Język zongepajcki

Język zongepajcki lub Język zachodni (Slax Żongěpaizaiz aigoslo ['slɐk͡x 'zonɣɛpajt͡sajt͡s 'ajɣoslo]) to język pochodny od protogamajskiego, należący do grupy języków gamajskich i jest jednocześnie przodkiem języków zongepajckich. Od większości języków gamajskich odróżnia go bardzo charakterystyczna przesuwka spółgłosek, palatalizacja, szyk SOV i przejście aː > ɛ (ě). Należy do grupy Peryferyjnej i zachowuje głoskę [ɣ].

Rozwój fonetyki od protogamajskiego

Samogłoski

• ai > e
• au > o
• iː > ai
• i > i
• uː > au
• u > u
• aː > ɛ (zapisane przy pomocy ě)
• a > ɐ (zapisane przy pomocy a)

Spółgłoski

Rozwój spółgłosek jest dużo bardziej skomplikowany.

Pierwsze zmiany:

• l > ɫ (ł)
• lː > ɫː
• r > ɮ > sl (oryginalny dźwięk [ɮ] zachowały niektóre dialekty, zbitka sl może później przejść w sľ, sol lub soľ w zależności od otoczenia)

Protogamajskie rː zostaje zachowane podczas tego okresu.

Pierwsza przesuwka Faza 1 - afrykanizacja bezdźwięcznych spółgłosek szczelinowych:

• f > pf (zapisane jako pf)
• θ > tθ > ts (zapisane jako z)
• s > ts (zapisane jako z)
• ħ > kħ > kx (zapisane jako x)

Faza 2 - spirantyzacja bezdźwięcznych spółgłosek zwartych:

• p > f
• t > s
• k > x (zapisane jako ch)
• q > χ (zapisane jako kh, dźwięk przetrwał całą epokę prajęzyka, później zazwyczaj przechodził w [x])

Faza 3 - ubezdźwięcznienie spółgłosek zwartych:

• b > p
• d > t
• g > k

Druga przesuwka

• rː > ɾ (r)
• ɫː > l
• jː > jɛj (jěj)
• wː > waw (waw/wau)
• mː > mp > b
• nː > nt > d

Palatalizacja Palatalizacja odbywa się przed e (ale nie ě), j oraz i. Zmiękczenie spółgłosek wargowych jest asynchroniczne.

• b > bç (bǩ)
• p > pç (pǩ)
• pf > pfç (pfǩ)
• f > fç (fǩ)
• w > wç (wǩ)
• m > mɲ (mń)

Natomiast reszta głosek uzyskuje nowe brzmienie lub zlewają się z innymi.

• d > dzʲ > dz (dz)
• t > tsʲ > ts (z)
• s > ʃ (š)
• z (ż) > ʒ (ž)
• ts (z) > tʃ (c)
• ð (dj) > dʒ (dž)
• ɫ (ł), l > ʎ (ľ)
• h, ɾ (r) > j
• hj, ɾj > j
• n > ɲ (ň)
• k > ç (ǩ/kz)
• χ, x > sʲ > s (s)
• ɣ > zʲ > z (ż)
• kx > tɕ (č)

Fonologia

Samogłoski

	Przednie	Tylne
Przymknięte	i	u
Półprzymknięte	e	o
Półotwarte	ɛ	ɐ

Dyftongi

Występują dwa dyftongi: ai oraz au, pochodzące jednak z głosek ī, ū, podczas gdy protogamajskie ai, au przeszły w e, o.

Spółgłoski

		Wargowe	Zębowe	Dziąsłowe	Podniebienne	Welarne	Języczkowe	Gardłowe
Nosowe		m	n		ɲ
Zwarte	bezdźwięczne	p	t			k
	dźwięczne	b	d
Afrykaty	bezdźwięczne	pf	ts	tʃ	tɕ	kx
	dźwięczne		dz	dʒ
Szczelinowe	bezdźwięczne	f	s	ʃ	ç	x	χ	h
	dźwięczne		ð, z	ʒ		ɣ
Uderzeniowe			ɾ
Boczne, Półsamogłoski			ɫ	l	ʎ, j	w

Nie wszystkie spółgłoski pojawiają się równie często.

Akcent

Akcent zawsze pada na pierwszą sylabę.

Zapis przy pomocy alfabetu łacińskiego

Litery: a b c č d dj dz dž e ě f g h ch kh i ai j k ǩ l ľ ł m n ň o p pf r s š t u au w x z ż ž

Wymowa: [ɐ] [b] [tʃ] [tɕ] [d] [ð] [dz] [dʒ] [e] [ɛ] [f] [ɣ] [h] [x] [χ] [i] [ai] [j] [k] [ç] [l] [ʎ] [ɫ] [m] [n] [ɲ] [o] [p] [pf] [ɾ] [s] [ʃ] [t] [u] [au] [w] [kx] [ts] [z] [ʒ]

Gramatyka

Harmonia samogłoskowa

W dialektach wschodnich została zachowana (a nawet rozszerzona) harmonia protogamajska:

Ostatnia samogłoska słowa <---> Pierwsza samogłoska sufiksu

• i ai <---> i ai
• u au <---> u au
• a ě <---> a ě
• o e <---> o e (o w harmonii funkcjonuje jako głoska krótka, a e ‒ długa)

Np:

• aigoslo (język) > aigoroza (języki)
• fǩislun (drzewo) > fǩislunosluza (drzewa) (tu się pojawia jedynie tzw. ruchome o)
• jisłě (kapłan) > jisłěslaza (kapłani)
• zoslu (owca) > zoslusluza (owce)

W harmonii można zauważyć, że nadal funkcjonuje podział na głoski krótkie (a, o, i, u) i długie (ě, e, ai, au) pomimo zaniku iloczasu.

O ruchome

Asynchroniczna palatalizacja spółgłosek wargowych i rozwój /r/ > /sl/ może naruszyć protogamajską budowę sylaby (T)V(T). Język zongepajski ściśle przestrzega tej budowy i ewentualne oboczności naprawia tzw. o ruchomym. Nie zawsze jest ono regularne, ale są sytuacje w których można to przewidzieć:

• po końcowym sl, np. aigoslo < aigosl
• po miękkiej spółgłosce wargowej w systemach TWM > ToWçM, VWjV > VWçojV gdzie T - dowolna spółgłoska, W - spółgłoska wargowa, M - miękka samogłoska (e, i), V - dowolna samogłoska
• w grupach TslV > TsolV, VslT > VsloT
• jeżeli afiks by się zaczął na sl, przed sl dodajemy właśnie ruchome o.

Właściwości ruchomego o:

• nie podlega harmonii
• jeśli jest na końcu wyrazu, a jest wersja afiksu na słowa kończące się na spółgłoskę, to afiks używa wersji spółgłoskowej
• w potocznej wymowie jest często redukowane do szwy

Istnieją nieliczne wyjątki, gdzie zachowana jest grupa sl pomimo łamania budowy (T)V(T) np. slax < raħ.