj | chadě |
2 os. l. poj | chadapf |
3 os. l. poj | chadze |
1 os. l. pd | chadajěja |
2 os. l. pd | chadazajěja |
3 os. l. pd | chadacet |
1 os. l. mn | chad |
2 os. l. mn | chadazěg |
3 os. l. mn | chadazět |
Czasownik mieć (xohsazěj), w przeciwieństwie do protogamajskiego, odmienia się regularnie. To samo się tyczy czasownika woleć (oslauna), w nim afiksy po prostu się doklejają na koniec (brak zwykłej końcówki bezokolicznika).
Chcieć
O ile pragnienie jakieś rzeczy lub rozkaz robi się podobnie jak w protogamajskim (dodanie słowa aizaug - rozkaz), to pragnienie jakiejś czynności należy wyrazić następująco:
- 1. podmiot
- 2. dopełnienie
- 3. czasownik posiłkowy woleć (oslauna) odmieniony normalnie
- 4. orzeczenie właściwe również odmienione (nieodmienione tworzy z czasownikem woleć orzeczenie modalne)
Przykładowo: Go xahsazaz pausluz oslaunafět żaimait. - Ja chce orać wielkie pole.
ale Go xahsazaz pausluz oslaunafět żaiměj. - Ja wolę orać wielkie pole.
Trybo-aspekty
Stanu:
Trybo-aspekt stanu oddaje to, że czynność jest już zakończona. Tworzymy ją poprzez dodanie na początek czasownika właściwego (lub posiłkowego w formie chcieć i czasie przeszłym złożonym) prefiksu p(_)- lub opǩi- (jeżeli pierwsza samogłoska to i lub ai) np.
- żaimait (oram) > opǩiżaimait (zoram)
- fahakět (sieję) > pafahakět (zsieję)
W języku zanikła forma teliktyczna.
Intencji:
Forma pragnąca wyraża pragnienie mówiącego co do wykonania danej czynności. Tworzymy ją dodaniem na początek prefiksu h_(sl)- lub j_(sl)- (w zależności od samogłoski - miękka zmiękcza h do j) np:
- żaimait (oram) > jiżaimait (chce orać)
- fahakět (sieję) > hafahakět (chcę siać)
Forma życząca wyraża życzenie mówiącego.
Tworzymy ją poprzez czasownik posiłkowy "być" - oba czasowniki (posiłkowy i właściwy) się odmieniają (podobnie jak w formie chcieć):
- żaimait (oram) > chadapf żaimaiz (obyś orał)
- fahakět (sieję) > chadapf fahakěz (obyś siał).
Forma życząca nie występuje w czasach przeszłych.
Forma pytająca oczywiście tworzy pytania. Tworzymy ją dodając cząstkę k_²(m)- lub ǩ_²(m)- (oczywiście powodem jest palatalizacja) np.
- żaimait (oram) > kaiżaimaiz (orasz?)
- fahakět (sieję) > kěfahakěz (siejesz?).
Oczywiście trybo-aspekty można łączyć.
Czasy
W języku występują cztery czasy, trzy odziedziczone z protogamajskiego i jeden nowy: teraźniejszy, przyszły, przeszły i zaprzeszły.
Aby utworzyć czas przyszły, należy dodać do czasownika sufiks "-(t)_²l" np:
- żaimaitail – będę orać
- ǩifaigail – będziecie biec
Natomiast by utworzyć czas przeszły, należy dodać sufiks "-(s)_n" np:
- fahakětan – siałem
- zahmasagan – wy (dwoje) mieliliście
Czas zaprzeszły służy do wyrażenia czynności, która była jeszcze w dalszej przeszłości niż inna w zdaniu. Tworzy się go podobnie jak zwykły czas przeszły, ale przed orzeczeniem właściwym dodajemy także odmieniony czasownik być w czasie przeszłym np:
- chaděsan fahakětan – siałem (przed czymś innym)[4]/siałem był[5]
- chadazajějasan zahmasagan – wy (dwoje) mieliliście (przed czymś innym)/mieliliście byli
Kolejność sufiksów czasownika
- czasownik posiłkowy woleć
- prefiks formy pragnącej
- woleć
- sufiks osoby/bezokolicznika
- sufiks czasu
- czasownik posiłkowy być
- prefiks formy pragnącej
- odmienione być
- sufiks czasu
- czasownik właściwy
- prefiks formy pytającej
- prefiks formy pragnącej
- prefiks trybo-aspektu stanu
- czasownik
- sufiks osoby/bezokolicznika
- sufiks czasu
Zaimki
Zaimki osobowe
Zaimki osobowe zostały odziedziczone z protogamajskiego. Podlegają regularnej odmianie przez przypadki.
Zaimek | Tłumaczenie |
---|---|
go | ja |
łai | ty |
pe | on/ona/ono |
žipfajěja | my (l. podwójna) |
ujěja [6] | wy (l. podwójna) |
khado [7] | oni/one (l. podwójna) |
žipfa | my |
auslo | wy |
kha | oni/one |
Zaimki dzierżawcze
Odwrotnie, zanikł protogamajski zestaw zaimków dzierżawczych. Obecnie powstają w wyniku dodania na końcu zaimka osobowego końcówki -z_z lub -z_²z – dokładnie tak samo powstają przymiotniki. Można więc uznać, że zaimki dzierżawcze są traktowane jako przymiotniki.
Zaimki zwrotne
Powstają jak w języku protogamajskim – dodajemy na koniec zaimka osobowego -saum.
- go → gosaum
- łai → łaisaum
- pe → pesaum
- žipfajěja → žipfajějasaum
- ujěja → ujějasaum
- khado → khadosaum
- žipfa → žipfasaum
- auslo → auslosaum
- kha → khasaum
Przykładowe zdania i teksty
Zdania
- Go toslauzuz pauslosaiz pafahakět. – Ja zsieję całe pole.
- Žipfajějasaum pfaraha. – My (dwoje) kochamy siebie.
- Kha zajějazadj sutuslaux zěkhukuch. – Oni szybko idą do wzgórza.
Przypisy
- ↑ Jest to dosłowne tłumaczenie nazwy języka
- ↑ zapis przy pomocy kz jest archaiczny, ale nadal spotykany (zwłaszcza w sytuacjach, gdzie nie można wpisać ǩ)
- ↑ w zależności od długości ostatniej samogłoski
- ↑ Uproszczona forma dla współczesnej polszczyzny
- ↑ Odpowiednik w polskim czasie zaprzeszłym, który zanika
- ↑ pochodzi od skróconego, protogamajskiego uuruyya
- ↑ jest to jedyny zaimek , który jest neologizmem