Użytkownik:Dynozaur/Nazwy miejscowe w Prusiech: Różnice pomiędzy wersjami
(Hoł, hoł, hoł, Mery Chłystmas! Ostatni powiat. To już jest koniec, nie ma już nic... jesteśmy wolni, możemy iść!) |
|||
Linia 33 310: | Linia 33 310: | ||
| -- | | -- | ||
|1354 ''Wodunikin'', 1351-82 ''Wadunikin'', 1357 ''Wodunythen'', XVI-XVII w. ''Wodunickaym''. Nazwa pruska, historycznie występująca z różnymi sufiksami. Po wojnie oparto się na nowożytnej postaci niemieckiej. | |1354 ''Wodunikin'', 1351-82 ''Wadunikin'', 1357 ''Wodunythen'', XVI-XVII w. ''Wodunickaym''. Nazwa pruska, historycznie występująca z różnymi sufiksami. Po wojnie oparto się na nowożytnej postaci niemieckiej. | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | ===Powiat licbarski (lidzbarski)=== | ||
+ | Ten ostatni, wieńczący rozdział mojego projektu pragnę zadedykować pamięci Grzegorza Białuńskiego (1967-2018) - profesora Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego i wybitnego znawcy historii osadnictwa Mazur, którego przedwczesne odejście wstrząsnęło środowiskiem naukowym naszego regionu. Jego nieustępliwość w poszukiwaniu prawdy i nieoceniony wkład w wiedzę o historii zostanie zapamiętany na zawsze, a Jego wybitne dzieła dostarczyły cennego materiału również mojemu projektowi. Cześć Jego pamięci! | ||
+ | |||
+ | {|class="wikitable" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" | ||
+ | !<small>Nazwa obecna</small> | ||
+ | !<small>Gmina</small> | ||
+ | !<small>Typ nazwy</small> | ||
+ | !<small>Nazwa niemiecka</small> | ||
+ | !<small>Pochodzenie nazwy niemieckiej</small> | ||
+ | !<small>Propozycja zmiany nazwy</small> | ||
+ | !<small>Uwagi</small> | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lidzbark Warmiński''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński (miasto) | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Heilsberg'' | ||
+ | |pruskie (zniemczone) | ||
+ | |'''Licbark''' | ||
+ | | | ||
+ | *Przed wojną: ''Licbark''. Sporadycznie też ''Licpark'', ''Licperk'', ''Lecbark'', ''Lidzbark'', ''Helzberk'', sztucznie także ''Święta Góra'', a w XV w. ''Elszburk'', ''Elszberk''. Przy czym, zdecydowanie najpopularniejsza była postać ''Licbark'' i to ona uchodziła za najbardziej poprawną. Rozróżniano ''Licbark'' (ten na Warmii) i ''Lidzbark'' (koło Działdowa, nieoficjalnie zwany dziś "Lidzbarkiem Welskim"). Po wojnie postanowiono pisownię tych nazw ze sobą zrównać, a kwestię ich rozróżnienia załatwić dookreśleniem ''Warmiński'' (co do formy tego przymiotnika - p. poniżej w tym samym haśle). Z punktu widzenia historycznego, najlepiej byłoby wrócić do najprawowitszej polskiej postaci tej nazwy - ''Licbark'' (oczywiście zmiana ta nie dotyczy Lidzbarka w pow. działdowskim - ten zawsze pisał się przez "dz"). | ||
+ | *Ok. 1240 ''Lecbarg''. Uważa się, że jest to pruska nazwa, która została przez Niemców zniekształcona do postaci ''Heilsberg'' (1260 ''Helisbergk'', 1264 ''Heilesberch'', SGKP podaje też formę ''Allersberg'' - zapewne zniekształconą pod wpływem nazwy płynącej przez miasto ''Łyny'' [niem. ''Alle'']). Nazwa ta była na gruncie niemieckim rozumiana jako "Święta Góra", stąd też używana czasem w XIX-wiecznych opracowaniach sztucznie spolszczona nazwa ''Święta Góra'', prawdopodobnie neologizm Zarańskiego. | ||
+ | *Omawianie nazwy tego miasta jest również dobrą okazją, by omówić kwestię przymiotnika tworzonego od "Warmii". Przed wojną stosowano przeważnie formę ''warmijski'' - taką postać przeważa w literaturze przedwojennej, zwłaszcza u autorów bezpośrednio związanych z regioniem (niemniej, dylemat poprawnościowy istniał od dawna - omawiają go już poradniki językowe z początku XX wieku, cytując używane w obiegu formy "warmijski", "warmiński" i "warmski"). Forma ''warmijski'' była popularna jeszcze krótko po wojnie - choćby w nazwie omawianego miasta (które zaraz po wojnie nazywano ''Licbarkiem'' lub ''Lidzbarkiem Warmijskim''), również Kanał Elbląski nazywano zaraz po wojnie (całkowicie nietrafnie) "Kanałem Warmijskim". Dopiero późniejsza standardyzacja zaczęła forsować formę "warmiński", która dziś niepodzielnie dominuje, przede wszystkim w nazwie województwa. Osobiście jestem zwolennikiem powrotu do formy "warmijski", jako tej najstarszej, najpoprawniejszej słowotwórczo (infiks -ń- nie ma tu żadnego uzasadnienia) i zgodną z użyciem miejscowym (sami Warmiacy mówią "warnijski" w swojej gwarze). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Orneta''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Wormditt'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1308 ''Wormedith'', 1312 ''Wormedithen'', 1313 ''Wurmedyten''. Nazwa pruska *Wōr-med-īt, od wyrażenia ''wōran medjan'' "stary las". Spolszczenie ''Orneta'' znane w dokumentach od XVII wieku. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Andrzejówka''' | ||
+ | |Orneta (cz. miasta) | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Sankt Andreasberg'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Północno-zachodnia część miasta. Nazwa dzielnicy prawdopodobnie już nie używana, jednak figuruje jeszcze na mapach topograficznych Geoportalu. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Bartniki''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Bleichenbarth'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Plikobarty''' | ||
+ | | | ||
+ | *1310 ''Plakebart'', 1326 ''Plica Bartha'', 1359 ''Plekebarten''. Pruska nazwa, dawniej oznaczała również region, tzw. "Małą Barcję" (łac. ''Bartha Minor''), po prusku ''Plika Barta'' czyli dosłownie "Łysa Barcja" (od słabszego zalesienia). Powojennej nazwy polskiej ''Bartniki'' nie można uznać za poprawne spolszczenie nazwy pruskiej - jest to co najwyżej nawiązanie do drugiego członu tej nazwy. Takie stare pruskie nazwy powinno się oddawać dokładnie. | ||
+ | *W pobliżu wsi znajdują się łąki (pozostałość dawnego jeziora) zwane ''Bartnickimi Łąkami'' (niem. ''Bleichenbarther See''). Pierwotna pruska nazwa tego jeziora brzmiała ''Alowe'' (1355), co Leyding spolszcza jako ''Ałowy'' - i takiej nazwy dla tego miejsca radziłbym używać. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Czarny Kierz''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Blumenau'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Połajsy''' | ||
+ | | | ||
+ | *Pierwotnie: ''Palayzen'' (1349) - była to pruska nazwa pola, na którym powstała ta wieś. | ||
+ | *''Czarny Kierz'' to zdecydowanie jeden z najbardziej osobliwych chrztów KUNM. Jest to prawdopodobnie nawiązanie do położonej nieopodal (choć nie w bezpośrednim sąsiedztwie) wsi ''Kierz'' (w gm. Lidzbark Warmiński, p. niżej) - i to podwójne, gdyż nazwa owej wsi wywodzi się z pruskiego ''kīrsnas'' czyli "czarny". Oba człony (''Czarny'' i ''Kierz'') nawiązują więc w jakiś sposób do tej wsi, tworząc osobliwy pleonazm nazewniczy. Naprawdę nie wiem, co kierowało członkami KUNM, kiedy zdecydowali się nadać tej wiosce tak dziwaczną nazwę. Wiem za to, że było to zupełnie niepotrzebne, bowiem wioska ta posiada starszą nazwę pruską, którą możnaby bez problemu spolszczyć jako ''Połajsy'' (analogicznie do n. ''Łajsy'', w której tkwi ten sam pruski rdzeń). Niemniej osobliwie postępuje też Leyding, który dla tej wsi notuję nazwy ''Czarny Kierz'' lub ''Podglinka'' (to drugie to dokładne tłumaczenie pruskiego ''Palayzen''), zaś nazwę pruską, spolszczoną jako ''Palajzy'' stosuje dla pobliskiej osady ''Gościechowo'' (p. niżej). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Gościechowo''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Lisettenhof'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Połajsy Małe''' | ||
+ | | | ||
+ | *Miejscowość uchodzi za część Czarnego Krza - nie wiem, na ile jej nazwa dziś funkcjonuje. | ||
+ | *U Leydinga: ''Palajzy'', co jest spolszczeniem pierwotnej nazwy Czarnego Krza - ''Palayzen''. Nie wiem, dlaczego Leyding zdecydował się zastosować tę nazwę dla tej osady, a nie dla samego Czarnego Krza (chociaż możliwe, że ''Palayzen'' jako nazwa lauku [staropruskiej "gminy", pola] mogła obejmować także obszar dzisiejszego Gościechowa), ale wydaje mi się, że jest to dobry precedens nazewniczy, którego można się chwycić, aby wymazać z mapy sztuczną nazwę "Gościechowo", będącą ahistorycznym chrztem pseudoimiennym. Poprawiam jednak ''Palajzy'' na bardziej systematyczne ''Połajsy'' i celem odróżnienia od Czarnego Krza (któremu bardziej należy się ta nazwa), dodaję tu dookreślenie "Małe", co zresztą dobrze ilustruje status tej wsi jako części Połajs (Czarnego Krza). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kiersnowo''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Kerschdorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Pierwotnie: ''Kirstansdorf'' (1386, do XVI w.), w XVII-XVIII w. także ''Kirschdorf''. KUNM niesłusznie doszukała się tutaj rdzenia prus. ''kīrsnan'' "czarny", stąd zdecydowano się spolszczyć ją jako ''Kiersnowo''. Dokumenty historyczne pokazują wyraźnie, że mamy tu do czynienia z nazwą niemiecką, pochodzącą od imienia ''Kirstan''. Niemniej, ze względu na brak polskiej tradycji, niech zostanie jak jest. Forma ''Kiersnowo'' dobrze wpisuje się w lokalny krajobraz toponimiczny. | ||
+ | *Na terenie wsi znajduje się wzniesienie o wysokości 142 m n.p.m. o nazwie ''Makapil'' (niem. ''Makapell''). Jest to nazwa pruska o niepewnym rdzeniu, z sufiksem -''pils'' "gród". Jednoznacznie wskazuje więc ona, że góra ta była grodziskiem Prusów. Kusi więc możliwość nazwania tej wsi nazwy ''Makapil'', jako autentycznego pruskiego toponimu. Jednakże, wobec braku historycznego precedensu dla takiego rozwiązania, wolę się od niego powstrzymać. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kierwiny''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Kerwienen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1349 ''Kyrwin''. Wieś nosiła również oboczną nazwę niem. ''Stralenberg'' (1349), która jednak szybko zanikła. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kiwity''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Kiwitten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1308 ''Kibiten'', 1319 ''Kiwiten''. Nazwa pruska, prawdopodobnie pierwotnie brzmiała *Kibītai. Formy z -w- są wynikiem nierzadkiego w źródłach mieszania głosek "b" i "w". W utrwaleniu się takiej formy pomogło pewnie również skojarzenie z śrdniem. ''kiwit'' "czajka". | ||
+ | *Wieś powstała na polu o nazwie ''Schumpiten'' (1319). Nazwa również pruska, znana jedynie w XIV wieku. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Klejdyty''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Kleiditten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1361 ''Kleyditen''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Klutajny''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |2? (4?) | ||
+ | |''Klotainen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |(Klotejny?) | ||
+ | | | ||
+ | *U Kętrzyńskiego (a za nim też Chojnacki): ''Klotejny''. Nie wydaje mi się jednak, by było to bardzo wartościowe spolszczenie (raczej forma utworzona ''ad hoc'' na podstawie źródeł), więc nie widzę specjalnego sensu w jej wprowadzaniu kosztem spolszczenia współczesnego, które jest równie poprawne. | ||
+ | *1315 ''Cluteyne'', 1349 ''Klutein''. Nazwa pruska. Efemerycznie w XIV w. wieś ta nosiła również niemiecką nazwę ''Goldberg'' (1349 ''Goltberg''), która nie przetrwała. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kłajty''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Kleitz'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1362 ''Cloitz'', 1379 ''Cloytz''. Nazwa pruska, pochodząca od nazwy jeziora (obecnie łąk) ''Kłajty'' al. ''Kierwińskiego'' (niem. ''Kleitzer See'' al. ''Kerwiener See''; 1334, 1349 ''Cloytus''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kobiela''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Kobeln'' | ||
+ | |pruskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1349 ''Cobeln''. Nazwa prawdopodobnie pruska, chociaż R. Przybytek w NMP rozważa niemiecką genezę. Spolszczenie ''Kobiela'' arbitralne (Leyding ma ''Kobyły''), prawdopodobnie inspirowana nazwą wsi Kobiela w Świętokrzyskiem (inna Kobiela jest też na Śląsku Opolskim, ale tam to rekonstrukcja KUNM, niekoniecznie poprawna). | ||
+ | *W XIV-XV w. oboczna n. niem. ''Rosental''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Konity''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Konitten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1310 ''Kawniten'', 1334 ''Kawnite''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Krekole''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Krekollen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1336, 1362 ''Kelkollen''; 1374 ''Kellekullen'', ''Gellekullen''. Od XVI w. ''Kerkollen'', wskutek dysymilacji. Wiek później zaś pojawia się postać ''Krekollen'' (z przestawką), od której pochodzi dzisiejsza forma spolszczona ''Krekole'', znana Chojnackiemu. | ||
+ | *W XIV w. obocznie ''Deutschental'' (1336 ''Dützschental'', ''Dewtschental''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Maków''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Makohlen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Mikuły''' | ||
+ | | | ||
+ | *Według ustaleń KUNM i przed wojną: ''Mikuły''. | ||
+ | *Oboczna n. niem. ''Mikulen'' (oniec XVIII w.). | ||
+ | *1358 ''Micolen''; 1376 ''Mycolen''; 1376 ''Mikolen'', ''Mecoln''. Nazwa pruska, tradycyjnie spolszczona jako ''Mikuły'' - taką postać znają Kętrzyński i Chojnacki, również notowana w spisach z końca XVIII w. forma ''Mikulen'' to prawdopodobnie zniemczone polskie ''Mikuły''. Leyding obocznie zna też formę ''Makoły'', opartą na późniejszej postaci niemieckiej. KUNM w przypadku tej miejscowości zastosował się do tradycji i zatwierdził nazwę ''Mikuły''. Niestety, obecnie wieś ta funkcjonuje pod nazwą ''Maków'' (widniejącej na mapach co najmniej od lat 60.). Prawdopodobnie jest to przykład zwycięstwa nazwy używanej przez ludność napływową nad oficjalnymi ustaleniami. Niestety, w tym przypadku odbyło się to ze szkodą dla tradycji (zarówno polskiej, jak i pruskiej) i należy bezzwłocznie powrócić do poprawnej nazwy ''Mikuły'' i wyrugować ahistoryczny "Maków". | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Napratki''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Mathildenhof'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Osada obecnie uchodzi za część Naprat, nie wiem na ile jej nazwa dzisiaj funkcjonuje. | ||
+ | *Nazwa obecna relacyjna do sąsiednich Naprat (p. niżej), utworzona po wojnie. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Napraty''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Napratten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie: ''Napratten'' i ''Waldio'' al. ''Waldow'' (1337). Ta druga jednak szybko zanikła. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Połapin''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Polpen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1349 ''Palapin'', ''Palapen''. Nazwa pruska. W XIV w. obocznie do niej funkcjonowała n. niem. ''Schön(en)bruch'' (1349 ''Schonembruch''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rokitnik''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Thegsten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Tejsty''' | ||
+ | | | ||
+ | *Pierwotnie: ''Laukoslauk'' (1318), ''Lokauslauken'' (1340), następnie ''Testen'' (1365). Obie nazwy są pruskiego pochodzenia, współistniały przez cały XIV w., jednak ostatecznie przetrwała nazwa druga - w XVI-XVII w. ''Teisten'', ''Teysten'', wtórnie ''Techsten'', ''Thegsten''. | ||
+ | *Mimo, że wieś nosiła aż dwie różne nazwy pruskie, KUNM zdecydowała się nie spolszczyć żadnej z nich i zastosować kompletnie ahistoryczny chrzest "Rokitnik". Administracja kolejowa przez pierwsze powojenne miesiące używała formy ''Tyst'', która jest próbą spolszczenia późniejszej n. pruskiej. Bardziej systematyczne byłoby jednak spolszczenie ''Tejsty'' (tak jak ''Tejstymy'', nazwa prus. o tym samym rdzeniu) i takiej formy wprowadzenie postuluję. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Samolubie''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Lauterhagen'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Stoczek''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Springborn'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Stoczek Klasztorny''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Kloster Springborn'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Oboczna n. niem. ''Neukirch''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Tolniki Wielkie''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |2* | ||
+ | |''Tollnigk'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |(Tolniki) | ||
+ | | | ||
+ | *Początkowo dwie oboczne nazwy pruskie: ''Saladyn'' (1360), ''Tolnicken'' (1361), ''Tolnyken'', ''Tolnykendorff'' (1374). Krótko po wojnie używano (w języku polskim) obu historycznych nazw pruskich - ''Tolniki'' i ''Saladyn''. | ||
+ | *Człon ''Wielkie'' nie jest historyczną częścią nazwy tej wsi, ale dookreśleniem, służącym odróżnieniu od wsi ''Tolniki Małe'' w gm. Reszel. KUNM zdecydowała się odróżnić te dwie wsie członami Wielkie/Małe, mimo że znajdują się one od siebie w znacznej odległości (zwykle takie człony noszą miejscowości sąsiadujące ze sobą). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Żegoty''' | ||
+ | |Kiwity | ||
+ | |3? | ||
+ | |''Siegfriedswalde'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Starsze postaci n. niemieckiej: ''Sifridswald'' (XIV-XVI w.), ''Seibertswald'' (XVII w.), ''Seubertswalde'' (XVI-XIX w.), ''Siebertswalde'' (końcówka XVIII w.). Wszystkie te postacie opierają się na różnych wariacjach imienia ''Zygfryd''. | ||
+ | *Obecna nazwa ''Żegoty'' jest tworem KUNM, ahistorycznym chrztem pseudorodowym od imienia ''Żegota'' (można się tu też na upartego doszukiwać nawiązania fonetycznego do niem. ''Sieg''-). Brak znanej polskiej tradycji, aczkolwiek zapisana w szesnastowiecznym polskojęzycznym spisie jeziór i stawów warmijskich tajemnicza forma ''Zbertech'' (być może jest to dawna oboczna nazwa obecnych ''Żegockich Łąk'' [o których poniżej] lub też jakiegoś innego nieistniejącego dziś stawu w okolicy Żegot), odczytywana przez Pospiszylową jako ''Seuberts(waldes)teich'', może świadczyć o tym, że w XVI w. okoliczni Warmiacy polszczyli nazwę tej wsi jako *''Zber(t)wałd''. Niemniej, nie wiadomo, na ile tę formę zapisano wiernie i czy w ogóle przedstawia ona jakąś formę spolszczoną. Ten sam dokument podaje też nazwę wsi w formie ''Zeibercwald'', co jest w najlepszym razie częściowym spolszczeniem graficznym. Chociaż perspektywa wprowadzenie nazwy ''Zbertwałd'' lub ''Zberwałd'' kusi, to jednak wolę się nie opierać na czymś tak niepewnym i wstrzymuję się od tej zmiany. | ||
+ | *Inną, powojenną już próbą polonizacji niemieckiej n. wsi jest ''Zywartowo'' - formy tej (zapewne ustalonej przez powojennych osadników) bronił krótko powojnie ówczesny wojewoda Zygmunt Robel w piśmie do przewodniczącego KUNM St. Srokowskiego, gdzie załączył całą listę projektowanych wówczas przez KUNM nazw (niektóre różnią się od ostatecznie ustalonych, w części przypadków przychylono się do stanowiska wojewody), z których brzmieniem się nie zgadza i ich postulowanych "poprawnych" odpowiedników. | ||
+ | *Na północ od wsi znajdują się ''Żegockie Łąki'', będące pozostałością dawnego jeziora (''Siegfriedswalder See''), którego pierwotna nazwa była pruska - 1305 ''Pepecten'', 1333-42 ''Poypote'', 1349 ''Peypatz''. Proponuję oryginalną nazwę tego miejsca spolszczyć jako ''Pojpoty''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Babiak''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2~3 | ||
+ | |''Frauendorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Blanki''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |5? | ||
+ | |''Blankensee'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Ausklojdy''' (?) | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwę polską ''Blanki'' dla tej wsi podaje w 1941 r. Chojnacki, jednak trudno ocenić wartość tego przekazu, wobec braku takiej nazwy (czy jakiejkolwiek innej polskiej) w innych źródłach. Nie wykluczałbym możliwości, że zaszła tu pomyłka ze wsią ''Blankenberg'' (ob. ''Gołogóra'' w gm. Świątki), którą ludność warmijska rzeczywiście nazywała ''Blanki''. | ||
+ | *Nazwa pochodzi od nazwy jeziora ''Blanki'' (niem. ''Blanken-See''), które pierwotnie nosiła nazwę pruską ''Ausclote'' (1315), ''Ausclode'' (1331), ''Auscloyde'' (1333-42). Nazwę ''Auscloyde'' podaje Leyding również dla wsi - nawiązuje również do niej w postulowanej przez siebie nazwie polskiej ''Gładkowo'' (która nawiązuje do domniemanego znaczenia n. prus. - od *''sklaids'' "gładki", por. łot. ''sklaids'' "t.s."). Chwytając się tego precedensu, oczywiście postuluję wprowadzenie spolszczenia nazwy pruskiej (zarówno dla wsi, jak i jeziora) jako ''Ausklojdy''. Co prawda, nie wiem, na ile przekaz Leydinga jest rzetelny (brak innych źródeł, które podawałyby taką nazwę dla wsi), być może badacz dokonał tu fałszywej ekstrapolacji (uznał, że starsza nazwa jeziora musiała się odnosić także do wsi, tak samo jak nowsza), dlatego opatruję tę zmianę znakiem zapytania. Niemniej, bez wątpienia należy tak nazwać jezioro. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Bobrownik''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Bewernick'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Biebrznik''' | ||
+ | |1319 ''Bebernig'', 1348 ''Bebernic''. Nazwa pruska, ponowiona od n. dawnego majątku ''Bebernig'' koło Braniewa (skąd pochodził właściciel wsi), położonego nad strumieniem ''Biebrza'' (niem. ''Behwer Bach''). Co prawda, ustalona po wojnie n. pol. ''Bobrownik'' nawiązuje do znaczenia prus. ''bebrus'' "bóbr". Wolę się jednak trzymać zasady, aby nie tłumaczyć nazw pruskich (kiedy nie ma takiej tradycji) i postuluję poprawienie tej formy na ''Biebrznik'', co jest zgodne zarówno z nazwą strugi ''Biebrzy'', jak i brzmieniem nazwy pruskiej (*Bebirniks). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Budniki''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Bundien'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Bądzie''' | ||
+ | |Potrzebne informacje etym. Chociaż nazwa niewątpliwie jest pruska, to przydałoby się więcej informacji. Jedyne co znalazłem, to starsza postać ''Bundienen'' u Goldbecka (1789 r.). Powojennej formy ''Budniki'' nie można uznać za poprawne spolszczenie n. pruskiej, toteż przychylam się do używanej przez Leydinga formy ''Bądzie'' (chociaż na podstawie zapisu Goldbecka można by też ustalić formę ''Bądziny''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Bugi''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Bogen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1304 ''Bugen''; 1333-42, 1352 ''Baugen''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Chełm''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Kolm'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Kołmy''' | ||
+ | | | ||
+ | *W XIV-XV w. wieś nosiła dwie nazwy - pruską ''Colm'' (1349) i niemiecką ''Rosenberg'' (1339). | ||
+ | *Nadana po wojnie n. pol. ''Chełm'' nawiązuje chyba do faktu, że nazwy słowiańskie z rdzeniem ''Chełm''- bywały germanizowane jako ''Kulm'', ''Kolm'' (por. ''Chełmno'' = niem. ''Kulm''). R. Przybytek w NMP uważa tę nazwę za pochodną od Chełmna, jednak wydaje mi się, że właściwiej byłoby traktować ją jako pruską. Przychylam się więc do używanej przez Leydinga formy ''Kolmy'', przy czym modyfikuję ją do postaci ''Kołmy'' (tak jak jez. ''Kołm'' i postulowana przeze mnie nazwa ''Kołmin'' - zob. ''Chełmżyca'' w pow. iławskim, gm. Susz). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dębiec''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Eich-Mühle'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Według ustaleń KUNM: ''Dębiec''. Obie nazwy spotykane w użyciu (nazwa ''Dębowo'' widnieje na drogowskazie, więc podejrzewam, że jest używana przez miejscowych). Ponieważ polskiej tradycji brak, a obie nazwy nawiązują do niemieckiego oryginału w takim samym stopniu, nie widzę sensu nic tu zmieniać czy prostować. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Długołęka''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Langwiese'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Dywity''' | ||
+ | |Wieś powstała na pruskim polu o nazwie ''Diwite'' (1320). W związku z tym, Leyding podaje dla tej wsi nazwę ''Dywity'', z którą się zgadzam. Niestety, zamiast tego KUNM zdecydował się przetłumaczyć nazwę niemiecką (co nie wynika z polskiej przedwojennej tradycji - takowej brak dla tej wsi), prawdopodobnie celem uniknięcia pomyłki z dużą wsią Dywity w pow. olsztyńskim. Zachowanie nazwy pruskiej jest jednak moim zdaniem większym priorytetem, postuluję więc powrót do nazwy ''Dywity''. Kwestię tożsamości nazw można rozwiązać dookreśleniem - np. nazwać tę wieś ''Dywity Licbarskie''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dobrujewo''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Albertshof'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Nie wiem, na ile nazwa tej osady wciąż funkcjonuje w użyciu - administracyjnie jest to część Długołęki. | ||
+ | *Nazwa obecna jest chrztem pseudodzierżawczym od słowiańskiego imienia, tradycji brak. Leyding podaje nazwę ''Ślimaki'', ale nie mam pojęcia, jakie może być jej uzasadnienie. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Drwęca''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Drewenz'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1319 ''Drewancz''. Nazwa pruska, pochodna od n. rzeki ''Drwęcy Warmińskiej'' (tak już w SGKP: ''Drwęca warmijska''; niem. ''Drewenz'', 1243 ''Drauanza'', 1361 ''Drywanta''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Gajlity''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Galitten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Gality''. | ||
+ | *1346 ''Gaylite'', 1350 ''Gailiten''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Grabniak''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Buchwald'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Ignalin''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Reimerswalde'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Oboczna n. niem. ''Römerswalde''. | ||
+ | *Powojenna nazwa ''Ignalin'' jest tworem osadników z okolic miasteczka Ignalino na Wileńszczyźnie. W ten sposób na mapie Warmii pojawiła się kolejna nazwa pochodzenia bałtyckiego, jednak zupełnie nowa i nieznana wcześniej na tym obszarze. Na oficjalne zatwierdzenie tej nazwy pewnie pewien wpływ miało pismo wojewody Z. Robla, który proponował wprowadzenie tej nazwy (w formie ''Ignalino'' - u Leydinga również ''Ignalino'' al. ''Rzymowo'') zamiast projektowanej wówczas przez KUNM nazwy ''Rzemień''. Jako, że jest to jedna z tych nazw "wywalczonych" przez lokalną społeczność, dodatkowo jako bałtycka całkiem nieźle wpisuje się w toponimię regionu i nie preczy żadnej wcześniejszej tradycji (brak przedwojennej nazwy polskiej, zaś powojenne formy ''Rzemień'' i ''Rzymowo'' raczej nie są "warte zachodu"), ani myślę tej nazwy "ruszać". | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jagoty''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Jegothen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Oboczna forma niem. ''Gegothen''. | ||
+ | *Pierwotnie dwie nazwy, pruska ''Jagoten'' (1348) i niemiecka ''Gottfriedsdorf'' (1348 ''Gotfridisdorf''). Ostatecznie przetrwała ta pierwsza. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jarandowo''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Süßenberg'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |U Leydinga: ''Jurandowo''. Jest to typowo "przesiedleńcza" nazwa, o zabarwieniu patriotycznym (nawiązanie do postaci Juranda ze Spychowa). KUNM zdecydowała się z niejasnego powodu zmodyfikować ją do postaci ''Jarandowo'', być może aby zatrzeć jej ideologiczny rodowód i upodobnić do n. osobowej ''Jarant'' (z niem. ''Arendt'', ''Arnold''). Innym powodem mogło być też uniknięcie duplikowania nazw (istnieje w regionie kilka miejscowości o nazwie "Jurandowo", a krótko po wojnie było ich naprawdę wiele). Ze względu na całkowitą "przypadkowość" nazwy ''Jarandowo'' (mapy Geoportalu notują też wariant ''Irandowo'' - zapewne potoczny i całkowicie dziwaczny, być może przewrotnie przekręcony przez osadników?), chciałoby się nadać tej wsi jakąś inną, lepszą nazwę. Nie ma jednak zupełnie z czego czerpać - autochtoniczni Warmiacy mogliby spolszczyć tę nazwę jako "Sysębark" lub podobnie, ale zupełny brak dowodów na istnienie takiej formy. Z "braku laku", musi więc zostać to, co jest. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kaszuny''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Kaschaunen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1403 ''Cassunen'', 1399 ''Kasschunen''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kierz''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Kerschen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Kiersiny''' | ||
+ | | | ||
+ | *1346 ''Kirsey'', ''Kirsne''; 1394 ''Kirsnyn''; 1404 ''Kyrsen''. Nazwa pruska, tożsama z osuszonym obecnie jeziorem ''Kirsyny'' (niem. ''Kerschener See'', zapisy hist.: 1333-42 ''Kirsyn'', ''Kirsen''; 1339 ''Kirsyn''). Być może nazwa wodna pierwotna, niedaleko znajduje się też struga o nazwie ''Kirsna'' (1329 ''Kyrsin'', w niem. przetłumaczone ''Schwarzes Fließ''). | ||
+ | *Nadanej przez KUNM polskiej nazwy ''Kierz'', mimo widocznego podobieństwa fonetycznego, nie można uznać za poprawną adaptację n. pruskiej. Nazwę adideowano do stpol. ap. ''kierz'' "krzak", zwłaszcza że nazwa ta odmienia się: do ''Krza'', w ''Krzu'' (przynajmniej wg oficjalnych dokumentów, nie wiem czy taki jest rzeczywisty uzus). To całkowicie przekreśla tę nazwę jako poprawną adaptację pruskiego oryginału i uważam, że należało ją oddać dokładniej. Leyding używa spolszczenia ''Kierzej'' (opierając się na najstarszym zapisie ''Kirsey''), zaś w drugim tomie swojego dzieła, nazwę pobliskiego wysuszonego jeziora (historycznie tożsamą z n. wsi) polonizuje jako ''Kirsyny'' (nazwy zatwierdzonej przez KUNM brak). Ta druga nazwa wydaje się najbliższa historycznym zapiskom, przy czym "prostuję" ją na bardziej regularne ''Kiersiny''. Oczywiście, nazwa ta niesie ryzyko pomyłki ze wsią Kiersiny koło Melzaka. Niemniej, jest to naturalne, że toponimy powtarzają się. | ||
+ | *Zob. też ''Czarny Kierz'' w gm. Kiwity. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kłębowo''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Wernegitten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Wernegity''' | ||
+ | | | ||
+ | *1339 ''Wernegitten'', ''Wengitten''. Nazwa pruska. W XV w. wieś nosiła oboczną nazwę niem. ''Schönenfeld'' (1348 ''Schoenenvelt'', ''Schonenveld''). | ||
+ | *Przed wojną: ''Wernegity'' (Chojnacki), u Leydinga ''Wargity''. Mimo pruskiego pochodzenia nazwy i istnienia wariantów spolszczonych, KUNM zdecydowała się "poświęcić" tę nazwę (chyba pod wpływem Z. Robla i jego listy) na rzecz formy ''Kłębowo'', która jest przekształceniem nazwy ''Klembów'', używanej krótko po wojnie przez powojennych osadników, pochodzących ze wsi Klembów na Mazowszu. Oczywiście, wsi należy przywrócić oryginalną nazwę ''Wernegity'' - sięgająca XIV w. historia wsi jest ważniejsza od wydarzeń XX wieku. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Knipy''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Knipstein'' | ||
+ | |pruskie? | ||
+ | |'''Knipsztyn''' | ||
+ | |1346 ''Gnypsten'', ''Gnypsteyn''. Nazwa prawdopodobnie pruska (chociaż Przybytek rozważa też niemiecką etymologię), z rdzeniem knip- jak w nazwie królewieckiej Knipawy. Jeżeli ta interpretacja jest poprawna, być może mamy tu do czynienia z fałszywym członem -''stein'' (jak w nazwach typu ''Schwirgstein'' - dziś Świerkocin i Dźwiersztyny, ''Kalkstein'' - dziś Wapnik, ''Glockstein'' - dziś Unikowo). W tradycyjnych spolszczeniach takich nazw pojawia się człon -''sztyn'' (por. ''Wierztyn'', ''Kalksztyn'', ''Knoksztyn''), co daje złudne wrażenie nazwy niemieckiej. Chyba właśnie z tego powodu, KUNM postanowił "uciąć" tę cząstkę i uchwalić tę nazwę w formie ''Knipy''. Uważam jednak, że nazwy pruskie powinno się odzwierciedlać jak najdokładniej, z uwzględnieniem ich budowy słowotwórczej, toteż postuluję formę ''Knipsztyn''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kochanówka''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Stolzhagen'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Pierwotnie niem. ''Stolzenhagen'', ''Stolzenhain''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Koniewo''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Konnegen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Kunajny''' | ||
+ | |1325 ''Kunyan'', ''Kunayn'; 1332 ''Cunoyn''; 1489-1503 ''Conayn''; 1615 ''Koneinen''. Nazwa pruska, z wyraźnym sufiksem -ain-. Forma uchwalona przez KUNM oddaje ją niedokładnie, należy to naprostować. Leydingowa forma ''Kunowo'' jest niewiele lepsza. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Koniewo-Osada''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Konnegenhof'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Kunajński Dwór''' | ||
+ | | | ||
+ | *Na mapach także jako: ''Kunówko'' - tak samo u Leydinga. | ||
+ | *Co do wyjaśnienia zmiany ''Koniewo'' na ''Kunajny'', patrz wyżej. Zamiast zrostu ''Kunajny-Osada'' proponuję wiernie tłumaczenie n. niemieckiej jako ''Kunajński Dwór''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kotowo''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Katzen'' | ||
+ | |pruskie (zniemczone) | ||
+ | |'''Kot''' | ||
+ | |1251 ''Kat'', 1254 ''Kath''. Pierwotna nazwa pruska (od ''katta'' "kot"). Nigdy w tej nazwie nie było sufiksu -aw-/-ow- (Niemcy przełożyli ją jako ''Katzen'', na wzór nazw pluralnych), co czyni formę ''Kotowo'' nieuzasadnioną. Może to niepotrzebna drobiazgowość, ale wydaje mi się, że należało tę nazwę oddać wierniej, jako ''Kot'' lub ''Koty'' (tak jak miejscowość ''Kot'' na Mazurach, w gm. Jedwabno). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Krasny Bór''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Schönheide'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kraszewo''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Reichenberg'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Rychembark''' | ||
+ | |Na niektórych przedwojennych mapach: ''Rychenberk'' (co poprawiam na bardziej systematyczny ''Rychembark''). Wprowadzona po wojnie nazwa ''Kraszewo'' jest tworem powojennych osadników, pochodzących z jakiegoś Kraszewa (prawdopodobnie chodzi tu o Kraszew koło Klembowa - z Klembowa z kolei pochodzili powojenni "pionierzy" sąsiedniej wsi ''Kłębowo'', p. wyżej). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lauda''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Lawden'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1379 ''Lawden'', 1380 ''Laudyn''. Nazwa pruska, po wojnie dość osobliwie spolszczona jako ''Lauda'' (Leyding ma bardziej spolszczone ''Lawdy'') - być może pomogło skojarzenie z regionem Lauda na Litwie (położonym na północ od Kowna), niegdyś zamieszkanym w dużej mierze przez Polaków, zwłaszcza potomków tzw. szlachty laudańskiej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Łabno''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Schwansberg'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Starsza forma n. niem. ''Swansfeld'' (tak podaje Leyding). | ||
+ | *Ukuta przez KUNM forma ''Łabno'' z jednej strony próbuje nawiązywać do znaczenia n. niemieckiej (''Schwan'' = łabędź), z drugiej strony nie jest to poprawny słowotwórczo twór od "łabędzia" (to byłoby ''Łabędno'' - tak zresztą u Leydinga). Być może chodziło tu o ukrycie znaczenia lub nawiązanie do dawnej wsi Łabno, będącego dziś częścią Kolna (chodzi o Kolno niedaleko Łomży, nie to warmińskie), która to nazwa ma pochodzenie hydronimiczne. Tak czy inaczej, historycznej polskiej nazwy brak. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Łaniewo''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Launau'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Łuny''' | ||
+ | |1347 ''Lunen'', ''Lunyn''; 1349 ''Lunyn''. Nazwa pruska, wtórnie z członem -''au'' (być może to prus. sufiks -aw- lub niemieckie -au). Powojennej formy ''Łaniewo'' nie można uznać za poprawne spolszczenie tej nazwy. Nazwę tę należało spolszczyć jako ''Łuny'' lub ''Łunowo''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Markajmy''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Markeim'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1308 ''Markaymen'', 1357 ''Markaym''. | ||
+ | *Osada ''Marków'' wydzielona z Markajm. Jej nazwa jest prawdopodobnie zniekształceniem pruskiej nazwy tej wsi (zapewne wczesna polonizacja pierwszych powojennych osadników - Leyding podaje jako ''Markowo''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Medyny''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Medien'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1320 ''Medinen'', 1339 ''Medien'', 1340 ''Medyn''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Miejska Wola''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2~3 | ||
+ | |''Bürgerwalde'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Wieś powstała w lesie ''Bougen'', ''Bugen'' (1399), od którego swą nazwę (pruskiego pochodzenia) wzięły sąsiednie ''Bugi'' (p. wyżej). Chyba nie można tej nazwy postrzegać jako odnoszącą się bezpośrednio do tej wsi, chociaż kusi możliwość nazwania tej wsi ''Buski Las'' ("buski" to przymiotnik od nazwy Bugi). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Miłogórze''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Liewenberg'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Niem. także ''Liebenberg'' (forma prawdopodobnie starsza, spotykana od XIV w.). | ||
+ | *U Leydinga: ''Liwno'', co jest adaptacją fonetyczną I członu n. niem. Taka forma byłaby słuszna, gdybyśmy mieli do czynienia z nazwą pochodzącą od hydronimicznego rdzenia liw- (jak ''Liwa'', ''Miłomłyn''), jednak nie widzę w tym wypadku podstaw do takiej interpretacji. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Morawa''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Maraunen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Maruny''' | ||
+ | | | ||
+ | *Według ustaleń KUNM: ''Maruny''. Niestety, od jakiegoś czasu wieś ta figuruje pod nazwą ''Morawa''. Prawdopodobnie jest to jakieś przeinaczenie powojennych osadników. Niestety, odbyło się to kosztem nazwy pruskiej (poza tym, spolszczoną nazwę ''Maruny'' stosują dla tej wsi już materiały przedwojenne). | ||
+ | *1405 ''Merunenhoue'' (-''houe'' = -''hof''), 1443 ''Merownen''. Nazwa pruska, należy ją pilnie przywrócić, w miejsce używanej "prawem Kaduka" nienormatywnej i ahistorycznej nazwy "Morawa". | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nowa Wieś Wielka''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |1* | ||
+ | |''Neuendorf (bei Heilsberg)'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |(Nowa Wieś) | ||
+ | | | ||
+ | *Oboczna nazwa niem. ''Neu-Großendorf'' (relacyjna do nazwy sąsiedniego Wielochowa, p. niżej) | ||
+ | *Człon ''Wielka'' ma przede wszystkim charakter dookreślający wobec innych "Nowych Wsi" w regionie (nie ma "Nowej Wsi Małej" w sąsiedztwie). Z drugiej strony, jest to wyraźnie nawiązanie do historycznej nazwy ''Neu-Großendorf'', więc można to dookreślenie zaakceptować. | ||
+ | *NMP odnosi tu też nazwę prus. ''Nawunseden'' (1350), ale to chyba błąd - powinna ona się odnosić do wsi ''Nowosady'' (p. niżej), położonej na płd-zach. od Licbarka. Możliwe jednak, że nazwy tych wsi się mieszały. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nowosady''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Wosseden'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Pierwotnie: ''Nawunseden'' (1350), ''Nawseden'' (1426). Nazwa pruska, od XVII w. pojawiają się formy pozbawione nagłosowego Na-, podobne do nowożytnej n. niemieckiej. Powód zaniku w nagłosie jest niejasny (może fałszywa dekompozycja), chociaż Przybytek rozważa też możliwość innej nazwy pruskiej (pochodzącej od ''wōzē'' "koza"). KUNM nawiązał do najwcześniejszej postaci prus., w formie ''Nowosady''. Można się spierać co do trafności tego spolszczenia, ale trudno mi wymyślić lepsze. Leyding ma ''Wozdy'', oparte na późniejszej formie niem. | ||
+ | *W XIV w. obocznie niem. ''Neuendorf'' (1340-49 ''Neuendorf'', 1350 ''Nüendorf''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Pilnik''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Neuhof'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Pierwotnie nazwa pruska: ''Pilnik'' (1311, 1342), która była w użyciu aż do XVIII w. (1755 ''Pilnick'' u Enderscha), ale ostatecznie została wyparta przez nazwę niem. ''Neuhof'' (notowaną już w XIV w. jako zlatynizowane ''Nova Curia''). | ||
+ | *SGKP co prawda podaje formę pol. ''Nowydwór'' (opatrując ją znakiem zapytania), nie wydaje mi się jednak, aby to mechaniczne tłumaczenie nazwy niemieckiej przedstawiało jakieś rzeczywiste użycie Warmiaków. Po wojnie jak najsłuszniej przywrócono tej wsi jej pierwotną, pruską nazwę ''Pilnik''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Pomorowo''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Pomehren'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Pomorze''' | ||
+ | | | ||
+ | *U Chojnackiego: ''Pomorze'' (być może forma ta pojawia się też we wcześniejszych materiałach, ale nie dotarłem do takowych) i do tej formy się przychylam, jako zgodnej z formą ''Pomehren'' (wskazującej na prus. nazwę pluralną), bez niepotrzebnego sufiksu -owo. | ||
+ | *Pierwotnie: ''Pomerendorf'' (1347), od XV w. bez członu -''dorf''. Nazwa pruska (a w formie sufiksowanej hybrydalna), od pruskiej nazwy osobowej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Redy''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Retsch'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1339 ''Reddus''; 1364 ''Redsch'', ''Redisch'', ''Reddus''. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora ''Redy'' (1308 ''Ridos'', 1319 ''Reddos''). Jezioro to dziś nazywa się najczęściej ''Jeziorem Wielochowskim'' (z powodu późniejszej n. niem. ''Großendorfer See''), ale należy tę nazwę pilnie wyrugować na rzecz pierwotnej nazwy ''Redy''. | ||
+ | *Nazwą ''Redy'' nazywa się dziś (zupełnym "prawem Kaduka") także przepływającą przez Redy strugę, której normatywna nazwa to ''Spauga'' (niem. ''Spuy Bach'', 1305 ''Spougi'', 1320 ''Spauge''), pruskiego pochodzenia. Rzeczkę tę należy nazywać jej prawowitą nazwą. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rogóż''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |1? | ||
+ | |''Roggenhausen'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Według NMP nazwa niemiecka. Zapis ''Rogoss'' z 1374 roku może przedstawiać nazwę spolonizowaną ''Rogóż''. Źródła późniejsze nie podają dla tej wsi żadnej polskiej nazwy. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Runowo''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Raunau'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1347, 1359, 1389 ''Runow''. Nazwa pruska. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Sarnowo''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Rehagen'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Stabunity''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Stabunken'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1300 ''Stabuniten'', 1319 ''Staboniten''. KUNM po wojnie nawiązała do starszej postaci tej staropruskiej nazwy, z sufiksem -īt-. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Stryjkowo''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Sternberg'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Suryty''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Soritten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1288 ''Suriti''; 1346 ''Suriten'', ''Suryten''; 1390 ''Surythen''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Swajnie''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Schwengen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1360 ''Swaynien'', 1420 ''Swaymen''. Nazwa pruska, poprawnie zrekonstruowana po wojnie. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Świętnik''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Heiligenfelde'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Widryki''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Widdrichs'' | ||
+ | |pruskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | |Według Pollakówny, miejscowość ta nosiła w XIV wieku nazwę niem. ''Schönborn'' (dok. 13339). Potrzebna jednak dokładniejsza dokumentacja hist. i informacje etymologiczne. Wydaje mi się, że nazwa ''Widryki'' jest pruska, z tym samym rdzeniem co ''Widryny'' koło Reszla, ale potrzebne potwierdzenie. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wielochowo''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Großendorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Wielka Wieś''' | ||
+ | | | ||
+ | *U Leydinga: ''Wielka Wieś''. Ta forma wydaje mi się lepsza od noszącej znamiona chrztu pseudodzierżawczego nazwy ''Wielochowo''. Ponadto, tworzy to pewną konsekwencję z nazwą ''Nowej Wsi Wielkiej'' (historycznie powiązaną). Uważam, że tak prostą semantycznie nazwę należało po prostu przełożyć na polski, bez żadnych udziwnień. | ||
+ | *Leśniczówka ''Jagodów'' przed wojną należała do Wielochowa. Jej obecna nazwa jest tworem zupełnie dowolnym, niepoprawnym słowotwórczo. Miejsce to nigdy nie doczekało się urzędowej nazwy od KUNM (chyba, że uznać, że ustalenie n. ''Großendorf'' jako "Wielochowa" miało dotyczyć także leśniczówki). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wojdyty''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Schweden'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Oboczna n. niem. ''Woyditten''. | ||
+ | *Pierwotnie n. pruska ''Woiditten'' (1615), niemiecka nazwa ''Schweden'' pojawia się w XVIII w. i funkcjonuje obocznie do pierwotnej n. pruskiej. Ostatecznie ta druga ustala się w oficjalnym użyciu. Po wojnie jak najsłuszniej zastosowano polonizację nazwy pruskiej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Workiejmy''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2 (5?) | ||
+ | |''Workeim'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |(Workajmy?) | ||
+ | | | ||
+ | *1341 ''Wurkaym'', 1341 ''Wurkayn'', 1374 ''Workaym''. W XIV w. obocznie także n. niemiecka ''Ravenswalde'' (1342), która szybko zanikła. | ||
+ | *Po wojnie, polską formę tej nazwy ustalono jako ''Workiejmy''. W zasadzie poprawniejsze byłyby ''Workajmy'' (człon -kiejmy jest typowy dla obszarów położonych dalej na wschód, z litewskimi wpływami językami), ale wobec braku tradycji nie wiem, czy warto to "ruszać". | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wróblik''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |2? | ||
+ | |''Sperlings'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Według Pollakówny, wieś powstała na polu ''Wurlauks'' (1342), podobnie jak wieś ''Urbanowo'' w obecnej gm. Dobre Miasto (zob. pow. olsztyński). Z drugiej strony, Gerullis (a za nim Przybytek) odnosi ten zapis do ''Worławek'' w gm. Świątki. Ze względu na ryzyko pomyłki, wstrzymuję się tutaj od zmian. Jeżeli jednak ta nazwa pruska rzeczywiście odnosi się do tej wsi, to jest bardziej wartościowa od powojennego spolszczenia znaczeniowego nazwy niemieckiej (w dodatku niekoniecznie poprawnego, ''Sperling'' jest tu bardziej nazwiskiem niż rzeczownikiem pospolitym). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zaręby''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Sperwatten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Sparwaty''' | ||
+ | |1341, 1343 ''Sparwirde''. W XVIII w. ''Sperwarten'', ''Sperwerten'', ''Sperwatten''. Nazwa pruska, przejęta od nazwy lasu (1342 ''Sparwirden'', ''Sperweden'', ''Sperweten'' i inne). Niestety, KUNM nie podjęła się próby spolszczenia tej pięknej staropruskiej nazwy i ustaliła całkowicie przypadkową nazwę "Zaręby". | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zwierzyniec''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Tiergarten'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Regutławki''' | ||
+ | |1347 ''Regutlauken''. Zamiast spolszczać nazwę niemiecką, należało zastosować przepiękną, pierwotną staropruską nazwę tej wsi. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Żytowo''' | ||
+ | |Lidzbark Warmiński | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Settau'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Sitowo''' | ||
+ | |Potrzebna dokumentacja hist. i informacje etym. Jedyny zapis historyczny, jakim dysponuję to podawana przez Leydinga (bez daty) ''Sittonia'' (chyba powinno być ''Sittovia''). Z pewnością jest to jednak nazwa pruska, a spolszczenie ''Żytowo'' nie może dokładnie odzwierciedlać n. prus. (brak głoski "ż" w staropruskim). Wydaje się, że używana przez Leydinga forma ''Sitowo'' jest właściwsza. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Biała Wola''' | ||
+ | |Lubomino | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Dittrichsdorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Wieś leży nad jeziorem ''Tonka'' (niem. ''Dittrichsdorfer See''), które w przeszłości nosiło pruską nazwę ''Kussie'', Kusseyn'' (1320) lub ''Kusaw'' (1595), co należałoby spolszczyć jako ''Kusiny'' lub ''Kusawy'' (tę drugą formę podaje Leyding). Z pewnością należy wyrugować nieuzasadnioną KUNMowską nazwę "Tonka" - naprawdę nie mam pojęcia, kto pomyślał, że dobrym pomysłem jest tak przezwać to jezioro... Nazwę ponowioną od jeziora nosiła dawniej wieś ''Piotrowo'' (p. niżej). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Bieniewo''' | ||
+ | |Lubomino | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Benern'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Dyśmin''' | ||
+ | |Wieś powstała na polu o nazwię ''Dissemen'' (1313), co jest nazwą pruską. Nazwę ''Benern'' Przybytek uważa za niemiecką. Zgodnie z takim stanem rzeczy, należało spolszczyć nazwę pruską, co zresztą zrobił Leyding w formie ''Dyśmin''. Przychylam się do tej formy. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Ełdyty Małe''' | ||
+ | |Lubomino | ||
+ | |2~1 | ||
+ | |''Klein Elditten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Zob. niżej ''Ełdyty Wielkie''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Ełdyty Wielkie''' | ||
+ | |Lubomino | ||
+ | |2~1 | ||
+ | |''Elditten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |(Ełdyty) | ||
+ | | | ||
+ | *1289 ''Eldithen''; 1345 ''Eldyten'', ''Elditten''. | ||
+ | *U Kętrzyńskiego i Chojnackiego: ''Eldyty''. Nie ma jednak chyba potrzeby kruszyć kopi o jedną literkę, zwłaszcza że za tym przekazem raczej nie stoi żadne ludowe użycie. | ||
+ | *W niem. brak członu ''Groß'', mimo to po wojnie ustalono tę nazwę jako ''Ełdyty Wielkie'' (chyba dla usystematyzowania dubletu z Ełdytami Małymi). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Gronowo''' | ||
+ | |Lubomino | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Gronau'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Siegliki''' | ||
+ | | | ||
+ | *Pierwotnie dwie różne nazwy - niemiecka ''Grunau'' (1326 ''Grunow'', 1364 ''Gronow'') i pruska, zapisywana w różnych formach jako ''bona Sigilkonis'' (1236); ''Segilken'' (1348, 1359); ''Seglyken'', ''Seglykin'', ''Segliken'' (1374). Ta druga zanika w wieku XV. Oprócz tego, pole na którym powstała ta wieś nosiła pochodzącą z pruskiego nawę ''Wozo'' (1313) - od ''wōzē'' "koza". | ||
+ | *Chociaż SGKP podaje dla tej wsi nazwę spolszczoną ''Gronowo'', to wydaje mi się, że jest to takie "mechaniczne" spolszczenie n. niem. (na podstawie innych licznych wsi o nazwie Gronowo), za którym nie musi stać ludowa tradycja. Wydaje mi się, że powrót do pierwotnej nazwy pruskiej (dobrze zaświadczonej w różnych dokumentach) wydaje się bardziej wartościowym rozwiązaniem. Pozwala to zracjonalizować liczbę "Gronów" w regionie i uratować jeszcze jedną, unikalną nazwę pochodzenia staropruskiego. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lubomino''' | ||
+ | |Lubomino | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Arnsdorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Sudyty''' | ||
+ | | | ||
+ | *Wieś powstała na polu o pruskiej nazwie ''Zudithen'' (1308), ''Sudithen'' (1320). Tę autentyczną pruską nazwę można było łatwo spolszczyć jako ''Sudyty'' (co zresztą czyni Leyding). Mimo to, KUNM postanowiła przezwać tę wieś jakimś kompletnie nieuzasadnionym, ahistorycznym "Lubominem". Całkowicie niezrozumiała decyzja i zbrodnia przeciwko Prusom wieki po wyginięciu ich języka. | ||
+ | *Starsze postaci n. niem. ''Arnoldsdorf'' (XIV w.: 1308 ''Arnoldisdorf'', 1361 ''Arnoltsdorff''), wtórnie ''Arensdorf'', ''Arnsdorf''. W dokumentach znana też postać zlatynizowana ''Villa Arnoldi'' (1316). | ||
+ | *Osada ''Karbówka'' przed wojną stanowiła część Sudyt bez wydzielonej nazwy. Jej obecna nazwa wyraźnie nawiązuje do nazwy pobliskiej wsi ''Karbowo'' (w gm. Orneta, zob. tam) oraz nieistniejącego już majątku ''Karbówko'' (niem. ''Klein Karben''). Osada ta nosi też (lub nosiła) oboczną nazwę ''Lubominko'' (widoczną na jednej z drukowanych map Geoportalu). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Piotrowo''' | ||
+ | |Lubomino | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Petersdorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Kusiny''' | ||
+ | | | ||
+ | *Pierwotna nazwa wsi jest pruska: 1332 ''Cusyen'', 1340 ''Kussien'', 1348 ''Cussin''. Nazwa ta jest ponowiona od pobliskiego jeziora, zwanego dziś nie wiedzieć czemu "Tonka" (więcej o jeziorze, p. wyżej ''Biała Wola''). Obocznie n. niemiecka ''Petersdorf'' (w XIV-XVI w. ''Petermannsdorf'') od imienia odbiorcy nadania. | ||
+ | *W związku z istnieniem starszej, pruskiej nazwy dla tej wsi, należało do niej nawiązać, zamiast niepotrzebnie tłumaczyć nazwę niemiecką. Tak zresztą czyni Leyding, proponując dla wsi nazwę ''Kusyny'', co poprawiam na bardziej systematyczne ''Kusiny''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Poborowo''' | ||
+ | |Lubomino | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Friedrichsheide'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Rogiedle''' | ||
+ | |Lubomino | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Regeltern'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1297 ''Rogedel'', ''Rogettel''; 1319 ''Rogetlin''; 1347 ''Regetlen''; 1353 ''Rogedlen''. Nazwa pruskiego pochodzenia. | ||
+ | *U Chojnackiego: ''Rogedel'' (jako nazwa polska), jednak jest to bardziej przepisanie najstarszego zapisu niż rzeczywista forma spolszczona, dlatego nie widzę powodu, aby zmieniać formę obowiązującą, która jeszcze lepiej spolszcza oryginał. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Różyn''' | ||
+ | |Lubomino | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Rosenbeck'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Samborek''' | ||
+ | |Lubomino | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Lauterwalde'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Powojenna n. pol. zdaje się całkowicie przypadkowa, nie wiem jaki mógł za nią stać proces myślowy. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Świękity''' | ||
+ | |Lubomino | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Schwenkitten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1294 ''Swenkiten'', 1316 ''Swenkitten''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wapnik''' | ||
+ | |Lubomino | ||
+ | |5 (4?) | ||
+ | |''Kalkstein'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Kalksztyn''' | ||
+ | |1285 ''Kalckstein'', 1313 ''Kalcstayn''. Nazwa pruska, rekonstruowana jako *Kalkst-enis (rdzeń Kalkst- jest znany w pruskiej toponimii, np. w nazwie lasu ''Kalxte'' w Sambii), nie ma więc nic wspólnego z niemieckim "wapiennym kamieniem", a ustalona przez KUNM kalka jest błędna. Leyding podaje dla tej wsi spolszczenie ''Kalksztyn'', które wydaje się w pełni naturalne i możliwe, że istniało już przed wojną (choć brak na to bezpośrednich dowodów). Ponadto, w Wapnika (Kalksztynie) swoje korzenie miała warmijska szlachecka rodzina Kalksteinów, wielkich zwolenników zwierzchnictwa Polski nad Prusami, walczących z dynastią Hohenzollernów. Ustalenie nazwy tej wsi jako ''Kalksztyn'' byłoby więc dodatkowo hołdem dla tego rodu. Czyż nie byłoby to zgodne z szeroko pojętą "polską racją stanu", która przecież była dość ważnym motywem działalności KUNM (a przy okazji z historią - "dwie pieczenie na jednym ogniu")? | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wilczkowo''' | ||
+ | |Lubomino | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Wolfsdorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Kajkławki''' | ||
+ | |Wieś powstała na polu o pruskiej nazwie ''Kawicklowkin'' (1332). Kolejny raz, zamiast tłumaczyć nazwę niemiecką, należało nawiązać do pierwotnej nazwy pruskiej. Krótko po wojnie funkcjonowało spolszczenie ''Kajkławki'' (za którym opowiadał się wojewoda Z. Robel, niestety tej nazwy nie udało się "przepchnąć") i za tą formą, jako faktycznie zaistniałą się opowiadam. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wolnica''' | ||
+ | |Lubomino | ||
+ | |2~3 | ||
+ | |''Freimarkt'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wójtowo''' | ||
+ | |Lubomino | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Voigtsdorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zagony''' | ||
+ | |Lubomino | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Somerfeld'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Szkudyty''' | ||
+ | |1312 ''Skuditen''. Po raz kolejny nie nawiązano do znanej ze źródeł nazwy pruskiej. Co prawda, tak samo nazywała się położona nie tak daleko wieś ''Cieszęta'' w gm. Pieniężno (zob.), ale niestety - trzeba to zaakceptować, że toponimy się powtarzają, ewentualnie zastosować dookreślenia. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Zajączki''' | ||
+ | |Lubomino | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Hasenberg'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Augustyny''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Agstein'' | ||
+ | |pruskie (zniemczone) | ||
+ | |'''Ajcze''' | ||
+ | |1323 ''Ayczen''; 1421 ''Ayczen'', ''Aytczen'', Leyding podaje też bez daty formę ''Akystin''. Nazwa pruska, zniemczona do postaci ''Agtstein'', ostatecznie ''Agstein'' (zapewne pod wpływem niem ap. ''Augstein'' "bursztyn, agat"). Opierając się na postaci zniemczonej, KUNM ustaliła spolszczenie ''Augustyny'' (adideując nazwę do im. ''Augustyn''), jednak należało nawiązać do najstarszej postaci nazwy pruskiej. Forma ''Ajcze'' może dziwić, brzmieć obco, ale najlepiej obrazuje pruskie pochodzenie tej nazwy (czego "Augustyny" nie czynią w ogóle). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Bażyny''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Basien'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1289, 1306 ''Baysen'', 1310 ''Bayzen''. Ta staropruska miejscowość była gniazdem rodowym Bażyńskich (niem. ''von Baysen''), wywodzącego się od Prusów szlacheckiego rodu, znanego z lojalności wobec Polski i działalności opozycyjnej przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu. Walczyli o przyłączenie Prus do Korony Polskiej. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Biały Dwór''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Karlshof'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Ciekawe, czy motywem nadania tej wsi po wojnie nazwy nawiązującej do "białości" był fakt, że w pobliżu istniało pruskie pole osadnicze o nazwie ''Gailiten'' (prus. ''gails'' = biały), na którym powstała sąsiednia wieś Krosno (p. niżej). Może jednak szukam sensu tam, gdzie go nie ma... | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Bogatyńskie''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Tüngen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Bogatyny'', ''Bogateńskie''. U Leydinga: ''Bogatyń''. | ||
+ | *1282 ''Tüngen'', 1312 ''Tungen''. Nazwa pruska. | ||
+ | *Wieś powstała na polu o nazwie ''Bogathenis'' (1282), ''Bogathens'' (1287), ''Bogatenis'' (1312). Jest to nazwa również uważana za pruską (choć na pierwszy rzut oka może się wydawać słowiańska). Stąd pochodzili Bogatyńscy - możny warmijski ród, stawiający opór krzyżakom. Spolszczoną nazwę ''Bogateńskie'' al. ''Bogatyńskie'' stosuje dla pola już SGKP, co później zastosowano także jako polską nazwę tej wsi. Być może lepsza byłaby forma ''Bogatyny'' - toponimy na -''skie'' są nietypowe dla Prus. Niemniej, niech już zostanie jak jest. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Chwalęcin''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Stegmannsdorf'' | ||
+ | |hybryda (prus. + niem.) | ||
+ | |'''Stegmany''' | ||
+ | | | ||
+ | *1349 ''Stegemansdorf''. Nazwa osobowa ''Stegeman'' uchodzi za pruską. Wobec tego, postuluję dla wsi polską nazwę ''Stegmany'' (na wzór n. rodowych pluralnych, aby nie stosować niepotrzebnych sufiksów, zresztą "Stegmanowo" nie brzmi dobrze). | ||
+ | *Północne wybudowanie tej wsi (bez historycznej nazwy) nosi na mapach Geoportalu nazwę ''Welza''. Nie mam pojęcia, skąd mogła się wziąć taka nazwa. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Dąbrówka''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Klein Damerau'' | ||
+ | |słowiańskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Dawniej też: ''Dąbrowa''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Drwęczno''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Wagten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Wojtyny''' | ||
+ | |1261 ''Waytenyn'', 1297 ''Waytinin''. Nazwa pruska, należało ją spolszczyć. Tymczasem, KUNM wolał utworzyć nową nazwę od przepływającej przez wieś Drwęcy (która jest wspomniana w nadaniu). Niepotrzebny chrzest nazewniczy, zwłaszcza że Leyding najzupełniej poprawnie spolszczył pruski oryginał jako ''Wojtyny''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Gieduty''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Gedauten'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | |1308, 1348 ''Gedauten''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Henrykowo''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Heinrikau'' | ||
+ | |polskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Chojnacki co prawda podaje w formie ''Henryków'', ale ze względu na to, że końcówka -ów jest obca tym terenom, ''Henrykowo'' jest słuszną poprawką. | ||
+ | *1312, 1317 ''Heinrichowe'', 1319 ''Heinrichow''. Może nazwa pierwotnie polska? Chociaż -''au'' może być także niemieckim przyrostkiem (od ''Aue'' = błonie), to jednak dodawanie go nazw odimiennych jest raczej nietypową praktyką w niemieckiej toponimii. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Karbowo''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |4 | ||
+ | |''Groß Karben'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Karby''' | ||
+ | | | ||
+ | *Przed wojną: ''Karby''. Nawet jeżeli niekoniecznie jest to postać ludowa, to jest obiektywnie lepsza od obecnej (wprowadzonej przez KUNM) - nawiązuje bezpośrednio do n. pruskiej, bez niepotrzebnego sufiksu. | ||
+ | *Pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie: ''Seigen'' (1429) i ''Karwan'' (1449), ''Carwen'' (1452). | ||
+ | *Sąsiednia osada ''Karbówko'' (niem. ''Klein Karben'') dzisiaj nie istnieje. Czasami myli się ją z podobnie nazwaną osadą ''Karbówka'', która w rzeczywistości jest wydzieloną częscią Lubomina. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Karkajmy''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Korbsdorf'' | ||
+ | |niemieckie (zepsute z prus.?) | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Na mapach także jako ''Karkajny'', co jest zniekształceniem. | ||
+ | *Pierwotnie nazwa pruska: ''Karixekaymen'' (1377), obocznie do tego nazwa niemiecka ''Korbisdorf'' (1377). Być może pierwszy człon n. niem. jest zepsuciem nazwy pruskiej (u Goldbecka zaświadczona też jest przejściowa forma ''Kaarksdorf''). Po wojnie słusznie odwołano się do nazwy pruskiej - i chociaż spolszczenie ''Karkajmy'' (u Leydinga: ''Korsykajny'') nie jest może w pełni dokładne (zauważalna elizja w śródgłosie, co jednak jest w pewien sposób zgodne z formą ''Kaarksdorf''), to jednak pruski charakter nazwy jest zachowany i nie widzę przesłanek, by ją modyfikować. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Klusajny''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Klutshagen'' | ||
+ | |pruskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | |Potrzebne informacje hist. i etym. Podejrzewam, że KUNM słusznie potraktowała tę nazwę jako pruską, ale nie posiadam żadnych informacji o tej miejscowości. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Krosno''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Krossen'' | ||
+ | |pruskie? | ||
+ | | -- | ||
+ | |1361, 1368 ''Crossen''. Nazwa prawdopodobnie pruska. Wieś powstała na polu o pruskiej nazwie ''Gayliten'' (1350, 1356). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Krosno''' (osada) | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Thalbach'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Bludyny''' | ||
+ | | | ||
+ | *Poprawna (i zatwierdzona przez KUNM) nazwa tej osady to ''Bludyny''. Obecnie ta nazwa nie figuruje już w spisach ani na mapach, a miejscowość traktowana jest jako część Krosna. Cóż to za durna, niezrozumiała decyzja? Nie ma to nawet za specjalnego uzasadnienia w rzeczywistości - osada znajduje się wciąż w pewnej odległości od Krosna, nie stanowi z nim zwartej jedności. Nawet nie zmieniając stanu administracyjnego tej osady, należy jak najpilniej przywrócić do łask jej piękną staropruską nazwę ''Bludyny'' i ustawić tabliczkę wjazdową z tą nazwą. | ||
+ | *1344 ''Bludin'', 1384 ''Bludyn''. Z końcem XIV w. pierwotna pruska nazwa tej wsi zostaje wyparta przez niemiecką ''Thalbach''. Po wojnie słuszny powrót do pruskiego oryginału, co niestety zniweczyły późniejsze niemądre decyzje administracyjne. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Krzykały''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Krickhausen'' | ||
+ | |pruskie (zniemczone) | ||
+ | |'''Krzykusy''' | ||
+ | |1287 ''Kerkus''; 1318 ''Kercus'', ''Kirkusen''; 1322 ''Kercus'', ''Kerkus''. Nazwa najprawdopodobniej pruska, z czasem zniemczona do postaci ''Kirchhausen'' (XV-XVI w.), ostatecznie ''Krickhausen''. Przyjętej przez KUNM nazwy ''Krzykały'' nie można uznać za spolszczenie n. pruskiej (sufiks -ały całkowicie ahistoryczny), Leydingowa forma ''Kirkuzy'' za bardzo brzmi jak przejęta z niemieckiego. Postuluję formę ''Krzykusy'', opierając się na starym spolszczeniu podobnej (a może etymologicznie tożsamej?) nazwy ''Krzykosy'' na Ziemi Kwidzyńskiej, wykorzystując jednak systematyczny sufiks -usy. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Kumajny''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Komainen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *1312 ''Cumayn'', 1319 ''Cumain'', 1326 ''Cumeyn''. | ||
+ | *Należąca historycznie do wsi leśniczówka (po niem. ''Försterei Komainen'') w Kumajńskim Lesie, dziś nazywana jest ''Kumasy'' (tak przynajmniej widnieje na mapach). Jest to jakieś całkowicie dowolne przekształcenie nazwy tej wsi i lepiej byłoby stosować dla tej leśniczówki nazwę ''Leśniczówka Kumajny'', tudzież ''Kumajny Leśne''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lejławki Małe''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Klein Grünheide'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Zob. niżej ''Lejławki Wielkie''. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Lejławki Wielkie''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Groß Grünheide'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Wieś powstała na polu o pruskiej nazwie ''Leylauken'' (1322). Po wojnie słuszny powrót do pruskiego oryginału. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Miłkowo''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Millenberg'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Pierwotnie niem. ''Minnenberg'' (XIV-XV w.: 1338 ''Mynnemberg''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Mingajny''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |2 (4?) | ||
+ | |''Migehnen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |(Migeny) | ||
+ | | | ||
+ | *Przed wojną: ''Migeny''. Forma ta pojawia się m.in. u Chojnackiego i na licznych przedwojennych mapach. Nie wydaje się, aby za tą formą przemawiało jakieś ludowe użycie (brak ludowej polskiej tradycji w tych okolicach), prędzej to "mechaniczne" spolszczenie niemieckiej formy ''Mighenen''. Powojenna forma ''Mingajny'' zdaje się lepsza z punktu widzenia słowotwórczego (bliżej nawiązuje do pruskiego oryginału bez interferencji niemieckiej, z regularnym suf. -''ajny''). Z drugiej strony, stosunkowa częstość formy "Migeny" w materiałach przedwojennych może być przesłanką, aby uszanować tę formę jako tradycyjną. Innym spolszczeniem używanym po wojnie były ''Minie'' (u Leydinga, w liście Robla), wyraźnie oparta na zapiskach typu ''Mynien''. | ||
+ | *1310 ''Mynyen'', 1311 ''Mynien'', 1326 ''Mynieinen'', 1363 ''Mynnegen'', 1374 ''Mynngeyn''. | ||
+ | *Na płd-zach. od wsi, niedaleko od nieistniejącej już osady ''Mingajńska Ruda'' (niem. ''Königsmühle''), u ujścia Mingajńskiej Strugi do Drwęcy znajduje się okolica zwana ''Podrawajty'' (po niem. ''Eiserwerk'', stąd potoczna powojenna nazwa ''Ruda''), wymieniana już w dokumentach z XIV w. jako ''Padrawayten'' (1340) jako pole osadnicze (''lauks''). Nie wiem, czy ktokolwiek jeszcze używa tej nazwy i czy świadomoć istnienia takiej okolicy (dziś raczej nie wyróżniającej się w terenie - już dawno nie ma tam huty żelaza, jest tylko łąka) przetrwała w mieszkańcach, niemniej warto o tym pamiętać. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Nowy Dwór''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |1 | ||
+ | |''Neuhof'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Opin''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |2~1 | ||
+ | |''Open'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *U Chojnackiego: ''Opyń''. Jednak jest to raczej okazjonalizm niż coś rzeczywiście używanego. Forma ''Opin'' jest lepsza fonetycznie. | ||
+ | *1333 ''Opyn'', 1348 ''Oppin''. Nazwa pruska. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Osetnik''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Wusen'' | ||
+ | |pruskie | ||
+ | |'''Woźno''' | ||
+ | |1288 ''Wusen'', 1289 ''Wosen''. Nazwa pruska, należało ją spolszczyć jako ''Woźno'' (tak u Leydinga, również Robel bronił tej formy). Niestety, zamiast tego KUNM postanowiła "przetłumaczyć" tę nazwę jako ''Osetnik'' (sugerując się wywodem Gerullisa od lit. ''ušis'' "oset" - niekoniecznie poprawnym, ja prędzej łączyłbym tę nazwę z "kozą" - ''wōzē'', współcz. ''wuzē''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Ostry Kamień''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Scharfenstein'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |W XIV w. niem. ''Schönwiese'' (1348 ''Schonwesze''). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Tawty''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Tafterwald'' | ||
+ | |hybryda (prus. + niem.) | ||
+ | | -- | ||
+ | |Nazwa leśniczówki ponowiona od nazwy lasu ''Tafterwald'' (pol. powoj. ''Taucki Las''), a ta od jeziora ''Tauty'' (niem. ''Tafter See'', 1317 ''Thaut''). W obowiązującym nazewnictwie widać niekonsekwencję - nazwę leśniczówki uchwalono jako ''Tawty'', ale jeziora - ''Tauty'' i lasu - ''Taucki Las''. Uważam, że należy to ujednolicić: leśniczówka ''Tawty'', jezioro ''Tawty'' (unikać szeroko używanej niepoprawnej nazwy "jez. Taftowo"!), ''Tawcki Las''. Forma z -aw- wydaje mi się lepsza pod względem fonetycznym (brak niepolskiego dyftongu -au-, który zresztą zanikł nawet w niem. [może pod wpływem polskim?]). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wojciechowo''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Albrechtsdorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Wola Lipecka''' | ||
+ | |Orneta | ||
+ | |2~3 | ||
+ | |''Lindmannsdorf'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
|} | |} | ||
Wersja z 15:44, 24 gru 2018
(Jako, że projekt jest "poważny" i z założenia ma przemówić do szerszego grona, pisany jest w języku radopolskim)
Wstęp
Lepszy wstęp w budowie, to dopiero zaczątek.
Poniższy projekt (wyłącznego autorstwa użytkownika Dynozaura) jest próbą swoistego rozliczenia działalności powojennej Komisji Ustalania Nazw Miejscowości na obszarze zagarniętej przez Polskę po II Wojnie Światowej części Prus (dawnych Prus Wschodnich). Celem projektu jest przyjrzenie się nazwie każdej, nawet najmniejszej miejscowości na tym obszarze i ustalenie, jak nazywała się dana miejscowość przed wojną i skąd pochodziła jej nazwa, czy istnieje jakaś wcześniejsza polska nazwa dla danej miejscowości, czy nazwa ustalona po wojnie ma uzasadnienie historyczne itp. Dla nazw uznanych za sztuczne i niezgodne z tradycją podane są propozycje zmiany nazwy (najczęściej będące polską nazwą używaną przed wojną przez Warmiaków i Mazurów). Mimo to, bezpośrednim celem projektu nie jest wprowadzenie od zaraz reformy nazewniczej w regionie, a raczej wywołanie dyskusji na temat historii obowiązujących nazw miejscowych w regionie i sztucznym pochodzeniu niektórych z nich, a także nad zasadnością wprowadzenia pewnych zmian (zwłaszcza w przypadku miejscowości, których obecne nazwy mają charakter jawnie sztuczny, ideologiczny i nieraz zaciemniający historię miast).
Wszystkie obowiązujące nazwy miejscowości oceniane są w sześciopunktowej skali, podanej w kolumnie "typ nazwy".
- 1 - nazwy typu "1" to nazwy, które istniały w języku polskim już przed wojną, a po wojnie zostały przyjęte w niezmienionej formie. Zasadność tych nazw nie budzi najmniejszej wątpliwości, więc nie kwalifikują się one do żadnej zmiany.
- Nazwy, do których po wojnie dodano dookreślenia oznaczone są gwiazdką jako 1*. Dookreślenia te są ahistoryczne, jednak bywa, że są "złem koniecznym", bez którego trudno byłoby się obyć. Zasadność każdego z tych dookreśleń powinna być przedmiotem indywidualnego rozpatrzenia.
- 2 - nazwy typu "2" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw, ale których nazwy ustalone po wojnie są absolutnie poprawnymi i naturalnie brzmiącymi spolszczeniami nazw pierwotnych, dlatego też nazwy te również nie kwalifikują się do zmiany.
- 3 - nazwy typu "3" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw i których nazwy przedwojenne były czysto niemieckie, genetycznie młode, nie posiadające żadnego starszego pruskiego odpowiednika, a po wojnie przyjęto dla nich całkowicie nowe polskie nazwy, nie nawiązujące w żaden sposób (lub nawiązujące bardzo odlegle) do nazw niemieckich. Takie nazwy są uznane za mało wartościowe, dlatego też według autora nie ma sensu ich zmieniania, gdyż byłoby to zwyczajne zastąpienie jednego neologizmu drugim. Dlatego też w imię "świętego spokoju" nie warto mieszać w takich nazwach.
- 4 - nazwy typu "4" to nazwy miejscowości, które przed wojną posiadały spolszczone nazwy, ale nazwy przyjęte po wojnie różnią się od nich. Mimo to, nie są one całkowicie sztuczne - tzn. posiadają jakieś uzasadnienie historyczne lub różnią się od nazw tradycyjnych jedynie niuansami. Mimo to, nazwy te jako odbiegające od tradycji są uważane za kwalifikujące się do zmiany (jednak są to przypadki mniej priorytetowe niż we dwu poniższych grupach). Właściwe przedwojenne odpowiedniki tych nazw podano w kolumnie "propozycja zmiany nazwy".
- 5 - nazwy typu "5" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw i których nazwy powojenne nie kwalifikują się do grupy 2 (jako, że nie oddają w żaden sposób [tudzież oddają odlegle i/lub niepoprawnie] nazwy przedwojennej) ani do grupy 3 (np. zniszczono nazwę pruską, są niepoprawne słowotwórczo lub zostały uznane za w jakiś sposób szkodliwe dla historii [np. są chrztami pseudodzierżawczymi - tzn. zostały fikcyjnie nazwane od jakiegoś imienia, lub też są nazwami "propagandowymi", nacechowanymi ideologicznie]). Dla takich nazw proponowane są w kolumnie "propozycja zmiany nazwy" nowe spolszczenia nazw pierwotnych, ustalone przez autora (a czasami pochodzące z okresu krótko po wojnie, przed ostatecznym ustaleniem nazewnictwa).
- 6 - nazwy typu "6" to nazwy miejscowości, które przed wojną posiadały spolszczone nazwy i od których celowo po wojnie odstąpiono w celu nadania nowego chrztu nazewniczego. Takie nazwy mają charakter całkowicie sztuczny, nierzadko też propagandowy (dotyczy to przede wszystkim nazw nadanych na cześć jakiejś postaci historycznej, zwykle polskojęzycznych regionalnych działaczy narodowościowych - m.in. Kętrzyn od nazwiska Wojciecha Kętrzyńskiego, Giżycko od Gustawa Gizewiusza itp.) i są uznane za kwalifikujące się do zmiany w pierwszej kolejności. W rubryce "propozycja zmiany nazwy" podane są naturalne przedwojenne odpowiedniki tych nazw.
Nazwy typu 1, 2, 3 są uznane za niekwalifikujące się do zmiany. Dla nazw typu 4, 5, 6 wysokość wartości liczbowej wyraża priorytet wprowadzenia zmiany - im wyższa wartość, tym bardziej należałoby się zastanowić nad zmianą.
