Język hoczebozki

koico język hoczebozki koico hotṡbozo koico
Typologia:	fleksyjny, S1
Utworzenie:	Emil (w 2021)
Cel utworzenia:	początkowo bez, obecnie język Hadżalu
Sposoby zapisu:	Zmodyfikowana łacinka
Kody
Conlanger–1	koi.
Przykład
Ojcze nasz (początek) Kašienie ot wir scęktas jho hailai, gruch ulyc sido ougo hailai, gruch ulyc tṡugęchei zuhogai, gruch fęlv skalę hailet donx kamras ejh, kemakt guoti.
Lista conlangów

        

Zobacz też słownik tego języka.

Koico /ˈkɔi̯t͡so/ "język", także hotṡbozo koico /ˈhots̱bozo ˈkɔi̯t͡so/ "język hoczebozki" to aprioryczny somięz stworzony w grudniu 2021 przez Emila. Należy do rodziny języków latyskich. Jest to język fleksyjny zawierające nietypowe dla polskiego użytkownika cechy, takie jak czwarta osoba, rzadkie używanie przymiotników czy określoność liczby mnogiej. Do zapisu posługuje się zmodyfikowanym alfabetem łacińskim, zawierająćym .

Koico posiada dwie odmiany literackie - używaną w Hoczebozie (koi. Hotṡboz, nazwa urzędowa hotṡbozo koico) i w Jechgiwie (koi. Jechjhoeb, nazwa urzędowa jechjhoevo koico), chociaż różniących się głównie użyciem nieokreślonych zaimków liczby mnogiej, zapisem głoski /ɛ/ i obecnością form czasu zaprzeszłego. Mieszanka tych dwu odmian jest planowania do użytku w Gammaji. W artykule póki co będzie opisana wersja hoczebozka, później pojawią się też odniesienia do różnic w Jechgiwie.

Jest to język a priori, chociaż ze względu na obecność slawlanga w conworldzie pojawiają się pojedyncze słowa z natlangów. Każde jednak takie słowo ma rodzimy odpowiednik, który można uzyskać dzięki praktycznie nieograniczonym możliwościom słowotwórstwa.

Krótka historia

Ogólnie

Wizja języka pojawiła się pod koniec listopada 2021. Inspiracją do niego były szczególnie fińskie słowa z dyftongami ie yö uo (które w koico występują jako ie oe uo, chociaż coraz częściej są monoftongizowane) oraz połączeniem ts. Autor planował także wprowadzenie trójdzielności, która jednak ostatecznie została zarzucona - chociaż bliskie mu języki często mają szczątki tej cechy. To, co spowodowało spowodowało pośrednio powstanie języka, nie jest już jego głównym celem - jest to luźny język aprioryczny.

Na język też wpłynęły języki darkajskie, gdyż z powodu niepewnego rozwoju Gammaji autor postanowił przenieść część cech darkajskiego do innego projektu. Stąd przymiotnik kończy się na -if i występują liczne słowa podobne lub nawet prawie identyczne z pradarkajskim, np.: dairis, hsagå, kol i zalan, zapożyczone od dīrъs, sagā, kъlъ, oraz səłənь. Jednak w gramatyce i podstawowym słownictwie nie mają z sobą zbyt wiele wspólnego.

Problemem było zastosowanie języka - początkowo nie miał określonego celu, przez co groziło mu odejście do lamusa jak wiele innych projektów autora. Jednak po powstaniu koncepcji na conworld Hadżalu ten stał się jego piorytetowym językiem. Także spory były co do użycia poimków lub przyimków (z wyjątkami zwyciężyły poimki) oraz form fleksyjnych i wymian głoskowych.

Hadżal

Koico jest najczęściej używanym językiem latyskim. Obejmuje on znaczną część Imperium Hoczebozu i stanowi jego lingua franca. Jest powszechny także w komunikacji międzynarodowej. Pod wpływem dawnych rządów Hoczebozu, z niewielkimi zmianami, przez długi czas był jednym językiem urzędowym Jechgiwu, chociaż lokalna odmiana ostatnio odzyskała swój status.

Najważniejszą różnicą z większością języków latyskich jest utrata krótkich głosek "umlautowanych" ä i ö:

• [æ] > [a] np. *säklẹ > saklę, *zoräd > zorad
• [ø] > [e] np. *bröst > brest, *kötalj > ketaly

Dialektalnie występuje też analogiczne [y] > [i], jak w przykładowych *jülguosẹ > ilgũosę (jülgúosę), *tüŋs > tins (tüns).

Równie ważne jest utracenie iloczasu, który zmienił się w różnice wysokości lub dyftongi. Obecny stan par krótka-długa wygląda następująco:

obecna "krótka"	historyczna krótka	historyczna długa	obecna "długa"
a <a>	a	ɑː	ɔ <å>
	æ	æː	ɛ <ę>
e <e>	e	eː	ie̯ <ie>
	ø	øː	ye̯ <oe>
o <o>	o	oː	uo̯ <uo>
i <i>	i	iː	ai̯ <ai>
y <ü>	y	yː	ɔi̯ <oi>
u <u>	u	uː	au̯ <au>

Charakterystyczną innowacją jest także nieokreślona liczba mnoga, oparta na morfemie -er, a także zanik alternacyj opartych na historycznej palatalizacji, a także szczątkowe zachowanie dawnego wokalicznego trybu przypuszczającego (nieobecny w jego najbliższych krewnych).

Fonologia

Samogłoski (keisozoncin)

	Przednie		Tylne
	Płaskie	Zaokrąglone
Przymknięte	i <i>	y <ü>	u <u>
Półprzymknięte	e <e>		o <o>
Półotwarte	ɛ <ę>, <ä>		ɔ <å>
Otwarte			a <a>

Wymowa samogłosek jest dosyć stabilna i obejmuje mało allofonów, nie występuje zjawisko redukcji. Jednakże u przed miękkimi ny ly j przechodzi w [ʉ] - jest to najbardziej widoczny allofon w języku.

W dwu małych słowach występują też nosowe [ỹ] i [ɔ̃] - tüns [tʰỹz] "oczywiście" oraz donx [dɔ̃] "jak". Istnienie ich nie jest do końca wyjaśnione.

Dyftongi (heivürkeisozoncin)

Samogłoska początkowa	Zakończenie na /i̯/	Zakończenie na /u̯/	Otwarcie dyftongu
/a/	/ai̯/ <ai>	/au̯/ <au>
/ɛ/	/ɛi̯/ <ei>	/ɛu̯/ <eu>
/ɔ/	/ɔi̯/ <oi>	/ɔu̯/ <ou>
/i/			/ie̯/ <ie>
/y/			/ye̯/ <oe>
/u/			/uo̯/ <uo>

Dyftongi są mniej stabilne niż samogłoski. Przede wszystkim powszechna jest utrata dyftongu oe, który zostaje połączony z ie (toe > tie "teraz", kloet > kliet "drewno"). Inną jeszcze popularniejszą zmianą jest monoftongizacja ie oe uo do długich samogłosek /iː/, /yː/ (albo nawet /iː/) i /uː/. W ten sposób wie "trzy" jest czytane jako [wiː], kloet "drewno" jako [klyːd] (lub [kliːd]) i ʒuon "wy" jako [d͡zuːn]. Monoftongizacja ta jest obecna nawet w szybkiej mowie oficjalnej.

Spółgłoski (hfuogzoncin)

W koico występują 31 fonemiczne spółgłoski.

		Wargowe	Laminalne	Apikalne	Podniebienne	Welarne	Labiowelarne	Gardłowe
Nosowe		m <m>	n <n>		ɲ <ny>	ŋ <nx>, <n>	ŋʷ <nxu>, <n>
Zwarte	bezdźwięczne	p <p>	t <t>			k <k>	kʷ <qu>
	dźwięczne	b <b>	d <d>			g <g>	gʷ <gu>
Afrykaty	bezdźwięczne		t͡s <c>
	dźwięczne		d͡z <ʒ>
Szczelinowe	bezdźwięczne	f <f>	s <s>	s̱ <ṡ>	ʃ <š>	x <ch>	xʷ <chu>	h <h>
	dźwięczne	[v] <v, w>	z <z>	ẕ <ż>	ʒ <ž>	[ɣ] <g>	[ɣʷ] <gu>	ʕ <jh>
Drżące, półsamogłoski			r <r>		j <j>		w <w>
Boczne			l <l>		ʎ <ly>

Allofonia i uwagi:

