Język zongepajcki/Slotacyzm

Slotacyzm jest charakterystyczną cechą j. zongepajckiego, polegającą na zmianie krótkiego protogamajskiego *r w głoskę *ɮ (w transkrypcji zapisana łł) i prawie zawsze ostatecznie w zbitkę sl. Wywołała później wiele efektów, najbardziej widocznym jest ruchome o/ă. Jest to jedna z cech wyróżniająca języki zongepajckie (drugą jest pierwsza przesuwka).

Przyczyna i rozwój

W bardzo archaicznym okresie języka starozongepajckiego pojawiały się problemy w odróżnieniu krótkiego *r i długiego *rr poprzez zmniejszenie ilości uderzeń języka. Rozwiązaniem było zamienienie jednej z tej głosek na inną i ostatecznie pojawiła się zmiana *r → *łł. Objęła cały teren gdzie używano dialektów zongepajckich języka protogamajskiego i przez nią rozpoczęła się odrębność zongepajszczyzny, gdyż żaden inny gammajski nie ma podobnej zmiany.

Długie *rr zostało nienaruszone, zmniejszyła się jednak liczba uderzeń języka. Reliktem tego są obecne wymiany sl/r. Przykład z odmiany klasycznej: aigoslo – aigoroza (nie aigoslosloza) z protogamajskiego iighaur – iighaurrasa (język – języki).

Głoska *łł z czasem zaczęła się upraszczać do zbitki *sl (lub *săl w sytuacji CłłV), co się powiodło w wszystkich dialektach prócz dialektu ołłuch. W momencie palatalizacji spółgłoska już musiała być rozbita, ponieważ efektem palatalizacji jest *sľ/*săľ (porównaj palatalizacje w ołłuchu *łł → *šz, a także nuhapcajską *łł > *ɬ > *š). Kiedy by dotychczasowa struktura sylaby CVC by została naruszona, pojawiała się dodatkowa samogłoska po zbitce (lub w zbitce jeśli była to grupa CslV). Początkowo była to samogłoska o nieznanej barwie oznaczona jako ă, która w zongepajckim klasycznym przeszła w o (ale zachowując charakter różny od o < au), zaś w ludowym w szwę (ă), rozwijającą się na wiele sposobów. Ta samogłoska dodając niektóre przyrostki była zbędna (samogłoska zmieniała się na tą z przyrostka), więc pojawiło się wiele wymian z nią, stąd nazwa – ruchome o/ruchome ă.

W ołłuchu zbitka sl występuje jedynie w zapożyczeniach z innych zongepajckich, zaś samogłoska ruchoma z zapożyczeń jest zlana z a lub o i nie jest ruchoma (nie znika/nie wymienia się). Natomiast w słowach rodzimych samogłoska ruchoma nigdy się nie pojawiła, gdyż *łł → *sl się nie odbyło i nie trzeba było "naprawiać" sylab.

Ruchome o/Ruchome ă

Jak już wspomniano, naruszenie protogamajskiej budowy sylaby spowodowało pojawienie się ruchomego o/ă. Jego pojawienie spowodowało zwiększenie ilości sylab w j. zongepajckim (np. dwusylabowe słowo phaafyar (sto) przeszło w trzyslabowe klasyczne zěpfjaslo).

Samogłoska ta nie pojawiała się w wszystkich warunkach, dlatego w ludowym ă często wymienia się z samogłoską z harmonii. Może także zanikać z grupą sl na rzecz spółgłoski r w momentach, gdy w protogamajskim *r stawało się długie (zwłaszcza w tworzeniu l. mnogiej) i nie podlega harmonii (nie jest samogłoską która wpływa na sufiks i nie pojawia się w sufiksach). Jest ono jednak dosyć regularne.

W zongepajckim klasycznym sytuacja jest bardziej skomplikowana, gdyż ruchoma samogłoska barwą zlała się z o zachowując dawny charakter. Dlatego nie można precyzyjne wyznaczyć, kiedy samogłoska jest wymienna, a kiedy nie. Jednakże po sl samogłoska prawie zawsze jest ruchoma, w innych pozycjach raczej nie, jest jednak pewna pula wyjątków. Prócz tego, podobnie jak ludowa szwa, często z zbitką sl wymienia się na r w pozycjach dawnej geminaty i nie podlega harmonii.

Nazwa procesu

Nazwa slotacyzm pochodzi od nazwy procesu rotacyzmu, w którym spółgłoska staje się drżącym /r/. W nazwie r zmieniło się na sl jako efekt współczesnej wymowy protogamajskiego *r.