Wykaz nazw
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat elbląski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Elbląg | Elbląg (miasto) | 1 | Elbing | starożytne (pruskie lub gockie) | -- |
|
Bielany | Elbląg (miasto) | 2 | Bieland | niemieckie | -- |
|
Dąbrowa | Elbląg (miasto) | 1 | Damerau | niemieckie (zapoż. z polskiego) | -- | |
Dębica | Elbląg (miasto) | 1~4 | Dambitzen | odosobowe (słowiańskie) | (Dębice) | Nazwa dzielnicy (dawnej wsi, kojarzonej głównie z jej centralnym punktem - dużym cmentarzem komunalnym) pokutuje wśród miejscowych w formie Dębica. Formą urzędową, ponadto zwykle pojawiającą się w opracowaniach przedwojennych, są jednak Dębice. |
Drewnik | Elbląg (miasto) | 2~3 | Drewshof | niemieckie | -- |
|
Jelenia Dolina | Elbląg (miasto) | 3 | Hirschkrug | niemieckie | -- | Nie lepiej byłoby użyć dokładnego tłumaczenia n. niem. Jelenia Karczma? |
Krasny Las | Elbląg (miasto) | 4 | Schönwalde | niemieckie | Szynwałd |
|
Modrzewina | Elbląg (miasto) | 2 | Lärchwalde | niemieckie | -- | |
Nowe Pole | Elbląg (miasto) | 2 | Neustädterfeld | niemieckie | (Nowomiejskie Pole) | Obocznie można też spotkać formę Nowomiejskie Pole (zwłaszcza w opracowaniach historycznych), będącą dokładnym przetłumaczeniem nazwy niemieckiej (i mającą lepsze uzasadnienie historyczne - ta część miasta była niegdyś polem, należącym do elbląskiego Nowego Miasta). |
Próchnik | Elbląg (miasto) | 6 | Dörbeck | niemieckie | Dyrbek |
|
Rubno Wielkie | Elbląg (miasto) | 2~3 | Groß Röbern | niemieckie | -- |
|
Stagniewo | Elbląg (miasto) | 4 | Stagnitten | pruskie | Stagnity | Nazwa ustalona urzędowo w 1947 r. jako Stagnity (MPol Nr A-134, s. 1065). Co więcej, precedens dla polskiej formy Stagnity dają dziewiętnastowieczne kaszubskie zapiski F. Ceynowy, podające formę Stagnjté (w jego ortografii). Obecnie używana forma Stagniewo jest wynikiem jakiegoś późniejszego przeinaczenia i chyba warto by powrócić do postaci starszej, w pełni oddającej pruskie pochodzenie tej nazwy. |
Stawnik | Elbląg (miasto) | 2 | Klein Teichhof | niemieckie | -- | Oboczne nazwy niem.: Wangenheimshof, Brandshöfchen (daty?). Zapewne od nazwisk różnych właścicieli majątku. |
Warszawskie Przedmieście | Elbląg (miasto) | 5 | Spittelhof | niemieckie | Surwajty |
|
Winnica | Elbląg (miasto) | 2 | Weingarten | niemieckie | -- | |
Witoszewo | Elbląg (miasto) | 3 | Wittenfelde | niemieckie | -- | |
Zakrzewo | Elbląg (miasto) | 6 | Groß Wesseln | niemieckie (nazwiskowe) | Wesołowo | Nazwa majątku (późniejszej dzielnicy Elbląga) Groß Wesseln pochodzi od nazwiska właściciela Wessel. Istnieje jednak przedwojenne spolszczenie Wesołowo (Chojnacki). Po wojnie dzielnicę tę (dawny majątek) nazwano urzędowo Zakrzewo. Niemniej, warto wrócić do starszej n. pol. (już samo jej istnienie jest faktem wartym odnotowania). |
Zawada | Elbląg (miasto) | 3 | Pangritz-Kolonie | niemieckie (nazwiskowe) | -- | |
Zawodzie | Elbląg (miasto) | 5 | Wansau | pruskie? | Wąsowo | Trudno mi powiedzieć, od czego mogłaby się wywodzić oryginalna nazwa tej dzielnicy. Brzmi niezbyt niemiecko, może więc ma pruskie pochodzenie? Tak czy inaczej, daje się łatwo przełożyć na polską fonetykę jako Wąsowo i w taką formę postulowałbym wprowadzić, w miejsce "Zawodzia" (które odnosi się do położenia dzielnicy po drugiej stronie rzeki Elbląg, jednak nie jest to nazwa uzasadniona historycznie). |
Młynary | Młynary | 1 | Mühlhausen | niemieckie | -- | Dawniej też: Miłuza |
Pasłęk | Pasłęk | 1 | Preußisch Holland | niemieckie | -- |
|
Tolkmicko | Tolkmicko | 1 | Tolkemit | pruskie | -- | Dawniej też: Tolkomicko. |
Adamowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 2. Trift | niemieckie | (Olszyna II) |
|
Batorowo | Elbląg | 5 | Neu Terranova | łacińskie | Nowe Nowakowo |
|
Bielnik | Elbląg | 5 | Kraffohlsdorf | niemieckie | Krafuł | Wieś wzięła nazwa od kanału Kraffohlkanal, dziś znanego jako "Kanał Jagielloński" (nazwa wprowadzona po wojnie). Dawniej nazwę tego kanału spolszczano jako Krafuł lub Kanał Krafulski (i tę nazwę wypadałoby przywrócić) i wydaje się logiczne, aby tak samo zwała się nazwana od niego wieś. |
Bogaczewo | Elbląg | 3 | Güldenboden | niemieckie | -- | |
Chlewki | Elbląg | 3 | Melkhof | niemieckie | -- | |
Czechowo | Elbląg | 2 | Böhmischgut | niemieckie | -- | |
Dłużyna | Elbląg | 4~5 | Langenreihe | niemieckie | Długi Rząd | U Leydinga: Długi Rząd. Nazwa ta jest dokładniejszym przetłumaczeniem nazwy niemieckiej. Taką samą spolszczoną nazwę nosiła osada o identycznej n. niem. koło Ząbrowa, gm. Stare Pole (po wojnie Długoszewo - dziś miejscowość ta nie istnieje). Dlatego też takie spolszczenie wydaje się być naturalne. |
Druzieńska Karczma | Elbląg | 2 | Rohrkrug | niemieckie | (Druska Karczma) |
|
Drużno | Elbląg | 2 | Drausenhof | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Gronowo Górne | Elbląg | 1* | Grunau Höhe | niemieckie | (Gronowo) | Dookreślenie "Górne" ma na celu odróżnienie tej miejscowości od innych miejscowości o nazwie "Gronowo" (a jest to mocno rozpowszechniony toponim w tym regionie). Co prawda nie jest ono częścią przedwojennej polskiej nazwy tej wsi, to w tym wypadku można je usprawiedliwić obecnością członu Höhe (w spolszczeniach zwyczajowo pomija się ten dodatek) w niemieckim odpowiedniku. |
Helenowo | Elbląg | 5 | Stutthof | niemieckie | Szczutowo |
|
Jagodno | Elbląg | 5 | Wogenap | pruskie | Wognap | Nazwa pruskiego pochodzenia (*Wūgan-appi, dosł. jagodowa rzeka). Ustalona po wojnie nazwa Jagodno (też Jagodna) nawiązuje do nazwy oryginalnej znaczeniowo, jednak nazw pruskich nie powinno się tłumaczyć, tylko oddawać fonetycznie. Preferowana odmiana - Wognap, do Wognapia, w Wognapiu. |
Janowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 4. Trift | niemieckie | (Olszyna IV) | Patrz wyżej: Adamowo. |
Janów | Elbląg | 4 | Hansdorf | niemieckie | Hanuszowo | Do 1999 roku wieś nazywała się oficjalnie Lipniki, nazwę zmieniono urzędowo na Janów (co stanowi nawiązanie znaczeniowe do nazwy pierwotnej). W obiegu podobno funkcjonują obie formy. Żadna z tych form nie jest jednak oryginalnym, przedwojennym spolszczeniem nazwy tej miejscowości, która brzmiała Hanuszowo i w takiej formie należałoby ją przywrócić. |
Józefowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 5. Trift | niemieckie | (Olszyna V) | Patrz wyżej: Adamowo. |
Karczowizna | Elbląg | 2 | Rodland | niemieckie | -- | |
Kazimierzowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 3. Trift | niemieckie | (Olszyna III) | Patrz wyżej: Adamowo. |
Kępa Rybacka | Elbląg | 1 | Fischerskampe | niemieckie | -- | |
Kępiny Wielkie | Elbląg | 5 | Zeyersniederkampen | hybryda (prus. + niem.) | Surokępy Dolne | Człon Zeyers- w nazwie niemieckiej odnosi się do wsi Zeyer (dziś Kępki, pow. nowodworski, gm. Nowy Dwór Gd.), za którą kryje się staropruski hydronim Sura. Z tego powodu warto by zachować ten źródłosłów w nazwie polskiej. Proponowana nazwa Surokępy zachowuje zarówno prus. hydronim, jak i człon Kampe = kępa, odzwierciedlony w nazwie obecnej. Dookreślenia Małe, Wielkie zostały zastąpione przez Dolne, Górne lepiej odpowiadające -nieder- i -vorder- w nazwach niemieckich. |
Klepa | Elbląg | 1 | Kleppe | pruskie | -- | Nazwa pochodzi od nazwy rzeczki (prawdopodobnie pruskiego pochodzenia), spolszczenie Klepa podaje już SGKP (w kontekscie rzeczki). |
Komorowo Żuławskie | Elbląg | 5 | Kämmersdorf | niemieckie | Poszusty |
|
Krzyż | Elbląg | 2 | Kreutz | niemieckie | -- | |
Myślęcin | Elbląg | 4 | Meislatein | pruskie | Myślatyn |
|
Nowakowo | Elbląg | 2* | Alt Terranova | łacińskie | (Stare Nowakowo) |
|
Nowina | Elbląg | 4 | Neuendorf Höhe | niemieckie | Nowa Wieś |
|
Nowotki | Elbląg | 3 | Nogathaffkampen | niemieckie (pierwszy człon hydr.) | -- |
|
Nowy Dwór | Elbląg | 2 | Neuguth | niemieckie | -- | |
Pasieki | Elbląg | 5 | Bartkamm | pruskie | Bartkajmy | Nazwa pochodzenia pruskiego (1411 Bartkaym). Jak można było ją zniszczyć?! |
Pilona | Elbląg | 2 | Plohnen | pruskie | -- |
|
Nowa Pilona | Elbląg | 2 | Neu Plohnen | pruskie | -- |
|
Przezmark | Elbląg | 1 | Preußisch Mark | niemieckie | -- | Przez wieś przepływa rzeczka Wańkówka (funkcjonuje w spisach od 2005 r., brak nazw hist. i niem.), której nazwa (potocznego pochodzenia) jest pozostałością używanej krótko po wojnie nazwy tej wsi - Wańkowicze (na cześć pisarza Melchiora Wańkowicza, wówczas jeszcze żyjącego). |
Raczki Elbląskie | Elbląg | 5 | Unterkerbswalde | niemieckie | Karczowiska Dolne |
|
Sierpin | Elbląg | 1 | Serpin | pruskie | -- |
|
Tropy Elbląskie | Elbląg | 3 | Streckfuß | niemieckie | -- | |
Ujście | Elbląg | 3 | Elbinger Fahrwasser | niemieckie | -- | Osada uchodzi za część Nowakowa, trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. |
Weklice | Elbląg | 1 | Wöklitz | odosobowe (pruskie?) | -- | Dawna nazwa oboczna: 1287 Pomenen, 1419 Pomen (pruskiego pochodzenia). |
Węzina | Elbląg | 5 | Weeskendorf | hybryda (prus. + niem.) | Wąska | Nazwa miejscowości pochodzi od rzeki Wąski (nie "Wąskiej", niem. Weeske), która wbrew pozorom nie pochodzi od polskiego słowa "wąski", ale jest starą nazwą pochodzenia pruskiego (polską wersję tej nazwy należy uznać za adideację). Nazwę "Węzina" można więc najwyżej wywodzić od przymiotnika "wąski" (co zaciemnia pruski źródłosłów tej nazwy), a nie od nazwy rzeki. Dlatego też lepiej ustalić nazwę tej wsi jako tożsamą z nazwą rzeki (co przecież nie jest rzadkością w toponimii). |
Władysławowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 1. Trift | niemieckie | (Olszyna I) | Patrz wyżej: Adamowo. |
Bielica | Godkowo | 5 | Behlendorf | hybryda (prus. + niem.) | Bieliny | Pierwotnie: Belinen (1389). Zapis ten wskazuje na pierwotną nazwę pruską, którą należało spolszczyć jako Bieliny. Dzisiejsza forma jest co najwyżej niedokładnym nawiązaniem. |
Burdajny | Godkowo | 2 | Bordehnen | pruskie | -- | 1297 Burdeyn, 1327 Bordeyn, 1348 Burdein. |
Stary Cieszyn | Godkowo | 2 | Alt Teschen | słowiańskie? | -- | Patrz też: Nowy Cieszyn (gm. Pasłęk) |
Cieszyniec | Godkowo | 2 | Teschenwalde | hybryda (słow. + niem.)? | -- | |
Dąbkowo | Godkowo | 3 | Schönaich | niemieckie | -- | |
Dobry | Godkowo | 1 | Döbern | pruskie | -- |
|
Godkowo | Godkowo | 1 | Göttchendorf | niemieckie lub hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Grądki | Godkowo | 3 | Groß Thierbach | niemieckie | -- | Powojenna polska nazwa wsi nawiązuje do przepływającego przez wieś kanału Grund Graben (pol. powoj. Grądówka lub Cieszyński Rów). |
Grużajny | Godkowo | 2 | Grossainen | pruskie | -- | 1383 Grusieyn, Grusien, 1411-19 Gruseyn. |
Gwiździny | Godkowo | 2 | Pfeiffertswalde | niemieckie | -- | Przyjęta po 1945 nazwa Gwiździny stanowi pośrednie nawiązanie do nazwy niemieckiej - niem. pfeifen znaczy gwizdać (zawarte w tej nazwie miejscowej nazwisko Pfeiffert można przetłumaczyć jako "Gwizdacz"). |
Karwity | Godkowo | 2 | Karwitten | pruskie | -- | 1402-08 Kirwiten. |
Klekotki | Godkowo | 3 | Rudolfsmühle | niemieckie | -- | |
Krykajny | Godkowo | 2 | Krickehnen | pruskie | -- | 1411-19 Krikayn, 1448 Kyrkayn. |
Kwitajny Małe | Godkowo | 2 | Klein Quittainen | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Kwitajny Wielkie | Godkowo | 2 | Groß Quittainen | pruskie | -- | 1402-08 Quytteyn, 1448 Quitteyn. |
Lesiska | Godkowo | 3 | Reichwalde | niemieckie | -- | |
Łępno | Godkowo | 5 | Lomp | pruskie | Lompy |
|
Miłosna | Godkowo | 2 | Liebenau | niemieckie | -- | |
Nawty | Godkowo | 2 | Nauten | pruskie | -- | 1348 Nauden; 1351 Naudin, Neuden. |
Niekwitajny | Godkowo | 2 | Nektainen | pruskie | -- | 1276 Nequiteyn, Nequityn. |
Olkowo | Godkowo | 5 | Alken | pruskie | Alkajny | Na podstawie zapisu Alckeynn (1531), dowodzącego pruskiego pochodzenia tej nazwy, należało ustalić spolszczenie jako "Alkajny". Forma "Olkowo" odzwierciedla tę nazwę co najmniej niedokładnie. Kohutek (ok. 1945 r.) co prawda notuje Alki, ale to raczej jego autorska forma, oparta na niemieckiej, postać *Alkajny wydaje się poprawniejsza. |
Osiek | Godkowo | 3 | Hermsdorf | niemieckie | -- | |
Piskajny | Godkowo | 2 | Peiskam | pruskie | -- |
|
Plajny | Godkowo | 2 | Plehnen | pruskie | -- | 1290 Playnien, Playnen, Pleyn. |
Podągi | Godkowo | 2 | Podangen | pruskie | -- | 1276 Padangin; 1339 Padangme, Padangyn, Padanginen. |
Siedlisko | Godkowo | 3 | Einhöfen | niemieckie | -- | |
Skowrony | Godkowo | 5 | Schmauch | pruskie | Smugi |
|
Stojpy | Godkowo | 2 | Stöpen | pruskie | -- | 1402-08 Stoypen |
Swędkowo | Godkowo | 5 | Schwöllmen | pruskie | Swalmy | ok. 1440 Swalmen. Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją spolszczyć. Bliźniaczo nazwaną miejscowość Schwollmen (dziś nieistniejącą, na terenie obecnej gm. Górowo Iławeckie) spolszczono jako Swalmy. Takie samo spolszczenie należałoby zastosować i tu. |
Szymbory | Godkowo | 2 | Schönborn | niemieckie | -- | |
Nowe Wikrowo | Godkowo | 2 | Adlig Wickerau | pruskie? | (Wikrowo Szlacheckie) |
|
Ząbrowiec | Godkowo | 2 | Sommerfeld | niemieckie | -- | Powojenne spolszczenie ma chyba nawiązywać do takich spolszczeń jak Ząbrowo (Sommerau) w powiecie malborskim, gdzie niemiecki rdzeń Sommer- (lato) oddaje słowiański rdzeń ząbr- (żubr). Nieraz bywało też odwrotnie. |
Zimnochy | Godkowo | 5 | Weeskenitt | pruskie | Wisknity |
|
Błotnica | Gronowo Elbląskie | 2 | Schlammsack | niemieckie | -- | |
Dworki | Gronowo Elbląskie | 2 | Dreihöfe | niemieckie | -- | |
Fiszewo | Gronowo Elbląskie | 1 | Fischau | niemieckie | -- | |
Gajewiec | Gronowo Elbląskie | 3 | Kerbshorst | niemieckie | -- | |
Gronowo Elbląskie | Gronowo Elbląskie | 1* | Grunau | niemieckie | (Gronowo) | O ile obecność dookreślenia w tej nazwie jest "złem koniecznym", ze względu na rozpowszechnienie tego toponimu w regionie, to jednak dookreślenie "Elbląskie" wydaje się mocno niefortunne. Wieś ta nie leży w bezpośredniej bliskości Elbląga, a do tego przez większość swojej historii należała do powiatu malborskiego, nie elbląskiego. Przed wojną nazwę tej wsi często dookreślano jako Grunau in der Niederung (w odniesieniu do niskiego położenia wsi na Żuławach Elbląskich, w przeciwieństwie do położonego na wysoczyźnie Grunau Höhe), więc o wiele sensowniejszym dookreśleniem wydawałoby się Gronowo Dolne (w przeciwieństwie do "Górnego") lub Gronowo Żuławskie. |
Jasionno | Gronowo Elbląskie | 2 | Eschenhorst | niemieckie | -- |
|
Jegłownik | Gronowo Elbląskie | 6 | Fichthorst | niemieckie | Nowa Cerkiew | Obecna wieś Jegłownik powstała z powojennego połączenia trzech wsi o nazwach Fichthorst, Neukirch in der Niederung i Friedrichsberg. Ta druga posiadała przed wojną polską nazwę Nowa Cerkiew (zob. też Pogrodzie, niem. Neukirch Höhe - jest to jeden z wielu takich dubletów nazewniczych na Żuławie i Wysoczyźnie - por. też Gronowo Górne i Elbląskie, Wilkowo i Wierciny) i chyba warto byłoby ją przywrócić na mapę. Dzisiaj granica pomiędzy trzema dawnymi wsiami jest już kompletnie zatarta. |
Karczowiska Górne | Gronowo Elbląskie | 2 | Oberkerbswalde | niemieckie | -- | Zob. też: Raczki Elbląskie (gm. Elbląg). |
Kopanka | Gronowo Elbląskie | 3 | Hoppenau | niemieckie | -- |
|
Mechnica | Gronowo Elbląskie | 2 | Moosbruch | niemieckie | -- | |
Mojkowo | Gronowo Elbląskie | 3 | Möskenberg | niemieckie | -- | Potocznie także: Majkowo. |
Nogat | Gronowo Elbląskie | 5~2 | Nogathau | hydronimiczne | Nogatowo | W użyciu także forma Nogatowo, która w moim odczuciu lepiej oddaje formę niemiecką. Zwłaszcza, że sufiks -au może mieć pochodzenie słowiańskie (-owo lub -ów) bądź pruskie (-aws), dlatego wydaje mi się, że warto by ten przyrostek zachować i używać nieoficjalnej formy Nogatowo. |
Nowy Dwór Elbląski | Gronowo Elbląskie | 1* | Neuhof | niemieckie | (Nowy Dwór) | |
Oleśno | Gronowo Elbląskie | 6 | Preußisch Königsdorf | niemieckie | Pruska Królewska Wieś | W dokumentach polskich - 1565 Pruski Kinisdorph, 1661 Pruska Królewska Wieś. Nazwa wsi była najwyraźniej związana z nazwą położonej nieopodal wsi Königsdorf, dawn. pol. Królewska Wieś (ob. Królewo, gm. Stare Pole). Po wojnie zerwano ten związek, chyba głównie przez niewygodny dla ówczesnej władzy człon Pruski. Teoretycznie możliwy jest też wariant Królewo Pruskie - ze współczesnym spolszczeniem nazwy Königsdorf (nie jest on jednak zgodny z przekazami historycznymi). |
Rozgart | Gronowo Elbląskie | 4 | Preußisch Rosengart | niemieckie | Rozengart Pruski | Przed wojną n. tej wsi i sąsiednich Różan spolszczano jako Rozengart (Pruski, Stary). KUNM postanowiła nadać im różne nazwy, chociaż w przypadku wsi Rozgart zachowano jej odniemiecki charakter, usuwając jedynie morfem -en- (dość dziwne posunięcie KUNM, być może chodziło o nawiązanie do gwarowego ap. rozgart "ogrodzone pastwisko"). |
Różany | Gronowo Elbląskie | 4 | Alt Rosengart | niemieckie | Rozengart Stary | Do 2008 oficjalnie Rożany. |
Szopy | Gronowo Elbląskie | 3 | Aschbuden | niemieckie | -- | Czy Budy (Budé) Ceynowy to ta miejscowość? |
Wikrowo | Gronowo Elbląskie | 1 | Wickerau | pruskie | -- |
|
Balewo | Markusy | 1 | Baalau | pruskie | -- | |
Brudzędy | Markusy | 1 | Brodsende | olęderskie? | -- |
|
Nowe Dolno | Markusy | 3 | Neu Dollstädt | niemieckie | -- | |
Stare Dolno | Markusy | 3 | Alt Dollstädt | niemieckie | ||
Dzierzgonka | Markusy | 2 | Sorgenort | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Jezioro | Markusy | 1? | Thiensdorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Jurandowo | Markusy | 3 | Rosenort | niemieckie | -- | Może zamiast nacechowanego ideologicznie nowotworu Jurandowo (odwołanie do Juranda ze Spychowa) lepsza byłaby jakaś nazwa związana z "różą", obecną w n. niem. (np. Różnowo)? |
Kępniewo | Markusy | 1 | Kampenau | pruskie lub olęderskie | -- | |
Nowe Kępniewo | Markusy | 1 | Neu Kampenau | pruskie lub olęderskie | -- | |
Krzewsk | Markusy | 6 | Hohenwalde | niemieckie | Hochwałd | U Ceynowy Hochwałd. Nawet jeżeli to sztuczna forma, to wydaje się bardziej wartościowa niż "Krzewsk". |
Markusy | Markusy | 1 | Markushof | niemieckie | -- | Dawniej też: Markusowo, Markuszew. |
Rachowo | Markusy | 6 | Kronsnest | niemieckie | Kronest | Przed wojną nazwa spolszczona jako Kronest (rzadziej Krosnest, Krosnet). Nazwa przyjęta po wojnie raczej bez uzasadnienia. |
Stalewo | Markusy | 1 | Stalle | pruskie? | -- | Dawniej też: Stal. |
Stankowo | Markusy | 5 | Stühmswalde | hybryda (prus. + niem.) | Sztumkowo | 1623 Stuhmischwalde. Nazwa nawiązująca do miasta Sztum. Chyba warto by ten źródłosłów uszanować, zwłaszcza że nazwa Sztumu pochodzi z języka staropruskiego. Rozsądnym wydaje się być więc wariant Sztumkowo, podawany przez Leydinga. Na pewno jest on lepszy od ahistorycznej n. Stankowo (pseudodzierżawczej), wprowadzonej przez KUNM. |
Topolno Małe | Markusy | 3 | Klein Tippeln | niemieckie | -- | Patrz też: Topolno Wielkie (gm. Rychliki). |
Tynowo | Markusy | 1 | Thienhof | hybryda (prus. hydronim + niem.) | -- |
|
Węgle | Markusy | 1 | Wengeln | olęderskie? | -- |
|
Żukowo | Markusy | 6 | Reichhorst | niemieckie | Rychorst |
|
Wiśniewo | Markusy | 6 | Augustwalde | niemieckie (odimienne) | Augustowo | U Ceynowy Augustowo. |
Złotnica | Markusy | 2 | Güldenfelde | olęderskie | -- | |
Zwierzno | Markusy | 4 | Thiergart | niemieckie | Tyrgart | Choć nazwa Zwierzno oddaje znaczenie nazwy pierwotnej, to wieś ta nosiła już spolszczoną nazwę przed wojną (Tyrgart). |
Zwierzeńskie Pole | Markusy | 4 | Thiergartsfelde | niemieckie | Tyrgardzkie Pole |
|
Żółwiniec | Markusy | 6 | Wengelwalde | prawdop. olęderskie | Węgle-Południe |
|
Żurawiec | Markusy | 3 | Schwansdorf | niemieckie | -- | Nie jest jasne, dlaczego zastąpiono łabędzia (Schwan) żurawiem. Nie wynika to z żadnej tradycji, więc można się jedynie dziwować... |
Huta Żuławska | Milejewo | 1* | Hütte | niemieckie | (Huta) |
|
Jagodnik | Milejewo | 3 | Behrendshagen | niemieckie | -- | |
Kamiennik Wielki | Milejewo | 5 | Groß Stoboi | pruskie | Stobajny Wielkie |
|
Majewo | Milejewo | 2 | Maibaum | niemieckie | -- | |
Milejewo | Milejewo | 5 | Trunz | pruskie | Truńce | Nazwa "Milejewo" dla tej wsi jest powojennym chrztem nazewniczym, nie mającym żadnego historycznego uzasadnienia. Chrzest ten zastąpił oryginalny toponim Trunz, niewątpliwie pruskiego pochodzenia (1320 Truntczen), który zgodnie z zasadą zachowywania nazw pochodzenia staropruskiego powinien był być spolszczony fonetycznie, a nie odrzucony. Jedyną przedwojenną (a właściwie wojenną) próbą spolszczenia oryginalnej nazwy tej wsi jest Tranc u Kohutka (oprócz tego pisze on o Trąckich lub Trunckich Górach, co implikuje formy *Trąc, *Trunc), jednak wobec nieudolności i sztuczności tych form, decyduję się zastosować autorskie spolszczenie Truńce, chyba milsze dla ucha. |
Ogrodniki | Milejewo | 4 | Baumgart | niemieckie | Bągart | |
Piastowo | Milejewo | 5 | Königshagen | odosobowe | Kunikowo | Nazwa "Piastowo" jest nazwą sztuczną, nacechowaną ideologicznie (odwołanie do polskiej dynastii Piastów). W moim odczuciu, takie nazwy szkodzą historii regionu. Nazwa oryginalna Königshagen wbrew pozorom nie pochodzi od niemieckiego słowa König (król), o czym świadczy pierwotny zapis jako Kunekehayn, tylko od nazwiska Kuneke, Kuncke, któremu przypisuje się staropruskie pochodzenie. Na tej podstawie, autor proponuje nowe spolszczenie Kunikowo. |
Pomorska Wieś | Milejewo | 1 | Pomehrendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Rychnowy | Milejewo | 1 | Rückenau | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Reichenau (1300 Reichenaw), stąd notowana od XVI w. forma spolszczona. |
Stoboje | Milejewo | 2 | Klein Stoboi | pruskie | Stobajny Małe |
|
Stodolniki | Milejewo | 3 | Teckenort | niemieckie | -- | |
Wilkowo | Milejewo | 1 | Wolfsdorf Höhe | niemieckie | -- | |
Zajączkowo | Milejewo | 6 | Haselau | niemieckie | Hazelewo | Przedwojenne spolszczenie brzmi Haslewo lub Hazelewo. Przyjęta po wojnie nazwa Zajączkowo, nie dość że zrywa z tradycją, to jeszcze jest niepoprawnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej, która najprawdopodobniej odnosi się nie do "zająca" (Hase), lecz "leszczyny" (Hasel). |
Zalesie | Milejewo | 3 | Schönmoor | niemieckie | -- | |
Błudowo | Młynary | 1 | Bludau | pruskie | -- |
|
Bronikowo | Młynary | 2 | Brünneckshof | niemieckie | -- | |
Broniszewo | Młynary | 3 | Monbrunsdorf | niemieckie | -- | Obeczna nazwa niem. Brunsdorf. |
Gardyny | Młynary | 2 | Gardienen | pruskie | -- | |
Janiki Pasłęckie | Młynary | 5 | Jonikam | pruskie | Janikajmy | 1344 Jonekaym. Nazwa pruska. Chociaż nazwa przyjęta przez KUNM oddaje rdzeń oryginału, to jednak zaciera jego pruskie pochodzenie, usuwając pruską końcówkę. Lepsza byłaby więc forma Janikajmy, w pełni oddająca pruskie pochodzenie oryginało. Ponadto, forma ta ma tę przewagę, że jest unikatowa, a więc nie wymaga dookreślenia "Pasłęckie". |
Karszewo | Młynary | 1 | Karschau | pruskie | -- |
|
Kobyliny | Młynary | 1~2 | Kobiling | słowiańskie? | -- | U Chojnackiego jako Kobylin. Trudno mi jednak ocenić wartość tego przekazu (brak innej tradycji). Przydałyby się informacje etym. |
Krasinek | Młynary | 3 | Schönfeld | niemieckie | -- | |
Kraskowo | Młynary | 3 | Schönfließ | niemieckie | -- | Nazwa niem. pochodzi od dawnej, obocznej nazwy rzeczki Dony (niem. Donne, dawniej też Schönfließ). Obecnie funkcjonuje dla niej wtórna nazwa "Dzikówka", którą należy zwalczać. |
Kurowo Braniewskie | Młynary | 1* | Kurau | pruskie | (Kurowo) |
|
Kwietnik | Młynary | 5 | Adlig Blumenau | niemieckie | Trynty | Znana jest pierwotna pruska nazwa tej miejscowości - Thrinten (1299). Po wojnie przeoczono ten fakt i zamiast ustalić polską nazwę jako Trynty, przełożono najniepotrzebniej nazwę niemiecką. |
Mikołajki | Młynary | 1 | Nikolaiken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Młynarska Wola | Młynary | 5 | Herrndorf | niemieckie | Pańska Wieś | U Leydinga: Pańska Wieś (obocznie do nazwy obecnej), dokładne tłumaczenie n. niem. |
Myśliniec | Młynary | 5 | Jägeritten | pruskie | Jekryty |
|
Nowe Monasterzysko | Młynary | 2 | Neu Münsterberg | niemieckie | -- | |
Stare Monasterzysko | Młynary | 2 | Alt Münsterberg | niemieckie | -- | |
Nowe Sadłuki | Młynary | 1 | Neu Sadlucken | pruskie | -- | Miejscowość założona na pruskim polu osadniczym Patauris (1311). |
Ojcowa Wola | Młynary | 2 | Vaterswille | niemieckie | -- | |
Olszówka | Młynary | 2 | Erlau | niemieckie | -- | |
Płonne | Młynary | 3 | Lohberg | niemieckie | -- | Powojenna n. pol. Płonne (a także notowany przez Leydinga wariant Żarowo) zdają się nawiązywać do znaczenia niem. loh "palący się jasno, płonący". Autorzy NMP jednak wywodzą nazwę niem. od ap. Loh (śrdniem. lō) "lasek, zagajnik, zarośla, polana". |
Podgórze | Młynary | 3 | Greulsberg | niemieckie | -- | |
Rucianka | Młynary | 3 | Moorbruch | niemieckie | -- | Obecna nazwa wsi nawiązuje do wcześniejszych polskich nazw sąsiedniego Wierzna - Ruciany, Rucianka (p. Wierzno Wielkie w gm. Frombork). |
Sąpy | Młynary | 1 | Sumpf | niemieckie? | -- |
|
Sokolnik | Młynary | 2 | Falkhorst | niemieckie | -- | |
Sucha | Młynary | 1 | Suche | polskie? | -- | Potrzebne informacje co do pochodzenia nazwy. Co prawda, polska forma Sucha pojawia się u Chojnackiego, nie wiadomo jednak, czy jest to tylko spolszczenie n. niem., czy faktyczny źródłosłów nazwy. |
Warszewo | Młynary | 5 | Judendorf | niemieckie | Żydowo |
|
Włóczyska | Młynary | 5 | Vierzighuben | niemieckie | Wierzguby | U Leydinga Wierzguby, co jest naturalnym spolszczeniem fonetycznem n. niemieckiej. |
Zastawno | Młynary | 2? | Schönberg | niemieckie | -- |
|
Zaścianki | Młynary | 5? | Schwangen | pruskie? | Szwągi (?) | Nie posiadam odpowiednich materiałów, co do pochodzenia tej nazwy. Kierując się tylko i wyłącznie brzmieniem, snuję domysł, że może być to nazwa pochodzenia pruskiego (Gerullis jej jednak nie notuje), por. podobną nazwę Schwengen (ob. Swajnie w pow. lidzbarskim) o udokumentowanym pruskim pochodzeniu (~1360 Swaynien). Potrzebne jednak źródła. |
Anglity | Pasłęk | 2 | Angnitten | pruskie | -- | 1335 Angliten, ok. 1550 Ankelitten. |
Aniołowo | Pasłęk | 5 | Rapendorf | hybryda (prus. + niem.) | Rapoty | Zapis Rapotendorf z 1316 wskazuje na pierwotne prus. *Rapōtai (z niem. dostawką -dorf), dlatego też spolszczenie należałoby ustalić jako Rapoty. Tymczasem, zamiast tego ustalono po wojnie nazwę Aniołowo, która nawiązuje do znaczenia nazwy pruskiej (Rapy to duchy opiekuńcze w religii Prusów, porównywane często do judeochrześcijańskich aniołów), ale łamie zasadę, że staropruskich nazw nie powinno się tłumaczyć, tylko oddawać fonetycznie. |
Awajki | Pasłęk | 2 | Awecken | pruskie | -- | 1333 Awayken, 1404 Aweyken. |
Bądy | Pasłęk | 2 | Bunden | pruskie | -- | |
Borzynowo | Pasłęk | 2 | Briensdorf | niem. odosobowe | -- | Pierwotny zapis: Borynsdorf (1335). U podstawy tej nazwy leży nazwisko pierwotnego właściciela wsi - Hermana Boryna (słowiańskiego lub pruskiego pochodzenia). Powojenna nazwa Borzynowo dobrze spolszcza tę starą nazwę (choć może teoretycznie poprawniejsze byłoby Borynowo, tak jak u Leydinga?). |
Brzeziny | Pasłęk | 5 | Emilienhorst | niemieckie | Emilin | U Leydinga: Emilin (co stanowi nawiązuje do n. niem.). |
Buczyniec | Pasłęk | 2 | Buchwalde | niemieckie | -- | |
Cierpkie | Pasłęk | 3 | Friedheim | niemieckie | -- | |
Nowy Cieszyn | Pasłęk | 2 | Neu Teschen | słowiańskie? | -- | Patrz też: Stary Cieszyn (gm. Godkowo). |
Czarna Góra | Pasłęk | 5 | Juden | niemieckie | Żydy |
|
Dargowo | Pasłęk | 2 | Dargau | pruskie | -- | 1374 Dargaw, 1411-19 Dergaw. |
Dawidy | Pasłęk | 2 | Davids | niemieckie (imienne) | -- | Niem. także Davidskrug. |
Drulity | Pasłęk | 2 | Draulitten | pruskie | -- | 1435 Drulyten, 1543 Traulitten. |
Gibity | Pasłęk | 2 | Giebitten | pruskie | -- | |
Gołąbki | Pasłęk | 3 | Spittels | niemieckie | -- | |
Gryżyna | Pasłęk | 2 | Greißings | niemieckie | -- | |
Gulbity | Pasłęk | 2 | Golbitten | pruskie | -- | 1285 Gulbitten, Gulbiten. |
Kajmy | Pasłęk | 2 | Kaymen | pruskie | -- | 1448 Kayn, 1531 Kaym. |
Kawki | Pasłęk | 2 | Kocken | pruskie | -- | Przypuszczalnie niem. Kocken z wcześniejszego prus. *Kauk-, co pochodzi od Kauks (diabeł, demon) - stąd powojenna polska forma (tylko pozornie związana z "kawką" - ptakiem). |
Kąty | Pasłęk | 2 | Kanthen | pruskie | -- | |
Kielminek | Pasłęk | 2 | Köllming | pruskie | -- | 1328 Kellmenike, Kolmenig, Kelmenick. |
Kopina | Pasłęk | 5 | Koppeln | pruskie | Kopiel |
|
Krasin | Pasłęk | 3 | Schönfeld | niemieckie | -- | Nazwa położonej obok wsi pochylni Oleśnica nawiązuje zapewne do jakiejś przejściowej n. pol. tej wsi, używanej krótko po wojnie przez nowych osadników. |
Kronin | Pasłęk | 2 | Krönau | pruskie | -- | Najstarsze zapisy: 1319 Crenyn, 1411/19 Cronyn. Słusznie więc sufiks -in. |
Krosienko | Pasłęk | 2 | Krossenfeld | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Krosno | Pasłęk | 1 | Krossen | pruskie | -- |
|
Kudyny | Pasłęk | 2~5? | Komthurhof | niemieckie (zepsute z prus.) | (Kojtyny?) | Pierwotnie n. pruska: Cotin, Cotyn (1319), Koythen (1327), Cotyn (1427), wtórnie Ko(y)tenhöfen, Kuntenhof (XVI-XVIII w.), co ostatecznie adideowano do postaci Komthurhof (niby "dwór komtura"). Zapisy pierwotne dla wsi wskazują na formę prus. *Kait-in- (co poprawniej byłoby spolszczyć jako *Kojtyny), ale nazwa pobliskiego lasu (od którego prawdopodobnie ta wieś oraz pobliski Kudyński Bór wzięły nazwę) widnieje w starych zapiskach jako Kudyn (1329), Cudynn (1351). Jeżeli uznać, że nazwy te były tożsame, to można by uznać współczesną formę Kudyny za poprawną. |
Kudyński Bór | Pasłęk | 2~5 | Komthurwald | niemieckie (zepsute z prus.) | (Kojtyński Bór?) | Patrz wyżej: Kudyny. |
Kupin | Pasłęk | 2 | Kopiehnen | pruskie | -- |
|
Nowe Kusy | Pasłęk | 2 | Neu Kußfeld | niemieckie | -- | Nazwa pochylni Całuny, położonej nieopodal, utrwala przejściową polską nazwę tej wsi, używaną krótko po wojnie. Wariant ten opiera się na skojarzeniu z niem. küßen - całować. |
Stare Kusy | Pasłęk | 2 | Alt Kußfeld | niemieckie | -- | W pobliżu wsi Stare i Nowe Kusy płynie rzeczka zwana Miłą lub Kusą (niem. Kußfelderfließ). Jednak jej pierwotna, staropruska nazwa to Dumina (1266 Dumine) i taką nazwę należałoby przywrócić (ma ona też polską tradycję - używa jej SGKP). |
Kwitajny | Pasłęk | 1 | Quittainen | pruskie | -- | 1281, 1350 Quitteyn; 1411-19 Quittin. |
Leszczyna | Pasłęk | 2 | Hasselbusch | niemieckie | -- | |
Leżnica | Pasłęk | 5 | Lägs | pruskie | Łajsno |
|
Łączna | Pasłęk | 2 | Wiesenhof | niemieckie | -- | |
Łukszty | Pasłęk | 2 | Luxethen | pruskie | -- | 1295, 1385 Laucosede; 1411-19 Lawxetin. |
Maciejowizna | Pasłęk | 2 | Matzweißen | hybryda? | -- | Nazwa o niejasnym pochodzeniu. Pierwotne zapisy: 1527 Matzweis, 1543 Maczweisen, 1590 Maczwoyse. Słownik etymologiczny Rymuta sugeruje, że mogą one oddawać polską formę Wieś Macieja (Macieja Wieś), ale to dość życzeniowa etymologia. Pierwszy człon zdecydowanie ma związek z imieniem Maciej (niem. zdrobnienie Matz od Matthias). W członie drugim może należy doszukiwać się pochodzenia pruskiego? W każdym razie, powojenne spolszczenie Maciejowizna z grubsza oddaje fonetykę nazwy. |
Majki | Pasłęk | 2 (4?) | Mäken | odosobowe | (Maki?) | Nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od nazwiska Hansa Meckena, ale samogłoska w tej nazwie była w historii bardzo chwiejna (por. zapisy 1531 Maucken, 1577 Mecken, 1600 Mocken itp.), co czyni spolszczenie Majki mocno arbitralnym. U Chojnackiego pojawia się spolszczenie Maki, ale trudno powiedzieć, na ile jest ono autentyczne. |
Malinowo | Pasłęk | 2 | Amalienhof | niemieckie | -- | Spolszczenie Amalienhof jako Malinowo zostało zaczerpnięte od wioski o tej samej nazwie w gminie Działdowo. |
Marianka | Pasłęk | 2 | Marienfelde | niemieckie | -- | |
Marzewo | Pasłęk | 2 | Mahrau | pruskie | -- |
|
Nowa Wieś | Pasłęk | 1 | Neuendorf | niemieckie | -- | |
Nowiny | Pasłęk | 2 | Neufelde | niemieckie | -- | |
Owczarnia | Pasłęk | 2 | Schäferei | niemieckie | -- | |
Piergozy | Pasłęk | 2 | Pergusen | pruskie | -- |
|
Piniewo | Pasłęk | 2 | Pinnau | pruskie | -- | |
Pólko | Pasłęk | 3 | Freifelde | niemieckie | -- | |
Robity | Pasłęk | 1 | Robitten | pruskie | -- | 1318 Rubiten. Wieś założona na polu Pastalwe (1318). Obie nazwy pruskie. |
Rogajny | Pasłęk | 2 | Rogehnen | pruskie | -- | 1329, 1330 Rogayn. |
Rogowo | Pasłęk | 1 | Rogau | pruskie | -- | 1356 Rogow, 1361 Rogaw. Nazwa pruska, ponowiona od n. rzeczki Rogowa (potocznie zwana "Bierutówką", od przejściowej nazwy Pomorskiej Wsi [zob. tam], co należy koniecznie wyrugować). |
Rydzówka | Pasłęk | 3 | Kalthof | niemieckie | -- | Powojenna nazwa nawiązuje do znajdującego się w pobliżu wsi pagórka Reitzken Berg (95 m), którego polską nazwę KUNM ustaliła w formie Rydzówka. Potrzebne dalsze badania, co do etymologii nazwy tej górki (chociaż jest to wyraźnie nazwa nieniemiecka, zapewne staropruska) i na ile bliska potencjalnemu oryginałowi jest forma obecna (sądząc po formie niemieckiej, może poprawniejszym spolszczeniem byłoby Rydzki lub Rydzek?). |
Rzeczna | Pasłęk | 5 | Weeskenhof | hybryda (prus. hydronim + niem.) | Wąski Dwór |
|
Rzędy | Pasłęk | 5? | Rahnau | pruskie? | Raniewo (?) | Potrzebne informacje, co do pochodzenia nazwy niem. oraz zapisy źródłowe. Prawdopodobnie mamy tu do czynienia z nazwą pruską. |
Sakówko | Pasłęk | 3 | Charlottenhof | niemieckie (odimienne) | -- | |
Sałkowice | Pasłęk | 5 | Zallenfelde | niemieckie | Sała |
|
Skolimowo | Pasłęk | 5 | Skollmen | pruskie | Skolimy | 1350 Skolmen, 1448 Scolim. Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją oddać wierniej (bez niepotrzebnego sufiksu -owo). Pierwotnie wieś nosiła inną nazwę, również pruską, zapisaną jako Wurgeln (1330); Wargalin, Worgalin (1385). Leyding używa formy Worgalin jako spolszczonej (obocznie do "Skolimowa"), aczkolwiek moim zdaniem najlepiej byłoby oddać oryginał jako Skolimy (ewentualnie Skolim - do Skolimia, w Skolimiu. |
Sokółka | Pasłęk | 3 | Sangershausen | niemieckie | -- | |
Stegny | Pasłęk | 2 | Steegen | pruskie | -- | 1328, 1335 Stegen; 1411-19 Steegin. Nazwa pruska, prawdopodobnie bez związku ze Stegną (woj. pomorskie, pow. nowodworski), której nazwa uchodzi za słowiańską. |
Surowe | Pasłęk | 6 | Schönau | niemieckie | Szonów | Kohutek spolszczył n. niem. jako Szonów (być może zaczerpnął tej formy z map lub oparł się na spolszczeniach nazw znanych ze Śląska, skąd pochodził). Chyba lepsze to od nazwy obecnej, ahistorycznej. Formant -ów jest w polskiej toponimii Prus bardzo rzadki, ale czasem się trafia (zwłaszcza w okolicach, gdzie brak przedwojennej ludowej tradycji - por. miejscowości Janów, Lisów koło Elbląga). |
Talpity | Pasłęk | 2 | Talpitten | pruskie | -- |
|
Tulno | Pasłęk | 2 | Taulen | pruskie | -- | |
Tumpity | Pasłęk | 2 | Tompitten | pruskie | -- | Potocznie także: Sokoły. Należy tępić tę formę. |
Wakarowo | Pasłęk | 5 | Wackelsdorf | niemieckie (hybryda?) | Kaukieny | Najstarsze zapisy: 1349 Kauken, Kaukeyne; poł. XV w. Kaukeyne, Kaukone; 1427 Kaukonen vel Waycesdorff. Pierwotna nazwa tej miejscowości była więc pruska, prawdopodobnie od rdzenia kauk- "bies, zły duch w religii Prusów". Późniejsza nazwa Wackelsdorf zdaje się być hybrydą, pochodzącą od pruskiej nazwy osobowej Wayke, Waikel (tak według R. Przybytek) i chyba do tej etymologii próbuje nawiązać współczesne spolszczenie Wakarowo, chociaż moim zdaniem niedokładnie. Już bliższy prawdzie zdaje się podawany przez Leydinga wariant Waklewo, ale moim zdaniem najlepiej byłoby chyba nawiązać do nazwy pierwotnej - być może w formie Kaukieny (por. podobną n. m. litewską Kaukėnai [spolszczone Kaukieny], obecne "Jasnoje" na północnym skraju obw. królewieckiego). |
Wikrowo | Pasłęk | 1 | Wickerau | pruskie | -- | Pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie: Gemmyten (1327), Gemiten (1335, 39) oraz Wickeraw (1339), Wickarow (1354). Ostatecznie przetrwała ta druga, później spolszczona jako Wikrowo. |
Wójtowizna | Pasłęk | 2 | Vogtshof | niemieckie | -- | |
Zielno | Pasłęk | 4 | Solainen | pruskie | Solajny |
|
Zielonka Pasłęcka | Pasłęk | 4 | Grünhagen | niemieckie | Gronajny | Przed wojną spolszczenie fonetyczne. |
Zielony Grąd | Pasłęk | 3 | Schönwiese | niemieckie | -- | |
Barzyna | Rychliki | 5 | Wiese | niemieckie | Wizna |
|
Budki | Rychliki | 2 | Bodeck | niemieckie | -- | |
Buczyniec | Rychliki | 2 | Buchwalde | niemieckie | -- | |
Dymnik | Rychliki | 5 | Stein | niemieckie (zepsute z prus.?) | Dymsztyn |
|
Dziśnity | Rychliki | 2 | Dosnitten | pruskie | -- | Pierwotnie *Disenītai (por. Dziśnity, gm. Małdyty). |
Gołutowo | Rychliki | 5 | Güntersdorf | niemieckie | Gołtowity | Pierwotna nazwa pruska: 1364 Goltawit, Gultewite, Goltwyten. Obecne spolszczenie oddaje ją w sposób zniekształcony. |
Grądowy Młyn | Rychliki | 2 | Grundmühle | niemieckie | -- | |
Jankowo | Rychliki | 1 | Jankendorf | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Jelonki | Rychliki | 2 | Hirschfeld | niemieckie | -- | Koło wsi znajduje się pochylnia Jelenie. Nazwa pochylni utrwala używany krótko po wojnie wariant polskiej nazwy tej wsi. |
Kiersity | Rychliki | 2 | Kerschitten | pruskie | -- | 1303 Kersiten, Kirsiten |
Krupin | Rychliki | 2 | Krapen | pruskie | -- | 1321 Craupeyne; 1323 Craupin, Craupeyn |
Kwietniewo | Rychliki | 2 | Königlich Blumenau | niemieckie | -- | Nazwa w latach 1931-45: Königsblumenau |
Lepno | Rychliki | 5? | Löpen | pruskie | Lepkajmy |
|
Liszki | Rychliki | 5 | Leisten | pruskie | Delisty | 1427 Delisten, 1448 Dalisten, 1539 Leiste. Nazwa pochodzenia pruskiego. Powojenna forma Liszki oddaje ją bardzo niedokładnie (trochę bliższa, acz wciąż niedokładna jest Leydingowa forma Listwy). Chyba najlepiej byłoby wprowadzić formę nawiązującą do najpierwotniejszych zapisów, nieskażonych niemieckim wpływem. |
Marwica | Rychliki | 1? | Marwitz | słowiańskie? | -- |
|
Mokajny | Rychliki | 2 | Storchnest | niemieckie | (Mokajmy) |
|
Powodowo | Rychliki | 5 | Powunden | pruskie | Powądy | 1285 Powunden, 1299 Powiden. Nazwa pruska, po wojnie spolszczona niedokładnie, z adideacją i nieetymologicznym dodatkiem przedrostka -owo. Forma taka byłaby do przyjęcia, gdyby wynikała z tradycji. Jednak w obliczu braku przedwojennej polskiej tradycji dla tej miejscowości, ten staropruski toponim należało spolszczyć w możliwie najbliższy oryginałowi sposób - jako Powądy lub Powundy. |
Protowo | Rychliki | 2 | Prothen | pruskie | -- | 1287 Porotowe, 1437 Protheyn. Nazwa pruska, w zapisach widać wahania między sufiksem -aw-, a -ain-. Przyjęta po wojnie forma polska Protowo nawiązuje do najstarszego zapisu nazwy. Gdyby oprzeć się na postaci nowszej, można by spolszczyć tę nazwę jako Protajny (por. wieś Protajny pod Dzierzgonią). |
Rejsyty | Rychliki | 2 | Rossitten | pruskie | -- | 1329 Reysitein, 1347 Reisethin |
Rychliki | Rychliki | 2 | Reichenbach | niemieckie | -- | Nazwa powojenna nawiązuję do takich spolszczeń jak Rychnowo dla Reichenau, gdzie niemiecki rdzeń Reich- adideowany jest do polskiego przymiotnika rychły. |
Sójki | Rychliki | 5 | Köxten | pruskie | Kiekszty | 1303 Keexten, 1313 Kextin. Nazwa pochodzenia pruskiego. Powojenna n. pol. Sójki jest próbą jej przetłumaczenia (opierającą się na lit. kekštė - sójka, wg sugestii Gerullisa), w dodatku niekoniecznie poprawnym (zaświadczone pruskie słowo na sójkę brzmi bukkawarni). Ponadto, nazw pruskich z zasady się nie tłumaczy, tylko oddaje fonetycznie. |
Śliwica | Rychliki | 5 | Nahmgeist | pruskie | Namieść |
|
Święty Gaj | Rychliki | 2 | Heiligenwalde | niemieckie | -- |
|
Świdy | Rychliki | 2 | Schweide | pruskie | -- | 1287 Swyden, 1419 Sweyden. |
Topolno Wielkie | Rychliki | 3 | Groß Tippeln | niemieckie | -- | Patrz też: Topolno Małe (gm. Markusy). |
Wopity | Rychliki | 2 | Opitten | pruskie | -- | 1350 Wopitigen, 1375 Wopitten. |
Wysoka | Rychliki | 2 | Hohendorf | niemieckie | -- | |
Bogdaniec | Tolkmicko | 5 | Hohenhaff | niemieckie | Wysoka | Według powojennych ustaleń KUNM, miejscowość miała nazywać się Wysoka (co jest tłumaczeniem pierwszego członu nazwy niem.), jednak "zwyciężyła" używana potocznie przez osadników nazwa "Bogdaniec" (pierwotnie odnosiła się ona do położonego nieopodal Suchacza). Nazwa ta jest tworem o zabarwieniu "patriotycznym" (odwołanie do Zbyszka z Bogdańca - bohatera Krzyżaków). Tego typu zideologizowanych nazw należałoby unikać. |
Brzezina | Tolkmicko | 2 | Birkau | niemieckie | -- | Wieś założona w lesie o nazwie Dinau. Czy jest to nazwa pochodzenia pruskiego? |
Chojnowo | Tolkmicko | 6 | Konradswalde | niemieckie | Koniecwałd | |
Janówek | Tolkmicko | 2 | Hansdorf | niemieckie | -- | |
Kadyny | Tolkmicko | 1 | Cadinen | pruskie | -- | 1255 Terra Kadinensi, 1324 Kudyn, 1354 Kudien. Nazwa pruska. |
Kamionek Wielki | Tolkmicko | 4 | Groß Steinort | niemieckie | Sztynort |
|
Kikoły | Tolkmicko | 2 | Kickelhof | niemieckie | -- |
|
Łęcze | Tolkmicko | 1 | Lenzen | pruskie | -- | 1268 Landesen, 1298 Lentzen, 1312 Landesan. Nazwa pochodzenia pruskiego. Jest to jedna z najstarszych miejscowości w regionie. Wieś ta, a także obszar wokół niej, jest znana w historiografii pod zlatynizowaną nazwą Lanzania. |
Nadbrzeże-Połoniny | Tolkmicko | 3 | Reimannsfelde | niemieckie | (Nadbrzeże) | Po wojnie majątek Reimannsfelde sztucznie podzielono na dwie części (nazwane Nadbrzeże i Połoniny). Chyba przydałoby się przywrócić jedność tej miejscowości i usunąć z mapy kłopotliwą nazwę "Połoniny" (zapewne "przywiezioną" tu przez powojennych osadników), która godzi w miejscową toponimię - odnosi się bowiem do gwarowego, południowopolskiego słowa "połonina", które jest zapożyczeniem wschodniosłowiańskim i na tych terenach nie miało prawa być znane. |
Nowinka | Tolkmicko | 4 | Neuendorf-Kämmereidorf | niemieckie | Nowa Wieś | Max Bär w swoim dziele Die Ortsnamenänderungen in Westpreußen... podaje dawną nazwę Bandejen dla wsi Neuendorf Höhe (ob. Nowina w gm. Elbląg, p.). Możliwe jednak, że w rzeczywistości chodziło mu o tę wieś, gdyż znajduje się ona w pobliżu dawnej pruskiej osady, zaświadczonej jako Bandeynen (1351), Bandayn (1418) - z opisów historycznych wynika, że wieś znajdowała się pomiędzy Tolkmickiem a Pogrodziem, co mniej więcej odpowiada położeniu dzisiejszej Nowinki (przed wojną Nowa Wieś). Niemniej, bezpośrednia identyfikacja tych zapisów z obecnie istniejącą wsią jest co najmniej wątpliwa. |
Ostrogóra | Tolkmicko | 2 | Scharffenberg | niemieckie | -- | Nieoficjalnie Ostrobrzeg. |
Pagórki | Tolkmicko | 6 | Rehberg | niemieckie | Rebark | Zapis Rhebarg (1682) najprawdopodobnie oddaje formę spolszczoną Rebark - taką interpretację przyjmują B. Czopek-Kopciuch i autorzy NMP. Warto więc chyba przywrócić tę autentyczną siedemnastowieczną ludową formę. |
Pęklewo | Tolkmicko | 2 | Panklau | pruskie | -- | W XV w. Banklauke. Pierwotnie więc nazwa pruska z członem -lauks. Na tej podstawie można było tę nazwę spolszczyć jako Pękławki, niemniej człon prus. szybko uległ zniekształceniu do postaci -lau, toteż forma Pęklewo (wg autorów NMP u podstaw nazwy leży spruszczona pol. n. niem. Pęk, Pąk - niezbyt przekonuje mnie jednak ta interpretacja) również jest do przyjęcia. |
Pogrodzie | Tolkmicko | 4~5 | Neukirch | niemieckie | Pogardzice lub Pogardyty | Część przedwojennych źródeł (począwszy od Ceynowy) podaje przedwojenną polską nazwę tej wsi jako Nowa Cerkiew. Niemniej, jest to raczej forma sztuczna, stworzona per analogiam do innych tak spolszczonych wsi o tej nazwie (np. Nowej Cerkwi w pow. nowodworskim), a nie rzeczywiście używane spolszczenie. Tymczasem, ta stara wieś posiadała starszą, pruską nazwę, zapisaną jako Pogardichen (1305). Ustalona przez KUNM forma Pogrodzie wyraźnie próbuje nawiązać do tej formy, jest to jednak nawiązanie bardzo luźne, zacierające pruski źródłosłów nazwy, a nie poprawne spolszczenie. Bliższe prawdy byłoby ustalenie formy typu Pogardyty lub Pogardzice (istnieje nawet sugestia [p. "Nazwy Miejscowe Polski" pod red. Rymuta], że nazwa ta, interpretowana jako Pogrodzice~Pogardzice jest słowiańską nazwą rodową od po- + gród. Etymologia raczej życzeniowa, ale samą formę Pogardzice można wziąć pod uwagę jako rozsądną polonizację formy pruskiej). Oprócz tego, SGKP (tom II s. 338) cytuje dawną nazwę wsi, pół-spolszczając ją jako Pogardisze, co można by "sprostować" na Pogardzice. |
Przybyłowo | Tolkmicko | 3 | Dünhofen | (dolno)niemieckie | -- | |
Suchacz | Tolkmicko | 4~5 | Succase | pruskie | Zukasy | Nazwa Succase jest niewątpliwie pochodzenia pruskiego (od zuks - ryba, co do przyrostka por. Wilkasy). Powojenna nazwa "Suchacz" odzwierciedla tę nazwę, jednak dość niedokładnie, do tego z wyraźną adideacją. Myślę, że można byłoby ten toponim oddać wierniej, w formie która w pełni odzwierciedlałaby jego pruskie pochodzenie, np. Zukasy. Dodatkowo, w dziewiętnastowiecznych zapiskach Ceynowy pojawia się skaszubszczona forma Zôkazé (jakby "Zakazy"), prawdopodobnie stworzona przez niego. Proponowaną tutaj formę Zukasy można uznać za korektę tej formy. |
Święty Kamień | Tolkmicko | 3 | Wieck | niemieckie | -- | Powojenna nazwa Święty Kamień jest chrztem nazewniczym, pochodzącym od położonego nieopodal osady świętego kamienia Prusów - wielkiego głazu narzutowego, uważanego za wyznacznik granicy między Warmią a Pogezanią. |
Wodynia | Tolkmicko | 5 | Klakendorf | prawdop. niemieckie | Kławki | Nazwa wywodzi się od imienia Klauke, które jest zdrobnieniem imienia Klaus, ale równie dobrze może też być imieniem pruskim. Wydawałoby się rozsądne spolszczenie nazwy jako Kławki (por. wieś Kławki, gm. Stare Pole), zwłaszcza że przyjęta przez KUNM forma "Wodynia" razi sztucznością. |
Powiat braniewski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Braniewo | Braniewo (miasto) | 1 | Braunsberg | niemieckie? | -- |
|
Frombork | Frombork | 1 | Frauenburg | niemieckie | -- |
|
Pieniężno | Pieniężno | 6 | Mehlsack | pruskie | Melzak |
|
Bemowizna | Braniewo | 3 | Böhmenhöfen | niemieckie | -- | |
Bobrowiec | Braniewo | 5 | Kleine Amtsmühle | niemieckie | Biebrzański Młyn | Istniała oboczna n. niem. Bewermühl, której pierwszy człon odwołuje się do nazwy rzeki Biebrzy (niem. Behwer, nie mylić z Biebrzą - dopływem Narwi), nad którą leży osada. Nazwa ta ma pochodzenie staropruskie i należałoby odzwierciedlić w nazwie polskiej ten źródłosłów - obecna nazwa Bobrowiec czyni to niedokładnie. |
Brzeszczyny | Braniewo | 5 | Schwillgarben | pruskie | Świgarby |
|
Cielętnik | Braniewo | 2 | Kälberhaus | niemieckie | -- | |
Dąbrowa | Braniewo | 1 | Damerau | niemieckie (zapoż. z polskiego) | -- | |
Działy | Braniewo | 3 | Albertshof | niemieckie | -- | |
Elżbiecin | Braniewo | 2 | Lisettenhof | niemieckie | -- | |
Garbina | Braniewo | 5 | Willenberg | niemieckie | Wielbórz | Chociaż nie ma przedwojennej tradycji dla tej miejscowości, pierwsi powojenni osadnicy nazywali tę wieś mianem Wielbórz (naturalne przyswojenie nazwy niemieckiej) i nazwa ta była w nieoficjalnym użyciu co najmniej do późnych lat 60 XX wieku. Już przez samo to należałoby tę nazwę uszanować i uznać jej wyższość nad urzędowym nowotworem Garbina. |
Glinka | Braniewo | 3 | Hermannshof | niemieckie | -- | |
Goleszewo | Braniewo | 5 | Wilhelmshof | niemieckie | Wilamowo | U Leydinga: Wilamowo. Forma ta jest nawiązaniem do nazwy pierwotnej, a ponadto pozwala na pozbycie się pseudosłowiańskiego chrztu "Goleszewo". |
Grodzie | Braniewo | 3 | Bahnhof Vogelsang | niemieckie | -- | Wcześniej osada przystacyjna, należąca do Zakrzewca (Vogelsang), stąd nazwa niemiecka. |
Gronowo | Braniewo | 1 | Grunau | niemieckie | -- | |
Gronówko | Braniewo | 2 | Grunenfeld | niemieckie | -- | |
Grzechotki | Braniewo | 3 | Rehfeld | niemieckie | -- |
|
Grzędowo | Braniewo | 3 | Rödersdorf | niemieckie | -- | |
Jarocin | Braniewo | 3 | Herzogswalde | niemieckie | -- | |
Józefowo | Braniewo | 2 | Josephsau | niemieckie | -- | |
Kalina | Braniewo | 2 | Kayling | pruskie? | -- | |
Kalinówek | Braniewo | 5 | Einigkeit | niemieckie | Jedność | U Leydinga dosłowne tłumaczenie n. niem. |
Kiersy | Braniewo | 5 | Kirschdorf | niemieckie | Wargławki | Powojenna polska nazwa Kiersy jest adaptacją fonetyczną pierwszego członu nazwy niemieckiej. Może próbowano doszukać się w nim jakiegoś pruskiego początku (jakoby od kirsnas - czarny?), nie widzę jednak podstaw do takiej interpretacji. Wiadomo jednak, że teren, na którym założono tę miejscowość nosił pruską nazwę Wargelauken (1385) i chyba tę nazwę wypadałoby zaadaptować. |
Klejnowo | Braniewo | 2 | Klenau | pruskie | -- | 1280 Cleynou, 1284 Cleynow, 1328 Clenovia |
Klejnówko | Braniewo | 2 | Gut Klenau | pruskie | -- | Patrz wyżej: Klejnowo. |
Krasnolipie | Braniewo | 2 | Schönlinde | niemieckie | -- | |
Krzewno | Braniewo | 3 | Hohenwalde | niemieckie | -- | |
Lipowina | Braniewo | 4 | Lindenau | niemieckie | Lindenowo | Przed wojną adaptacja fonetyczna. |
Maciejewo | Braniewo | 3 | Maternhöfen | niemieckie | -- | |
Marcinkowo | Braniewo | 1 | Mertensdorf | niemieckie | -- | W czasach PRL (kiedy dokładnie?) osada wchłonęła sąsiednią miejscowość Antyki (niem. Anticken), której nazwa ma staropruskie pochodzenie. |
Mikołajewo | Braniewo | 3 | Blumberg | niemieckie | -- | Powojenna nazwa nawiązuje do imienia odbiorcy nadania tej wsi w 1348 r. |
Młoteczno | Braniewo | 2 | Hammersdorf | niemieckie | -- | |
Nowa Pasłęka | Braniewo | 4 | Neu Passarge | pruskie | Nowa Pasaria | Patrz niżej. |
Stara Pasłęka | Braniewo | 4 | Alt Passarge | pruskie | Stara Pasaria | Obowiązująca forma nazwy rzeki Pasłęki jest sztuczna, książkowa. Powołał ją do istnienia któryś dziewiętnastowieczny badacz onomastyki (być może Zarański?), jednak jest ona kompletnie niezgodna z pruskim oryginałem (por. zapisy: 1251 Passaria, 1252 Passerie, 1374 Posary, Posarye, znane też są formy bez nagłosowego Pa-: 1251 Seria, 1289 Sery), a także z ludową tradycją polskich Warmiaków (ci nazywali ją Pasarią - gw. Pasaryi̯o, Leyding zaświadcza też "Posarga"). Niewykluczone, że forma ta powstała z błędnej identyfikacji zapisów źródłowych typu flumen Passaluc (1243), które w rzeczywistości odnoszą się do przepływającej przez Pasłęk rzeki Wąski. Formy Pasłęka nie da się więc obronić - jest to twór wyrosły na czyjejś fantazji lub nieporozumieniu. Dlatego też lepiej będzie, zarówno dla pamięci o pruskiej etymologii (rekonst. Paserrija, Serrija), jak i polskiej tradycji (tej ludowej, nie "książkowej") zmienić nazwę zarówno rzeki, jak i pochodzących od niej osad na Pasaria. |
Pęciszewo | Braniewo | 3 | Waltersdorf | niemieckie | -- | |
Podgórze | Braniewo | 4 | Huntenberg | niemieckie | Huntembark | Co prawda, forma Podgórze jest poprawnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej, ale w dokumentach siedemnastowiecznych znana jest forma spolszczona Huntembark. |
Podleśne | Braniewo | 2 | Vorderwalde | niemieckie | -- | |
Prątnik | Braniewo | 3 | Marienfelde | niemieckie | -- | |
Prętki | Braniewo | 3 | Marienhöhe | niemieckie | -- | |
Rodowo | Braniewo | 2 | Radau | pruskie | -- |
|
Rogity | Braniewo | 1~2 | Regitten | pruskie | -- |
|
Różaniec | Braniewo | 2 | Rosenort | niemieckie | -- | |
Rudłowo | Braniewo | 2 | Rodelshöfen | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Rudolfshof (1374 Rudolfishove). |
Rusy | Braniewo | 1~2 | Rossen | pruskie | -- |
|
Siedlisko | Braniewo | 3 | Einsiedel | niemieckie | -- | Pierwszy zapis zlatynizowany: 1341 Heremite. Na tej podstawie można było ustalić n. pol. jako "Pustelnia", niemniej brak takiej tradycji. |
Stępień | Braniewo | 5 | Stangendorf | niemieckie | Stęgnowo | U Leydinga Stęgnowo, co jest spolszczeniem n. niem. Taki wariant wydaje się być lepszy od nieuzasadnionej nazwy obecnej. |
Strubiny | Braniewo | 2 | Strauben | pruskie? | -- | Potrzebne informacje hist. i etym., co do pochodzenia nazwy wsi. Czy mamy do czynienia z nazwą pruską? |
Szyleny | Braniewo | 2 | Schillgehnen | pruskie | -- | 1279 Syrien, 1282 Syryene, 1298 Schilien, 1305 Schyligen. |
Świętochowo | Braniewo | 5 | Sonnenstuhl | niemieckie (tłum. z prus.) | Sąkrześle | Niemiecka nazwa miejscowości Sonnenstuhl jest dosłowną kalką pierwotnej nazwy pruskiej, zaświadczonej jako Sawliskresil (1423), rekonst. *Saulis-Krēslan, dosł. "krzesło Słońca". Nazwa ta wskazuje dość wyraźne na święte miejsce Prusów, związane z ich kultem solarnym. Ustalona po wojnie forma Świętochowo, choć oddaje "święty" charakter miejsca, jednak nijak nie odpowiada nazwie pruskiej i zaciera jej źródłosłów, ahistorycznie ją zesłowiańszczając. Autor proponuje własne spolszczenie fonetyczne nazwy oryginalnej (być może nieco wydumane, ale oddające pruski charakter nazwy). |
Ujście | Braniewo | 3 | Pfahlbude | niemieckie | -- | |
Ułowo | Braniewo | 3 | Auhof | niemieckie | -- | Miejscowość powstała w okolicy o nazwie Aue (pol. powoj. Błonie), od której wzięła swą oryginalną nazwę. Raczej niemieckie. |
Wielewo | Braniewo | 2 | Fehlau | pruskie | -- | 1260, 1266 Veylow; 1288 Velowe. |
Wikielec | Braniewo | 2 | Wecklitzmühle | niemieckie (nazwiskowe?) | -- | |
Wilki | Braniewo | 1 | Birkenau | niemieckie | -- | Nazwę polską Wilki dla tej miejscowości podaje już SGKP. Skąd to? Może jakaś starsza nazwa pruska (prus. wilks = wilk)? Potrzebna dokumentacja. |
Wola Lipowska | Braniewo | 3 | Breitlinde | niemieckie | -- | Powojenna nazwa Wola Lipowska zdaje się pochodzić od pobliskiej Lipowiny (p. wyżej), której historyczna nazwa to Lindenowo. Brak jednak tradycji dla formy "Wola Lindenowska". U Leydinga pojawia się bardziej "neutralna" nazwa Podlipie. |
Zakrzewiec | Braniewo | 3 | Vogelsang | niemieckie | -- | |
Zawierz | Braniewo | 2 | Zagern | pruskie | -- |
|
Zgoda | Braniewo | 3 | Gerlachsdorf | niemieckie | -- | |
Żelazna Góra | Braniewo | 2 | Eisenberg | niemieckie | -- | |
Baranówka | Frombork | 5 | Schafsberg | niemieckie (tłum. z prus.?) | Owin | Obok nazwy oficjalnej pojawia się w XIV w. wariant Ouwe (1366), Owen (1387). Prawdopodobnie jest to nazwa pochodzenia pruskiego (prus. awwins - baran), być może stanowiąca podstawę nazwy niemieckiej. Chyba warto byłoby adaptować tę nazwę fonetycznie, nawet jeżeli nazwa Baranówka w miarę oddaje jej znaczenie. |
Biedkowo | Frombork | 2~3 | Betkendorf | niemieckie (imienne) | -- | |
Bogdany | Frombork | 3 | Sonnenberg | niemieckie | -- |
|
Drewnowo | Frombork | 2 | Drewsdorf | niemieckie | -- | Powojenna nazwa polska nawiązuje do niemieckiej jedynie fonetycznie. Drewes jest bowiem niemieckim zdrobnieniem od Andrzeja (zresztą, wieś pierwotnie nazywała się Andresdorf [1304], co jest poświadczone). |
Jędrychowo | Frombork | 2 | Heinrichsdorf | niemieckie | -- | |
Krzyżewo | Frombork | 2 | Kreuzdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie Krebsdorf, od XIX w. zmienione w Kreuzdorf. Nazwa obecna jest kalką nazwy późniejszej. |
Krzywiec | Frombork | 5 | Dittersdorf | niemieckie | Woziny | Pierwotna n. pruska: Woysien (1297), Wosgein (1298), pochodzi od prus. wuzē "koza". Jest ona ponowiona od pobliskiego lasu (dziś zwanego Kozi Borek), którego nowożytna niemiecka nazwa to Koßwald (hybryda od pol. koza + niem. Wald "las"), co sugeruje, że tej starożytnej nazwie pruskiej odpowiadała niegdyś jakaś n. polska z rdzeniem Koz-, niestety niezachowana w źródłach. KUNM nie wziąwszy pod uwagę tych faktów, nadała wsi nową nazwę Krzywiec, nawiązującą do przepływającej przez wieś rzeki Krzywianki (niem. Krumm Bach). Należało jednak nawiązać do pruskiego oryginału, co czynię. |
Narusa | Frombork | 1 | Narz | pruskie (hydronimiczne) | -- | W SGKP jako: Narty (w treści hasła także Narusz), jednak samą rzekę (od której miejscowość wzięła swą nazwę) ten sam słownik nazywa Narusą, zgodnie z polskojęzyczną tradycją (por. też dok. 1251 Nerusse, 1287 Narossa, 1318 Narussa) i taka postać wydaje się być poprawniejsza. |
Nowiny | Frombork | 2~5 | Neufeld | niemieckie | -- | Większość dzisiejszej wsi Nowiny to w rzeczywistości dawna wieś Kilie (niem. Kilienhof, 1304 Kilien, Leyding notuje też wariant Kibiten) o staropruskich korzeniach. Szkoda, że miejscowości połączono pod wspólną nazwą Nowiny, usuwając tym samym z mapy nazwę o pruskim pochodzenia. Może warto by przywrócić wsi Kilie jednostkowość i odróżniać ją od Nowin? |
Ronin | Frombork | 2 | Rahnenfeld | niemieckie | -- |
|
Wierzno Wielkie | Frombork | 6 | Groß Rautenberg | niemieckie | Ruciany Wielkie |
|
Bartki | Lelkowo | 1 | Bartken | polskie? | -- | |
Bieńkowo | Lelkowo | 2 | Bönkenwalde | niemieckie | -- | |
Dębowiec | Lelkowo | 2 | Eichholz | niemieckie | -- | |
Giedawy | Lelkowo | 2 | Gehdau | pruskie | -- |
|
Głębock | Lelkowo | 2 | Tiefensee | niemieckie | -- | |
Grabowiec | Lelkowo | 3 | Schönwalde | niemieckie | -- | |
Jachowo | Lelkowo | 3 | Hanswalde | niemieckie | -- | |
Jarzeń | Lelkowo | 2 | Arnstein | niemieckie | -- | Powojenna n. polska zdaje się luźno opierać na brzmieniu n. niem. |
Jarzeński Młyn | Lelkowo | 2 | Arnsteiner Mühle | niemieckie | -- | |
Kildajny | Lelkowo | 2 | Kildehnen | pruskie | -- | U Kohutka: Kildeny. Forma raczej "mechanicznie" spolszczona, oparta na niemieckim. Raczej nie na tyle wartościowa, żeby zmieniać nazwę obecną. |
Krzekotki | Lelkowo | 5 | Klein Hasselberg | niemieckie | Haslewko | U Leydinga: Haslewko (obocznie do n. obecnej), spolszczenie fonetyczne n. niem. |
Krzekoty | Lelkowo | 5 | Groß Hasselberg | niemieckie | Haslewo | Co prawda, Leyding nie podaje nazwy Haslewo dla tej wsi, jednak istnienie nazwy Haslewko dla sąsiedniej wsi Klein Hasselberg niejako predestynuje istnienie takiej nazwy. |
Kwiatkowo | Lelkowo | 2 | Blumstein | niemieckie | -- | |
Lelkowo | Lelkowo | 3 | Lichtenfeld | niemieckie | -- | |
Lutkowo | Lelkowo | 2 | Lüdtkenfürst | niemieckie | -- | |
Mędrzyki | Lelkowo | 5 | Lauterbach | hybryda? | Ławta |
|
Miłaki | Lelkowo | 5 | Müngen | pruskie | Minie | Nazwa podejrzewana o pruskie pochodzenie. Chyba należy przyznać rację postulowanej przez Leydinga formie Minie, która z grubsza oddaje fonetykę oryginału i jest zdecydowanie lepsza od nowej, nieuzasadnionej nazwy Miłaki. |
Młyniec | Lelkowo | 2 | Mühlenfeld | niemieckie | -- | |
Młynowo | Lelkowo | 2 | Mühlenhof | niemieckie | -- | |
Nałaby | Lelkowo | 2 | Nallaben | pruskie | -- | 1290, 1336 Nalaben. Wieś założona na pruskich polach Arobiten i Keysonis (1290). |
Perwilty | Lelkowo | 2 | Perwilten | pruskie | -- | 1282 Perwilten; 1326, 1333 Prewylten. |
Piele | Lelkowo | 2 | Pellen | pruskie | -- | 1374 Pellin, Pelyn. |
Przebędowo | Lelkowo | 1~2 | Perbanden | pruskie | -- | Normalnie uznałbym takie spolszczenie za zbyt zniekształcone względem oryginału, ale fakt, że pochodząca stąd rodzina von Perbandtów zwała się po polsku Przebędowscy daje usprawiedliwienie tej formie. |
Słup | Lelkowo | 3? | Schlepstein | niemieckie | -- |
|
Sówki | Lelkowo | 3 | Schönfeld | niemieckie | -- | |
Szarki | Lelkowo | 5 | Sargen | pruskie | Sargi | 1349 Sarien 1349 Sarginwalde. Nazwa pruska, chyba wypadałoby ją oddać dokładniej - bez adideacji. |
Wilknicki Młyn | Lelkowo | 2 | Wilknitter Mühle | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Wilknity | Lelkowo | 2 | Wilknitt | pruskie | -- | 1304 Wilkini, 1309 Wilkenlauken, 1336 Wylkeniten. Początkowo wahanie prus. sufiksów. |
Wola Wilknicka | Lelkowo | 3 | Rosenwalde | niemieckie | -- | Wieś powstała w pruskim polu osadniczym Wylkenithen (1336), które dało początek sąsiedniej wsi Wilknity (p. wyżej). Powojenna nazwa polska wyraźnie nawiązuje do tego faktu. Pierwszym właścicielem wsi (której pierwotna n. niem. to Wunnental - 1336) był Prus o imieniu Prestitunin. |
Wołowo | Lelkowo | 2 | Wohlau | pruskie lub słowiańskie | -- | Potrzebne źródła. Gerullis tej nazwy nie notuje. Być może jest pruska, ale może być nawet słowiańska (por. Wohlau - Wołów na Śląsku. Może przeniesione?). |
Wyszkowo | Lelkowo | 3 | Hohenfürst | niemieckie | -- | |
Zagaje | Lelkowo | 3 | Hasselpusch | niemieckie | -- | |
Zdrój | Lelkowo | 3 | Schönborn | niemieckie | -- | |
Białczyn | Pieniężno | 3 | Lilienthal | niemieckie | -- | |
Bornity | Pieniężno | 2 | Bornitt | pruskie | -- | 1304 Bornyten, Burnite |
Borowiec | Pieniężno | 3 | Borwalde | niemieckie | -- | |
Brzostki | Pieniężno | 5 | Freihagen | niemieckie | Fryhajny | U Leydinga Fryhajny - fonetyczne spolszczenie n. niem. Końcówka -ajny zdaje się nawiązywać do nazw pruskich, niemniej taka cząstka zdarzała się również w spolszczeniach nazw niemieckich z członem -hain, -hagen (por. Grünhagen = Gronajny). |
Cieszęta | Pieniężno | 5 | Sonnenfeld | niemieckie | Szkudyty | Miejscowość założona na pruskim polu Scudithen (1326). Warto by przywrócić tę nazwę, zwłaszcza że nazwa Cieszęta jest zupełnie ahistoryczna. |
Gajle | Pieniężno | 2 | Gayl | pruskie | -- | |
Gaudyny | Pieniężno | 2 | Gauden | pruskie | -- | 1324 Gaudyn |
Glądy | Pieniężno | 1 | Glanden | pruskie | -- | 1324 Glandin |
Glebisko | Pieniężno | 2 | Kleefeld | niemieckie | -- | Pierwotnie: Glewiske, Glebisken (1317). Nazwa pochodzenia pruskiego. Obecna forma do niej nawiązuje, chociaż z pewną adideacją. |
Jesionowo | Pieniężno | 1 | Eschenau | niemieckie | -- | |
Jeziorko | Pieniężno | 2 | Seefeld | niemieckie | -- | Wieś leży w pobliżu niewielkiego jeziorka o staropruskiej nazwie Perkun (1374 Perkune), pochodzenia teonimicznego (świadczącej o istnieniu tu miejsca kultu boga Perkuna). Niemiecka nazwa tego jeziora to Seefelder See, pochodząca od nazwy tej wsi. |
Kajnity | Pieniężno | 5~2 | Heistern | niemieckie | Kajmity |
|
Kierpajny Małe | Pieniężno | 2 | Klein Körpen | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Kierpajny Wielkie | Pieniężno | 2 | Groß Körpen | pruskie | -- | 1280 Kirpayn; 1308, 1309 Kirpein. |
Kiersiny | Pieniężno | 2 | Kierschienen | pruskie | -- | 1284 Kirsin, 1287 Cirsini. Wieś powstała na pruskim polu Possede (1284), podobnie jak wieś Posady (p. niżej), która wzięła od niego swoją nazwę. |
Kowale | Pieniężno | 3 | Schönsee | niemieckie | -- | |
Lechowo | Pieniężno | 6 | Lichtenau | niemieckie | Lichnowy |
|
Lubianka | Pieniężno | 2 | Liebenthal | niemieckie | -- | |
Łajsy | Pieniężno | 1~2 | Layß | pruskie | -- |
|
Łoźnik | Pieniężno | 5 | Lotterfeld | niemieckie | Pełty | Miejscowość założona na pruskim polu Pelten (1325). Po wojnie nazwę Pełty otrzymała raczej niesłusznie miejscowość Steinbotten (patrz niżej Pełty), której nazwa sama w sobie jest pruska (wbrew pozorom, jakie stwarza człon Stein-), podczas gdy pierwotne "Pełty" dostały całkowicie nieuzasadnioną nazwę Łoźnik. Należałoby to sprostować. |
Niedbałki | Pieniężno | 3 | Lotterbach | niemieckie | -- | |
Pajtuny | Pieniężno | 2 | Peythunen | pruskie | -- | 1282 Poytun, 1304 Peytune. Wieś powstała na pruskich polach Marim (1282) i Speriti (1282). Wszystkie nazwy są pruskie. |
Pakosze | Pieniężno | 5? | Packhausen | niemieckie? | Pokusy (?) | 1308 Pokusen, 1312 Puchusen. Nazwa uważana za niemiecką (co zgadzałoby się z faktami historycznymi - była to wieś niemiecka, nie pruska), jednak te zapisy historyczne mogą wskazywać na pierwotną formę pruską (za staropruską nazwę tę uważa Sieniawski - jednak jest to bardzo stare opracowanie, w dodatku jego wywody etymologicznie nierzadko bywają nietrafione). Jednak biorąc uwagę brzmienie tych zapisów, może można by się pokusić o dokładniejsze spolszczenie? KUNMowska forma Pakosze to już próba "slawizacji" nazwy - upodobnienia do słow. imienia Pakosz (Pakosław). |
Pawły | Pieniężno | 2 | Paulen | pruskie | -- | 1374 Powils, Pewils. Nazwa pruska, być może utworzona od tamtejszej formy imienia Paweł. |
Pełty | Pieniężno | 5 | Steinbotten | pruskie | Stębuty | Obecna nazwa nawiązuje do pobliskiego pruskiego pola osadniczego Pelten, które dało początek wsi Łoźnik (p. wyżej) i to właśnie tej wsi należałaby się ta nazwa (choć też nierzadko jedno pole dawało początek kilku wsiom). Za to nazwę Steinbotten (1335 Steinebutten, 1390 Steynbuth), jako staropruską, należałoby zaadaptować do języka polskiego. Wbrew pozorom, nie jest to nazwa niemieckiego, Gerullis przytacza pruską nazwę osobową Steynebuth, gdzie drugi człon zdaje się odwoływać do prus. buttan - dom. |
Piotrowiec | Pieniężno | 4 | Peterswalde | niemieckie | Pietrzwałd | W przedwojennych źródłach jako Pietrzwałd, Pietrzywałd. |
Pluty | Pieniężno | 2 | Plauten | pruskie | -- | 1325 Pluth. Nazwa pruska, ponowiona od n. terenowej i wodnej (1304 Plut - dawne jezioro, dziś bagno zwane Plut Wałsz). |
Posady | Pieniężno | 2 | Palten | pruskie | -- | Chociaż nazwa wsi Palten jest pochodzenia pruskiego, po wojnie nadano wsi n. Posady, będącej spolszczeniem równie starej nazwy pola Possede (1288), na którym powstała ta wieś. Może to i słuszny ruch, biorąc pod uwagę, że nieopodal znajduje się wieś o bardzo podobnej nazwie Pełty, co zapewne skutkowałoby pomyłkami. |
Radziejewo | Pieniężno | 3 | Sonnwalde | niemieckie | -- | |
Różaniec | Pieniężno | 2 | Rosengarth | niemieckie | -- | |
Sawity | Pieniężno | 2~5 | Engelswalde | niemieckie | (Salwity?) | Wieś powstała na pruskim polu osadniczym o nazwie: 1326 Salwiten, Sawyten, Salwylten; 1404 Salwyten. Po wojnie oddano tę nazwę jako Sawity, ale większość zapisów wskazuje jednak na prus. *Salw-it, a więc zapewne słuszniejsza byłaby forma Salwity. |
Wojnity | Pieniężno | 1 | Woynitt | pruskie | -- | 1288, 1289 Woyniten. |
Wopy | Pieniężno | 2 | Woppen | pruskie | -- | 1325 Wuppe, Wuppen. Nazwa pruska. Przejściowo (XIV w.) oboczna n. niemiecka Hermannsdorf. |
Wyrębiska | Pieniężno | 3 | Lichtwalde | niemieckie | -- | |
Żugienie | Pieniężno | 5 | Sugnienen | pruskie | Sugniny |
|
Bliżewo | Płoskinia | 2 | Blieshöfen | niemieckie | -- | |
Chruściel | Płoskinia | 5 | Tiedmannsdorf | niemieckie | Blizin | Leyding podaje oboczną n. niem. Blissings, co spolszcza jako Blizin. Nazwa ta jest prawdopodobnie tożsama z nazwą łąki Plessinges, pojawiającej w dokumencie z 1284. Mamy więc tu do czynienia z prastarą pruską nazwą terenową (objaśnienie niem. z NMP nie ma podstaw). Zastosuję się więc do spolszczenia Leydinga, chociaż być może nagłosowe P- byłoby poprawniejsze. |
Czosnowo | Płoskinia | 2 | Knobloch | niemieckie | -- | |
Dąbrowa | Płoskinia | 1 | Schöndamerau | niemieckie (2. człon z pol.) | -- | Leyding odnosi tu prus. nazwę Raystopelk (1284). |
Demity | Płoskinia | 2 | Demuth | pruskie | -- | 1300 Demyta, 1301 Demita, 1346 Demyten |
Długobór | Płoskinia | 2 | Langwalde | niemieckie | -- | Wieś znajduje się w pobliżu lasu o staropruskiej nazwie Worajny (1308 Worayne), zwanego po niem. Langwalder Wald. |
Giedyle | Płoskinia | 2 | Gedilgen | pruskie | -- | |
Jarzębiec | Płoskinia | 3 | Schönau | niemieckie | -- | |
Lubnowo | Płoskinia | 2 | Liebenau | niemieckie | -- | |
Łojewo | Płoskinia | 5 | Lauenhof | hybryda (prus. + niem.) | Łunowo | Pierwotnie Lunow (1323, 1337). Nazwa pochodzenia pruskiego (por. też nieistniejącą dziś już wieś Łunowo [w SGKP Lunawa] w pow. braniewskim), zachowana w pierwszym członie nowszej n. niemieckiej. Powojenna nazwa Łojewo jej nie oddaje. |
Łozy | Płoskinia | 3 | Klingenberg | niemieckie | -- |
|
Pielgrzymowo | Płoskinia | 1 | Pilgramsdorf | niemieckie | -- |
|
Pierławki | Płoskinia | 2 | Parlack | pruskie | -- | 1320 Pirlauke, Perlauke; 1328 Sperlauken, Perlauken. |
Pierzchały | Płoskinia | 6 | Pettelkau | pruskie | Putylków |
|
Piórkowo | Płoskinia | 2 | Födersdorf | niemieckie | -- | |
Płoskinia | Płoskinia | 6 | Plaßwich | niemieckie | Plaswik |
|
Podlechy | Płoskinia | 1 | Podlechen | pruskie | -- |
|
Robuzy | Płoskinia | 2 | Rawusen | pruskie | -- | 1304 Raus, Rabusen; 1314 Rawos. Przybytek rekonstruuje jako prus. *Rabusai lub *Rabuzai, toteż przyjęte przez KUNM spolszczenie (mimo dużych wahań fonetycznych oryginału), wydaje się być etymologicznie poprawne. |
Strubno | Płoskinia | 2 | Straubendorf | niemieckie (hybryda?) | -- | Jakie jest pochodzenie pierwszego członu n. niem.? Skoro po 1945 skalkowano ją jako Strubno, być może uznano go za pruski. Czy ta nazwa stoi w związku z pruskimi toponimami typu Strobjehnen koło Rybak (niem. Fischhausen, obecnie "Primorsk" w obw. królewieckim). |
Stygajny | Płoskinia | 2 | Stigehnen | pruskie | -- | 1290 Stigein, 1308 Scyen, 1344 Stigeynen. |
Szalmia | Płoskinia | 1 | Schalmey | pruskie | -- |
|
Tolkowiec | Płoskinia | 5 | Tolksdorf | hybryda (prus. + niem.) | Tulity |
|
Trąbki | Płoskinia | 1~2 | Klein Tromp | pruskie | -- |
|
Trąby | Płoskinia | 1~2 | Groß Tromp | pruskie | -- |
|
Wysoka Braniewska | Płoskinia | 5 | Hogendorf | niemieckie | Stołgity | Pierwotnie: Stolgiten (1317). U Leydinga spolszczenie n. pruskiej jako Stołgity. Co ciekawe, Leyding konsekwentnie używa tej nazwy również w drugim tomie swojego pracy (dotyczącym nazw fizjograficznych), mimo że został on wydany dopiero w 1959, długo po oficjalnym ustaleniu nazw w regionu (i wspominane tam nazwy miejscowe są na ogół zgodne z ustaleniami). Mogłoby to sugerować, że nazwa ta była jeszcze wtedy w potocznym użyciu. |
Bardyny | Wilczęta | 2 | Baarden | pruskie | -- | 1282 Bardin, 1323 Bardyn |
Bronki | Wilczęta | 2 | Breunken | niemieckie | -- | Wieś powstała na pruskim polu o nazwie Sultingen, Scultingen (1348), podobnie jak położona nieopodal osada Tatarki (p. niżej). Ponieważ przyjęta przez KUNM nazwa Bronki dobrze naśladuje n. niem. (Breunken od niemieckiej n. os. Breunig), uważam że tej drugiej miejscowości (o ahistorycznej nazwie Tatarki) bardziej należy się zmiana nazwy. |
Chmielówka | Wilczęta | 2 | Hopfenbruch | niemieckie | -- | |
Dębień | Wilczęta | 3 | Louisenwalde | niemieckie | -- | |
Dębiny | Wilczęta | 5 | Borchertsdorf | niemieckie | Burkarty |
|
Gładysze | Wilczęta | 5 | Schlodien | pruskie | Skłodyny | 1267 Schloydien. Nazwa pruskiego pochodzenia. Po wojnie nadano wsi ahistoryczną nazwę Gładysze, którą należałoby zastąpić spolszczeniem oryginału. |
Górski Las | Wilczęta | 2 | Guhrenwalde | hybryda (prus. + niem.) | -- | Człon Górski w nazwie nie pochodzi od polskiego ap. góra, tylko od nazwy wsi Góry (pruskiego pochodzenia), p. niżej. |
Góry | Wilczęta | 1 | Guhren | pruskie | -- | 1339 Girreyn, Gureyn; 1373 Guren. Nazwa pruska, w pol. adideowana (tak już u Chojnackiego). |
Jankówko | Wilczęta | 3 | Hensels | niemieckie | -- | |
Karpówek | Wilczęta | 3 | Muttersegen | niemieckie | -- | |
Księżno | Wilczęta | 2 | Fürstenau | niemieckie | -- | |
Lipowa | Wilczęta | 5 | Lipprode | niemieckie (hybryda?) | Lipród |
|
Ławki | Wilczęta | 2 | Lauck | pruskie | -- | 1366 Lauke, 1376 Lawken. Nazwa pruska, równa ap. lauks "pole".