• spółgłoska j występuje zawsze przed nagłosowym i- i nie jest zapisywane;
• spółgłoski p t c k qu przed samogłoskami przyjmują przydech - [pʰ] [tʰ] [t͡sʰ] [kʰ] [kʷʰ];
• spółgłoski b g gu pomiędzy samogłoskami i po nienosowych sonoratach stają się odpowiednio [v] (oddane na piśmie) [ɣ] [ɣʷ] (dialektalnie także d > [ð] na identycznych zasadach);
• dźwięczne spółgłoski przed bezdźwięcznymi ulegają ubezdźwięcznieniu i analogicznie bezdźwięczne udźwięczniają się przed dźwięcznymi;
  • dźwięk h staje się ówczas [ɦ], zaś jh [ħ];
• na końcu wyrazu opozycja dźwięczności traci na znaczeniu - wszystkie spółgłoski stają się dźwięczne;
• połączenia zwartych i szczelinowych przedniojęzykowych łączą się w afrykaty (bezdźwięczne ts tṡ tš i dźwięczne dz dż dž). W przeciwieństwie do c afrykata ts nie przyjmuje nigdy przydechu i może to pełnić funkcje odróżniającą;
• po przedniojęzykowych szczelinowych druga taka staje się afrykatą, np. ṡz [ẕd͡z];
• w wygłosie dźwięki l i r stają się [ɫ] (prócz pozycji przy i niezgłoskotwórczym) i [ɹ] (a na końcu słowa r może się stać nawet [ɐ̯]);
• spółgłoski nxu qu gu chu mogą się pojawić tylko przed samogłoskami innymi niż u ü uo oe lub innymi labiowelarnymi (jednak wtedy zapisuje się jako n k g ch);
• dźwięk jh może być alternatywnie realizowany bezdźwięcznie jako [ħ], jako zwarcie krtaniowe lub przed ę e tak samo jak j;
• kombinacje zw będącą fonetycznie /zw/ zazwyczaj się wymawia jako [zv]. Dotyczy to tylko nagłosu - w innych pozycjach zw czyta się bez dodatkowych zasad, stąd zwiesif [zviːsiv] "paskudny", zwaijuz [zvai̯uz] "śpiewać" ale lazwiż [lazwiẕ] "ssak". W niektórych zapożyczeniach zw- czyta się zawsze jak w śródgłosie;
  • podobna kombinacja sw- występuje tylko w zapożyczeniach i jest zawsze czytana [sw];
• spółgłoski ṡ ż są na pograniczu obstruentów i sonorantów mimo wyraźnej wymowy jako szczelinowe. Przede wszystkim należą podobnie jak l ly r do "spółgłosek wolnych", które mogą nastąpić po dowolnej spółgłosce w nagłosie sylaby. Przypuszcza się, że historycznie ṡ ż były bocznymi szczelinowymi /ɬ/ i /ɮ/ które dopiero potem przeszły w obecne zwykłe szczelinowe. Jednak czasem zachowują się jakby były od zawsze zwykłymi szumiącymi, występując przed spółgłoskami w nagłosie (uzasadnia to się historycznymi procesami fonetycznymi).

Gieminaty (heivürhfuogzoncin)

Dopuszczalne jest występowanie dwóch identycznych spółgłosek obok siebie, które są zapisywane po prostu jako dwie spółgłoski (dd, kk, mm), ale też z pierwszym elementem z odwrotną dźwięcznością (td, gk). Spółgłoski podwójne mogą pojawić się tylko interwokalicznie - nie mogą być na początku wyrazu, zaś na końcu wyrazu są tylko w formach apokopy i zapożyczeniach. Spółgłoski j w jh nie mogą być podwojone - nawet jeśli ortografia na to wskazuje są wymawiane pojedynczo.

Połączenia ss šš ṡṡ zz žž żż w dominującej wymowie torsziskiej są wymawiane jako połączenie szczelinowa + afrykata, ale jako giemanty w wymowie hranańsko-langsoigujskiej.

Struktura sylaby

Maksymalna struktura sylaby to (S)(C)(R)V(Z)(C), aczykolwiek takie słowa są niezwykle rzadkie, np. htlorv "chmura". Częstsze są prostsze sylaby. Legenda oznaczenia:

• S - jest to dowolna spółgłoska szczelinowa przedniojęzykowa lub h. W praktyce w tej pozycji nie występują często ṡ i ż. Jeżeli po S występuje od razu element R to może przyjąć ten dowolną dźwięczność, natomiast jeżeli element C to dźwięczność się do niego dostosowuje;
• C - jest to dowolna spółgłoska;
• R - do tej klasy należą płynne l ly r oraz szczelinowe ṡ i ż. Są to tzw. spółgłoski wolne;
• V - dowolna samogłoska lub dyftong;
• Z - szeroka klasa spółgłosek która obejmuje R, S a także f ch m n ny i nx. Jest to odpowiednik spółgłosek wolnych w nagłosie.
• Połączenie ZC może też reprezentować zbitka kt.

Akcent

Akcent zawsze pada na pierwszą sylabę końcowego rdzenia.

Gramatyka

Oboczności głoskowe

Dyftongi ie oe uo nie występują po półsamogłoskach (prócz wie), Występuje ówczas zmiana:

• jie > i
• joe > jeu
• juo > jeu
• woe > woi
• wuo > weu

Alternacja r - a występuje, gdy -r pojawia się po spółgłoskach na końcu wyrazu, nie przywraca się samogłoska wysoka i zostaje zwokalizowane do -a, podobnie odwrotnie -a > -r).

Głoski s z po spółgłosce r przechodzą w ṡ i ż, np. fuorüst > fuorṡto. Dotyczy to też zapożyczeń.

Spółgłoski labiowelarne tracą swoją labializacje przed samogłoskami u uo ü oe, spółgłoskami i na końcu wyrazu.

Redukcja /i y u/

Historycznie, samogłoski i ü u zostały zamienione na szwę i ostatecznie utracone w pozycji gdy znajdowały się zaraz za akcentowaną sylabą, a po niej występowała jeszcze inna.

• latsę ← latësę ← latisę "empatyczny"
• quebżif ← quebëżif ← quebüżif "przyjazny"
• kęlodsåd ← kęlodësåd ← kęlodusåd "zabrać" - tu kę- jest nieakcentowanym przedrostkiem.

Obecnie jest to nadal produktywne i jest jedną z najbardziej charakterystycznych alternacyj. Wynika to z tego, że niektóre formy fleksyjne już od starych czasów straciły ostatnią samogłoskę (lub nigdy jej nie było), przez co była sytuacja dwusylabowa, gdzie redukcja nie zachodziła. W efekcie liczba mnoga od latsę to latis, zaś imperatyw od kęlodsåd to kęlodus, natomiast fuorüst "lis" traci tą samogłoskę w formie liczby mnogiej fuorṡtog. Zatem obecnie występują alternacje typu i : Ø oraz odwrotne Ø : i.

Zaimki

Zaimki osobowe

	l. pojedyncza					l. mnoga nieokreślona					l. mnoga określona
	1. osoba	2. osoba	3. osoba	4. osoba	wskazujący	1. osoba	2. osoba	3. osoba	4. osoba	wskazujący	1. osoba	2. osoba	3. osoba	4. osoba	wskazujący
mianownik	queb, que	såt	auny, åny, ai	mitiz	jhe	quever	såter	aunyer	mitzer	jhir	hot	ʒuon	küs	dajh	bas
dopełniacz	engui	fęlv	ulyc	dir	nxa	enguir	fęlver	ulycer	dijer	nxęr	ot	jeun	üs	ajh	as
celewnik	engua	fęlva	ulyca	då	nxå	enguar	fęlvar	ulycar	dår		nxúola	unʒa	oejha	luoma	joá
biernik	enguie	fęlvie	ulycie	die	nxaíe	enguier	fęlvier	ulycier	dier	nxaíer, nxå	nxúolie	unʒie	oegie	luomie	joíe, joi
wołacz	quevuo	såtuo	aunyuo	mitzuo	-	quevuor	såtuor	aunyuor	mitzuor	-	hotuo	ʒuonuo	küsuo	dajhuo	basuo

Zaimki såter "jacyś wy" oraz ʒuon "wy" mogą też mieć funkcję grzecznościową. Jednak nie używa się jej wobec władców lub osób "wysokich" jak w europejskich, a wobec osób nieznanych lub słabo znanych. Wynika to z tego, że w takim stanie dla mówcy ta osoba nadal jest używana za część całości, czyli właśnie wy.

Rzeczownik

Rzeczowniki w koico nie odmienia się przez żaden rodzaj czy inną podobną klasę. Podlega za to odmianę przez liczbę (a co za tym idzie, także określoność) i przypadki. W języku występuje pięć deklinacyj. Przypadki to:

• mianownik (nominati) - podstawowy przypadek, który przyjmuje w liczbie pojedynczej końcówkę zerową, -ę, -f lub -if. Wyraża on podmiot, ponadto dopuszcza się jego łączenie z czasownikiem hailuz "być";
• dopełniacz (geneti) - przyjmuje w licze pojedynczej końcówkę zerową lub -o, -l, -oel lub -ajh. Pełni on funkcje dopełnień - wyraża przynależność, wiele cech przymiotnikowych (formy kwas mleka, pocisk siarki <cuomo nåsquę, kieprajh dourn> zamiast polskawych kwas mlekowy, pocisk siarkowy) i łączy się z nielicznymi przyimkami, np. is "wokoło";
• celownik (dati) - przypadek dopełnienia dalszego, który przyjmuje końcówki -i, -as, -s, -nx oraz -inx w liczbie pojedynczej. Łączy się z większością przyimków, chociaż niekiedy występuje też samodzielnie (zwłaszcza przy kierowaniu dopełnienia bliższego oraz przy czasowniku waz "mieć");
• biernik (agkuzati) - przypadek dopełniania bliższego, łączy się z większością czasowników oraz po niektórych przyimkach;
• wołacz (wokati) - przypadek służący do zawołań.