|
Nowica | Wilczęta | 4 | Neumark | niemieckie | Nowy Targ | Przed wojną dosłowne spolszczenie. Obecna forma jest sztuczna. |
Słobity | Wilczęta | 2~4 | Schlobitten | pruskie | (Żłobice?) |
|
Sopoty | Wilczęta | 2 | Seepothen | pruskie | -- | 1402-08 Sapoten, 1413 Sopoythen |
Sośnica | Wilczęta | 3 | Friedrichshof | niemieckie | -- | |
Spędy | Wilczęta | 2 | Spanden | pruskie | -- |
|
Stare Siedlisko | Wilczęta | 5 | Ebersbach | niemieckie | Wieprza | Nazwa wsi pochodzi od n. strumienia Ebersbach (dosł. "dzicza struga"), którą po wojnie przełożono na polski w formie Wieprza. Wydaje mi się uzasadnione, żeby nazwa wsi była konsekwentna z nazwą wodną. |
Tatarki | Wilczęta | 5 | Spitzen | niemieckie | Skułtyny | Osada powstała na pruskim polu osadniczym o nazwie Sultingen, Scultingen (1348), podobnie jak położona nieopodal wieś Bronki (p. wyżej). Ponieważ nazwa pierwotna jest pruskiego pochodzenia, a nazwa obecna (nadana przez KUNM) nie ma uzasadnienia historycznego, postanawiam spolszczyć pruski oryinał w formie Skułtyny (por. wieś Skułty koło Miłomłyna [dziś nieistniejąca]). |
Wilczęta | Wilczęta | 6 | Deutschendorf | niemieckie | Niemce |
|
Powiat iławski (d. suski)
Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.
Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu nowomiejskiego, które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Iława | Iława (miasto) | 1 | Deutsch Eylau | pruskie | -- |
|
Gródek | Iława (miasto) | 6 | Klein Werder | niemieckie | Ostrówek | Z tego, co udało mi się ustalić, powojenna nazwa tej części Iławy to "Gródek". Nazwa ta, nieumotywowana historycznie, dzisiaj już chyba nie znajduje użycia. W opracowaniach przedwojennych spotykamy polską nazwę Ostrówek, którą chyba warto przypomnieć. |
Wesołówka | Iława (miasto) | 3 | Freundshof | niemieckie | -- | Nazwa urzędowa. Dzisiaj obszar tej dawnej miejscowości jest raczej określany jako "Osiedle Ostródzkie" (tylko czy ta nazwa jest równoznaczna z dawną "Wesołówką"?). |
Wielka Żuława | Iława (miasto) | 4 | Groß Werder | niemieckie | Ostrów | Źródła przedwojenne notują nazwę Ostrów. Używana obecnie nazwa Wielka Żuława jest wtórnym, dosłownym tłumaczeniem n. niem. |
Kisielice | Kisielice | 1 | Freistadt | niemieckie | -- |
|
Witowo | Kisielice (cz. miasta) | 1 | Vitowo | polskie | -- | Nazwa południowego przedmieścia Kisielic. Została oficjalnie zniesiona w 2003 roku, zapewne nie funkcjonowała w powszechnym obiegu (brak potrzeby dzielenia tak niewielkiego miasta na dzielnice). |
Susz | Susz | 1 | Rosenberg | niemieckie | -- |
|
Zalewo | Zalewo | 1 | Saalfeld | niemieckie | -- |
|
Borek | Iława | 1 | Borreck | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Hochfelde. |
Dąbrowa | Iława | 1 | Damerau | polskie | -- | Dawniej też: Damry (Kętrzyński). |
Dół | Iława | 1 | Daulen | pruskie lub słowiańskie | -- |
|
Drwęca | Iława | 6 | Forsthaus Stenkendorf | niemieckie | Stańkowo Leśne | Przed wojną leśniczówka nosiła nazwę tożsamą z nazwą Stanowa (p. niżej). Ponieważ Stanowo nosiło przed wojną nazwę Stańkowo, uważam że powinno się tę nazwę tu przywrócić (z dookreśleniem Leśne, jak zwykło się odróżniać leśniczówki od tak samo nazwanych wsi). Powojenna nazwa Drwęca, pochodząca od rzeki, jest ahistoryczna. |
Dziarnówko | Iława | 1 | Klein Seehren | pruskie | -- |
|
Dziarny | Iława | 1 | Groß Seehren | pruskie | -- |
|
Emilianowo | Iława | 2 | Emilienhof | niemieckie | -- | |
Franciszkowo | Iława | 5~6 | Freudenthal-Gut | niemieckie | Nowe Wybudowanie-Dwór (?) |
|
Franciszkowo Dolne | Iława | 6 | Freudenthal | niemieckie | Nowe Wybudowanie |
|
Frednowy | Iława | 1 | Frödenau | niemieckie | -- | |
Gałdowo | Iława | 1 | Goldau | pruskie | -- | 1355 Goldowe. |
Gardzień | Iława | 1 | Garden | pruskie al. słowiańskie | -- | Dawniej też: Gardy, Gardzin (formy raczej wtórne). |
Gromoty | Iława | 1 | Gramten | pruskie | -- | 1437 Grammeth. |
Gulb | Iława | 1 | Gulbien | pruskie | -- |
|
Jachimówka | Iława | 2 | Joachimsthal | niemieckie | -- | |
Jażdżówki | Iława | 1 | Jadziowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Seefriede. |
Jezierzyce | Iława | 1 | Geserich | pruskie (hydronimiczne) | -- | Nazwa wsi ponowiona od nazwy jeziora Jeziorak (niem. Geserich-See), zwanego dawniej po polsku także Jezierzyce. Nazwa jest pruskiego pochodzenia, w języku polskim silnie adideowana. Nazwa wsi utrwala starszą polską postać nazwy jeziora. |
Jeziorno | Iława | 3 | Schöneck | niemieckie | -- | Do 1999 oficjalnie: Piec (tak również u Leydinga). Do dziś nazwa bywa używana w formie Piec-Jeziorno (często mylnie cytowana jako "Pięć-Jeziorno"). Nie ma jednak uzasadnienia historycznego dla takiej podwójnej nazwy. Oba warianty są tworami powojennymi. |
Julin | Iława | 2 | Julienhof | niemieckie | -- | |
Kaletka | Iława | 4? | Kalittken | polskie | Kalitka |
|
Kałdunki | Iława | 6 | Klein Schönforst | niemieckie | Szenworst Mały |
|
Kałduny | Iława | 6 | Groß Schönforst | niemieckie | Szenworst Wielki | Nazwa Kałduny (a także sąsiednie Kałdunki), wprowadzona po wojnie, pochodzi od nazwy wodnej Kałdun lub Kałdunek (niem. Groß, Klein Kaldunen-See), którą noszą aż cztery obiekty w pobliżu wsi (trzy jeziora i rzeczka). Jest to staropruska nazwa wodna (pierwotnie 1323 Candyein, 1400 Caldein, 1415 Kandein), która z czasem uległa wpływowi polskiemu. Nie jest to jednak historyczna nazwa tych miejscowości. Przedwojenne ludowe spolszczenie tej n. miejscowej brzmiało Szenworst (spotykane też: Szonforst), co wypadałoby przywrócić. |
Kamień | Iława | 1 | Stein | niemieckie | -- |
|
Kamionka | Iława | 1~4 | Groß Steinersdorf | niemieckie | (Kamionki) |
|
Karaś | Iława | 1 | Karasch | polskie | -- | |
Karłowo | Iława | 1 | Karlau | polskie | -- | Część wsi Rudzienice, często używana nazwa Rudzienice-Karłowo - unikałbym tego typu podwójnego nazewnictwa. |
Katarzynki | Iława | 1 | Katarschinken | polskie | -- | Późniejsza, urzędowa n. niem: Neukrug (kiedy wprowadzona?). |
Kozianka | Iława | 1 | Kosanken | polskie | -- |
|
Kwiry | Iława | 1 | Quirren | pruskie | -- | |
Laseczno | Iława | 6 | Groß Herzogswalde | niemieckie | Rycwałd | Oboczna (ludowa) n. niem: Retzwalde (stąd przedwojenne spolszczenie). Obecna nazwa jest chrztem KUNM. |
Laseczno Małe | Iława | 6 | Klein Herzogswalde | niemieckie | Rycwałdzik |
|
Lowizowo | Iława | 1 | Luisenseegen | niemieckie | -- | Obocznie: Łowizowo. Nie wiem, która nazwa obowiązuje obecnie, obie są spotykane w opracowaniach przedwojennych (Lowizowo częściej). |
Ławice | Iława | 1 | Hansdorf | niemieckie | -- |
|
Makowo | Iława | 3 | Melchertswalde | niemieckie | -- | |
Mały Bór | Iława | 1 | Klein Heide | niemieckie | -- | Miejscowość Papiernia wydzielona z Małego Boru. |
Mątyki | Iława | 1 | Montig | pruskie | -- | Dawniej też pisane: Montyki. |
Mózgowo | Iława | 1~4 | Mosgau | słowiańskie | (Mozgowo) |
|
Nejdyki | Iława | 1 | Neuguth | niemieckie | -- | |
Nowa Wieś | Iława | 1 | Neudorf | niemieckie | -- | |
Nowy Ostrów | Iława | 1 | Neu Werder | niemieckie | -- | |
Owczarnia | Iława | 1 | Schäferei | niemieckie | -- | Cześć wsi Gałdowo, nie wiem na ile jej nazwa funkcjonuje. |
Pikus | Iława | 1 | Pikus | pruskie? | -- | Przydałyby się informacje etymologiczne. |
Prasneta | Iława | 1 | Hütte | niemieckie | -- |
|
Praszki | Iława | 4 | Prassen | pruskie? | Prasy |
|
Przejazd | Iława | 6 | Freydeck | niemieckie | Frejdyki | |
Radomek | Iława | 1 | Klein Radem | słowiańskie | -- | 1324 Radem. Nazwa ponowiona od Radomna w obecnej gm. Nowe Miasto Lubawskie. |
Rodzone | Iława | 1 | Deutsch Rodzonne | polskie | -- |
|
Rudzienice | Iława | 1 | Raudnitz | pruskie | -- |
|
Sarnówek | Iława | 6 | Lannoch | polskie | Łanioch |
|
Sąpy | Iława | 1 | Sumpf | niemieckie | -- | |
Segnowy | Iława | 1 | Seegenau | niemieckie | -- | |
Siemiany | Iława | 6 | Schwalgendorf | hybryda (prus. + niem.) | Szwałkowo |
|
Skarszewo | Iława | 4 | Scharschau | pruskie | Szarszewo |
|
Smolniki | Iława | 1 | Theerofen | niemieckie | -- |
|
Solniki | Iława | 4? | Zollnick | słowiańskie? | Celnik (?) | U Kohutka i Leydinga zgodnie: Celnik. Może więc postać ta faktycznie była używana przed wojną? Z drugiego tomu słownika Leydinga wiadomo, że materiał z powiatu suskiego zebrał on już w latach 30. XX w., ale nie wiadomo, czy ta konkretna nazwa pochodzi od ludu (pierwszy tom [nazwy miejscowe] jest prostym skorowidzem, nie określa polskich nazw w żaden sposób). Jeżeli tak, wynika ona z hybrydalnej (znaczeniowo-fonetycznej) adaptacji formy niem. Potrzebne informacje etymologiczne - sądząc po sufiksie, mamy tu do czynienia raczej z nazwą słowiańską, więc może postać ustalona przez KUNM byłaby wartościowsza (zwłaszcza w obliczu braku dowodów na ludowość formy Celnik). |
Stanowo | Iława | 4 | Stenkendorf | niemieckie | Stańkowo | Przed wojną: Stańkowo (tak u Chojnackiego i Leydinga - zapisy terenowe z drugiego tomu dowodzą ludowości tej nazwy). Choć nie dotarłem do odpowiedniego rozporządzenia, wydaje mi się, że taką formę uchwalono po wojnie (prawdopodobnie z dookreśleniem jako Stańkowo Iławskie). Obecna forma jest więc wynikiem jakiegoś przeinaczenia. |
Starzykowo | Iława | 2~3 | Groß Stärkenau | niemieckie | -- | Osada Strakowo wydzielona ze Starzykowa. Jej nazwa jest chyba obocznym, nieoficjalnym powojennym spolszczeniem niemieckiej nazwy tej wsi. |
Stęgwica | Iława | 1? | Stengwitz | pruskie? | -- | Nazwa wsi pochodna od n. jeziora (która ma pruskie pochodzenie - 1302 Schinewiten). Sądząc po brzmieniu formy niemieckiej, nazwa pruska mogła zostać spolonizowana. Brak w literaturze przedwojennej, ale Leyding zapisał nazwę terenową Stęgwickie Jezioro (a także Stęgwicki Mechacz) już w 1931 roku, co sugerowałoby ludowość nazwy Stęgwica. Przydałaby się jednak dokładniejsza dokumentacja. |
Stradomno | Iława | 1 | Stradem | pruskie | -- | |
Szałkowo | Iława | 2 | Schalkendorf | niemieckie | -- | |
Szczepkowo | Iława | 1 | Louisenhof | niemieckie | -- | Nazwa polska Szczepkowo jest pierwotną nazwą tej wsi. Zniemczona postać tej nazwy to Szepkau, nie obowiązująca oficjalnie. |
Szeplerzyzna | Iława | 1 | Schönerswalde | niemieckie | -- | Nazwa polska jest przedwojenna. Nie do końca jasna, zapewne twór od nazwiska. |
Szwalewo | Iława | 5 | Alt Schwalge | pruskie | Stary Szwałk |
|
Szymbark | Iława | 1 | Schönberg | niemieckie | -- | Dawniej też: Szenburk. |
Tchórzanka | Iława | 1 | Languth | niemieckie | -- | Nazwa polska stara, istniała obocznie do niemieckiej. Być może pierwotna. |
Tłokowisko | Iława | 3 | Brunstplatz | niemieckie | -- | Do 2005 (?) roku oficjalnie: Spędziny. |
Tynwałd | Iława | 1 | Tillwalde | niemieckie | -- | |
Urwisko | Iława | 2 | Urwiese | niemieckie | -- | U Leydinga: Urwis. Forma ta, podobnie jak obecna, jest adideacją n. niem. |
Wiewiórka | Iława | 1 | Susannenthal | niemieckie | -- | Nazwa polska jest stara (również nieofic. niem. Wiewiorken), być może pierwotna. |
Wikielec | Iława | 1 | Winkelsdorf | niemieckie | -- | |
Wilczany | Iława | 1~4 | Wolfsdorf | niemieckie | (Wilczan) | W opracowaniach przedwojennych raczej Wilczan (w liczbie poj.). Pluralizacja powojenna, ale być może ludowa. |
Windyki | Iława | 1 | Windeck | niemieckie? | -- | |
Wola Kamieńska | Iława | 5 | Stein-Kaspendorf | niemieckie | Wodonity |
|
Ząbrowo | Iława | 1 | Sommerau | niemieckie? | -- | |
Zazdrość | Iława | 1 | Zazdrosz | polskie | -- | Nazwa w latach 1865-1945: Bonin. Dość ciekawa zmiana nazwy. |
Biskupiczki | Kisielice | 1 | Bischdorf | niemieckie | -- | |
Butowo | Kisielice | 1 | Bauthen | pruskie | -- | 1285 Buthowe, 1326 Buthow. |
Nowy Folwark | Kisielice | 1 | Neu Vorwerk | niemieckie | -- | |
Stary Folwark | Kisielice | 1 | Alt Vorwerk | niemieckie | -- | |
Galinowo | Kisielice | 1 | Gallnau | pruskie | -- | Pierwotnie: Czemayn (1302). Również nazwa pruska. |
Goryń | Kisielice | 1 | Guhringen | pruskie | -- | 1293 Goryn, 1314 Gorin. |
Jędrychowo | Kisielice | 1 | Heinrichau | niemieckie | -- | Dawniej też: Henrykowo. |
Kantowo | Kisielice | 2?? | Kantershof (?) | niemieckie (?) | -- | Na niemieckich przedwojennych mapach miejscowość jest bezimienna (najprawdopodobniej kolonia Gorynia). Nazwa Kantershof pochodzi ze źródeł internetowych, a więc jest niepewna. |
Klimy | Kisielice | 6 | Harnau | niemieckie | Harnowo |
|
Limża | Kisielice | 1 | Limbsee | pruskie | -- | 1326, 1329 Lynsen. |
Łęgowo | Kisielice | 1 | Langenau | niemieckie | -- | Dawniej też: Łęgnowo, Lęgowo. |
Łodygowo | Kisielice | 1 | Ludwigsdorf | niemieckie | -- |
|
Ogrodzieniec | Kisielice | 6 | Neudeck | niemieckie | Nejdak | Przedwojenną nazwę wsi utrwala leśniczówka o nazwie Nojdek (chociaż lepszą nazwą byłoby Łęgowo-Leśnictwo - przed wojną była to część Łęgowa). Przedwojenne spolszczenie brzmiało Nejdak, co KUNM zastąpiła sztucznym chrztem "Ogrodzieniec". |
Pławty Małe | Kisielice | 1 | Klein Plauth | pruskie | -- | |
Pławty Wielkie | Kisielice | 1 | Groß Plauth | pruskie | -- | |
Sobiewola | Kisielice | 1 | Sobiewolla | polskie | -- | Nazwa w latach 1913-45: Eigenwill. |
Trupel | Kisielice | 1 | Traupel | pruskie | -- | 1280 Tropil, 1371 Trupil. |
Wałdowo | Kisielice | 1 | Waldau | niemieckie | -- | |
Wola | Kisielice | 1 | Wolla | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Willenfeld. |
Adamowo | Susz | 3 | Adolfshof | niemieckie | -- | |
Babięty Małe | Susz | 1 | Klein Babenz | pruskie lub słowiańskie | -- | Dawniej też: Babieniec Mały. |
Babięty Wielkie | Susz | 1 | Groß Babenz | pruskie lub słowiańskie | -- |
|
Bałoszyce | Susz | 1 | Groß Bellschwitz | prawdop. słowiańskie | -- |
|
Bałoszyce Małe | Susz | 1* | Klein Bellschwitz | prawdop. słowiańskie | (Bałoszyczki) |
|
Boleszów | Susz | 5 | Wilhelmswalde | niemieckie | Wilamówka | U Leydinga Wilamówka, co jest nawiązaniem do n. niemieckiej. Taka nazwa zdaje się lepsza od obowiązującego pseudoimiennego chrztu. |
Bornice | Susz | 1 | Bornitz | pruskie lub słowiańskie | -- | Dawniej też: Borznice. |
Bronowo | Susz | 1 | Groß Brunau | polskie? | -- | Dawniej też: Brunowo. |
Brusiny | Susz | 2* | Groß Brausen | niemieckie? | (Brusiny Wielkie) | 1321 Brusen, 1338 Brusin. Przyjęta po wojnie polska nazwa zdaje się nawiązywać do zapisu z 1338, ale może jednak poprawniejszą etymologicznie formą byłyby Brusy? Tradycyjnej formy brak, chociaż niewykluczone, że używana przez Leydinga forma Brudzewo (i odpowiednio Brudzewko dla Brusin Małych) jest ludowa i przedwojenna (to dlatego, że materiał nazewniczy z tego obszaru Leyding zebrał już na początku lat 30. XX w., poza tym wspomina o nazwie "Brudzewo" jeszcze w drugim tomie swojego słownika [wydanym już długo po ustaleniach KUNM - nazwy różne od urzędowych trafiają się tam już tylko sporadycznie, podane w nawiasach i głównie tam gdzie faktycznie istnieje przedwojenna polska tradycja]). |
Brusiny Małe | Susz | 2 | Klein Brausen | niemieckie? | -- | Zob. wyżej Brusiny. |
Chełmżyca | Susz | 5 | Kölmsee | hybryda (prus. + niem.) | Kołmin |
|
Czerwona Woda | Susz | 1 | Rothwasser | niemieckie | -- | |
Dąbrówka | Susz | 3 | Muttersegen | niemieckie | -- | |
Dolina | Susz | 6? | Vogtenthal | niemieckie | Wójtowizna | U Leydinga: Wójtowizna. Nazwa ta pojawia się nie tylko w pierwszym tomie jego słownika, ale jest również wspominana w drugim - "łąki (...) na półn-zach. od osady leśn. Doliny (Wójtowizny)". Jedynie nazwy ludowe, o przedwojennej tradycji są w taki sposób przez niego zaznaczane. |
Emilianowo | Susz | 2 | Emilienhof | niemieckie | -- | |
Fabianki | Susz | 2 | Fabianshof | niemieckie | -- | |
Falknowo | Susz | 1 | Groß Falkenau | niemieckie | -- | 1448 Wyelhnyow - odczytywane Wielniów. Zapewne wcześniejsza adaptacja n. niemieckiej. |
Falknowo Małe | Susz | 1* | Klein Falkenau | niemieckie | (Falknówko) | Przed wojną raczej Falknówko. Taka forma miałaby więcej sensu, ze względu na brak dookreślenia Wielkie w nazwie Falknowa. |
Grabowiec | Susz | 4? | Buchfelde | niemieckie | Grabowo |
|
Huta | Susz | 1 | Hütte | niemieckie | -- | |
Jakubowo Kisielickie | Susz | 1* | Jakobau | polskie | (Jakubowo) | |
Janowo | Susz | 6 | Baadeln | niemieckie? | Watlewo | Nazwa Baadeln tajemnicza - przez Czopek-Kopciuch i autorów NMP uważana za niemiecką (i zestawiana z niem. nazwami os. Badel, Battel), chociaż nie wykluczałbym też pochodzenia pruskiego, od zaświadczonej prus. n. os. Beydil (por. zapis 1400 Beydelsche See - jezioro k. Watlewa/Janowa, obecnie bagno). Ludność polska spolonizowała tę nazwę jako Watlewo (Kętrzyński podaje też wariant niem. Wadlau, ale nie znajduję go nigdzie indziej), mimo to po wojnie ustalono ahistoryczną nazwę "Janowo". Należy to zmienić, zwłaszcza że nazwa Watlewo funkcjonowała w potocznym użyciu jeszcze długo po wojnie. |
Januszewo | Susz | 1 | Januschau | polskie | -- | Pierwotnie: *Jeniszowo (1312 Jenischau). Forma ta wykazuje cechy gwarowe. |
Jawty Małe | Susz | 1 | Klein Jauth | pruskie | -- | |
Jawty Wielkie | Susz | 1 | Groß Jauth | pruskie | -- | 1287 Jautin. |
Kamieniec | Susz | 1 | Finckenstein | niemieckie | -- |
|
Karolewo | Susz | 2 | Karlswalde | niemieckie | -- | |
Krzywiec | Susz | 3 | Freiwalde | niemieckie | -- | |
Lisiec | Susz | 2 | Fuchsmühle | niemieckie | -- | |
Lubnowy Małe | Susz | 1 | Klein Liebenau | niemieckie (hydronimiczne?) | -- | Dawniej też: Lignowy, Lignowo Małe. |
Lubnowy Wielkie | Susz | 1 | Groß Liebenau | niemieckie (hydronimiczne?) | -- |
|
Michałowo | Susz | 1 | Michelau | polskie | -- | |
Nipkowie | Susz | 1 | Groß Nipkau | słowiańskie | -- | 1361 Nypekaw. NMP wywodzi od słow. n. os. Nipek, Nipko. |
Olbrachtowo | Susz | 1 | Groß Albrechtau | niemieckie | -- | Dawniej też: Albrachtowo, Albrechtowo. |
Olbrachtówko | Susz | 1 | Klein Albrechtau | niemieckie | -- | Dawniej też: Albrachtówko, Albrechtówko. |
Piaski | Susz | 2 | Sandberg | niemieckie | -- | |
Piotrkowo | Susz | 1 | Peterkau | polskie | -- | |
Redaki | Susz | 6 | Charlottenwerder | niemieckie | Szarłatowo | U Ceynowy pojawia się forma Szarłatowo. Jest to jedyny przykład przedwojennej polskiej (czy dokładniej kaszubskiej) tradycji dla tej wsi. Przyjęta po wojnie nazwa Redaki, choć brzmi dość intrygująco i nietypowo (jak na chrzest KUNM), nie wydaje się mieć uzasadnienia. |
Róża | Susz | 2 | Rosenhain | niemieckie | -- | U Leydinga Różajny, co jest dokładniejszym przejęciem fonetycznym n. niem. |
Różanki | Susz | 3 (2?) | Rasenfeld | niemieckie | -- | Powojenna n. polska wynika zapewne z błędnego odczytania nazwy Rasenfeld jako Rosenfeld (aczkolwiek może taka interpretacja ma jakieś uzasadnienie? Nie dysponuję dokumentacją). |
Różnowo | Susz | 1 | Rosenau | niemieckie | -- | Osada Rumunki wydzielona z Różnowa lub powstała po wojnie. Brak jej na przedwojennych mapach. |
Rudniki | Susz | 5 | Liebenbruch | niemieckie (hydronimiczne) | Liwskie Bagno | Wieś leży nad rzeką Liwą (Liebe), której nazwa ma starożytne, pruskie pochodzenie. Wypadałoby ten źródłosłów zachować. |
Stawiec | Susz | 5 | Merinoß | niemieckie (internacjonalizm) | Merynos |
|
Ulnowo | Susz | 1 | Faulen | niemieckie | -- |
|
Wądoły | Susz | 3 | Friedrichsburg | niemieckie | -- | |
Wiśniówek | Susz | 3 | Weizenfelde | niemieckie | -- | |
Zieleń | Susz | 4 | Grünhof | niemieckie | Zielony Dwór | U Ceynowy: Zielony Dwór. |
Zofiówka | Susz | 2 | Sophienwalde | niemieckie | -- | |
Żakowice | Susz | 2 | Schakenbruch | niemieckie | -- | Potrzebna informacja, co do genezy członu Schaken- (może być pruski, aczkolwiek prawdopodobnie to nazwisko). Powojenna nazwa polska naśladuje pierwszy człon n. niem. fonetycznie. Dodatkowo, u Leydinga pojawia się wariant Szakowice. |
Bajdy | Zalewo | 2 | Boyden | pruskie | -- | |
Barty | Zalewo | 1 | Barten | pruskie | -- | |
Bądki | Zalewo | 2 | Bündtken | pruskie | -- | 1543 Bundicken. |
Bednarzówka | Zalewo | 2 | Böttchershof | niemieckie | -- | |
Boreczno | Zalewo | 6 | Schnellwalde | niemieckie | Szniewałd | Przed wojną: Szniewałd. Leyding notuje co prawda Śniegwałd, ale wolę trzymać się formy o przedwojennej tradycji. |
Brzeziniak | Zalewo | 2 | Birkenthal | niemieckie | -- | |
Bukowiec | Zalewo | 1 | Bukowitz | polskie | -- | Oboczna n. niem. Mottitscher Winkel (od miejs. Matyty - p.). |
Dajny | Zalewo | 2 | Deunen | pruskie | -- | |
Dobrzyki | Zalewo | 3 | Weinsdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Wigandesdorf (zlatynizowane Wygando villa [1304]). |
Duba | Zalewo | 3 | Leißnersberg | niemieckie | -- |
|
Gajdy | Zalewo | 2 | Goyden | pruskie | -- | |
Girgajny | Zalewo | 2 | Gergehnen | pruskie | -- | 1315 Girgeine. |
Gubławki | Zalewo | 1~2 | Gablauken | pruskie | -- |
|
Huta Wielka | Zalewo | 2? | Albrechtswalde | niemieckie | -- | Leyding notuje oboczną n. niem. Groß Hütte. To uzasadniałoby nazwę obecną. |
Janiki Małe | Zalewo | 2 | Klein Hanswalde | niemieckie | -- | Patrz niżej. |
Janiki Wielkie | Zalewo | 2 | Groß Hanswalde | niemieckie | -- | W XIV w. odnotowana forma Joniken (1375), którą należy uznać za pruską. Stąd powojenna n. polska. |
Jaśkowo | Zalewo | 1 | Jäskendorf | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Jerzwałd | Zalewo | 1 | Gerswalde | niemieckie | -- | Z okolicami Jerzwałdu utożsamia się staropruską nazwę Keysen (1272). |
Jezierce | Zalewo | 5 | Haack | niemieckie | Hak | U Leydinga i w potocznym (obocznym) użyciu: Hak. Jako, że forma ta jest bezpośrednim i dość naturalnym przejęciem n. niem., warto ją wprowadzić w miejsce KUNMowskiego nowotworka. |
Karpowo | Zalewo | 2 | Kerpen | pruskie | -- | 1286 Kerpow. |
Kiemiany | Zalewo | 4 | Kämmen | pruskie | Kamy |
|
Koziny | Zalewo | 5 | Köszen | pruskie | Kiesy |
|
Kupin | Zalewo | 2 | Kuppen | pruskie | -- | |
Likszany | Zalewo | 1 | Lixainen | pruskie | -- |
|
Matyty | Zalewo | 2 | Motitten | pruskie | -- | 1343 Matiten, Mathitin. |
Mazanki | Zalewo | 5 | Mosenz | pruskie | Mazańce |
|
Międzychód | Zalewo | 5 | Mitteldorf | niemieckie | Luswity | Za pierwotną nazwę tej wsi (a dokładniej terenu, na którym powstała) uważa się pruską nazwę Lusewithe (1358), 1419 Loysewiten. Ustalając powojenną nazwę przeoczono ten fakt albo nie skojarzono tej nazwy z tą konkretną wsią. |
Mozgowo | Zalewo | 4 | Nosewitz | słowiańskie | Nozgowice |
|
Murawki | Zalewo | 3 | Wilhelmswalde | niemieckie | -- | |
Nowe Chmielówko | Zalewo | 1*~4 | Chmelowken | polskie | Chmielówko |
|
Piekło | Zalewo | 1 | Pieklo | polskie | -- |
|
Polajny | Zalewo | 1 | Paulehnen | pruskie | -- | Pierwotna nazwa pruska: Utrainen, Utreyn (1264-69), Vutraynen (ok. 1270). Dopiero później: Paulin (ok. 1400), Paulein (1543, 79). Nazwa późniejsza prawdopodobnie pochodzi od imienia Paweł, ale jest tworem pruskim (co pokazuje sufiks). Spolszczoną formę Polajny potwierdza spis z 1820 roku. |
Pomielin | Zalewo | 2 | Pomehlen | pruskie | -- | Pierwotnie: 1396 Pomenelauken, 1437 Pomelauken. Człon -lauks z czasem wypadł. |
Pozorty | Zalewo | 1 | Posorten | pruskie | -- | |
Półwieś | Zalewo | 2 | Halbendorf | niemieckie | -- | Nazwa w latach 1850-1945: Ebenau. Powód zmiany niejasny. |
Rąbity | Zalewo | 2 | Rombitten | pruskie | -- | 1499 Rumbithen, Rompyten, Rombiten. |
Rucewo | Zalewo | 2 | Rotzung | pruskie | -- | Nazwa ponowiona od n. jeziora (Rucewo Duże i Małe, niem. Groß Rotzung-See i Klein Rotzung-See): 1343 Rutczow, 1375 Ruczowe, Rotczing. Powojenne spolszczenie opiera się na najstarszej pruskiej postaci nazwy, chociaż po wojnie nazwę jeziora notowano też jako Rocąg. |
Rudnia | Zalewo | 5 | Rohden | pruskie | Rodowo | 1388 Rudow, 1437 Rodow. Nazwa pruska (por. inne miejscowości o nazwie Rodowo), należało ją oddać wierniej. Przychylam się do w pełni regularnego spolszczenia Rodowo, używanego przez Leydinga. |
Sadławki | Zalewo | 2 | Sadlauken | pruskie | -- | 1383 Seyduken, 1437 Seduken. Forma z suf. -lauken, -lucken (wskazującym na prus. *lauks) pojawia się w dokumentach od XVIII w., ale musiała istnieć wcześniej.s |
Skitławki | Zalewo | 2 | Skittlauken | pruskie | -- | 1379 Sketelauken, 1419 Schetchelaucken. |
Surbajny | Zalewo | 2 | Sorbehnen | pruskie | -- | ok. 1400 Surbayn. |
Śliwa | Zalewo | 1 | Schliewe | pruskie (spolonizowane) | -- | 1338 Slewen, Slebo. |
Tarpno | Zalewo | 2 | Terpen | pruskie? | -- | Potrzebne informacje etymologiczne i zapisy źródłowe. Może nazwa ma coś wspólnego z obecną dzielnicą Grudziądza o tej samej nazwie? |
Urowo | Zalewo | 2 | Auer | pruskie (zniemczone) | -- | 1346 Uraw. |
Wielowieś | Zalewo | 3 | Dittersdorf | niemieckie | -- | U Leydinga Dylewo - czy ma to jakieś uzasadnienie? |
Wieprz | Zalewo | 1 | Weepers | pruskie | -- | |
Witoszewo | Zalewo | 6 | Kunzendorf | niemieckie | Kończewo |
|
Woryty Zalewskie | Zalewo | 2* | Woritten | pruskie | (Woryty) | Człon Zalewskie odróżniający w stosunku do wsi Woryty Morąskie (w gm. Morąg, p. tam). |
Zatyki | Zalewo | 2 | Kattern | pruskie lub niemieckie | -- |
|
Biskupiec | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 1 | Bischofswerder | niemieckie | -- |
|
Piotrowice | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 1* | Groß Peterwitz | polskie | (Piotrowice Wielkie) |
|
Piotrowice Małe | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 1 | Klein Peterwitz | polskie | -- | Dawniej też: Piotrowiec Mały. |
Podlasek | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 6 | Konradswalde | niemieckie | Konradzwałd | W użyciu także: Podlasek Duży. Nazwa jest chrztem KUNM, oryginalne spolszczenie to Konradzwałd. |
Podlasek Mały | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 5 | Louisenthal | niemieckie | Dłużki | Relacyjna nazwa Podlasek Mały jest chrztem KUNM (podobnie jak sama nazwa "Podlasek", do której się odwołuje). Mimo braku przedwojennej tradycji dla tej wsi, nazwa "Podlasek Mały" jest niemożliwa do utrzymania z powodu zmiany nazwy Podlasek na Konradzwałd (p. wyżej), a nazwanie tej miejscowości "Mały Konradzwałd" byłoby ahistoryczne. Z tego powodu zasięgam do notowanej przez Leydinga formy Dłużki, która co prawda nie ma przedwojennej tradycji użycia, ale przynajmniej ma pokrycie w terenie - została utworzona od nazwy jeziora Dłużek (niem. Langer-See albo Dluzik-See). |
Słupnica | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 6 | Stangenwalde | niemieckie | Stęgwałd | Przed wojną: Stęgwałd, Stynwałd. Obecna nazwa jest chrztem KUNM. |
Powiat ostródzki
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Ostróda | Ostróda (miasto) | 1~4 | Osterode | niemieckie | (Ostród) |
|
Cierzpięty | Ostróda (miasto) | 1 | Czerpienten | polskie | -- |
|
Zajezierze | Ostróda (miasto) | 5 | Collishof | niemieckie | Kolisowizna |
|
Miłakowo | Miłakowo | 4~6 | Liebstadt | niemieckie | Libsztat |
|
Miłomłyn | Miłomłyn | 1 | Liebemühl | niemieckie (hydronimiczne) | -- |
|
Iląg | Miłomłyn (cz. miasta) | 2 | Eylingshöh | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Ludwisin | Miłomłyn (cz. miasta) | 4 | Ludwigsberg | niemieckie | Ludwichowo | Forma Ludwichowo pojawia się w Tece Toruńskiej. Forma obecna jest powojenna - nie wiem, na ile dziś funkcjonuje. Ta część Miłomłyna jest dość wyraźnie odcięta od części miasta. |
Przejazd | Miłomłyn (cz. miasta) | 5 | Sonnenhof | hybryda (prus. + niem.) | Sunie |
|
Wydmuch | Miłomłyn (cz. miasta) | 5 | Karlshof | niemieckie | Karolewo | U Leydinga Karolowo (co poprawiam na -ewo, co jest bardziej zgodne z lokalną polską toponimią), wydaje się to lepsze od obowiązującego (tylko czy faktycznie używanego?) nowotworka. Ponadto, w powojennym potocznym użyciu zanotowany wariant Karolinek. |
Zacisze | Miłomłyn (cz. miasta) | 6 | Liebrode | niemieckie | Liproda | Przed wojną nazwę tej wsi (obecnie części Miłomłyna) spolszczano jako Libroda, Liproda. |
Zatoka | Miłomłyn (cz. miasta) | 3 | Emilienthal | niemieckie | -- | |
Morąg | Morąg | 1 | Mohrungen | pruskie | -- | |
Bartki | Dąbrówno | 1 | Bardtken | polskie | -- | Pierwotnie: 1365 Weisbuthen, nazwa pruska. |
Brzeźno Mazurskie | Dąbrówno | 1* | Bergling | pruskie | (Brzeźno) |
|
Dąbrowa | Dąbrówno | 1 | Dombrowa | polskie | -- |
|
Dąbrówno | Dąbrówno | 1 | Gilgenburg | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Elgnowo | Dąbrówno | 1 | Elgenau | pruskie (hybryda?) | -- | Pierwotnie: 1350 Ilgelauken, 1350 Ylgelauken. Z czasem prus. sufiks -lauks został zastąpiony (niemieckim?) -au. |
Fiugajki | Dąbrówno | 1 | Fiugaiken | pruskie | -- | Dawniej też: Figajki. |
Gardyny | Dąbrówno | 1 | Gardienen | pruskie | -- |
|
Jabłonowo | Dąbrówno | 1 | Jablonowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Dreililien. |
Jagodziny | Dąbrówno | 6 | Ketzwalde | niemieckie (osobowe) | Kiecwałd |
|
Jakubowo | Dąbrówno | 1 | Jacubowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Wellhausen. |
Kalbornia | Dąbrówno | 1~4 | Kahlborn | niemieckie | (Kalborno) | Przed wojną: Kalborno, taką formę też przyjęto oficjalnie. Obecna forma Kalbornia jest wynikiem zniekształcenia (zapewne ludowego, naturalnego - w gwarze zaśw. Kalborńa). Można by rozważyć powrót do historycznej formy. |
Leszcz | Dąbrówno | 1 | Heeselicht | niemieckie | -- |
|
Lewałd Wielki | Dąbrówno | 1 | Groß Lehwalde | niemieckie (hybryda?) | -- |
|
Łogdowo | Dąbrówno | 1 | Logdau | pruskie | -- |
|
Marwałd | Dąbrówno | 1 | Marwalde | niemieckie | -- | 1407 Marienwald. |
Odmy | Dąbrówno | 1 | Odmy | polskie | -- | |
Okrągłe | Dąbrówno | 4~6 | Klein Lehwalde | niemieckie (hybryda?) | Lewałd Mały | Przed wojną: Lewałd Mały. Formę Okrągłe (pochodzącą od pobliskiego jeziora zwanego Okrąg lub Okrągłe), a także niem. formę Okrongeln podaje co prawda Leyding, ale nie znajduję dla niej żadnego potwierdzenia przedwojennego. Lepiej wrócić do tradycyjnej formy Lewałd Mały, zwłaszcza że istnieje też Lewałd Wielki (p. wyżej). |
Osiekowo | Dąbrówno | 1 | Oschekau | polskie | -- | |
Ostrowite | Dąbrówno | 1 | Ostrowitt | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Osterwitt. |
Pląchawy | Dąbrówno | 1 | Plonchau | słowiańskie (przeniesione) | -- | 1368 Plengau, Plenigau. Nazwa uważana za przeniesioną przez osadników z Ziemi Chełmińskiej. |
Samin | Dąbrówno | 1 | Seemen | pruskie | -- |
|
Saminek | Dąbrówno | 6 | Schönwäldchen | niemieckie | Szuwałdek |
|
Stare Miasto | Dąbrówno | 1 | Altstadt | niemieckie | -- | |
Tułodziad | Dąbrówno | 1 | Taulensee | pruskie | -- |
|
Wądzyn | Dąbrówno | 1 | Wansen | słowiańskie (przeniesione) | -- | Nazwa uważana za przeniesioną z Ziemi Brodnickiej (wieś Wądzyn w obecnej gm. Bobrowo). |
Wierzbica | Dąbrówno | 6 | Vierzighufen | niemieckie | Wierzgub | Przed wojną: Wierzgub, Wierzkup. Dzisiejsza forma bez uzasadnienia. |
Dąbrowo | Grunwald | 1 | Dombrowo | polskie | -- |
|
Domkowo | Grunwald | 1 | Domkau | polskie | -- | Pierwotnie: Dąbkowo (1335 Dombkau). |
Dylewko | Grunwald | 6 | Elisenhof | niemieckie | Elizowo |
|
Dylewo | Grunwald | 1 | Döhlau | niemieckie | -- | Pierwotnie: 1328 Sickerin, 1334 Sickerinen, 1335 Sickerinenwangen. Jest to nazwa prus. pola osadniczego, na którym powstało Dylewo i sąsiednie Szczepankowo (p. niżej). |
Frygnowo | Grunwald | 1 | Frögenau | niemieckie | -- | Pierwotnie: Freudenau (1335). |
Gierzwałd | Grunwald | 1 | Geierswalde | niemieckie | -- |
|
Glądy | Grunwald | 1 | Glanden | pruskie | -- | Forma gwarowa: Glondï / Glundï, -duf. |
Góry Lubiańskie | Grunwald | 1* | Gurry | polskie | (Góry) | Nazwa w latach 1877-1945: Weißberg. |
Grabiczki | Grunwald | 1 | Grabitzken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Grunwald | Grunwald | 1 | Grünfelde | niemieckie | -- |
|
Jędrychowo | Grunwald | 2 | Heinrichau | niemieckie | -- | |
Kalwa | Grunwald | 1 | Kalwa | pruskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleintal. |
Kiersztanowo | Grunwald | 1 | Groß Kirsteinsdorf | niemieckie | -- |
|
Kiersztanówko | Grunwald | 1 | Klein Kirsteinsdorf | niemieckie | -- | Patrz wyżej. |
Kitnowo | Grunwald | 1 | Kittnau | pruskie | -- | 1335 Kientenaw. Nazwa genetycznie pruska, przeniesiona z Ziemi Chełmińskiej (wieś Kitnowo w gm. Gruta) przez założyciela wsi, Piotra Kitnowskiego (von Kientenau). |
Korsztyn | Grunwald | 1 | Korstein | niemieckie (tłum z prus.) | -- |
|
Lipowa Góra | Grunwald | 1 | Lindenberg | niemieckie | -- | |
Lubian | Grunwald | 1 | Groß Lauben | pruskie | -- |
|
Lubianek | Grunwald | 1 | Klein Lauben | pruskie | -- | Patrz wyżej. |
Łącko | Grunwald | 6 | Fritzchen | niemieckie | Frycki | U Chojnackiego Frycki, u Leydinga Fryczkowo. Obecna nazwa bez uzasadnienia. |
Łodwigowo | Grunwald | 1 | Ludwigsdorf | niemieckie | -- | Forma gwarowa: U̯oʒ́igovo. |
Marcinkowo | Grunwald | 1 | Mertensdorf | niemieckie | -- | |
Mielno | Grunwald | 1 | Mühlen | pruskie (zniemczone) | -- |
|
Omin | Grunwald | 4 | Ohmen | pruskie | Uminy |
|
Pacółtowo | Grunwald | 1 | Groß Pötzdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie Petzoldsdorf, stąd spolszczenie (znane już w XVI w.). |
Pacółtówko | Grunwald | 1 | Klein Pötzdorf | niemieckie | -- |
|
Rychnowo | Grunwald | 1 | Reichenau | niemieckie | -- | Gwarowo: Rixnovo. |
Rychnowska Wola | Grunwald | 1 | Sophienthal | niemieckie | -- |
|
Rzepki | Grunwald | 1 | Rzepken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Geierskreutz. |
Stębark | Grunwald | 1 | Tannenberg | niemieckie | (Stembark) |
|
Szczepankowo | Grunwald | 1 | Steffenswalde | niemieckie | -- | Wieś powstała na pruskim polu Sickerin (1328), podobnie jak pobliskie Dylewo (p. wyżej). |
Tymawa | Grunwald | 1 | Thymau | pruskie | -- | 1360 Thimaw, 1450 Tymaw, 1585 Tieme. Nazwa przeniesiona z okolic Iławy. |
Ulnowo | Grunwald | 1 | Faulen | niemieckie (przeniesione) | -- |
|
Wróble | Grunwald | 1 | Wrobbeln | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Geiershof. |
Zapieka | Grunwald | 1 | Kaulbruch | niemieckie | -- |
|
Zybułtowo | Grunwald | 1 | Seewalde | niemieckie | -- | Pierwotnie: Sieboldsdorf (również bez członu -dorf: 1336 Seyboldth, 1414 Zybold), stąd nazwa polska. |
Białka | Łukta | 5 | Gehlfeld | hybryda (prus. + niem.) | Gil | Nazwa pochodzi od pobliskiego jeziora Gil (niem. Gehl See, 1331 Geile). Ustalona po wojnie nazwa Białka, motywowana przez prus. gaīls - "biały" (czy słusznie?), łamie zasadę, że nazw pruskich się nie tłumaczy (chyba, że istnieje taka tradycja), a ponadto jest niekonsekwentna z nazwą jeziora. Motywem ustalenia takiej nazwy mogła być chęć odróżnienia od wsi Gil Wielki i Mały w gm. Miłomłyn (p. niżej). Priorytetem powinno być jednak zachowywanie nazw o pruskim pochodzeniu. |
Dąg | Łukta | 1 | Dungen | pruskie | -- | Forma gwarowa: Duŋk, -ga. |
Dragolice | Łukta | 1 | Draglitz | pruskie | -- |
|
Florczaki | Łukta | 5 | Eckersdorf | niemieckie | Ekartowo |
|
Ględy | Łukta | 1 | Gallinden | pruskie | -- |
|
Kojdy | Łukta | 1 | Koiden | pruskie | -- | 1376 Koyde. |
Komorowo | Łukta | 4 | Kämmersdorf | niemieckie | Kamajzy |
|
Kotkowo | Łukta | 2 | Katzendorf | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Hannolsdorf (1402-08). |
Kozia Góra | Łukta | 1 | Ziegenberg | niemieckie | -- |
|
Lusajny | Łukta | 4 | Luzeinen | pruskie | Lucejny |
|
Łukta | Łukta | 1 | Locken | pruskie | -- |
|
Markuszewo | Łukta | 1 | Markuschöwen | polskie | -- |
|
Maronie | Łukta | 5 | Magergut | niemieckie | Wojsiny |
|
Molza | Łukta | 1 | Moldsen | pruskie | -- | 1361 Mulsen, Mulsin. Nazwa pruska, obocznie (w XIV-XV w.) funkcjonowała n. Sandirs (1349), Sandirsdorf (1402/08), pochodząca od pruskiej n. os. |
Mostkowo | Łukta | 1 | Brückendorf | niemieckie | -- | Popegeerowska osada Gucin sztucznie wydzielona z Mostkowa. |
Niedźwiady | Łukta | 4 | Bärenwinkel | niemieckie | Barenwynkiel | Teka Toruńska notuję formę Barenwynkiel (-kla), którą ze względu na ruchome "e" należy uznać za spolszczoną. Nazwa powojenna, chociaż nawiązuje znaczeniowo do n. niem., jest bez tradycji. |
Nowaczyzna | Łukta | 2 | Neumannsruh | niemieckie | -- | |
Orlik | Łukta | 4 | Adlersbude | niemieckie | Orłowa Buda | W Tece Toruńskiej (a także powojennym potocznym użyciu) dosłowne tłumaczenie. Dzisiejsza forma jest tworem KUNM. |
Pelnik | Łukta | 1 | Pulfnick | pruskie | -- |
|
Plichta | Łukta | 1 | Plichten | polskie (osobowe) | -- | |
Pupki | Łukta | 1 | Pupken | pruskie | -- | Co prawda osada oficjalnie nosi nazwę Pupki, jednak leśniczówka (jedyny obiekt osady) funkcjonuje dziś pod całkowicie ahistoryczną nazwą Śmieszny Kąt, czyniąc urzędową (i historyczną) nazwę w zasadzie martwą. Zalecałbym używanie nazwy Leśnictwo Pupki. Nazwy leśniczówek są niemniej wartościowe niż nazwy wsi, zwłaszcza w takim przypadku jak ten, gdzie mamy do czynienia z nazwą staropruskiego pochodzenia (zapewne ponowioną od nazwy terenowej lasu). |
Ramoty | Łukta | 1 | Ramten | pruskie | -- |
|
Nowe Ramoty | Łukta | 1 | Neu Ramten | pruskie | -- |
|
Skwary | Łukta | 6 | Klein Eisings | pruskie | Isąg Mały | Oryginalna nazwa leśniczówki pochodzi od n. jeziora Isąg (pruskiego pochodzenia). Powojenna nazwa "Skwary" jest sztucznym tworem KUNM, nie tylko zacierającym pruskie pochodzenie oryginału, ale także niezgodnym z wcześniejszą polską tradycją (zaświadczoną w Tece Toruńskiej M. Giersza). |
Sobno | Łukta | 4 | Sooben | pruskie | Coby | Nazwa ustalona po wojnie oczywiście odzwierciedla pruską n. oryginalną, ale w źródłach przedwojennych (Barczewski, Giersz) pojawia się ludowa forma Coby. |
Spórka | Łukta | 1~4 | Sporken | pruskie | (Spórki) | Przed wojną raczej w l. mnogiej: Spórki, Sporki. |
Strzałkowo | Łukta | 6 | Hinzbruch | niemieckie | Hyncbruch | Forma spolszczona z Teki Toruńskiej. |
Swojki | Łukta | 2 | Schwoiken | pruskie? | -- | Pierwotnie: Sclodien (1422)? |
Szeląg | Łukta | 2 (1?) | Eckschilling | hybryda (niem. + prus.) | -- | Nazwa leśniczówki pochodzi od n. jeziora Szeląg (niem. Schilling-See), pruskiego pochodzenia. Pierwotnie była tożsama z nazwą wodną (1700 Schiling), potem pojawił się przedrostek Eck-. |
Tabórz | Łukta | 1 | Taberbrück | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Trokajny | Łukta | 4? | Trukeinen | pruskie | Trukajny (?) |
|
Worliny | Łukta | 1 | Worleinen | pruskie | -- | 1342 Worlyne. |
Wynki | Łukta | 1 | Wönicken | pruskie | -- |
|
Zajączkowo | Łukta | 4 | Falkenstein | niemieckie | Zajączki | Oboczna n. niem. Hasenberg, stąd przedwojenne spolszczenie Zajączki. Po wojnie zmodyfikowano ją do postaci Zajączkowo, zapewne w celu odróżnienia od wsi Zajączki w gm. Ostróda (p. tam). Nie jest to wciąż jednak forma mająca przedwojenne korzenie. Może więc zamiast tego można by wykorzystać dookreślenie? U Leydinga są to Zajączki Łukciańskie. |
Bagnity | Małdyty | 2 | Bagnitten | pruskie | -- | 1353 Begonithen |
Bartno | Małdyty | 2 | Reichbarten | hybryda (niem. + prus.) | -- |
|
Budwity | Małdyty | 2 | Bauditten | pruskie | -- |
|
Budyty | Małdyty | 2 | Boditten | pruskie | -- | |
Czulpa | Małdyty | 1? | Zölp | pruskie | -- | Leyding przytacza zapis Czulpa jako źródłowy. |
Dobrocin | Małdyty | 3 | Groß Bestendorf | niemieckie | -- | |
Drynki | Małdyty | 2 | Drenken | pruskie | -- | 1304 Drinken. |
Dziśnity | Małdyty | 2 | Dosnitten | pruskie | -- | 1367 Desynithen, 1369 Disnyten. |
Fiugajki | Małdyty | 1 | Figaiken | pruskie | -- | |
Gizajny | Małdyty | 2 | Gischainen | pruskie | -- | 1376 Gysyein, Geysyein. |
Ględy | Małdyty | 2~5 | Gallinden | pruskie | Galindy (?) | Nazwa pruskiego pochodzenia, nawiązująca do n. plemiennej Galindów. Po wojnie spolszczona jako Ględy, per analogiam do wsi koło Łukty. Jednak, wobec braku jednoznacznej polskiej tradycji, może można było się pokusić o bardziej dokładne spolszczenie, lepiej oddające źródłosłów oryginału (Chojnacki podaje Galindia, ale to raczej sztuczność)? |
Gumniska Małe | Małdyty | 3 | Klein Rüppertswalde | niemieckie | -- | |
Gumniska Wielkie | Małdyty | 3 | Groß Rüppertswalde | niemieckie | -- | |
Jarnołtowo | Małdyty | 2 | Groß Arnsdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie: Arnoldisdorf (ok. 1308). |
Jarnołtówko | Małdyty | 2 | Klein Arnsdorf | niemieckie | -- | Patrz wyżej. |
Kadzie | Małdyty | 1 | Kadzie | polskie | -- | Nazwa w latach 1868-1945: Eichhorst. |
Kanty | Małdyty | 2 | Groß Kanten | pruskie | -- | Do 2010 oficjalnie Kęty. |
Karczemka | Małdyty | 3 | Hoffnungsmühle | niemieckie | -- | |
Kiełkuty | Małdyty | 5 | Kelken | pruskie | Kiełkuły |
|
Klonowy Dwór | Małdyty | 3 | Höfen | niemieckie | -- | Biorąc pod uwagę n. niem., nie prościej byłoby Dwory (lub Dwórzno)? Po co tak komplikować nazwy? |
Koszajny | Małdyty | 2 | Koschainen | pruskie | -- |
|
Kozia Wólka | Małdyty | 1? | Klein Bestendorf | niemieckie | -- | Oboczna nazwa (podawana w spisie z 1820): Kosse Wolle. Z pewnością jest to pol. Kozia Wólka lub Kozia Wola - trudno dziś chyba tego dociec. |
Kreki | Małdyty | 2 | Kröken | pruskie | -- | 1315 Crekin, 1321 Kreken. |
Leszczynka Mała | Małdyty | 5 | Gut Linkenau | pruskie | Linkówko |
|
Leśnica | Małdyty | 4 | Freiwalde | niemieckie | Frywałd | |
Linki | Małdyty | 5 | Linkenau | pruskie | Linkowo |
|
Małdyty | Małdyty | 2 | Maldeuthen | pruskie | -- | 1350 Maudithen, 1543 Maldeyten. |
Naswity | Małdyty | 2 | Naasewitt | pruskie | -- | Również spotykana forma: Naświty (nieurzędowa, ale zapewne używana w mowie). |
Niedźwiada | Małdyty | 5 | Glocken | pruskie | Kłoki | 1334 Cloken. Nazwa pochodzenia staropruskiego, od klākis - "niedźwiedź". Tak więc, nazwa powojenna oddaje znaczenie n. oryginalnej, ale łamie zasadę, aby nazw pruskich nie tłumaczyć. Należało ją spolszczyć fonetycznie. |
Pleśno | Małdyty | 1 | Plößen | pruskie | -- | 1374 Plesen; ok. 1400 Pelesen, Pellesin. |
Plękity | Małdyty | 2 | Plenkitten | pruskie | -- | |
Połowite | Małdyty | 2 | Pollwitten | pruskie | -- |
|
Rybaki | Małdyty | 2 | Fischerbuden | pruskie | -- | |
Sambród | Małdyty | 4 | Samrodt | pruskie | Zamroty |
|
Sambród Mały | Małdyty | 4 | Klein Samrodt | pruskie | Zamroty Małe | Patrz wyżej. |
Sarna | Małdyty | 2 | Rehberg | niemieckie | -- | |
Sasiny | Małdyty | 2 | Sassen | pruskie | -- |
|
Smolno | Małdyty | 5 | Schmolehnen | pruskie | Smolajny | ok. 1399 Smaleyn, 1419 Smoleyn. Nazwa pruska, formy obecnej nie można uznać za jej poprawne spolszczenie. |
Sople | Małdyty | 2 | Zöpel | pruskie | -- | ok. 1400 Sopelyn, Soplyn; 1419 Sopelen. |
Surzyki Małe | Małdyty | 2 | Klein Sauerken | pruskie | -- | |
Surzyki Wielkie | Małdyty | 2 | Groß Sauerken | pruskie | -- | 1304 Suriken, 1348 Surcken. |
Szymonowo | Małdyty | 2 | Groß Simnau | pruskie? | -- | Przydała by się dokumentacja i informacje etymologiczne (Leyding podaje jedynie formę źródłową Symenaw, bez daty [jak ma w zwyczaju]). Może jest to jakaś adideowana nazwa pruska? Niemniej, forma Szymonowo zdaje się być dość naturalnym spolszczeniem formy niemieckiej. |
Szymonówko | Małdyty | 2 | Klein Simnau | pruskie? | -- | Patrz wyżej. |
Wielki Dwór | Małdyty | 5 | Ankern | pruskie | Ankry | Nazwa pruskiego pochodzenia, zniweczona po wojnie. Leyding podaje spolszczoną formę Ankry, całkowicie intuicyjną. |
Wilamowo | Małdyty | 1 | Groß Wilmsdorf | niemieckie | -- | |
Wilamówko | Małdyty | 1 | Klein Wilmsdorf | niemieckie | -- | |
Wodziany | Małdyty | 2 | Wodigehnen | pruskie | -- | 1350 Wodieyn. |
Zalesie | Małdyty | 3 | Pfalsdorf | niemieckie | -- | |
Zajezierze | Małdyty | 3 | Seegertswalde | niemieckie | -- | |
Zduny | Małdyty | 3 | Bürgerhöfen | niemieckie | -- | U Leydinga obocznie jako Miejska Wola - warte wprowadzenia? Dokładniejszym tłumaczeniem byłby "Miejski Dwór". |
Bieniasze | Miłakowo | 5 | Banners | niemieckie | Benery | 1346, 1352 Benern. Według Biolik nazwa pruskiego pochodzenia. Można by było więc pokusić się o jej spolszczenie. |
Biernatki | Miłakowo | 1 | Bornädtken | polskie? | -- | |
Boguchwały | Miłakowo | 5 | Reichau | niemieckie | Rychowo | U Leydinga intuicyjne, naturalnie brzmiące spolszczenie Rychowo (może nawet o jakiejś przedwojennej tradycji?). Lepsze to od nieuzasadnionej nazwy "Boguchwały". |
Gilginia | Miłakowo | 5 | Gillgehnen | pruskie | Ilgajny |
|
Głodówko | Miłakowo | 5 | Karneyen | pruskie | Karnajny | Pierwotnie: 1296 Tuseine, 1336 Thusieyn, 1350 Tussien, Tusieyn (...) ok. 1780 Tusseinen alias Karneyen. Obie nazwy pochodzenia pruskiego, po wojnie zniweczone. |
Gudniki | Miłakowo | 1 | Gudnick | pruskie | -- | |
Henrykowo | Miłakowo | 2? | Heinrichsegen (?) | niemieckie | -- |
|
Janowo | Miłakowo | 1 | Schillings | niemieckie | -- | Polska nazwa Janowo znana już przed wojną, współistniała z niemiecką (istniał również zniemczony wariant Janowen, wymieniany w spisie z 1820). |
Kantalice | Miłakowo | 1 | Blumen | niemieckie | -- |
|
Klugajny | Miłakowo | 2 | Klogehnen | pruskie | -- | 1411-19 Claugeyn, 1427 Claugene. |
Kłodzin | Miłakowo | 5 | Sackstein | pruskie | Saksztyn | 1352 Saxtin, 1448 Sextin. Pruska nazwa, zniweczona po wojnie - należało ją spolszczyć. |
Książnik | Miłakowo | 2 | Herzogswalde | niemieckie | -- | |
Lekławki | Miłakowo | 5 | Schodehnen | pruskie | Skodajny |
|
Miejski Dwór | Miłakowo | 3 | Henriettenhof | niemieckie | -- | |
Mysłaki | Miłakowo | 5 | Prägsden | pruskie | Praksy |
|
Mysłaki Małe | Miłakowo | 5 | Klein Prägsden | pruskie | Praksy Małe | Patrz wyżej. |
Naryjski Młyn | Miłakowo | 2 | Narienmühle | hybryda (prus. + niem.) | -- | Nazwa miejsc. pochodzi od jeziora Narie (niem Narien-See, 1337 Narge). |
Niegławki | Miłakowo | 2 | Näglack | pruskie | -- | 1305 Naydelauken, 1339 Naydelauks. |
Nowe Mieczysławy | Miłakowo | 1 | Neu Menzels | osobowe (słowiańskie) | -- | Sąsiednia wieś Stare Mieczysławy dziś nie istnieje. |
Pawełki | Miłakowo | 2? | Paulken | niemieckie? | -- | Potrzebne informacje dot. nazwy niemieckiej - czy nie jest to przypadkiem jakaś zniemczona nazwa pruska lub słowiańska? Leyding spolszcza jako Pólko. |
Pityny | Miłakowo | 2 | Pittehnen | pruskie | -- | 1419 Pyttenen, 1543 Pitteynen. |
Pojezierce | Miłakowo | 5 | Bobanden | pruskie | Pobądy |
|
Polkajny | Miłakowo | 2 | Polkehnen | pruskie | -- | 1402-08 Pulkaym, 1411-19 Polkayn. |
Ponary | Miłakowo | 1 | Ponarien | pruskie | -- |
|
Raciszewo | Miłakowo | 5 | Reichenthal | niemieckie | (Bogaczewo?) | Ze względu na pseudodzierżawczy charakter n. powojennej (sztuczny twór od słowiańskiego imienia Racisz), można by zastanowić się nad przywróceniem Leydingowego spolszczenia Bogaczewo (być może w formie zdrobniałej Bogaczewko, celem odróżnienia od Bogaczewa k. Morąga?). Tak czy inaczej, brak polskiej tradycji dla tej wsi. |
Roje | Miłakowo | 1 | Royen | pruskie | -- | 1325 Rogin, 1388 Rogen, 1473 Roygen. Nazwa pruska, spolonizowana jako Roje jeszcze przed wojną (n. znana w SGKP). |
Różnowo | Miłakowo | 2? | Rosenau | niemieckie | (Roznowo?) | Gwarowo: Roznovo (w NMP). Trudno mi stwierdzić, na ile jest to przedwojenna forma. Raczej brak starego polskiego osadnictwa w okolicy. |
Rycerzewo | Miłakowo | 2 | Ritters | niemieckie | -- | |
Sąglewo | Miłakowo | 2 | Sanglau | pruskie | -- | Nazwa o dwóch starych pruskich nazwach: 1354 Remunendorf, 1427 Remonykame, 1448 Remekaym (jak widać, forma z prus. suf. -kaims współistniała z formą na niem. -dorf) oraz Sangelis (1531), Sangelauck (1543), Sengelau (1570). Ostatecznie to ta druga nazwa (dawniej z wahaniami w sufiksie) stała się podstawą nazwy znanej obecnie. |
Stare Bolity | Miłakowo | 2 | (Alt) Bolitten | pruskie | (Bolity) | Człon Stare można teoretycznie pominąć. Miejscowość Nowe Bolity obecnie nie istnieje, a ponadto już przed wojną często pomijano w tej nazwie człon "Alt". |
Stolno | Miłakowo | 2 | Stollen | pruskie | -- | U Chojnackiego Stoły, ale chyba nie jest to autentycznie używana forma. |
Trokajny | Miłakowo | 2 | Groß Trukainen | pruskie | -- | |
Warkałki | Miłakowo | 5 | Hartwich | niemieckie | Boldajny | Pierwotnie: Baldeyn (1337). Pierwotna nazwa wsi była więc tożsama z nazwą jeziora Boldajny (niem. Boldehnen-See, unikać niepoprawnej nazwy "Jezioro Warkalskie"!), w pobliżu którego znajduje się miejscowość. Nazwa ta jest oczywiście pruskiego pochodzenia i warto ją przywrócić, w miejsce nadanej przez KUNM nazwy "Warkałki" (która nawiązuje do pobliskiej wsi Warkały [p. niżej], również o pruskiej nazwie. Jednak ta nowa n. relacyjna jest kompletnie ahistoryczna). |
Warkały | Miłakowo | 2 | Workallen | niemieckie | -- | 1379 Warekallen, 1398 Warkallen. |
Warny | Miłakowo | 2 | Warnenhof | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Wojciechy | Miłakowo | 5 | Gartenpungel | pruskie | Gartelpąg | 1323 Gartilpunge. Nazwa pruskiego pochodzenia. Trudna do spolszczenia, jednak lepsze najbardziej nieudolne spolszczenie n. pruskiej od chrztu nazewniczego. |
Bagieńsko | Miłomłyn | 4 | Baginsken | polskie | Bagińskie |
|
Boguszewo | Miłomłyn | 1 | Bogunschöwen | polskie | -- |
|
Bynowo | Miłomłyn | 1 | Bienau | niemieckie? | -- |
|
Dębinka | Miłomłyn | 2 | Schönaich | niemieckie | -- | |
Faltyjanki | Miłomłyn | 1 | Faltianken | polskie | -- | Zapis gw. Faltïjankˊi. Faltyjan to prawdopodobnie mazurska wariacja imienia Walenty. |
Gil Mały | Miłomłyn | 1 | Klein Gehlfeld | hybryda (prus. + niem.) | -- | Patrz niżej. |
Gil Wielki | Miłomłyn | 1 | Groß Gehlfeld | hybryda (prus. + niem.) | -- | 1344 Geylenvelde. Nazwa pochodzi od n. jeziora Gil Wielki (niem. Groß Gehl-See; 1311-15 Gailen, Geile), pruskiego pochodzenia. |
Glimy | Miłomłyn | 4 | Skapenwald | hybryda (prus. + niem.) | Glinki albo Skap |
|
Kamieńczyk | Miłomłyn | 3 | Holstein | niemieckie | -- | Według Biolik n. Kamieńczyk jest przeniesiona przez osadników z Mazowsza. Chodzi tu chyba o osadników powojennych, gdyż nie znajduję żadnego przedwojennego potwierdzenia tej nazwy. |
Karnitki | Miłomłyn | 2 | Klein Karnitten | pruskie | (Karnity Małe) | Osobiście uważam, że tego typu nazw pruskich nie powinno się zdrabniać, brzmi to dość nienaturalnie. Poprawniejsza więc byłaby forma Karnity Małe. Jednak, wobec braku tradycji, może niech zostanie jak jest. |
Karnity | Miłomłyn | 2 | Groß Karnitten | pruskie | -- | 1347 Motho al. Carnithen. Wieś miała więc pierwotnie dwie oboczne n. pruskie. |
Kukła | Miłomłyn | 1 | Althütte | niemieckie | -- | Ludowa polska nazwa Kukła (poprawniej może Kukla? Tak w Tece Toruńskiej i spisie z 1820, o ile to nie objaw zniemczenia) istniała obocznie do niemieckiej Althütte. |
Ligi | Miłomłyn | 1 | Liegen | pruskie | -- | 1400 Lygen. |
Liksajny | Miłomłyn | 1 | Nickelshagen | niemieckie | -- | Polska forma Liksajny (pruskiego pochodzenia) pojawia się w niemieckim spisie z 1820 r. (w grafii Lixayni). Forma ta bez wątpienia ma związek z położoną nieopodal wsią Likszany (p.) w obecnej gm. Zalewo. Trudno stwierdzić, czy mamy tu do czynienia z pomyłką, czy rzeczywistym przeniesieniem nazwy. Brak jakiejkolwiek innej polskiej tradycji nie pozwala zweryfikować tego dylematu, więc niech zostanie jak jest, chociaż rozróżnienie pomiędzy formami Likszany i Liksajny wydaje się sztuczne (są to bez wątpienia warianty tej samej nazwy). Leyding stosuje dookreślenie Liksajny Jeziorne (dla odróżnienia od Likszan, które nazywa też Liksajnami). |
Liwa | Miłomłyn | 1 | Bieberswalde | niemieckie | -- | Nazwa polska, istniejąca obocznie do niemieckiej (przynajmniej od XVIII w.), pochodzi od nazwy rzeki Liwa (staropruskiego pochodzenia). |
Lubień | Miłomłyn | 5 | Grünort | niemieckie | Liwno |
|
Majdany Małe | Miłomłyn | 1 | Klein Altenhagen | niemieckie | -- |
|
Majdany Wielkie | Miłomłyn | 1 | Groß Altenhagen | niemieckie | -- |
|
Malinnik | Miłomłyn | 3 | Amalienruh | niemieckie | -- | |
Ostrów Wielki | Miłomłyn | 1* | Groß Werder | niemieckie | (Ostrów) | W spisie z 1820 r. po prostu Ostrów. Miejscowość Klein Werder nie istnieje (nie istniała już przed wojną), toteż dookreślenie wydaje się być lekko zbyteczne. |
Piławki | Miłomłyn | 4 | Pillauken | pruskie | Piluk |
|
Rogowo | Miłomłyn | 4 | Hornsberg | niemieckie | Oręcbark | W Tece Toruńskiej: Ornsberk, u Leydinga: Oręcbark. Forma Leydinga jest prawdopodobnie dalszą ewolucją. Należałoby przywrócić tę ludową formę, w miejsce obecnej (oddającej częściowo znaczenie n. niem., ale powojennej). |
Skarpa | Miłomłyn | 4? | Skerpen | pruskie | Szkarpy (?) | 1348 Skerpyn, 1392 Skorpin, 1400 Scarpen. Nazwa pochodzenia pruskiego. Leyding i zapisy gwarowe potwierdzają formę ludową Szkarpy (u Chojnackiego sing. Szkarpa). Wydaje mi się więc, że przyjęta po wojnie przez KUNM forma Skarpa przeczy ludowej tradycji (jest wyrównana do ap. skarpa) i warto by tę nazwę naprostować.
|
Tarda | Miłomłyn | 1 | Tharden | pruskie | -- |
|
Wielimowo | Miłomłyn | 6 | Wilmsdorf | niemieckie | Stromżyk |
|
Winiec | Miłomłyn | 5 | Winkenhagen | hybryda (prus. + niem.) | Winki | Pierwszy człon n. niem. uchodzi za pruski (być może tożsamy z nazwą wsi Wynki w gm. Łukta). Uważam, że można było ten źródłosłów oddać wierniej. Obecna forma Winiec, podobnie jak Leydingowy Wikowiec czyni to niedokładnie. |
Wólka Majdańska | Miłomłyn | 3 | Charlottenhof | niemieckie | -- | W potocznym powojennym użyciu forma Karolewo (w pewien sposób oddająca znaczenie n. niem., pochodzącej od im. Charlotte = Karolina). Chyba jednak nie jest to nic wartego wprowadzenia. |
Zalewo | Miłomłyn | 1 | Sallewen | pruskie (spolonizowane) | -- | |
Zatoka Leśna | Miłomłyn | 3 | Thorchen | niemieckie? | -- | U Leydinga: Bramka. Jeśli n. niem. pochodziłaby od Tor "brama", to byłoby to dosłowne tłumaczenie. |
Ziemaki | Miłomłyn | 3 | Goldsberg | niemieckie | -- | |
Anin | Morąg | 2 | Annenhof | niemieckie | -- | |
Antoniewo | Morąg | 2 | Antonienhof | niemieckie | -- | |
Bartężek | Morąg | 5 | Bärting | pruskie | Bartąg | Nazwa pochodzi od n. jeziora Bartężek (niem. Bärting-See, 1340 Berting). Obecna, zdrobniona forma Bartężek chyba służy odróżnieniu od nazwy jeziora (a także wsi) Bartąg na Warmii. Jednak sama w sobie nie ma uzasadnienia historycznego - poprawna forma nazwy powinna brzmieć Bartąg. |
Bogaczewo | Morąg | 3 | Güldenboden | niemieckie | -- | |
Borzymowo | Morąg | 3 | Abrahamsheide | niemieckie | -- | |
Bożęcin | Morąg | 2 | Groß Gottswalde | niemieckie | -- | |
Bramka | Morąg | 2 | Himmelforth | niemieckie | -- | |
Chojnik | Morąg | 6 | Hagenau | niemieckie | Hajnowo | |
Dobrocinek | Morąg | 3 | Neu Bestendorf | niemieckie | -- | |
Dury | Morąg | 2 | Döhringshof | niemieckie | -- | |
Dworek | Morąg | 2 | Inrücken | niemieckie | -- | Oboczna n. niemiecka: Gütchen. Stąd powojenna n. polska. |
Gubity | Morąg | 2 | Gubitten | pruskie | -- | |
Gulbity | Morąg | 2 | Golbitten | pruskie | -- | |
Jędrychówko | Morąg | 2 | Heinrichshof | niemieckie | -- | Nazwa nawiązuje do stpol. Jędr(z)ych = Henryk. Zdrobnienie chyba służy odróżnieniu od licznych w regionie miejscowości o nazwie Jędrychowo. |
Jurecki Młyn | Morąg | 2 | Georgenthalermühle | niemieckie | -- | |
Jurki | Morąg | 2 | Georgenthal | niemieckie | -- | |
Kadzianka | Morąg | 3 | Vogelgesang | niemieckie | -- | |
Kalnik | Morąg | 5 | Kahlau | pruskie | Kalewo | 1400 Kalow, 1402-08 Calaw. Nazwa pruskiego pochodzenia, obecna forma pol. jej nie oddaje. Lepszy jest podawany przez Leydinga wariant Kalewo. Z kolei widniejąca na mapie z 1945 roku (której nazewnictwo opracowywali Rospond i Olszewicz) forma Kaliany jest chyba mało wartościowa. |
Kamionka | Morąg | 2 | Steinsdorf | niemieckie | -- | |
Kępa Kalnicka | Morąg | 3~5 | Wilhelmsthal | niemieckie | Kępa Kalewska | Zmiana drugiego członu jest konsekwencją zmiany Kalnik na Kalewo, nie wynika ona z historii. |
Kretowiny | Morąg | 5 | Kranthau | pruskie | Krętowo | 1448 Kranthaw al. Pelisten, 1540 Kranthaw. Nazwa pruska (oboczna również). Obecna forma jest jej bastardyzacją (Leydingowa forma Krańcowo jest również niedokładna). Najrozsądniejszym spolszczeniem byłoby Krętowo, taka forma zresztą pojawia się w okresie zaraz po wojnie. |
Królewo | Morąg | 5 | Königsdorf | niemieckie | Molzy | Pierwotnie: 1361 Mulsen, Molsen. Nazwa pruska (zapewne etymologicznie tożsama z n. wsi Molza w gm. Łukta), funkcjonowała (obocznie do obecnej) aż do XVIII wieku. Wobec braku polskiej tradycji, należało utrwalić pierwotną nazwę pruską, nie spolszczać niemiecką. |
Kruszewnia | Morąg | 2~3 | Krausenhof | niemieckie | -- | Leydingowa postać Kruzówko wydaje się naturalniejsza. Może warte wprowadzenia (może lepiej w formie Kruzowo, nie widzę bowiem tutaj motywacji dla zdrobnienia)? |
Kudypy | Morąg | 2 | Kuhdiebs | pruskie | -- | 1540 Kodybis. Nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia, zapewne tożsama z nazwą wsi Kudypy w gm. Gietrzwałd. Z etymologią niemiecką (niby "Krowokrady") się nie zgadzam (podważa ją choćby najstarszy zapis). |
Lubin | Morąg | 5 | Louisenthal | niemieckie | Lowizówka | U Leydinga Lowizówka, co wydaje się być naturalną adaptacją n. niem. Na pewno jest to lepsza nazwa od nieuzasadnionej Lubin. |
Lusajny Małe | Morąg | 4 | Klein Luzeinen | pruskie | Lucejny Małe | Patrz też: Lusajny (gm. Łukta). |
Łączno | Morąg | 4 | Wiese | niemieckie | Łąka | Przed wojną jako Łąka. Dzisiejsza forma, chociaż oczywiście wciąż zachowuje źródłosłów oryginału, jest już tworem powojennym. |
Maliniak | Morąg | 5 | Schertingswalde | hybryda (prus. + niem.) | Skiertąg |
|
Markowo | Morąg | 3 | Reichertswalde | niemieckie | -- | Ciekawą formę dla tej wsi podaje Kohutek: Gilginie Małe, która jest dość oczywistym nawiązaniem do położonej nieopodal wsi Gilginia (daw. Gilginie, niem. Gillgehnen), dziś w gm. Miłakowo (p. tam), której (żeby było śmieszniej) Kohutek nie notuje wcale. Jest to jedyny znany mi przykład użycia formy "Gilginie" przed ustaleniami KUNM (nawet Leyding tej formy nie używa - ma Ilin dla Gilgini) i trudno mi stwierdzić, na jakiej zasadzie Kohutek odniósł taką nazwę do tej wsi (stare niemieckie źródła co prawda notują folwark o nazwie Klein Gillgehnen, ale ze spisów Goldbecka wynikałoby, że to zupełnie inna miejscowość niż obecne Markowo. Folwark ten w XX w. już nie istniał). Wydaje się więc, że jest to omyłka (których w słowniku Kohutka bynajmniej nie brakuje), ale wyjątkowo ciekawa ze względu na użycie formy nazwy, którą dotychczas uważałem za twór KUNM. |
Morzewko | Morąg | 5 | Mahrau | pruskie | Marzewo (Morąskie) | 1402-08 Maraw. Forma obecna jest zdrobniona celem odróżnienia od Morzewo (ob. Marzewo w gm. Pasłęk). I tę formę również konsekwentnie należałoby naprostować na Marzewo. O ile zastosowanie zdrobnienia jest tutaj dość zrozumiałe (ryzyko pomyłki z podpasłęckim Marzewem), to jednak wolałbym go tu nie stosować, aby nie zaburzać morfologii tej pruskiej nazwy. Ponieważ przed wojną stosowano czasami dookreślenie Mahrau bei Mohrungen, można by nazwać tę wieś Marzewem Morąskim. |
Niebrzydowo Małe | Morąg | 5~6 | Klein Hermenau | osobowe (niemieckie?) | Hermenowo Małe | Patrz niżej. |
Niebrzydowo Wielkie | Morąg | 5~6 | Groß Hermenau | osobowe (niemieckie?) | Hermenowo Wielkie | Istnieje przypuszczenie (podawane przez autorów NMP), że nazwa pierwotna jest tworem polskim i pierwotnie brzmiała Hermenowo (byłaby to wówczas polska nazwa utworzona na bazie germańskiego imienia). Świadczyć mogłoby o tym dość "nieniemieckie" użycie sufiksu -au. Jest to oczywiście tylko przypuszczenie, jednak moim zdaniem wystarczająco dobre, aby pozbyć się ahistorycznego "chrztu" Niebrzydowo. |
Nowy Dwór | Morąg | 2 | Neuhof | niemieckie | -- | |
Obuchowo | Morąg | 1 | Obuchshöfchen | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Piłąg | Morąg | 2 | Pfeilings | pruskie | -- | |
Plebania Wólka | Morąg | 2 | Pfarrsfeldchen | niemieckie | -- | |
Prętki | Morąg | 3 | Friedrichsfelde | niemieckie | -- | |
Prośno | Morąg | 5 | Pörschken | pruskie | Pierzki | Pierwotna nazwa wsi pochodzi od pobliskiego jeziora, zwanego Prośno (n. urz.) lub Pieszkowo (niem. Pörschken-See). Leyding Pierzkowem (obecnie używana pisownia przez -sz- jest nieetymologiczna) nazywa również tę wieś. Uważam, że nazwę tę należałoby poprawić, poprzez usunięcie nieetymologicznego sufiksu -owo (niezgodnego z pruskim oryginałem). |
Raj | Morąg | 2 | Paradies | niemieckie | -- | U Leydinga również adaptacja fonetyczna jako Paradyż. |
Rogowo | Morąg | 2 | Eckfeld | niemieckie | -- | |
Rolnowo | Morąg | 2 | Rollnau | pruskie | -- | 1402-08 Rulnaw. |
Ruś | Morąg | 1 | Reußen | niemieckie? | -- |
|
Silin | Morąg | 2 (5?) | Sillehnen | pruskie | (Silajny?) | Sądząc po formie niem., systematyczniejszym spolszczeniem byłoby Silajny, ale potrzebna jest dokumentacja. |
Słonecznik | Morąg | 2 | Sonnenborn | niemieckie | -- | Przez długi czas niesłusznie identyfikowano z tą wsią prus. zapis Surkapurn (1315), stąd funkcjonująca wkrótce po wojnie spolszczona forma Sorkobór. Błąd ten pokutuje do dziś - powielają go np. autorzy NMP. Niemniej, nowsze badania uważają, że zapis ten odnosi się do okolic wsi Bartno w gm. Małdyty (p. wyżej). |
Stabuniki | Morąg | 5 | Stobnitt | niemieckie | Stobnity | Zapisy historyczne dla tej wsi zaczynają się dopiero od XVIII w. (ok. 1780 Stobnitt, Skobnitten; ok. 1790 Stobnitten). Żaden z tych zapisów nie daje uzasadnienia dla formy przyjętej przez KUNM, toteż poprawiam ją na Stobnity. |
Strużyna | Morąg | 3 | Silberbach | niemieckie | -- | |
Szczuplinki | Morąg | 3 | Hechtwinkel | niemieckie | -- | |
Szymanowo | Morąg | 2 | Simonetti | nazwiskowe? | -- | Potrzebna dokumentacja i informacje etymologiczne. |
Tątławki | Morąg | 5 | Tomlack | pruskie | Tomławki | Nie znajduję uzasadnienia historycznego dla osnowy Tąt-, toteż postuluję powrót do używanej przez Leydinga formy Tomławki. |
Wenecja | Morąg | 1 | Venedien | pruskie | -- | Nazwa uważana za oryginalnie pruską. W pol. i niem. skojarzona z nazwą Wenecji (niem. też Venedig - forma zaświadczona już od XV w.). |
Wilnowo | Morąg | 1 | Willnau | pruskie | -- | |
Wola Kudypska | Morąg | 1* | Wolla | pruskie | (Wola) |
|
Worytki | Morąg | 2~5 | Klein Woritten | pruskie | (Woryty Małe) | Tego typu nazw pruskich lepiej nie zdrabniać. Z drugiej strony, brak tradycji. |
Woryty Morąskie | Morąg | 2* | Woritten | pruskie | (Woryty) | |
Zawroty | Morąg | 5 | Schwenkendorf | hybryda (prus. + niem.)? | Swonkowo |
|
Zbożne | Morąg | 3 | Gottesgabe | niemieckie | -- | |
Złotna | Morąg | 2 | Goldbach | niemieckie | -- | |
Żabi Róg | Morąg | 5 | Horn | niemieckie | Złoty Róg |
|
Bałcyny | Ostróda | 1 | Balzen | pruskie | -- |
|
Bednarki | Ostróda | 1 | Bednarken | polskie | -- |
|
Brzydowo | Ostróda | 1 | Seubersdorf | niemieckie | -- |
|
Buńki | Ostróda | 1 | Bunkenmühle | hybryda (prus. + niem.) | -- | 1413 Bonyken, 1477 Punicken Mühle. Nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia, chociaż istnieją też wywody z pol. |
Cibory | Ostróda | 1? | Lehmannsgut | niemieckie | (Cibora?) |
|
Czarny Róg | Ostróda | 3? | Grünortspitze | niemieckie | -- | W powojennym nieoficjalnym użyciu nazwa Szpic, oddająca ostatni człon n. niemieckiej. Nazwa oficjalna jest ahistoryczna, być może nawiązuje do pobliskiego Jeziora Czarnego. |
Czerwona Karczma | Ostróda | 1 | Rothekrug | niemieckie | -- | |
Czyżówka | Ostróda | 3 | Schießgarten | niemieckie | -- | |
Durąg | Ostróda | 1 | Döhringen | niemieckie | -- |
|
Dziadyk | Ostróda | 1 | Dziadek | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Gąski | Ostróda | 1 | Gensken | polskie | -- | |
Gierłoż | Ostróda | 1* | Preußisch Görlitz | pruskie? | (Gierłoż Pruska) |
|
Nowa Gierłoż | Ostróda | 1* | Neu Görlitz | pruskie? | -- | Patrz wyżej. |
Giętlewo | Ostróda | 1~4 | Güntlau | pruskie | -- |
|
Glaznoty | Ostróda | 1 | Marienfelde | niemieckie | -- | Pierwotnie: 1332 Glausotin alias Merginvelde. Mamy tu więc dwie nazwy (pruską i niemiecką), istniejące obocznie od zarania dziejów. Nazwa pruska zachowała się w mowie Mazurów w formie Glaznoty. |
Górka | Ostróda | 2 | Bergheim | niemieckie | -- | |
Grabin | Ostróda | 1 | (Groß) Gröben | pruskie? | -- |
|
Grabinek | Ostróda | 1 | Klein Gröben | pruskie? | -- | Patrz wyżej. |
Gruda | Ostróda | 3 | Annenhorst | niemieckie | -- | |
Idzbark | Ostróda | 1 | Hirschberg | niemieckie | -- | Dawniej też: Jedzbark, Jelenia Góra (to ostatnie u Leydinga, chyba powojenne). |
Idzbarski Młyn | Ostróda | 1 | Hirschberg-Mühle | niemieckie | -- | Przysiółek ten "wchłonął" przykarczemną osadę Morastkrug, zwaną po polsku Oparczyska lub Oparczysta Karczma. Budynek karczmy wciąż istnieje i został odrestaurowany (niestety, bez zachowania jakiejkolwiek wierności historycznej) i dziś z powodzeniem funkcjonuje jako przydrożna (leżąca przy trasie nr 7) restauracja pod nazwą "Młyn pod Mariaszkiem". Nazwa ta jest zdecydowanie niegodna miejsca o tak długiej i ciekawej historii. Nazwa "Oparczysta Karczma" byłaby nie tylko zgodna z historią, ale także (moim zdaniem) atrakcyjniejsza marketingowo - bardziej intrygująca (jako, że pochodzi od gwarowego słowa oparczysko = bagno, trzęsawisko). Zazwyczaj nie postuluję zmian nazw prywatnych nieruchomości (nie jest to celem tego projektu), ale tutaj mamy do czynienia ze szczególnym przypadkiem. Poza tym, nazwa Oparczyska wciąż pozostaje urzędową nazwą tego miejsca (rzecz jasna "martwą", nie funkcjonującą). Ciekawe, czy właściciel przybytku w ogóle zdaje sobie z tego sprawę? |
Jankowiec | Ostróda | 1~4 | Jonasdorf | niemieckie | (Jankowice) |
|
Janowo | Ostróda | 1 | Johannisberg | niemieckie | -- | |
Kajkowo | Ostróda | 6 | Buchwalde | niemieckie | Buchwałd |
|
Kątno | Ostróda | 6 | Tafelbude | pruskie? | Tafalbuda | Niemiecka nazwa Tafelbude prawdopodobnie odzwierciedla jakąś zniekształconą n. pruską (1352 Tapilwodum, 1519 Tapelbuth). Wśród ludności mazurskiej funkcjonowało spolszczenie Tafalbuda (al. Tafelbuda), wtórna postać "Tabelka" wyłącznie u Leydinga. Obecna nazwa została sztucznie wprowadzona przez KUNM, bez motywacji. |
Klonowo | Ostróda | 1 | Klonau | pruskie (spolonizowane)? | -- | 1349 Cronaw, 1379 Cronow. Autorzy NMP uważają tę nazwę za niemiecką, jendak nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia. Na gruncie polskim zmodyfikowana do postaci Klonowo, co następnie przejął j. niem. jako Klonau. |
Kraplewo | Ostróda | 1 | Kraplau | pruskie | -- |
|
Lesiak Ostródzki | Ostróda | 1* | Leschaken | pruskie | (Lesiak) |
|
Lichtajny | Ostróda | 1 | (Adlig) Lichteinen | niemieckie | -- |
|
Lipowiec | Ostróda | 4 | Lindenberg | niemieckie | Lipowa Góra | |
Lipowo | Ostróda | 1 | Leip | pruskie | -- | 1334 Lypow. |
Lubajny | Ostróda | 1 | Lubainen | pruskie | -- |
|
Marciniaki | Ostróda | 5 | Martenshöh | pruskie | Symsy |
|
Marynowo | Ostróda | 2 | Marienhof | niemieckie | -- | |
Miejska Wola | Ostróda | 1 | Steinfließ | niemieckie (kalka z pol.?) | -- |
|
Morliny | Ostróda | 1 | Mörlen | pruskie | -- |
|
Naprom | Ostróda | 1 | Groß Nappern | pruskie | -- |
|
Nastajki | Ostróda | 1 | Nasteiken | pruskie | -- |
|
Nowe Siedlisko | Ostróda | 4 | Neugut | pruskie | Nejgut |
|
Nowy Folwark | Ostróda | 1 | Louisenthal | niemieckie | -- | Oboczna n. niem. Neu Vorwerk, stąd n. polska (znana przed wojną). |
Ornowo | Ostróda | 1 | Arnau | pruskie | -- | 1322 Arnow. |
Ostrowin | Ostróda | 1 | Osterwein | słowiańskie (hydronimiczne) | -- | Nazwa pochodna od n. jeziora - Biolik uważa tę za słowiańską, związaną ze słowem ostrów. |
Pancerzyn | Ostróda | 1 | Panzerei | pruskie | -- | Nazwa pruska, pochodząca od n. jeziora (1321 Panczer, 1328 Ponzeryn), zwanego współcześnie jez. Durąg lub Durąskim (niem. Döhringer See, pierwotniejsza (a także gwarowa) jego nazwa to Pancerzyn (chyba warta przywrócenia). Formy niem. i pol. opierają się na adideacji do słowa Panzer, pancerz. |
Pietrzwałd | Ostróda | 1 | Peterswalde | niemieckie | -- | Dawniej też: Pietrzywałd. |
Pobórze | Ostróda | 1 | Poburzen | pruskie | -- | 1305 Pobursin, 1437 Pobors. Nazwa uważana za pruską, w j. polskim adideowana (pisownia przez "u" byłaby zgodniejsza z prus. etymologią, chociaż zapisy z -o- też się zdarzają). |
Prusowo | Ostróda | 2 | Preußhof | niemieckie | -- | |
Reszki | Ostróda | 1 | Röschken | słowiańskie | -- | 1347 Ryczkow, 1437 Ryschaw. Pierwotnie więc była tu chyba końcówka -ów lub -owo. Autorzy NMP rekonstruują pierwotny *Ryczków. |
Rudno | Ostróda | 1 | Rauden | pruskie lub słowiańskie | -- | 1480 Ruden. Pochodzenie nazwy niepewne, rdzeń rud- może być zarówno bałtycki, jak i słowiański. |
Ruś Mała | Ostróda | 1 | Klein Reußen | słowiańskie | -- |
|
Ryn | Ostróda | 1 | Rhein | pruskie | -- |
|
Ryńskie | Ostróda | 1 | Rheinsgut | niemieckie | -- |
|
Samborowo | Ostróda | 6 | Bergfriede | niemieckie | Barkfreda |
|
Smykowo | Ostróda | 4 | Groß Schmückwalde | hybryda (prus. + niem.)? | Szmykwałd |
|
Smykówko | Ostróda | 4 | Klein Schmückwalde | hybryda (prus. + niem.)? | Szmykwałdzik | Przed wojną: Szmykwałdzik (w Tece Toruńskiej wyjątkowo: [Szmik]wałdzka Wola). Po więcej wyjaśnień, zob. wyżej. |
Stare Jabłonki | Ostróda | 1 | Alt Jablonken | polskie | -- |
|
Staszkowo | Ostróda | 6 | Baarwiese | niemieckie | Maderwiza |
|
Szafranki | Ostróda | 3 (2?) | Henriettenhof | niemieckie | -- | Wieś bez tradycyjnej polskiej nazwy, jednak w Tece Toruńskiej jest opisana jako "od Pana Leutnanta (Leutnant Saffron)". Właścicielem wsi w połowie XIX w. musiał więc być porucznik o nazwisku Saffron. Obecna nazwa zdaje się nawiązywać do tego nazwiska, jednak jej dokładna geneza nie jest mi znana. Być może utworzył ją Leyding, znający się dobrze na historii regionu? Nie wykluczałbym nawet opcji, że taka forma istniała już przed wojną w mowie ludu, wydaje mi się to jednak mimo wszystko mało prawdopodobne (brak na to dowodów). |
Szklarnia | Ostróda | 4 | Luisenberg | niemieckie | Huta (Tafalbudzka) |
|
Szyldak | Ostróda | 1 | Schildeck | pruskie | -- | Według Biolik nazwa pruska, rekonst. jako *Sildīks. Czopek-Kopciuch wywodzi z niem. |
Turznica | Ostróda | 1 | Theuernitz | słowiańskie (przeniesione) | -- | 1270 Thurnitz. Wg Biolik nazwa przeniesiona z Ziemi Chełmińskiej (wieś Turznice w gminie Grudziądz). |
Tyrowo | Ostróda | 1 | Thyrau | pruskie | -- |
|
Wałdowo | Ostróda | 1? | Waldau | niemieckie | -- | W Tece Toruńskiej miejscowość opisana jako: "od Pana Martinsa przy Czerwonej Karczmie" (por. też Marciniaki wyżej), bez typowej nazwy polskiej. Co do używanej obecnie formy Wałdowo, nie znalazłem żadnego potwierdzenia przedwojennego, jest jednak ona tak naturalnym spolszczeniem n. niem., że mogła istnieć wśród ludu. |
Warlity Wielkie | Ostróda | 1* | Warglitten (bei Osterode) | pruskie | (Warlity) |
|
Wirwajdy | Ostróda | 1 | Warweiden | pruskie | -- |
|
Worniny | Ostróda | 1 | Warneinen | pruskie | -- | 1348 Warnin, Warnein; 1354 Warnelin. |
Wólka Klonowska | Ostróda | 6 | Georgenthal | niemieckie | Jorkowo | W Tece Toruńskiej: Jorkowo (jedyny przykład przedwojennej tradycji dla tej miejscowości). Być może zgodniejsza z polskim językiem literackim byłaby forma "Jurkowo", ale taka nie jest zaświadczona. U Leydinga z kolei pojawia się inna nazwa: Klin. Obecna "Wólka Klonowska" to już twór KUNM. |
Wólka Lichtajńska | Ostróda | 6 | Freiwalde | niemieckie | Frywałd (Wajry?) |
W Tece Toruńskiej jako Frywałd. Ponadto, Biolik w pracy pt. Onomastyka Literacka (251) wspomina nazwę Wajry, którą łączy właśnie z tą miejscowością - nie wiem jednak na jakiej zasadzie. Przydałyby się jakiekolwiek informacje, co do tej nazwy (spis z 1820 wymienia folwark Waeyren w pow. ostródzkim, jednak jej umiejscowienie nie odpowiada tej miejscowości. Może utożsamienie dokonane przez Biolik to błąd?). Z pewnością zaś, obecna nazwa jest tworem KUNM. |
Wygoda | Ostróda | 1 | Wigodda | polskie | -- | Nazwa w latach 1882-1945: Ruhwalde. |
Wysoka Wieś | Ostróda | 3 | Kernsdorf | niemieckie | -- |
|
Wyżnice | Ostróda | 6 | Horst | niemieckie | Horszt (Orsz?) |
Nazwa obecna sztuczna. Nazwę przed wojną polszczono jako Horszt, chociaż w Tece Toruńskiej pojawia się też bardziej spolszczona wersja Orsz. |
Zabłocie | Ostróda | 5 | Katharinenhof | niemieckie | Katarzynka | U Leydinga sensowniejsza historycznie forma Katarzynka. |
Zajączki | Ostróda | 1 | Haasenberg | niemieckie (kalka z prus.) | -- |
|
Zawady Małe | Ostróda | 1* | Königswiese | niemieckie | (Zawady) |
|
Zwierzewo | Ostróda | 4 | Thierberg | niemieckie | Terbark | Nazwa spolszczona jako Terbark lub Tyrbark. Przyjęta po wojnie postać Zwierzewo, choć nawiązuje do n. niem. znaczeniowo, jest sztuczna. |
Żurejny | Ostróda | 1 | Szioreinen | pruskie | -- |
|
Powiat niborski (nidzicki)
Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.
Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu działdowskiego, które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Nidzica | Nidzica | 4 | Neidenburg | hybryda (prus. + niem.) | Nibork |
|
Gniadki | Janowiec Kościelny | 1 | Gniadtken | słowiańskie | -- |
|
Grabowo Leśne | Janowiec Kościelny | 1* | Grabowo | polskie | (Grabowo) | Nazwa w latach 1938-45: Hasenheide. |
Napierki | Janowiec Kościelny | 1 | Napierken | pruskie | -- |
|
Powierz | Janowiec Kościelny | 1 | Powiersen | pruskie | -- |
|
Safronka | Janowiec Kościelny | 1 | Saffronken | polskie | -- |
|
Wiłunie | Janowiec Kościelny | 4 | Willuhnen | pruskie | Wielona |
|
Zabłocie Kanigowskie | Janowiec Kościelny | 1* | Sablotschen | polskie | (Zabłocie) |
|
Grabowo | Janowo | 1 | Groß Grabowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Großeppingen. |
Grabówko | Janowo | 1 | Klein Grabowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleineppingen. |
Jagarzewo | Janowo | 1 | Jägersdorf | niemieckie | -- | |
Komorowo | Janowo | 1 | Kamerau | polskie lub niemieckie | -- |
|
Łomno | Janowo | 1 | Lomno | polskie | -- |
|
Muszaki | Janowo | 1 | Muschaken | polskie | -- |
|
Puchałowo | Janowo | 1 | Puchallowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Windau. |
Róg | Janowo | 1 | Roggen | polskie | -- | Gwarowo: Ruk (do Rogu). |
Ruskowo | Janowo | 1 | Reuschwerder | niemieckie | -- | Dawniej też: Ruski Grąd? (u Goldbecka [1789] Raski Grona, zapis zniekształcony). |
Ulesie | Janowo | 1 | Ulleschen | słowiańskie | -- | |
Uścianek | Janowo | 1? | Uszannek | polskie | (Uszczanek?) |
|
Wichrowiec | Janowo | 1 | Wychrowitz | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Hardichhausen. |
Więckowo | Janowo | 1 | Wientzkowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Winsken. |
Zachy | Janowo | 1 | Sachen | polskie? | -- |
|
Zawady | Janowo | 1 | Sawadden | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Herzogsau. |
Zdrojek | Janowo | 1 | Zdrojek | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Künsberg. |
Bartki | Kozłowo | 1 | Bartkenguth | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Borowiec | Kozłowo | 1 | Borrowitz-Mühle | polskie | -- |
|
Browina | Kozłowo | 1 | Browienen | słowiańskie | -- |
|
Cebulki | Kozłowo | 2? | Pilgramsaue | niemieckie | -- |
|
Dziurdziewo | Kozłowo | 1 | Dziurdziau | polskie | -- | Nazwa w latach 1877-1945: Thalheim. |
Gołębiewo | Kozłowo | 1 | Taubendorf | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Górowo | Kozłowo | 1 | Gorrau | polskie | -- | W latach 1938-45 pisane: Gorau. |
Januszkowo | Kozłowo | 1 | Januschkau | polskie | -- |
|
Kadyki | Kozłowo | 1 | Kadicki | prusko-polskie | -- | Nazwa pochodzi od mazurskiego określenia jałowca - kadyk, które jest zapożyczeniem z pruskiego kaddegs. |
Kamionki | Kozłowo | 1 | Adlig Kamiontken | polskie | -- |
|
Kownatki | Kozłowo | 1 | Kownatken | polskie | -- |
|
Kozłowo | Kozłowo | 1 | Groß Koslau | polskie | -- |
|
Lipowo | Kozłowo | 1 | Lippau | polskie (tłum. z niem.) | -- | Nazwa pierwotnie była niemiecka: Lynde (1437), Linden (1477). Od XVIII w. notowana jest jej polska kalka, przejęta wtórnie przez język niemiecki. |
Michałki | Kozłowo | 1 | Michalken | polskie | -- |
|
Miłkowiec | Kozłowo | 1 | Milkowitz-Mühle | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Milkwitzmühle. |
Niedanowo | Kozłowo | 1 | Niedenau | pruskie (spolszczone) | -- |
|
Pielgrzymowo | Kozłowo | 1 | Pilgramsdorf | niemieckie | -- | |
Rodowo | Kozłowo | 1 | Rodau | pruskie lub słowiańskie | -- | Potrzebne dokładniejsze informacje. |
Rogóż | Kozłowo | 1 | Roggenhausen | niemieckie | -- |
|
Rogóżek | Kozłowo | 1~4? | Waltershausen | niemieckie | -- |
|
Sarnowo | Kozłowo | 1 | Scharnau | słowiańskie | -- |
|
Sątop | Kozłowo | 1 | Sontopp | pruskie | -- |
|
Siemianowo | Kozłowo | 4? | Siemienau | słowiańskie | Siemianowo (?) |
|
Sławka Mała | Kozłowo | 1 | Klein Schläfken | słowiańskie | -- | |
Sławka Wielka | Kozłowo | 1 | Groß Schläfken | słowiańskie | -- |
|
Szkotowo | Kozłowo | 1 | Skottau | pruskie | -- |
|
Szkudaj | Kozłowo | 4? | Skudayen | pruskie | Skudajny (?) |
|
Szymany | Kozłowo | 1 | Schiemanen | polskie | -- | |
Turowo | Kozłowo | 1 | Thurau | polskie | -- | |
Turówko | Kozłowo | 1 | Thurowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Turauken. |
Ważyny | Kozłowo | 1 | Wasienen | pruskie | -- |
|
Wierzbowo | Kozłowo | 1 | Wiersbau | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Wiesenfeld. |
Wola | Kozłowo | 1 | Wolla | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Grenzdamm. |
Zabłocie Kozłowskie | Kozłowo | 1* | Sabloczyn | polskie | (Zabłocie) |
|
Zaborowo | Kozłowo | 1 | Saberau | polskie | -- | W Tece Toruńskiej Zaworowo (i odpowiednio niem. Saverau). |
Zakrzewko | Kozłowo | 1 | Klein Sakrau | słowiańskie | -- | |
Zakrzewo | Kozłowo | 1 | Groß Sakrau | słowiańskie | -- | |
Zalesie | Kozłowo | 1 | Salleschen | polskie | -- | |
Bartoszki | Nidzica | 1 | Bartoschken | polskie | -- |
|
Bolejny | Nidzica | 4 | Bolleinen | słowiańskie (sprutenizowane) | Bolemin |
|
Borowy Młyn | Nidzica | 1 | Heydemühle | niemieckie | -- | |
Brzeźno Łyńskie | Nidzica | 1* | Persing | pruskie | (Brzeźno) |
|
Bujaki | Nidzica | 1 | Bujacken | polskie | -- | |
Dobrzyń | Nidzica | 1 | Dobrzienen | polskie | -- |
|
Frąknowo | Nidzica | 1 | Frankenau | niemieckie | -- |
|
Glinki | Nidzica | 1 | Glinken | polskie | -- | |
Grzegórzki | Nidzica | 1 | Gregersdorf | niemieckie | -- |
|
Jabłonka | Nidzica | 1 | Jablonken | polskie | -- |
|
Kamionka | Nidzica | 1 | Kamiontken | polskie | -- |
|
Kanigowo | Nidzica | 1 | Kandien | pruskie | -- | 1371 Canegaw, 1420 Kanegaw, 1496 Candien. Wieś posiadała dwie nazwy pruskie, o wyraźnie tym samym rdzeniu. Forma starsza zachowała się w mowie miejscowych Mazurów, zaś Niemcy używali drugiej formy pruskiej, zaświadczonej później. |
Koniuszyn | Nidzica | 1 | Kommusin | słowiańskie? | -- |
|
Las Miejski | Nidzica | 4 | Stadtwald | niemieckie | Gaj | Tradycja przedwojenna wskazuje na formę Gaj. Taką nazwę również zatwierdziła KUNM. Nazwa "Miejski Las", co jest dokładnym tłumaczeniem n. niemieckiej, musiała upowszechnić się wbrew ustaleniom. Chyba warto wrócić do formy tradycyjnej. |
Leśne Pólko | Nidzica | 4 | Terten | niemieckie? | Pólko | Przed wojną: Pólko (u Kętrzyńskiego też obocznie: Tertl). Tak również według ustaleń KUNM. Człon "Leśne" musiał rozpowszechnić się później. Nazwa pol. niezwiązana z niemiecką, której pochodzenia nie udało mi się ustalić. |
Likusy | Nidzica | 1 | Lykusen | pruskie | -- | Forma gwarowa: Lˊikuzï (do Lˊikus). |
Litwinki | Nidzica | 1 | Littfinken | polskie | -- |
|
Łyna | Nidzica | 1 | Lahna | hydronimiczne | -- |
|
Łyński Młyn | Nidzica | 1 | Lahnamühle | hybryda (prus. hydronim + niem.) | -- | |
Łysakowo | Nidzica | 4? (1?) | Lissaken | polskie | Lisaki (?) |
|
Magdaleniec | Nidzica | 1 | Magdalenz | polskie | -- | Forma gwarowa: Magdalence (do Magdalenc). |
Moczysko | Nidzica | 1 | Moczisko | polskie | -- |
|
Mogiłowo | Nidzica | 1~4 | Magilowa | polskie | (Mogiłowa?) |
|
Módłki | Nidzica | 1 | Modlken | słowiańskie? | -- |
|
Napiwoda | Nidzica | 1 | Napiwoda | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Natać Mała | Nidzica | 1 | Klein Nattatsch | pruskie | -- |
|
Natać Wielka | Nidzica | 1 | Groß Nattatsch | pruskie | -- |
|
Nibork Drugi | Nidzica | - | (zu Neidenburg) | -- | -- | Brak znanej mi przedwojennej nazwy - na przedwojennych mapach kolonia widnieje jako część Niborka (Nidzicy), dopiero po wojnie wydzielono ją jako osobną miejscowość. Jej obecna nazwa jest oczywiście nawiązaniem do przedwojennej, tradycyjnej polskiej nazwy Nidzicy (p. wyżej). |
Olszewko | Nidzica | 1 | Klein Olschau | polskie | -- | Część Olszewa - miejscowości złączono już w czasach hitlerowskich. Nie wiem, czy nazwa przysiółka wciąż funkcjonuje, ale musiała funkcjonować jeszcze długo po wojnie, gdyż widnieje na mapach. |
Olszewo | Nidzica | 1 | (Groß) Olschau | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Struben. |
Orłowo | Nidzica | 1 | Orlau | polskie | -- | |
Parowa | Nidzica | 3 | Springborn | niemieckie | -- | Brak przedwojennej n. polskiej. Powojenna n. Parowa nawiązuje do nazwy terenowej Modłecka Parowa (niem. Modlker Thal) - osada położona jest w dolinie o takiej nazwie. |
Pawliki | Nidzica | 1 | Pawlicken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Palicken. |
Piątki | Nidzica | 1 | Piontken | polskie | -- | Nazwa w latach 1932-45: Freidorf. |
Piotrowice | Nidzica | 1 | Piotrowitz | polskie | -- | Nazwa w latach 1932-45: Alt Petersdorf. |
Radomin | Nidzica | 1 | Radomin | słowiańskie | -- | Gwarowo: Raduńin. |
Rączki | Nidzica | 1 | Rontzken | polskie | -- |
|
Robaczewo | Nidzica | 2~3 | Robertshof | niemieckie | -- | |
Rozdroże | Nidzica | 5 | Karlshöhe | niemieckie | Karły | U Leydinga: Karły. Nie wiem, czy to przedwojenna nazwa (nie mam dowodów), ale wydaje się naturalniejsza i sensowniejsza od obecnej. |
Siemiątki | Nidzica | 1~4? | Schimiontken | polskie | Siemionki (?) |
|
Szerokopaś | Nidzica | 1 | Sierokopaß | polskie | -- | Nazwa w latach 1933-45: Breitenfelde. |
Tatary | Nidzica | 5 | Berghof | niemieckie | Berkowo | U Leydinga: Berkowo, co wydaje się być naturalnym spolszczeniem n. niemieckiej (choć zapewne nie przedwojennym). Nazwa Tatary, będąca chrztem KUNM, nawiązuje do znajdującego się nieopodal obiektu fizjograficznego - Tatarskiego Kamienia (niem. Tartaren Stein). |
Trzciano | Nidzica | 3 | Eichwerder | niemieckie | -- | Leśniczówka leży nad jeziorem Trzciano (niem. Eich See lub Trzanno See) - jej przedwojenna nazwa również nawiązuje do nazwy jeziora. |
Wały | Nidzica | 1 | Wallendorf | niemieckie | -- | |
Waszulki | Nidzica | 1 | Waschulken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Wietrzychowo | Nidzica | 1* | Adlig Dietrichsdorf | niemieckie | (Wietrzychowo Szlacheckie?) | U Chojnackiego i Leydinga: Wietrzychowo Szlacheckie. Starsze źródła (np. Kętrzyński, Giersz) nie posiadają rozróżnienia pomiędzy Wietrzychowem Szlacheckim a Chełmińskim - może więc podział wsi jest dość późny. Tego typu dookreślenia wydają się jednak być dość obce ludowemu nazewnictwu (potrzebowała ich przede wszystkim administracja), więc być może formy ustalone przez KUNM są naturalniejsze. |
Wietrzychówko | Nidzica | 1~4? | Köllmisch Dietrichsdorf | niemieckie | (Wietrzychowo Chełmińskie?) | U Leydinga: Wietrzychowo Włościańskie, u Chojnackiego - Chełmińskie. Tego typu dookreślenia wydają się jednak dość sztucznawe. Trudno mi ustalić, jak dokładnie nazywali tę wieś Mazurzy (może nie czynili jakiegoś systematycznego rozróżnienia?), jako że starsze źródła ich nie rozróżniają. |
Wikno | Nidzica | 1 | Wickno | pruskie (spolonizowane)? | -- | Nazwa w latach 1938-45: Wickenau. |
Wilczyce | Nidzica | 2 | Wolfsgarten | niemieckie | -- | Leśniczówka dziś uchodzi za część Koniuszyna - nie wiem, na ile jej nazwa funkcjonuje. |
Wolisko | Nidzica | 1 | Wolisko | polskie | -- |
|
Wólka Orłowska | Nidzica | 1* | Wolka | polskie | (Wólka) | Nazwa w latach 1938-45: Großkarlshof (nawiązanie do sąsiedniej miejsc. Karlshof - pol. Karłowo [Giersz], powojenne Wysokie - dziś miejscowość nieistniejąca). |
Zagrzewo | Nidzica | 1 | Sagsau | pruskie | -- |
|
Załuski | Nidzica | 1 | Sallusken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kniprode. |
Zimna Woda | Nidzica | 1 | Zimnawodda | polskie | -- | Nazwa w latach 1893-1945: Kaltenborn. |
Żelazno | Nidzica | 1 | Seelesen | słowiańskie | -- | |
Gąsiorowo | Działdowo (pow. działdowski) | 1 | Ganshorn | niemieckie | -- | Gwarowo: Goš́orovo / Guśorovo. |
Grzybiny | Działdowo (pow. działdowski) | 1 | Groß Grieben | słowiańskie | -- |
|
Grzybiny Małe | Działdowo (pow. działdowski) | 1* | Klein Grieben | słowiańskie | (Grzybinki) | Dawniej raczej: Grzybinki. Taka forma jest zresztą bardziej konsekwentna, biorąc pod uwagę fakt, że nazwa sąsiedniej wsi to "Grzybiny", a nie "Grzybiny Wielkie". Formę Grzybinki początkowo ustaliła KUNM, ale szybko została zmieniona na obecną. |
Jankowice | Działdowo (pow. działdowski) | 1 | Jankowitz | polskie | -- |
|
Lipówka | Działdowo (pow. działdowski) | 4 | Lindenau | niemieckie | Lindowo |
|
Mosznica | Działdowo (pow. działdowski) | 1 | Moschnitz | słowiańskie | -- | |
Ruszkowo | Działdowo (pow. działdowski) | 1 | Rauschken | słowiańskie | -- |
|
Sławkowo | Działdowo (pow. działdowski) | 1 | Frödau | niemieckie | -- |
|
Powiat olsztyński
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Olsztyn | Olsztyn (miasto) | 1 | Allenstein | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Augustówka | Olsztyn (miasto) | 2 | Augustthal | niemieckie | -- | Nazwa zatarta w terenie. Dzisiaj ta dawna dzielnica jest częścią os. Kętrzyńskiego. Może warto przypomnieć nazwę dzielnicy, zamiast komunistycznego tworu? |
Dajtki | Olsztyn (miasto) | 1 | Deuthen | pruskie | -- | 1355 Deyten. |
Grądek | Olsztyn (miasto) | 3 | Thalberg | niemieckie | -- | Podobnie jak Augustówka (p. wyżej), nazwa dziś nie funkcjonuje. Na miejscu tej dzielnicy znajduje się część os. Kętrzyńskiego. |
Gutkowo | Olsztyn (miasto) | 1 | Göttkendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Jakubowo | Olsztyn (miasto) | 2 | Jakobsberg | niemieckie | -- | |
Jaroty | Olsztyn (miasto) | 6 | Jomendorf | hybryda (prus. + niem.) | Jądorf |
|
Kortowo | Olsztyn (miasto) | 1 | Kortau | pruskie | -- | Nazwa wsi pochodzi od pruskiej nazwy jeziora Kort (niem. Kort-See, 1348 Curtoyn, 1352 Curtoyen). Lepiej nazywać jezioro to "Kort" (tak jak u Barczewskiego), a nie "Kortowskie", gdyż to nazwa dzielnicy pochodzi od jeziora, a nie odwrotnie. |
Likusy | Olsztyn (miasto) | 1 | Likussen | pruskie | -- | Używane też: Likuzy (tak w gwarze oraz u Barczewskiego). |
Łupstych | Olsztyn (miasto) | 1 | Abstich | pruskie | -- |
|
Nagórki | Olsztyn (miasto) | 2 | Bergenthal | niemieckie | -- | |
Niedźwiedź | Olsztyn (miasto) | 2 | Bärenbruch | niemieckie | -- | |
Pieczewo | Olsztyn (miasto) | 3 | Stolzenberg | niemieckie | -- | |
Pieszkowo | Olsztyn (miasto) | 5 | Pörschkau | pruskie? | Perszkowo | Nazwa dzielnicy dziś raczej nie używana. Uwiecznia ją jednak nazwa niewielkiego jeziorka Perszkowo (niem. Pörschken-See), zapewne pruska. Jeżeli ta jednostka administracyjna miałaby wrócić do łask, warto by użyć formy zgodnej z nazwą jeziorka. |
Pozorty | Olsztyn (miasto) | 1 | Posorten | pruskie | -- |
|
Redykajny | Olsztyn (miasto) | 1 | Redigkainen | pruskie | -- |
|
Starkowo | Olsztyn (miasto) | 2 | Stärkenthal | niemieckie | -- | Dzielnica zatarta w terenie. Jej nazwa pochodzi od nazwiska pierwszego właściciela - Starck. |
Track | Olsztyn (miasto) | 1 | Trautzig | słowiańskie? | -- | Pierwotnie: *Drawsk (1353 Drawsken). Nazwa ponowiona od jeziora, sama w sobie jest zapewne tworem słowiańskim (choć niewykluczałbym w pełni pruskiego pochodzenia), utworzonym od jakiejś pruskiej nazwy wodnej typu *Drawā (dziś nieznanej). Ostatecznie zepsuta do postaci Track. |
Zielona Górka | Olsztyn (miasto) | 2 | Grünberg | niemieckie | -- | |
Barczewo | Barczewo | 6 | Wartenburg | niemieckie | Wartembork |
|
Biskupiec | Biskupiec | 1 | Bischofsburg | niemieckie | -- |
|
Dobre Miasto | Dobre Miasto | 1 | Guttstadt | niemieckie (hybryda?) | -- |
|
Jeziorany | Jeziorany | 1 | Seeburg | niemieckie | -- |
|
Olsztynek | Olsztynek | 1 | Hohenstein | niemieckie | -- |
|
Barczewko | Barczewo | 6 | Alt Wartenburg | niemieckie | Stary Wartembork | Po wyjaśnienia, patrz wyżej: Barczewo. |
Barczewski Dwór | Barczewo | 6 | Klein Wartenburg | niemieckie | Wartembork Mały | |
Bark | Barczewo | 1? | Barkheim | niemieckie? | -- | Według Pospiszylowej n. Barkheim niemiecka (choć na upartego można by tu się doszukać pruskiej nazwy na -kaims). Brak w literaturze przedwojennej, ale nazwa Bark pojawia się w zapisach gwarowych. |
Bartołty Małe | Barczewo | 1 | Klein Bartelsdorf | niemieckie | -- |
|
Bartołty Wielkie | Barczewo | 1 | Klein Bartelsdorf | niemieckie | -- | Dawniej też: Bartółty Wielkie (gw. Vˊelkˊe / Duže Bartůu̯tï). |
Biedowo | Barczewo | 1 | Neu Maraunen | pruskie | -- |
|
Bogdany | Barczewo | 1 | Bogdainen | słowiańskie | -- |
|
Czerwony Bór | Barczewo | 2 (4?) | Rothwalde | niemieckie | (Czerwony Las?) | Barczewski używa nazwy Czerwony Las, ale w odniesieniu do lasu (nie leśniczówki). Może zbyt mała zmiana, aby uznać ją za wartą zachodu. Forma "Czerwony Bór" również odzwierciedla nazwę oryginalną. Wśród członków KUNM panowała jakaś dziwna tendencja do unikania słowa "las" i zastępowania go synonimami (bór, gaj itp.). |
Dadaj | Barczewo | 6 | Schönfließ | niemieckie | Sząflis |
|
Dąbrówka Mała | Barczewo | 1 | Klein Damerau | słowiańskie | -- | |
Dobrąg | Barczewo | 1 | Debrong | pruskie | -- |
|
Jedzbark | Barczewo | 1 | Hirschberg | niemieckie | -- |
|
Kaplityny | Barczewo | 1 | Kaplitainen | pruskie | -- |
|
Kierzbuń | Barczewo | 1 | Kirschbaum | niemieckie | -- | Gwarowo: Kˊežbuń. |
Kierzliny | Barczewo | 1 | Kirschleinen | pruskie | -- |
|
Klimkowo | Barczewo | 1 | Klimkowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Klimkau. |
Klucznik | Barczewo | 1 | Klutznick | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Klausen. |
Kołaki | Barczewo | 1 | Kollacken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kallacken. |
Koronowo | Barczewo | 4 | Försterei Kronau | pruskie | Wróblewo | Niem. nazwa leśniczówki nawiązuje do pobliskiej wsi Kronowo (p. niżej), pruskiego pochodzenia. Jej polska nazwa brzmiała Wróblewo, o czym świadczy spis z 1820 r. i słownik Leydinga. Taką nazwę przyjęła też KUNM, ale w wyniku jakiegoś przeinaczenia powojennego, rozpowszechniła się forma Koronowo (wyraźnie oparta na n. niem., ale niesłusznie adideowana do słowa korona [niem. Krone]). Chyba należałoby powrócić do starszej n. pol. Wróblewo, chociaż Barczewski pisze o Leśnictwie Kronowo, toteż i taki wariant można by rozpatrzyć. |
Kromerowo | Barczewo | 1 | Krämersdorf | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Kronowo | Barczewo | 1 | Groß Kronau | pruskie | -- | Nazwa w latach 1936-45: Cronau. Pruskiego pochodzenia. |
Kronówko | Barczewo | 1 | Klein Kronau | pruskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Cronau-Gut. |
Krupoliny | Barczewo | 1 | Kroplainen | pruskie | -- |
|
Lamkowo | Barczewo | 1 | Groß Lemkendorf | niemieckie | -- |
|
Lamkówko | Barczewo | 1 | Klein Lemkendorf | niemieckie | -- | Gwarowo: Lamkovo Mau̯e / Lamkůfko / Lamkůvek. |
Leszno | Barczewo | 1 | (Groß) Leschno | polskie | -- |
|
Leszno Małe | Barczewo | 1 | Klein Leschno | polskie | -- |
|
Łapka | Barczewo | 1 | Lapka | polskie | -- |
|
Łęgajny | Barczewo | 1 | Lengainen | pruskie | -- |
|
Maruny | Barczewo | 1 | Maraunen | pruskie | -- |
|
Mokiny | Barczewo | 1 | Mokainen | pruskie | -- |
|
Niedźwiedź | Barczewo | 4 | Bärenbruch | niemieckie | Niedźwiedziak | U Barczewskiego: Niedźwiedziak (GPW, s. 20, 64). Przeoczyli tę formę najwyraźniej Leyding i KUNM, nadając folwarkowi nową n. Niedźwiedź. Współcześnie w gwarze odnotowano jeszcze jedną formę - Niedźwiady (gw. Ńeʒ́v́ady), która chyba raczej powstała po wojnie, pod wpływem KUNMowskiego nazewnictwa. W takich przypadkach wolę zaufać tradycji przedwojennej. |
Nikielkowo | Barczewo | 1 | Nickelsdorf | niemieckie | -- | Spotykany również wariant: Nikiełkowo (do 2007 r. oficjalny, ale niezgodny z tradycją i ustaleniami KUNM). |
Odryty | Barczewo | 1 | Odritten | pruskie | -- |
|
Orzechówko | Barczewo | 4 | Orzechowo-Mühle | polskie | Orzechowo |
|
Próle | Barczewo | 1 | Prohlen | pruskie | -- |
|
Radosty | Barczewo | 5 | Ottendorf | niemieckie | Stara Wieś (?) |
|
Ramsowo | Barczewo | 1 | Groß Ramsau | pruskie | -- |
|
Ramsówko | Barczewo | 1 | Klein Ramsau | pruskie | -- |
|
Rejczuchy | Barczewo | 1 | Karolinenhof | niemieckie | -- | Nazwa Rejczuchy oryginalnie polska (odnazwiskowa) - istniała już przed wojną, obocznie do niemieckiej. Por. zapis 1855 Abbau Reyczug i formę gw. Rai̯č́uxï. Wobec takiej formy gwarowej, może powinny to być "Rajczuchy"? |
Ruszajny | Barczewo | 1 | Reuschhagen | niemieckie | -- | Nazwa uważana za niemiecką (1336 Russchenhain), w języku polskim przejęta analogicznie do nazw pruskich na -ajny (co nie jest rzadkością przy niem. sufiksie -hain, hagen - por. Rozajny, Gronajny). |
Rycybałt | Barczewo | 1 | Rittebalde | pruskie | -- |
|
Sapunki | Barczewo | 4 | Klein Sapuhnen | pruskie | Zapuny Małe |
|
Sapuny | Barczewo | 4 | (Groß) Sapuhnen | pruskie | Zapuny |
|
Skajboty | Barczewo | 1 | Skaibotten | pruskie | -- |
|
Stare Włóki | Barczewo | 4 | Alt Vierzighuben | niemieckie | Stary Wierckub |
|
Studzianek | Barczewo | 6 | Kutzborn | niemieckie | Kucbory |
|
Szynowo | Barczewo | 1 | Schönau | pruskie? | -- |
|
Tęguty | Barczewo | 1 | Tengutten | pruskie | -- | 1344, Tungebouth, 1381 Tungebuten. Nazwa pruska dwuzłożona *Tungebutai, wtórnie uproszczona. |
Tumiany | Barczewo | 1 | Daumen | pruskie | -- |
|
Wipsowo | Barczewo | 4 | Wieps | pruskie | Gipsowo |
|
Wójtowo | Barczewo | 1 | Fittigsdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie: Vogtsdorf (1359), stąd nazwa polska (notowana od XVI w.). Wtórnie (od połowy XVII w.) - Fittigsdorf. |
Wrócikowo | Barczewo | 5 | Robertshof | niemieckie | Robertowo | U Leydinga: Robertowo. Nazwa obecna to pseudosłowiański chrzest KUNM. |
Zalesie | Barczewo | 6 | Vorwerkswalde | niemieckie | Folwark |
|
Żarek | Barczewo | 5 (6?) | Neurode | niemieckie | Nieród | U Leydinga fonetyczne spolszczenie Nieród. Ponadto, w gwarze jako Noi̯rot. Nazwa obecna jest ahistoryczna. |
Adamowo | Biskupiec | 1 | Adamshof | niemieckie | -- |
|
Biesowo | Biskupiec | 1 | Groß Bößau | pruskie | -- |
|
Biesówko | Biskupiec | 1 | Klein Bößau | pruskie | -- | Patrz wyżej. |
Boreczek | Biskupiec | 2 | Heide | niemieckie | (Borek) | U Leydinga: Borek, ostatecznie przyjęto jednak formę "Boreczek". Forma Leydinga wydaje mi się bardziej intuicyjna, chociaż wobec braku tradycji, nie ma to większej różnicy. Z drugiej strony, Barczewski wspomina o lesie Borek w pobliżu Ramsowa - może to ten sam las, w którym znajduje się ta leśniczówka? |
Borki Wielkie | Biskupiec | 1 | Groß Borken | polskie | -- | Osada Borki Małe straciła jednostkowość i obecnie stanowi część Borek Wielkich. Niemniej, kolonia Borki Małe wciąż znajduje się w pewnym oddaleniu od właściwych Borek Wielkich, więc może jej nazwa jakoś funkcjonuje? |
Botowo | Biskupiec | 1 | Bottowen | pruskie (spolonizowane) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Bottau. |
Bredynki | Biskupiec | 1 | Bredinken | pruskie | -- |
|
Bukowa Góra | Biskupiec | 1 | Bukowagurra | polskie | -- |
|
Chmielówka | Biskupiec | 1? | Chmielowken | polskie | (Chmielówko?) |
|
Czerwonka | Biskupiec | 1 | Rothfließ | niemieckie | -- |
|
Dębowo | Biskupiec | 1 | Dembowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Stockhausen-Försterei. |
Droszewo | Biskupiec | 6 | Kunzkeim | pruskie | Kunckajny | 1359 Cunczekaym, 1365 Kunczen, 1567 Kunigkeim. Nazwa pruska. Nawet jeśli w osnowie leży niemiecka n. os. Kunz, to i tak nazwa sama w sobie jest tworem pruskim. Przed wojną istniało ludowe spolszczenie Kunckajny (rzadziej -kajmy). Mimo istnienia tradycyjnego spolszczenia i pruskiego pochodzenia nazwy, KUNM zdecydowała się zbrodniczo przechrzcić tę wieś na sztuczne "Droszewo". |
Dworzec | Biskupiec | 6 | Schönbruch | niemieckie (zepsute z pol.?) | Czembrucha (Trzemcha?) |
|
Dymer | Biskupiec | 1~4 | Dimmern | pruskie | (Dymry?) |
|
Gęsikowo | Biskupiec | 1 | Labuch-Försterei | pruskie | -- |
|
Januszewo | Biskupiec | 2 | Johannisberg | niemieckie | -- |
|
Józefowo | Biskupiec | 1 | Josephshof | niemieckie | -- | |
Kamionka | Biskupiec | 1 | (Groß) Kamionken | polskie | -- |
|
Kobułty | Biskupiec | 1 | Kobulten | pruskie? | -- |
|
Kojtryny | Biskupiec | 4 | Kattreinen | pruskie | Katrejny |
|
Kramarka | Biskupiec | 1 | Kramarka | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Krammen. |
Labuszewo | Biskupiec | 6 | Haasenberg | niemieckie | Hozębark |
|
Lipowo | Biskupiec | 1 | Lipowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1933-45: Lindenhorst. |
Łabuchy | Biskupiec | 1 | Labuch | pruskie | (Łabucha) |
|
Łąka Dymerska | Biskupiec | 1? | Dimmernwiese | hybryda (prus. + niem.) | -- | U Chojnackiego: Dymrowska Łąka. Kwestia przymiotnika jednak wydaje się być czysto arbitralna (poza tym, forma dymerski jest strukturalnie poprawniejsza). |
Ługi | Biskupiec | 4 | Wiesenthal | niemieckie | Wizental | Gwarowo: Vˊizentol. To świadczy o tym, że lud przejął tę nazwę fonetycznie. Forma Ługi chociaż nawiązuje znaczeniowo do n. niemieckiej (stpol. ług = podmokła łąka), jest tworem KUNM. |
Mojtyny | Biskupiec | 1 | Moythienen | pruskie | -- |
|
Najdymowo | Biskupiec | 1 | Neudims | pruskie | -- |
|
Nasy | Biskupiec | 1 | Nassen | pruskie | -- |
|
Nowe Marcinkowo | Biskupiec | 1 | Neu Märtinsdorf | niemieckie | -- | Człon Nowe (Neu) pojawia się dopiero w XIX w., dla odróżnienia od Marcinkowa w obecnej gm. Purda (p. niżej). |
Parleza Mała | Biskupiec | 1 | (Klein) Parlösen | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Parleza Wielka | Biskupiec | 1 | Groß Parleese | pruskie | -- |
|
Pierwój | Biskupiec | 1 | Pierwoy | pruskie | -- | Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (1388 Perwais, Perwante). |
Pudląg | Biskupiec | 1 | Paudling | pruskie | -- |
|
Rasząg | Biskupiec | 1 | Raschung | pruskie | -- |
|
Rozwady | Biskupiec | 5 (6?) | Erdmannsdorf | niemieckie | Erdmanki |
|
Rudziska | Biskupiec | 1 | Rudzisken | polskie | -- | Nazwa w latach: 1928-45: Rudau. |
Rukławki | Biskupiec | 4 | Rochlack | pruskie | Ruchławki |
|
Rzeck | Biskupiec | 6 | Ridbach | niemieckie | Rydbach |
|
Sadłowo | Biskupiec | 1 | Sadlowo | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Sadowo | Biskupiec | 1 | Saadau | polskie | -- | |
Stanclewo | Biskupiec | 1 | Stanislewo | polskie | -- |
|
Stryjewo | Biskupiec | 1 | Striewo | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Węgój | Biskupiec | 1~4 | Wengoyen | pruskie | (Węgoje) | Bliższa językowi ludowemu jest chyba postać liczby mnogiej: Węgoje. Taką podaje literatura przedwojenna. Z drugiej strony, pewne wahania rodzajowe wydają się w pełni naturalne. Sama nazwa jest staropruska, ponowiona od n. wodnej (rzeczki i jeziora). |
Wilimy | Biskupiec | 4 | Willims | niemieckie | Wylims |
|
Wólka Wielka | Biskupiec | 1 | Groß Wolka | polskie | -- |
|
Zabrodzie | Biskupiec | 1 | Zabrodzin | polskie | -- | Nazwa w latach 1926-45: Schöndorf. |
Zameczek | Biskupiec | 2 | Neu Chatell | niem.-francuskie | (Nowy Zameczek) |
|
Zarębiec | Biskupiec | 6 | Kleisack | pruskie lub niemieckie | Klejzak | Przed wojną: Klejzak, Klajsak. Również współcześnie w gwarze: Klei̯zak. Pospiszylowa dopuszcza nawet możliwość pruskiego pochodzenia toponimu, więc tym bardziej należy przywrócić tę nazwę, w miejsce sztucznego chrztu "Zarębiec". |
Zawada | Biskupiec | 1 | Sawadden | polskie | -- | |
Zazdrość | Biskupiec | 1 | Sazdrosz | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Falkenheim. |
Barcikowo | Dobre Miasto | 5 | Battatron | pruskie | Bartroby | 1353 Barthentroben; 1365, 1388 Bartentroben. Nazwa pruskiego pochodzenia. Nadana po wojnie forma Barcikowo w jakiś sposób oddaje rdzeń nazwy oryginalnej, ale nie można jej uznać za spolszczenie nazwy pruskiej. Wobec braku tradycji, postuluję własne spolszczenie fonetyczne Bartroby (z prus. Bart-an-trob-). |
Bzowiec | Dobre Miasto | 3 | Beiswalde | niemieckie | -- | |
Cerkiewnik | Dobre Miasto | 6 | Münsterberg | niemieckie | Nisztembark |
|
Chmury | Dobre Miasto | 6? | Wölken | polskie? | Wólka (?) |
|
Głotowo | Dobre Miasto | 1 | Glottau | pruskie | -- |
|
Jesionowo | Dobre Miasto | 1~2 | Eschenau | niemieckie | -- | U Chojnackiego Jesionów, ale nie jest to raczej ludowa forma. Zresztą, dla tego regionu bardziej naturalne są formy nijakie na -owo. |
Kabikiejmy | Dobre Miasto | 4 | Ober Kapkeim | pruskie | Kapki Górne |
|
Kabikiejmy Dolne | Dobre Miasto | 4 | Unter Kapkeim | pruskie | Kapki Dolne | Patrz wyżej. |
Kłódka | Dobre Miasto | 2 (1?) | Klutkenmühle | hybryda (pol. + niem.)? | -- | Potrzebne dokładniejsze informacje. |
Knopin | Dobre Miasto | 2 | Knopen | pruskie | -- | 1297 Knopin, 1386 Knopyn. Wieś założona na polu o nazwie Troben. |
Kosyń | Dobre Miasto | 4? | Koßen | pruskie | Kos (?) |
|
Krzyżno | Dobre Miasto | 2 | Weißkreuz | niemieckie | -- | W potocznym powojennym użyciu zanotowana nazwa Biały Krzyż (podobnie u Leydinga: Białokrzyże), co jest dokładnym tłumaczeniem n. niemieckiej. Może taki wariant byłby lepszy, z drugiej strony jednak brak tradycji. |
Kunik | Dobre Miasto | 2 | Windenhof | niemieckie | -- | Według niemieckich źródeł internetowych, miejscowość początkowo nosiła nazwę Abbau Kunig od nazwiska właściciela - Valentina Kuniga. Tego typu odnazwiskowe nazwy były typowe dla nowo założonych wybudowań, nie posiadających jeszcze nazwy urzędowej. Po wojnie KUNM ustalił nazwę nawizującą do tego nazwiska w formie Kunik (tak też u Leydinga, który co ciekawe poprawia tę formę w erracie na Konik). |
Łęgno | Dobre Miasto | 4 | Lingenau | niemieckie | Linowo | Pierwotnie: Lindenau. Szesnastowieczny polski spis jezior na Warmii wspomina pobliskie jezioro Sawąg (niem. Sawang- lub Lingenauer See, dziś w większości osuszone) jako Jezioro Linowskie. Oznacza to, że używanym wówczas spolszczeniem nazwy tej wsi było Linowo. Forma "Łęgno", chociaż w pewien sposób nawiązuje fonetycznie do oryginału jest już powojenna. |
Mawry | Dobre Miasto | 2 | Mawern | pruskie | -- | 1366 Mauren, 1357 Mawren. |
Międzylesie | Dobre Miasto | 6 | Schönwiese | niemieckie | Krasnołąka | Forma Krasnołąka pojawia się na przedwojennych mapach oraz u Kohutka. Nie jest to raczej ludowa tradycja, ale na pewno jest to forma lepsza od obowiązującego tworu powojennego. |
Nowa Wieś Mała | Dobre Miasto | 1* | Neuendorf (bei Guttstadt) | niemieckie | (Nowa Wieś) | |
Orzechowo | Dobre Miasto | 4~6 | Noßberg | niemieckie | Noszbark | Spis jezior z XVI w. wspomina Noszbarski Staw. Oryginalnym spolszczeniem n. niem był więc Noszbark. Forma "Orzechowo" co prawda oddaje znaczenie n. niem. (niem. Noßberg < Nußberg), ale powstała już po wojnie. |
Piotraszewo | Dobre Miasto | 4 | Peterswalde | niemieckie | Pietrzywałd | W literaturze przedwojennej: Pietrzywałd, Pietrzwałd. |
Podleśna | Dobre Miasto | 3 | Klingerswalde | niemieckie | -- | Pierwotnie: Clunderswalde (1362). Od niem. nazwiska Klunder lub Klünder. Brak polskiej tradycji. |
Praslity | Dobre Miasto | 2 | Altkirch | niemieckie | -- |
|
Smolajny | Dobre Miasto | 1 | Schmolainen | pruskie | -- |
|
Stary Dwór | Dobre Miasto | 2 | Althof | niemieckie | -- | |
Swobodna | Dobre Miasto | 4 | Schwuben | pruskie | Swoby | 1316 Swoben. Nazwa pruska. W XVI w. funkcjonowała spolszczona forma Swoby, o czym świadczy spis jezior, wspominający "Jeziorko niewielkie przy Swobach". Ponadto, jeżeli podawane przez Barczewskiego historyczne zapisy subno, ssubno odnoszą się do tej wsi (nie ma jednak na to dowodu - Barczewski ich nie identyfikuje), to mogłyby one być zgodne z podawaną przez Leydinga formą Swobno. Tak czy inaczej, obowiązującej nazwy "Swobodna" nie można uznać za poprawne spolszczenie nazwy pruskiej. Ciekawym jest fakt, że mimo takiego ustalenia nazwy wsi, nazwę terenową Schwubener Werder (półwysep wchodzący w jezioro Limajno) ustalono urzędowo jako Swobno. |
Urbanowo | Dobre Miasto | 6 | Zechern | pruskie? | Czechreń |
|
Wichrowo | Dobre Miasto | 2 | Wichertshof | niemieckie | -- | |
Barkweda | Dywity | 1 | Bergfriede | niemieckie | -- | Gwarowo: Barkfyda. |
Brąswałd | Dywity | 1 | Braunswalde | niemieckie | -- |
|
Bukowina | Dywity | 4 | Forsthaus Buchwalde | niemieckie | Bukwałd Leśny | Chociaż nazwa obecna nawiązuje znaczeniowo do n. Bukwałd, to jednak przed wojną nazwa leśniczówki była taka sama jak wsi - Bukwałd (również w pol., por. Chojnacki), więc należałoby ten oryginalny układ przywrócić, dodając do nazwy typowe dla leśniczówek dookreślenie Leśny (w grę wchodzi też nazwa Bukwałd-Leśniczówka). |
Bukwałd | Dywity | 1 | Groß Buchwalde | niemieckie | -- |
|
Dąbrówka Wielka | Dywity | 1 | Groß Damerau | słowiańskie | -- |
|
Dągi | Dywity | 1 | Dongen | pruskie | -- |
|
Dywity | Dywity | 1 | Diwitten | pruskie | -- |
|
Frączki | Dywity | 6 | Fleming | niemieckie | Flemnąg | Forma gwarowa: Flemnuŋk (do Flemneŋga). Oznacza to, że Warmiacy spolonizowali tę nazwę jako Flemnąg - do Flemnęga (analogicznie do nazw pruskich na -ąg). Jest to więc zapewne forma stara, z pewnością autochtoniczna. Nie ma zaś uzasadnienia nazwa obecna, powojenna. |
Gady | Dywity | 1 | Jadden | pruskie | -- |
|
Gradki | Dywity | 1 | Gradtken | pruskie (spolonizowane) | -- | Pierotnie: Grauden (1350-55), Gruden (1366). Prrzejściowo także z sufiksem -kaim (1376 Grawdekayme). Nazwa pruska, rozszerzona w j. polskim o człon -ki i z polskiego przejęta w niem. |
Kieźliny | Dywity | 1 | Köslienen | słowiańskie | -- |
|
Lipniak | Dywity | 1 | Lippnak | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Lindenhain. |
Ługwałd | Dywity | 1 | Hochwalde | niemieckie | -- |
|
Myki | Dywity | 1 | Micken | pruskie | -- | |
Nowe Włóki | Dywity | 4 | Neu Vierzighuben | niemieckie | Nowy Wierckub | Przed wojną: Nowy Wierzgub, Wierzkub, Wierckub. Dalsze wyjaśnienia: p. wyżej Stare Włóki, gm. Barczewo. |
Pistki | Dywity | 1 | Piestkeim | pruskie | -- |
|
Plutki | Dywity | 1 | Plutken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Rozgity | Dywity | 1 | Rosgitten | pruskie | -- |
|
Różnowo | Dywity | 1 | Rosenau | pruskie? | -- |
|
Sętal | Dywity | 1 | Süßenthal | niemieckie | -- | Gwarowo: Sėntal. |
Słupy | Dywity | 4 | Stolpen | pruskie | Sztolpy |
|
Spręcowo | Dywity | 1 | Spiegelberg | niemieckie | -- | Pierwotnie nazwa pruska: Sprenzin (1360), przechowana w mowie polskich Warmiaków (z prus. sufiksem -ins zastąpionym przez -owo). Forma polska znana od XVII w., istniała obocznie do n. niemieckiej Spiegelberg, znanej od początku istnienia wsi. |
Szypry | Dywity | 1 | Schippern | pruskie | -- |
|
Tuławki | Dywity | 1 | Tollack | pruskie | -- | 1369 Breytenfeld alias Tollauken. Nazwa pruska (*Tāl-lauks, dosł. "dalekie [obszerne] pole"). Forma niemiecka Breitenfeld jest jej kalką, szybko zanikła. |
Wadąg | Dywity | 1 | Wadang | pruskie | -- |
|
Wopy | Dywity | 1 | Woppen | pruskie | -- | |
Zalbki | Dywity | 1 | Salbken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Barduń | Gietrzwałd | 1 | Bardungen | pruskie | -- | |
Barwiny | Gietrzwałd | 1 | Barwienen | pruskie | -- |
|
Biesal | Gietrzwałd | 1 | Biessellen | pruskie | -- |
|
Cegłowo | Gietrzwałd | 6 | Hermsdorf | niemieckie | Zamajsdorf |
|
Dłużki | Gietrzwałd | 1 | Dlusken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Seebude. |
Gietrzwałd | Gietrzwałd | 1 | Dietrichswalde | niemieckie | -- |
|
Grazymy | Gietrzwałd | 1 | Grasnitz | pruskie | -- |
|
Gronity | Gietrzwałd | 1 | Gronitten | pruskie | -- |
|
Guzowy Młyn | Gietrzwałd | 1 | Thurnitzmühle | hybryda (słow. + niem.) | -- |
|
Guzowy Piec | Gietrzwałd | 1 | Gusenofen | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Jadaminy | Gietrzwałd | 1 | Adamsguth | niemieckie | -- |
|
Kudypy | Gietrzwałd | 1 | Kudippen | pruskie | -- |
|
Łajsy | Gietrzwałd | 1~4 | Leißen | pruskie | (Lajsy) |
|
Łęgucki Młyn | Gietrzwałd | 1 | Langgut-Mühle | hybryda (prus. + niem.) | -- | Patrz niżej Łęguty. |
Łęguty | Gietrzwałd | 1 | Langgut | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Łopkajny | Gietrzwałd | 1 | Lopkeim | pruskie | -- |
|
Naglady | Gietrzwałd | 1 | Nagladen | pruskie | -- |
|
Naterki | Gietrzwałd | 1 | Nattern | pruskie | -- | 1349 Natursdorf, 1417 Natern. Nazwa pruska (początkowo hybrydalna z niem. członem -dorf), w polskim przejęta z sufiksem -ki. |
Nowy Młyn | Gietrzwałd | 1 | Neumühl | niemieckie | -- | Pierwotnie: Gilbing (1564-80). Nazwa pruska, ponowiona od n. rzeki i jez. Gilbing (pol. Giłwa), istniała obocznie z n. Neumühl do XVIII w. W polskiej tradycji znana jedynie nazwa Nowy Młyn. |
Parwółki | Gietrzwałd | 1 | Parwolken | pruskie | -- |
|
Pęglity | Gietrzwałd | 1 | Penglitten | pruskie | -- |
|
Podlejki | Gietrzwałd | 1 | Podleiken | pruskie | -- |
|
Rapaty | Gietrzwałd | 1 | Rapatten | pruskie | -- | 1352 Rapotin, 1515 Rapatan. |
Rentyny | Gietrzwałd | 1 | Rentienen | pruskie | -- |
|
Salminek | Gietrzwałd | 1 | Salmeien | pruskie | -- |
|
Siła | Gietrzwałd | 1 | Schilla-Mühle | hybryda (prus. + niem.)? | -- | Pierwotnie dwie oboczne nazwy: Wulping alias Schilmühl. Pierwsza n. pruska, ponowiona od nazwy jeziora Wulpink (dziś Wulpińskie), nad którym leży młyn. Pochodzenie tej drugiej jest kontrowersyjne - najbardziej prawdopodobna wydaje mi się wersja z pochodzeniem od prus. silā = pustkowie. Istnieją jednak również wywody z pol. lub niem. Nazwę Wulping (co prawda, w zniekształconej postaci Pulping) notuje jeszcze spis z 1820 r., a więc musiała dotrwać ona w potocznym użyciu do tych czasów. |
Smoleń | Gietrzwałd | 6 | Vonferne | niemieckie | Fąfernia Leśna |
|
Sząbruk | Gietrzwałd | 1 | Schönbrück | niemieckie | -- |
|
Śródka | Gietrzwałd | 4 | Mittelgut | niemieckie | Mytelki | Przed wojną: Mitelki, Mytelki. Obecna nazwa, choć nawiązuje znaczeniowo do n. niem., jest sztuczna. |
Tomarynki | Gietrzwałd | 6 | Passargental | niemieckie (hydronimiczne) | Fąfernia |
|
Tomaryny | Gietrzwałd | 1 | Thomareinen | pruskie | -- | 1352 Tungemyr, Tungemerin, Tungamerin. |
Unieszewo | Gietrzwałd | 6 | Schönfelde | niemieckie | Sząfałd |
|
Woryty | Gietrzwałd | 1 | Woritten | pruskie | -- | Gwarowo: Vorïtï. |
Zaskwierki | Gietrzwałd | 1 | Dorotheenthal | niemieckie | -- |
|
Zdrojek | Gietrzwałd | 1 | Sdroiken | polskie | -- |
|
Derc | Jeziorany | 1 | Dertz | pruskie | -- | |
Franknowo | Jeziorany | 1 | Frankenau | niemieckie | -- |
|
Kalis | Jeziorany | 2 | Kunkendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Kiersztanowo | Jeziorany | 1 | Kirschdorf | niemieckie | -- |
|
Kikity | Jeziorany | 1 | Kekitten | pruskie | -- |
|
Kostrzewy | Jeziorany | 6 | Zehnhuben | niemieckie | Canuby |
|
Kramarzewo | Jeziorany | 4? | Krämersdorf | niemieckie | Kramarowo (?) |
|
Krokowo | Jeziorany | 1 | Krokau | pruskie? | -- | 1350 Cracow, 1353 Crocov. Możliwe pruskie lub słowiańskie pochodzenie. |
Lekity | Jeziorany | 1 | Lekitten | pruskie | -- |
|
Miejska Wieś | Jeziorany | 2 | Bürgerdorf | niemieckie | -- | Słownik NMP podaje tutaj zapis gwarowy: Baǵendůrf, który mógłby świadczyć, że autochtoni spolszczyli n. niem. fonetycznie jako Bagiendorf. Niewykluczone jednak, że zapis ten jest źle odniesiony - mianem Bagiendorf Mazurzy określali inną wieś, obecnie Bagienko (część wsi Zełwągi) w powiecie ządzborskim (mrągowskim). Może zapis ten dostał się tu przez nieporozumienie? Tak czy inaczej, forma Miejska Wieś jest poprawnym tłumaczeniem n. niemieckiej. |
Modliny | Jeziorany | 4? | Modlainen | pruskie | Modlajny |
|
Olszewnik | Jeziorany | 4 | Elsau | osobowe (słowiańskie?) | Olsza | 1354 Ülsen, 1505 Vlse. Pospiszylowa łączy n. niem. z n. osobową Ölsen / Elsen, która może wywodzić się od słowiańskiego słowa olsza. Według NMP, w XV-XVI w. wieś nosiła polską nazwę Olsza, którą odzwierciedlają zapisy: 1430 Olsa; 1533 Olsa, Olsen; 1597-98 Ilsa. Ustalona przez KUNM forma Olszewnik, mimo że nawiązuje do tego znaczenia jest ahistoryczna. Po wojnie potocznie Elzowo, co jest bardzo naturalnym przejęciem, jednak nie posiada potwierdzenia przedwojennego. Warto więc chyba wrócić do autentycznej dawnej polskiej formy Olsza. |
Pierwągi | Jeziorany | 2? | Porwangen | pruskie | -- |
|
Piszewo | Jeziorany | 2? | Pissau | pruskie | -- |
|