W prawie wszystkich deklinacjach zachodzi połączenie dopełniacza l. poj. oraz mianownika l. mn. określonej. Dla poszczególnych deklinacyj mogą zachodzić też inne takie zjawiska.

Deklinacja I

Deklinacja I posiada zerową końcówkę fleksyjną w mianowniku które kończą się spółgłoską. Występuje ona w wielu jednosylabowych słowach np. hog "noga", htlorv "chmura", kloet "drewno", boz "kraina" a także w części wielosylabowych np. hotiṡ "zakole rzeczne".

Jest to jedyna deklinacja, która formalnie zachowuje odrębność G. l. poj oraz N. l. mn. określonej, jednak w praktyce często i tu się łączą.

	l. pojedyncza	l. mnoga określona	l. mnoga nieokreślona
Mianownik	-Ø	-og	-er
Dopełniacz	-o, -og	-ogro	-iro
Celownik	-as	-ogs	-erṡ
Biernik	-ely	-ogely	-erely
Wołacz	-uo	-oguo	-eruo

W rzadkich przypadkach wielosylabowych słów głoski i ü u znajdujące się w drugiej sylabie zanikają po dodaniu końcówki fleksyjnych, jak podane wcześniej hotiṡ-hotṡog-hotṡer.

Mixta nomina

Specjalną podgrupą deklinacji są rzeczowniki tzw. mixta nomina (łac. rzeczowniki mieszane). Pochodzą one z wokalizowanego -r po spółgłoskach do -a, zachowując jednak wzór odmiany deklinacji I. Należą do nich m.in klafa "promień" i blochila "bagno".

	l. pojedyncza	l. mnoga określona	l. mnoga nieokreślona
Mianownik	-a	-rog	-rer
Dopełniacz	-ro, -rog	-rogro	-riro
Celownik	-ras	-rogs	-rerṡ
Biernik	-rely	-rogely	-rerely
Wołacz	-ruo	-rogruo	-riruo

Końcówka -a w mianowniku ma funkcje spółgłoskową, w efekcie nie dokonuje redukcji (blochila - blochler).

Deklinacja II

Deklinacja II jest najczęstszą deklinacją w koico i występuje w znacznej części słów. Charakteryzuje się końcówką mianownika w l. poj -ę. Do tej deklinacją należą między innymi bondę "woda", latsę "człowiek", tratę "ogień" i hrolvę "wioska".

	l. pojedyncza	l. mnoga określona	l. mnoga nieokreślona
Mianownik	-ę	-Ø	-er
Dopełniacz	-Ø	-og	-irog
Celownik	-i	-ogi	-eri
Biernik	-aly	-åly	-eraly
Wołacz	-ie	-ogie	-erie

To co jest ważne, to w formie dopełniacza liczby pojedynczej i mianownika liczby mnogiej określonej ze względu na zerową końcówkę fleksyjną w grupach spółgłoskowych może pojawić się dodatkowe i, u lub rzadko ü. Jest to zależne od słowa i należy to zapamiętać (rozwiązaniem tego problemu może być podzielenie tej deklinacji na cztery podgrupy lub nauka rzeczowników wraz z formą dopełniacza). I tak na przykład tej samogłoski nie znajdziemy w słowach bondę (dopełniacz bond) i tratę (trat), ale możemy ją spotkać w latsę (latis) oraz hrolvę (hrolub).

Deklinacja III

Trzecia deklinacja jest używana do wszystkich wielosylabowych słów, które kończą się dowolną samogłoską w mianowniku liczby pojedynczej. Przykłady słów to koico "język", škåtu "wiatr" czy jechu "morze".

	l. pojedyncza	l. mnoga określona	l. mnoga nieokreślona
Mianownik	-Ø	-l	-r
Dopełniacz	-l	-log	-ler
Celownik	-s	-sog	-ser
Biernik	-ly	-lyož	-lyer
Wołacz	-r	-ręl	-rie

Podobnie jak w innych deklinacjach, samogłoski i ü u w drugiej sylabie często znikają po dodaniu końcówki z samogłoską jak np. škåtu-škåtręl (ale škåtur).

Deklinacja IV

Ta deklinacja jest używana w kilku rzeczownikach zakończonych spółgłoskami l ly r ṡ ż, jak np. zoil "gwiazda" czy hstęr "ręka". Jest zbliżona do deklinacji I.

	l. pojedyncza	l. mnoga określona	l. mnoga nieokreślona
Mianownik	-Ø	-ajh	-er
Dopełniacz	-ajh	-ogro	-erajh
Celownik	-i	-ajhi	-eri
Biernik	-åly	-ogely	-eråly
Wołacz	-ie	-ogruo	-irie

Deklinacja V

Piąta deklinacja jest używana głównie do odmiany przymiotników i imiesłowów, charakteryzuje się dopełniaczem liczby pojedynczej -oel.

	l. pojedyncza	l. mnoga określona	l. mnoga nieokreślona
Mianownik przymiotnika	-f, -if	-oel	-fer
Mianownik imiesłowu	-ei		-ęr
Dopełniacz	-oel	-iech	-oeler
Celownik	-nx, -inx	-nya	-nxer
Biernik	-ily	-uš	-lyer
Wołacz	V.=N.

Przymiotnik

Przymiotnik jest częścią mowy rzadko używaną w koico. Zamiast niego często występuje rzeczownik w dopełniaczu.

Przymiotnik na ogół jest stosowany w utartych frazach, przy cechach jakościowych (mały, silny, dobry itd.), charakter duchowy/psychiczny oraz jako liczebniki porządkowe. Natomiast dopełniacz opisuje prócz przynależności cechy wyróżniające, pochodzenie, charakter fizyczny a także występuje w mianownikowej funkcji podmiotu w postaci przymiotnika (co może być trudne do zrozumienia dla przeciętnego użytkownika j, polskiego) np. jhe bond hailai hrolvi ejh "wodna (studnia) jest w wiosce". W ekstremalnych sytuacjach dopełniacz może nawet się stopniować.

Z tego względu mówi się o zacieraniu się różnicy między przymiotnikiem a dopełniaczem w koico. Przykładowe przymiotniki:

• guavif - mały
• nxuinf - duży
• jeub(i)rif - silny
• tierṡif - słaby
• serkif - dobry
• bżelf - zły
• šüm(i)kif - egoistyczny, samolubny
• queb(ü)żif - przyjazny, empatyczny
• tafsirf - przyjazny
• quopiecif - wrogi

Odmiana przymiotnika

Rdzenie przymiotnikowe zawsze kończą się spółgłoską i odmieniają się w deklinacji V, przyjmując mianownik -f po nosowych, płynnych i szczelinowych oraz -if po innych spółgłoskach oraz dopełniacz -oel w liczbie pojedynczej.

Stopniowanie

Przymiotnik jest stopniowany za pomocą przyrostków przez trzy stopnie - wyższy, równy i niższy. Stopień najwyższy jest wyrażany wyższym, zaś najniższy niższym. Są one nieakcentowane, nie powodują więc usunięcia i ü u w następnej sylabie.

	Prefiks
Wyższy	wa-, waj-
Niższy	ie-, ij-

Czasownik

Czasownik w koico jest odmienną częścią mowy. Odmienia się przez czasy, osobę, określoność, tryb i strony. Koniugacja w koico charakteryzuje się tym, że praktycznie nie ma tu nieregularności i czasowniki odmieniają się według jednej z kilku koniugacji.

Odmiana przez osoby i czasy

W czasownikach znika podział na liczbę mnogą określoną i nieokreśloną, zachowuje się zaś czwarta osoba. Czasy występują zaś cztery, tradycyjnie określane jako pręzensę, imperfeitę (czasem zwany pręteritę), perfeitę i plusquamperfeitę. Mimo nazw np. perfeitę rzadko opisuje przeszłość. Wszystkie są proste.