Polkajmy | Jeziorany | 2 | Polkeim | pruskie | -- | 1354 Pulkaym, 1376 Pollekaymen. |
Potryty | Jeziorany | 1 | Potritten | pruskie | -- | 1346 Poteriten, 1355 Potriten. |
Radostowo | Jeziorany | 2 | Freudenberg | niemieckie | -- | N. Radostowo, nadana przez KUNM nawiązuje do znaczenia n. niem., ale jest jednocześnie chrztem nazewniczym, utworzonym od staropolskiego imienia Radost. Brak tradycji. |
Studnica | Jeziorany | 5 | Schönborn | niemieckie | Szymbory | U Leydinga Szymbory, co zdaje się być naturalnym spolszczeniem fonetycznym n. niemieckiej (nawet jeśli powojennym). Obok tego pojawia się też forma Łazarek, zapewne przejściowa. Forma obecna to już twór KUNM. Najbardziej naturalna wydaje się forma Szymbory i do niej powrót postuluję. |
Studzianka | Jeziorany | 3 | Wonneberg | niemieckie | -- | |
Tłokowo | Jeziorany | 1 | Lokau | pruskie | -- |
|
Ustnik | Jeziorany | 1 | Lichtenhagen | niemieckie | -- |
|
Wilkiejmy | Jeziorany | 4? (2) | Walkeim | pruskie | Wilkajmy (?) |
|
Wójtówko | Jeziorany | 1? | Voigtshof | niemieckie | -- | Leyding zapisał nazwę pobliskiego jeziora (zwanego po niem. Kleiner See lub Amtssee) jako Wójtówko już w 1929 roku. Prawdopodobne jest więc, że nazwa Wójtówko dla wsi funkcjonowała już przed wojną (chociaż brak na to dowodów w przedwojennej literaturze). Raczej mało prawdopodobne, aby jezioro pierwotnie nazywało się "Wójtówkiem" - raczej to nazwa ponowiona od n. miejscowej. |
Wólka Szlachecka | Jeziorany | 1 | Adlig Wolka | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Adlig Wolken. |
Zerbuń | Jeziorany | 1 | Sauerbaum | niemieckie | -- |
|
Żardeniki | Jeziorany | 4 | Scharnigk | pruskie | Sarniki (Szarniki?) |
|
Bałąg | Jonkowo | 1~4 | Ballingen | pruskie | (Baląg) |
|
Bobry | Jonkowo | 6 | Försterei Klein Gemmern | pruskie | Gamerki Leśne | Oryginalna nazwa leśniczówki pochodziła od pobliskiej wsi Gamerki Małe (p. niżej). Dzisiejsza nazwa "Bobry" jest kompletnie ahistoryczna. Barczewski pisze o leśnictwie Gamerki, toteż można na potrzeby urzędowego nazewnictwa ustalić formę Gamerki Leśne (w taki sposób przyjęło się nazywać leśniczówki). |
Gamerki Małe | Jonkowo | 1 | Klein Gemmern | pruskie | -- |
|
Gamerki Wielkie | Jonkowo | 1 | Groß Gemmern | pruskie | -- |
|
Garzewko | Jonkowo | 1 | Neu Garschen | pruskie | -- |
|
Giedajty | Jonkowo | 1 | Gedaithen | pruskie | -- |
|
Godki | Jonkowo | 1 | Gottken | pruskie | -- |
|
Jonkowo | Jonkowo | 1 | Jonkendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Kajny | Jonkowo | 1 | Kainen | pruskie | -- |
|
Nowe Kawkowo | Jonkowo | 5 | Neu Kockendorf | hybryda (prus. + niem.) | Nowe Kuki | Patrz niżej: Stare Kawkowo po więcej wyjaśnień. |
Stare Kawkowo | Jonkowo | 5 | Alt Kockendorf | hybryda (prus. + niem.) | Stare Kuki |
|
Łabędź | Jonkowo | 1 | Labens | polskie (tłum. z prus.) | -- |
|
Łomy | Jonkowo | 6 | Steinberg | niemieckie | Sztębark |
|
Mątki | Jonkowo | 1 | Mondtken | pruskie | -- |
|
Polejki | Jonkowo | 1 | Polleiken | pruskie | -- |
|
Polejki Leśne | Jonkowo | 1 | Klein Steinberg | niemieckie | -- |
|
Porbady | Jonkowo | 1 | Neu Schöneberg | niemieckie | -- |
|
Pupki | Jonkowo | 1 | Pupkeim | pruskie | -- |
|
Stękiny | Jonkowo | 1 | Stenkienen | pruskie | -- |
|
Szałstry | Jonkowo | 1 | Schaustern | pruskie | -- |
|
Szatanki | Jonkowo | 1 | Schattens | pruskie | -- |
|
Szelągowo | Jonkowo | 1 | Schillings | pruskie | -- | Nazwa uważana za pruską (od silā - bór, pustkowie). Przejęta w pol. z sufiksem -owo. |
Warkały | Jonkowo | 1 | Warkallen | pruskie | -- |
|
Węgajty | Jonkowo | 1 | Wengaithen | pruskie | -- |
|
Wilimowo | Jonkowo | 1? | Wilhelmsthal | niemieckie | (Wylimowo?) | Przed wojną (u Barczewskiego i Chojnackiego): Wylimowo (także: Wylimy). Z drugiej strony forma obecna jest zgodna z danymi gwarowymi: gw. Źilˊimovo. Sądząc po cechach gwarowych, raczej forma autochtoniczna. |
Wołowno | Jonkowo | 1 | Windtken | pruskie | -- |
|
Wrzesina | Jonkowo | 6 | Alt Schöneberg | niemieckie | Sząbark |
|
Żurawno | Jonkowo | 6 | Kaltfließ | niemieckie | Kaflis |
|
Augustówka | Kolno | 2 | Augustwalde | niemieckie | -- | |
Bęsia | Kolno | 1 | Bansen | pruskie | -- |
|
Bocianowo | Kolno | 1 | Bodzianowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Buchental. |
Gajówka Augustowska | Kolno | 2 | Waldhaus Augustwalde | niemieckie | -- | Można było nazwać Augustówka Leśna (dla regularności), ale ze względu na brak tradycji - niech będzie jak jest. |
Górkowo | Kolno | 2 | Görkendorf | niemieckie | -- |
|
Górowo | Kolno | 2 | Bergenthal | niemieckie | -- | |
Kabiny | Kolno | 1 | Kabienen | pruskie | -- |
|
Kolenko | Kolno | 1~4 | Klein Köllen | słowiańskie | (Kolno Małe) |
|
Kolno | Kolno | 1 | Groß Köllen | słowiańskie | -- |
|
Kominki | Kolno | 1 | Komienen | pruskie | -- |
|
Kruzy | Kolno | 1 | Krausen | niemieckie | -- | Pierwotnie: Krusendorf (1374). Od XVI w. bez członu -dorf. Nazwa najprawdopodobniej niemiecka. |
Lutry | Kolno | 1 | Lautern | niemieckie | -- |
|
Oterki | Kolno | 1 | Klein Ottern | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Otry | Kolno | 1 | Groß Ottern | pruskie | -- | 1609 Otteren. Nazwa pruskiego pochodzenia, ponowiona od n. jeziora (1346 Atirs), dziś wysuszonego. |
Ryn Reszelski | Kolno | 1* | Schellen | pruskie | (Ryn) |
|
Samławki | Kolno | 1 | Samlack | pruskie | -- |
|
Tarniny | Kolno | 2? | Tornienen | pruskie | -- |
|
Tejstymy | Kolno | 1 | Teistimmen | pruskie | -- | Gwarowo: Tai̯stïmy. |
Wągsty | Kolno | 2 | Wangst | pruskie | -- |
|
Wólka | Kolno | 1 | Ottenburg | niemieckie | -- |
|
Wysoka Dąbrowa | Kolno | 3 | Schöneberg | niemieckie | -- | Gwarowo: Dombrůfka. Raczej powojenne, wieś nie ma przedwojennej polskiej tradycji. Zarówno forma urzędowa, jak i gwarowa powstały najprawdopodobniej w nawiązaniu do sąsiedniej wsi Dąbrowa (obecnie w pow. bartoszyckim, gm. Bisztynek). |
Ameryka | Olsztynek | 1 | Amerika | przeniesione (internacjonalizm) | -- |
|
Borowy Młyn | Olsztynek | 4 | Heidemühle | niemieckie | Dygnac |
|
Cichogrąd | Olsztynek | 1 | Sensutten Neusaß | niemieckie (relacyjne) | -- |
|
Czerwona Woda | Olsztynek | 1 | Rothwasser | niemieckie | -- | Dawniej też: Piecki (tylko w Tece Toruńskiej, jako nazwa oboczna). |
Dąb | Olsztynek | 1 | Dembenofen | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Dębowa Góra | Olsztynek | 1 | Eichberg | niemieckie | -- | |
Drwęck | Olsztynek | 1 | Dröbnitz | słowiańskie | -- |
|
Elgnówko | Olsztynek | 1 | Gilgenau | pruskie | -- |
|
Gaj | Olsztynek | 1 | Gay | polskie | -- |
|
Gąsiorowo Olsztyneckie | Olsztynek | 1* | Ganshorn | polskie (zniemczone) | (Gąsiorowo) | Gwarowo: Guśorovo. Nazwa pochodzi od nazwiska właściciela - Mikołaja Gąsiora. |
Gębiny | Olsztynek | 1 | Heinrichsdorf | niemieckie | -- |
|
Gibała | Olsztynek | 1 | Giballen | polskie | -- | |
Jadamowo | Olsztynek | 1 | Adamsheide | niemieckie | -- | Gwarowo: Jedamovo. |
Jagiełek | Olsztynek | 1 | Jagielleck | polskie | -- |
|
Jemiołowo | Olsztynek | 1 | Mispelsee | niemieckie (tłum. z prus.) | -- |
|
Juńcza | Olsztynek | 5 | Julienhof | niemieckie | Julkowo | Brak historycznej n. polskiej (w Tece Toruńskiej tylko niemiecka), jednak podawana przez Leydinga forma Julkowo wydaje się warta wprowadzenia w miejsce obowiązującego chrztu KUNM, bez jakiejkolwiek motywacji. |
Kąpity | Olsztynek | 1 | Kompitten | pruskie | -- |
|
Kołatek | Olsztynek | 6 | Schlagamühle | hybryda (prus. + niem.) | Szlagi |
|
Królikowo | Olsztynek | 1 | Königsgut | niemieckie | -- | Prawdopodobnie do tej wsi odnosi się nazwa Mileikendorff (1350), podhocząca od imienia Prusa Mileike. Na początku XVIII w. obocznie do n. niem. występowała również n. Opleycken (1717), również staropruska. Spolszczenie Królikowo, znaczeniowo nawiązujące do n. niem. znane od końca XVIII w. |
Kunki | Olsztynek | 1 | Kunchengut | niemieckie (hybryda?) | -- |
|
Kurecki Młyn | Olsztynek | 4 | Kurkenmühle | niemieckie (relacyjne) | Kurkowski Młyn |
|
Kurki | Olsztynek | 1 | Kurken | pruskie | -- | 1254 Kurksadel, 1314 Kurkosadel, później 1428 Korkow, 1428 Korkaw, ostatecznie Kurken. Nazwa staropruska, pierwotnie z sufiksem -sadellis (zagroda, majątek). |
Lichtajny | Olsztynek | 1 | (Köllmisch) Lichteinen | niemieckie | -- |
|
Lipowo Kurkowskie | Olsztynek | 1* | Lindenwalde | niemieckie | (Lipowo) | Gwarowo: Lˊipovo. |
Lutek | Olsztynek | 1 | Luttken | słowiańskie | -- |
|
Łęciny | Olsztynek | 6 | Langstein | niemieckie | Lenksztyn |
|
Łutynowo | Olsztynek | 1 | Lautens | pruskie | -- |
|
Łutynówko | Olsztynek | 6 | Wenigsee | niemieckie | Wenigza | Przed wojną n. miejscowości spolszczona jako Wenigza. Dzisiejsza nazwa, nawiązująca do sąsiedniego Łutynowa jest sztucznym chrztem nazewniczym. Również pobliskie jezioro, zwane dziś Łutynówkiem (niem. Wenig-See) powinno zwać się po polsku Wenigzą. |
Makruty | Olsztynek | 1 | Makrauten | pruskie | -- |
|
Malinowo | Olsztynek | 1 | Amalienhof | niemieckie | -- | Dawniej też: Amalinowo (Teka Toruńska). |
Mańki | Olsztynek | 1 | Manchengut | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Marązy | Olsztynek | 1 | Forsthaus Maransen | pruskie | -- | Patrz też niżej: Maróz, Marózek. Przed wojną nazwy Maróz i Marązy były używane wymiennie. Po wojnie dość arbitralnie wybrano tę pierwszą formę na określenie wsi, a drugą - leśniczówki. |
Maróz | Olsztynek | 1 | Groß Maransen | pruskie | -- |
|
Marózek | Olsztynek | 1 | Klein Maransen | pruskie | -- | Dawniej też: Marązek. |
Mierki | Olsztynek | 1 | Mörken | pruskie | -- |
|
Mycyny | Olsztynek | 1 | Meitzen | osobowe | -- | 1410 Meycz, 1540 Myczenn. Nazwa pochodzi od nazwiska odbiorcy nadania, którym był Piotr Myc (dok. Meicz). Nazwisko (wg autorów NMP) prawdopodobnie polskie. |
Nadrowo | Olsztynek | 1 | Nadrau | pruskie | -- |
|
Nowa Wieś Ostródzka | Olsztynek | 1* | Neudorf | niemieckie | (Nowa Wieś) | |
Orzechowo | Olsztynek | 1 | Orzechowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1905-45: Nußtal. |
Pawłowo | Olsztynek | 1 | Paulsgut | niemieckie | -- | 1351 Pawelszguth. Nazwa więc była pierwotnie oparta na polskiej wersji imienia Paweł |
Platyny | Olsztynek | 1? | Platteinen | pruskie | (Płatyny?) |
|
Ruda Waplewska | Olsztynek | 4 | Freudenthal | niemieckie | Hamernia Waplewska |
|
Samagowo | Olsztynek | 1 | Sabangen | pruskie | -- | 1411/19 Sambangin. Nazwa pruska, w pol. przejęta z sufiksem -owo. |
Selwa | Olsztynek | 1 | Sellwa | pruskie | -- |
|
Sitno | Olsztynek | 1 | Seythen | pruskie | -- |
|
Smolanek | Olsztynek | 1 | Jugendfelde | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Spogany | Olsztynek | 1 | Spogahnen | pruskie | -- |
|
Sudwa | Olsztynek | 1 | Sauden | pruskie | -- | 1360 Sawden, 1380 Sawden. Nazwa pruska. Obocznie: Windikendorf (1380) - hybrydalna, od pruskiego imienia Windiko. |
Swaderki | Olsztynek | 1 | Schwedrich | pruskie | -- | Dawniej też: Szwaderki. |
Świerkocin | Olsztynek | 4 | Schwirgstein | pruskie | Wierztyn |
|
Świętajny | Olsztynek | 1 | Schwenteinen | pruskie | -- | 1448 Swenntene. Nazwa ponowiona od wysuszonego dziś jeziora Świętajny (1333 Swentin). |
Świętajńska Karczma | Olsztynek | 2? | Karlsrode | niemieckie | -- | M. Biolik odnosi tu zapis ze spisu w 1820 r. - Schwentainen (Plathenscher Krug). To mogłoby oznaczać, że karczmę tę nazywano początkowo nazwą sąsiedniej wsi Świętajny, co mogłoby usprawiedliwiać nazwę obecną. Z drugiej strony, może na podstawie nazwy Plathenscher Krug lepiej byłoby ustalić nazwę Platyńska Karczma (jako, że brak zaświadczonego złożenia "Schwentainer Krug")? |
Tolejny | Olsztynek | 4 | Tolleinen | pruskie | Toliny |
|
Tolkmity | Olsztynek | 1? | Tolkemüth | pruskie | -- |
|
Tomaszyn | Olsztynek | 1 | Thomascheinen | polskie | -- | |
Waplewo | Olsztynek | 1 | Waplitz | pruskie | -- | 1344 Wapil, 1414 Wapels, 1461 Waplis. |
Warlity Małe | Olsztynek | 1* | Warglitten (bei Hohenstein) | pruskie | -- |
|
Waszeta | Olsztynek | 1 | Waschetta | pruskie (spolszczone) | -- |
|
Wigwałd | Olsztynek | 1 | Wittigwalde | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Wilkowo | Olsztynek | 1 | Wilken | pruskie | -- | 1359 Wilkaw. |
Witramowo | Olsztynek | 1 | Wittmansdorf | niemieckie | -- |
|
Witułty | Olsztynek | 1 | Witulten | pruskie | -- | 1344 Wiltote, 1350 Wilthutten, 1351 Wiltauten, 1380 Wiltaut. |
Zawady | Olsztynek | 1 | Sawadden | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Jungingen. |
Ząbie | Olsztynek | 1 | Sombien | pruskie (spolonizowane) | -- | 1374, 1564-80 Samen. Nazwa staropruska, spolonizowana do postaci Ząbie. |
Zezuty | Olsztynek | 1 | Sensutten | pruskie | -- | 1494 Sansutten. |
Bałdy | Purda | 1 | Balden | pruskie | -- |
|
Bałdzki Piec | Purda | 1 | Baldenofen | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Biedówko | Purda | 1~4? | Ernstinenhöh | niemieckie | (Biedowo) |
|
Bruchwałd | Purda | 1 | Bruchwalde | niemieckie | -- |
|
Butryny | Purda | 1 | Wuttrienen | pruskie | -- |
|
Chaberkowo | Purda | 1 | Neu Wuttrienen | pruskie | -- |
|
Dziuchy | Purda | 1 | Dzuchen | polskie (osobowe) | -- |
|
Gąsiorowo | Purda | 1 | Gonschorowen | polskie | -- | Nazwa w latacah 1938-45: Lichtenstein. |
Giławki | Purda | 1 | Klein Gillau | pruskie | -- |
|
Giławy | Purda | 1 | Gillau | pruskie | -- |
|
Groszkowo | Purda | 4 | Graskau | pruskie (osobowe) | Graskowo | Przed wojną: Graskowo, Graszkowo, Graśk (to ostatnie u Barczewskiego). Forma obecna jest wynikiem powojennego przeinaczenia - adideacji do słowa groszek. Lepiej wrócić do oryginalnej formy, która pochodzi od nazwiska jednego z osadników - Lukasa Graska, które to nazwisko miało najprawdopodobniej staropruskie pochodzenie. |
Kaborno | Purda | 1 | Kalborno | niemieckie (spolonizowane) | -- |
|
Nowa Kaletka | Purda | 1 | Neu Kaletka | polskie | -- |
|
Stara Kaletka | Purda | 1* | Alt Kaletka | polskie | -- |
|
Klebark Mały | Purda | 1 | Klein Kleeberg | niemieckie | -- | Dawniej też: Nowy Klebark (niem. Neu Kleeberg). |
Klebark Wielki | Purda | 1 | Groß Kleeberg | niemieckie | -- |
|
Klewki | Purda | 1 | Klaukendorf | niemieckie (hybryda?) | -- | Nazwa dwuznaczna - n. os. Clauko może być pruska lub niemiecka. |
Kołpaki | Purda | 1 | Kolpacken | polskie | -- |
|
Kopanki | Purda | 1 | Kopanken | polskie | -- | |
Kośno | Purda | 1 | Koschno | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Lalka | Purda | 1 | Lallka | polskie | -- |
|
Linowo | Purda | 1 | Leynau | pruskie | -- |
|
Łajs | Purda | 1 | Layß | pruskie | -- | N. przejęta od n. jeziora - 1369 Laysson. |
Marcinkowo | Purda | 1 | Alt Märtinsdorf | niemieckie (z prus.?) | -- |
|
Mędrzyny | Purda | 1 | Mendrienen | pruskie | -- |
|
Nerwik | Purda | 1 | Nerwigk | pruskie | -- |
|
Nowa Wieś | Purda | 1 | Neu Bartelsdorf | niemieckie | -- |
|
Nowy Ramuk | Purda | 1 | Neu Ramuck | pruskie | -- |
|
Ostrzeszewo | Purda | 6 | Elisenhof | niemieckie | Liznowy | Przed wojną: Liznowy (u Barczewskiego). U Leydinga w r. nijakim - Liznowo. Ponadto, w potocznym użyciu po wojnie zanotowano formę Elizowo (jeszcze w latach 60.). W miejsce dzisiejszego pseudosłowiańskiego, obrzydliwego chrztu "Ostrzeszewo", wprowadzonego przez KUNM, należałoby powrócić do przedwojennego spolszczenia. |
Pajtuny | Purda | 1 | Pathaunen | pruskie | -- | 1374 Peytunen, Peuthunen. |
Nowe Pajtuny | Purda | 1 | Neu Pathaunen | pruskie | -- | |
Pajtuński Młyn | Purda | 1 | Mühle Pathaunen | pruskie | -- | Gwarowo: Mu̯ïn / Źetrok. |
Patryki | Purda | 1 | Patricken | pruskie | -- |
|
Podlazy | Purda | 1 | Podlassen | polskie | -- |
|
Pokrzywy | Purda | 1 | Friedrichstädt | niemieckie | -- |
|
Prejłowo | Purda | 1 | Preylowen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Przykop | Purda | 1 | Przykopp | polskie | -- |
|
Nowy Przykop | Purda | 1 | Neu Przykopp | polskie | -- |
|
Przykopiec | Purda | 4? | Försterei Przykopp | polskie | Przykop Mały |
|
Purda | Purda | 1 | Groß Purden | pruskie | -- | 1384 Porden. Niem. człon Groß pojawia się w XVI w., dla odróżnienia od Purdki (p. niżej). |
Purda Leśna | Purda | 1* | Försterei Purden | pruskie | -- | Patrz wyżej. |
Purdka | Purda | 1 | Klein Purden | pruskie | -- | Dawniej też: Purda Mała. |
Rykowiec | Purda | 1 | Rykowitz | polskie | -- |
|
Silice | Purda | 1 | Quidlitz | słowiańskie | -- |
|
Stary Olsztyn | Purda | 1 | Alt Allenstein | niemieckie (relacyjne) | -- | Dawniej też: Forsztant (u Barczewskiego) - zapewne z niem. Vorstand - zarząd. |
Szczęsne | Purda | 6 | Schönwalde | niemieckie | Sząwałd | Gwarowo: Šůvåu̯t. Nazwa obecna to chrzest KUNM. |
Trękus | Purda | 1 | Groß Trinkhaus | pruskie | -- |
|
Trękusek | Purda | 1 | Klein Trinkhaus | pruskie | -- |
|
Wały | Purda | 1 | Wallen | niemieckie | -- | Miejscowość obecnie przyłączona do Prejłowa, jej nazwa nie ma już charakteru oficjalnego. |
Wesołowo | Purda | 1 | Wessolowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Frohwalde. |
Wojtkowizna | Purda | 1 | Wodkowisna | polskie | -- |
|
Wygoda | Purda | 1 | Wygodda | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Waldruh. |
Wyrandy | Purda | 1 | Wiranden | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Zaborowo | Purda | 1 | Saborowen | polskie | -- |
|
Zapurdka | Purda | 1 | Purden Mühle | pruskie | -- |
|
Zgniłocha | Purda | 1 | Gimmendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Bartąg | Stawiguda | 1 | Groß Bertung | pruskie | -- |
|
Bartążek | Stawiguda | 1~4 | Klein Bertung | pruskie | (Bartężek) |
|
Binduga | Stawiguda | 1 | Wienduga | polskie | -- |
|
Ćwikielnia | Stawiguda | 1 | Neu Stabigotten | pruskie | -- |
|
Dorotowo | Stawiguda | 1 | Dorothowo | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Gągławki | Stawiguda | 1 | Ganglau | pruskie | -- |
|
Grada | Stawiguda | 1 | Gradda | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Gryźliny | Stawiguda | 1 | Grieslienen | pruskie | -- |
|
Kielary | Stawiguda | 1 | Kellaren | polskie | -- |
|
Klekotowo | Stawiguda | 6 | Klein Plautzig | pruskie | Pluski Małe | Przed wojną Pluski Małe (p. niżej Pluski), nazwa "Klekotowo" nie ma uzasadnienia. |
Kręsk | Stawiguda | 6 | Kranz | niemieckie | Kraniec |
|
Łański Piec | Stawiguda | 4 | Lanskerofen | hydronimiczne | Smolniki |
|
Majdy | Stawiguda | 1 | Mauden | pruskie | -- | Gwarowo: Moi̯dï. |
Miodówko | Stawiguda | 1 | Mniodowko | polskie | -- |
|
Muchorowo | Stawiguda | 1 | Mucherowo | polskie | -- | W czasach hitlerowskich osada włączona do Rusi (p. niżej). |
Owczarnia | Stawiguda | 1 | Neu Bertung | pruskie | -- |
|
Pluski | Stawiguda | 1 | Plautzig | pruskie | -- | 1407 Pluczk, 1517 Plauczk. Nazwa staropruska, ponowiona od n. jeziora. |
Ruś | Stawiguda | 1 | Reußen | pruskie? | -- |
|
Rybaki | Stawiguda | 1 | Lansk | hydronimiczne (słowiańskie) | -- |
|
Stary Dwór | Stawiguda | 1 | Althof | niemieckie | -- | Wcześniejsze nazwy niemieckie: Nummergut (1390), Tiefensee (oboczna w XVII w.). Ta druga nawiązuje do położonego na terenie majątku jeziora, zwanego Tiefen See lub Althofer See (pol. Jezioro Starodworskie). |
Stary Ramuk | Stawiguda | 1 | Alt Ramuck | pruskie | -- |
|
Stawiguda | Stawiguda | 1 | Stabigotten | pruskie | -- |
|
Tomaszkowo | Stawiguda | 1 | Thomsdorf | niemieckie | -- | |
Wymój | Stawiguda | 1 | Wemitten | pruskie | -- |
|
Zarośle | Stawiguda | 1 | Klein Stabigotten | pruskie | -- |
|
Zazdrość | Stawiguda | 1 | Zasdrocz | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Neidhof. |
Zezuj | Stawiguda | 1 | Sensujen | pruskie | -- | 1540 Senssugen |
Zielonowo | Stawiguda | 4 | Grünau | niemieckie | Grynał |
|
Zofijówka | Stawiguda | 1 | Sophienhof | niemieckie | -- | Gwarowo: Zofˊinůfka. |
Brzeźno | Świątki | 5 | Bergling | pruskie | Berkląg | Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (1354 Birkeling, dziś osuszone). Nazwa polska nadana przez KUNM analogicznie do Brzeźna na Ziemi Ostródzkiej (obecnie Brzeźno Mazurskie w gm. Dąbrówno - p.). W tym przypadku jednak brak takiej tradycji, toteż należało nazwę pruską oddać wiernie, fonetycznie. |
Brzydowo | Świątki | 1 | Seubersdorf | niemieckie | -- | Co do ewolucji formy polskiej - p. Brzydowo w gm. Ostróda. |
Dąbrówka | Świątki | 5 | Deppen | pruskie | Depno |
|
Drzazgi | Świątki | 3 | Kienberg | niemieckie | -- | |
Garzewo | Świątki | 1 | Alt Garschen | pruskie | -- |
|
Gołogóra | Świątki | 4 | Blankenberg | niemieckie | Blanki |
|
Jankowo | Świątki | 5 | Ankendorf | niemieckie | Ankowo |
|
Kalisty | Świątki | 2 | Kallisten | pruskie | -- | 1411-19 Colisten, 1427 Kalisten. W XVIII w. pojawia się efemerycznie oboczna n. Wengitten. Obie pruskie. |
Kiewry | Świątki | 2 | Käbern | pruskie | -- | 1348 Kewern; 1350 Keweren, Keuweryn. |
Klony | Świątki | 5 | Kleinenfeld | niemieckie | Stabunik | U Leydinga: Stabunki, co pochodzi od położonego w pobliżu wsi wzgórza o pruskiej nazwie Stabbunke Berg (pol. powoj. Stabunik [urz.] lub Stabunka). Co prawda, nie jest to historyczna nazwa tej wsi (a przynajmniej nie znajduję na to dowodów), jednak skoro istnieje precedens dla takiej nazwy pruskiej i jest ona uzasadniona w terenie, to chyba warto z tego skorzystać. Na pewno jest to lepsze od obowiązującej nazwy Klony (nazewniczy "pustak" bez uzasadnienia). Formę nazwy poprawiam tak, aby była zgodna z urzędową nazwą pagórkę. |
Kłobia | Świątki | 2 | Kloben | pruskie | -- | Pierwotnie: Lymeyeyn (1402-08), Limigein (1411/19). Później: Kelobe (1448), Cloben (1494, 1539). Obie nazwy pruskiego pochodzenia. Autorzy NMP niesłusznie uważają tę nazwę za tożsamą z Kłobią w pow. włocławskim (tym samym, uważając ją za nazwę słowiańską) - to oczywisty błąd (zasugerowano się powojenną formą spolszczoną, która sama w sobie jest niezła). |
Komalwy | Świątki | 2 | Komalmen | pruskie | -- | 1366 Kamalwen, 1356 Komalwen. |
Konradowo | Świątki | 5 | Waltersmühl | niemieckie | Swarbonity | Wieś powstała na polu o nazwie Swarboniten (1310), Swarbonityen (1312). Jest to stara nazwa pruska, należało ją spolszczyć. Tymczasem, zdecydowano się na chrzest nazewniczy Konradowo - imię Konrad rzekomo pojawia się w akcie nadania tej wsi. Niewykluczone jednak, biorąc pod uwagę n. niem., że jest to (także) ciche nawiązanie do Wallenroda. Zalecam powrót do pierwotnej nazwy pruskiej. |
Kwiecewo | Świątki | 1 | Queetz | pruskie | -- |
|
Łumpia | Świątki | 2 | Lomp | pruskie | -- | 1411-19, 1427, 1448 Lumpe; 1531 Lumpe. |
Różynka | Świątki | 4 | Rosengarth | niemieckie | Rozengort | Gwarowo: Rozengort (do Rozengorta). Ludność warmijska oddała więc tę nazwę fonetycznie. Teoretycznie można by poprawić tę formę na regularniejszy Rozengart, ale wydaje mi się, że taka gwarowa końcówka lepiej spolszcza (por. też Trygort w gm. Węgorzewo). |
Skolity | Świątki | 1 | Schlitt | pruskie | -- |
|
Świątki | Świątki | 2 | Heiligenthal | niemieckie | -- | Ze względu na sakralny charakter nazwy i prawdopodobne istnienie na tym terenie miejsca kultu pogańskich Prusów, przypuszcza się, że n. niem. Heiligenthal kalkuje jakąś wcześniejszą n. pruską (być może *Swintalindā lub *Swintadaubā), ta jednak nie zachowała się w dokumentach. |
Włodowo | Świątki | 3 | Waltersdorf | niemieckie | -- | Nazwa obecna jest chrztem pseudoimiennym. |
Worławki | Świątki | 2 | Warlack | pruskie | -- | 1297 Worelauke, 1379 Wurlauke. |
Żardeniki | Świątki | 4 | Scharnigk | pruskie | Szarnik | 1332 Schardenithen. Nazwa pruska, przed wojną spolszczana jako Szarnik. Chociaż powojenna postać Żardeniki jest bardziej podobna do pruskiego oryginału, to jednak formą ludową jest Szarnik (por. też Żardeniki w gm. Jeziorany). |
Powiat szczycieński
Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.
Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu przasnyskiego (woj. mazowieckie), które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Szczytno | Szczytno (miasto) | 1 | Ortelsburg | niemieckie | -- |
|
Bartna Strona | Szczytno (miasto) | 1 | Beutnersdorf | niemieckie | -- | Dawna wieś, wcielona do Szczytna w 1913 roku. Była to osada przybyłych z Mazowsza bartników, stąd nazwa polska oraz odpowiadająca niemiecka. |
Fiugaty | Szczytno (miasto) | ? | Fiugatten | pruskie | -- |
|
Podborek | Szczytno (miasto) | 3 | Schönbruch | niemieckie | -- | W użyciu także nazwa Osiedle Królewskie. |
Zielona Góra | Szczytno (miasto) | 1? | Grüneberge | niemieckie | -- |
|
Pasym | Pasym | 1 | Passenheim | niemieckie | -- | Dawniej też: Pasyń, Pasymek. Obie formy o charakterze gwarowym - w pierwszej obserwujemy gwarową zmianę fonetyczną m' > ń, podczas gdy druga jest przykładem nierzadkiego na Mazurach zdrabniania nazw miejscowych (por. też Miłomłyn, obocznie Miłomłynek). |
Kiepunki | Pasym (cz. miasta) | 3 | Walhalla | niemieckie | -- | Powojenna nazwa polska nawiązuje do jeziora Kiepunek (n. pruskiego pochodzenia), nad którym leży to przedmieście. Brak tradycji - nazwa niemiecka (o mitologicznym, jakby ideologicznym zabarwieniu) wskazuje raczej na miejscowość założoną późno. |
Słonecznik | Pasym (cz. miasta) | 2 | Sonnenberg | niemieckie | -- | |
Augustowo | Dźwierzuty | 1 | Augusthof | niemieckie | -- | |
Babięty | Dźwierzuty | 1 | Babanten | pruskie | -- |
|
Budy | Dźwierzuty | 1 | Moritzruhe | niemieckie | -- |
|
Dąbrowa | Dźwierzuty | 1~4? | Damerau | słowiańskie | Dąbrówka (?) | Źródła przedwojenne wskazują raczej na formę pol. Dąbrówka - może warto by to naprawić. |
Dźwierzuty | Dźwierzuty | 1 | Mensguth | hybryda (słow. + niem.) | -- |
|
Gisiel | Dźwierzuty | 1 | Geislingen | pruskie | -- | Nazwa pruska, pochodzi od n. jeziora (dziś spuszczonego) - 1389 Gislingen. |
Grądy | Dźwierzuty | 1 | Gronden | polskie | -- | |
Grodziska | Dźwierzuty | 1 | Grodzisken | polskie | -- | Nazwa w latach 1908-45: Burggarten. |
Jabłonka | Dźwierzuty | 1? | Jablonken | polskie | (Jabłonki?) |
|
Jeleniowo | Dźwierzuty | 1? | Jellinowen | polskie | (Jeleniewo?) |
|
Julianowo | Dźwierzuty | 2 | Julienfelde | niemieckie | -- |
|
Julkowo | Dźwierzuty | 2 | Julienhof | niemieckie | -- | |
Kałęczyn | Dźwierzuty | 1 | Kallenczin | słowiańskie | -- |
|
Kulka | Dźwierzuty | 1 | Kulk | niemieckie? | -- |
|
Laurentowo | Dźwierzuty | 4 | Laurettenhof | niemieckie | Morczek al. Laretowo | Przedwojenne polskie dane dla tej osady są skąpe, jednak w Tece Toruńskiej znajdujemy ciekawy dualizm nazw: Laretowo lub Morcek. Podobnie jest też u Leydinga (chociaż to już źródło powojenne): Morczek albo Lauretowo. Obowiązująca forma Laurentowo jest więc nie do końca zgodna z tymi ludowymi danymi (jest bardziej "dosłowna" w porównaniu z formami Giersza i Leydinga, nawiązuje wprost do literackiej postaci imienia Laurenty). Można by ją naprostować na Laretowo, według przekazu Giersza. Z drugiej strony, ciekawa jest druga nazwa - Morcek/Morczek (forma Leydinga zdaje się być bardziej zgodna z językiem literackim). Pochodzi ona od nazwiska pierwszego właściciela wsi, który nazywał się Morzeck (możliwe, że osada pierwotnie nosiła nazwę niem. Abbau Morzeck - taką nazwę podają pewne źródła internetowe, ale nie znalazłem jej bezpośredniego potwierdzenia). Mamy więc do czynienia z autentyczną mazurską nazwą, utworzoną od słowiańskiego (?) nazwiska. Wydaje mi się więc, że wariant Morczek powinien być tym preferowanym (choć oczywiście najlepiej byłoby pamiętać o obu wariantach - Laretowo i Morczek). |
Linowo | Dźwierzuty | 1 | Leynau | pruskie | -- |
|
Łupowo | Dźwierzuty | 1 | Wappendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Małszewko | Dźwierzuty | 1 | Malschöwen | pruskie | -- | Nazwa genetycznie pruska, może pochodna od pobliskiego jeziora lub przeniesiona od Małszewa w gm. Jedwabno (patrz). W języku polskim zdrobniona (tak przynajmniej od połowy XIX w.), zapewne dla odróżnienia od owego Małszewa. |
Miętkie | Dźwierzuty | 1 | Mingfen | pruskie | -- |
|
Mirowo | Dźwierzuty | 1 | Mirau | słowiańskie | -- | |
Mycielin | Dźwierzuty | 6 | Mietzelchen | pruskie? | Miczelka | Przed wojną: Miczelka, Micelka (ta druga postać w Tece Toruńskiej - zmazurzona?). Trudno mi określić pochodzenie tej nazwy, potrzebne informacje etymologiczne (raczej nie jest to nazwa typowo niemiecka). Szcześniak w swoim opracowaniu Teki Toruńskiej próbuje wywodzić od myceczka (rodzaj czapki), co niezbyt mnie przekonuje. W źródłach powojennych znajdujemy kolejne iteracje - u Leydinga Mycolka, powojenna administracja używana zaś formy Micołka. KUNM zastąpiła te formy neologizmem Mycielin, który został oprotestowany przez przedstawicieli lokalnej władzy (patrz też wyżej wieś Julianowo, gdzie miały miejsce podobne protesty), które jednak nie zostały wysłuchane przez KUNM, przez co sztuczny nowotwór trwa do dziś. |
Nowe Kiejkuty | Dźwierzuty | 1 | Neu Keykuth | pruskie | -- |
|
Olszewki | Dźwierzuty | 1 | Olschöwken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kornau. |
Orzyny | Dźwierzuty | 4 | Erben | pruskie | Arwiny |
|
Popowa Wola | Dźwierzuty | 1 | Pfaffendorf | niemieckie | -- | Nazwa pol. jest starym (notowanym od XVIII w.), mazurskim tłumaczeniem n. niem. |
Przytuły | Dźwierzuty | 1 | Przytullen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Steinhöhe. |
Rańsk | Dźwierzuty | 1 | Rheinswein | pruskie | -- |
|
Rogale | Dźwierzuty | 1 | Rogallen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Rów | Dźwierzuty | 1 | Rowmühle | hybryda (pol. + niem.) | -- |
|
Rumy | Dźwierzuty | 1 | Rummy | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Rusek Mały | Dźwierzuty | 1 | Klein Rauschken | pruskie | -- | Zob. też Rusek Wielki (gm. Pasym). |
Rutkowo | Dźwierzuty | 1 | Ruttkowen | polskie | -- |
|
Sąpłaty | Dźwierzuty | 1~4 | Samplatten | pruskie | (Sąpłat?) |
|
Stankowo | Dźwierzuty | 6 | Probeberg | niemieckie | Probark | Przed wojną używano spolszczenia Probark, nazwa obecna jest sztuczna. |
Szczepankowo | Dźwierzuty | 1 | Szczepanken | polskie | -- |
|
Śledzie | Dźwierzuty | 1 | Heering | niemieckie | -- | Nazwa niem. od nazwiska zasadźcy. Ludowe spolszczenie Śledzie (znane już od XVIII w.) opiera się na skojarzeniu nazwiska z apelatywem (niem. Hering = śledź). |
Targowo | Dźwierzuty | 1 | Theerwisch | słowiańskie | -- |
|
Targowska Wola | Dźwierzuty | 1 | Theerwischwolla | słowiańskie | -- |
|
Targowska Wólka | Dźwierzuty | 1 | Theerwischwolka | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Waldrode. |
Zalesie | Dźwierzuty | 1 | Salleschen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Ingelheim. Nazwę tę zaczerpnięto od położonego nieopodal folwarku (zwanego po pol. Maniny - tak u Leydinga i po wojnie, w spisie z 1820 jako Maninen [pruskie?]) - dzisiaj chyba część Kałęczyna. |
Zazdrość | Dźwierzuty | 1 | Louisenthal | niemieckie | -- |
|
Zimna Woda | Dźwierzuty | 1 | Zimnawodda | polskie | -- |
|
Brajniki | Jedwabno | 1 | Braynicken | niemieckie (spolonizowane)? | -- |
|
Burdąg | Jedwabno | 1 | Burdungen | pruskie | -- | 1383 Burdungen alias Burgelin. Obie nazwy są pruskie, ta druga zapewne pochodzi od starszej nazwy jeziora Burdąskiego. |
Czarny Piec | Jedwabno | 1 | Schwarzenofen | niemieckie | -- |
|
Dębowiec | Jedwabno | 6 | Omulefmühle | hydronimiczne | Przysowa |
|
Dłużek | Jedwabno | 1 | Dluszek | polskie | -- | Nazwa w latach 1932-45: Hartigswalde. Nazwa ponowiona od leśnictwa Hartigswalde (pol. Dłużnica - dziś leśniczówka uchodzi za część Dłużka), położonego w lesie o tej samej nazwie (pol. Dłużeckie Lasy). |
Dzierzki | Jedwabno | 1 | Dziersken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Althöfen. |
Grobka | Jedwabno | 1 | Grobka | polskie | (Gróbka?) |
|
Jedwabno | Jedwabno | 1 | Jedwabno | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Kot | Jedwabno | 1 | Omulefofen | hydronimiczne | -- |
|
Lipniki | Jedwabno | 1 | Lipnicken | polskie | -- | |
Małga | Jedwabno | 1 | Malga | pruskie | -- |
|
Małszewo | Jedwabno | 1 | Malschöwen | pruskie | -- |
|
Narty | Jedwabno | 1 | Narthen | słowiańskie? | -- |
|
Nowe Borowe | Jedwabno | 1 | Neu Borowen | polskie | -- |
|
Nowy Dwór | Jedwabno | 1 | Neuhof | niemieckie | -- | |
Nowy Las | Jedwabno | 2 | Neuwald | niemieckie | -- | |
Omulew | Jedwabno | 1 | Omulef | hydronimiczne (pruskie) | -- | Nazwa osady ponowiona od nazwy rzeki Omulwi (niem. Omulef), której nazwa ma bałtyckie pochodzenie - w języku pruskim brzmiała *Malija lub *Mōlija, por. zapisy Mallien (1331-35), Malie (1341, 1343). Polska forma Omulew (również notowana od XIV w. - 1341-43 Omolow, później przejęta przez język niemiecki) jest genetycznie młodsza i prawdopodobnie powstała przez absorpcję przyimka. Pierwotną, pruską nazwę Omulwi odzwierciedla również nazwa dawnej wsi Małga (p. wyżej). |
Piduń | Jedwabno | 1 | Schuttschenofen | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Rekowe | Jedwabno | 1 | Rekowen | polskie | -- |
|
Rekownica | Jedwabno | 1 | Rekownitza | polskie | -- |
|
Szuć | Jedwabno | 4 | Schuttschen | pruskie | Susz | Dla postaci Szuć nie znajduję żadnego potwierdzenia przedwojennego. W Tece Toruńskiej znajdujemy postać Susz (dop. Suszy - a więc rodzaj żeński), zaś w innych źródłach (m.in. Kętrzyński, SGKP) znajdujemy postać Sutszy, która jednak wydaje się być błędna ("potworek językowy"). Sztuczna jest raczej postać Szczucze u Chojnackiego. U Leydinga spotykamy już Szucz, co w erracie poprawione jest na formę obecną - Szuć. W okresie powojennym funkcjonowała też postać Sucz. Wobec tej mnogości zaistniałych form, postanawiam dać wiarę postaci Susz z Teki Toruńskiej, która jest z pewnością formą przedwojenną i ludową. Przydałyby się jednak informacje etym. i dokumentacja hist. co do tej nazwy, chociaż raczej mamy tu czynienia z nazwą pochodzenia bałtyckiego. |
Waplewo | Jedwabno | 1 | Waplitz | pruskie | -- |
|
Warchały | Jedwabno | 1 | Warchallen | pruskie? | -- | Nazwa w latach 1938-45: Warschallen. |
Witowo | Jedwabno | 1 | Ittowen | polskie | -- |
|
Witówko | Jedwabno | 1 | Ittowken | polskie | -- |
|
Dybowo | Pasym | 1 | Schützendorf | niemieckie | -- | Polska nazwa Dybowo, niezwiązana z niemiecką, znana w zapiskach od XVIII w. |
Dźwiersztyny | Pasym | 1 | Schwirgstein | pruskie | -- |
|
Elganowo | Pasym | 1 | Gilgenau | pruskie | -- |
|
Gaj | Pasym | 1? | Passenheimer Stadtförsterei | niemieckie | -- | Nazwa niem. oznacza tyle, co Leśnictwo Pasymskie. Zapisane w spisie z 1820 Stadtwald (Gay) oraz Gay, Waldchengut zu Stadt Passenheim z Teki Toruńskiej chyba odnoszą się do tej leśniczówki, co oznaczałoby, że nazwa Gaj jest rzeczywiścien historyczna. |
Grom | Pasym | 1 | Grammen | pruskie | -- |
|
Grzegrzółki | Pasym | 1 | Kukukswalde | niemieckie | -- |
|
Jurgi | Pasym | 1 | Georgensguth | niemieckie | -- | 1414 Jorgenguth, Jurgensdorf. Nazwa pochodząca od chrześcijanskiego imienia Jerzy, niewykluczone jednak, że pierwotna postać tej nazwy odzwierciedla bałtycką postać tego imienia (por. lit. Jurgis i nazwisko Jurga). Forma spolszczona Jurgi zdaje się oddawać ten źródłosłów. |
Krzywonoga | Pasym | 1 | Krzywonoggen | polskie | -- | Nazwa w latach 1877-1945: Krummfuß. Forma ta, będąca dosłownym tłumaczeniem n. polskiej, funkcjonowała w potocznym użyciu przynajmniej od początku XIX w., w 1877 przyjęta jako oficjalna. |
Leleszki | Pasym | 1 | Lehlesken | pruskie | -- | 1381 Lelischken, 1422 Leyliske. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora (1369 Loyliske, 1394 Leylisken, dziś Leleskie Jezioro), przejściowo z niem. członem -dorf jako Leleschkendorf (XV w.). |
Łysa Góra | Pasym | 1 | Anhaltsberg | niemieckie | -- |
|
Michałki | Pasym | 1 | Michelsdorf | niemieckie | -- |
|
Miłuki | Pasym | 1 | Milucken | pruskie | -- |
|
Narajty | Pasym | 1 | Nareythen | pruskie | -- |
|
Otole | Pasym | 2~3 | Ottilienhof | niemieckie | -- | Brak tradycyjnej nazwy polskiej. Wprowadzona przez KUNM sztuczna forma Otole jest luźnie oparta na brzmieniu oryginału. U Leydinga forma Otyłki, może teoretycznie naturalniejsza, ale wobec braku tradycji może nie ma co zmieniać. |
Rudziska Pasymskie | Pasym | 1* | Waldheim | niemieckie | (Rudziska) | Oboczna/historyczna nazwa u Leydinga: Rudzisken. Brakuje w innych źródłach, nie notuje tej miejscowości Teka Toruńska, Kętrzyński pisze jedynie o Rudziskach koło Biskupca. Przydałyby się więc wyjaśnienia co do tej nazwy. Być może Waldheim to forma wprowadzona urzędowo - wówczas przydałaby się data zmiany. |
Rusek Wielki | Pasym | 1 | Groß Rauschken | pruskie | -- |
|
Rutki | Pasym | 1 | Klein Ruttken | polskie | -- |
|
Siedliska | Pasym | 6 | Freythen | niemieckie | Frejty |
|
Tylkowo | Pasym | 1 | Scheufelsdorf | niemieckie | -- | Forma Tylkowo ludowa, bez związku z n. niem. |
Tylkówko | Pasym | 1 | Scheufelsmühle | niemieckie | -- |
|
Borki Rozoskie | Rozogi | 1* | Borken (bei Farienen) | polskie | (Borki) |
|
Faryny | Rozogi | 1 | Farienen | polskie | -- | Gwarowo: Farïn (Gen. -nu), podobnie w Tece Toruńskiej: Faryn (gen. Faryna). Forma mnoga zapewne jednak pierwotniejsza, jako n. rodowa od nazwiska Faryna. |
Grodzie | Rozogi | 5~6 | Rosengarten | polskie | Rozgart | Nie znalazłem dla tej wsi żadnej przedwojennej tradycji, jednak Leyding podaje dla tej wsi formę Rozgart, która wydaje się być naturalnym przystosowaniem n. niem. |
Kiełbasy | Rozogi | 1 | Kelbassen | polskie | -- |
|
Kilimany | Rozogi | 1 | Lipniak (bei Liebenberg) | polskie | -- |
|
Klon | Rozogi | 1 | Liebenberg | polskie | -- | Polska nazwa Klon, niezwiązana z niemiecką, ludowa - notowana od XIX w. |
Kokoszki | Rozogi | 1 | Kokosken | polskie | -- |
|
Kopytko | Rozogi | 1 | Kopitko | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Langerdamm. |
Kowalik | Rozogi | 1 | Kowallik | polskie | -- | Nazwa w latach 1928-45: Waldburg (nazwa zaczerpnięta od pobliskich dóbr rycerskich - ob. Możdżenie, p. niżej) |
Księży Lasek | Rozogi | 1 | Fürstenwalde | niemieckie | -- | Dawniej też: Nowa Wieś. |
Kwiatuszki Małe | Rozogi | 1 | Klein Blumenau | niemieckie | -- |
|
Kwiatuszki Wielkie | Rozogi | 1 | Groß Blumenau | niemieckie | -- |
|
Lipniak | Rozogi | 1 | Lipniak (bei Farienen) | polskie | -- |
|
Łuka | Rozogi | 1 | Lucka | pruskie | -- |
|
Możdżenie | Rozogi | 6? | Waldburg (Gut) | niemieckie | Karczmarskie lub Pieczysko (?) |
|
Nowy Suchoros | Rozogi | 1 | Neu Suchoroß | polskie | -- |
|
Orzeszki | Rozogi | 1 | Zielonygrund | polskie | -- |
|
Radostowo | Rozogi | 1 | Radostowen | polskie | -- |
|
Rozogi | Rozogi | 1 | Friedrichshof | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Spaliny Małe | Rozogi | 1 | Klein Spalienen | pruskie | -- |
|
Spaliny Wielkie | Rozogi | 1 | Groß Spalienen | pruskie | -- |
|
Suchorowiec | Rozogi | 1 | Suchorowitz | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Deutschwalde. |
Wilamowo | Rozogi | 1 | Willamowen | polskie (może z niem.?) | -- | Nazwa w latach 1932-45: Wilhelmshof. |
Wujaki | Rozogi | 1 | Wujaken | polskie | -- | Nazwa w latach 1934-45: Ohmswalde. |
Wysoki Grąd | Rozogi | 1 | Wysockigrund | polskie | -- |
|
Występ | Rozogi | 1 | Wystemp | polskie | -- | Nazwa w latach 1934-45: Höhenwerder |
Zawojki | Rozogi | 1 | Zawoyken | polskie | -- |
|
Czarkowy Grąd | Szczytno | 1 | Worfengrund | niemieckie | -- |
|
Dąbrowa Nadjezierna | Szczytno | 4 | Hinterdamerau | niemieckie (II człon ze słow.) | Dąbrówka Tylna | U Kętrzyńskiego: Dąbrówka Tylna. Dawniej istniała też Dąbrówka Przednia (niem. Vorder Damerau). O ile formy Dąbrówka i Dąbrowa mogły istnieć obocznie (było to częste wahanie), to dookreślenie Nadjezierna jest ahistoryczne. Wolę więc skorzystać z formy używanej przez Kętrzyńskiego. |
Dębówko | Szczytno | 1 | Eichthal | niemieckie | -- | |
Gawrzyjałki | Szczytno | 1 | Gawrzialken | polskie (osobowe) | -- |
|
Janowo | Szczytno | 1 | Johannisthal | niemieckie (z pol.?) | -- |
|
Jęcznik | Szczytno | 1 | Davidshof | niemieckie | -- |
|
Kamionek | Szczytno | 4 | Steinberg | niemieckie | Stębark | W Tece Toruńskiej pojawia się spolszczenie n. niem. w grafii Stenberk, co można by uwspółcześnić na Stębark (-berk > regularne -bark + regularyzacja pisowni), ewentualnie Stembark. Forma Kamionek, choć nawiązuje do oryginału znaczeniowo, jest już tworem powojennym. |
Kaspry | Szczytno | 1 | Kaspersguth | niemieckie | -- | Gwarowo: Kasprï. |
Kobyłocha | Szczytno | 1 | Kobbelhals | niemieckie | -- |
|
Korpele | Szczytno | 1 | Korpellen | pruskie? | -- | Nazwa o niejasnym pochodzeniu, w NMP rozważa się zarówno bałtyckie, jak i polskie pochodzenie (od n. os. Kurpiel, która jednak sama w sobie ma raczej bałtyckie pochodzenie). "Karpiele" Chojnackiego to raczej przeinaczenie. |
Lemany | Szczytno | 1 | Lehmanen | polskie (osobowe) | -- |
|
Lipnik | Szczytno | 1 | Lipnick | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Jägerforst. |
Lipowa Góra | Szczytno | 1 | Lindenberg | niemieckie | -- | Współcześnie miejscowość podzielona na dwie części - Lipowa Góra Wschodnia i Zachodnia. Przed wojną brak takiego podziału. |
Lipowiec | Szczytno | 1 | Lipowitz | polskie | -- |
|
Lipowiec Mały | Szczytno | 1 | Klein Lipowitz | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinlindenort. |
Łęg Leśny | Szczytno | 1*? | Mittenwalde | niemieckie | (Łęg) | Leyding podaje oboczną n. niem. Lonck, co mogłoby usprawiedliwiać nazwę pol. Łęg (o ile ta interpretacja jest poprawna). Człon Leśny zdaje się być dookreśleniem. |
Małdaniec | Szczytno | 1 | Maldanietz | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Marksewo | Szczytno | 1 | (Alt) Marxöwen | pruskie | -- |
|
Niedźwiedzie | Szczytno | 4 | Bärenbruch | niemieckie | Belembruch |
|
Nowe Dłutówko | Szczytno | 1 | Neu Dlottowken | polskie | -- |
|
Nowe Gizewo | Szczytno | 1 | (Neu) Gisöwen | polskie | -- |
|
Nowiny | Szczytno | 1 | Neu Schiemanen | polskie | -- |
|
Ochódno | Szczytno | 1 | Achodden | słowiańskie? | -- | Nazwa w latach 1938-45: Neuvölklingen. |
Olszyny | Szczytno | 1 | Olschienen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Ebendorf. |
Piece | Szczytno | 1 | Ulonskofen | hybryda (pol. + niem.) | -- |
|
Piecuchy | Szczytno | 1 | Wessolygrund | polskie | -- |
|
Płozy | Szczytno | 1 | Plohsen | pruskie? | -- | |
Prusowy Borek | Szczytno | 1 | Prussowborrek | polskie | (Prusów Borek) |
|
Pużary | Szczytno | 1~4 | (Gut) Wilhelmsthal | niemieckie | Puzary (?) |
|
Romany | Szczytno | 1 | Rohmanen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Rudka | Szczytno | 1 | Hamerudau | hybryda (niem. + pol.) | -- | Nazwa niem. Hammerrudau (wtórnie Hamerudau) hybrydalna. Oba człony są w zasadzie bliskoznaczne - niem. Hammer odnosi się do wsi, w której mieści się kuźnica (Hammermühle). W jęz. polskim takie wsie często nosiły nazwę Ruda, Rudka (stąd niem. -rudau). |
Sasek | Szczytno | 1 | Schobensee | hydronimiczne | -- |
|
Sasek Mały | Szczytno | 1 | Paterschobensee | hydronimiczne | -- |
|
Sasek Wielki | Szczytno | 1 | Materschobensee | hydronimiczne | -- |
|
Sawica | Szczytno | 1 | Sawitzmühle | niemieckie (hydronimiczne) | -- |
|
Sędańsk | Szczytno | 1 | Seedanzig | pruskie | -- |
|
Siódmak | Szczytno | 1 | Schodmack | polskie | -- |
|
Stare Kiejkuty | Szczytno | 1 | Alt Keykuth | pruskie | -- |
|
Szczycionek | Szczytno | 1 | Scziczonnek | polskie | -- | Nazwa w latach 1928-45: Waldsee. |
Szymany | Szczytno | 1 | Groß Schiemanen | polskie | -- | Por. też Szymanki (gm. Wielbark). |
Trelkowo | Szczytno | 1 | Groß Schöndamerau | niemieckie (ostatni człon ze słow.) | -- | 1426 Trilkow. Nazwa polska jest więc pierwotna. Zapewne jest to n. dzierżawcza od n. os. Trel, Trelek - raczej nie podejrzewałbym tu pruskiego pochodzenia. Nazwa niemiecka niezwiązana. |
Trelkówko | Szczytno | 1 | Klein Schöndamerau | niemieckie (ostatni człon ze słow.) | -- | Patrz wyżej Trelkowo. |
Ulążki | Szczytno | 4? (1?) | Ulonsk | słowiańskie | Uląsk (?) |
|
Wałpusz | Szczytno | 1 | Waldpusch (bei Ortelsburg) | pruskie | -- | Nazwa pruska, pochodna od n. jeziora Wałpusz (ok. 1400, 1420 Alpus), z którego wypływa rzeka Wałpusza (choć lepiej byłoby i na rzekę mówić Wałpusz). Nazwa jest rodzaju żeńskiego - odm. do Wałpuszy, w Wałpuszy. |
Wawrochy | Szczytno | 1 | Wawrochen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Deutschheide. |
Wikno | Szczytno | 1 | Wickno | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Wólka Szczycieńska | Szczytno | 1* | Lentzienen | słowiańskie? | (Wólka) | Potrzebne informacje etym. na temat pochodzenia n. niem. (brzmi słowiańsko, być może pol. *Łęciny lub *Łęczyny?). Tak czy inaczej, w mowie Mazurów nazwa ta została zastąpiona formą pol. Wólka i jedynie taką znajdujemy w polskojęzycznych źródłach. Dookreślenie Szczycieńska jest powojenne. |
Wyżega | Szczytno | 1 | Wysegga | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Zielonka | Szczytno | 1 | Zielonken | polskie | -- |
|
Biały Grunt | Świętajno | 4 | Bialygrund | polskie | Mateuszki (al. Biały Grąd) |
|
Brzozówka | Świętajno | 2 | Birkenheide | niemieckie | -- | Oficjalna, ustalona przez KUNM nazwa tej osady leśnej to Brzózki, jednak forma oficjalnie używana przez leśnictwo to Brzozówka. Żadna z tych form nie ma przedwojennej tradycji (brak takowej, leśniczówkę prawdopodobno założono bardzo późno). |
Bystrz | Świętajno | 1 | Bystrz-Mühle | polskie | -- |
|
Chajdyce | Świętajno | 1 | Neu Jerutten | pruskie | -- |
|
Chochół | Świętajno | 1 | Friedrichsfelde | niemieckie | -- | Nazwa pol. Chochół (samo słowo ma pochodzenie wschodniosłowiańskie) starsza, notowana od XVIII w. Nazwa niem. zdaje się być nazwą typowo "z nadania". |
Cis | Świętajno | 1 | Czies | polskie | -- | Nazwa w latach 1811-1945: Friedrichsthal. |
Nowe Czajki | Świętajno | 1 | Neu Czayken | polskie | -- |
|
Stare Czajki | Świętajno | 1 | Alt Czayken | polskie | -- |
|
Długi Borek | Świętajno | 1 | Dlugiboreck | polskie | -- | Nazwa w latach 1829-1945: Langenwalde. |
Jerominy | Świętajno | 1 | Jeromin | polskie | -- | Gwarowo: Jeronińi / Jeromiń. Nazwa polska, pochodząca od dawnej/ludowej formy imienia Hieronim (Jaronim, Jaromin). |
Jerutki | Świętajno | 1 | Klein Jerutten | pruskie | -- |
|
Jeruty | Świętajno | 1 | Groß Jerutten | pruskie | -- |
|
Kierwik | Świętajno | 4 | Kurwick | pruskie | Kurwik |
|
Kobiel | Świętajno | 1 | Kobiel | słowiańskie? | -- |
|
Koczek | Świętajno | 1 | Kotzek | polskie | -- | Nazwa w latach 1905-45: Waldersee. |
Kolonia | Świętajno | 1 | Grünwalde | niemieckie | -- |
|
Konrady | Świętajno | 4? | Kiparren | polskie | Kipary (?) |
|
Łąck Wielki | Świętajno | 4 | Lontzig | słowiańskie | Łączyk |
|
Myszadło | Świętajno | 1? | Försterei Schwentainen | pruskie | -- |
|
Niedźwiedzi Kąt | Świętajno | 2 | Bärenwinkel | pruskie | -- | Oficjalnie ustalona nazwa leśniczówki to Niedźwiedzica. Ostatecznie przyjęła się jednak forma Niedźwiedzi Kąt, będąca dosłownym przetłumaczeniem n. niem. |
Piasutno | Świętajno | 1 | Piassutten | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Połom | Świętajno | 1 | Polommen | polskie | -- |
|
Powałczyn | Świętajno | 1 | Powalczin | polskie | -- |
|
Racibórz | Świętajno | 4? | Ratzeburg | słowiańskie | Racbork (?) |
|
Spychowo | Świętajno | 6 | (Groß) Puppen | pruskie | Pupy |
|
Spychowski Piec | Świętajno | 6 | (Försterei) Groß Puppen | pruskie | Pupski Piec |
|
Spychówko | Świętajno | 6 | Klein Puppen | pruskie | Pupki | Do 1960 oficjalnie: Pupki. Co do dalszych wyjaśnień, p. wyżej Spychowo. |
Szklarnia | Świętajno | 1 | Adamsverdruß | niemieckie | -- |
|
Świętajno | Świętajno | 1 | Schwentainen | pruskie | -- |
|
Zielone | Świętajno | 1 | Zielonen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Grünflur. |
Baranowo | Wielbark | 1 | Barranowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Neufließ. |
Borki Wielbarskie | Wielbark | 1* | Borken (bei Willenberg) | polskie | (Borki) | Nazwa w latach 1938-45: Borkenheide. |
Ciemna Dąbrowa | Wielbark | 1 | Finsterdamerau | niemieckie (tłum. z pol.) | -- | Dawniej też: Dąbrowa Ciemna (odwrotny szyk). |
Dąbrowa | Wielbark | 1 | Dombrowa | polskie | -- |
|
Głuch | Wielbark | 1 | Glauch | polskie | -- | Gwarowo: Gu̯ux. |
Jakubowy Borek | Wielbark | 1 | Jakobswalde | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Jankowo | Wielbark | 1 | Jankowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Wildenort. |
Jesionowiec | Wielbark | 1 | Jeschonowitz | polskie | -- |
|
Kipary | Wielbark | 1 | Kiparren | niemieckie (spolonizowane) | -- |
|
Kołodziejowy Grąd | Wielbark | 1~4 | Kollodzeygrund | polskie | (Kołodziei Grąd?) |
|
Kucbork | Wielbark | 1 | Kutzburg | niemieckie (hybryda?) | -- | Pierwotnie niem: Kottenberg. Por. zapisy 1408 Kottenbergk, 1413 Caitenberg, 1473 Kotenberg. Być może pierwszy człon ma nawet pochodzenie pruskie (zwłaszcza zapis z 1413 zdaje się wskazywać na prus. człon Kait-, ale może to zniekształcenie zapisu). Nazwa z czasem zniekształcona do postaci Kutzburg, a tę przejęli Mazurzy w postaci Kucbork. |
Lejkowo | Wielbark | 6 | Röblau | słowiańskie? | Roblewo |
|
Lesiny Małe | Wielbark | 1 | Klein Leschienen | polskie | -- |
|
Lesiny Wielkie | Wielbark | 1 | Groß Leschienen | polskie | -- |
|
Łatana Mała | Wielbark | 1 | Klein Lattana | pruskie (spolonizowane?) | -- |
|
Łatana Wielka | Wielbark | 1 | Groß Lattana | pruskie (spolonizowane?) | -- |
|
Łysak | Wielbark | 1 | Lysack | polskie | -- |
|
Maliniak | Wielbark | 1 | Neu Werder | niemieckie | -- |
|
Nowojowiec | Wielbark | 1 | Nowojowitz | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1934-45: Neuenwalde. |
Olędry | Wielbark | 3 | Wagenfeld | niemieckie | -- |
|
Ostrowy | Wielbark | 4 | Alt Werder | niemieckie | Stare Werdry | Przed wojną: Stare Werdry. Przyjęta po wojnie forma Ostrowy co prawda oddaje znaczenie niem. Werder, ale jest niezgodna z ludową tradycją. Wieś tworzyła dublet nazewniczy ze wsią Nowe Werdry (Neu Werder), obecnie (i przed wojną obocznie) Maliniak (p. wyżej). Po wojnie zerwano ten związek. Ponieważ jednak Maliniak to tradycyjna nazwa polska, a forma Ostrowy jest tworem KUNM, który należałoby na powrót zastąpić tradycyjną spolszczoną formą Stare Werdry, nie można przywrócić tego związku nazewniczego bez ingerowania w tradycyjną nazwę (a staram się tego nie robić). Dlatego też muszą być Stare Werdry i Maliniak, co może niestety razić asymetrią. Człon Stare wówczas staje się nieco zbyteczny, ale usunięcie go byłoby ahistoryczne. |
Piwnice Małe | Wielbark | 1 | Klein Piwnitz | polskie | -- |
|
Piwnice Wielkie | Wielbark | 1 | Groß Piwnitz | polskie | -- |
|
Przeździęk Mały | Wielbark | 1 | Klein Przesdzenk | polskie | (Przezdzięk Mały) |
|
Przeździęk Wielki | Wielbark | 1 | Groß Przesdzenk | polskie | (Przezdzięk Wielki) |
|
Rokitka | Wielbark | 1 | Karolinenhof | niemieckie | -- |
|
Róklas | Wielbark | 1 | Rocklaß | pruskie | -- |
|
Sędrowo | Wielbark | 1 | Sendrowen | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Treudorf. |
Stachy | Wielbark | 1 | Waldpusch (bei Willenberg) | pruskie | -- |
|
Szymanki | Wielbark | 1 | Klein Schiemanen | polskie | -- | Zob. też Szymany (gm. Szczytno). |
Wesołowo | Wielbark | 1 | Wessolowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Fröhlichshof. |
Wesołówko | Wielbark | 1 | Fröhlichswalde | niemieckie | -- | Nazwa wsi pochodna od sąsiedniego Wesołowa. Od razu rzuca się w oczy jednak różnica w nazwach niem. - Wesołowo nosi (do 1938) nazwę pochodzącą z polskiego, a Wesołówko - nazwę czysto niemiecką (niemniej, wśród Mazurów i tak funkcjonowała nazwa Wesołówko). Fakt ten świadczy o tym, że Wesołówko powstało dużo później, w czasach gdy nowym miejscowościom nadawano już niemieckie nazwy "z urzędu", podczas gdy Wesołowo jest starą wsią mazurską. |
Wielbark | Wielbark | 1 | Willenberg | niemieckie | -- |
|
Wyżegi | Wielbark | 1 | Wyseggen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Zabiele | Wielbark | 1 | Sabiellen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Hellengrund. |
Zapadki | Wielbark | 6 | Schrötersau | niemieckie | Szrotowo | Przed wojną spolszczenie n. niem. jako Szretrowo, Szrotrowo, Szrotowo. Ta ostatnia forma, najbardziej spolszczona, pojawia się w Tece Toruńskiej. Obecna nazwa, wprowadzona po wojnie, jest całkowicie sztuczna. |
Zieleniec | Wielbark | 1 | Radzienen | polskie | -- |
|
Zieleniec Mały | Wielbark | 1 | Klein Radzienen | polskie | -- |
|
Mącice | Chorzele (woj. mazowieckie) | 1 | Montwitz | polskie | -- |
|
Opaleniec | Chorzele (woj. mazowieckie) | 1 | Opalenietz | polskie | -- | Nazwa w latach 1904-45: Flammberg. |
Ścięciel | Chorzele (woj. mazowieckie) | 1 | Czenczel | polskie | -- |
|
Powiat jańsborski (piski)
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Pisz | Pisz | 4 | Johannisburg | niemieckie | Jańsbork |
|
Biała Piska | Biała Piska | 1* | Bialla | polskie (tłum. z prus.) | (Biała) |
|
Orzysz | Orzysz | 1 | Arys | pruskie | -- |
|
Ruciane | Ruciane-Nida (cz. miasta) | 1 | Rudczanny | polskie? | -- |
|
Nida | Ruciane-Nida (cz. miasta) | 1 | Nieden | pruskie | -- |
|
Dybówek | Ruciane-Nida (cz. miasta) | 4 | Diebowko | polskie | Dybówko | Nie widzę uzasadnienia dla formy rodzaju męskiego. Musiała upowszechnić się po wojnie, zapewne już w czasach, kiedy wieś przestała być osobną miejscowością i została wcielona do Rucianego-Nidy. Przed wojną wyłącznie nijakie Dybówko i chyba taką formę należałoby przywrócić. |
Guzianka | Ruciane-Nida (cz. miasta) | 1 | Guszianka | polskie? | -- |
|
Bełcząc | Biała Piska | 1~4 | Belzonzen | polskie | (Bełczące) |
|
Bemowo Piskie | Biała Piska | 6 | Schlagakrug | nazwiskowe | Szlaga | Oryginalna nazwa zdaje się pochodzić od polskiego nazwiska Szlaga. Wprowadzona po wojnie nazwa Bemowo Piskie jest całkowicie sztuczna. |
Cibory | Biała Piska | 1 | Czyborren | polskie | -- |
|
Cwalinki | Biała Piska | 1 | Klein Zwallinen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinschwallen. |
Cwaliny | Biała Piska | 1 | Zwallinen | polskie | -- |
|
Danowo | Biała Piska | 1 | Dannowen | polskie | -- |
|
Dąbrówka Drygalska | Biała Piska | 1* | Dombrowken | polskie | (Dąbrówka) | Nazwa w latach 1938-45: Altweiden. |
Długi Kąt | Biała Piska | 1 | Dlugikont | polskie | -- | Nazwa w latach 1903-45: Klarheim. |
Dmusy | Biała Piska | 1 | Dmussen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Dimussen. |
Drygały | Biała Piska | 1 | Drygallen | polskie | -- |
|
Nowe Drygały | Biała Piska | 1 | Neu Drygallen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Neu Drigelsdorf. |
Giętkie | Biała Piska | 1 | Gentken | polskie | -- | Gwarowo: Gˊentkˊi (gen. -kuf). |
Grodzisko | Biała Piska | 1 | Grodzisko | polskie | -- |
|
Gruzy | Biała Piska | 1 | Gruhsen | pruskie | -- | 1476 Grusen. Nazwa uchodząca za pruską, wcześnie spolonizowaną. |
Guzki | Biała Piska | 1 | Gusken | polskie | -- |
|
Idźki | Biała Piska | 1 | Itzken | polskie | -- | Obecnie integralna część wsi Kózki (p. niżej). Nie wiem, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. |
Iłki | Biała Piska | 5 | Annafelde | niemieckie | Annopol | Brak tradycji. W powojennym potocznym użyciu forma Annopol. Forma ta, jako przetłumaczenie n. niemieckiej, wydaje się wartościowsza od wprowadzonej przez KUNM nazwy "Iłki", która jest tworem od początku do końca sztucznym. |
Jakuby | Biała Piska | 1 | Jakubben | polskie | -- |
|
Kaliszki | Biała Piska | 1 | Kallischken | polskie | -- |
|
Klarewo | Biała Piska | 2 | Klarashof | niemieckie | -- | |
Kolonia Kawałek | Biała Piska | 4 | Eichental | niemieckie | Kawałek |
|
Komorowo | Biała Piska | 1 | Kommorowen | polskie | -- |
|
Konopki | Biała Piska | 1 | Konopken | polskie | -- |
|
Kowalewo | Biała Piska | 1 | Kowalewen | polskie | -- |
|
Kożuchowski Młyn | Biała Piska | 1~4 | Mühle Kosuchen | polskie | (Kożuchy-Młyn) |
|
Kożuchy | Biała Piska | 1 | (Groß) Kosuchen | polskie | -- |
|
Kożuchy Małe | Biała Piska | 1 | Klein Kosuchen | polskie | -- |
|
Kózki | Biała Piska | 1 | Kosken | polskie | -- | Gwarowo: Koskˊi. |
Kruszewo | Biała Piska | 1 | Krussewen | polskie | -- |
|
Kukły | Biała Piska | 1 | Kuckeln | polskie | -- | |
Kumielsk | Biała Piska | 1 | Kumilsko | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Lipińskie | Biała Piska | 1 | Lipinsken | polskie | -- |
|
Lisy | Biała Piska | 1 | Lissen | polskie | -- |
|
Łodygowo | Biała Piska | 1 | Lodigowen | polskie | -- |
|
Mikuty | Biała Piska | 1 | Mykutten | polskie | -- |
|
Monety | Biała Piska | 1 | Monethen | pruskie | -- | Gwarowo: Mȯnetï. Nazwa uchodzi za staropruską. |
Myszki | Biała Piska | 1 | Mysken | polskie | -- |
|
Myśliki | Biała Piska | 1 | Fröhlichen | niemieckie | -- |
|
Nitki | Biała Piska | 1 | Nittken | polskie | -- | 1481 Mitken. Pierwotnie więc: Mitki. Nazwa została dotknięta gwarową zmianą m' > ń i skojarzona z ap. nitka. |
Oblewo | Biała Piska | 1 | Oblewen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kolbitzbruch. |
Orłowo | Biała Piska | 1 | Orlowen | polskie | -- |
|
Pawłocin | Biała Piska | 4 | Pawlozinnen | polskie | Pawłoczyn |
|
Pogorzel Mała | Biała Piska | 1 | Klein Pogorzellen | polskie | -- |
|
Pogorzel Wielka | Biała Piska | 1 | Groß Pogorzellen | polskie | -- |
|
Radysy | Biała Piska | 2 | Radishöh | niemieckie? | -- | Potrzebne informacje etym. Radis to prawdopodobnie nazwisko, być może pruskiego pochodzenia. Brak tradycji. |
Rakowo Małe | Biała Piska | 1*~4 | Köllmisch Rakowen | polskie | (Rakowo Chełmińskie) |
|
Rogale Wielkie | Biała Piska | 1 | Groß Rogallen | polskie | -- |
|
Rolki | Biała Piska | 1 | Rollken | polskie | -- | 1480 Rolkoff (pol. Rolkowo?). U podstawy nazwy leży n. os. Rolko (zdrobnienie od Rolanda). |
Ruda | Biała Piska | 1 | Ruhden | polskie | -- | Dawniej też: Kisiny (niem. Kischein, XV-XVI w.), nazwa pruska. Do XVI w. także n. niem. Eisenwerk, Eisenpleser. Podobnie jak obecna (notowana od XVI w.) pol. nazwa Ruda, odnoszą się one do istnienia tutaj kuźnicy. |
Skarżyn | Biała Piska | 1~4? | Skarzinnen | polskie | (Skarzyn) |
|
Sokoły | Biała Piska | 1 | Sokollen (am Berg) | polskie | -- |
|
Sokoły Jeziorne | Biała Piska | 1* | Sokollen (am See) | polskie | (Sokoły) |
|
Sulimy | Biała Piska | 1 | Sulimmen | polskie | -- | |
Szkody | Biała Piska | 1 | Skodden | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Schoden. |
Szkody-Kolonia | Biała Piska | 3 | Friedensruh | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Olszyna. Ostatecznie przyjęła się jednak nazwa obecna, pochodna od pobliskich Szkód (p. wyżej). Osada raczej młoda, brak tradycji. |
Szymki | Biała Piska | 1 | Symken | polskie | -- |
|
Świdry | Biała Piska | 1 | Schwiddern | polskie | -- | Sąsiednia miejscowość Świdry Kościelne jest nowa, nie posiada przedwojennego odpowiednika. |
Włosty | Biała Piska | 1 | Wlosten | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Flosten. |
Wojny | Biała Piska | 1 | Woynen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Woinen. |
Zabielne | Biała Piska | 1 | Sabielnen | polskie? | -- |
|
Zalesie | Biała Piska | 1 | Salleschen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Offenau. |
Zaskwierki | Biała Piska | 1 | Jurgasdorf | niemieckie (imienne) | -- | Nazwy niem. i pol. niepowiązane, współistniały już przed wojną. Potrzebne dokładniejsze informacje. |
Aleksandrowo | Orzysz | 1 | Alexandrowen | polskie | -- | |
Bogaczewo | Orzysz | 1 | Bogatzewo | polskie | -- | Obecnie część (prawobrzeżna) wsi Rostki Skomackie. Trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. |
Buwełno | Orzysz | 1 | Buwelno | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Chmielewo | Orzysz | 1 | Chmielewen | polskie | -- |
|
Cierzpięty | Orzysz | 1 | Czierspienten | polskie | -- |
|
Czarne | Orzysz | 1 | Czarnen | polskie (tłum. z niem.?) | -- |
|
Dąbrowa | Orzysz | 1 | Dombrowa | polskie | -- |
|
Dąbrówka | Orzysz | 1 | Dombrowken | polskie | -- |
|
Dąbrówka Mała | Orzysz | 1 | Klein Dombrowken | polskie | -- |
|
Drozdowo | Orzysz | 1 | Drosdowen | polskie | -- |
|