• pręzensę jest czasem z natury oddającym stałe, powtarzające, rutynowe czynności w teraźniejszości. Po dodaniu jakiegoś wyznacznika czasu wyrażać może przyszłość niezależnie od rodzaju czynności;
• imperfeitę (pręteritę) to podstawowy czas przeszły, zachowujący się podobnie jak pręzensę w teraźniejszości;
• perfeitę to czas teraźniejszy "bieżący". Opisuje on pojedyncze czynności, które mają teraz miejsce, ale nie powtarzają się regularnie;
• plusquamperfeitę ma dwie funkcje. Pierwsza z nich to odpowiednik perfeitu dla przeszłości - wyraża pojedyncze z niej wydarzenia, które nie powtórzyły się, przynajmniej regularnie. Druga zaś to typowa dla indoeuropejskich funkcja wyrażenia przeszłej czynności przed inną czynnością, wyraża on wtedy czynności niezależnie od rodzaju, będąc obok czasu imperfeitę lub innego plusquamperfeitę. Ta druga funkcja występuje tylko w wariancie hoczebozkim.

Koniugacja I

Koniugacja ta kończy się na -uz i dotyczy większości czasowników w koico.

Bezokolicznik		-uz
Imperatyw		-å
Osoba		Pręzensę	Imperfeitę	Perfeitę	Plusquamperfeitę
l. poj.	1. os.	-eb	-üng	-et	-etüng
	2. os.	-t, -åt	-im	-oer	-oerim
	3. os.	-ai	-op	-ely	-elyop
	4. os.	-iz	-aṡt	-of	-ofaṡt
l. mn.	1. os.	-ot	-eft	-aus	-auseft
	2. os.	-uon	-ulm, -im	-ig	-igulm, -igim
	3. os.	-üs	-ouž	-qua	-quouž
	4. os.	-ajh	-ies	-unx	-unxies

Z tego wynika, że czas plusquamperfeitę jest tworzony w sposób aglutynacyjny, dołączając do końcówki perfeitę drugą końcówkę z czasu imperfeitę.

Użycie końcówek liczby pojedynczej drugiej osoby w liczbie mnogiej w czasie imperfeitę jest spowodowane to, że normalna końcówka -ulm jest bliska końcówce czasu pręzensę, czyli -uon. W szybkiej mowie mogą się jeszcze bardziej zbliżyć, a nawet zlać do form -uom, -uon. Dlatego często w mowie potocznej używa się końcówki -im, która przy dodaniu zaimka osobowego lub kontekstu zapewnia pełne odróżnienie czasów.

Wiele czasowników należy do tej koniugacji. Przykłady to hailuz "być", šuocohuz "mówić", tṡuruz "brać", raikuz "pić", guevuz "jechać", zurükuz "grać" oraz hoguz "kroczyć, iść". Przygład odmiany na raikuz:

Bezokolicznik		raikuz
Imperatyw		raikå
Osoba		Pręzensę	Imperfeitę	Perfeitę	Plusquamperfeitę
l. poj.	1. os.	raikeb	raiküng	raiket	raiketüng
	2. os.	raikt	raikim	raikoer	raikoerim
	3. os.	raikai	raikop	raikely	raikelyop
	4. os.	raikiz	raikaṡt	raikof	raikofaṡt
l. mn.	1. os.	raikot	raikeft	raikaus	raikauseft
	2. os.	raikuon	raikulm, raikim	raikig	raikigulm, raikigim
	3. os.	raiküs	raikouž	raikqua	raikquouž
	4. os.	raikajh	raikies	raikunx	raikunxies

Jeśli rdzeń kończy się na oi, au to pomiędzy dyftongiem a końcówką wprowadza się dodatkowe -j-, np. zoóijuz "pływać łodzią". Dzieje się to też po ai pochodzącym z etymologicznego *î, ale nie *ai np. zwaijuz "śpiewać". Jest to pozostałość tego, że dawniej to były długie samogłoski. W przypadku ai oi jota jest jednak tylko czysto ortograficzna i nie zmienia wymowy (chociaż w transkrypcji tradycyjnie w tej pozycji użyje się /i̯/, a nie /j/). Jednakże, w au faktycznie powoduje to wymowę /au̯j/.

Koniugacja II

Koniugacja ta kończy się na -z i dotyczy jednosylabowych rdzeni zakończonych samogłoską. Jej cechą wyróżniającą jest spory synkretyzm form.

Bezokolicznik		-z
Imperatyw		Imp.=Inf.
Osoba		Pręzensę	Imperfeitę	Perfeitę	Plusquamperfeitę
l. poj.	1. os.	-b	-ng	-t	-tüng
	2. os.	-s	-m	-r	-rim
	3. os.	-ny	-p	-ly	-lyop
	4. os.	-z	-ṡt	-f	-faṡt
l. mn.	1. os.	-c	-ft	-s	-seft
	2. os.	-n	-lm	-g	-gulm
	3. os.	-sk	-ž	Ø	-quouž
	4. os.	-jh	-ʒ	-nx	-nʒ

Formy plusquamperfeitę tworzy się podobnie jak w koniugacji I, z wyjątkiem 4 osoby liczby mnogiej, gdzie wyłamuje się -nʒ.

Do czasowników w tej grupie należą waz "mieć", chåz "palić się" oraz loez "oglądać". Przykład odmiany na waz:

Bezokolicznik		waz
Imperatyw
Osoba		Pręzensę	Imperfeitę	Perfeitę	Plusquamperfeitę
l. poj.	1. os.	wab	wang	wat	watüng
	2. os.	was	wam	war	warim
	3. os.	wany	wap	waly	walyop
	4. os.	waz	waṡt	waf	wafaṡt
l. mn.	1. os.	wac	waft	was	waseft
	2. os.	wan	walm	wag	wagulm
	3. os.	wask	waž	wa	waquouž
	4. os.	wajh	waʒ	wanx	wanʒ

Ta koniugacja jest już zamknięta i nie powstają nowe czasowniki w niej. Wynika to z tego, że te krótkie czasowniki są dosyć niestabilne i gdyby nie akcent, byłyby zlane z niektórymi przyimkami czy partykułami. Często po takich czasownikach używa się dodatkowej partykuły wyróżniającej le, np. was le nelʒaly "masz psa".

Koniugacja III

Koniugacja ta kończy się na -åd i dotyczy sporej części czasowników w koico. Jej cechą charakterystyczną jest brak końcówki 1. osoby liczby pojedynczej w czasie pręzensę.

Bezokolicznik		-åd
Imperatyw		Ø
Osoba		Pręzensę	Imperfeitę	Perfeitę	Plusquamperfeitę
l. poj.	1. os.	Ø	-ing	-et	-eting
	2. os.	-t, -åt	-iek	-oer	-oeriek
	3. os.	-åny	-ejh	-ely	-iejh
	4. os.	-iz	-alv	-of	-ofalv
l. mn.	1. os.	-ot	-ich	-aus	-ausich
	2. os.	-uon	-im	-ig	-igim
	3. os.	-üs	-ir	-qua	-quair
	4. os.	-ajh	-ies	-unx	-unxies

Widać tu więc mocne podobieństwo do koniugacji I, od której różni się głównie formami imperfeitę.

Do tej koniugacji należą czasowniki cecåd "jeść", ougåd "święcić", lodsåd "dać" i revalåd "skręcać". Przykład odmiany na lodsåd:

Bezokolicznik		lodsåd
Imperatyw		lodus
Osoba		Pręzensę	Imperfeitę	Perfeitę	Plusquamperfeitę
l. poj.	1. os.	lodus	lodsing	lodset	lodseting
	2. os.	lodust, lodsåt	lodsiek	lodsoer	lodsoeriek
	3. os.	lodsåny	lodsejh	lodsely	lodsiejh
	4. os.	lodsiz	lodsalv	lodsof	lodsofalv
l. mn.	1. os.	lodsot	lodsich	lodsaus	lodsausich
	2. os.	lodsuon	lodsim	lodsig	lodsigim
	3. os.	lodsüs	lodsir	lodsqua	lodsquair
	4. os.	lodsajh	lodsies	lodsunx	lodsunxies

Po au oi i części ai podobnie jak w koniugacji I, wprowdza się między rdzeniem a końcówkami spółgłoskę -j-.

Imiesłowy

W koico istnieją trzy formy imiesłowowe, tradycyjnie ponumerowane od I do III. Wszystkie kończą się na -ei, ewentualnie -zei w koniugacji II.

• imiesłów I - zawsze występujący przed dopełnieniem lub podmiotem, służy on przede wszystkim do określenia czynności jako cechy, np. hogoel latis "chodzący ludzie". Odpowiada on w uproszczeniu polskiemu imiesłowowi przymiotnikowemu czynnemu (-ący) czy norweskiemu imiesłowowi teraźniejszemu (-ende);
• imiesłów II - urabiany nieakcentowanym przedrostkiem ti- lub c- przed samogłoską. Jego główna funkcja to budowanie rozbudowanej strony biernej (tzw. hailuzo pasif tręngę) jak w que hailet tiloezei "jestem oglądany", ale także oddaje uczucia i obecny stan podmiotu i dopełnienia np. tikontoel kašieniz "zaskoczeni rodzice".
• imiesłów III - najrzadziej używana forma imiesłowu, urabiany przedrostkiem nieakcentowanym ou- lub ov-. Obecnie ma te samo znaczenie co imiesłów II i ma funkcje raczej poetycką, np. que zuloetüng ouzucecily "zobaczyłem zjedzony chleb".

Strona bierna

Koico posiada kilka konstrukcji do tworzenia strony biernej. Ta jest urabiana tylko przy obecności czasownika przechodniego.

Du-pasif

Jest to bardziej potoczny i poetycki sposób tworzenia strony biernej w koico. Jest on tworzony przez inwersje pozycyj dopełnienia i podmiotu oraz dodając partykułę du przed czasownikiem:

• Que cecet båmlekaly → Båmlekę du cecely — jem chleb → chleb jest jedzony
• Küs loež serkily jonkely → Serkif jonk du loep tro oegie — oglądali dobre przedstawienie → dobre przedstawienie było oglądane przez nich

Jeżeli po orzeczeniu kończy się zdanie (a więc nie ma dopełnienia lub jest na drugim miejscu) du ma możliwość bycia na końcu wyrazu. Jest to uważane za wybitnie poetyckie, ale dziś częste jest i w potocznej mowie:

• Que cecet båmlekaly → Båmlekę cecely du

ale już Que cecet båmlekaly → Båmlekę cecely du tro engui jest błędem ze względniu na dopełnienie tro engui "przez mnie".

Hailuzo pasif

To bardziej formalny, oficjalny sposób tworzenia strony biernej. Jest on budowany czasownikiem hailuz "być" w odpowiednim czasie oraz występującym po nim imiesłowem II, oczywiście odwracając kolejność podmiotu i dopełnienia:

• Que cecet båmlekaly → Båmlekę hailely ticecei — jem chleb → chleb jest jedzony
• Küs loež serkily jonkely → Serkif jonk hailop tiloezei tro oegie — oglądali dobre przedstawienie → dobre przedstawienie było oglądane przez nich

Tryb przypuszczający

Tryb przypuszczający wyraża niepewność i przypuszczenia co do danej czynności. Podobnie jak strona bierna, jest tworzony na kilka sposobów.

Ke-kondicjonaly

Najprostsza forma tworzenia trybu przypuszczającego, tworzony poprzez partykułę ke przed czasownikiem (podobnie jak du do strony biernej). Występuje we wszystkich czasach:

• Que cecet båmlekaly → Que ke cecet båmlekaly — jem chleb → zjadł chleb

Co ciekawe, może on być połączony z rozbudowaną stroną bierną, a nawet z du-pasif. Wtedy partykuły przyjmują forme du ke lub dug:

• Båmlekę du cecely → Båmlekę du ke cecely → Båmlekę dug cecely — chleb jest jedzony → chleb byłby jedzony

Opisowy

Tryb przypuszczający opisowy tworzony jest poprzez czasownik squårguz "chcieć" lub hailuz "być" w wokalicznym trybie przypuszczającym (squęrg i heil) i bezokolicznika:

• Que cecet båmlekaly → Que squęrget cecåd båmlekaly — jem chleb → zjadłbym chleb
• Que cecet båmlekaly → Que heilet cecåd båmlekaly — jem chleb → zjadłbym chleb

Podobnie jak ke-kondicjonaly, może być tworzony w stronie biernej. O ile strona bierna z du nie powinna wzbudzać większych problemów, to komplikuje to się w rozbudowanej stronie biernej z hailuz. Wtedy pierwszym czasownikiem jest hailuz używany do strony biernej, po nim zawsze specjalny imiesłów od squårguz - tisquęrgei, a na końcu bezokolicznik:

• Båmlekę hailely ticecei → Båmlekę hailey tisquęrgei cecåd — chleb jest jedzony → chleb byłby jedzony

Podobnie jak tryb przypuszczający z partykułą, może być stosowany we wszystkich czasach.

Wokaliczny

Reliktowa forma trybu przypuszczającego, występującego tylko w wybranych czasownikach. Urabiany jest przegłosem pierwszej samogłoski czasownika:

• å → ę
• o → e
• uo → oe
• u → ü
• au → oi
• ai → ei (sporadycznie)
• ou → eu
• inne samogłoski rdzenne wykluczają ten rodzaj

Jest to reklit prastarej zmiany która spowodowała powstanie harmonijnych dyftongów a o u > æa eo iu w niektórych pozycjach, które potem zostały zmonoftongizowane do ä ö ü. Czynnikiem warunkującym był ówczesny prefiks j-, który zanikł. Dzięki temu widać, że dawno ö zlało się z e, zaś ä wróciło do oryginalnej formy a i w ten sposób fonetycznie usunięto wszystkie czasowniki z rdzennym -a- z puli posiadających tryb przypuszczający wokaliczny (prócz nieregularnej formy waz → wę-)

Te formy występują głównie w najczęstszych czasownikach i modalnych. Są one wyjątkowe pod tym względem, że można urabiać od nich imiesłowy II (w praktyce jedynym częstym jest tisquęrgei):

• tiheilei ← hailuz
• tisquęrgei ← squårguz
• titṡürei ← tṡuruz

Wszystkie czasowniki z wokalicznym trybem przypuszczającym: daunåd (spać), hailuz (być), hoguz (iść, chodzić), lodsåd (dawać), nyubluz (móc), squårguz (chcieć), šuovehuz (potrafić), tṡuruz (brać), waz (mieć), žågenuz (kochać), ʒoulåd (musieć) oraz ich formy przedrostkowe.

Czasowniki z partykułami i poimkami

Występują dwa specjalne rodzaje czasowników - z partykułami i z poimkami. Chociaż w formie bezokolicznikowej wyglądają tak samo, inaczej się zachowują.

Przykładem czasowników z partykułami są m.in. raikuz kuo "poić" czy browaz mig "ponieść porażkę". Stanowią one nierozdzielną całość tzn. partykuła zawsze będzie po końcówce osobowej czasownika, np. que raiket kuo maunely "poję krowy", åny browalyop mig šachkily ejh "on przegrał w szachach". Natomiast czasowniki z poimkiem to np. mojeunåd ouguo/ouw "czekać na" i rozdzielają się przy dopełnieniu (stoją za dopełnieniem) np, que mojeunet pasrely chülyudauneb ouw "czekam aż brat zaśnie". Z reguły wyróżnianie czasowników z poimkiem jest wtedy, gdy ich złożenie jest inne niż dosłownie. Dla odróżnienia ich od czasowników z partykułami zazwyczaj oznacza się poimek kursywą lub pomiędzy nimi daje się zaimek wskazujący jhe,

Negacja

Negacja jest urabiana poprzez morfem i "nie", który jest pisany zazwyczaj łącznie z zaprzeczanym czasownikiem:

• Que iżureketüng guatsis "nie wróciłem z domu"

Jednak pisownia rozłączna jest również często spotykana:

• Auny i grony le "nie rządzi"

W stylu poetyckim często występuje tzw. podwójna negacja poprzez dodanie partykuły ráum, tak jak w innych językach latyskich:

• Såt i buomt ráum pasrely "nie słuchasz brata".

Jednak podwójna negacja nie występuje ani w języku oficjalnym, ani czystym potocznym. Może jednak wystąpić jako regionalizm.

Gerundium

Gerundium jest urabiane od czasowników:

• koniugacji I i III poprzez zastąpienie -uz/-åd poprzez -eáu np. hailuz > haileáu, cecåd > ceceáu;
• koniugacji II poprzez zastąpienie -z poprzez -g np. waz > wag;

Przysłówek

Przysłówek jest samodzielnym słowem lub urabia się go od rzeczownika, imiesłowu lub przymiotnika. Jest nieodmienny i przyjmuje sufiks -aum, np. serkaum "dobrze", nxuinaum "mało" lub latsaum "ludzko". Jeżeli dane słowo ma sens przysłówka, ale nie ma końcówki -aum jest tradycyjnie zaliczane do partykuł (jak np. zuprés "na pewno").

Partykuły

Koico posiada sporą liczbę partykuł. Mogą one mieć funkcje twierdzące lub wykrzytnikowe (ha "tak", i "nie"), modalne (zuprés "na pewno"), gramatyczne (du - partykuła do tworzenia pasif tręngę (strony biernej)), a czasem nawet są bez własnego znaczenia, a służą do zmiany znaczenia wyrazu (raikuz - pić, raikuz kuo - poić zwierzę) lub po prostu istnieją w danych środowiskach gramatycznych z powodów historycznych lub wymagań szyku zdania (np. le używane czasem po czasownikach koniugacji II w celu zachowania oryginalnej ostatniej spółgłoski).