Dziubiele | Orzysz | 1 | Dzubiellen | polskie | -- | Nazwa w latach 1904-45: Zollerndorf. |
Dziubiele Małe | Orzysz | 1 | Klein Dziubiellen | polskie | -- | Nazwa w latach 1904-45: Klein Zollerndorf. |
Gaudynki | Orzysz | 2 (1?) | Pappelheim | niemieckie | -- |
|
Gorzekały | Orzysz | 1 | Gorzekallen | polskie (nazwiskowe) | -- |
|
Góra | Orzysz | 1 | Gurra | polskie | -- |
|
Grądy | Orzysz | 1 | Gronden | polskie | -- |
|
Grzegorze | Orzysz | 1 | Gregersdorf | niemieckie | -- |
|
Kamieńskie | Orzysz | 1 | Kaminsken | polskie | -- |
|
Klusy | Orzysz | 1 | Klaussen | pruskie? | -- |
|
Koziaki | Orzysz | 3 | Rothof | niemieckie | -- | Jeden z przysiółków Dąbrówki. Bez znanej tradycyjnej nazwy. |
Koźle-Leśniczówka | Orzysz | 4 | Kosseln | polskie | Kozieł |
|
Mikosze | Orzysz | 1 | Mykossen | polskie | -- |
|
Nowa Wieś | Orzysz | 1 | Neuendorf | niemieckie | -- | Dawniej też: Chmielewko (Chojnacki, Leyding [dopisane w erracie]). Pochodne od n. sąsiedniej wsi Chmielewo (p. wyżej). |
Nowe Guty | Orzysz | 1* | Gutten | pruskie | (Guty) |
|
Odoje | Orzysz | 1 | Odoyen | pruskie? | -- | Nazwa w latach 1938-45: Nickelsberg. |
Ogródek | Orzysz | 1 | Ogrodtken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kalgendorf. |
Stary Ogródek | Orzysz | 1 | Alt Ogrodtken | polskie | -- |
|
Okartowo | Orzysz | 1 | Eckersberg | polskie | -- | Dawniej też: Ekartowo. Forma spolszczona znana od połowy XV w. |
Osiki | Orzysz | 6? | Schönwiese | niemieckie | Szenwiza | U Leydinga: Osikowo lub Szenwiza. Ta druga forma to bez wątpienia naturalna i regularna polonizacja n. niemieckiej. Mimo, że brak w innych źródłach to uważam, że warto tę formę przywrócić. |
Pianki | Orzysz | 1 | Pianken | polskie? | -- |
|
Rostki Skomackie | Orzysz | 1* | Rostken | polskie | (Rostki) | W XVI w. obocznie: Krigstin (1519), co nawiązuje do nazwy pobliskiego jeziora Kraksztyn, nazwa jez. pruskiego pochodzenia. |
Rzęśniki | Orzysz | 4 | Rzesniken | polskie | Rzeźniki |
|
Strzelniki | Orzysz | 1 | Strzelnicken | polskie | -- |
|
Suchy Róg | Orzysz | 1 | Suchirog | polskie | -- |
|
Sumki | Orzysz | 1 | Sumken | polskie | -- | |
Szwejkówko | Orzysz | 1~4 | Mittel Schweykowen | polskie | (Szwejkowo Średnie?) |
|
Tuchlin | Orzysz | 1 | Tuchlinnen | pruskie | -- | Nazwa ponowiona od n. jez. Tuchlin (1494 Aytocklin). Nazwa ma najprawdopodobniej pruskie pochodzenie, aczkolwiek przydałyby się informacje etymologiczne. |
Tyrkło | Orzysz | 1? | Rudolfswalde | niemieckie | -- | Czy Terkla, Abbau (pol. Terkło) z Teki Toruńskiej odnosi się do tej osady? Jeśli tak, to oznaczałoby, że obecna nazwa Tyrkło (ponowiona od staropruskiej n. jeziora o tej samej nazwie) funkcjonowała już przed wojną (formy Tyrkło i Terkło istniały w mowie ludu obocznie, przynajmniej w kontekście jeziora). Brak danych dla osady w innych polskich źródłach przedwojennych. W jej pobliżu znajdowało się starożytne grodzisko Prusów. |
Ublik | Orzysz | 1 | Ublick | pruskie | -- |
|
Wężewo | Orzysz | 1 | Wensewen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Wensen. |
Wierzbiny | Orzysz | 1 | Wiersbinnen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Stollendorf. |
Zastrużne | Orzysz | 1 | Sastrosnen | polskie | -- |
|
Zdęgówko | Orzysz | 1 | Klein Sdengowen | polskie | -- |
|
Anuszewo | Pisz | 1 | Annussewen | polskie | -- |
|
Babrosty | Pisz | 1 | Babrosten | pruskie | -- |
|
Bogumiły | Pisz | 1 | Bogumillen | polskie | -- |
|
Borki | Pisz | 1 | (Adlig) Borken | polskie | -- | |
Ciesina | Pisz | 1 | Erdmannen | niemieckie | -- |
|
Czarny Róg | Pisz | 3? (1?) | Faulbruchswerder | niemieckie | -- | Nazwa niem. ponowiona od n. terenowej Faulbruchswerder, półwyspu na jeziorze Roś, zwanego po pol. Czarny Ostrów (u Leydinga lud. 1928 Carny Ostrów). Na półwyspie tym znajduje się leśne bagno o nazwie pol. Czarny Róg (niem. Faulbruchseck, Czarnirock) i to od niego wzięła się powojenna urzędowa nazwa tej osady. Niewykluczone więc, że za tym ustaleniem kryje się jakaś ludowa tradycja, jednak przedwojenna literatura nie dostarcza odpowiedzi na to pytanie (nie ma dowodu, że nazwa bagna odnosiła się również do osady). |
Dziadki | Pisz | 1 | Dziadtken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Jagdwiesen. |
Hejdyk | Pisz | 1 | Heydik | niemieckie (spolonizowane) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Heidig. |
Imionek | Pisz | 1 | Faulbruch | niemieckie | -- |
|
Jabłoń | Pisz | 1 | Jablon | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Wasserborn. |
Jagodne | Pisz | 1 | Jegodnen | polskie | -- |
|
Jaśkowo | Pisz | 1 | Jaschkowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Reiherswalde. |
Jeglin | Pisz | 1 | Jeglinnen | polskie (zapoż. z bałt.) | -- |
|
Jeże | Pisz | 1 | Gehsen | polskie | -- |
|
Kałęczyn | Pisz | 1 | Kallenzinnen | polskie | -- |
|
Karpa | Pisz | 1 | Karpa | polskie | -- |
|
Karwik | Pisz | 1 | Karwik | polskie | -- |
|
Kocioł Duży | Pisz | 1* | Groß Kessel | niemieckie | (Kocioł) |
|
Kociołek Szlachecki | Pisz | 1* | Adlig Kessel | niemieckie | (Kociołek) |
|
Kulik | Pisz | 1 | Kullik | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Försterei Grünheide. |
Kwik | Pisz | 1 | Quicka | pruskie | -- |
|
Lipa Przednia | Pisz | 1 | Vorder-Lippa | polskie | -- |
|
Lipa Tylna | Pisz | 1 | Hinter-Lippa | polskie | -- |
|
Lisie Jamy | Pisz | 1 | Lissigammi | polskie | -- |
|
Liski | Pisz | 1 | Lisken | polskie lub pruskie | -- | 1471 Lyszken. Istnieje hipoteza o staropruskim pochodzeniu nazwy, od słowa liskas "siedlisko, obóz". Bardziej prawdopodobne jednak chyba pochodzenie polskie. |
Łupki | Pisz | 1 | Lupken | polskie | -- | |
Łysonie | Pisz | 1 | Lyssuhnen | pruskie | -- |
|
Maldanin | Pisz | 1 | Maldaneyen | pruskie | -- |
|
Maszty | Pisz | 1 | Masten | słowiańskie | -- |
|
Niedźwiedzie | Pisz | 1 | Niedzwedzen | polskie | -- |
|
Pietrzyki | Pisz | 1 | Pietrzyken | polskie | -- | Nazwa w latach 1904-45: Wiesenheim. |
Pilchy | Pisz | 1 | Pilchen | polskie | -- | |
Piskorzewo | Pisz | 1 | Piskorzewen | polskie | -- | Nazwa w latach 1904-45: Königsdorf. |
Pogobie Średnie | Pisz | 1 | Mittel Pogobien | pruskie | -- |
|
Pogobie Tylne | Pisz | 1 | Hinter Pogobien | pruskie | -- |
|
Rakowo Piskie | Pisz | 1* | Adlig Rakowen | polskie | (Rakowo Szlacheckie) |
|
Rostki | Pisz | 1 | Rostken | polskie | -- |
|
Rybitwy | Pisz | 1 | Ribittwen | polskie | -- |
|
Snopki | Pisz | 1 | Snopken | polskie | -- |
|
Stare Guty | Pisz | 1* | Gutten (bei Johannisburg) | pruskie | (Guty) |
|
Szczechy Małe | Pisz | 1 | Klein Zechen | polskie | -- | |
Szczechy Wielkie | Pisz | 1 | Groß Zechen | polskie | -- | |
Szparki | Pisz | 1 | Sparken | polskie | -- |
|
Trzonki | Pisz | 1 | Trzonki | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Mövenau. |
Turośl | Pisz | 1 | Turoscheln | słowiańskie? | -- | Nazwa w latach 1938-45: Mittenheide. |
Turowo | Pisz | 1 | Turowen | polskie | -- |
|
Uściany Nowe | Pisz | 1? (4?) | Neu Uszanny | słowiańskie? | (Nowe Uszczany?) |
|
Uściany Stare | Pisz | 1? (4?) | Alt Uszanny | słowiańskie? | (Stare Uszczany?) |
|
Wądołek | Pisz | 1 | Wondollek | polskie | -- | Nazwa w latach 1927-45: (Kolonie) Wondollen. |
Wąglik | Pisz | 1 | Wonglik | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Wiartel | Pisz | 1 | Wiartel | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Wiartel Mały | Pisz | 1 | Klein Wiartel | pruskie (spolonizowane) | -- | Patrz wyżej. |
Wielki Las | Pisz | 1 | Wielgilasz | polskie | -- | Nazwa w latach 1905-45: Tannenheim. |
Zawady | Pisz | 1 | Sawadden | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Ottenberge. |
Zdory | Pisz | 1 | Sdorren | słowiańskie | -- |
|
Zdunowo | Pisz | 1 | Sdunowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Sadunen. |
Zimna | Pisz | 1 | Zimna | polskie | -- | Nazwa w latach 1932-45: Kaltenfließ. |
Bartlewo | Ruciane-Nida | 1 | Bartlowo | polskie | -- |
|
Borek | Ruciane-Nida | 3 | Ellerborn | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Dudek (tak samo u Leydinga). Ostatecznie przyjęła się jednak nazwa Borek. Brak tradycji dla tej leśniczówki. |
Gałkowo | Ruciane-Nida | 1 | Galkowen-Nikolaihorst | polskie i niemieckie | (Gałkowo-Mościska) |
|
Gąsior | Ruciane-Nida | 1 | Gonschor | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Gonscher. |
Głodowo | Ruciane-Nida | 1 | Glodowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Spirdingshöhe. |
Iwanowo | Ruciane-Nida | 1 | Iwanowen | ruskie | -- |
|
Iznota | Ruciane-Nida | 1 | Isnothen | pruskie | -- | 1603 Isznoten, nazwa pruska, ponowiona od n. strumienia, zwanego dziś Czarną Strugą. |
Kadzidłowo | Ruciane-Nida | 1 | Kadzidlowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Einsiedeln. |
Kamień | Ruciane-Nida | 1 | Kamien | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Keilern. |
Karwica | Ruciane-Nida | 4 | Kurwien | pruskie | Kurwia |
|
Kokoszka | Ruciane-Nida | 1 | Kokoska | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kienhausen. |
Końcewo | Ruciane-Nida | 1~4 | Konzewen | polskie | (Kończewo) |
|
Kończewo | Ruciane-Nida | 6 | Forsthaus Warnold | pruskie? | Warnołt-Leśniczówka |
|
Krzyże | Ruciane-Nida | 1 | Kreuzofen | niemieckie | -- | Dawniej też: Piece, Piecki. U Leydinga również Krzyżaki, jednak nie znajduję dla tej formy potwierdzenia przedwojennego. Wszystkie polskie formy są kalką pierwszego bądź drugiego członu n. niem. |
Lipnik | Ruciane-Nida | 1 | Lipnik | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Falkenhöhe. |
Lisiczyn | Ruciane-Nida | 2 | Fuchswinkel | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Lisek. Jak to zwykle bywa w przypadku leśniczówek, stan faktyczny minął się z oficjalnymi ustaleniami. |
Ładne Pole | Ruciane-Nida | 1 | Schönfeld | niemieckie | -- | Pierwotnie: Kanaławiszki (niem. Kanalawischken). Nazwa ponowiona od n. terenowej, bałtyckiego pochodzenia. Interpretacja słowiańska (niby "Koniołowiska") nie przemawia do mnie w ogóle. Wieś otrzymała urzędowo nazwę Schönfeld, a w mowie Mazurów utrwaliła się jej dosłowna kalka. |
Majdan | Ruciane-Nida | 4? | Maudannen | pruskie | Małdany (?) |
|
Maskulińskie | Ruciane-Nida | 6 | Oberförsterei Kurwien | pruskie | Nadleśnictwo Kurwia |
|
Niedźwiedzi Róg | Ruciane-Nida | 1 | Bärenwinkel | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Oko | Ruciane-Nida | 3 | Eichhorst | niemieckie | -- | |
Onufryjewo | Ruciane-Nida | 1 | Onufrigowen | ruskie | -- |
|
Orłówko | Ruciane-Nida | 1 | Orlowko | polskie | -- | Miejscowość stanowi dziś część Wygryn, prawdopodobnie jego nazwa nie funkcjonuje już w obiegu. |
Osiniak | Ruciane-Nida | 1 | Fedorwalde | niemieckie (tłum. ze słow.?) | -- |
|
Piotrowo | Ruciane-Nida | 1 | Peterhain | niemieckie (tłum. ze słow.?) | -- |
|
Piaski | Ruciane-Nida | 1 | Piasken | polskie | -- |
|
Pieczysko | Ruciane-Nida | 1 | Pieczisko | polskie | -- | Nazwa w latach 1933-45: Waldofen. |
Popielno | Ruciane-Nida | 4 | Popiellnen | polskie | Popielne |
|
Pranie | Ruciane-Nida | 1 | Pranie | polskie | -- | Nazwa w latach 1908-45: Seehorst. |
Ruczaj | Ruciane-Nida | 6 | Forsthaus Kurwien | pruskie | Kurwia-Leśniczówka | Leśniczówka wzięła swą oryginalną nazwę od pobliskiej wsi Kurwien (pol. Kurwia), znanej dziś jako Karwica (zob. tam po więcej wyjaśnień). Obecna nazwa Ruczaj (nie wprowadzona oficjalnie) jest ahistoryczna, nawiązuje do położenia leśniczówki nad strumieniem (dziś znanym również jako Ruczaj, aczkolwiek to nazwa funkcjonująca od lat 80., wcześniej ciek ten był bezimienny). |
Szeroki Bór | Ruciane-Nida | 1 | Breitenheide | niemieckie | -- | Położona nieopodal wsi stacja kolejowa nosi nazwę Szeroki Bór Piski (nazwy stacji kolejowych często tak dookreślano [czasem wbrew nazwie miejscowości], aby się nie powtarzały). Osada o takiej samej nazwie, położona nad jez. Jegocin Mały (w gm. Pisz), jest nowym wybudowaniem - na przedwojennych mapach nie ma tam nic. |
Śwignajno Małe | Ruciane-Nida | 1 | Klein Schwignainen | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Śwignajno Wielkie | Ruciane-Nida | 1 | Groß Schwignainen | pruskie | -- | Nazwa pruska, ponowiona od spuszczonego jeziora Śwignajno (niem. Schwignainer-See). |
Ukta | Ruciane-Nida | 1 | (Alt) Ukta | pruskie | -- |
|
Nowa Ukta | Ruciane-Nida | 1 | Neu Ukta | pruskie | -- | Patrz wyżej. |
Warnowo | Ruciane-Nida | 4 | Warnold | pruskie? | Warnołt | Wieś położona nad jeziorem Warnołty (niem. Warnold-See), którego nazwa notowana jest od XVII w. (1663 Warmult See). Nie jestem pewien, co do pochodzenia tej nazwy - w SGKP przewija się w formie Warnow, co mogłoby wskazywać na pruskie pochodzenie (i zapewne stanowi podstawę współczesnej formy Warnowo), ale brak takiej formy w innych źródłach. Z drugiej strony, Leyding podaje też oboczną nazwę Arnold dla wsi i spolszczenie Jarnołty, co mogłoby wskazywać na pochodzenie niem. (od imienia Arnold, stpol. Jarnołt). Tak czy inaczej, uchwalona przez KUNM forma Warnowo nie ma tradycji w języku polskim, a w Tece Toruńskiej wieś nosi, zarówno w niem., jak i w pol. nazwę Warnold (dop. do Warnoldu, a więc nazwa zasymilowana morfologicznie). Dodatkowo, Leyding w drugim tomie swojego słownika podaje gwarową nazwę jeziora jako Łarnółt (zapis z 1927), co chyba można by przełożyć na ogólnopolską fonetykę jako *Warnołt, *Warnółt. Taka forma zdaje się godzić zarówno dane z Teki Toruńskiej, dane Leydinga oraz współczesną postać nazwy jeziora, ponadto odpowiada wszelkim prawidłom asymilacji nazw niemieckich. Uważam, że taka forma nazwy wsi jest najbardziej adekwatna, a na pewno lepsza od uładzonego KUNMowskiego "Warnowa". |
Wejsuny | Ruciane-Nida | 1 | (Groß) Weissuhnen | pruskie | -- |
|
Wierzba | Ruciane-Nida | 1 | Wiersba | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Beldahnsee. |
Wojnowo | Ruciane-Nida | 1 | Eckertsdorf | niemieckie | -- |
|
Wólka | Ruciane-Nida | 1 | Dietrichswalde | niemieckie | -- | Nazwa polska ludowa, niepowiązana z niemiecką. |
Wygryny | Ruciane-Nida | 1 | Wigrinnen | pruskie | -- |
|
Wypad | Ruciane-Nida | 1 | Wypad | polskie | -- |
|
Zakątki | Ruciane-Nida | 3 | Gnadenfeld | niemieckie | -- | Osada leśna notowana w Tece Toruńskiej, niestety bez polskiej nazwy. |
Zameczek | Ruciane-Nida | 1 | Schlößchen | niemieckie | -- | Dawniej też: Zamczyki (tylko w Tece Tor., jako forma oboczna). Według B. Czopek-Kopciuch, pierwotna jest forma niemiecka, a nazwa polska jest jej kalką. |
Zamordeje | Ruciane-Nida | 1 | Samordei | pruskie | -- | Dawniej też: Zamordej (z Zamordeja), w Tece Toruńskiej. Przydałaby się dokumentacja i informacje etym. |
Zaroślak | Ruciane-Nida | 3 | Niederwald | niemieckie | -- | |
Zdrużno | Ruciane-Nida | 1 | Sdrusno | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Eichenborn. |
Powiat ządzborski (mrągowski)
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Mrągowo | Mrągowo (miasto) | 6 | Sensburg | hybryda (prus. + niem.) | Ządzbork |
|
Porębiska | Mrągowo (miasto) | 1 | Porembischken | polskie | -- |
|
Mikołajki | Mikołajki | 1 | Nikolaiken | polskie (z prus.?) | -- |
|
Bagienko | Mikołajki | 4 | Heydebruch | niemieckie | Bagiendorf |
|
Baranowo | Mikołajki | 1 | Barranowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Hoverbeck. |
Cimowo | Mikołajki | 4? | Zymowo | polskie | Zimowo (?) |
|
Cudnochy | Mikołajki | 1 | Zudnochen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Siebenhöfen. |
Dybowo | Mikołajki | 1 | Diebowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Dommelhof. |
Faszcze | Mikołajki | 1 | Faszen | polskie | -- |
|
Górkło | Mikołajki | 1 | Gurkeln | pruskie | -- | 1477 Gorklen. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora. Pruskie słowo gurklē oznacza tyle co "gardło", co zapewne odnosi się do kształtu jeziora. |
Grabek | Mikołajki | 4 | Neuhof-Grabowken | niemiecko-polskie | Nowy Dwór Grabowski |
|
Grabnik | Mikołajki | 1 | Grabnik | polskie | -- | Osada dziś włączona do Zełwąg, nie wiem na ile jej nazwa dziś funkcjonuje. Zob. też niżej Grabnik Mały. |
Grabnik Mały | Mikołajki | 1 | Klein Grabnick | polskie | -- | W użyciu również: Grabnik, bez członu "Mały". Uważam jednak, że warto ten człon zachować. Po pierwsze, tak jest bardziej historycznie, a po drugie pozwala on odróżnić tę wieś od wyżej wymienionej osady Grabnik. |
Grabówka | Mikołajki | 1 | Grabowken | polskie | -- |
|
Inulec | Mikołajki | 1 | Inulzen | pruskie | -- |
|
Jora Mała | Mikołajki | 1 | Klein Jauer | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Jora Wielka | Mikołajki | 1 | Groß Jauer | pruskie | -- |
|
Klon | Mikołajki | 1 | Klonn | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Zwergofen. |
Kulinowo | Mikołajki | 1 | Kulinowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Waldesruh. |
Lelek | Mikołajki | 4? 6? | Julienthal | niemieckie | Urgintal (?) / Lelikowizna (?) |
|
Lisiny | Mikołajki | 4 | Forsthaus Lissuhnen | pruskie | Lisunie Leśne | Leśniczówka nazwana od pobliskiej wsi Lisunie (p. niżej). Nazwa ta jest pruskiego pochodzenia, a poza tym nie widzę powodu, aby sztucznie rozróżniać nazwy tych miejscowości. Lepiej użyć typowego dookreślenia "Leśne" dla osady leśnej. |
Lisunie | Mikołajki | 1 | Lissuhnen | pruskie | -- | |
Lubiewo | Mikołajki | 1 | Lubjewen | polskie | -- |
|
Łuknajno | Mikołajki | 1 | Lucknainen | pruskie | -- |
|
Małoszewo | Mikołajki | 6 | Wiesenau | niemieckie | Wyznowo | Przed wojną substytucja n. niem. jako Wyznowo. Obecna nazwa jest chrztem KUNM. |
Mateuszek | Mikołajki | 1 | Matheussek | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Mathießen. |
Nadawki | Mikołajki | 1 | Nadafken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kuppenhof. |
Nowe Nadawki | Mikołajki | 1* | Nadafken (?) | polskie | -- |
|
Olszewo | Mikołajki | 1 | Olschewen | polskie | -- |
|
Prawdowo | Mikołajki | 1 | Prawdowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1929-45: Wahrendorf. |
Pszczółki | Mikołajki | 3 | Karlshorst | niemieckie | -- | Brak tradycji. Pierwszy właściciel tego wybudowania nazywał się Karl Pszolla (Pszczoła), stąd jego powojenna polska nazwa, nadana przez KUNM (przedwojenna zaś wzięła się od jego imienia). |
Nowe Sady | Mikołajki | 1 | Neu Schaden | polskie? | -- | Patrz niżej. |
Stare Sady | Mikołajki | 1* | Schaden | polskie? | (Sady) |
|
Stawek | Mikołajki | 3 | Schöneberg | niemieckie | -- | |
Szymonka Mała | Mikołajki | 1 | Klein Schimonken | polskie? | -- |
|
Śmietki | Mikołajki | 1 | Schnittken | polskie? | -- | W Tece Toruńskiej: Śnietki. Trudno mi stwierdzić, czy forma z Teki jest pierwotna (mogłaby na to wskazywać większa zgodność z formą niem.), czy forma obecna (funkcjonująca w literaturze) jest hiperpoprawna. Nie dysponuję danymi historycznymi ani etymologicznymi. |
Śmietki Małe | Mikołajki | 1 | Klein Schnittken | polskie? | -- | Patrz wyżej. |
Śniardwy | Mikołajki | 1 | (Forsthaus) Spirding | pruskie (hydronimiczne) | -- |
|
Tałty | Mikołajki | 1 | Talten | pruskie | -- | Nazwa pruska, ponowiona od jeziora. Gwarowo: Tau̯tï. |
Urwitałt | Mikołajki | 1 | Georgenthal | niemieckie | -- | Polska forma tej nazwy jest zaiste tajemnicza. Jest z pewnością przedwojenna i znana w starej literaturze, ale trudno mi jednoznacznie ustalić jej pochodzenie. Na pierwszy rzut oka, forma ta wydaje się mieć pruskie pochodzenie (drugi człon przypomina istniejące w okolicy pruskie nazwy wodne typu Tałty, Tałtowisko). Z drugiej strony, niewykluczone że jest to po prostu mocno przekształcone fonetycznie spolszczenie niemieckiego oryginału. Rdzeń Georg- mógł w mowie Mazurów ulec substytucji do Jurg- (możliwe nawet, że istniała oboczna postać niem. *Jurgenthal, to częsta oboczność) i wówczas hipotetyczna forma pol. *Jurgintal (lub podobna) mogła ulegać kolejnym przemianom fonetycznym, ostatecznie do postaci Urwitałt. Wartym odnotowania faktem jest również to, że położona nieopodal (aczkolwiek nie w bezpośrednim sąsiedztwie) osada Julienthal (obecnie Lelek, p. wyżej) nosiła historycznie bardzo podobną nazwę spolszczoną (w Tece Toruńskiej Urgintal lub Urgitayt, z kolei osady Georgenthal Teka nie notuje wcale). Może to oznaczać, że formy Julienthal i *Jurgenthal brzmiały na tyle podobnie, że w mowie potocznej (Mazurów, a może także Niemców) się mieszały. Przypadek nazewniczy godny pochylenia się, niestety nie dysponuję zadowalającą literaturą. |
Wesołowo | Mikołajki | 1 | Wessolowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1929-45: Wesselhof. |
Wioska | Mikołajki | 1 | Neuwalde | niemieckie | -- |
|
Woźnice | Mikołajki | 1 | Wosnitzen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Julienhöfen. |
Zełwągi | Mikołajki | 1 | Selbongen | pruskie | -- |
|
Bagienice | Mrągowo | 1 | Alt Bagnowen | polskie | -- |
|
Bagienice Małe | Mrągowo | 1 | Klein Bagnowen | polskie | -- |
|
Nowe Bagienice | Mrągowo | 1 | Neu Bagnowen | polskie | -- |
|
Bagnowski Dwór | Mrągowo | 2~1? | Gut Bagnowen | polskie | -- |
|
Boża Wólka | Mrągowo | 1* | Bosembwolka | hybryda (prus. + pol.) | (Wólka) |
|
Boże | Mrągowo | 1 | (Groß) Bosemb | pruskie | -- |
|
Boże Małe | Mrągowo | 1 | Klein Bosemb | pruskie | -- | Nazwa w latach 1871-1945: Waldhausen. |
Brodzikowo | Mrągowo | 6? | Marienhof | niemieckie | Mariewo |
|
Budziska | Mrągowo | 1 | Budzisken | polskie lub bałtyckie | -- |
|
Czerniak | Mrągowo | 2? | Schwarzwald | niemieckie | (Czarny Las?) | Brak tradycji. U Leydinga dokładniejsze tłumaczenie nazwy jako Czarny Las. Taką samą nazwę nosi na mapach pobliski las, od którego osada wzięła nazwę. Może warto by uczynić te nazwy konsekwentnymi? |
Czerwonki | Mrągowo | 1 | Czerwanken | polskie | -- |
|
Dobroszewo | Mrągowo | 6 | Freynowen | niemieckie (spolonizowane) | Frejnowo |
|
Gązwa | Mrągowo | 1 | Gonswen | polskie (osobowe) | -- |
|
Głazowo | Mrągowo | 1 | Neu Grabowen | polskie | -- |
|
Gniewkowo | Mrągowo | 6 | Heinrichssorge | niemieckie | Nowy Zorg |
|
Grabowo | Mrągowo | 1 | Grabowen | polskie | -- |
|
Gronowo | Mrągowo | 1 | Grunau | niemieckie | -- |
|
Gwiazdowo | Mrągowo | 1 | Sternfelde | niemieckie | -- | |
Joachimowo | Mrągowo | 1 | Joachimowen | polskie | -- |
|
Karwie | Mrągowo | 1 | Karwen | pruskie | -- |
|
Kiersztanowo | Mrągowo | 1 | Kerstinowen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Kosewo | Mrągowo | 1 | Kossewen | polskie | -- |
|
Kosewo Górne | Mrągowo | 1 | Ober Kossewen | polskie | -- |
|
Krzesowo | Mrągowo | 4 | Krzossowen | polskie | Krzosowo |
|
Krzywe | Mrągowo | 1 | Krummendorf | niemieckie? | -- |
|
Krzywiec | Mrągowo | 5~4 | Klein Krummendorf | niemieckie | Krzywe Małe | Nie znajduję tradycji dla tego folwarku, jednak wydaje mi się, że zasadne byłoby ustalenie tej nazwy konsekwentnie do nazwy Krzywe. |
Kucze | Mrągowo | 1 | Kutzen | pruskie | -- |
|
Lasowiec | Mrągowo | 3 | Sternwalde | niemieckie | -- | |
Lembruk | Mrągowo | 1 | Langenbrück | niemieckie | -- | Gwarowo: Lėmbruk / Lembruki. |
Marcinkowo | Mrągowo | 1 | Mertinsdorf | niemieckie | -- | Niem. także Martensdorf, Marczinkowen. |
Miejski Las | Mrągowo | 2 | Stadtwald | niemieckie | -- | |
Mierzejewo | Mrągowo | 1 | Mnierczeiewen | polskie | -- |
|
Młynowo | Mrągowo | 1 | Mlynowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1817-1945: Mühlenthal. |
Muntowo | Mrągowo | 1 | Muntowen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Nikutowo | Mrągowo | 1 | Nikutowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Niekuten. |
Notyst Mały | Mrągowo | 1 | Klein Notisten | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Notyst Wielki | Mrągowo | 1 | Groß Notisten | pruskie | -- |
|
Pełkowo | Mrągowo | 2 | Pelkshof | niemieckie (osobowe) | -- | |
Piotrówka | Mrągowo | 4 | Petersberg | niemieckie | Peterbork |
|
Polska Wieś | Mrągowo | 1 | Polschendorf | niemieckie | -- |
|
Popowo Salęckie | Mrągowo | 1* | Pffafendorf | niemieckie | (Popowo) | Dookreślenie Salęckie (od n. jeziora Salęt) dodane po wojnie, dla odróżnienia od innych wsi o nazwie Popowo. |
Poręby | Mrągowo | 1 | Poremben | polskie | -- | |
Probark | Mrągowo | 1 | Proberg | pruskie | -- |
|
Nowy Probark | Mrągowo | 1 | Neu Proberg | pruskie | -- | Patrz wyżej. |
Ruska Wieś | Mrągowo | 1 | Reuschendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Rydwągi | Mrągowo | 1 | Rudwangen | pruskie | -- | 1367 Reunewange, Rawnenwangen; 1419 Ruwewange. |
Sądry | Mrągowo | 1 | Zondern | osobowe | -- |
|
Sobięcin | Mrągowo | 6 | Kleinsruh | niemieckie | Nastorgaj (?) | W Tece Toruńskiej jako polską nazwę tej osady zapisano tajemniczą, trudną do odszyfrowania formę, odczytywaną przez K. Szcześniak jako Nastorgaih (opatruje jednak tę formę znakiem zapytania). Niestety, opracowanie K. Szcześniak nie zawiera żadnych fotografij rękopisów, po których można by ocenić, na ile poprawne jest to odczytanie. Niemniej, bez wątpienia mamy tu do czynienia z nazwą pochodzenia staropruskiego, nie uchwyconą nigdzie indziej. Postuluję więc "sprostowanie" tej formy do postaci "Nastorgaj" tak, aby była zgodna z polską morfofonologią. Być może ta forma jest daleka od poprawności, ale wciąż wolę nawet najbardziej nieudolną próbę spolszczenia nazwy pruskiej od ahistorycznego chrztu KUNM, jakim jest "Sobięcin". Jeżeli forma zanotowana przez Szcześniak jest (mniej więcej) poprawna, to prawdopodobnie zawiera ten sam pruski rdzeń, co zaświadczona na Warmii (koło Stękin) nazwa terenowa Nosterpelk (1343). |
Stamka | Mrągowo | 1 | Klein Stamm | pruskie | -- |
|
Szczerzbowo | Mrągowo | 1 | Scziersbowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1927-45: Talhausen. |
Szestno | Mrągowo | 1 | Seehesten | pruskie | -- |
|
Śniadowo | Mrągowo | 4 | Schniodowen | polskie | Śniodowo |
|
Troszczykowo | Mrągowo | 1 | Troszigsberg | hybryda (pol. + niem.) | -- | Nazwa w latach 1936-45: Trotzigsberg. |
Tymnikowo | Mrągowo | 1 | Timnikswalde | hybryda (pol. + niem.) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Ratswalde. |
Użranki | Mrągowo | 4 | Uszranken | pruskie | Usranki |
|
Wierzbowo | Mrągowo | 1 | Wiersbau | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Lockwinnen. |
Witomin | Mrągowo | 6 | Friedrichsberg | niemieckie | Frydrychowo | Przed wojną: Frydrychowo, Nowy Zorg. Ta druga, z pewnością ludowa forma pojawia się wyłącznie w Tece Toruńskiej i odnosi się do dwóch różnych osad - Friedrichsberg (czyli obecny Witomin) Heinrichssorge (ob. Gniewkowo, p. wyżej). Uznałem, że najlepiej będzie nazwę Nowy Zorg zastosować dla Gniewkowa (podejrzewam, że ta nazwa pierwotnie odnosiła się właśnie do tej miejscowości, ze względu na niem. -sorge i dopiero później została przeniesiona na Witomin), a dla obecnego Witomina - dobrze znaną przedwojennej literaturze formę Frydrychowo (tak też u Leydinga). Obecna nazwa Witomin jest oczywiście sztucznym chrztem KUNM. |
Wola Muntowska | Mrągowo | 1 | Muntowenwolla | polskie (relacyjne) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Muntau-Abbau. |
Wólka Bagnowska | Mrągowo | 1 | Bagnowenwolka | polskie (relacyjne) | -- |
|
Wólka Baranowska | Mrągowo | 3 | Bieberstein | niemieckie | -- | Brak polskiej tradycji. Wg opisów historycznych, folwark założył właściciel Baranowa (o nazwisku Bieberstein), co uzasadnia nazwę obecną (nadaną komisyjnie). |
Wymysły | Mrągowo | 1 | Wymisly | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Katzenbuckel. |
Wyszembork | Mrągowo | 1 | Weißenburg | niemieckie | -- | |
Zalec | Mrągowo | 1 | Salza | pruskie | -- | Nazwa ponowiona od jeziora, uważana za pruską. |
Zawada | Mrągowo | 1 | Sawadden | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Balz. |
Babięta | Piecki | 1 | Babienten | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Bieńki | Piecki | 1 | Bienken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Bönigken. |
Bobrówko | Piecki | 1 | Bubrowko | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Biebern. |
Brejdyny | Piecki | 1 | Brödinen | pruskie | -- |
|
Chostka | Piecki | 1 | Chostka | polskie | -- |
|
Cierzpięty | Piecki | 1 | Czierspienten | polskie | -- |
|
Czaszkowo | Piecki | 4 | Zatzkowen | polskie | Czaczkowo |
|
Dłużec | Piecki | 1 | Langendorf | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Dobry Lasek | Piecki | 1 | Guttenwalde | niemieckie (osobowe) | -- |
|
Gajne | Piecki | 1 | Gaynen | polskie? | -- |
|
Gant | Piecki | 1 | Ganthen | pruskie? | -- | |
Głogno | Piecki | 1 | Glognau | słowiańskie | -- | Gwarowo: Gu̯ugno. |
Goleń | Piecki | 1 | Gollingen | pruskie | -- |
|
Jakubowo | Piecki | 1 | Jakobsdorf | niemieckie | -- | |
Nowe Kiełbonki | Piecki | 1 | Neu Kelbonken | słowiańskie? | -- |
|
Stare Kiełbonki | Piecki | 1 | Alt Kelbonken | słowiańskie? | -- |
|
Kołowin | Piecki | 1 | Kollogienen (I) | pruskie | -- |
|
Kołowinek | Piecki | 5 | Forsthaus Guttenwalde | niemieckie (osobowe) | Dobry Las | W niem. leśniczówka nazwana od pobliskiego Dobrego Lasku (p. wyżej). Mimo to, po wojnie postanowiono jej nadać nazwę Kołowinek (zapewne z powodu położenia nad jeziorem o tej nazwie), a leśniczówkę o tradycyjnej nazwie Kołowinek (niem. Kollogienen II, od 1926 Modersohn) nadano zupełnie nową nazwę Kosowiec. Leyding obie te leśniczówki nazywa Kołowinek (nic nie wskazuje jednak na to, by za takim przekazem stała jakaś tradycja). Decyzja KUNM jest tutaj zaiste dziwna, może jest wynikiem jakiejś pomyłki. To leśniczówce Kosowiec bardziej należy się nazwa Kołowinek, a jeśli chodzi o nazwę dawnej Forsthaus Guttenwalde, proponuję wprowadzenie notowanej na jednej z map Geoportalu nazwę Dobry Las, jako nawiązującej do pierwotnej nazwy leśniczówki. Mapy notują również nazwę Dębie. |
Kosowiec | Piecki | 6 | Kollogienen (II) | pruskie | Kołowinek |
|
Krawno | Piecki | 1 | Krawno | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Krutyń | Piecki | 1 | Kruttinnen | pruskie | -- |
|
Krutyński Piecek | Piecki | 1 | Kruttinnerofen | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Krzywy Róg | Piecki | 1 | Krummenort | niemieckie | -- |
|
Lipowo | Piecki | 1 | Lindendorf | niemieckie | -- |
|
Ławny Lasek | Piecki | 1 | Lawnilassek | polskie | -- |
|
Łętowo | Piecki | 4 | Lentag | niemieckie? | Łętak |
|
Machary | Piecki | 1 | Macharren | polskie (osobowe) | -- |
|
Młyniska | Piecki | 1 | Mlinisken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Meiler. |
Mojtyny | Piecki | 1 | Moythienen | pruskie | -- |
|
Mostek | Piecki | 4 | Kleinbrück | niemieckie | Mały Most | Przed wojną: Mały Mostek, Mały Most. Po wojnie przyjęto tę nazwę po prostu jako Mostek, co jest poniekąd zrozumiałe ("Mały Mostek" brzmi jak masło maślane, a poza tym nie ma w okolicy miejscowości o nazwie "Duży/Wielki Most(ek)", jest jedynie Nowy Most [p. niżej], ale nie w bezpośrednim sąsiedztwie), jednak mimo wszystko wolę się trzymać form autentycznie przedwojennych. Formę Mały Most notuje Teka Toruńska, więc uważam ją za bardziej ludową. |
Mościska | Piecki | 1 | Forsthaus Nikolaihorst | niemieckie (odosobowe) | -- |
|
Nawiady | Piecki | 1 | Aweiden | pruskie | -- |
|
Nowy Most | Piecki | 1 | Neubrück | niemieckie | -- | |
Nowy Zyzdrój | Piecki | 1 | Neu Sysdroy | pruskie | -- |
|
Ostrów Pieckowski | Piecki | 1* | Peitschendorfswerder | niemieckie | (Pieckowski Ostrów) | W źródłach przedwojennych raczej odwrotny szyk - Pieckowski Ostrów. W Tece Toruńskiej z kolei: Pieckowska Żuława. |
Piecki | Piecki | 1 | Peitschendorf | niemieckie (osobowe) | -- |
|
Piersławek | Piecki | 1 | Kleinort | niemieckie | -- | Nazwa pol. Piersławek ludowa, istniała obocznie do (niezwiązanej) n. niem. Jest to nazwa raczej słowiańskiego pochodzenia. |
Prusinowo | Piecki | 1 | Pruschinowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Preußental. |
Rosocha | Piecki | 1 | Jägerswalde | niemieckie | -- |
|
Rostek | Piecki | 1 | Rostek | polskie | -- | Nazwa w latach 1928-45: Steinbruch |
Rutkowo | Piecki | 1 | Schön Ruttkowen | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Strzałowo | Piecki | 4? | Pfeilswalde | niemieckie | Pilnik |
|
Szklarnia | Piecki | 1 | Glashütte | niemieckie | -- | |
Świnie Oko | Piecki | 1 | Schwienieoko | polskie | -- |
|
Wólka Prusinowska | Piecki | 4 | Pruschinowenwolka | polskie | Prusinowa Wólka |
|
Zakręt | Piecki | 1 | Sakrent | polskie | -- | |
Zgon | Piecki | 1 | Sgonn | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Hirschen. |
Zielony Lasek | Piecki | 2 | Grünheide | niemieckie | -- | Brak tradycji. U Leydinga: Papiernia. Rzeczywiście, w tej wsi znajdował się niegdyś taki zakład. |
Zyzdrojowa Wola | Piecki | 1 | Sysdroywolla | hybryda (prus. + pol.) | -- |
|
Zyzdrojowy Piecek | Piecki | 1 | Sysdroyofen | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Żabieniec | Piecki | 6? | Probergswerder | hybryda (prus. + niem.) | Probarski Ostrów (?) | W przedwojennych źródłach: Probarski Ostrów. Dla nazwy Żabieniec nie znalazłem żadnego uzasadnienia, aczkolwiek brzmi ona trochę jak ludowe przezwisko, więc może kryje się za nim jakaś "ukryta" ludowa tradycja. Pewne źródła internetowe co prawda twierdzą, że Żabieniec istniał już w 1618 r. i podają zapis Szabiniec z tego roku, ale nie byłem w stanie tego faktu potwierdzić w żadnej literaturze. |
Bałowo | Sorkwity | 6 | Bothau | pruskie | Botowo |
|
Borowe | Sorkwity | 1~4 | Borowen | polskie | (Borowo) |
|
Borowski Las | Sorkwity | 2 | Borower Waldkolonie | niemieckie (relacyjne) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Prauskenwalde. |
Burszewo | Sorkwity | 1 | Burschewen | polskie (osobowe) | -- |
|
Choszczewo | Sorkwity | 1 | Choszewen | polskie | -- |
|
Mały Gieląd | Sorkwity | 1 | Klein Gehland | pruskie | -- |
|
Stary Gieląd | Sorkwity | 1 | Alt Gehland | pruskie | -- |
|
Gizewo | Sorkwity | 1 | Giesewen | polskie | -- |
|
Głodowo | Sorkwity | 1 | Glodowen | polskie | -- |
|
Janiszewo | Sorkwity | 4 | Johannisthal | niemieckie | Janistal | Przed wojną: Janistal, tak u Barczewskiego (i bez wątpienia chodzi mu o tę wieś, nie Janowo vel. Janistal w gm. Szczytno). Dzisiejsza forma, mimo nawiązania znaczeniowego do oryginału, jest sztuczna. |
Janowo | Sorkwity | 1 | Janowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1928-45: Heinrichsdorf. |
Jełmuń | Sorkwity | 1 | Allmoyen | pruskie | -- |
|
Jędrychowo | Sorkwity | 1 | Heinrichshöfen | niemieckie | -- |
|
Karczewiec | Sorkwity | 3 | Neusorge | niemieckie | -- | Brak tradycji. U Leydinga: Duży Folwark. |
Kozarek Mały | Sorkwity | 1 | Klein Kosarken | polskie | -- |
|
Kozarek Wielki | Sorkwity | 1 | Groß Kosarken | polskie | -- |
|
Kozłowo | Sorkwity | 1 | Koslau | polskie | -- | 1437 Kozelaw. Nazwa uważana za przeniesioną z Ziemi Radomskiej wg autorów NMP. |
Lesiny | Sorkwity | 1~4? | Leschienen | polskie | (Lesin?) | Przed wojną: Lesin (Teka Toruńska) lub Lesinowo (Kętrzyński, SGKP, Chojnacki). Dla formy Lesiny nie znalazłem żadnego przedwojennego uzasadnienia (najwcześniej podaje ją Leyding), chociaż w pewien sposób wynika ona z formy niemieckiej. Być może warto by rozważyć przywrócenie ludowej formy Lesin? |
Maradki | Sorkwity | 1 | Maradtken | osobowe | -- |
|
Maradzki Chojniak | Sorkwity | 2? | Maradtkenwalde | niemieckie (relacyjne) | -- | Wybudowanie założone pod koniec XIX w., nie znajduję dla niego polskiej tradycji. Najbardziej logicznym tłumaczeniem byłoby "Maradzki Las", ale po wojnie uchwalono Maradzki Chojniak. Kto wie, być może kryje się za tą formą jakieś ludowe użycie (w końcu mazurskie tradycje są w tej okolicy dość silne). |
Miłuki | Sorkwity | 1 | Millucken | pruskie | -- |
|
Młynik | Sorkwity | 1 | Lasken | polskie | -- |
|
Nibork | Sorkwity | 1 | Neeberg | niemieckie | -- | Niem. obocznie (i chyba pierwotnie): Neuberg. W NMP objaśnione dziwnie, niby od nazwiska właściciela Groebena, czytanego wspak (Neboerg). Nie przemawia do mnie ta interpretacja.
|
Piłak | Sorkwity | 1~4 | Pillacken | pruskie | (Piłakno) |
|
Pustniki | Sorkwity | 1 | Pustnick | pruskie | -- |
|
Rodowo | Sorkwity | 1 | Rodowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Abbau Heinrichsdorf. |
Rozogi | Sorkwity | 1 | Rosoggen | słowiańskie? | -- | Autorzy NMP objaśniają jako n. polską, por. jednak wieś Rozogi w pow. szczycieńskim, której nazwa ma staropruskie (hydronimiczne) pochodzenie. |
Rybno | Sorkwity | 1 | Ribben | słowiańskie | -- | Gwarowo: Rïbno. |
Słomowo | Sorkwity | 6 | Neblisch | niemieckie? | Nebliś | W Tece Toruńskiej: Nebliś (dop. -u). Wygłosowe -ś można by uznać za cechę gwarową (szadzenie) i naprostować tę formę na "Neblisz", co czyniłoby tę nazwę dźwiękowo tożsamą z formą niem. (jedynie przystosowaną graficznie). Niemniej, wydaje mi się, że w tym przypadku lepiej spolszcza. Poza Teką Giersza tradycji brak. Przydałyby się też informacje etymologiczne dot. nazwy. |
Sorkwity | Sorkwity | 1 | Sorquitten | pruskie | -- |
|
Stama | Sorkwity | 1 | Groß Stamm | pruskie | -- |
|
Surmówka | Sorkwity | 1 | Surmowen | polskie (osobowe) | -- |
|
Szarłaty | Sorkwity | 1 | Charlotten | niemieckie (osobowe) | -- | Dawniej też: Siarloty (wym. gwarowa, w Tece Toruńskiej). |
Szelągówka | Sorkwity | 1 | Schellongowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Schillingshöfen. |
Szymanowo | Sorkwity | 1 | Siemanowen | polskie | -- |
|
Tyszkowo | Sorkwity | 3 | Heinrichshöhe | niemieckie | -- | Brak polskiej tradycji. Folwark założony w połowie XIX w. przez Henryka Tyszkę (właściciela Rybna), stąd jego obecna nazwa, utworzona po wojnie. Nazwa oryginalna pochodziła od imienia tegoż właściciela. |
Warpuny | Sorkwity | 1 | Warpuhnen | pruskie | -- |
|
Wilamówko | Sorkwity | 4? | Neu Willamowen | polskie | Nowe Wilamowo (?) |
|
Wola Maradzka | Sorkwity | 1 | Maradtkerwolla | polskie | -- |
|
Załuki | Sorkwity | 1 | Salucken | pruskie | -- |
|
Zamkowo | Sorkwity | 1 | Samkowen | polskie | -- | Dawniej też: Sankowo (niem. Sankowen) - tak tylko w Tece Toruńskiej. |
Zyndaki | Sorkwity | 1 | Sonntag | niemieckie | -- | Pierwotnie: Sonntagsfeld. Nazwa niemiecka, od nazwiska. Forma polska jest spolszczeniem n. niem. |
Powiat lecki (giżycki)
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Giżycko | Giżycko (miasto) | 6 | Lötzen | pruskie? | Lec |
|
Niegocin | Giżycko (miasto) | 5~6 | Boyen | niemieckie (osobowe) | Boje |
|
Stary Dwór | Giżycko (miasto) | 2 (1?) | Althof Lötzen | niemieckie (relacyjne) | -- |
|
Wilanów | Giżycko (miasto) | 2 | Villa Nova | włoskie (sztuczne) | -- | Jeszcze przed I wojną istniało w Lecu osiedle Villa Nova (nazwa o "snobistycznym" zabarwieniu), zniszczone podczas Wielkiej Wojny (na międzywojennych mapach niemieckich widnieje jako obiekt zniszczony). Po wojnie (bez żadnych ustaleń KUNM) spolszczono nazwę tego miejsca (dziś istniejącego jako osiedle domków jednorodzinnych) jako Wilanów, zapewne inspirując się warszawskim Wilanowem. |
Ryn | Ryn | 1 | Rhein | pruskie | -- |
|
Ryn Mały | Ryn (cz. miasta) | 1 | Klein Rhein | pruskie | -- | Po więcej wyjaśnień, p. wyżej. |
Antonowo | Giżycko | 1 | Antonowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Antonsdorf. |
Bogacko | Giżycko | 1 | Bogatzko | polskie | -- |
|
Bogaczewo | Giżycko | 1 | Bogatzewen | polskie | -- |
|
Bystry | Giżycko | 1 | Biestern | niemieckie? | -- | Według autorów NMP, nazwa jest pochodzenia niemieckiego, od śrdniem. bister "zły, nieurodzajny". Forma pol. byłaby wówczas polonizacją fonetyczną (z adideacją). |
Doba | Giżycko | 1 | Doben | pruskie | -- |
|
Dziewiszewo | Giżycko | 6 | Kühnort | niemieckie | Kinort | Według ustaleń KUNM: Dziwiszewo. Obecnie nazwa jednak funkcjonuje w formie "Dziewiszewo". Żadna z tych form nie ma uzasadnienia historycznego - jest to chrzest powojenny. Przed wojną mazurski lud spolszczał niem. nazwę tej miejscowości jako Kinort. Również pobliskie jezioro (dziś "Dziewiszewskie") zwało się pierwotnie Kinorckim. |
Fuleda | Giżycko | 1 | Faulhöden | niemieckie | -- |
|
Gajewo | Giżycko | 3 | Grünhof | niemieckie | -- |
|
Gorazdowo | Giżycko | 6 | Thiemau | osobowe? | Tymowo |
|
Grajwo | Giżycko | 1 | Graywen | pruskie | -- |
|
Guty | Giżycko | 1 | Gutten | pruskie | -- |
|
Jegliniec | Giżycko | 2 | Tannenheim | niemieckie | -- | Osada przynależąca do Spytkowa (Śpierstu), nie wiem na ile jej nazwa dziś funkcjonuje. Wprowadzona po wojnie polska nazwa Jegliniec (u Leydinga Jegliak) opiera się na gwarowym słowie jeglija "jodła, choinka", co jest kalką I członu n. niem. Przedwojennej tradycji brak. |
Kalinowo | Giżycko | 1 | Kallinowen | polskie | -- | |
Kamionki | Giżycko | 1 | Kamionken | polskie (kalka z niem.?) | -- |
|
Kąp | Giżycko | 1 | Kampen | pruskie | -- |
|
Kozin | Giżycko | 1 | Koszinnen | polskie | -- |
|
Kożuchy Małe | Giżycko | 1 | Klein Kosuchen | polskie | -- |
|
Kożuchy Wielkie | Giżycko | 1 | Groß Kosuchen | polskie | -- |
|
Kruklin | Giżycko | 1 | Kruglinnen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Pieczonki | Giżycko | 1 | Pietzonken | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Grünau. |
Pierkunowo | Giżycko | 1 | Pierkunowen | hybryda (prus. + pol.) | -- |
|
Piękna Góra | Giżycko | 1 | Schönberg | niemieckie | -- | U Leydinga obocznie: Wartowizna. Nie znajduję żadnego innego potwierdzenia tej nazwy i nie wiem, do czego miałaby się odnosić. Wszystkie inne źródła notują jedynie nazwę pol. Piękna Góra (co jest wybitnie dosłowną kalką n. niem.). |
Poganty | Giżycko | 1? | Poganten | pruskie | -- | Nazwy terenowe Poganckie Kępy i Poganckie Głazy (obie 1930) sugerują, że nazwa Poganty funkcjonowała u mazurskiego ludu już przed wojną. Brak jednak polskiej nazwy dla tej osady w dostępnej mi literaturze przedwojennej. |
Róg Pierkunowski | Giżycko | 1* | Roggen | polskie? | (Róg) | |
Sołdany | Giżycko | 1 | Soldahnen | pruskie | -- | Potrzebna dokumentacja. |
Nowe Sołdany | Giżycko | 1 | Neu Soldahnen | pruskie | -- | |
Spytkowo | Giżycko | 6 | Spiergsten | pruskie | Śpierst |
|
Sterławki Małe | Giżycko | 1 | Klein Stürlack | pruskie | -- |
|
Strzelce | Giżycko | 1 | Strzelzen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Zweischützen. |
Sulimy | Giżycko | 1 | Sulimmen | słowiańskie | -- | |
Szczybały Giżyckie | Giżycko | 1* | Sczyballen (bei Lötzen) | pruskie (spolonizowane)? | (Szczybały) |
|
Świdry | Giżycko | 1 | Schwiddern | polskie | -- | |
Upałty | Giżycko | 1 | (Groß) Upalten | pruskie | -- |
|
Upałty Małe | Giżycko | 1 | Klein Upalten | pruskie | -- |
|
Wilkaski | Giżycko | 1~4 | Gut Wolfsee | niemieckie | -- | Miejscowość powstała z podziału gruntu pobliskich Wilkas (p. niżej), a jej nazwa (w czasach hitlerowskich uogólniona również na Wilkasy) to nawiązanie do historycznej nazwy tejże wsi. Wśród ludności mazurskiej miejscowość funkcjonowała pod tą samą nazwą, co sąsiednie Wilkasy, nie ma żadnego rozróżnienia między tymi dwiema nazwami. Po wojnie konieczność takiego rozróżnienia się pojawiła, dlatego też zastosowano zdrobnienie Wilkaski. Nie ma ta forma bezpośredniego poparcia w starych źródłach, ale wydaje się być dość naturalnym i racjonalnym rozwiązaniem, więc nie widzę powodu, aby ją zmieniać. |
Wilkasy | Giżycko | 1~4 | Willkassen | pruskie | -- |
|
Wronka | Giżycko | 1 | Klein Wronnen | polskie (tłum. z prus.) | -- |
|
Wrony | Giżycko | 1 | Groß Wronnen | polskie (tłum. z prus.) | -- |
|
Wrony Nowe | Giżycko | 1* | Gut Groß Wronnen | polskie (tłum. z prus.) | -- |
|
Zielony Gaj | Giżycko | 4 | Spiergsten-Grünwalde | hybryda (prus. + niem.) | Śpierst-Zielony Lasek |
|
Boćwinka | Kruklanki | 1 | Neu Freudenthal | niemieckie | -- | Oboczna n. niem. Bodschwingken. Nazwa polska współistniała z oficjalną niemiecką w zasadzie od początku istnienia wsi. |
Borki | Kruklanki | 1 | Borken | polskie | -- | |
Brożówka | Kruklanki | 1 | Gansenstein | niemieckie | -- |
|
Budziska Leśne | Kruklanki | 1 | Försterei Budzisken | polskie | -- |
|
Chmielewo | Kruklanki | 1 | Hopfental | niemieckie (tłum. z pol.?) | -- | Potrzebna dokumentacja (brak w NMP). Forma pol. Chmielewo pojawia się już u Goldbecka (1785), obocznie do postaci niemieckiej. Możliwe więc, że nazwa niem. jest kalką n. polskiej. Niemniej, przydałoby się rozstrzygnąć, który z wariantów był pierwszy. |
Diabla Góra | Kruklanki | 4 | Teufelsberg | niemieckie | Czarcia Góra |
|
Grądy Kruklaneckie | Kruklanki | 1* | Grunden | polskie? | (Grądy) | |
Jasieniec | Kruklanki | 4 | (Groß) Eschenort | niemieckie | Jasinort |
|
Jeziorowskie | Kruklanki | 1 | Jesziorowsken | polskie | -- | Nazwa w latach 1927-45: Seehausen. |
Jurkowo | Kruklanki | 1 | Jorkowen | polskie | -- |
|
Kamienna Struga | Kruklanki | 4 | Steinbach | niemieckie | Sztynbach | Przed wojną: Sztynbach (Teka Toruńska). Chociaż powojenna n. Kamienna Struga jest bardzo dokładnym tłumaczeniem n. niem., to wciąż jest to twór powojenny. Przedwojenna ludność mazurska używała spolszczenia fonetycznego. |
Knieja Łuczańska | Kruklanki | 6 | Waldgut Lötzen | niemieckie (relacyjne) | Lecka Buda |
|
Kruklanki | Kruklanki | 1 | Kruglanken | pruskie | -- |
|
Lipowo | Kruklanki | 1 | Lipowen | polskie | -- |
|
Łękuk Wielki | Kruklanki | 1 | Groß Lenkuk | pruskie | -- |
|
Możdżany | Kruklanki | 1 | Mosdzehnen | pruskie (spoloniowane) | -- |
|
Podleśne | Kruklanki | 3 | Knobbenort | niemieckie | -- | Brak tradycji, w Tece Toruńskiej jedynie niezmieniona n. niem. (odmieniana "do Knobenortu"). |
Sołtmany | Kruklanki | 1 | Soltmahnen | osobowe | -- | Wieś założona przez braci Jana i Pawła Sołtmanów. Nazwisko może bałtyckiego pochodzenia? |
Wolisko | Kruklanki | 4? | Walisko | polskie | Walisko (?) |
|
Wyrzywilki | Kruklanki | 1 | Wolfsbruch | niemieckie | -- |
|
Żabinka | Kruklanki | 1~4? | Zabinken | polskie | (Żabinki?) |
|
Żywki | Kruklanki | 1~4 | Siewken | pruskie (spolonizowane) | (Żywek?) |
|
Żywki Małe | Kruklanki | 4~1 | Luisenhof | niemieckie | Babki (?) |
|
Żywy | Kruklanki | 1 | Siewen | pruskie | -- |
|
Bielskie | Miłki | 4? | Bilsken | pruskie (spolonizowane)? | Bilskie (?) |
|
Borki | Miłki | 1 | Borken | polskie | -- | |
Czyprki | Miłki | 1 | Czyprken | polskie | -- |
|
Danowo | Miłki | 1 | Dannowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1936-45: Dannen. |
Drochowo | Miłki | 5 | Ottilienhof | polskie | Otylkowo |
|
Jagodne Małe | Miłki | 1 | Klein Jagodnen | polskie | -- |
|
Jagodne Wielkie | Miłki | 1 | Groß Jagodnen | polskie | -- |
|
Jedamki | Miłki | 1 | Jedamken | polskie | -- |
|
Kleszczewo | Miłki | 1 | Kleszewen | polskie | -- |
|
Konopki Małe | Miłki | 1 | Klein Konopken | polskie | -- |
|
Konopki Wielkie | Miłki | 1 | Groß Konopken | polskie | -- |
|
Lipińskie | Miłki | 1 | Lipiensken | polskie | -- |
|
Lipowy Dwór | Miłki | 1 | Lindenhof | niemieckie | -- | Przed 1857 - Abbau Schacht (wg źródeł internetowych). |
Marcinowa Wola | Miłki | 1 | Marczinawolla | polskie | -- |
|
Miechy | Miłki | 1 | Mniechen | polskie | -- |
|
Miłki | Miłki | 1 | Milken | pruskie? | -- | 1481 Milken. Nazwa od nazwiska sołtysa Jana Milkena, pierwszego właściciela wsi. Być może nazwisko pochodzenia pruskiego, choć nie można w pełni wykluczyć słowiańskiego lub niemieckiego pochodzenia. |
Paprotki | Miłki | 1 | Paprodtken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Goldensee. |
Przykop | Miłki | 1 | Przykopp | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Hessenhöh. |
Ruda | Miłki | 1 | Ruhden | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Eisenwerk. Jest to wskrzeszenie pierwotnej niem. nazwy wsi, funkcjonującej w XV w. (1481 Eysenwerk, Eisenwergk). |
Rydzewo | Miłki | 1 | Rydzewen | polskie | -- |
|
Staświny | Miłki | 1 | Staßwinnen | pruskie | -- |
|
Wierciejki | Miłki | 1 | Wierczeyken | osobowe (pruskie?) | -- |
|
Wyłudki | Miłki | 1 | Willudtken | osobowe (bałtyckie) | -- |
|
Wyszowate | Miłki | 1 | Wissowatten | osobowe (słowiańskie?) | -- |
|
Bachorza | Ryn | 3 | Wiesenthal | niemieckie | -- | Według źródeł internetowych, pierwotnie Abbau Rastell (1875). Brak polskiej tradycji. |
Canki | Ryn | 1 | Waldhof | niemieckie | -- | Pierwotnie: Zankenicht (1823), stąd ludowa forma spolszczona. Nazwa prawdopodobnie niemiecka, choć trudna do objaśnienia. |
Dzikowizna | Ryn | 3 | Ludwigsheim | niemieckie | -- | |
Głąbowo | Ryn | 1 | Glombowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Leithof. |
Grzybowo | Ryn | 1 | Grzybowen | polskie | -- |
|
Hermanowa Wola | Ryn | 1 | Hermanawolla | polskie | -- |
|
Jeziorko | Ryn | 1 | Jesziorken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Preußenburg. |
Knis | Ryn | 1 | Gneist | pruskie | -- | Gwarowo: Knis (przym. knisofskˊi). |
Knis-Podewsie | Ryn | 5? | Gneisthöhe | hybryda (prus. + niem.) | Knisówko | Brak przedwojennej tradycji, n. niem. pochodna od sąsiedniego Knisa (p. wyżej). U Leydinga: Knisówko, co wydaje się być naturalną adaptacją n. niem. (z zachowaniem pruskiego rdzenia tej nazwy). Forma Knis-Podewsie wydaje się sztuczna, nadana przez KUNM. Ewentualnie można by nazwać tę miejscowość Knis Górny (z powodu niem. -höhe), ale brak takiej tradycji. |
Kronowo | Ryn | 1 | Kronau | pruskie | -- | Oboczna n. niem. Krone (dok. Crone, w XV w.). Nazwa uważana za pruską. |
Krzyżany | Ryn | 1 | Krzysahnen | polskie | -- |
|
Ławki | Ryn | 1 | Lawken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Mioduńskie | Ryn | 1 | Mniodunsken | polskie | -- |
|
Mleczkowo | Ryn | 3 | Reichenhof | niemieckie | -- |
|
Monetki | Ryn | 5~6? | Sophienthal | niemieckie | Jany (?) |
|
Mrówki | Ryn | 1 | Mrowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1929-45: Neuforst. |
Orło | Ryn | 1 | Orlen | pruskie | -- |
|
Prażmowo | Ryn | 6 | Salpia | pruskie | Salp |
|
Rybical | Ryn | 1 | Rübenzahl | niemieckie | -- |
|
Ryński Dwór | Ryn | 2 | Rheinshof | niemieckie (relacyjne) | -- | |
Ryńskie Pole | Ryn | 2 | Rheinsfelde | niemieckie (relacyjne) | -- | Oboczna n. niem. Stadienhof. |
Siejkowo | Ryn | 1 | Justusberg | niemieckie (osobowe) | -- | Nazwa pol. przedwojenna, niezwiązana z niemiecką. |
Skop | Ryn | 1 | Skoppen | polskie | -- |
|
Skorupki | Ryn | 1 | Skorupken | polskie | -- | Nazwa w latach 1927-45: Schalensee. |
Słabowo | Ryn | 1 | Slabowen | polskie | -- |
|
Stara Rudówka | Ryn | 1 | Alt Rudowken | polskie | -- |
|
Sterławki Wielkie | Ryn | 1 | Groß Stürlack | pruskie | -- |
|
Szymonka | Ryn | 1 | Schimonken | polskie? | -- |
|
Tros | Ryn | 1 | Trossen | pruskie | -- | |
Wejdyki | Ryn | 1 | Weydicken | pruskie | -- |
|
Zielony Lasek | Ryn | 1 | Grünwalde (bei Rhein) | niemieckie | -- | U Leydinga obocznie: Leleki. Zapewne ma to związek z sąsiednią wsią Lelek (zob. Lelek, pow. ządzborski, gm. Mikołajki). Wszystkie inne źródła polskie notują jedynie nazwę obecną, znaną już od XVIII w., jednak zarejestrowana przez Leydinga w 1928 r. nazwa wodna Lelecki kanał (niem. Grünwalder Kanal), oznaczającej przepływający obok wsi sztuczny kanał, łączący jez. Tałtowisko i Kotek (dziś zwykle zwany mylnie "Kanałem Grunwaldzkim" - zapewne bałamutne nawiązanie do Bitwy Grunwaldzkiej na podstawie nazwy niem.), sugerowałaby, że nazwa ta rzeczywiście funkcjonowała w terenie. |
Berkowo | Wydminy | 1 | Berghof | niemieckie | -- |
|
Biała Giżycka | Wydminy | 1* | Adlig Bialla | polskie (tłum. z niem.?) | -- |
|
Cybulki | Wydminy | 1 | Czybulken | polskie | -- |
|
Czarnówka | Wydminy | 1 | Czarnowken | polskie | -- |
|
Dudka | Wydminy | 3 | Schraderswert | niemieckie | -- | Brak tradycji. Może nazwa obecna ma jakieś uzasadnienie (brzmi nietypowo jak na chrzest KUNM)? Ponadto, Leyding notuje jako Dudkowo. |
Ernstowo | Wydminy | 2 | Ernstfelde | niemieckie | -- | Brak u Leydinga, nie znalazłem też odpowiedniego ustalenia KUNM. Nazwa obecna jest kalką n. niem., ale brak w przedwojennej literaturze. |
Franciszkowo | Wydminy | 1 | Franziskowen | polskie | -- | W 1938 miejscowość złączona z Pańską Wolą (p. niżej) pod nazwą Freihausen. |
Gajlówka | Wydminy | 1 | Gaylowken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Gajrowskie | Wydminy | 4? (1?) | Friedrichsheide | niemieckie | Gajrówka (?) | Przed wojną: Gajrówka, rzadziej Garejówki (1785 Gerreyoffcken). Jest to nazwa o bałtyckim rdzeniu, z końcówką -ówka (lub -owskie?), istniejąca obocznie do nazwy niemieckiej. Po wojnie ustalono tę nazwę w niespotykanej wcześniej formie Gajrowskie, na bazie zapisu niem. Geirowsken, znanego tylko Leydingowi. Trudno z pewnością ustalić poprawną formę tej nazwy (brak w Tece Toruńskiej, nie dysponuje też żadnymi zapisami gwarowymi), ale przekaz Goldbecka z 1785 zdaje się wskazywać na formę z suf. -ówka. |
Gawliki Małe | Wydminy | 1~4 | Klein Gablick | pruskie | (Gawlik Mały) |
|
Gawliki Wielkie | Wydminy | 1~4 | Groß Gablick | pruskie | (Gawlik Wielki) |
|
Gębałki | Wydminy | 1~4 | Gembalken | polskie | (Gębalka) |
|
Grądzkie | Wydminy | 1 | Grondzken | polskie | -- |
|
Grodkowo | Wydminy | 3 | Maxhof | niemieckie | -- | Brak tradycji (u Leydinga Nowe Siedlisko). Nazwa obecna jest typowym chrztem KUNM. |
Hejbuty | Wydminy | 1 | Heybutten | pruskie | -- |
|
Kowalewskie | Wydminy | 1 | Kowalewsken | polskie | -- |
|
Krzywe | Wydminy | 1 | (Gut) Krzywen | polskie | -- |
|
Łękuk Mały | Wydminy | 1 | Klein Lenkuk | polskie | -- | Po więcej wyjaśnień, zob. Łękuk Wielki (gm. Kruklanki). |
Malinka | Wydminy | 1 | Mallinken | polskie | -- |
|
Mazuchówka | Wydminy | 1 | Masuchowken | polskie | -- |
|
Okrągłe | Wydminy | 1 | Okrongeln | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Schwansee. |
Orłowo | Wydminy | 1 | Orlowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Adlersdorf. |
Pamry | Wydminy | 1 | Pammer | pruskie | -- | Nazwa ponowiona od n. jeziór Pamer i Pamerek (1540 Panner, 1595 Pammer [Groß u. Klein]), staropruskiego pochodzenia. |
Pańska Wola | Wydminy | 1 | Adlig Wolla | hybryda (niem. + pol.) | -- |
|
Radzie | Wydminy | 1 | Radzien | polskie | -- |
|
Ranty | Wydminy | 1 | Ranten | pruskie | -- | |
Rostki | Wydminy | 1 | Rostken | polskie | -- | |
Róg Orłowski | Wydminy | 1* | Rhog | polskie | (Róg) | W 1938 r. miejscowość włączona do Łękuka Małego (p. wyżej). |
Rydze | Wydminy | 3 | Nienstedten | dolnoniemieckie | -- | Brak tradycji. |
Siedliska | Wydminy | 1 | Schedlisken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Dankfelde. |
Siejba | Wydminy | 1 | Scheuba | niemieckie??? | -- | 1560 Schiben, 1563 Scheube. Autorzy NMP objaśniają z niem. (niby od n. os. Scheublin, Schaub lub śrwniem. schoup "wiązka słomy"), moim zdaniem zupełnie nieprzekonująco. Może prędzej to mocno zniekształcona nazwa pruska lub słowiańska (szczególnie rzuca się w oczy nieniemiecka końcówka)? Ponadto, w XVI w. występowała obocznie n. niem. Macht (od nazw. odbiorcy nadania). |
Siemionki | Wydminy | 1 | Schemionken | polskie | -- |
|
Skomack Mały | Wydminy | 1 | Klein Skomatzko | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Sucholaski | Wydminy | 1~4? | Sucholasken | polskie | (Suchy Lasek?) |
|
Szczepanki | Wydminy | 1 | Sczepanken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Tiefen. |
Szczybały Orłowskie | Wydminy | 1* | Sczyballen (bei Orlowen) | pruskie (spolonizowane)? | (Szczybały) |
|
Talki | Wydminy | 1 | Talken | pruskie | -- | Potrzebna dokumentacja. Wieś leży nad niewielkim jeziorem o tej samej nazwie. |
Wężówka | Wydminy | 1 | Wensowken | polskie | -- |
|
Wólka Cybulska | Wydminy | 3 | Paulinenhof | niemieckie | -- |
|
Wydminy | Wydminy | 1 | Widminnen | pruskie | -- |
|
Zelki | Wydminy | 1 | Neuhoff | niemieckie | -- | 1513 Selken. Stąd nazwa polska. Forma niem. Selken funkcjonowała (obocznie do Neuhof) jeszcze pod koniec XVIII w., o czym świadczy spis Goldbecka z 1785. Potrzebne informacje dot. pochodzenia tej nazwy. |
Powiat łecki
Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Ełk | Ełk (miasto) | 1 | Lyck | prusko-jaćwieskie | -- |
|
Baranki | Ełk (miasto) | 1 | Klein Barannen | polskie | -- |
|
Szyba | Ełk (miasto) | 1 | Sybba | polskie? | -- |
|
Bajtkowo | Ełk | 1 | Baitkowen | pruskie lub słowiańskie | -- |
|
Barany | Ełk | 1 | Barannen | polskie | -- |
|
Bartosze | Ełk | 1 | Bartossen | polskie | -- |
|
Białojany | Ełk | 1 | Biallojahnen | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Bienie | Ełk | 1 | Bienen | polskie | -- |
|
Bobry | Ełk | 1 | Bobern | polskie | -- |
|
Borecki Dwór | Ełk | 2 | Borkenhof | hybryda (pol. + niem.) | -- | Miejscowość założona w 1914 roku. Stąd brak tradycji, jednak nazwa ustalona po wojnie jest logicznym tłumaczeniem n. niem. |
Borki | Ełk | 1 | Borken | polskie | -- | Obecnie wieś podzielona między dwie gminy (podobnie jak pobliskie Bobry, p. wyżej). Część wschodnia należy do gm. Ełk, a zachodnia (popegeerowska) do gminy Prostki. |
Brodowo | Ełk | 1 | Brodowen | polskie | -- |
|
Buczki | Ełk | 1 | Buczken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinseliggen. |
Buniaki | Ełk | 3 | Mathildenhof | niemieckie | -- |
|
Chełchy | Ełk | 1 | Chelchen | polskie (osobowe) | -- |
|
Chojniak | Ełk | 3 | Löbelshof | niemieckie | -- | |
Chruściele | Ełk | 4? | Chroscziellen | niemieckie | Chrościele (?) |
|
Chrzanowo | Ełk | 1 | Chrzanowen | polskie | -- |
|
Ciernie | Ełk | 1 | Czernien | polskie | -- | Nazwa w latach 1929-45: Dorntal. |
Czaple | Ełk | 1 | Zappeln | polskie | -- | |
Giże | Ełk | 1 | Giesen | słowiańskie | -- |
|
Guzki | Ełk | 1 | Gusken | słowiańskie | -- | |
Janisze | Ełk | 2 | Johannisberg | niemieckie | -- | Na mapach Geoportalu: Janów. Zapewne nazwa używana potocznie po wojnie. U Leydinga z kolei: Janowo. Z kolei nazwą ustaloną przez KUNM (i widniejącą dziś na drogowskazach) są Janisze. Brak polskiej przedwojennej tradycji. |
Judziki | Ełk | 1 | Judzicken | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Kałęczyny | Ełk | 1~4 | Kallenzinnen | polskie | (Kałęczyn) |
|
Karbowskie | Ełk | 1 | Karbowsken | polskie | -- |
|
Konieczki | Ełk | 2? | Elisenthal | niemieckie | -- |
|
Koziki | Ełk | 1 | Kozycken | polskie | -- |
|
Krokocie | Ełk | 1 | Soffen | niemieckie? | -- |
|
Lega | Ełk | 1 | Leegen | jaćwieskie | -- | Nazwa bałtycka, od jaćwieskiego hydronimu Lega (stąd też Olecko). |
Lepaki Małe | Ełk | 1 | Klein Lepacken | słowiańskie | -- |
|
Lepaki Wielkie | Ełk | 1 | (Groß) Lepacken | słowiańskie | -- |
|
Lipinka | Ełk | 2 | Linde | niemieckie | -- | Nazwa leśniczówki zapewnie nawiązuje do pobliskiej wsi Lipińskie Małe (dziś gm. Prostki, p. tam). Brak polskiej tradycji. |
Maleczewo | Ełk | 1 | Malleczewen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Malletten. |
Malinówka Mała | Ełk | 1 | Klein Malinowken | polskie | -- |
|
Malinówka Wielka | Ełk | 1 | Groß Malinowken | polskie | -- |
|
Małkinie | Ełk | 1~4 | Malkiehnen | pruskie | (Małkiń) |
|
Mącze | Ełk | 1 | Monczen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Mąki | Ełk | 1 | Monken | pruskie | -- |
|
Miluki | Ełk | 1~4 | Mylucken | pruskie | (Miłuki) |
|
Mleczkowo | Ełk | 2 | Milchbude | niemieckie | -- | |
Młynik | Ełk | 1 | Klein Plotzitznen | polskie | -- |
|
Mołdzie | Ełk | 1~4 | Moldzien | pruskie (spolonizowane) | (Moldzie) |
|
Mostołty | Ełk | 1 | Mostolten | jaćwieskie | -- | 1479 Monstet, 1519 Monstuth. Nazwa bałtyckiego pochodzenia, raczej jaćwieska niż pruska (wg autorów NMP od lit. imienia Ma(n)stautas). |
Mrozy Małe | Ełk | 1 | Klein Mrosen | słowiańskie | -- |
|
Mrozy Wielkie | Ełk | 1 | (Groß) Mrosen | słowiańskie | -- |
|
Niekrasy | Ełk | 1 | Nekrassen | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Krassau. |
Nowa Wieś Ełcka | Ełk | 1* | Neuendorf | niemieckie | (Nowa Wieś) |
|
Oracze | Ełk | 1 | Oratzen | polskie | (Oracze-Żmujdzie?) |
|
Piaski | Ełk | 1 | Piasken | polskie (kalka z niem.) | -- |
|
Pisanica | Ełk | 3 | (Forsthaus) Birkenwalde | polskie | -- |
|
Pistki | Ełk | 1 | Pistken | pruskie (spolonizowane?) | -- |
|
Płociczno | Ełk | 1 | Plotzitznen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Bunhausen. |