Liczebniki

Koico charakteryzuje się nietypowym jak na języki systemem szóstkowym liczebników, w którym podstawę stanowi liczba 6. Liczebniki porządkowe odmieniają się deklinacją V, zaś liczebniki zwykłe deklinacją I.

liczba	liczebnik zwykły	liczebnik porządkowy
0	quol	quolf
1	jhęk	jhękif
2	bür	bürf
3	wie, wij-o	wief
4	zo, zoh-o	zof
5	peis	peisif
6	chuag	chuagif
7	chauglyuṡjhęk	chauglyuṡjhękif
8	chauglyuṡbür	chauglyuṡbürf
12	bürchuago	bürchuagof
13	bürchuagolyuṡjhęk	bürchuagolyuṡjhękif
14	bürchuagolyuṡbür	bürchuagolyuṡbürf
18	wiechuago	wiechuagof
24	zochuago	zochuagof
30	peischuago	peischuagof
36	chuagchuago	chuagchuagof
42	jhęklyuṡchuagchuago	jhęklyuṡchuagchuagof
48	bürzochuago	bürzochuagof
54	wiewiechuago	wiewiechuagof
60	zuhkez	zuhkezf

Przyimki i poimki

W języku częściej występują poimki od przyimków - większość nich pojawia się zatem jako druga część wyrażenia np. guatsis ejh "w domu". Przymki są bardzo rzadkie i nieliczne, np. fer "z, funkcja dopełniacza" lub żau "bez" - fer maun "z krowy, krowy", żau jechuly "bez morza".

Przedimek

Funkcja przedimka nieokreślonego nie istnieje.

W mowie oficjalniej nie występuje też przedimek określony dla liczby pojedynczej. Inaczej jest jednak w mowie potocznej, gdzie występują zaimki wskazujące - jhe, mijhe~migé oraz henxa - oznaczające "to", "toto" i "tamto". Mówią one wtedy o rzeczy, która jest wyjątkowa, jest wiadoma z kontekstu lub już sie pojawiła w przekazie.

Osobliwości gramatyczne

• po czasowniku waz "mieć" nie występuje jak w indoeuropejskich biernik, tylko celownik;
• po liczebnikach można pominąć formy liczby mnogiej. "Pięć mężczyzn" może mieć formę zarówno peis buʒkol, jak i peis buʒko;

Kontrakcja

W języku występuje kilka kontrakcji - spłynięcia się dwóch części mowy w jedną. Najważniejszą kontrakcją i jedyną obowiązkową jest far, powstałe z fer jhe "(z) tego, (z) tej" np. Machnę far tesp "Jabłko tej dziewczyny". Inne kontrakcje są nieobowiązkowe:

• fer jhir → ferri "(z) tych"
• fer bas → ferras "(z) tych"
• le ejh → lech, lejh "w nim, w niej"
• kęns i → kins "aby nie"
• nüt ... huly → nüly "od do (czasowo) "
• hquot ... lyuṡ → kuṡ "między czymś a czymś"

Jak widać na tych przykładach, kontrakcja nie zawsze musi zachodzić w słowach obok siebie

Szyk zdania

Zdanie w koico przyjmuje formę SOV lub SVO, z czego ta pierwsza jest popularniejsza. O ile pozycje dopełnienia i orzeczenia można zamieniać, to podmiot zawsze rozpoczyna zdanie. Szyk SOV:

przydawki S —

podmiot —

pytajniki —

przydawki O —

dopełnienie —

poimek —

partykuły gramatyczne —

czasownik —

przysłówki —

imiesłów —

bezokolicznik

Szyk SVO:

przydawki S —

podmiot —

pytajniki —

partykuły gramatyczne —

czasownik —

przysłówki —

imiesłów —

bezokolicznik —

przydawki O —

dopełnienie —

poimek

Czasownik oznacza pojedynczy czasownik, modalny lub posiłkowy.

Podmiot jest obowiązkową częścią zdania. Może to być zaimek osobowy, rzeczownik, przymiotnik, partykuły sauch i lüsó (obie "proszę"), pusty zaimek nieosobowy le lub nawet zdanie podrzędne.

Koico można więc nazwać językiem o szyku S1.

Partykuły proszę (lüsó, sauch)

W koico występują dwie partykuły odpowiadające polskiemu "proszę" - lüsó i sauch. Są umieszczone obok zwykłego imperatywu, by załagodzić jego działania - przekształcają go w niemal luźną próśbę. Obie zachowują sie podobnie - zastępują one miejsce podmiotu, a ten może powędrować do dowolnego innego miejsca w zdaniu (chociaż z reguły to jest koniec zdania).

• Såt zwaijå zonaly → Sauch zwaijå zonaly såt "Proszę, zaśpiewaj piosenkę";
• Ʒuon mlåwaz på engua aṡelogely nxuåsas bie → Lüsó mlåwaz på engua aṡelogely ʒuon nxuåsas bie "Proszę, przynieście mi dynie z pola".

W przypadku lüsó może też dojść do kumulacji z zaimkiem - odcina się wtedy lü- i dodaje sie w jego miejsce zaimek: quesó, såtsó itd. lttóry stoi normalnie na miejscu S1. Ponadto, lüsó można używać bez podmiotu w odróżnieniu od sauch, które tego wymaga.

Tworzenie pytań

Pytania proste są tworzone za pomocą partykuły ma. Umieszcza się ją przed okolicznikiem czasu, a jak takowego nie ma na końcu wyrazu;

• Såt ʒoult zagkęnåd katüš kloetely ma? - Czy musisz kupić drewno brzozowe?
• Ai kaitai sakli jho ma buotšę? - Czy pływa on jutro w jeziorze?

Z kolei pytania wymagające złożonej odpowiedzi są budowane odpowiednim zaimkiem pytającym po podmiocie:

• Que büd wab nxå cochas? - Od kiedy mam tą siekierę?

Słowotwórstwo

Koico charakteryzuje się bardzo bogatym słowotwórstem - praktycznie nieograniczonym - opierającym się na złożeniach, dodawaniu morfemów i w mniejszym stopniu reduplikacji. Zanikły produktywne formy tworzone na bazie przegłosu, co nie wyklucza oczywiście obecności słów dawniej tak urobionych (np. låg - lęg "ptak - lot").

Morfemy słowotwórcze

Istnieją dwie kategorie morfemów słowotwórczych - słabe i mocne. Słabe przyjmują deklinacje i koniugacje rdzenia (ewentualnie tylko deklinacja IV→ I) i są w stanie "wrosnąć" w inne morfemy, mocne są zaś przypisane do danej deklinacji. Występują przedrostki, wrostki i przyrostki. Zapis X- oznacza przedrostek (wszystkie są słabe), zaś -X przyrostek, jednak po nim mogą być końcówki fleksyjne. -X- to wrostki i w zależności od budowy są przed ostatnią samogłoską lub spółgłoską rdzenia (**pres → Précis).

Morfemy znaczenia rzeczowników

Słabe

• -åqu - zgrubia słowo, np. guatsi → guatsåqui (dom → domsko);
• -ci- - urabia on wyjątkowość lub imiona, jak np. popularne **pres → Précis - imie oznaczającego tyle co "człowiek prawdy, pewności" (patrz na zuprés). Niektórzy używają też go jako przedimka określonego, np. jülgúosę "słońce" → jülgúocisę "to słońce", jednak de facto ta funkcja jest błędem;
• -eny - zdrabnia słowo, np. hog → hogeny (noga → nóżka);
• -iz - wyraża on całość, jedność, holistyczność, np. kašienę → kašienizę (ojciec → rodzic, stąd liczba mnoga "rodzice");
• -jho- - wyraża on obiekt wykonywania czynności, np. zurükuz → zurüjhok (grać → gra), koicauguę → koicaujhoguę (mówca → mównica);
• üb- - wyraża pochodzenie od czegoś, np. nxig → übnxig (potwietrze → tlen), dauneáu → übdaun (spanie → sen);

Mocne

• -ank (d. I) - wyraża nauki, np. zalanovęlf → zalanovęlfank (mikstura → alchemia);
• -auguę (d. II) - wyraża przynależność do jakiejś wspólnoty, np. šuogren → šuogrenauguę (wojna → wojownik, żołnierz), geit → geitauguę (obóz → obozowicz), koico → koicauguę (język → mówca);
• -er (d. IV) - urabia on nazwy drzew i krzaków od miejsca pochodzenia, lokacji, charakteru itp. np. Jab → javer (Jab (region na południu Hadżalu → akacja);
• -ik (d. I) - wyraża zawód, może być urabiane od czasowników, jak i rzeczowników, np. nxuås → nxuåsik (pole → rolnik), loez → loezik (oglądać → widz, obserwator), ougåd → ougik (święcić → kapłan);
• -it (d. I) - tworzy on miejsce lub narzędzie wykonywania czynności, np. chlyeuruz → chlyeurit (piec (czynność) → piec (urządzenie));
• -ktę (d. II) - zdrabnia słowa które kończą się samogłoską, np. zoói → zoóiktę (łódź → łódka);
• -ois (d. I) - wyraża realizatora czynności, np. lodsåd → lodsois (dać → dawca), zurükuz → zurükois (grać → gracz);
• -(d)ski, -(d)sko (d. III) - w niektórych rejonach Hoczebozu pod wpływem obcych języków służą one do urabiania nazwisk, np. šuocohuz → šuocodsko (od "mówić" - znaczy tyle co mówca);
• -ša (d. III) - oznacza narzędzie lub efekt realizacji czynności, np. zwaijuz → zwaiša (śpiewać → piosenka, pieśń).
• -ül (d. IV) - feminizuje rzeczownik.

Rozróżnienie -ik i -ois pozwala na większą dokładność wyrażeń niż w polskim. Przykładowo, osoba która po prostu poluje na zwierzęta (niekoniecznie z zawodu) to ʒumois, zaś myśliwy to ʒumik.

Morfemy znaczenia czasowników

Wszystkie to przedrostki:

• bro- - oznacza porażkę, np. waz → browaz (mieć → stracić);
• chülyu- - oznacza czynności będącej efektem innej, np. chåz → chülyuchåz (palić się → dymić się);
• denz- - oznacza czynności będące prekursorem innej, np. kardanuz → denzkardanuz (podejmować się czegoś, robić → planować);
• floer- - oznacza opuszczenie czegoś, rezygnację, np. greisåd → floergreisåd (nienawidzieć → zacząć tolerować);
• ge- - oznacza powtarzanie czynności, np. lodsåd → gelodsåd (dać → dawać).
  • może być podwojony, wtedy oznacza większą powtarzalność, np. lodsåd → gegelodsåd, jednak zazwyczaj w tej funkcji występuje ta-;
• guies- - oznacza realizacje czynności w nieregularnych odstępach czasu, np. hoguz → guieshoguz (iść → chodzić nieregularnie);
• hei- - przedrostek tzw. wolny, ma różne znaczenia słowotwórcze, np. waz → heiwaz (mieć → odbierać rzecz);
• kę- - oznacza przeciwieństwo czynności, np. šuocohuz → kęšuocohuz (mówić → milczeć);
• mlå- - oznacza dokończenie czynności, np. hoguz → mlåhoguz (iść → dojść);
• neu- - oznacza zakończenie czynności sukcesem, np. chåz → neuchåz (palić się → spalić się);
• pens- - oznacza wykonywanie czegoś sporadycznie, ale regularnie: hoguz → penshoguz (iść → czasem chodzić). Można połączyć to z guies- w celu wyrażenia wykonywania czynności sporadycznie nieregularnie, np. hoguz → penzguieshoguz.
  • pieng- - jest to kontrakcja obu przedrostków, częsta w potocznym hęzyku: hoguz → pienghoguz.
• scuo- - oznacza realizacje czegoś w linii prostej (występuje więc głównie w czasownikach oznaczających ruch), np. hoguz → scuohoguz (iść → iść prosto), loez → scuoloez (widzieć → patrzyć na wprost);
• šol- - przeciwieństwo scuo-, wyraża realizacje czegoś po krzywiźnie lub okręgu, np. hoguz → šolhoguz (iść → iść na bok)
• ta- - oznacza bardzo częstą realizacje czynności, np. hoguz → tahoguz (iść → chodzić regularnie);
• zu- - ma wiele funkcji słowotwórczych, ale podstawową jest zapewnienie ukończenia czynności lub faktu, że ona naprawde wystąpiła, np. raikuz → zuraikuz (pić → wypić). Niekiedy zmienia całkowicie znaczenie, np. rükuz → zurükuz (spędzać czas → grać)

Feminizacja rzeczowników

Chociaż Koico nie ma gramatycznego rodzaju, ma bardzo powszechny sufiks feminizujący -ül. Prócz do rzeczowników, jest w stanie przyłączyć się do zaimków on, oni, ci itd. i tworzy w ten sposób zaimki ånyül, küsül, basül. Takie zaimki mogą się odmieniać dwojako - przez odmianę rdzenia lub odmianę -ül, czyli dekilnację IV (w ten sposób są to jedyne zaimki osobowe odmieniane regularnie).

Reduplikacja

W języku nadal w słowotwórstwie może wystąpić reduplikacja, lecz jest znacznie rzadsza w porównaniu z przodkami. W czasownikach, przysłówkach i przymiotnikach wzmacnia ona cechę, charakter, np. browaz → browawaz "mocno tracić", nxuinf → nxuinxuinf "ogromny". W rzeczownikach (co rzadko występuje) zazwyczaj oznacza coś lepszego lub ważniejszego od normalnego znaczenia, np. tratę → tratratę "ognisko".

Dialekty

Dialekty hoczebozkiego i ich rozwój oryginalnego *ä

Język hoczebozki dzieli się na cztery główne dialekty (zoniz), które są w dużej mierze wzajemnie zrozumiałe. Różnią się one głównie fonetyką i słownictwem, ale po części także zastosowaniami gramatycznymi.

• Dialekt Wielkiej Równiny (Zonizę fer Nxuinxuinf Worm) - oznaczony na mapie numerem 1, jest głównym, największym dialektem i podstawą języka literackiego, do którego jest zbliżony (mowa miasta-stolicy Torṡi). W odróżnieniu od niego często jednak allofonicznie palatalizuje k g ch nx, a niektóre gwary tracą ü na rzecz i (głównie na południowym zachodzie). Głoska *ä jest nietypowo zastąpiona przez a;
• Dialekt zachodni (Krutso Zonizę) - oznaczony numerem 2, posiada bardziej archaiczną wymowę dyftongów ie oe uo jako [e̯ɛ ø̯œ o̯ɔ], a także często wtórną samogłoskę ö. Głoska *ä rozwijała się dwojako, nieakcentowane a i akcentowane e. Posiada silną reduplikacje;
• Dialekt południowy lub copcirystauski (Gúosjanyo Zonizę, Copcirikstauvo Zonizę) - oznaczony numerem 3, jest to dialekt na którego rozwój mocno wpłynął nadbużański ze względu na obecność kupców z południa (stąd z pozycji poza conworldem jest przesiąknięty slawizmami). Jako jedyny zachował ä bez zmian, ale stracił za to ü. Charakteryzuje się częstszym używaniem przymiotników, które często są w miejscu wybitnie latyskiego dopełniacza. Odegrał mocną role na język literacki ze względu na gospodarcze znaczenie regionu (stąd szczątkowe slawizmy w hoczebozkim typu goruod, caltovårif - dotyczą głównie handlu), wcześniej miał nawet własny standard literacki (csopcuirikstouvo keico);
• Dialekt północny (Gúolpjanyo Zonizę) - oznaczony numerem 4. Jest to najbardziej archaiczny dialekt, mający jednak też wiele cech jesiwskiego. Dawne *ä dało e, poza tym występuje delabializacja welarnych, obecna jest oryginalna samogłoska ö jak np. w bröst "kość", istnieją czasy złożone, ale nie ma trójdzielnych zaimków. Jest to dialekt najsilniej podzielony na gwary.

Zapis

Hoczebozki docelowo miał posiadać własne pismo, ale z powodu braku chęci autora do jego stworzenia zrezygnowano z tego planu. Jest jednak zastrzeżenie, że konskrypt jest w samym konworldzie.

Faktycznie hoczebozki jest zapisywany alfabetem łacińskim, składającym się z 24 oryginalnych liter (wszystkie prócz x i y, chociaż owe występują w dwuznakach), pięciu dwuznaków (jh ch ly ny nx) oraz sześciu liter utworzonych przez diakrytyki: akut (eigü - nad samogłoskami), umlaut (umlaut - ü), kropka (jolt - ṡ ż), haczek (hatšek - š ž), ogonek (hogeny - ę) i kółko (ulcen - å). Prócz tego na końcu alfabetu znajduje się też litera ʒ, będąca modyfikacją litery z.