Przykopka | Ełk | 1 | Przykopken | polskie | -- | Nazwa w latach 1926-45: Birkenwalde. Nazwa ponowiona od pobliskiej leśniczówki, zwanej dziś Pisanica (p. wyżej). |
Przytuły | Ełk | 1 | Przytullen | polskie | -- | Nazwa w latach 1927-45: Seefrieden. |
Regiel | Ełk | 1 | Regeln | bałtyckie? | -- |
|
Regielnica | Ełk | 1 | Regelnitzen | polskie (hybryda?) | -- |
|
Rękusy | Ełk | 1 | Renkussen | prusko-jaćwieskie | -- |
|
Rostki Bajtkowskie | Ełk | 1* | Rostken | polskie | (Rostki) |
|
Rożyńsk | Ełk | 1 | Rosinsko | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Ruska Wieś | Ełk | 1 | Reuschendorf | niemieckie | -- | Według NMP, spolszczenie Ruska Wieś powstało drogą adideacji (n. os. Reusch, Reisch zostało skojarzone z ap. Reusse "Rusin"). |
Rydzewo | Ełk | 1 | Rydzewen | polskie | -- |
|
Rymki | Ełk | 1 | Rymken | polskie | -- |
|
Sajzy | Ełk | 4 | Zeysen | niemieckie | Cejzy | Przed wojną i u Leydinga: Cejzy. Wprowadzona po wojnie forma Sajzy jest chyba sztuczną próbą większego spolszczenia nazwy (lub nawet próbą doszukania się w niej pruskiego początku?). Sama nazwa uważana jest przez autorów NMP za niemiecką (od niem. n. os. Zeise, Zeiß). |
Sędki | Ełk | 1 | Sentken | słowiańskie | -- |
|
Siedliska | Ełk | 1 | Schedlisken | polskie | -- |
|
Sikory Ostrokolskie | Ełk | 1* | Schikorren (bei Ostrokollen) | polskie | (Sikory) |
|
Sordachy | Ełk | 1 | Sordachen | osobowe | -- |
|
Straduny | Ełk | 1 | Stradaunen | prusko-jaćwieskie | -- |
|
Suczki | Ełk | 1 | Sutzken | polskie | -- | Nazwa w latach 1934-45: Morgengrund. |
Szarejki | Ełk | 1 | Sareyken | jaćwieskie | -- |
|
Szarek | Ełk | 1 | Sarken | pruskie? | -- | Dawniej też: Sarek (w Tece Toruńskiej Sark [gen. Sarku] - postać z pewnością gwarowa). Potrzebna dokumentacja, ale nazwa wydaje się być pruskiego pochodzenia. |
Szeligi | Ełk | 1 | Seliggen | osobowe | -- | Dawniej też: Zalesie (w XVI w., dok. 1536 Zalusche). Odbiorcą nadania był Michał Piętkowski, stąd podawana w źródłach internetowych n. Penthkoffsky (= pol. *Piętkowskie), nie znalazłem jednak dla niej potwierdzenia. Nazwa Szeligi od herbowego nazwiska Szeliga, o prawdopodobnie germańskiej genezie. |
Śniepie | Ełk | 1 | Schnepien | prusko-jaćwieskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Schnippen. |
Talusy | Ełk | 1 | Thalussen | pruskie | -- |
|
Tracze | Ełk | 1 | Tratzen | polskie? | -- | Nazwa w latach 1938-45: Trabenau. |
Wityny | Ełk | 1 | Wittinnen | pruskie? | -- |
|
Woszczele | Ełk | 1 | Woszellen | osobowe (jaćwieskie?) | -- |
|
Zdedy | Ełk | 1 | Sdeden | pruskie | -- |
|
Zdunki | Ełk | 1 | Sdunken | polskie | -- |
|
Borzymy | Kalinowo | 1 | Borszymmen | polskie | -- |
|
Czyńcze | Kalinowo | 1 | Czynczen | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Zinschen. |
Długie | Kalinowo | 1 | Dluggen | polskie | -- |
|
Dorsze | Kalinowo | 1 | Dorschen | polskie | -- | |
Dudki | Kalinowo | 1 | Duttken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Petzkau. |
Ginie | Kalinowo | 1 | Gingen | pruskie? | -- |
|
Golubie | Kalinowo | 1 | Gollubien | pruskie | -- |
|
Golubka | Kalinowo | 1 | Gollupken | hybryda (prus. + pol.) | -- |
|
Grądzkie Ełckie | Kalinowo | 1* | Gronsken | polskie | (Grądzkie) |
|
Iwaśki | Kalinowo | 1 | Iwaschken | słowiańskie | -- |
|
Jędrzejki | Kalinowo | 1 | Jendreyken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Andreken. |
Kalinowo | Kalinowo | 1 | Kallinowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Dreimühlen. |
Kile | Kalinowo | 1 | Kiehlen | pruskie | -- |
|
Koleśniki | Kalinowo | 1 | Kolleschnicken | słowiańskie | -- |
|
Krzyżewo | Kalinowo | 1 | Krzysewen | polskie (kalka z niem.) | -- |
|
Kucze | Kalinowo | 1 | Kutzen | bałtyckie (spolonizowane?) | -- |
|
Kuczki | Kalinowo | 2 (1?) | Gut Kutzen | bałtyckie (spolonizowane?) | -- |
|
Kulesze | Kalinowo | 1 | Kulessen | polskie | -- |
|
Laski Małe | Kalinowo | 1 | Klein Lasken | polskie | -- |
|
Laski Wielkie | Kalinowo | 1 | Klein Lasken | polskie | -- |
|
Lisewo | Kalinowo | 1 | Lyssewen | polskie | -- |
|
Łoje | Kalinowo | 1 | Loyen | polskie | -- |
|
Makosieje | Kalinowo | 1 | Makoscheyen | polskie | -- |
|
Marcinowo | Kalinowo | 1 | Marczynowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1928-45: Martinshöhe. |
Mazurowo | Kalinowo | 6 | Sieden | polskie? | Żydy |
|
Maże | Kalinowo | 1 | Maaschen | jaćwieskie | -- |
|
Mikołajki | Kalinowo | 1 | Mikolaiken | polskie? | -- |
|
Milewo | Kalinowo | 1 | Millewen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Millau. |
Piętki | Kalinowo | 1 | Pientken | polskie | -- | Nazwa w latach 1926-45: Blumental. |
Pisanica | Kalinowo | 1 | Pissanitzen | polskie | -- | Nazwa w latach 1926-45: Ebenfelde. |
Prawdziska | Kalinowo | 1 | Prawdzisken | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Romanowo | Kalinowo | 1 | Romanowen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Romoty | Kalinowo | 1 | Romotten | pruskie | -- | 1539 Romutt. Nazwa pruska. |
Ryczywół | Kalinowo | 3 | Marienhof | niemieckie | -- | Wg źródeł internetowych pierwotnie Abbau Schumann. Brak polskiej tradycji. |
Skomętno Wielkie | Kalinowo | 1 | (Groß) Skomentnen | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Skrzypki | Kalinowo | 1 | Skrzypken | polskie | -- |
|
Stacze | Kalinowo | 1 | Statzen | pruskie? | -- | Potrzebne informacje etym. |
Stare Cimochy | Kalinowo | 1 | Alt Czymochen | słowiańskie | -- |
|
Stożne | Kalinowo | 1 | Stosznen | pruskie? | -- |
|
Sypitki | Kalinowo | 1 | Sypittken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Szczudły | Kalinowo | 1 | Szczudlen | polskie | -- | Nazwa w latach 1936-45: Georgsfelde. |
Turowo | Kalinowo | 1 | Thurowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Auersberg. |
Wierzbowo | Kalinowo | 1 | Wiersbowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Waldwerder. |
Wysokie | Kalinowo | 1 | Wyssocken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Waltershöhe. |
Zaborowo | Kalinowo | 1 | Saborowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Reichenwalde. |
Zanie | Kalinowo | 1 | Sanien | prusko-jaćwieskie | -- |
|
Zocie | Kalinowo | 1 | Soczien | bałtyckie? | -- |
|
Bzury | Prostki | 1 | Bzurren | słowiańskie | -- |
|
Ciernie | Prostki | 1 | Czernien | polskie | -- |
|
Cisy | Prostki | 4 | Cziessen | słowiańskie | Ciesze |
|
Chochołki | Prostki | 6 | Hellmahnen | niemieckie | Helmany |
|
Czyprki | Prostki | 1 | Czyprken | polskie | -- |
|
Dąbrowskie | Prostki | 1 | Dombrowsken | polskie | -- |
|
Długochorzele | Prostki | 1 | Dlugochorellen | polskie | -- |
|
Długosze | Prostki | 1 | Dlugossen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Langheide. |
Dybowo | Prostki | 1 | Dybowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Diebau. |
Dybówko | Prostki | 4? | Amerika | internacjonalizm | Ameryka (?) |
|
Glinki | Prostki | 1 | Glinken | polskie | -- | Dawniej też: Gliny (niem. Glinnen), notowane w XVIII-XIX w. obocznie do n. obecnej. |
Gorczyce | Prostki | 1 | Gorczitzen | polskie | -- |
|
Guty Rożyńskie | Prostki | 1* | Gutten (bei Rosinsko) | pruskie | -- |
|
Jebramki | Prostki | 4? | Jebrammen | polskie | Jebramy |
|
Jebramki (osada) | Prostki | 1 | Jebramken | polskie | -- |
|
Katarzynowo | Prostki | 4 | Katrinowen | polskie | Katrynowo |
|
Kibisy | Prostki | 1 | Kibissen | jaćwieskie? | -- |
|
Kobylin | Prostki | 1 | Gut Kobylinnen | polskie | (Kobylin-Dwór?) |
|
Kobylinek | Prostki | 4 | Kobylinnen (Dorf) | polskie | (Kobyliny al. Kobylin-Wieś?) |
|
Kopijki | Prostki | 1 | Kopicken | polskie | -- |
|
Kosinowo | Prostki | 1 | Andreaswalde | polskie | -- |
|
Krupin | Prostki | 1 | Krupinnen | polskie | -- |
|
Krzywe | Prostki | 1 | Krzywen | polskie | -- |
|
Krzywińskie | Prostki | 1 | Krzywinsken | polskie | -- |
|
Kurzątki | Prostki | 1 | Kurziontken | polskie | -- |
|
Lipińskie Małe | Prostki | 1* | Lipinsken (bei Ostrokollen) | polskie | (Lipińskie) |
|
Marchewki | Prostki | 1 | Marchewken | polskie | -- |
|
Miechowo | Prostki | 1 | Miechowen | polskie | -- |
|
Miłusze | Prostki | 1~4 | Mylussen | polskie | (Milusze?) |
|
Niedźwiedzkie | Prostki | 1 | Niedzwetzken | polskie | -- |
|
Nowaki | Prostki | 1 | Nowacken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Brüderfelde. |
Olszewo | Prostki | 1 | Olschewen | polskie | -- |
|
Ostrykół | Prostki | 1 | Ostrokollen | polskie | -- |
|
Popowo | Prostki | 1 | Popowen | polskie (tłum. z niem.) | -- |
|
Prostki | Prostki | 1 | Prostken | pruskie lub słowiańskie | -- | Nazwa o niepewnym pochodzeniu. Białuński dopuszcza możliwość bałtyckiego pochodzenia (od prus. brastan "bród"). |
Rożyńsk Wielki | Prostki | 1 | Klein Rosinsko | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Sokółki | Prostki | 1 | Sokolken | polskie | -- |
|
Sołtmany | Prostki | 1 | Soltmahnen | pruskie? | -- | Potrzebna dokumentacja i informacje etym. |
Taczki | Prostki | 1 | Tatzken | jaćwieskie | -- | 1507 Taytzken. Bałtycka nazwa odosobowa, od nazwiska pierwszych posiadaczy wsi. |
Wiśniowo Ełckie | Prostki | 1*~4? | Wischniewen | polskie | (Wiśniewo) |
|
Wojtele | Prostki | 1 | Woytellen | jaćwieskie | -- |
|
Zawady-Tworki | Prostki | 4 | Sawadden (bei Wischniewen) | polskie | Zawady (Zawady-Strażnica?) |
|
Żelazki | Prostki | 1 | Zielasken | polskie | -- |
|
Bałamutowo | Stare Juchy | 1 | Ballamutowen | polskie | -- |
|
Czerwonka | Stare Juchy | 1 | Czerwonken | polskie (tłum. z niem.) | -- |
|
Dobra Wola | Stare Juchy | 1 | Dobrowolla | polskie | -- |
|
Gorło | Stare Juchy | 1 | Gorlen | pruskie? | -- |
|
Gorłówko | Stare Juchy | 1 | Gorlowken | prusko-polskie | (Gorłówka?) |
|
Grabnik | Stare Juchy | 1 | Grabnick | polskie | -- |
|
Grabnik-Osada | Stare Juchy | 6 | Karlewen | polskie | Karlewo |
|
Jeziorowskie | Stare Juchy | 1 | Jesziorowsken | polskie | -- |
|
Kałtki | Stare Juchy | 1 | Kaltken | pruskie | -- |
|
Królowa Wola | Stare Juchy | 1 | Krolowolla | polskie | -- |
|
Nowe Krzywe | Stare Juchy | 4 | Klein Krzywen | polskie? | Wólka (Krzywska) |
|
Stare Krzywe | Stare Juchy | 1 | Alt Krzywen | polskie? | -- |
|
Liski | Stare Juchy | 1 | Lysken | polskie | -- |
|
Łaśmiady | Stare Juchy | 1 | Laszmiaden | pruskie (spoloniowane) | -- |
|
Olszewo | Stare Juchy | 1 | Olschöwen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Frauenfließ. |
Orzechowo | Stare Juchy | 1 | Orzechowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1924-45: Nußberg. |
Ostrów | Stare Juchy | 1 | Werder | polskie | -- | Dawniej też: Sobrost (tylko u Kętrzyńskiego), nazwa zapewne pruskiego pochodzenia. Potrzebna dokumentacja i więcej informacji. |
Panistruga | Stare Juchy | 1 | Panistrugga | polskie | -- |
|
Płowce | Stare Juchy | 1 | Plowczen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Plötzendorf. |
Rogale | Stare Juchy | 1 | (Groß) Rogallen | polskie | -- | Dawniej dwie wsi - Rogale Wielkie i Małe (także jako: Rogale i Rogalki). Już przed wojną miejscowości były połączone. |
Rogalik | Stare Juchy | 1 | Rogallicken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinrosenheide. |
Sikory Juskie | Stare Juchy | 1* | Schikorren (bei Jucha) | polskie | (Sikory) |
|
Skomack Wielki | Stare Juchy | 1 | (Groß) Skomatzko | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Skomack Wielki-Osada | Stare Juchy | 5 | Thalau | pruskie? | Tulewo |
|
Stare Juchy | Stare Juchy | 1 | (Alt) Jucha | polskie | -- |
|
Szczecinowo | Stare Juchy | 1 | Szczeczinowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1925-45: Steinberg. |
Tamkowo | Stare Juchy | 3 (2?) | Hohenau | polskie | -- |
|
Zawady Ełckie | Stare Juchy | 1* | Sawadden (bei Jucha) | polskie | (Zawady) | Nazwa w latach 1938-45: Auglitten. Ta sztuczna forma nawiązuje do nazwiska odbiorcy nadania w Zawadach, Jakuba Auglittau (nazwisko pochodzenia bałtyckiego). |
Powiat olecki
Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnej gminy Filipów (pow. suwalski, woj. podlaskie), które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Olecko | Olecko (miasto) | 1 | Marggrabowa | polskie | -- |
|
Dworek Mazurski | Olecko (miasto) | 6 | Klein Lassek | polskie | Lasek Mały |
|
Lesk | Olecko (miasto) | 2? | Legahof | hybryda (prus. + niem.) | -- | Brak tradycji. Nazwa utworzona od n. rzeki Legi, pruskiego pochodzenia. Powojenna urzędowa n. pol. nawiązuje do tego źródłosłowu, jednak w nieewidentny sposób (Lesk niby Leg- + -ьsk, jest to jednak rozwój zaaranżowany sztucznie - taka nazwa raczej nie powstałaby naturalnie w czasach współczesnych). W Leydingowej formie Legowo widać ten pruski rdzeń o wiele wyraźniej. Z drugiej strony, wobec braku polskiej tradycji, może lepiej nic nie zmieniać. |
Siejnik | Olecko (miasto) | 3 | Elisenhöhe | niemieckie | -- | |
Szczygły | Olecko (miasto) | 3 | Hermannshof | niemieckie | -- | Dziś osada stanowi część osiedla Lesk. Jej nazwa dziś raczej nie funkcjonuje. Brak przedwojennej tradycji. |
Bialskie Pole | Kowale Oleckie | 3~2 | (Adlig) Neufelde | niemieckie | -- |
|
Borkowiny | Kowale Oleckie | 1 | Borkowinnen | polskie | -- |
|
Budki | Kowale Oleckie | 1 | Buttken | pruskie | -- |
|
Chełchy | Kowale Oleckie | 1 | Chelchen (bei Kowahlen) | polskie (osobowe) | -- |
|
Cicha Wólka | Kowale Oleckie | 3 | Grappendorf | niemieckie | -- |
|
Czerwony Dwór | Kowale Oleckie | 1 | Rothebude | niemieckie | -- |
|
Czukty | Kowale Oleckie | 1 | Czukten | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Schuchten. |
Daniele | Kowale Oleckie | 1 | Daniellen | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinreimannswalde. |
Dorsze | Kowale Oleckie | 1 | Dorschen | polskie | -- | |
Drozdowo | Kowale Oleckie | 1 | Drosdowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Drosten. |
Drozdówko | Kowale Oleckie | 2 | Salzwedel | niemieckie | -- |
|
Golubie Wężewskie | Kowale Oleckie | 1* | Gollubien (bei Czychen) | prusko-jaćwieskie? | (Golubie) |
|
Golubki | Kowale Oleckie | 1 | Gollubien (bei Marggrabowa) | prusko-jaćwieskie? | -- |
|
Gorczyce | Kowale Oleckie | 1 | Gortzitzen | polskie | -- |
|
Gościrady | Kowale Oleckie | 5 | Julienhof | niemieckie | Juliany |
|
Guzy | Kowale Oleckie | 1 | Guhsen | słowiańskie? | -- | Według autorów NMP, nazwa przeniesiona przez osadników z Mazowsza. Por. jednak wieś Guzowy Piec, dawn. obocz. Guzy (pow. olsztyński, gm. Gietrzwałd), która ma pochodzenie pruskie. |
Jabłonowo | Kowale Oleckie | 1 | Neuendorf | niemieckie | -- |
|
Kilianki | Kowale Oleckie | 2 | Friedensdorf | niemieckie | -- |
|
Kiliany | Kowale Oleckie | 1 | Kiliannen | polskie (osobowe) | -- | W latach 1938-45 pisane: Kilianen. |
Koniszki | Kowale Oleckie | 4 | Theerofen | niemieckie | Kalniszki Małe |
|
Kowale Oleckie | Kowale Oleckie | 1* | Kowahlen | polskie | (Kowale) |
|
Kucze | Kowale Oleckie | 1 | Kutzen | polskie (osobowe) | -- | Gwarowo: Kuce. |
Lakiele | Kowale Oleckie | 1 | Lakellen | litewskie | -- |
|
Leśny Zakątek | Kowale Oleckie | 3 | Waldkater | niemieckie | -- | Brak u Leydinga i w ustaleniach KUNM. Być może ten dawny ośrodek wypoczynkowy (dziś osada leśna) nie był wówczas uważany za osobną miejscowość. Brak polskiej tradycji. |
Monety | Kowale Oleckie | 1 | Monethen | osobowe (pruskie?) | -- | Gwarowo: Moneti. |
Mściszewo | Kowale Oleckie | 5 | Karlsfeld | niemieckie | Karolówka | Brak tradycji. Nazwa uchwalona po wojnie jest pseudosłowiańskim chrztem nazewniczym, toteż przychylam się do notowanej przez Leydinga formy Karolówka. Powojenne mapy odnotowują również formę Karolin. |
Piastowo | Kowale Oleckie | 6 | Friedrichshof | niemieckie | Pieńkówka |
|
Rogojny | Kowale Oleckie | 4 | Forsthaus Rogonnen | pruskie | Rogonie (Leśne?) | Zob. też niżej Rogojny (gm. Świętajno). Nazwa leśniczówki ponowiona od tej wsi. |
Rogówko | Kowale Oleckie | 1 | Rogowken | polskie | -- |
|
Sokółki | Kowale Oleckie | 1 | Sokolken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Halldorf. |
Stacze | Kowale Oleckie | 1 | Statzen | pruskie lub jaćwieskie | -- | |
Stożne | Kowale Oleckie | 1 | Stoosznen | pruskie? | -- |
|
Szarejki | Kowale Oleckie | 1 | Schareyken | litewskie | -- | W latach 1938-45 pisane: Schareiken. |
Szeszki | Kowale Oleckie | 1 | Seesken | litewskie | -- |
|
Szwałk | Kowale Oleckie | 1 | (Klein) Schwalg | pruskie | -- | Nazwa ponowiona od n. jeziór Szwałk Wielki i Mały, pruskiego pochodzenia. Dookreślenie Klein w nazwie niem. nie oznacza wielkości miejscowości, a nawiązuje do jeziora, nad którym wieś się znajduje. W polskiej tradycji jednak wieś ta nazywa się Szwałk bez żadnych dookreśleń. |
Szwałk (leśniczówka) | Kowale Oleckie | 4 | Fischerbude | niemieckie | Buda |
|
Wężewo | Kowale Oleckie | 1 | Wensöwen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Eibenau. |
Wierzbianki | Kowale Oleckie | 1 | Wiersbianken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Lichtenhain. |
Zawady Małe | Kowale Oleckie | 1 | Klein Sawadden | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinschwalgenort. |
Zawady Oleckie | Kowale Oleckie | 1* | Klein Sawadden | polskie | (Zawady) | Nazwa w latach 1938-45: Schwalgenort. |
Żydy | Kowale Oleckie | 1 | Sydden | polskie | -- | W latach 1938-45 pisane: Sidden. |
Babki Gąseckie | Olecko | 1* | Babken (bei Gonsken) | polskie | (Babki) |
|
Babki Oleckie | Olecko | 1* | Babken (bei Marggrabowa) | polskie | (Babki) |
|
Biała Olecka | Olecko | 1* | Bialla | polskie | (Biała) |
|
Borawskie | Olecko | 1 | Borawsken | polskie | -- |
|
Borawskie Małe | Olecko | 1 | Klein Borawsken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleindeutscheck. |
Dąbrowskie | Olecko | 1 | Dombrowsken | polskie | -- |
|
Dobki | Olecko | 1 | Dobken | polskie lub pruskie (spolszczone) | -- |
|
Doliwy | Olecko | 1 | Doliwen | polskie | -- |
|
Duły | Olecko | 1 | Dullen | pruskie (osobowe) | -- | |
Dzięgiele Oleckie | Olecko | 1* | Dzingellen | polskie | (Dzięgiele) | Nazwa w latach 1938-45: Dingeln. |
Gąski | Olecko | 1 | Gonsken | polskie | -- |
|
Gordejki | Olecko | 1 | Gordeyken | jaćwiesko-pruskie | -- |
|
Gordejki Małe | Olecko | 1 | Klein Gordeyken | jaćwiesko-pruskie | -- | W latach 1938-45 pisownia: Kleingordeiken. |
Imionki | Olecko | 1 | Prostkergut | hybryda (pol. + niem.) | -- |
|
Jaśki | Olecko | 1 | Jaschken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Jesken. |
Judziki | Olecko | 1 | Judzicken | jaćwieskie (spolonizowane) | -- | Nazwa w latach 1929-45: Wiesenhöhe. |
Kijewo | Olecko | 1 | Kiöwen | polskie | -- |
|
Kukowo | Olecko | 1 | Kukowen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Lenarty | Olecko | 1 | Lehnarten | polskie (osobowe) | -- | Gwarowo: Lenartï. |
Lipkowo | Olecko | 2 | Lindenhof | niemieckie | -- | |
Łęgowo | Olecko | 1 | Lengowen | polskie | -- |
|
Możne | Olecko | 1 | Moosznen | polskie | -- |
|
Olszewo | Olecko | 1 | Olschöwen | polskie | -- |
|
Pieńki | Olecko | 4 | Stobbenort | niemieckie | Stobinort |
|
Plewki | Olecko | 1 | Plöwken | polskie | -- | Gwarowo: Plyfkˊi. |
Pomiany | Olecko | 1 | Pomiannen | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kelchdorf. |
Przytuły | Olecko | 1 | Przytullen | polskie | -- |
|
Raczki Wielkie | Olecko | 1 | Groß Retzken | polskie | -- |
|
Rosochackie | Olecko | 1 | Rosochatzken | polskie | -- |
|
Sedranki | Olecko | 1 | Seedranken | pruskie | -- |
|
Skowronki | Olecko | 3 | Birkenort | niemieckie | -- | |
Szczecinki | Olecko | 1 | Sczeczinken | polskie | -- | Nazwa w latach 1916-45: Eichhorn. |
Ślepie | Olecko | 1 | Schlepien | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Świdry | Olecko | 1 | Schwiddern | polskie | -- | |
Wólka Kijewska | Olecko | 2 | Kiöwenhorst | hybryda (pol. + niem.) | -- | Brak tradycji. Nazwa nawiązuje do pobliskiego Kijewa (p. wyżej), co powojenna nazwa, nadana przez KUNM, zachowuje. |
Zabielne | Olecko | 1 | Sabielnen | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Podersbach. |
Zajdy | Olecko | 1 | Sayden | pruskie | -- |
|
Zatyki | Olecko | 1 | Sattycken | pruskie? | -- |
|
Zielonówek | Olecko | 2 | Grüneberg | niemieckie | -- | |
Barany | Świętajno | 1 | Barannen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Barnen. |
Borki | Świętajno | 1 | Borken | polskie | -- | |
Chełchy | Świętajno | 1 | Chelchen (bei Duneyken) | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kelchen. |
Cichy | Świętajno | 1 | Czychen | polskie | -- |
|
Dudki | Świętajno | 1 | Duttken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Sargensee. |
Dunajek | Świętajno | 1 | Duneyken | słowiańskie | -- | W latach 1938-45 pisane: Duneiken. |
Dworackie | Świętajno | 1 | Dworatzken | polskie | -- |
|
Dybowo | Świętajno | 1 | Diebowen | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Diebauen. |
Giże | Świętajno | 1 | Giesen | słowiańskie | -- | Nazwa ponowiona od wsi Giże w pow. łeckim (gm. Ełk), p. wyżej. |
Gryzy | Świętajno | 1 | Griesen | słowiańskie | -- |
|
Jelonek | Świętajno | 6 | Grünheide | niemieckie | Zielonki |
|
Jurki | Świętajno | 1 | Jurken | polskie | -- |
|
Jurkowo | Świętajno | 3? | Sedan (?) | niejasne | -- | Obecna popegeerowska miejscowość Jurkowo zdaje się odpowiadać obiektowi, widniejącemu na przedwojennych mapach jako Sedan. Na próżno takiej nazwy szukać w przedwojennej polskiej literaturze, u Leydinga czy w ustaleniach KUNM. Nie mam również pojęcia, co ta nazwa mogłaby oznaczać i/lub od czego się wywodzić. W zasadzie jedyną informacją na temat tej osady przed wojną, do której udało mi się dotrzeć, jest hasło w pracy F. Gausego ("Neue Ortsnamen in Ostpreussen seit 1800"), według której powstała ona w 1874 jako Abbau Jenozewski (n. od nazwiska właściciela, nazwisko jest wyraźnie polskie, ale nie wiem do końca jak je rozszyfrować) i była wybudowaniem przynależącym do Sulejek. Dzisiejsza nazwa Jurkowo zdaje się być zupełnie przypadkowa. Potrzebne więcej informacji na temat historii miejscowości i jej nazwy. |
Kije | Świętajno | 6? | Röbel | niemieckie? | Rebel |
|
Krzywe | Świętajno | 1 | Krzywen | polskie | -- |
|
Kukówko | Świętajno | 1 | Kukowken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Leśniki | Świętajno | 1 | Leschnicken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinheinrichstal. |
Mazury | Świętajno | 1 | Masuhren | polskie | -- |
|
Niemsty | Świętajno | 5 | Könitzberg | niemieckie (osobowe) | Kończewko |
|
Nowiny | Świętajno | 1 | Neusaß | niemieckie | -- | Dosłowne tłumaczenie, znane już przed wojną. |
Orzechówko | Świętajno | 1 | Orzechowken | polskie | -- |
|
Pietrasze | Świętajno | 1 | Pietraschen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Petersgrund. |
Połom | Świętajno | 1 | Polommen | słowiańskie | -- |
|
Rogojny | Świętajno | 4 | Rogonnen | osobowe (bałtyckie?) | Rogonie |
|
Rogowszczyzna | Świętajno | 1 | Rogowszisna | polskie | -- |
|
Smolnik | Świętajno | 4 | Theerbude | niemieckie | Terbuda | Przed wojną n. niem. spolszczano fonetycznie jako Terbuda. Nazwa obecna, choć nawiązuje luźno do oryginału, jest sztucznym tworem KUNM. |
Sulejki | Świętajno | 1 | Suleyken | litewsko-jaćwieskie | -- |
|
Świętajno | Świętajno | 1 | Schwentainen | pruskie | -- |
|
Wronki | Świętajno | 1 | Wronken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Fronicken. |
Zalesie | Świętajno | 1 | Salleschen | polskie | -- |
|
Bartkowski Dwór | Wieliczki | 2 | Bartkenhof | hybryda (pol. + niem.) | -- | N. majątku nawiązuje do pobliskiej wsi Bartki (niem. Bartken), która w okresie PRL przestała istnieć. |
Cimochy | Wieliczki | 1 | (Groß) Czymochen | słowiańskie (osobowe) | -- |
|
Cimoszki | Wieliczki | 1 | Klein Czymochen | słowiańskie (osobowe) | -- |
|
Gąsiorowo | Wieliczki | 1 | Groß Gonschorowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Klinken. |
Gąsiorówko | Wieliczki | 1 | Klein Gonschorowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinkiöwen. |
Godziejewo | Wieliczki | 6 | Refusowiszna | polskie (osobowe) | Refuzowizna |
|
Guty | Wieliczki | 1 | Gutten | pruskie | -- | Gwarowo: Gutï. |
Jelitki | Wieliczki | 1 | Jelittken | polskie | -- |
|
Kleszczewo | Wieliczki | 1 | Kleschöwen | polskie | -- |
|
Krupin | Wieliczki | 1 | Krupinnen | pruskie? | -- |
|
Krzyżewko | Wieliczki | 1 | Krzysöwken | polskie | -- | Nazwa w latach 1927-45: Kreuzdorf. |
Małe Olecko | Wieliczki | 1 | Klein Oletzko | polskie | -- |
|
Markowskie | Wieliczki | 1 | Markowsken | polskie | -- |
|
Niedźwiedzkie | Wieliczki | 1 | Niedzwetzken | polskie | -- |
|
Norki | Wieliczki | 2 | Nordenburg | niemieckie | -- | Brak tradycji. Po wojnie nadano nazwę nawiązującą do pobliskich Nor (p. niżej). Już przed wojną w niem. te nazwy były powiązane. |
Nory | Wieliczki | 1 | Nordenthal | niemieckie | -- | Nazwa pol. Nory, znana przed wojną, prawdopodobnie powstała ze spolszczenia fonetycznego I członu n. niemieckiej. Autorzy NMP przypisują jej autorstwo Kętrzyńskiemu. |
Nowe Raczki | Wieliczki | 1 | Neu Retzken | polskie | -- |
|
Nowy Młyn | Wieliczki | 1 | Neumühl | niemieckie | -- | |
Puchowica | Wieliczki | 3 | Friedrichsberg | niemieckie | -- |
|
Puchówka | Wieliczki | 1? | Puchowken | polskie | (Puchówko?) |
|
Rynie | Wieliczki | 1 | Ringen | pruskie | -- |
|
Sobole | Wieliczki | 1 | Sobollen | litewskie | -- |
|
Starosty | Wieliczki | 1 | Starosten | polskie | -- |
|
Szeszki | Wieliczki | 1 | Seesken (bei Czymochen) | litewskie | -- |
|
Urbanki | Wieliczki | 1 | Urbanken | polskie | -- | |
Wieliczki | Wieliczki | 1 | Wielitzken | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Wallenrode. |
Wilkasy | Wieliczki | 1 | Willkassen | pruskie | -- | |
Wojnasy | Wieliczki | 1 | Woynassen | polskie (osobowe) | -- | W latach 1938-45 pisane: Woinassen. |
Mieruniszki | Filipów (woj. podlaskie) | 1 | Mierunsken | jaćwieskie | -- |
|
Garbas Drugi | Filipów (woj. podlaskie) | 1* | Garbassen | prusko-jaćwieskie | (Garbas) |
|
Powiat gołdapski
Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Gołdap | Gołdap (miasto) | 1 | Goldap | pruskie | -- |
|
Antomieszki | Banie Mazurskie | 1 | Antmeschken | litewskie | -- |
|
Audyniszki | Banie Mazurskie | 1 | Audinischken | litewskie | -- |
|
Banie Mazurskie | Banie Mazurskie | 1* | Benkheim | pruskie | (Banie) |
|
Borek | Banie Mazurskie | 1 | Borreck | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Bergenwald. |
Brożajcie | Banie Mazurskie | 1 | Broszaitschen | litewskie | -- |
|
Budziska | Banie Mazurskie | 1 | Budzisken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Herbsthausen C. |
Czupowo | Banie Mazurskie | 1 | Schupowen | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Schuppau. |
Dąbrówka Polska | Banie Mazurskie | 1 | Polnisch Dombrowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1904-45: Talheim. |
Gasewo | Banie Mazurskie | 1 | Gassewen | słowiańskie | -- |
|
Grodzisko | Banie Mazurskie | 1 | Grodisko | polskie | -- |
|
Grunajki | Banie Mazurskie | 1 | Gruneyken | pruskie | -- |
|
Gryżewo | Banie Mazurskie | 5 | Griesgirren | litewskie | Gryżgiry |
|
Jagiele | Banie Mazurskie | 1 | Jagellen | bałtyckie | -- |
|
Jagoczany | Banie Mazurskie | 5 | Gleisgarben | pruskie | Glazgarby |
|
Janki | Banie Mazurskie | 1 | Klein Jahnen | polskie | -- |
|
Jeglewo | Banie Mazurskie | 2~3 | Tannenberg | niemieckie | -- | U Leydinga: Jeglijewo, co jest luźnym przekładem nazwy niemieckiej, opartym na gwarowym słowie jeglija "świerk" (zapożyczenie bałtyckie, por. lit. eglė). Ostatecznie nazwa przyjęta w postaci Jeglewo. Niewykluczone, że dodatkowym motywem przyjęcia takiej nazwy mogło być podobieństwo do pobliskiej wsi Jagiele (tak uważa Szcześniak). |
Kierzki | Banie Mazurskie | 1 | Kerschken | polskie | -- | Dawniej też: Kierzek (Teka Toruńska). |
Klewiny | Banie Mazurskie | 1 | Klewienen | litewskie | -- |
|
Kruki | Banie Mazurskie | 1 | Krugken | polskie | -- | W latach 1938-45 pisane: Krucken. |
Kulsze | Banie Mazurskie | 1 | Kulsen | litewskie | -- |
|
Liski | Banie Mazurskie | 1 | Klein Lissen | polskie | -- | Zob. niżej Lisy. |
Lisy | Banie Mazurskie | 1 | Lissen | polskie | -- | W XVI w. obocznie niem. Springborn. |
Maciejowa Wola | Banie Mazurskie | 1 | Matzwolla | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Balschdorf. |
Miczuły | Banie Mazurskie | 1 | Mitschullen | bałtyckie | -- |
|
Mieczkówka | Banie Mazurskie | 1 | Mitschkowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Herbsthausen B. |
Mieduniszki Małe | Banie Mazurskie | 1 | Klein Medunischken | litewskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Medunen. |
Mieduniszki Wielkie | Banie Mazurskie | 1 | Groß Medunischken | litewskie | -- |
|
Nowiny | Banie Mazurskie | 1 | Naujehnen | litewskie | -- |
|
Obszarniki | Banie Mazurskie | 2 | Abschermeningken | litewskie | -- |
|
Owczary | Banie Mazurskie | 4 | Schäferei | niemieckie | Owczarnia |
|
Radkiejmy | Banie Mazurskie | 2 | Radtkehmen | litewskie | -- |
|
Rapa | Banie Mazurskie | 1 | Angerapp | pruskie (hydronimiczne) | -- |
|
Rogale | Banie Mazurskie | 1 | Rogahlen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Gahlen. |
Różanka-Dwór | Banie Mazurskie | 2 | Rosental | niemieckie | (Różanka) | Nie łatwiej byłoby po prostu Różanka? Ten człon dookreślający niczemu tutaj nie służy. |
Sapałówka | Banie Mazurskie | 1 | Sapallen | pruskie | -- |
|
Skaliszkiejmy | Banie Mazurskie | 2 | Skallischkehmen | litewskie | -- |
|
Stadnica | Banie Mazurskie | 3 | Wilhelmshof | niemieckie | -- | |
Stare Gajdzie | Banie Mazurskie | 2 | Alt Ballupönen | litewskie | -- |
|
Surminy | Banie Mazurskie | 1 | Surminnen | pruskie | -- | |
Szarek | Banie Mazurskie | 5 | Zargen | pruskie | Sargi |
|
Ściborki | Banie Mazurskie | 5 | Stobrigkehlen | litewskie | Stobrykiele |
|
Śluza | Banie Mazurskie | 1 | Schleuse | niemieckie | -- | |
Węgorapa | Banie Mazurskie | 1~2 | Försterei Angerapp | pruskie (hydronimiczne) | -- |
|
Widgiry | Banie Mazurskie | 1 | Wittgirren | litewskie | -- |
|
Wierzby | Banie Mazurskie | 6 | Heinrichswalde | niemieckie | Henrychswałd | W Tece Toruńskiej spolszczenie: Henrychswałd. Może dość "ciężkostrawne", ale zdecydowanie lepsze od obowiązującego chrztu KUNM, który jest kompletnie ahistoryczny. |
Wólka | Banie Mazurskie | 1 | Wolken | polskie | -- | Dawniej też: Wesołówko (w XVII w. - 1605 Wessolowken). |
Wróbel | Banie Mazurskie | 1 | Sperling | niemieckie | -- | Nazwa od nazwiska założyciela, Marcina Sperlinga. Przez Mazurów potraktowana dosłownie. |
Zakałcze Wielkie | Banie Mazurskie | 1 | Groß Sakautschen | litewskie (?) | -- |
|
Zawady | Banie Mazurskie | 1 | Sawadden | polskie | -- |
|
Zielony Lasek | Banie Mazurskie | 1 | Grünwalde | niemieckie | -- | |
Ziemianki | Banie Mazurskie | 3 | Schönbund | niemieckie | -- | Brak polskiej tradycji. Powojenna nazwa Ziemianki relacyjna, ponowiona od sąsiednich Ziemian (p. niżej). Jest to jednak "chrzest", bez uzasadnienia historycznego. |
Ziemiany | Banie Mazurskie | 1 | Ziemianen | polskie | -- | W latach 1938-45 miejscowość włączona do Kulsz. |
Żabin | Banie Mazurskie | 1 | Groß Szabienen | polskie | -- |
|
Stary Żabin | Banie Mazurskie | 1* | Königlich Szabienen | polskie | (Żabin Królewski) |
|
Barcie | Dubeninki | 4 | Thewelkehmen | litewskie | Bardzie |
|
Będziszewo | Dubeninki | 6 | Padingkehmen | litewskie | Padyniszki |
|
Bludzie Małe | Dubeninki | 1 | Klein Bludszen | bałtyckie | -- |
|
Bludzie Wielkie | Dubeninki | 1 | Groß Bludszen | bałtyckie | -- |
|
Błąkały | Dubeninki | 4 | Blindgallen | pruskie/jaćwieskie | Troknie |
|
Błędziszki | Dubeninki | 1 | Blindischken | litewskie | -- |
|
Boczki | Dubeninki | 6~5 | Försterei Budweitschen | litewskie | Budwiecie Leśne |
|
Budwiecie | Dubeninki | 1 | Budweitschen | litewskie | -- |
|
Czarne | Dubeninki | 1 | Czarnen | polskie | -- |
|
Degucie | Dubeninki | 4 | Dagutschen | litewskie | Dagucie |
|
Dubeninki | Dubeninki | 1 | Dubeningken | litewskie | -- |
|
Kiekskiejmy | Dubeninki | 1 | Kögskehmen | litewskie | -- |
|
Kiepojcie | Dubeninki | 4 | Eszergallen | litewskie | Kiepejcie |
|
Kociołki | Dubeninki | 1? | Kotziolken | polskie | (Kociołek?) |
|
Lenkupie | Dubeninki | 1 | Lengkupchen | litewskie | -- |
|
Linowo | Dubeninki | 1 | Linnawen | pruskie? | -- |
|
Łoje | Dubeninki | 1 | Loyen | słowiańskie? | -- |
|
Łysogóra | Dubeninki | 6 | Keppurdeggen | litewskie | Kiepurdegi |
|
Maciejowięta | Dubeninki | 6 | Matznorkehmen | litewskie | Macnaryszki |
|
Markowo | Dubeninki | 1 | Markawen | litewskie (spolszczone?) | -- |
|
Marlinowo | Dubeninki | 1 | Marlinowen | polskie (osobowe) | -- |
|
Meszno | Dubeninki | 4 | Meschkrupchen | litewskie | Mieszkrupie |
|
Orliniec | Dubeninki | 4 | Adlersfelde | niemieckie | Adlerfelt | W Tece Toruńskiej: Adlerfelt. Takie spolszczenie może się wydawać trochę "ciężkostrawne" i nieakceptowalne. Jednak ze względu na pominięcie -s-, stałe ubezdźwięcznione -t i odmienność nazwy (zaświadczone: do Adlerfeltu), mamy do czynienia z faktycznie zasymilowaną, spolszczoną formą i jest ona z pewnością lepsza od sztucznego, KUNMowskiego "Orlińca". |
Ostrowo | Dubeninki | 1 | Ostrowen | polskie | -- |
|
Pluszkiejmy | Dubeninki | 4 | Plautzkehmen | polskie | Płockieny |
|
Pobłędzie | Dubeninki | 1? | Pablindschen | jaćwieskie? | (Poblindzie?) |
|
Przerośl Gołdapska | Dubeninki | 1* | Präroszlehnen | polskie (zlitewszczone) | (Przerośl) |
|
Przesławki | Dubeninki | 1? | Präslauken | litewskie | (Przesławka?) |
|
Redyki | Dubeninki | 1~4? | Reddicken | pruskie | (Radyki?) |
|
Rogajny | Dubeninki | 4 | Rogainen | pruskie | Rogonie |
|
Skajzgiry | Dubeninki | 1 | Skaisgirren | litewskie | -- |
|
Stańczyki | Dubeninki | 4 | Staatshausen | bałtyckie (zniemczone) | Staciówka |
|
Sumowo | Dubeninki | 1 | Summowen | polskie | -- |
|
Tuniszki | Dubeninki | 1 | Upidamischken | litewskie | -- |
|
Wobały | Dubeninki | 4 | Pabbeln | litewskie | Pable |
|
Wysoki Garb | Dubeninki | 4 | Auxkallen | litewskie | Uszkalnie |
|
Zawiszyn | Dubeninki | 6 | Katharinenhof | niemieckie | Katrynka | W Tece Toruńskiej spolszczenie Katrynka. Forma obecna jest chrztem nazewniczym, nacechowanym ideologicznie. |
Żabojady | Dubeninki | 1 | Szabojeden | polskie | -- |
|
Żerdziny | Dubeninki | 6 | Serteggen | pruskie lub litewskie | Sertagi |
|
Żytkiejmy | Dubeninki | 1 | Szittkehmen | litewskie | -- |
|
Babki | Gołdap | 1 | Babken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Steinbrück. |
Bałupiany | Gołdap | 1 | Ballupönen | litewskie | -- |
|
Barkowo | Gołdap | 4 | Barkehmen | jaćwieskie | Barkiejmy |
|
Bitkowo | Gołdap | 1 | Bittkowen | pruskie (spolszczone)? | -- |
|
Boćwinka | Gołdap | 1 | Bodschwingken | polskie | -- |
|
Nowa Boćwinka | Gołdap | 1 | Neu Bodschwingken | polskie | -- |
|
Boćwiński Młyn | Gołdap | 1 | Bodschwingken Mühle | polskie | -- | Nazwa w latach 1938–1945: Herandstaler Mühle. |
Botkuny | Gołdap | 1 | Buttkuhnen | litewskie | -- |
|
Bronisze | Gołdap | 1 | Bronischken | polskie | -- |
|
Czarnowo Wielkie | Gołdap | 4 | Groß Jodupp | litewskie | Czarnówko |
|
Dąbie | Gołdap | 4 | Eichenort | niemieckie (tłum. z pol.?) | Dębowo | Teka Toruńska podaje Dębowo jako starszy wariant nazwy Eichenort (możliwe nawet, że forma polska była pierwsza). Obecna nazwa Dąbie jest więc już wtórnym, powojennym spolszczeniem n. niem., ustalonym przez KUNM. |
Dunajek | Gołdap | 1 | (Groß) Duneyken | polskie | -- |
|
Dunajek Mały | Gołdap | 1 | Klein Duneyken | polskie | -- |
|
Dzięgiele | Gołdap | 1 | Dzingellen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Widmannsdorf. |
Galwiecie | Gołdap | 2 | Gehlweiden | litewskie | -- |
|
Gieraliszki | Gołdap | 1 | Gerehlischken | litewskie | -- |
|
Główka | Gołdap | 1 | Glowken | polskie | -- |
|
Górne | Gołdap | 1 | Gurnen | polskie | -- |
|
Grabowo | Gołdap | 1 | Grabowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Arnswald. |
Grygieliszki | Gołdap | 1 | Grilskehmen | litewskie | -- |
|
Jabłońskie | Gołdap | 1 | Jeblonsken | polskie | -- |
|
Jabramowo | Gołdap | 2 | Abrahamsruh | niemieckie | -- | Przyjęta po wojnie postać Jabramowo zdaje się pochodzić od gwarowego Jabram, Jebram (=Abraham). Nie znajduję jednak potwierdzenia przedwojennego dla takiej formy. |
Janowo | Gołdap | 2 | Johannisberg | niemieckie | -- | |
Jany | Gołdap | 1 | Groß Jahnen | polskie | -- | Zob. też Janki (gm. Banie Mazurskie). |
Jeziorki Małe | Gołdap | 1 | Klein Jesziorken | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Kleinschöntal. |
Jeziorki Wielkie | Gołdap | 1 | (Groß) Jesziorken | polskie | -- |
|
Juchnajcie | Gołdap | 4 | Juckneitschen | litewskie | Juknajcie |
|
Jurkiszki | Gołdap | 2 | Jörkischken | bałtyckie | -- |
|
Kalniszki | Gołdap | 1 | Kallnischken | litewskie | -- |
|
Kamionki | Gołdap | 1 | Kamionken | polskie | -- |
|
Kolniszki | Gołdap | 1 | Collnischken | litewskie | -- |
|
Kołkowo | Gołdap | 4 | Kalkowen | pruskie (spolszczone)? | Kalkowo |
|
Konikowo | Gołdap | 3 | Kleeberg | niemieckie | -- | |
Kośmidry | Gołdap | 5 | Kosmeden | pruskie | Kosmedy | Nie wierzę w możliwość pochodzenia tej nazwy od nazw. Kośmider (jak uważa K. Szcześniak). Z całą pewnością mamy tutaj do czynienia z nazwą pruską z członem -meddjan (las), por. (dość jednoznaczny) zapis Kosmedien z 1564. Dlatego też forma ustalona przez KUNM jest nieakceptowalna. W powojennym użyciu (przedwojennej tradycji brak) jest za to zaświadczona forma Kosmedy i to ona moim zdaniem najlepiej oddaje pruski oryginał. |
Kowalki | Gołdap | 1 | Kowalken | polskie | -- |
|
Kozaki | Gołdap | 1 | Kosacken | polskie | -- |
|
Łobody | Gołdap | 5 | Liegetrocken | litewskie | Ligwarki |
|
Marcinowo | Gołdap | 1 | Marczinowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1934-45: Martinsdorf. |
Mażucie | Gołdap | 2 | Masutschen | litewskie | -- |
|
Nasuty | Gołdap | 4 | Nossuten | pruskie | Nosuty | W źródłach przedwojennych: Nosuta lub Nosuty (postać pluralna w Tece Toruńskiej). Forma dzisiejsza jest już nieludowa, ustalona po wojnie. |
Niedrzwica | Gołdap | 2 | Niederwitz | bałtyckie? | -- |
|
Okrasin | Gołdap | 3 | Kettenberg | niemieckie | -- | |
Osieki | Gołdap | 5 | Ostkehmen | litewskie | Ostkiejmy |
|
Osowo | Gołdap | 1 | Ossöwen | bałtyckie (spolszczone?) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Ossau. |
Ostrówko | Gołdap | 1 | Ostrowken | słowiańskie | -- |
|
Pietrasze | Gołdap | 1 | Pietraschen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Rauental. |
Pietraszki | Gołdap | 1 | Petrelskehmen | litewskie | -- |
|
Piękne Łąki | Gołdap | 2 | Schönwiese | niemieckie | -- | Brak znanej mi przedwojennej tradycji. Mimo to, KUNM zdecydowała się na dość nietypowy (jak na nich) krok - uchwaliła dosłowny przekład nazwy (mimo, że generalnie unikano dosłownego spolszczania nazw o niemieckim pochodzeniu). Co było powodem takiego posunięcia, trudno mi powiedzieć - nie znalazłem potwierdzenia istnienia takiego spolszczenia przed wojną (brak w Tece Toruńskiej i innych opracowaniach). Może więc po prostu zatwierdzono formę używaną przez nowych osadników? |
Pogorzel | Gołdap | 1 | Pogorzellen | polskie | -- |
|
Regiele | Gołdap | 1 | Regellen | pruskie | -- |
|
Rostek | Gołdap | 1 | Rosteck | polskie | -- | Nazwa w latach 1826-1945: Schöneberg. |
Rożyńsk Mały | Gołdap | 1 | Klein Rosinsko | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Rożyńsk Wielki | Gołdap | 1 | Groß Rosinsko | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Rudzie | Gołdap | 1 | Rudzien | bałtyckie (spolszczone) | -- |
|
Samoniny | Gołdap | 2 | Samonienen | litewskie | -- |
|
Siedlisko | Gołdap | 6 | Altenbude | niemieckie | Stara Buda | Przed wojną: Stara Buda (zaświadczone już od XVIII w.), dosłowne tłumaczenie n. niemieckiej. Obecna nazwa to sztuczny chrzest KUNM. |
Skocze | Gołdap | 1 | Skötschen | litewskie | -- |
|
Skup | Gołdap | 1 | Hohenbrück | niemieckie | -- | Polska nazwa Skup istniała już przed wojną, obocznie do niemieckiej - potwierdza to Teka Toruńska, a Leyding notuje nawet zniemczony wariant Skuppe. Być może jest to spolszczona nazwa bałtycka (od lit. skūpas "marny, biedny"). |
Sokoły | Gołdap | 1 | Sokollen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Hainholz. |
Suczki | Gołdap | 1 | Sutzken | polskie | -- | Nazwa w latach 1933-45: Hitlershöhe. (sic) |
Szyliny | Gołdap | 2 | Schillinnen | litewskie | -- |
|
Tatary | Gołdap | 1 | Tartarren | polskie lub litewskie | -- |
|
Użbale | Gołdap | 1? | Uszballen | litewskie | (Użbole?) |
|
Wilkasy | Gołdap | 1 | Wilkassen | pruskie | -- |
|
Wiłkajcie | Gołdap | 2 | Wilkatschen | litewskie | -- |
|
Włosty | Gołdap | 1 | Flösten | słowiańskie? | -- | Nazwa w latach 1938-45: Bornberg. |
Wronki Wielkie | Gołdap | 1 | Groß Wronken | polskie | -- |
|
Wrotkowo | Gołdap | 6 | Friedrichowen | polskie (osobowe) | Frydrychowo |
|
Zatyki | Gołdap | 1 | Satticken | pruskie | -- | Szcześniak objaśnia z pol. (niby "wieś za tykami"). Powątpiewam w tę intepretację - por. Zatyki koło Zalewa. |
Żelazki | Gołdap | 1 | Szielasken | polskie | -- |
|
Powiat węgoborski (węgorzewski)
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Węgorzewo | Węgorzewo | 4 | Angerburg | hybryda (prus. + niem.) | Węgobork |
|
Sobin | Węgorzewo (cz. miasta) | 5 | Karlshöh | niemieckie | Kariusz |
|
Bogumiły | Budry | 3 | Amalienhof | niemieckie | -- | Nazwa pseudoosobowa, ale brak innej tradycji. |
Brzozówko | Budry | 1 | Brosowken | polskie | -- |
|
Budry | Budry | 1 | Buddern | pruskie lub litewskie | -- | |
Budzewo | Budry | 4 | Groß Budschen | pruskie lub litewskie | Bucie |
|
Dąbrówka | Budry | 1 | Dombrowken | polskie | -- |
|
Dowiaty | Budry | 1 | Dowiaten | bałtyckie (spolonizowane) | -- | |
Droglewo | Budry | 5 | (Neu) Karlshof | niemieckie | Karolewo | Obecna nazwa Droglewo jest kompletnie sztucznym, nieuzasadnionym chrztem KUNM. Choć przedwojennej tradycji brak, wolę przychylić się do Leydingowej formy Karolewo, jako oddającej n. niemiecką. |
Góry | Budry | 1 | Gurren | pruskie? | -- |
|
Grądy Węgorzewskie | Budry | 1* | Gronden | polskie | -- | Człon Węgorzewskie nadano już po wojnie, dla odróżnienia od innych miejscowości o tej nazwie (zwłaszcza wsi Grądy Kruklaneckie). W razie jego utrzymania, należałoby go zamienić na "Węgoborskie" (p. wyżej Węgorzewo). |
Kaczorowo | Budry | 5~6 | Waldhof | niemieckie | Pasternak |
|
Kaczorówko | Budry | 1 | Katzerowken | polskie | -- |
|
Koźlak | Budry | 3 | Wilhelmshöh | polskie | -- | |
Maryszki | Budry | 4 | Marienwalde | niemieckie | Mariowo | W źródłach niemieckich końca XVIII w. pojawia się forma Mariowen, która z pewnością odzwierciedla formę pol. *Mariowo, będącą spolszczeniem n. niem. Współczesna forma Maryszki (jakby stworzona na wzór nazw bałtyckich z końcówką -iszki/-yszki) jest już powojennym tworem KUNM. |
Mniszki | Budry | 2 | Nonnenberg | niemieckie | -- | |
Olszewo Węgorzewskie | Budry | 1* | Olschöwen | polskie | (Olszewo) | Nazwa w latach 1938-45: Kanitz. |
Ołownik | Budry | 1 | Launingken | pruskie | -- |
|
Ołownik (osada) | Budry | 5 | Alt Eszergallen | litewskie | Stare Eżergale |
|
Pawłowo | Budry | 1 | Paulswalde | niemieckie (tłum. z pol.?) | -- | Kętrzyński podaje dla roku 1570 formę źródłową Pauloua. Może więc postać polska pierwotna? Oprócz tego, źródła niemieckie podają też formy Pawlowen, Paulswolle (ta druga wskazywałaby na oboczną postać pol. Pawłowa Wola?). |
Pietrele | Budry | 1 | Pietrellen | bałtyckie (litewskie?) | -- |
|
Piłaki Małe | Budry | 1 | Klein Pillacken | pruskie | -- |
|
Piotrówko | Budry | 2 | Petersberg | niemieckie | -- | |
Pochwałki | Budry | 5~6 | Friedrichsfelde (bei Launingken) | niemieckie | Ołownik Mały |
|
Popioły | Budry | 1 | Popiollen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Albrechtswiesen. |
Rososze | Budry | 1? | Rossossen | słowiańskie? | -- |
|
Sąkieły Małe | Budry | 2 | Klein Sunkeln | pruskie | -- | |
Sąkieły Wielkie | Budry | 2 | Groß Sunkeln | pruskie | -- | |
Skalisze | Budry | 1 | Skallischen | litewskie | -- |
|
Sobiechy | Budry | 1 | Sobiechen | polskie | -- |
|
Wężówko | Budry | 1 | Wensowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Wensen. |
Więcki | Budry | 1 | Wenzken | polskie | -- | W XVI w. obocznie Więckowice (zapisy dok. Wentzkowitz, Wentzkowaten, Wentzken). |
Wola | Budry | 2~3 | Freyhof | niemieckie | -- | Wcześniejsza nazwa niem. Abbau Freyberg (od nazwiska). Miejscowość założona późno, bo dopiero w 1920. Nadana po wojnie nazwa polska jest tłumaczeniem członu Frey-, który jednak w rzeczywistości odnosi się do nazwiska właściciela. |
Wydutki | Budry | 1 | Storchenberg | niemieckie | -- | Nazwa pol. Wydutki (dawn. też Widutki) spotykana w literaturze już przed wojną, istniała obocznie do niemieckiej. Prawdopodobnie ma bałtyckie pochodzenie, ale przydałyby się dokładniejsze informacje. |
Zabrost Wielki | Budry | 2 | Groß Sobrost | pruskie | -- |
|
Dziaduszyn | Pozezdrze | 5~6? | Charlottenhof | niemieckie | Piłkowskie |
|
Gębałka | Pozezdrze | 1 | Gembalken | polskie | -- | Dawniej też: Gębałówka, Sikory (dok. 1562 Schikorren, Gembalowken). |
Harsz | Pozezdrze | 1 | Haarszen | pruskie | -- |
|
Nowy Harsz | Pozezdrze | 1 | Neu Haarszen | pruskie | -- |
|
Jakunówko | Pozezdrze | 1 | Jakunowken | polskie (osobowe) | -- |
|
Jasieńczyk | Pozezdrze | 4 | Klein Eschenort | niemieckie | Jasinort Mały |
|
Kirsajty | Pozezdrze | 1 | Kirsaiten | pruskie | -- | Nazwa osady ponowiona od pruskiej nazwy jez. Kirsajty. |
Krzywińskie | Pozezdrze | 1 | Krzywinsken | polskie | -- |
|
Kuty | Pozezdrze | 1 | Kutten | pruskie | -- | N. wsi ponowiona od hydronimu Kuta (niem. Kutte) - nazwa czterech jezior: Biała, Czarna, Krzywa i Głęboka Kuta. |
Okowizna | Pozezdrze | 1 | Numeiten | pruskie | -- |
|
Pieczarki | Pozezdrze | 1 | Pietzarken | polskie | -- |
|
Piłaki Wielkie | Pozezdrze | 1 | Groß Pillacken | polskie | -- |
|
Pozezdrze | Pozezdrze | 1 | Possessern | pruskie | -- |
|
Przerwanki | Pozezdrze | 1 | Przerwanken | polskie | -- |
|
Przytuły | Pozezdrze | 1 | Przytullen | polskie | -- |
|
Radziszewo | Pozezdrze | 4 | Karlsfelde | niemieckie | Karłówka |
|
Róg | Pozezdrze | 1 | Roggen | polskie | -- | |
Sapieniec | Pozezdrze | 3 | Karlsberg | niemieckie | -- | Brak przedwojennej polskiej tradycji. Nadana po wojnie nazwa pol. Sapieniec (u Leydinga podobnie - Sapinek) nawiązuje do przepływającej nieopodal rzeczki Sapiny (niem. Sapine Fließ). |
Skłodowo | Pozezdrze | 1 | Sklodowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kloden. |
Stręgielek | Pozezdrze | 1 | Klein Strengeln | pruskie | -- | 1550 Strenglinchen, Klein Strengel. Nazwa ponowiona od jeziora, zob. też Stręgiel (gm. Węgorzewo). |
Wilkus | Pozezdrze | 1 | Wilkusmühle | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Wyłudy | Pozezdrze | 1 | Willuden | pruskie | -- |
|
Zdorkowo | Pozezdrze | 1 | Sdorkowen | polskie (osobowe)? | -- |
|
Biedaszki | Węgorzewo | 1 | Biedaschken | polskie | -- |
|
Brzozowo | Węgorzewo | 1 | Brosowen | polskie | -- |
|
Czerwony Dwór | Węgorzewo | 2 | Rothof | niemieckie | -- | |
Dąbrówka Mała | Węgorzewo | 1* | Klein Dombrowken | polskie | (Dąbrówka) |
|
Dłużec | Węgorzewo | 4 | Langbrück | niemieckie | Lembruk | Przed wojną: Lembruk, Długimost. Postać Dłużec jest sztuczna, stworzona po wojnie przez KUNM. Chociaż Teka Toruńska zna dosłowną kalkę n. niem. (Długimost), to jednak wybieram postać spolszczoną fonetycznie jako częstszą i notowaną już od końca XVIII w. (u Goldbecka). |
Guja | Węgorzewo | 1 | Groß Guja | pruskie | -- |
|
Nowa Guja | Węgorzewo | 1 | Neu Guja | pruskie | -- | Osada wchłonęła również dwór o nazwie Szymanowizna al. Guja Mała (niem. Klein Guja), warty uwagi ze względu na starą oboczną polską nazwę (która po wojnie została uznana za oficjalną). Dziś wciąż ta dawna miejscowość znajduje się w pewnym oddaleniu od Nowej Gui, może więc warto by przywrócić jej nazwę na mapę? |
Jakunowo | Węgorzewo | 1 | Jakunowen | litewsko-polskie | -- |
|
Janówko | Węgorzewo | 2 | Johanneshof | niemieckie | -- | Miejscowość młoda, założona dopiero w 1905 r., stąd brak tradycyjnej polskiej nazwy. |
Jerzykowo | Węgorzewo | 2 | Georgenau | niemieckie | -- | Brak polskiej tradycji, u Leydinga Jurkówko. Wybudowanie założone w 1861 przez Adolfa Hintza, pierwotnie miało nazywać się Abbau Hintz. |
Kal | Węgorzewo | 1 | Kehlen | pruskie | -- |
|
Kalskie Nowiny | Węgorzewo | 2? | Kehlerwald | hybryda (prus. + niem.) | -- | Brak polskiej tradycji. Co prawda, Chojnacki podobną nazwę Dowiaterwald (pol. powoj. Dowiackie Nowiny, dziś osada nie istnieje) oddał jako Dowiacki Las, co sugerowałoby formę "Kalski Las" dla tej miejscowości, jednak nikt takiej nazwy wprost nie zaświadcza. Poza tym, Chojnacki to już źródło późne (stworzone w czasach II Wojny Światowej w oparciu jedynie o literaturę) i nie zawsze w pełni wiarygodne. Nazwa Kalskie Nowiny jest o tyle ciekawa, że zdaje się zawierać w sobie gwarowe ap. nowina "pole wzięte po raz pierwszy pod uprawę, najczęściej po wykarczowanym lesie" (co ma sens, gdyż mamy do czynienia z osadą założoną pośród lasu, zapewne drogą karczunku). Nie wiadomo jednak, czy jest to nazwa, która zaistniała spontanicznie wśród ludu (nic na to nie wskazuje), czy utworzona sztucznie (KUNM potrafił nawiązywać do realiów gwarowych). Niemniej, w obliczu braku tradycji, chyba nie ma co zmieniać - najważniejsze, że zachowano nawiązanie do pruskiej nazwy pobliskiej wsi Kal. |
Kamień | Węgorzewo | 2 | Stein | niemieckie | -- |
|
Kamionek Wielki | Węgorzewo | 4 | Ziegelei Steinort | niemieckie | Sztynort-Cegielnia | Dawniej cegielnia i stacja kolejowa, należąca do Sztynortu. Obecna nazwa Kamionek Wielki jest nieuprawniona - nie wprowadził jej KUNM, podejrzewam że jest to przejściowa powojenna nazwa Sztynortu, która po wprowadzeniu ustaleń KUNM została przez ludność napływową przeniesiona na mniejszą osadę. Nie można też wykluczyć, że wynika ona z nieporozumienia (pomyłka z Kamionkiem Wielkim koło Elbląga, o tej samej niem. nazwie Groß Steinort. Jedynym uprawnionym historycznie wyjściem jest nazywanie tej osady Sztynort-Cegielnia. |
Karłowo | Węgorzewo | 1 | Karlswalde | niemieckie | -- | U Leydinga obocznie: Rydzowska Wola, od pobliskiej wsi i jeziora Rydzówka (p. niżej). Żadne inne źródło nie potwierdza takiej formy, a większość przedwojennych opracowań podaje nazwę zgodną z obecną (w Tece Toruńskiej miejscowość notowana jako nieposiadająca polskiej nazwy). |
Kietlice | Węgorzewo | 1 | Kittlitz | bałtyckie (osobowe) | -- | Pierwotnie niem. Groß Mauer (1572) - n. od jeziora Mamry, nad którym osada leży. Co do nazwy Kietlice (niem. Kittlitz, dawn. też Kicklitz) - pochodzi ona od nazwiska, prawdopodobnie o bałtyckim rdzeniu. |
Klikucie | Węgorzewo | 3 | Wilhelmsberg | niemieckie | -- |
|
Klimki | Węgorzewo | 1 | Klimken | polskie | -- | W XVI w. obocznie Tieselswohl (1560), co Kętrzyński interpretuje jako *Tyslowa Wola (od nazw. Tiesel - spolszczone *Tysel?). |
Kraski | Węgorzewo | 2 | Engelsteinshöh | niemieckie | -- | Pierwotnie (ok. 1836): Abbau Kraska (od nazwiska założyciela), stąd nazwa powojenna. |
Łabapa | Węgorzewo | 4 | Labab | pruskie | Łabap |
|
Łęgwarowo | Węgorzewo | 1 | Lingwarowen | pruskie (spolonizowane) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Berglingen. |
Maćki | Węgorzewo | 3 | Schönbrunn | niemieckie | -- |
|
Mamerki | Węgorzewo | 2 | Mauerwald | hybryda (prus. + niem.) | -- | Niemiecka nazwa tej osady leśnej nawiązuje do jeziora Mamry, nad którym miejscowość leży. Po wojnie utrzymano to odniesienie w nowej nazwie Mamerki (będącej zdrobnieniem nazwy Mamry). Sama nazwa tego słynnego mazurskiego jeziora pochodzi oczywiście z języka staropruskiego (1335-41 Mauwir, Maurow, Mabrow; ok. 1340 Maurow; niem. Mauer-See). Przypuszcza się, że początkowo w ustach Mazurów brzmiała *Mawry, co drogą asymilacji zamieniło się we współczesne Mamry. |
Matyski | Węgorzewo | 2~5? | Steinhof (bei Angerburg) | hybryda (prus. + niem.) | (Matyszczyki?) | Wg niemieckich źródeł internetowych, osada założona w 1844 roku, pierwotnie nazywała się Abbau Matiszig od nazwiska założyciela (pol. Matyszczyk?). Do tego faktu wyraźnie nawiązuje podawana przez Leydinga polska nazwa Matyszczyki, co KUNM zmodyfikował do postaci Matyski. Nie ma przedwojennej polskojęzycznej tradycji, na której można byłoby się oprzeć, więc też trudno mi ocenić zasadność tego ruchu, ale wydaje mi się, że forma używana przez Leydinga byłaby bardziej zasadna w kontekście historii miejscowości. |
Ogonki | Węgorzewo | 1 | Ogonken | polskie (zepsute z prus.) | -- |
|
Parowa | Węgorzewo | 3 | Birkental | niemieckie | -- | |
Pasternak | Węgorzewo | 5 | Waldhof | niemieckie | Leśniki |
|
Perły | Węgorzewo | 1 | (Alt) Perlswalde | niemieckie (osobowe) | -- |
|
Pilwa | Węgorzewo | 1 | Pilwe | pruskie | -- |
|
Pniewo | Węgorzewo | 1 | Stobben | niemieckie (kalka z pol.)? | -- | Pierwotnie: Klein Mauer (1572), od jez. Mamry (por. Groß Mauer - dziś Kietlice). Od XVII w. notowana forma Pniewen (zniemczenie n. pol). Autorzy NMP przypuszczają, że n. niem. Stobben powstała jako kalka n. pol. (niem. Stobbe = pol. pień), chyba nie ma co tu się doszukiwać pochodzenia pruskiego. |
Prynowo | Węgorzewo | 1 | Prinowen | polskie (kalka z niem.) | -- |
|
Przystań | Węgorzewo | 1 | Pristanien | polskie | -- |
|
Radzieje | Węgorzewo | 6 | Rosengarten | niemieckie | Rozengart |
|
Róże | Węgorzewo | 2 | Rosenhof | niemieckie | -- | |
Różewiec | Węgorzewo | 4 | Rosenstein | niemieckie | Rozensztyn | Przed wojną: Rozensztyn (jedynie u Leydinga hiperpoprawny Rożensztyn), Góry (tylko w Tece Toruńskiej, obocznie do Rozensztyna). Nazwa współczesna, choć nawiązuje do znaczenia n. niem., została sztucznie utworzona przez KUNM. Proponuję powrót do tradycyjnej nazwy Rozensztyn, znanej w praktycznie wszystkich źródłach przedwojennych. Nazwa Góry, chociaż kusząca (bo czystopolska), pojawia się tylko raz w Tece Toruńskiej i jest niepewnego początku (prawdopodobnie istniała krótko), wolę więc jednak zastosować nazwę bardziej rozpowszechnioną. |
Rudziszki | Węgorzewo | 2? | Raudischken | litewskie | -- |
|
Ruska Wieś | Węgorzewo | 1 | Reußen | niemieckie | -- |
|
Ruskie Pole | Węgorzewo | 2 | Reuschenfeld | niemieckie | -- |
|
Rydzówka | Węgorzewo | 1 | Rehsau | pruskie | -- |
|
Rydzówka Mała | Węgorzewo | 1 | Sandhof | niemieckie | -- |
|
Stawiska | Węgorzewo | 1 | Stawisken | polskie (kalka z niem.)? | -- |
|
Stawki | Węgorzewo | 1 | Stawken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Staken. |
Stręgiel | Węgorzewo | 1 | Groß Strengeln | pruskie | -- | Nazwa ponowiona od pruskiej n. jeziora Stręgiel (1335-41 Stringele). |
Stulichy | Węgorzewo | 1 | Stullichen | polskie (osobowe)? | -- | Pierwotnie: Angerapp (1562) - od n. rzeki Węgorapy. |
Suczki | Węgorzewo | 1 | Sutzken | polskie | -- |
|
Surwile | Węgorzewo | 1 | Serwillen | pruskie | -- | Dawniej też: Serwiły (tak u Leydinga, poza tym, zapisał on u ludu w 1928 Serjilskie Jezioro, co dowodzi istnienia takiej formy już przed wojną). |
Sztynort | Węgorzewo | 1 | Groß Steinort | niemieckie | -- | Zob. też Kamionek Wielki (prawdopodobnie przejściowa n. Sztynortu po wojnie, dziś mała osada należąca dawniej do Sztynortu). |
Sztynort Mały | Węgorzewo | 1 | Klein Steinort | niemieckie | -- | Dawniej też: Sztynorcik (tylko u Leydinga). |
Tarławecki Róg | Węgorzewo | 3 | Mittenort | niemieckie | (Tarławski Róg) |
|
Tarławki | Węgorzewo | 1 | Taberlack | pruskie | -- |
|
Trygort | Węgorzewo | 1 | Thiergarten | niemieckie | -- | Krótko po wojnie próbowano przechrzcić tę wieś na Zwierzyniec (co jest dosłownym tłumaczeniem n. niem.), ostatecznie jednak przyjęto tradycyjną mazurską formę Trygort. |
Wesołowo | Węgorzewo | 1 | Groß Wessolowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Raudensee. |
Wesołówko | Węgorzewo | 1 | Leopoldshof | niemieckie | -- |
|
Węgielsztyn | Węgorzewo | 1 | Engelstein | niemieckie | -- | Wieś uchodzi za jedną ze starszych osad w okolicy - istniało tu niegdyś grodzisko Prusów (dziś góra Grodzisko na południe od wsi). Niestety, oryginalna pruska nazwa tutejszej osady się nie zachowała, być może jej śladów można by szukać w okolicznych nazwach wodnych - położonego obok wsi jeziora Steinweiken-See (obocznie i wtórnie Engelsteiner-See, obecnie pol. Jez. Węgielsztyńskie, co proponowałbym zmienić na Stęwajki) oraz rzeki Staringhe (ok. 1380), wtórnie Engelsteiner Mühlenfliess (dziś pol. Węgielsztyńska Struga, co postulowałbym zmienić na Staręga). Obie te nazwy wodne (w ich pierwotnych wersjach) mają pruskie pochodzenie. |
Wilkowo | Węgorzewo | 1 | Wilkowen | polskie | -- |
|
Wysiecza | Węgorzewo | 3 | Waldheim | niemieckie | -- | Brak tradycji. U Leydinga tajemnicza forma Rora, która być może nawiązuje do nazwiska kupca Friedricha Rohrera, który założył w tej okolicy majątek Angerhof (dziś nieistniejący). Ze zniekształcenia tej formy chyba powstała nazwa Pora - przysiółka, należącego do Wysieczy. Nazwa Rora (niem. Rohra) pojawia się w Tece Toruńskiej, ale w danych z pow. ządzborskiego, więc niemożliwe, aby odnosiła się tutaj. |
Zielony Ostrów | Węgorzewo | 3 | Bergenthal | niemieckie | -- | Brak polskiej tradycji. Powojenna n. pol. nawiązuje do pobliskiej miejscowości Werder (dosł. "ostrów"), dziś nieistniejącej, której po wojnie nadano nazwę Czarny Ostrów. |
Powiat rastemborski (kętrzyński)
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Kętrzyn | Kętrzyn (miasto) | 6 | Rastenburg | hybryda (prus. + niem.) | Rastembork |
|
Wichowo | Kętrzyn (miasto) | 5 | Wilhelmshöhe | niemieckie | Wilamówka |
|
Zielnik | Kętrzyn (miasto) | 3 | Langenberg | niemieckie | -- |
|
Korsze | Korsze | 1 | Korschen | pruskie | -- |
|
Kałmy | Korsze (cz. miasta) | 2 | Kollmen | pruskie? | -- |
|
Reszel | Reszel | 1 | Rößel | pruskie | -- |
|
Aptynty | Barciany | 2 | Aftinten | pruskie | -- |
|
Arklity | Barciany | 2 | Arklitten | pruskie | -- | 1359-70 Arkeliten, 1410 Erkeliten. |
Asuny | Barciany | 1 | Assaunen | pruskie | -- | 1352 Assune, 1348-92 Assun, 1419 Assuwnien. |
Barciany | Barciany | 1 | Barten | pruskie | -- |
|
Błędowo | Barciany | 2 | Blandau | pruskie | -- | |
Bobrowo | Barciany | 4 | Bieberstein | niemieckie | Bibersztyn | Polska nazwa powojenna nawiązuje do znaczenia pierwszego członu n. niem., jednak na jednej znanej mi przedwojennej mapie (wydanej ok. 1910 roku) pojawia się forma spolszczona Bibersztyn. Nie napotkałem takiej formy nigdzie indziej, a mapa jest pełna dziwnych nazw, jednak w tym wypadku takie spolszczenie wydaje się być dość naturalne - zresztą szlacheckie nazwisko Biberstein posiada również spolszczoną formę Bibersztyn (do której chyba ta forma ma nawiązywać, chociaż ów małopolski ród nie ma nic z tą wsią ani regionem Prus wspólnego). Uważam więc ten precedens nazewniczy za wartościowy. |
Cacki | Barciany | 3 | Schätzelshöfchen | niemieckie | -- | Zob. też niżej Czaczek. |
Czaczek | Barciany | 3 | Schätzels | niemieckie | -- | Brak tradycji. Ze względu na powiązanie nazw osad Czaczek i Cacki w niem., można było te nazwy ustalić konsekwentnie - np. Czaczkowo i Czaczkówko (Leyding ma: Czaczek i Cackówko, co w erracie poprawia na Cacek i Cacki). Z drugiej strony, ze względu na brak tradycji i małą historyczną wartość tych powojennych nazw, już lepiej chyba zostawić to w spokoju. Ewentualnie można by się przyjrzeć etymologii nazwy Schätzels, której nie udało mi się do końca ustalić, ale wydaje mi się, że jest to po prostu nazwa niemiecka, pochodząca od nazwiska. |
Dębiany | Barciany | 5 | Dombehnen | pruskie | Dombajny |
|
Dobrzykowo | Barciany | 3 | Dawerwalde | niemieckie | -- | Ciekawi mnie geneza członu Dawer- w nazwie niemieckiej, choć raczej mało prawdopodobne by był on pruski, skoro folwark założono dopiero w XVIII w. (wg strony J. Sikorskiego). Ustalona przez KUNM nazwa Dobrzykowo nosi znamiona chrztu pseudosłowiańskiego. U Leydinga trochę inaczej - Doborowo (luźne nawiązanie do fonetyki n. niem.?), ale chyba nie jest to nazwa na tyle wartościowa, by ją przywracać. |