litera	fonemy	nazwa	uwagi
a	/a/	/a/ <a>
å	/ɔ/	/ɔ/ <å>
b	/b/	/bie̯/ <bie>
c	/t͡s/	/t͡sie̯/ <cie>	łączone z /d͡z/ na końcu słowa
d	/d/	/die̯/ <die>
e	/e/, /ɛ/	/e/ <e>	jako /ɛ/ w dyftongach ei eu
ę	/ɛ/	/ɛ/ <ę>
f	/f/	/ef/ <ef>
g	/g/, /gʷ/	/gie̯/ <gie>	/gʷ/ w połączeniu gu przed samogłoską
h	/h/	/hɔ/ <hå>
jh	/ʕ/	/ʕɔ/ <jhå>	może być realizowane czasem jako /ʔ/, /ħ/ lub /j/
i	/i/, /j/	/i/ <i>	/j/ po samogłoskach
j	/j/, /ʃ~ʒ/	/jɔ/ <jå>	po spółgłoskach /ʃ/ lub /ʒ/ zależnie od dźwięczności
k	/k/	/kɔ/ <kå>	łączone z /g/ na końcu słowa
ch	/x/, /xʷ/	/xɔ/ <chå>	/xʷ/ w połączeniu chu przed samogłoską
l	/l/	/el/ <el>	welaryzowane w wygłosie nie po /j/ do [ɫ]
ly	/ʎ/, /ʎi/	/eʎ/ <ely>	/ʎi/ na początku wyrazu i po przedrostkach (zamiast lyi)
m	/m/	/em/ <em>
n	/n/, /ŋ/, /ŋʷ/	/en/ <en>	wymowa /ŋ/ przed k g ch wymowa /ŋʷ/ przed qu gu chu
ny	/ɲ/, /ɲi/	/eɲ/ <eny>	/ɲi/ na początku wyrazu i po przedrostkach (zamiast nyi)
nx	/ŋ/, /ŋʷ/	/eŋ/ <enx>	/ŋʷ/ w połączeniu nxu przed samogłoską
o	/o/, /ɔ/	/o/ <o>	jako /ɔ/ w dyftongach oi ou
p	/p/	/pie̯/ <pie>	łączone z /b/ na końcu słowa
q	/kʷ/	/ku/ <ku>	tylko w połączeniu qu przed samogłoskami oznaczającym /kʷ/
r	/r/	/er/ <er>	welaryzowane w wygłosie do [ɹ~ɐ̯]
s	/s/	/es/ <es>	łączone z /z/ na końcu słowa
š	/ʃ/	/eʃ/ <eš>	łączone z /ʒ/ na końcu słowa
ṡ	/s̱/	/es̱/ <eṡ>	łączone z /ẕ/ na końcu słowa
t	/t/	/tie̯/ <tie>	łączone z /d/ na końcu słowa
u	/u/, /w/	/u/ <u>	/w/ po samogłoskach
ü	/y/	/y/ <ü>
v	/b/ ([v])	/bet/ <bet>	allofon /b/ pomiędzy samogłoskami i po r l ly
w	/w/	/wo/ <wo>	często [v] w nagłosowym zw-
z	/z/	/zet/ <zet>
ž	/ʒ/	/ʒet/ <žet>
ż	/ẕ/	/ẕet/ <żet>
ʒ	/d͡z/	/d͡zet/ <ʒet>

Przypadek akcentu akutowego

Akut jest nietypowym diakrytykiem w koico. Litery z nim nie są sortowane osobno i są uważane za warianty wersji podstawowych. Jego zadania to:

• odróżnianie homonimów (i "nie" od í "żaden");
• podkreślenie nieregularnego akcentu. Ma to miejsce głównie w zapożyczeniach i wtedy, kiedy po historycznym dołączeniu przedrostka samodzielny rdzeń znika, jak np. zuprés "na pewno" od zu + pres - rdzeń pres obecnie nie występuje samodzielnie;
• w połączeniu uo nad pierwszym znakiem oznacza, że po welarnych nx g ch należy wymówić /uo̯/, a nie /ʷo/ (np. gúolp [ˈguo̯lb] "księżyc" i guotę [ˈgʷotʰɛ] "ziemia");
• w celu oddzielenia dwu samogłosek (stawia się wtedy nad drugim elementem);
• w niektórych nazwach własnych z powodów historycznych.

Duże litery

Dużych liter używa się w następujących sytuacjach:

• W nazwach własnych;
  • W takowych pisze się wszystkie słowa wielkimi z wyłączeniem poimków, spójników itp.;
• Na początku zdań: obowiązkowo nadrzędnego i opcjonalnie podrzędnego;
  • W sytuacji gdy miejsce S zajmuje zdanie podrzędne to czasownik zawsze jest pisany wielką literą: Jhe męddiz dar hsürmely nxa, Mükgehailiz ulyca ejh "Ten kto pozna to miasto zamieszka w nim na stałe";
• W skrótowcach.

Przecinek

Przecinek w zasadzie jest stosowany tylko w dwóch sytuacjach: oddzielanie zdań złożonych (niezależnie od pozycji i rodzaju) i przy "wyliczaniu" równorzędnych podmiotów.

Używanie języka

Zwroty i powitania

Koico charakteryzuje się rozwiniętym słownictwem wobec zwracania się do innych osób, a także powiązanych z tym powitań i pożegnań. W zasadzie, można wyróżnić cztery stopnie:

• stopień oficjalny - najbardziej oficjalna kategoria. Słowa z niej są używane przede wszystkim do przełożonych, mało znanych osób o wyższej randze, nieznanych osób starszych lub osób publicznych;
• stopień półoficjalny - forma mniej oficjalna od oficjalnej, ale bardziej od nieoficjalnej i potocznej. Używany wobec do osób o wyższej randze i osób pulicznych do których jest się na ty, a także by oddać danej osobie szacunek lub by nadać spotkaniu charakter bardziej prywatny;
• stopień nieoficjalny - uważana za formę bardziej potoczną, ale nadal nie taką "swobodną" jak stopień potoczny. Używa się jej wobec członków dalszej rodziny, ale także bliższej przy podkreślaniu szacunku. Używa się jej też do znajomych i współpracowników, oraz, co ciekawe, osób nieznanych o podobnym wieku;
• stopień potoczny - najmniej oficjalna kategoria. Użycie jej wobec znajomych, współpracowników oznajmia, że mówca nie dąży do rozmowy o ważnych rzeczach. Używana jest też wobec bliższej rodziny w normalnych rozmowach.

	S. Oficjalny	S. Półoficjalny	S. Nieoficjalny	S. Potoczny
Powitanie rano (przed obiadem)	Serkif camgę, [MORTSIDO] Rusif camgę, [MORTSIDO]	Serkif camgę Rusif camgę Haij [SIDO/MORTSIDO] Que/hot mlåbiz	Haij [SIDO] Haij (Såt/ʒuon) mlåbiz	Haij Kis Żurekim
Powitanie w dzień (po obiedzie)	Serkif dis, [MORTSIDO] Rusif dis, [MORTSIDO]	Serkif dis Rusif dis Haij [SIDO/MORTSIDO] Que/hot mlåbiz
Powitanie wieczorem	Serkif denz, [MORTSIDO] Rusif denz, [MORTSIDO]	Que/hot mlåbiz kamir jho Haij [SIDO/MORTSIDO]	Haij [SIDO] Haij (Såt/ʒuon) mlåbiz kamir jho

SIDO oznacza imię, MORTSIDO oznacza nazwisko. Jeżeli żadna z tych rzeczy nie jest znana, należy je zastąpić zaimkiem ʒuon jeżeli ktoś inny znany zna tą osobę lub nie jest tu "z przypadku" lub såter w innych sytuacjach. Przykładowo:

• Haij Låcigeny - jest to powitanie nieoficjalne wobec jakiegoś Låcigenya (dosłownie "Ptaszka") który jest nam znany.

Jeżeli jednak Låcigeny jest nam obcy, należy powiedzieć:

• Haij ʒuon jeżeli ktoś inny nam znany go zna lub zapewne zna;

lub:

• Haij såter jeżeli nikt z nam znanych go nie zna.

Przykładowe teksty

Ojcze nasz

Kašienie ot wir scęktas jho hailai, gruch ulyc sido ougo hailai, gruch ulyc tṡugęchei zuhogai, gruch fęlv skalę hailet donx kamras ejh, kemakt guoti. Såt båmlekaly paktily üs lodus toes oejha, lyuṡ såt luán ot saiskåly, dat hot luánot saisklatsogi ot. Såt i heiskér nxúolie bżejholely ouguo, lyuṡ såt doktrå nxúolie nxaíe üb. Amen.
[ˈkʰaʃie̯nie̯ ˈod ˈwiɐ̯ ˈst͡sʰɛktʰaz ˌʕo ˈhai̯lai̯, gruɣ ˈuʎd͡z ˈsido ˈɔu̯ɣo ˈhai̯lai̯, gruɣ ˈuʎd͡z ˈt͡s̱uɣɛxɛi̯ zuˈhoɣai̯, gruɣ ˈfɛlv ˈskʰalɛ ˈhai̯led dɔ̃ ˈkʰamraz ˌeʕ, kʰeˌmagd ˈgʷotʰi. ˈsɔd ˈbɔmlekʰaʎ ˈpʰaktʰiʎ ˈyz ˈloduz ˈtʰye̯z ˈye̯ʕa, ʎuẕ sɔd ˈlu.an od ˈsai̯skʰɔʎ, dad ˈhod ˈlu.anod ˌsai̯skˈlat͡soɣi ˈod. ˈsɔd ˌi hɛi̯ˈskʰeɐ̯ ˈŋuo̯lie̯ bẕeʕoleʎ ɔu̯ɣʷo, ʎuẕ ˈsɔd ˈdoktrɔ ˈŋuo̯lie̯ ˈŋa.ie̯ yb. ˈamen]

Król i Bóg

Hęchei hailies lyuṡ hailies kęéfiz. Mitiz squårgies waz machtri (...).
[ˈhɛxɛi̯ ˈhai̯lie̯z ʎuẕ ˈhai̯lie̯z kʰɛˈefiz. ˈmitʰiz ˈskʷʰɔɹɣie̯z ˈwaz ˈmaxtri]