Drogosze | Barciany | 6 | Dönhofstädt | niemieckie | Denhofowo | Przed wojną: Denhofowo (tak u Chojnackiego, u Leydinga zaś - Denowskie, ale to raczej nowotwór). Nazwa oryginalna pochodzi od szlacheckiego rodu Dönhoffów, posiadających tych wieś, którzy również posiadali polskojęzyczną gałąź, pisaną Denhof lub Denhof, stąd tradycyjne spolszczenie Denhofowo. Do dziś głównym zabytkiem wsi jest pałac Denhofów (z powodu którego miejscowość była krótko po wojnie nazywana "Pałacowem"). Urzędowa nazwa Drogosze jest tworem KUNM, pseudodzierżawczym od im. Drogosz (Drogosław), całkowicie sztucznym i ahistorycznym. |
Duje | Barciany | 4? | Doyen | pruskie | Doje (?) |
|
Frączkowo | Barciany | 2 | Fritzendorf | niemieckie | -- | Oboczna n. niem. Fränzkendorf, stąd powojenna n. polska. |
Garbnik | Barciany | 1 | Garbnick | pruskie | -- | |
Garbno | Barciany | 5 | Laggarben | pruskie | Lagarby | 1326 Lagegarbs, 1419 Laggarbe, 1506 Lawgarben. Nazwa o pochodzeniu staropruskim, której nie oddano po wojnie (jedynie nawiązano do drugiego członu). Leyding spolszcza ją jako Lagarwy, przy czym jego -garwy poprawiam na regularne -garby. |
Gęsie Góry | Barciany | 5 | Sansgarben | pruskie | Ząsgarby | Nazwa wsi pruska. Powojenna n. pol. jest jej dosłownym tłumaczeniem, jednak wyznaję zasadę, że nazw pruskich nie powinno się tłumaczyć (kiedy nie ma takiej tradycji), a oddawać fonetycznie. |
Gęsiki | Barciany | 3 | Meistersfelde | niemieckie | -- |
|
Glinka | Barciany | 3 | Friedrichswiese | niemieckie | -- | Pierwotnie (1857): Abbau Lemke (wg źródeł internetowych), od nazwiska założyciela Fryderyka Lemke. Być może powojenna nazwa Glinka została zainspirowana tym nazwiskiem (niby od Lehm = glina?). |
Główczyno | Barciany | 3 | Egloffstein | niemieckie | -- | |
Górki | Barciany | 2 | Berg | niemieckie | -- | |
Gradowo | Barciany | 3 | Althagel | niemieckie | -- | |
Gumniska | Barciany | 5 | Silzkeim | pruskie | Silskajmy | 1533 Sylszkaymm. Nazwa pruska. Po wojnie odstąpiono od jej spolszczenia, nadając nieuzasadnioną n. Gumniska. |
Kąpławki | Barciany | 2 | Kamplack | pruskie | -- | 1338 Campolaukis, 1419 Camplawken, 1421 Kampelauken. |
Kiemławki Małe | Barciany | 2 | Klein Kämlack | pruskie | -- |
|
Kiemławki Wielkie | Barciany | 2 | Groß Kämlack | pruskie | -- | 1340 Kelmelauken, 1419 Kelmelawken. Bardzo stara miejscowość, o staropruskiej nazwie. |
Kolwiny | Barciany | 2 | Kolbiehnen | pruskie | -- | |
Kotki | Barciany | 5 | Krausen | niemieckie | Kruzy | U Leydinga: Kruzy. Chociaż nie ma przedwojennej polskiej tradycji dla tej osady, a w nazwie oryginalnej chyba nie ma co się doszukiwać pruskiego pochodzenia, to forma ta wydaje się być w pełni naturalnym spolszczeniem n. niem., wartym przywrócenie. Zaprawdę nie wiem, co mogło kierować naukowcami z KUNM, kiedy nazywali tę miejscowość "Kotki". |
Krelikiejmy | Barciany | 2 | Kröligkeim | pruskie | -- | 1419 Krelekaym, Krelekayn; 1422 Kerlekaym; 1437 Krelecaym, Krelekayn. |
Krymławki | Barciany | 2 | Krimlack | pruskie | -- | 1419 Crymelaken, 1437 Crymmelaken, 1503 Krymlawgk. |
Krzeczewo | Barciany | 5~6 | Sonnenburg | niemieckie | Ząbork | U Leydinga: Ząborek. Choć tradycji brak, forma ta wydaje się być całkiem naturalnym przejęciem n. niem., które mogło zaistnieć już przed wojną. Jedynie hiperpoprawny -borek poprawiam na regularny -bork. Powojenna urzędowa nazwa Krzeczewo jest całkowicie sztuczna i ahistoryczna. |
Kudwiny | Barciany | 2 | Kudwinnen | pruskie | -- |
|
Maciejki | Barciany | 2 | Blumenthal | niemieckie | -- | Oboczna n. niem. Matheshof. Stąd powojenna n. polska. |
Markławka | Barciany | 2 | Marklack | pruskie | (Markławki) |
|
Markuzy | Barciany | 2 | Markhausen | pruskie? | -- | Potrzebne informacje etymologiczne (nazwy z niem. sufiksem -hausen w tym regionie są rzadkością, więc być może jest to jakaś zniemczona n. pruska z rdzeniem mark- "mokry", jak w nazwie Markławki). Tak czy inaczej, nazwa dobrze oddana po wojnie. |
Michałkowo | Barciany | 2 | Langmichels | niemieckie | -- | |
Modgarby | Barciany | 2 | Modgarben | pruskie | -- | 1339 Mudegarben, 1402 Modegarben. |
Mołtajny | Barciany | 2 | Molthainen | pruskie | -- |
|
Momajny | Barciany | 2 | Momehnen | pruskie | -- | 1370-74 Momeyn; 1437 Momeynen, Momeyne. |
Moruny | Barciany | 5? | Maraunen | pruskie | Maruny (?) |
|
Niedziałki | Barciany | 5 | Fünfhuben | niemieckie | Pięć Włók | U Leydinga dosłowne tłumaczenie n. niem. Wydaje się bardziej wartościowe od nazwy obecnej, będącej chrztem KUNM. |
Niedziały | Barciany | 5 | Elisenthal | niemieckie | Elizówka | U Leydinga: Elizówka. Forma ta wydaje się być naturalnym przejęciem n. niem., toteż wydaje się bardziej wartościowa od obowiązującego chrztu KUNM. |
Nowy Dwór Momajński | Barciany | 2 | Neuhof-Momehnen | niemieckie (relacyjne) | -- | |
Ogródki | Barciany | 2 | Baumgarten | niemieckie | -- | |
Pastwiska | Barciany | 3 | Milchbude | niemieckie | -- | |
Pieszewo | Barciany | 3 | Petermanns | niemieckie | -- | |
Piskorze | Barciany | 3 | Ludwigshöhe | niemieckie | -- | |
Podławki | Barciany | 2 | Podlacken | pruskie | -- |
|
Radosze | Barciany | 3~2 | Freudenberg | niemieckie | -- |
|
Rodele | Barciany | 1~4? | Rodehlen | pruskie | (Rudele?) |
|
Rowy | Barciany | 5 | Rawlack | pruskie | Rawławki |
|
Ruta | Barciany | 3~2 | Rauttershof | niemieckie | -- | Powojenna n. polska chyba w bardzo luźny sposób nawiązuje do nazwiska właściciela wsi, hrabiego von Rauttera. |
Rutka | Barciany | 3~2 | Rauttersfelde | niemieckie | -- | Zob. też wyżej Ruta. |
Rzymek | Barciany | 2? | Romberg | niemieckie? | -- | Potrzebne informacje etymologiczne dot. nazwy niemieckiej. Nazwy z członem Rom- bywały pruskie, aczkolwiek w tym wypadku jest to chyba mało prawdopodobne. |
Silginy | Barciany | 2 | Sillginnen | pruskie | -- | 1402 Swilligen; 1419 Swilgen, Swylgynen; 1528 Schwylgynnen. |
Skandawa | Barciany | 2 | Skandau | pruskie | -- | 1341 Scandow, 1364 Skandow, 1437 Scandaw. |
Skierki | Barciany | 5 | Wehlack | pruskie | Wojławki | 1528, 1575 Waylacken. Nazwa wsi o staropruskim pochodzeniu. Fakt, że nie spolszczono jej po wojnie jest karygodny i należy ten błąd pilnie naprawić. |
Skoczewo | Barciany | 3 | Hermannshof | niemieckie | -- | |
Sławosze | Barciany | 5 | Henriettenfeld | niemieckie | Henryki | U Leydinga: Henryki. Jest to co prawda mocno niedokładna adaptacja nazwy niemieckiej (która pochodzi od żeńskiego imienia Henrietta, nie od "Henryka"), jednak wydaje się lepsza od sztucznej nazwy Sławosze, które jest typowym "pseudosłowiańskim" chrztem KUNM, fałszującym obraz miejscowej toponimii. |
Solkieniki | Barciany | 2 | Solknick | pruskie | -- | Oboczna n. niem. (u Goldbecka): Schwelgeninken. Sądząc po fonetyce, raczej litewskiego pochodzenia (może lituanizacja oryginalnej n. pruskiej?). |
Staniszewo | Barciany | 5 | Albertinhausen | niemieckie | Albertyny | U Leydinga: Albertyny. Mimo braku tradycji, postuluję przywrócenie tej formy, jako że nieźle oddaje n. oryginalną, a w dodatku nazwa obecna jest chrztem pseudosłowiańskim. |
Stary Dwór Barciański | Barciany | 2 | Althof-Barten | niemieckie (relacyjne) | -- | |
Suchawa | Barciany | 5 | Sausgörken | pruskie | Sugieryki |
|
Szaty Małe | Barciany | 2 | Klein Schatten | pruskie? | -- |
|
Szaty Wielkie | Barciany | 2 | Groß Schatten | pruskie? | -- | Potrzebne informacje etymologiczne. |
Święty Kamień | Barciany | 2 | Heiligenstein | niemieckie | -- | |
Taborzec | Barciany | 2 | Taberwiese | hybryda (prus. + niem.)? | -- | Potrzebne informacje etym. Wydaje mi się, że nazwa może mieć wspólny rdzeń z takimi pruskimi nazwami jak Tabórz (gm. Łukta) czy Tabory (gm. Stary Dzierzgoń), ale z drugiej strony, wg strony internetowej Jerzego Sikorskiego, osadnictwo wsi było niemieckie. |
Wielewo | Barciany | 5 | Willkamm | pruskie | Wilkajmy | Potrzebne zapisy historyczne, jednak bez wątpienia mamy tu do czynienia z nazwą pruską *Wilk(a)kaims (dosł. "wilcza wieś"). Należało ją spolszczyć jako Wilkajmy, czego nie uczyniono. |
Wilkowo Małe | Barciany | 2 | Klein Wolfsdorf | niemieckie | -- | |
Wilkowo Wielkie | Barciany | 2 | Groß Wolfsdorf | niemieckie | -- | Ta dawna wieś dziś kompletnie zlała się z Drogoszami i jej nazwa już nie funkcjonuje. Wspominam z przyczyn historycznych. |
Winda | Barciany | 1 | Wenden | osobowe | -- | Według J. Sikorskiego, nazwa wsi pochodzi od nazwiska komtura pokarmińskiego, Fryderyka von Wendena. Spolszczenie Winda ludowe, używane już przed wojną, co jest względną rzadkością na tym obszarze. |
Bałowo | Kętrzyn | 1 | Ballau | pruskie | -- |
|
Bałtrucie | Kętrzyn | 2 | Rastenburgswalde | niemieckie (relacyjne) | -- | Pierwotna n. niem. (1836): Abbau Baltrusch, od nazwiska pierwszego właściciela. Do tej nazwy nawiązuje powojenna n. pol. Bałtrucie. |
Banaszki | Kętrzyn | 5 | Bannaskeim | pruskie | Banaszkiejmy |
|
Biedaszki | Kętrzyn | 1 | Groß Neuhof | niemieckie | -- |
|
Biedaszki Małe | Kętrzyn | 1 | Klein Neuhof | niemieckie | -- |
|
Borki | Kętrzyn | 1 | Borken | polskie | -- | |
Brzeźnica | Kętrzyn | 2 | Birkenwerder | niemieckie | -- | U Leydinga: Ostrów (kalka II członu n. niem.), podczas gdy nazwa urzędowa nawiązuje do członu pierwszego. Tak czy inaczej, brak polskiej tradycji. |
Cegielnia | Kętrzyn | 3 | Louisenthal | niemieckie | -- | W Tece Toruńskiej jedynie spolszczony graficznie Luizental. |
Czerniki | Kętrzyn | 4 | Schwarzstein | niemieckie | Szwarcsztyn | Przed wojną: Szwarcsztyn (Teka Toruńska przedstawia wymowę gwarową: Śwarcsztyn z sziakaniem). Choć to forma jednoznacznie kojarząca się z niemczyzną, to jest autentyczna, ludowa i regularnie spolszczona (z substytucją -stein jako -sztyn). Powojenne "Czerniki" to sztuczność. |
Działki | Kętrzyn | 3 | Rastenburgsfelde | niemieckie (relacyjne) | -- | |
Filipówka | Kętrzyn | 2 | Philippsdorf | niemieckie | -- | |
Gałwuny | Kętrzyn | 1 | Groß Galbuhnen | pruskie | -- |
|
Gierłoż | Kętrzyn | 4 | Görlitz | słowiańskie (przeniesione)? | Gierlice |
|
Głobie | Kętrzyn | 4 | Glubenstein | hybryda (prus. + niem.)? | Glubsztyn |
|
Gnatowo | Kętrzyn | 2? | Wilhelmshöhe | niemieckie | -- | Pierwotna n. niem. Abbau Gnodt (1836), wg źródeł internetowych. Założycielem wsi był właściciel poczty konnej nazwiskiem Gnodt (z pol. Gnat?). Powojenna nazwa Gnatowo (u Leydinga: Gnatki) wyraźnie nawiązuje do tego faktu. |
Godzikowo | Kętrzyn | 6 | Gisbertshof | niemieckie | Gicbark | W Tece Toruńskiej n. niem. spolszczona jako Gicbark i taką formę postulowałbym przywrócić. Leydingowe Gizwartowo jest również próbą adaptacji n. niem., ale już raczej powojenną. Nazwa współczesna jest sztucznym, pseudosłowiańskim tworem KUNM. |
Góry | Kętrzyn | 3 | Uri | przeniesione? | -- |
|
Grabno | Kętrzyn | 6 | Weitzdorf | niemieckie | Wizdorf |
|
Gromki | Kętrzyn | 3 | Heinrichshöfen | niemieckie | -- | |
Henrykowo | Kętrzyn | 2 | Heinrichssorge | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Stadniki. Jeżeli jednak wierzyć mapom dostępnym w internecie, to nazwa ta dziś odnosi się do zupełnie innego przysiółka (należącego do Wilkowa, bez przedwojennej nazwy niem.), a dawne Heinrichssorge (folwark, wybudowanie wsi Łazdoje) nosi dziś nazwę Henrykowo (zapewne potocznej proweniencji). W przeszłości znajdowała się tu znana stadnina ogierów, stąd powojenna urzędowa nazwa Stadniki. |
Jankowo | Kętrzyn | 4? | Jankendorf | hybryda (pol. + niem.) | Janowo (?) |
|
Jeżewo | Kętrzyn | 4 | Jeesau | pruskie | Jazowo lub Jezowo |
|
Jurki | Kętrzyn | 2 | Georgenberg | niemieckie | -- | |
Karolewo | Kętrzyn | 1 | Karlshof | niemieckie | -- | |
Kaskajmy | Kętrzyn | 4 | Groß Köskeim | pruskie | Kieskiejmy |
|
Katkajmy | Kętrzyn | 2 | Kattkeim | pruskie | -- | Dawna wieś dziś stanowi oficjalnie część Filipówki. Nie wiem, na ile jej nazwa funkcjonuje w obiegu (tabliczki wjazdowej brak), jednak ze względu na jej pruskie pochodzenie jest warta zachowania. |
Koczarki | Kętrzyn | 4 | Kotzargen | polskie | Koczargi |
|
Kotkowo | Kętrzyn | 4~6 | Kotittlack | pruskie | Kotytławki |
|
Kruszewiec | Kętrzyn | 2 | Krausendorf | niemieckie (hybryda?) | -- | W Tece Toruńskiej ledwie spolszczony Kruzendorf, u Leydinga zaś Kruzy. Nazwa niemiecka niejednoznacza - n. os. Krause (imię zasadźcy zapisano jako Niclis Crowse) mogła być zarówno niemiecka, jak i pruska. Uchwalona przez KUNM forma Kruszewiec, mimo że nie jest formą, która mogłaby zaistnieć naturalnie, w jakiś sposób oddaje rdzeń oryginału, toteż nie widzę przesłanek, aby ją zmieniać. |
Kwiedzina | Kętrzyn | 4 | Queden | pruskie | Kwiedy |
|
Langanki | Kętrzyn | 4 | Langanken | pruskie | Łęganka |
|
Linkowo | Kętrzyn | 6 | Schrengen | pruskie | Skrętki |
|
Łazdoje | Kętrzyn | 4 | Laxdoyen | pruskie | Laksdoje |
|
Marszewo | Kętrzyn | 5 | Moritzhof | niemieckie | Morycówka | U Leydinga: Morycówka. Choć przedwojennej polskiej tradycji brak, to spolszczenie n. niem. wydaje się dużo bardziej wartościowe od obowiązującego chrztu KUNM. |
Martiany | Kętrzyn | 1~4 | Mertenheim | niemieckie | (Martyjany) |
|
Mażany | Kętrzyn | 4 | Masehnen | pruskie | Mazyń |
|
Muławki | Kętrzyn | 1 | Muhlack | pruskie | -- | 1419 Mulawken, 1469 Mawlawken. |
Muławski Dwór | Kętrzyn | 1 | Muhlackshof | hybryda (prus. + niem.) | -- | Dawniej też: Muławski Folwark (tylko w Tece Toruńskiej). |
Nakomiady | Kętrzyn | 1 | Eichmedien | pruskie | -- |
|
Nowa Wieś Kętrzyńska | Kętrzyn | 1* | Neuendorf | niemieckie | (Nowa Wieś) | Potocznie po wojnie: Nowa Wieś Duża, w opozycji do Nowej Wsi Małej (p. niżej). Przed wojną nie używano jednak żadnych dookreśleń, w pol. ani w niem. |
Nowa Wieś Mała | Kętrzyn | 1 | Klein Neuendorf | niemieckie | -- | |
Nowy Mikielnik | Kętrzyn | 2 | Neu Mickelnick | pruskie | -- |
|
Nowy Młyn | Kętrzyn | 1 | Neumühl | niemieckie | -- | Po wojnie przejściowo: Niemłyn (nazwa była szeroko używana - przez PKP, miejscowe władze, również notuje ją Leyding jako wariantową). Przytaczam jako ciekawostkę - bardzo osobliwe przejęcie n. niemieckiej. Jest to jednak twór typowo powojenny, a Teka Toruńska notuje formę zgodną z obecną. |
Olchowo | Kętrzyn | 2 | Erlenhof | niemieckie | -- | Mapy notują oboczną formę Olszany, zapewne potoczną. Tak czy inaczej, brak tradycji. |
Osewo | Kętrzyn | 4 | Wossau | pruskie | Wosewo |
|
Ostry Róg | Kętrzyn | 2 | Scharfenort | niemieckie | -- | |
Owczarki | Kętrzyn | 4 | Schäferei | niemieckie | Owczarnia Skręcka | W Tece Toruńskiej: Skręcka Owczarnia (człony odwracam, zgodnie z normami współczesnego nazewnictwa urzędowego), człon dookreślający od sąsiedniej wsi Skrętki (dziś Linkowo - zob. wyżej), pozwala odróżnić tę osadę od miejscowości Owczarnia (p. niżej). Postać dzisiejsza (nazwę uchwalono w takiej formie chyba dlatego, aby uniknąć pomyłek z tamtą Owczarnią), choć bliska znaczeniowo, jest już tworem powojennym. |
Owczarnia | Kętrzyn | 1 | Schäferei | niemieckie | -- | |
Parcz | Kętrzyn | 1 | Partsch | słowiańskie? | -- | Potrzebne informacje etymologiczne. |
Poganowo | Kętrzyn | 3 | Gross Bürgersdorf | niemieckie | -- |
|
Poganówko | Kętrzyn | 3 | Klein Bürgersdorf | niemieckie | -- | Po więcej wyjaśnień, zob. wyżej Poganowo. |
Porębek | Kętrzyn | 4 | Prömbock | pruskie | Prębuk | W Tece Toruńskiej: Prębuk. Tę przedwojenną, ludową formę należałoby przywrócić. Stworzoną przez KUNM formę Porębek trudno uznać za poprawne spolszczenie pruskiego oryginału - widać tu adideację do ap. poręba. |
Pożarki | Kętrzyn | 6 | Pohiebels | polskie | Pohybel | Przed wojną: Pohybel, Pohybły (to drugie jedynie w Tece Toruńskiej). Nazwa o polskim pochodzeniu (choć samo słowo jest zapożyczeniem ruskim), pochodzi od nazwiska właściciela okolicznych dóbr - Jerzego Pohybla. Nie jest do końca jasne, dlaczego postanowiono (mimo polskiego pochodzenia oryginalnej nazwy) po wojnie przechrzcić tę wieś na ahistoryczne "Pożarki". Być może nazwa historyczna budziła u nowych osadników złe skojarzenia? |
Pręgowo | Kętrzyn | 4 | Prangenau | pruskie? | Pręgnowo | Przed wojną: Pręgnowo. Taką postać podają wszystkie źródła przedwojenne (również twardo trzymająca się języka ludowego Teka Toruńska). Po wojnie zmodyfikowano tę nazwę do postaci Pręgowo - i w zasadzie można by uznać, że w zasadzie nie ma co przywiązywać wagi do tej zmiany. Niemniej, opuszczenie -n- w formie Pręgowo diametralnie zmienia charakter nazwy - zaciera bowiem jej odniemiecki charakter (-n- jest refleksem niemieckiego interfiksu -en-), a daje podstawę jako interpretacji jako nazwy słowiańskiej, pochodzącej od ap. pręga (lub n.os. Pręga) - takiej interpretacji dokonali najwyraźniej działacze KUNM, chociaż historia nie dostarcza na nią dowodów. Nazwa pochodzi w rzeczywistości od nazwiska odbiorcy nadania - Hansa Prangego (nazwisko pruskiego pochodzenia?). Leyding przytacza też oboczną postać pol. Pręglewo - być może powstała drogą dysymilacji -ngn- do -ngl-, jednak brak dla niej potwierdzenia przedwojennego. |
Nowa Różanka | Kętrzyn | 4 | Neu Rosenthal | niemieckie | Nowy Rozental |
|
Stara Różanka | Kętrzyn | 4 | Alt Rosenthal | niemieckie | Stary Rozental |
|
Rybniki | Kętrzyn | 3 | Waldsee | niemieckie | -- | |
Salpik | Kętrzyn | 1 | Salpkeim | pruskie | -- |
|
Sławkowo | Kętrzyn | 6 | Reimsdorf | niemieckie | Rynsdorf |
|
Smokowo | Kętrzyn | 4 | Drachenstein | niemieckie | Draksztyn | W Tece Toruńskiej: Drachensztyn, u Leydinga: Draksztyn (co ciekawe, poprawione na Drakocin w erracie). Ponieważ forma używana przez Leydinga wydaje się być bezpośrednim kontynuantem formy Gierszowej, a jest bardziej spolszczona, to wybieram ją w miejsce formy obecnej (co prawda nawiązującej znaczeniowo, ale utworzonej po wojnie). |
Stachowizna | Kętrzyn | 6 | Rehstall | niemieckie | Rymsztal | Przed wojną (w Tece Toruńskiej) osobliwe przejęcie fonetyczne n. niem. w formie Rymśtal. Ponieważ -ś- wydaje się być efektem gwarowego sziakania, postuluję wprowadzenie tej nazwy w formie Rymsztal. Nazwa obecna jest tworem sztucznym, powojennym. Wydaje się luźno nawiązywać do nazwiska osiemnastowiecznego majątku - von Stechowa. |
Strzyże | Kętrzyn | 2? | Streitz | niemieckie | -- | Potrzebne informacje etym. |
Suchodoły | Kętrzyn | 3 | Friedental | niemieckie | -- |
|
Sykstyny | Kętrzyn | 1 | Sixtin | osobowe | -- | Nazwy Sykstyn i sąsiedniego Bałowa (p. wyżej) prawdopodobnie często się mieszały (np. w Tece Toruńskiej nazwy Ballau i Sixtin są traktowane równoznacznie, polski odpowiednik to Bałowo). Sama nazwa Sykstyny pochodzi od dawnego właściciela Bałowa, Hansa Sixtina. |
Trzy Lipy | Kętrzyn | 3 | Rasthöhe | niemieckie (relacyjne) | -- |
|
Ugiertowo | Kętrzyn | 6 | Augarshof | niemieckie | Augurów |
|
Wajsznory | Kętrzyn | 1 | Weischnuren | pruskie | -- |
|
Wilamowo | Kętrzyn | 1 | Wilhelmsdorf | niemieckie | -- |
|
Wilkowo | Kętrzyn | 1 | Wilkendorf | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Windykajmy | Kętrzyn | 4 | Windtkeim | pruskie | Windkiejmy | W Tece Toruńskiej: Windkiejmy. Chociaż nazwa powojenna jest również poprawnym spolszczeniem n. pruskiej, to jednak wolę się trzymać przedwojennej ludowej tradycji. |
Wopławki | Kętrzyn | 1? | Woplaucken | pruskie | -- |
|
Wólka | Kętrzyn | 1 | Wolka | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Spittel. |
Wymiarki | Kętrzyn | 3 | Charlottenberg | niemieckie | -- | |
Wymiary | Kętrzyn | 3 | Georgenfelde | niemieckie | -- | |
Zalesie Kętrzyńskie | Kętrzyn | 3 | Hinzenhof | niemieckie | (Zalesie) | Dookreślenie Kętrzyńskie niemożliwe do utrzymania, można je zastąpić określeniem "Rastemborskie". Brak polskiej tradycji dla tej miejscowości, Leyding podaje (jako oboczną) formę Hęczkowo, która zdaje się w pewien sposób naśladować fonetycznie oryginał (Hinz- > Hęcz-), jednak jest to już twór powojenny i nieco nieporadny językowo. |
Babieniec | Korsze | 2 | Babziens | polskie | -- | 1374 Babaten, Babazayn, Babaczin; 1397-99, 1408 Babenicz. Przyjęta przez KUNM wersja spolszczona nawiązuje wyraźnie do tego ostatniego zapisu. Nazwa jest genetycznie pruska, pochodzi od n. jeziora Babienieckiego (1374 Babanczin, Babaczin, Babazcin). Być może poprawniejszą formą spolszczoną (bardziej zgodną z zapisami historycznymi) byłby *Babięcin, ale brak takiej tradycji. |
Błogoszewo | Korsze | 2 | Seeligenfeld | niemieckie | -- | Powojenna n. pol. w bardzo luźny sposób nawiązuje do znaczenia niem. seelig "szczęśliwy, błogosławiony". |
Błuskajmy Małe | Korsze | 2 | Klein Bloßkeim | pruskie | -- | |
Błuskajmy Wielkie | Korsze | 2 | Groß Bloßkeim | pruskie | -- | 1419 Bluskaym, Bloskaymen; 1533 Beloszkaym. |
Bykowo | Korsze | 3~2? | Bollendorf | niemieckie | -- | |
Chmielnik | Korsze | 3 | Henriettenhof | niemieckie | -- | Współczesna, nadana po wojnie nazwa tej osady nawiązuje do uprawianego tu niegdyś chmielu (w czasach PRL jednak zrezygnowano z upraw). |
Długi Lasek | Korsze | 2 | Langwäldchen | niemieckie | -- | |
Dłużec Mały | Korsze | 2 | Klein Langwalde | niemieckie | -- | |
Dłużec Wielki | Korsze | 2 | Klein Langwalde | niemieckie | -- | |
Dubliny | Korsze | 1 | Dublienen | pruskie | -- | |
Dzierżążnik | Korsze | 5 | Vorwerk Scharkeim | pruskie | Sarkajmski Folwark |
|
Dzikowina | Korsze | 2 | Eberstein | niemieckie | -- | Dziś chyba część Tołkin, nie wiem na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. |
Garbno | Korsze | 4 | Lamgarben | pruskie | Lągarb |
|
Giełpsz | Korsze | 2 | Gelbsch | pruskie | -- |
|
Glitajny | Korsze | 2 (1?) | Glittehnen | pruskie | -- | Oboczna n. niem. (w spisie z 1820 r.): Glittainen. Forma ta może wskazywać na istnienie formy spolszczonej Glitajny przed wojną, ale może też być po prostu innym refleksem prus. sufiksu. Starsze zapisy tej nazwy to Glitteinen (1359), Glittenen (1528), Geleteyn (XVIII w.). Chyba na podstawie tej ostatniej formy, Leyding spolszczył tę nazwę jako Glejtyny, ale chyba nie jest to dobra forma. |
Głowbity | Korsze | 2 | Glaubitten | pruskie | -- | 1484 Glawbothen, 1489 Klaubotten. |
Gnojewo | Korsze | 5 | Grützau | niemieckie | Grycewo |
|
Gudniki | Korsze | 1 | Gudnick | pruskie | -- | 1342 Gunthenithen, 1419 Guntheniken, 1533 Gudenicken. |
Gudziki | Korsze | 4 | Godocken | pruskie | Gudoki |
|
Kałwągi | Korsze | 2 | Kaltwangen | pruskie | -- | |
Kałwągi | Korsze | 2 | Kaltwangen | pruskie | -- | |
Kamień | Korsze | 2~3 | Goldstein | niemieckie | -- | |
Karszewo | Korsze | 2 | Karschau | pruskie | -- | 1533, 1589 Karszaw. Nazwa pruska. |
Kaskajmy Małe | Korsze | 4 | Klein Köskeim | pruskie | Kieskiejmy Małe | Po więcej wyjaśnień, p. wyżej Kaskajmy (gm. Kętrzyn). |
Kowalewo Duże | Korsze | 5 | Gut Wotterkeim | pruskie | Wutrykajmy-Dwór | Po więcej wyjaśnień, p. niżej Kowalewo Małe. |
Kowalewo Małe | Korsze | 5 | Wotterkeim | pruskie | Wutrykajmy |
|
Kraskowo | Korsze | 6 | Schönfließ | niemieckie | Szenfliz | W Tece Toruńskiej miejscowość spolszczona jako Sienfliz (gen. Sienfliza). Nagłosowe Ś- jest wynikiem gwarowego sziakania. |
Krzemity | Korsze | 2 | Kremitten | pruskie | -- | 1427 Crymythen; 1533, 1589 Kremytthen. |
Łankiejmy | Korsze | 1 | Langheim | pruskie | -- |
|
Łękajny | Korsze | 2 | Landkeim | pruskie | -- | Teoretycznie poprawniejsza byłaby forma *Łękajmy (wg prus. -kaims), z drugiej strony z racji braku polskiej tradycji, niech zostanie jak jest. Nie zachwiewa to staropruskiego charakteru nazwy (dla której niestety nie znajduję starych zapisów źródłowych - Gerullis ma jedynie zapisy dla Landkeim w pow. Rybaki, dziś na terenie obw. królewieckiego). |
Marłuty | Korsze | 5 | Mockelkeim | pruskie | Mokielkajmy |
|
Kolonia Marłuty | Korsze | 2* | Marlutten | pruskie | Marłuty | Nie wiem, jaki jest obecny uzus, co do nazwy tego przysiółka. Na mapach Geoportalu jest on zaznaczany jako Kolonia Marłuty. Jednak jest to miano wtórne, wynikające z faktu, że mianem Marłuty zaczęto ahistorycznie nazywać wieś Mokielkajmy, z którą po wojnie połączono ten przysiółek (mimo, że obie miejscowości są wyraźnie od siebie oddzielone). Ten kuriozalny stan rzeczy należałoby naprawić i nazwy Marłuty oraz Mokielkajmy stosować tak, jak nakazuje historia. |
Nunkajmy | Korsze | 2 | Nohnkeim | pruskie | -- | 1419 Nunekaym, Nonekaym 1437 Nonekaym, Nunekaym, Nonekayn. |
Olszynka | Korsze | 3 | Waldriede | niemieckie | -- | |
Parys | Korsze | 4 | Paaris | pruskie | Paryż |
|
Piaskowiec | Korsze | 2 | Sandenberg | niemieckie | -- | |
Płutniki | Korsze | 4 | Plötnick | pruskie | Pletniki |
|
Podgórzyn | Korsze | 3 | Friedrichsthal | niemieckie | -- | |
Podlechy | Korsze | 1 | Podlechen | pruskie | -- |
|
Polany | Korsze | 5 | Annafeld | niemieckie | Annopole | U Leydinga: Annopole. Choć przedwojennej tradycji brak, to taka postać wydaje się całkiem naturalnym tłumaczeniem n. niemieckiej. |
Pomnik | Korsze | 1 | Pomnick | pruskie | -- | 1419, 1422 Pomenik; 1437 Pomenig; 1533 Pomenycken. Nazwa pruskiego pochodzenia, w pol. adideowana do ap. pomnik. |
Prosna | Korsze | 2 | Prassen | pruskie | -- | 1426, 1533 Prasen. Nazwa pruska, związana z ap. prassan "proso". Powojenna nazwa Prosna jest więc podobna do oryginału nie tylko fonetycznie, ale również znaczeniowo. Można by się czepiać zasadności sufiksu -na, ale niech zostanie jak jest. |
Równina Dolna | Korsze | 6 | Unter Plehnen | pruskie | Plejny Niskie | Zob. niżej Równina Górna. |
Równina Górna | Korsze | 6 | Ober Plehnen | pruskie | Plejny Wysokie |
|
Saduny | Korsze | 4~6 | Sdunkeim | pruskie | Dunkiejmy |
|
Sajna Mała | Korsze | 5 | Klein Schrankheim | pruskie | Skrętkiejmy Małe | Po więcej wyjaśnień, zob. niżej. |
Sajna Wielka | Korsze | 5 | Groß Schrankheim | pruskie | Skrętkiejmy Wielkie |
|
Sarkajmy | Korsze | 2 | Scharkeim | pruskie | -- |
|
Sątoczek | Korsze | 6 | Klein Leunenburg | hybryda (prus. + niem.) | Lembork Mały | Po więcej wyjaśnień, p. niżej Sątoczno. |
Sątoczno | Korsze | 6 | Leunenburg | hybryda (prus. + niem.) | Lembork |
|
Słępy | Korsze | 2 | Schlömpen | pruskie | -- | Zapisy pierwotne: Slimpen (1419), Schlimppen (1519), Schlymprau (1533, 1589). Nazwa o staropruskim pochodzeniu. |
Starynia | Korsze | 5 | Groß Altendorf | niemieckie | Stara Wieś |
|
Stawnica | Korsze | 2 | Oberteich | niemieckie | -- | |
Studzieniec | Korsze | 5 | Wormen | pruskie | Wormie | Nazwa pruska, należało oddać ją jako Wormie - tak samo jak w przypadku wsi w gm. Górowo Iławeckie. Nazwa, którą ostatecznie nadana jest całkowicie nieuzasadniona. |
Suliki | Korsze | 5 | Döhrings | niemieckie | Durąg |
|
Suśnik | Korsze | 1 | Sußnick | pruskie | -- | 1481 Sussnicken, 1485 Syssenicken, 1533 Susenicken. |
Tołkiny | Korsze | 2 | Tolksdorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Trzeciaki | Korsze | 2 | Dreihöfen | niemieckie | -- | |
Wandajny | Korsze | 2 | Wendehnen | pruskie | -- | 1418 Wandeyen, 1449 Wendeynen. |
Warnikajmy | Korsze | 2 | Warnikeim | pruskie | -- | 1419 Warnikaym, Wernikaym. |
Wągniki | Korsze | 2 | Wangnick | pruskie | -- | |
Wetyn | Korsze | 2 | Wettin | pruskie? | -- | Potrzebna dokumentacja i informacje etymologiczne. |
Wiklewko | Korsze | 5 | Klein Winkeldorf | hybryda (prus. + niem.) | Wikielkajmy Małe | Po więcej wyjaśnień, p. niżej. |
Wiklewo | Korsze | 5 | Groß Winkeldorf | hybryda (prus. + niem.) | Wikielkajmy Wielkie | Pierwotnie: Wynkilkayme (1444). Nazwa pruska. Wtórnie (od XVI w.) pruski człon -kaims zastąpiono niem. -dorf, co dawało mylne wrażenie nazwy niemieckiej (niby od Winkel - kąt). Po wojnie należało nawiązać do pruskiego oryginału, co uczyniono co najmniej niedokładnie. |
Wygoda | Korsze | 3 | Heinriettenhof | niemieckie | -- | |
Bertyny | Reszel | 2 | Bertienen | pruskie | -- |
|
Bezławecki Dwór | Reszel | 1~4 | Bäslackshof | hybryda (prus. + niem.) | (Bezławski Dwór) | Co do form przymiotnikowych od nazw zakończonych na -ławki, zob. wyjaśnienia pod Tarławecki Róg (gm. Węgorzewo). Poza tym, formę Bezławski Dwór podają materiały przedwojenne. |
Bezławki | Reszel | 1 | Bäslack | pruskie | -- | 1365 Paistlauken, 1402 Bayselawken, 1431 Bayszelawken, 1481 Baislacken. |
Biel | Reszel | 2~3 | Weißensee | niemieckie (zepsute z prus.?) | -- | Niemiecka nazwa osady wbrew pozorom nie jest topograficzna (brak "białego jeziora" w okolicy, do którego mogłaby się odnosić), ale pochodzi od nazwiska zasadźcy, który był Prusem. Możliwe więc, że jest to zniekształcenie (przez adideację) jakiegoś pruskiego antroponimu, niestety dostępne dane historyczne i językowe nie dają możliwości jego zrekonstruowania. Niech więc już zostanie nazwa obecna (polskiej przedwojennej tradycji brak), nadana przez KUNM i nawiązująca do znaczenia niem. Weiß- (chociaż warto zaznaczyć, że w toponimach Biel zwykle nie oznacza "białości", lecz jest to staropolski leksem oznaczający "bagno, mokradło"). |
Czarnowiec | Reszel | 2 | Schwarzenberg | niemieckie | -- | Wg Pospiszylowej, nazwa niem. powstała niejako w opozycji do sąsiedniej wsi Weißensee (p. wyżej Biel). Z drugiej strony, w pobliżu wsi znajduje się również pagórek o nazwie Schwarzer Berg, zwany po polsku Czarnogórą (może więc nazwa osady od pagórka?). Kusi więc, aby zmienić nazwę tej osady na Czarnogóra, ale ponieważ nie jest to nazwa przedwojenna (Leyding podaje datę jej zapisania jako 1948), nie widzę przesłanek, aby tak robić. Przedwojennej tradycji dla osady brak. |
Dębnik | Reszel | 6 | Damerauwald | niemieckie | Dąbrówka Leśna | Przed wojną: Dąbrówka Leśna (tak u Chojnackiego). Jest to swego rodzaju paradoks nazewniczy (masło maślane), ale wynika to w pewnym sensie z formy niemieckiej. Nawet po wojnie osada ta widnieje na niektórych mapach jako Dąbrówka (postać Dębnik, uchwalona przez KUNM, jest zupełnie sztuczna). Nazwa wywodzi się od n. lasu Damerauwald al. Rößeler Damerau, zwanego przez Warmiaków po prostu Dąbrową. |
Grodzki Młyn | Reszel | 2 | Burgmühle | niemieckie | -- | Pierwotnie: Burggrafen Mühle (1370 Burgrefen Mole), w XVII w. obocznie Schloß-Mühle (1656). |
Kępa Tolnicka | Reszel | 5 | Atkamp | pruskie | Otkajmy |
|
Klewno | Reszel | 5 | Klawsdorf | niemieckie (osobowe) | Lakogady |
|
Kocibórz | Reszel | 4 | Kattmedien | pruskie | Katmedy |
|
Leginy | Reszel | 1 | Legienen | pruskie | -- | 1345-48 Laghinen, 1359 Legynen. |
Lipowa Góra | Reszel | 2 | Lindenberg | niemieckie | -- | |
Łabędziewo | Reszel | 1 | Labendzowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1932-45: Schwanau. |
Łężany | Reszel | 4 | Loszainen | pruskie | Lężajny |
|
Mnichowo | Reszel | 5 | Groß Mönsdorf | niemieckie (zepsute z prus.) | Miniajny |
|
Mojkowo | Reszel | 5 | Annahof | niemieckie (osobowe) | Annowo | Wariant potoczny: Annowo (znany u Leydinga i na powojennych mapach, również współczesnych). Jako tłumaczenie n. oryginalnej, wydaje się o wiele bardziej wartościowy od nadanej przez KUNM ahistorycznej nazwy Mojkowo i postuluję jego oficjalne wprowadzenie. |
Niewodnica | Reszel | 6 | Fischbach | niemieckie | Fyśbach |
|
Pasterzewo | Reszel | 4 | Pastern | pruskie? | Pasterz |
|
Pieckowo | Reszel | 4 | Pötschendorf | niemieckie (osobowe)? | Piecki |
|
Pilec | Reszel | 1 | Pülz | pruskie | -- |
|
Plenowo | Reszel | 1 | Plönhöfen | pruskie | -- | 1391 Plowonen. Nazwa pruska, w formie niem. mocno zniekształcona. |
Pudwągi | Reszel | 4 | Posewangen | pruskie | Pozwągi | W Tece Toruńskiej: Pozwągi. Ustalona po wojnie postać Pudwągi jest niepoprawna - brak uzasadnienia dla osnowy Pud- (najstarszy zapis z 1533 głosi: Posewange), tym bardziej należy powrócić do formy historycznej. |
Ramty | Reszel | 1 | Ramten | pruskie | -- | 1340 Ramoten; 1374 Ramothen; 1432 Rampth, Rammaten, Rammoten. |
Robawy | Reszel | 1 | Robawen | pruskie | -- |
|
Siemki | Reszel | 5 | Scharfs | niemieckie | Szarfy |
|
Staniewo | Reszel | 5 | Ottoswalde | niemieckie | Anuty | Brak polskiej tradycji. Nadana po wojnie przez KUNM nazwa Staniewo jest chrztem pseudodzierżawczym, zupełnie niepasującym do tutejszej toponimii. W związku z tym, decyduję się tu na dość kontrowersyjne posunięcie - postuluję bowiem wprowadzenie używanej przez Leydinga formy Anuty, która wprawdzie nie ma nic wspólnego z pierwotną formą niem., ale odnosi się do historii folwarku - nazwisko jego założyciela brzmiało Anhutt (kto wie, być może w początkach istnienia osady nazywano ją Abbau Anhutt, chociaż nie znajduję na to dowodów). Wydaje mi się to dużo wartościowszym mianem niż sztuczna n. pol. Staniewo. Ponadto, "na ucho" sprawia wrażenie nazwy pruskiej, co sprawia że nieźle wpisuje się w lokalną toponimię. |
Stąpławki | Reszel | 1 | (Adlig) Stumplack | pruskie | -- | W Tece Toruńskiej forma zgodna z obecną. Ponieważ działacze KUNM nie znali tego dokumentu, można powiedzieć, że "zgadli" tę formę (aczkolwiek nazwę mógł zapisać też Leyding u ludu). |
Śpigiel | Reszel | 1 | Spiegels | pruskie? | -- |
|
Śpiglówka | Reszel | 1 | Spieglowken | hybryda (prus-pol.?) | -- |
|
Święta Lipka | Reszel | 1 | Heiligelinde | niemieckie | -- | Dawniej też: Świętolipka. |
Tolniki Małe | Reszel | 2* | Tollnigk | pruskie | (Tolniki) |
|
Wanguty | Reszel | 4 | Wangutten | pruskie | Węgoty |
|
Widryny | Reszel | 1~4 | Widrinnen | pruskie | (Wydryny?) |
|
Wola | Reszel | 1 | Dürwangen | pruskie | -- |
|
Worpławki | Reszel | 2 | Worplack | pruskie | -- |
|
Wólka Pieckowska | Reszel | 2~3 | Pötschenwalde | niemieckie (hybryda?) | -- |
|
Wólka Pilecka | Reszel | 3 | Stechernsruh | niemieckie | -- | |
Wólka Ryńska | Reszel | 3~2 | Rheindorfshof | niemieckie | -- |
|
Zawidy | Reszel | 2 | Soweiden | pruskie | -- | 1364, 1370 Sowiden; 1400 Sowiten. Nazwa pruska. W początkach swojego istnienia wieś nosiła oboczną nazwę niem. Hohenfeld (1364 Hoenueld). |
Bajorski Gaj | Srokowo | 2 | Bajohrenwalde | hybryda (pol. + niem.) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Blankenwalde. |
Bajory Małe | Srokowo | 1 | Klein Bajohren | polskie | -- | Nazwy w latach 1938-45: Kleinblankenfelde. |
Bajory Wielkie | Srokowo | 1 | Groß Bajohren | polskie | -- | Nazwy w latach 1938-45: Großblankenfelde. |
Brzeźnica | Srokowo | 2 | Birkenfeld | niemieckie | -- | |
Chojnica | Srokowo | 3 | Knipprode | niemieckie | -- | Miejscowość utworzona po I Wojnie Światowej, z podziału gruntu wsi Solanki. |
Goszczewo | Srokowo | 5 | Adolfshof | niemieckie | Adolfowo | U Leydinga i w powojennym potocznym użyciu: Adolfowo. Nie zważając na nieprzyjemne skojarzenia z imieniem Adolf, uważam że należy przywrócić to naturalne spolszczenie n. niem. w miejsce ahistorycznego chrztu pseudoimiennego "Goszczewo". |
Jankowice | Srokowo | 4 | Jankenwalde | hybryda (pol. + niem.) | Jankowo | U Chojnackiego i Leydinga: Jankowo. I taka też forma wydaje się poprawna - sufiks -owice był całkowicie obcy toponimii tego regionu. Wydaje się, że motywem nadania takiej nazwy była tylko i wyłącznie chęć uniknięcia pomyłki ze wsią Jankowo w gm. Kętrzyn (p. tam). Pozostałością starszej formy jest n. Wólka Jankowska (p. niżej). |
Jegławki | Srokowo | 2 | (Alt) Jäglack | pruskie | -- |
|
Kaczory | Srokowo | 3 | Fürstenwalde | niemieckie | -- | |
Kałki | Srokowo | 3 | Sechserben | niemieckie | -- |
|
Kąty | Srokowo | 3~2 | Langeneck | niemieckie | -- | |
Kolkiejmy | Srokowo | 2 | Kollkeim | pruskie | -- | 1419 Kolkaym, 1528 Culkaym. |
Kosakowo | Srokowo | 3 | Marienthal | niemieckie | -- | Przysiółek Lipowo wydzielony z Kosakowa, bez własnej nazwy przed wojną. |
Księży Dwór | Srokowo | 2 | Fürstenhof | niemieckie | -- | |
Lesieniec | Srokowo | 2 | Waldenthal | niemieckie | -- | |
Leśniewo | Srokowo | 3~2 | Fürstenau | niemieckie | -- | Powojenna n. pol. Leśniewo zdaje się nawiązywać do starszych zapisów nazwy typu Forstenaw (1422), które zinterpretowano jako pochodzące od Forst "obszar leśny". Nie jestem jednak pewien, co do słuszności takiego wywodu, aczkolwiek w związku z brakiem polskiej tradycji, niech już zostanie. Rzuca się jedynie pewna niekonsekwencja, gdyż nazwę osady Fürstenhof (pochodną od tej wsi), przetłumaczono już dosłownie jako Księży Dwór, nawiązując wyraźnie do znaczenia niem. Fürst. |
Leśny Rów | Srokowo | 3 | Ivenhof | niemieckie | -- |
|
Łęknica | Srokowo | 5 | Löcknick | pruskie | Lekniki | 1370-74, 1373 Lekeniken; 1586-87 Lekenigk. Nazwa pruska. Uchwalonej po wojnie formy Łęknica nie można uznać za jej poprawną adaptację. |
Marszałki | Srokowo | 2 | Marschallsheide | niemieckie | -- | Nazwa niem. pochodzi od n. terenowej lasu Marschalls Heide, po polsku zwanego Jezierski Bór (nazwa urzędowa KUNM) lub Czarny Bór (nazwa ludowa, zapisana przez Leydinga w 1928 roku). |
Mazurkowo | Srokowo | 2? | Masurhöfchen | hybryda (pol. + niem.) | -- | U Chojnackiego: Mazurski Dworek. Nie wydaje mi się, by był to jednak przekaz oparty na użyciu ludowym. Jest to do bólu dosłowne przetłumaczenie n. niemieckiej, a powojenna forma Mazurkowo też oddaje ją dobrze. |
Mintowo | Srokowo | 5 | Mintwiese | pruskie (zniemczone) | Mintwoje | 1395 Myntewayen. Nazwa pruska, wtórnie z prus. członem -wajas "łąki" skalkowanym jako niem. -wiese. Nadana po wojnie polska nazwa oddaje tylko rdzeń nazwy. Lepiej byłoby bliżej nawiązać do pruskiego oryginału. |
Młynowo | Srokowo | 2 | Adlig Mühlbach | niemieckie | -- | |
Osikowo | Srokowo | 3 | Leitnerswalde | niemieckie | -- | |
Pieczarki | Srokowo | 3 | Bergensee | niemieckie | -- |
|
Podlasie | Srokowo | 3 | Louisenhof | niemieckie | -- | |
Pyszki | Srokowo | 3 | Nordenhof | niemieckie | -- | |
Rybakowo | Srokowo | 3 | Schönthal | niemieckie | -- | |
Rypławki | Srokowo | 2 | Riplauken | pruskie | -- | |
Siemkowo | Srokowo | 5 | Terra | łacińskie | Terka | Folwark szlachecki, ochrzczony przez swojego założyciela łacińskim mianem Terra "ziemia", co Leyding w dość osobliwy sposób spolszczył jako Terka. KUNM nadała tę nazwę sztuczną n. Siemkowo, która nawiązuję do n. os. Siemek (= Siemysł, Siemirad), jest to więc sztuczne nawiązanie do czasów wczesnopolskich. Być może nazwa powstała przez przekształcenie jakiejś funkcjonującej w terenie n. *Ziemkowo (co byłoby częściowym nawiązaniem do znaczenia oryginału), jednak nie znajduję na to żadnych dowodów. Tak czy inaczej, chyba lepiej w miejsce tego nowotwora wrócić do wariantu Leydingowego. |
Silec | Srokowo | 1 | (Adlig) Schülzen | pruskie | -- |
|
Silecki Folwark | Srokowo | 2 (1?) | Schülzen C | pruskie | -- | Po więcej wyjaśnień, p. wyżej Silec. |
Siniec | Srokowo | 5 (4?) | Groß Blaustein | niemieckie | Blusztyn |
|
Sińczyk | Srokowo | 5 (4?) | Klein Blaustein | niemieckie | Blusztyn Mały | Po więcej wyjaśnień, p. wyżej. |
Skandławki | Srokowo | 2 | Skandlack | pruskie | -- | |
Solanka | Srokowo | 2 (1?) | Salzbach | niemieckie | -- | Nazwa pochodna od n. strumienia Salzbach. Według Leydinga (tom II o nazwach terenowych) nazwa Solanka funkcjonowała jako n. rzeczki już w roku 1928 wśród ludności miejscowej. Niewykluczone więc, że takie samo miano nosiła w mowie Mazurów również ta wieś, jednak brak na to bezpośrednich dowodów (Teka Toruńska nie zarejestrowała materiału z tego obszaru). Wieś leżała na obszarze, określanym w spisie z 1820 jako "Polnische Gemeinde" (wraz z miejscowościami Jegławki, Kolkiejmy, Silec, Surwile i Tarławki), więc z pewnością istniała tu polska ludność, a wieś musiała mieć jakąś ludową polską nazwę. Innym śladem mazurskim w tej okolicy jest nazwa położonej obok Solanki górki Kuczka (lud. 1928 Kucka, niem. Kutschen Berg al. Kutschke B.) - nawet jeżeli jest to nazwa genetycznie pruska, to musiała zostać spolonizowana przez Mazurów. |
Sówka | Srokowo | 2 | Eulenhof | niemieckie | -- | |
Srokowo | Srokowo | 6 | Drengfurth | niemieckie | Dryfort |
|
Srokowski Dwór | Srokowo | 5~6 | Drengfurthshof | niemieckie | Dryforcki Dwór | |
Suchodoły | Srokowo | 3 | Friedenthal | niemieckie | -- |
|
Szczeciniak | Srokowo | 2~3 | Stettenbruch | niemieckie | -- | Potrzebne informacje etym. (co do genezy członu Stetten-). Powojenna n. Szczeciniak zdaje się zawierać fonetyczną adaptację rdzenia n. niem. |
Wikrowo | Srokowo | 2 | Wickerau | pruskie | -- | |
Wilcza Wólka | Srokowo | 3 | Friedrichsberg | niemieckie | -- | Powojenna n. osady nawiązuje do pobliskiej wsi Wilczyny. |
Wilczyny | Srokowo | 2 | Wolfshagen | niemieckie | -- | Leśniczówka Wilcze przed wojną należała do Wilczyn, bez wydzielonej nazwy. |
Wólka Jankowska | Srokowo | 3 | Marienwalde | niemieckie | -- | Obecna n. relacyjna nadana po wojnie (tradycji polskiej brak), nawiązuje do starszej, tradycyjnej formy nazwy wsi Jankowice (p. wyżej) - Jankowo. |
Wyskok | Srokowo | 3 | Marienwalde | niemieckie | -- | Brak tradycji. U Leydinga ciekawa nazwa przejściowa Żegadłowo, która nawiązuje do nazwiska założyciela tutejszego folwarku - Friedricha Segadlo (Żegadło?). Ostatecznie KUNM przyjęła n. Wyskok, całkowicie "pustą". |
Wysoka Góra | Srokowo | 2 | Hochberg | niemieckie | -- |
Powiat bartoszycki
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Bartoszyce | Bartoszyce (miasto) | 1 | Bartenstein | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Lidzbarskie Przedmieście | Bartoszyce (miasto) | 2~5 | Heilsberger Vorstadt | niemieckie (relacyjne) | Licbarskie Przedmieście |
|
Stoczki | Bartoszyce (miasto) | 3 | Wilhelmsruh | niemieckie | -- | Nazwa osady, która została włączona w granice miasta. Nie wiem, czy istnieje jeszcze w świadomości mieszkańców. |
Bisztynek | Bisztynek | 1 | Bischofstein | niemieckie | -- |
|
Górowo Iławeckie | Górowo Iławeckie (miasto) | 4 | Landsberg | niemieckie | Landzbark |
|
Sępopol | Sępopol | 4 | Schippenbeil | pruskie | Szępopel |
|
Ardapy | Bartoszyce | 2 | Ardappen | pruskie | -- | 1340 Ardapyn. |
Bajdyty | Bartoszyce | 2 | Beyditten | pruskie | -- | 1390 Baydoyten, 1419 Baydutten. Nazwa pruska, o dość dużej liczbie wariantów - pod koniec XVIII w. pojawia się uproszczona fonetycznie forma Beithen, Bethen, zaś w XVI-XVII w. niejasna Baytthre. |
Barciszewo | Bartoszyce | 2 | Bartelsdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Bertoldsdorf (1342, 1378). Dokumenty znają również zlatynizowaną postać Bartholomei Villa (1345). Obecna nazwa odnosi się (w nieco archaizowany sposób - Barcisz to stpol. zdrobnienie od Bartłomieja) do tego źródłosłowu. |
Bąsze | Bartoszyce | 2 | Bonschen | pruskie | -- | 1419 Pamszen. Pierwotny zapis być może zniekształcony. |
Bezledy | Bartoszyce | 2 | Beisleiden | pruskie | -- | 1338, 1342 Bisleyden; 1350 Byseleyden, 1411-19 Beyseleidin. Przejściowo zaświadczona postać bez drugiego członu - 1340 im Felde Beyse. Nazwa pruska, wg autorów NMP antroponimiczna. Oznaczałoby to, że płynąca przez wieś rzeka Bezleda została nazwana od tej miejscowości (a nie odwrotnie). Rzeka ta przekracza sztuczną granicę państwową i po stronie rosyjskiej nosi sztuczną nazwę "Riezwaja" (Резвая). |
Bieliny | Bartoszyce | 2 | Bellienen | pruskie | -- | |
Borki | Bartoszyce | 1 | Borken | pruskie (spolonizowane)? | -- | 1419 Barken, Borken. Pierwszy zapis może sugerować, że mamy do czynienia z pierwotną nazwą pruską, na gruncie polskim skojarzoną z ap. borek. |
Borki Sędrowskie | Bartoszyce | 2? | Zanderborken | hybryda (niem. + pol.) | -- |
|
Brzostkowo | Bartoszyce | 5 | Brostkersten | pruskie | Brostkiersty (?) | Nazwa oryginalna jest wyraźnie pruska (pierwszy człon jakby od brastan = bród?), jednak nie dysponuję żadnymi opracowaniami, które wyjaśniałyby tę nazwę. Niemniej, przyjętej formy Brzostkowo nie można uznać za poprawne odzwierciedlenie tej nazwy (co najwyżej luźne naśladownictwo fonetyczne I członu). Należałoby to naprawić, ale dla pewniejszego ustalenia właściwej formy potrzebne są informacje etymologiczne i dokumentacja historyczna. |
Bukowo | Bartoszyce | 2 | Buchau | niemieckie | -- | |
Burkarty | Bartoszyce | 2 | Borchertsdorf | niemieckie | -- | 1374 Borkardsdorf, 1377 Burghardsdorf. |
Ceglarki | Bartoszyce | 3 | Ernsthof | niemieckie | -- | Powojenna n. polska odwołuje się do faktu istnienia tutaj cegielni. |
Ciemna Wola | Bartoszyce | 3 | Dietrichswalde | niemieckie | -- | |
Czerwona Górka | Bartoszyce | 5 | Rothgörken | pruskie | Rudogierki | Oryginalna nazwa jest pruska (nie dysponuję dokumentacją hist., poza wątpliwej autentyczności zapisami z internetu - 1570 Rottgeriken), co do II członu por. Suchawa (gm. Barciany, oryginalnie Sawsegerickn, Sausgörken) czy Górki (gm. Stary Dzierzgoń). Przyjęta po wojnie nazwa pol. Czerwona Górka jest co najmniej dziwną decyzją KUNM - człon I przetłumaczono jakby z niemieckiego (Roth "czerwony"), zaś drugi oddano fonetycznie (z adideacją). Nie mogę tej nazwy uznać za akceptowalną - ze względu na pruskie pochodzenie oryginału, należało ją przekalkować fonetycznie jako Rudogierki lub Rudogórki (wariant drugi bardziej przypomina nazwę obowiązującą, ale jest bardziej odległy od oryginału i adideowany). |
Dąbrowa | Bartoszyce | 1 | Damerau | niemieckie (zapoż. z polskiego) | -- | |
Dębiany | Bartoszyce | 5~6 | Lackmedien | pruskie | Lakmedy | 1326 Laukemedien. Nazwa pruska, zaczerpnięta od starej nazwy wielkiego lasu Laukmedjan (niem. Lackmühlwald, 1595 Lackmedien - dosł. "jasny las" lub "polny las"). Ludność warmijska przyswoiła tę pruską nazwę w formie Lakmedy (co zaświadcza Leyding, ale jedynie w kontekście lasu, nie omawianej wsi), o czym niestety dziś się często zapomina (częściej stosuje się nazwę Bisztynieckie Lasy). Niestety, w pochodnej nazwie miejscowej nie uszanowano jej pruskiego źródłosłowu, a jedynie nawiązano do charakteru lasu, co było wielkim błędem. Należy pilnie przywrócić (zarówno tej miejscowości, jak i lasowi) przepiękną staropruską nazwę Lakmedy. |
Dębówko | Bartoszyce | 2 | Eichenbruch | niemieckie | -- | |
Drawa | Bartoszyce | 5 | Groß Sonnenburg | niemieckie | Drawiny |
|
Falczewo | Bartoszyce | 3 | Fauthshof | niemieckie | -- |
|
Galinki | Bartoszyce | 2 | Klein Gallingen | pruskie | -- | Zob. niżej Galiny. |
Galiny | Bartoszyce | 2 | Gallingen | pruskie | -- | 1336 Gallinden, 1374 Galindin. Nazwa wsi pochodzi od plemienia Galindów, którzy zapewne ją założyli (wywędrowawszy do sąsiedniej Barcji). Wobec tego faktu, można było ustalić nazwę wsi jako Galindy, jednak wobec braku polskiej przedwojennej tradycji, niech zostanie jak jest. Najważniejsze, że rdzeń został zachowany. |
Ganitajny | Bartoszyce | 2 | Gomtehnen | pruskie | -- | 1419 Ganiteynen, 1437 Gamteynen. W początkach swojego istnienia, wieś nosiła również oboczną nazwę Pogintenekaim (1352), Pogymtynekaym (1423), również pochodzenia pruskiego. |
Gile | Bartoszyce | 5? | Hilff | pruskie? | Gilwa (?) | Nazwa oryginalna o dość tajemniczym brzmieniu. Leyding spolszcza ją w formie Gilwa, co sugerowałoby pruskie pochodzenie (tylko czy słusznie?). Jeżeli nazwa miałaby być faktycznie tożsama często powtarzającej się n. prus. Gilwa, to warto ją w takiej formie przywrócić. |
Glitajny | Bartoszyce | 2 | Glittehnen | pruskie | -- | 1419 Glitteynen. |
Głomno | Bartoszyce | 2 | Glommen | pruskie | -- |
|
Gromki | Bartoszyce | 5 | Grommels | niemieckie | Gromolec | Pierwotnie niem. Grombholz (1570), Gromholz. Leyding na tej podstawie notuje spolszczenie Gromolec, które może i nie ma potwierdzonego przedwojennego pochodzenia, ale jest na tyle dokładne i autentycznie brzmiące, że warto je przywrócić. |
Gruda | Bartoszyce | 2~3 | Grudshöfchen | niemieckie | -- | |
Jarkowo | Bartoszyce | 5 | Erwienen | niemieckie? | Jerwiny | Nazwę oryginalną Erwienen chyba należy traktować jako niemiecką, pochodzącą od im. Erwin (jednak końcówka -ienen może też wskazywać na pruskie pochodzenie). Tak czy inaczej, Leyding spolszcza ją jako Jerwiny i taką postać warto wprowadzić w miejsce ahistorycznego chrztu "Jarkowo". |
Karolewko | Bartoszyce | 2 | Karolinenhof | niemieckie | -- | U Leydinga spolszczone nieco wierniej jako Karolinek. Tak czy inaczej, brak polskiej tradycji. |
Kicina | Bartoszyce | 5 | Liebhausen | pruskie (zniemczone) | Lipusz | 1340 Lypus, 1356 Lyppuse. Nazwa pruska, stopniowo niemczona do postaci Lipphausen i ostatecznie Liebhausen. Mimo, że Leyding spolszczył ją jako Lipusz, KUNM zdecydowała się zastąpić ten pruski toponim całkowicie nieuzasadnioną nazwą "Kicina". Karygodnie zła decyzja. |
Kiersity | Bartoszyce | 2 | Kirschitten | pruskie | -- | 1357, 1423 Kirsiten. |
Kiertyny Małe | Bartoszyce | 2 | Klein Kärthen | pruskie | -- | Patrz niżej Kiertyny Wielkie. |
Kiertyny Wielkie | Bartoszyce | 2 | Groß Kärthen | pruskie | -- | 1411-19 Kerthin; 1423 Kirthany, Kerthen. |
Kinkajmy | Bartoszyce | 2 | Kinkeim | pruskie | -- | 1444 Kymekaymen. |
Kisity | Bartoszyce | 2 | Kissitten | pruskie | -- | 1342 Kessitten, 1342 Kessiten. |
Klekotki | Bartoszyce | 3 | Charlottenberg | niemieckie | -- | |
Kosy | Bartoszyce | 2 | Quossen | pruskie | -- | Potrzebne informacje etym. i hist. |
Krawczyki | Bartoszyce | 5 | Kraftshagen | niemieckie | Krawtajny | 1374 Craftshain, Crafthain. Na tej podstawie Leyding zapisał spolszczenie Krawtajny - wyraźnie upodobnione do nazw pruskich na -ajny. Być może jest to "na wyrost", ale bywało i tak, że polonizowano w ten sposób również nazwy niemieckie (por. Gronajny, Lichtajny, Fryhajny), dlatego też spolszczenie to wydaje się być wartościowe i warte przywrócenia. Dobrze się też wpisuje w okoliczny krajobraz toponimiczny. |
Kromarki | Bartoszyce | 2 | Kromargen | pruskie | -- | 1404 Karmargen, 1584-85 Crammargen. |
Króle | Bartoszyce | 2 | Königs | niemieckie | -- | Pierwotnie: Königsdorf (1374 Koningisdorf). Przypuszcza się, że König (Koning) to nazwisko pierwszego właściciela. |
Leginy | Bartoszyce | 2 | Legienen | pruskie | -- | |
Lejdy | Bartoszyce | 2 | Legden | pruskie | -- | 1340 Loyden, 1341 Leyde, 1342 Layde. |
Lipina | Bartoszyce | 3 | (Adlig) Ernsthof | niemieckie | -- | |
Lusiny | Bartoszyce | 2 | Losgehnen | pruskie | -- | 1419 Lusygeyn, Losien; 1423 Lusiein; 1437 Lusygeyn, Lusigeyn. |
Łabędnik | Bartoszyce | 2 | Groß Schwansfeld | niemieckie | -- | W potocznym użyciu często: Łabędnik Duży (w odróżnieniu od Małego, p. niżej). Dziwię się, że uchwalono tę nazwę bez członu Wielki, jak nakazywałaby logika. |
Łabędnik Mały | Bartoszyce | 2 | Klein Schwansfeld | niemieckie | -- | |
Łapkiejmy | Bartoszyce | 2 | Lapkeim | pruskie | -- | 1419, 1437 Lapkaymen (dosł. "lisia wieś"). Chyba lepszym odwzorowaniem byłoby Łapkajmy, ale niech już zostanie jak jest. |
Łojdy | Bartoszyce | 2 | Loyden | pruskie | -- | 1340 Loyden, 1344 Layden. |
Łoskajmy | Bartoszyce | 2 | Loschkeim | pruskie | -- | 1419 Loszekaymen, 1423 Losykaym. |
Markiny | Bartoszyce | 2 | Markienen | pruskie | -- | 1423 Merkyn, Merkinen. |
Maszewy | Bartoszyce | 5 | Maxkeim | pruskie | Mackajmy | Oryginalna nazwa jest pruska, choć z problematyczną osnową Max- (być może to przekształcenie fonetyczne, a możliwe że nazwa została utworzona przez Prusów od niemieckiego imienia - brak starych zapisów dla wsi nie pozwala wyciągnąć jednoznacznych wniosków). Leyding spolszczył ją jako Mackajny (co poprawiam na poprawniejsze -kajmy), co jednak z niewiadomych przyczyn KUNM zastąpił kompletnie nieuzasadnioną formą "Maszewy". Do zmiany.\ |
Matyjaszki | Bartoszyce | 2 | Mathiashof | niemieckie | -- | |
Merguny | Bartoszyce | 2 | Marguhnen | pruskie | -- |
|
Minty | Bartoszyce | 2 | Minten | pruskie | -- | 1419 Mynthen, 1437 Mynthin. Nazwa pruskiego pochodzenia. W początkach swojego istnienia, wieś nosiła oboczną n. niemiecką Güntersdorf, ta jednak prędko zanikła. |
Molwity | Bartoszyce | 2 | Mollwitten | pruskie | -- | 1321 Molwitten; ok. 1400 Molowyten, Molewyten. |
Nalikajmy | Bartoszyce | 2 | Liekeim | pruskie | -- | 1339 Nalykaymen, 1419 Naliekaymen. Od końcówki XV w. zanik nagłosowego Na- (może wskutek błędnej dekompozycji), por. zapis z 1483 Lykaynen. Na tej podstawie, Leyding spolszczył tę nazwę jako Likajny, ale KUNM słusznie nawiązała do postaci pierwotnej. |
Nuny | Bartoszyce | 2 | Nohnen | pruskie | -- | ok. 1420 Nonen. Nazwa uważana za pruską. Spis Goldbecka z 1789 r. notuje starszą postać nazwy jako Neynyn (i chyba na tej podstawie Leyding spolszczył tę wieś jako Najny), ale nie wiadomo skąd Goldbeck zaczerpnął tego zapisu. |
Okopa | Bartoszyce | 3 | Erdmannshof | niemieckie | -- | U Leydinga: Szaniec. Najwyraźniej mieściły się tu jakieś okopy. |
Osieka | Bartoszyce | 3 | Hermenhagen | niemieckie | -- | |
Parkoszewo | Bartoszyce | 5 | Perkau | pruskie | Parkowo | Nazwa zdaje się pruska (chociaż potrzebna dokumentacja hist. i informacje etym.), należało ją w prosty sposób spolszczyć fonetycznie jako Parkowo, tak jak czyni to Leyding. Stosując chrzest "Parkoszewo", KUNM stworzyła sztucznie nazwę pseudosłowiańską. |
Pasaria | Bartoszyce | 2 | Passarien | pruskie | -- |
|
Perkujki | Bartoszyce | 2 | Perkuiken | pruskie | -- | 1411-19 Perkoyke. |
Piergozy | Bartoszyce | 2 | Perguschen | pruskie | -- | 1423 Pergosen, 1570 Burgusy. Nazwa pruska, zapis Burgusy z 1570 (powtarzający się w 1623-24) - może spolonizowany? |
Piersele | Bartoszyce | 2 | Perscheln | pruskie | -- | 1419 Perscheln; 1423 Perseln, Perselen. |
Pilwa | Bartoszyce | 2 | Pillwen | pruskie | -- | 1411-19 Pilluo, 1423 Pilwo. |
Plęsy | Bartoszyce | 2 | Plensen | pruskie | -- | 1436 Plynsyn. |
Połęcze | Bartoszyce | 6? | Polenzhof | hybryda (słow. + niem.) | Polino | 1385, 1414 Polino; po 1414 Hof Polan; 1492 Polenshof. Pierwotna nazwa najprawdopodobniej słowiańska (polska), późniejszą n. niem. Polenshof można tłumaczyć jako "dwór Polaka". Przyjęta przez KUNM nazwa Połęcze (i podobnie Leydingowy wariant Połęczowo) próbuje naśladować formę niemiecką, jednak najlepiej wrócić do formy najstarszej, autentycznie słowiańskiej. |
Posłusze | Bartoszyce | 2 | Poschloschen | pruskie | -- | 1352-57 Posslussis, 1352/81 Poslussie. |
Rodnowo | Bartoszyce | 2 | Reddenau | pruskie | -- |
|
Sędławki | Bartoszyce | 2 | Sandlack | pruskie | -- | 1356 Sandlaucken. |
Skitno | Bartoszyce | 5 | Skitten | pruskie | Tuskity | 1423 Tuskythen, 1437 Tusekythen. Nazwa pruska, z czasem (trudno powiedzieć jednak kiedy dokładnie - od wczesnego XVI w. do końcówki XVIII w. następuje przerwa w zapisach dot. tej wsi) nagłosowe Tu- odpadło. Być może jest to wynik fałszywej dekompozycji na gruncie niemieckim (błędne skojarzenie Tu- jako dolnoniem. przyimka tu "do"). Postać Skitno opiera się więc na postaci wtórnej, w dodatku jest to polonizacja niedoskonała - niepotrzebne dostawienie nieetymologicznego sufiksu -no. Używana przez Leydinga postać Sykity z kolei utworzona na podstawie zapisu Sykythen z nieznanego źródła (nikt inny nie notuje takiej formy). Najlepiej byłoby chyba powrócić do nietkniętej wpływej niemieckiej postaci Tuskythen i spolszczyć ją jako Tuskity, zgodnie z logiką nazwy Nalikajmy (p. wyżej), gdzie również restytuowano wypadnięty element pierwotnej nazwy pruskiej. |
Sokolica | Bartoszyce | 4 | Falkenau | niemieckie | Falknowo | U Chojnackiego i Leydinga: Falknowo. Co prawda, powojenna nazwa "Sokolica" również oddaje znaczenie n. niemieckiej, to jednak stale trzymam się nazw przedwojennych. |
Solno | Bartoszyce | 2 | Zohlen | pruskie | -- | 1321 Zillin, 1411-19 Solen. Nazwa pruska. |
Sortławki | Bartoszyce | 2 | Sortlack | pruskie | -- | 1374 Sodlawken, Sodelawken, Sodlauken. Zgodnie z tymi najstarszymi zapiskami, Leyding postulował spolszczenie Sodławki. Taka forma byłaby lepsza jako bardziej pierwotna, ale wobec braku tradycji (i faktu, że pruski charakter nazwy pozostaje niezatarty), niech już zostanie jak jest. |
Sporwiny | Bartoszyce | 2 | Sporwienen | pruskie | -- | 1361 Sporweinen, 1374 Sparwynen, 1389 Sparwin. |
Spurgle | Bartoszyce | 2 | Sporgeln | pruskie | -- | 1484 Spurgelyn, 1533 Spergeln. |
Spytajny | Bartoszyce | 2 | Spittehnen | pruskie | -- | 1326 Spiteyn, 1357 Spitteynen. |
Styligi | Bartoszyce | 2 | Stillgen | pruskie | -- | 1419 Stilligen. |
Szczeciny | Bartoszyce | 2 | Stettinnen | pruskie? | -- | Nazwa chyba pruska, jednak potrzebne informacje etymologiczne i dokumentacja hist. Niemieckojęzyczne źródła internetowe podają intrygujące zapisy Stignotignokeim (1437), Standtin (1600), ale nie znajduję dla nich potwierdzenia w dostępnej literaturze. |
Szwarunki | Bartoszyce | 2* | Klein Schwaraunen | pruskie | (Szwaruny Małe) | Zasadniczo uważam, że nie powinno się zdrabniać nazw pruskiego pochodzenia z sufiksami nie spotykanymi normalnie w języku polskim. Poprawniej byłoby ustalić nazwy tych dwu bliźniaczych wsi jako Szwaruny Wielkie i Małe. Jest to jednak błąd, który jeszcze mogę stolerować. |
Szwaruny | Bartoszyce | 2* | Groß Schwaraunen | pruskie | (Szwaruny Wielkie) | 1327 Suarrine, Schwarrune; 1367 Sworun. |
Szylina Mała | Bartoszyce | 5 | Klein Söllen | pruskie | Silno Małe | Zob. poniżej Szylina Wielka. |
Szylina Wielka | Bartoszyce | 5 | Groß Söllen | pruskie | Silno Wielkie | 1338 Siln, 1423 Sillen. Nazwa pruska, jej źródłosłowem jest prus. silā "bór, puszcza (niem. Heide)". Przyjęta przez KUNM forma Szylina jest zbyt zmieniona względem oryginału (jakby niepotrzebnie oparto się na litewskiej postaci tego słowa - šilas, nazwa ta jednak jest pruska, a nie litewska), niedokładne jest również Leydingowe "Salno". Na podstawie najstarszych zapisów utworzyłem polską adaptację tej pruskiej nazwy jako Silno. |
Tapilkajmy | Bartoszyce | 2 | Tappelkeim | pruskie | -- | 1347 Tapilkaym, 1409 Tapilkayme. Przejściowo (XVI-XVII w.) istniała również przekształcona forma Dapplicken (dok. 1570, 1623-24), która ostatecznie zanikła. |
Tolko | Bartoszyce | 1 | Tolks | pruskie | -- | 1570 Tolcks. Nazwa pruska, notowana w formie spolszczonej (zgodnej z obecną) już przed wojną, co rzadkie na tym terenie. |
Trutnowo | Bartoszyce | 2 | Trautenau | pruskie | -- | 1364, 1374, 1390 Trutenow. |
Wajsnory | Bartoszyce | 1~4 | Weischnuren | pruskie | (Wajsznory) |
|
Wardomy | Bartoszyce | 2 | Wordommen | pruskie | -- | 1419 Wordompne. |
Wargielity | Bartoszyce | 2 | Worglitten | pruskie | -- | 1409 Wargelitekayme, 1426 Wargeliten. Nazwa pruska, początkowo z sufiksem -kaims, który z czasem zanikł. |
Wawrzyny | Bartoszyce | 2 | Laurienen | osobowe | -- | Potrzebne informacje historyczne. Miejscowość jednak nie wydaje się stara, więc chyba trudno wywodzić jej nazwę od czegoś innego niż imię Wawrzyniec (Laurentius). Gdyby to jednak była nazwa pruska, lepiej byłoby ją spolszczyć dokładniej jako Lauryny. |
Węgoryty | Bartoszyce | 2 | Wangritten | pruskie | -- | 1427 Wangerithen. |
Wiatrak | Bartoszyce | 2 | Schreibershöfchen | niemieckie | -- | Oboczna n. niemiecka: Windmühlenhaus. Stąd powojenna n. polska. |
Wipławki | Bartoszyce | 2 | Wieplack | pruskie | -- | 1424 Weybelawke, 1493 Wippelawckenn. |
Wirwilty | Bartoszyce | 2 | Wehrwilten | pruskie | -- | 1325 Wirbilt, 1419 Wirwilten. W początkach swojego istnienia wieś nosiła również oboczną nazwę Brinit (1325). Obie nazwy są pruskiego pochodzenia. |
Witki | Bartoszyce | 5 | Aßmanns | pruskie | Osmany | 1345, 1349 Astiems, w XVI w. Asmus, Aßmanß. Jest to nazwa pochodzenia pruskiego, którą po wojnie KUNM zniweczył, nadając wsi kompletnie nieuzasadnioną n. pol. Witki. Leyding spolszczył oryginalną nazwę jako Osmany i taką postać, jako autentycznie zaistniałą, przyjmuję. |
Nowe Witki | Bartoszyce | 5 | Neu Aßmanns | pruskie | Nowe Osmany | Zob. powyżej Witki. |
Wojciechy | Bartoszyce | 3 | Albrechtsdorf | niemieckie | -- | Jednymi z pierwszych właścicielami wsi byli rycerz Santunge - Prus, a także szlachecka rodzina Malgedinów, mająca pruskie korzenie. Niewykluczone więc, że wieś ta mogła mieć jakąś staropruską nazwę - ta niestety nie zachowała się w źródłach historycznych. |
Wojtkowo | Bartoszyce | 5 | Markhausen | niemieckie? | Markuzy |
|
Wola | Bartoszyce | 1 | Groß Wolla | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Großwallhof. |
Wólka | Bartoszyce | 1 | Klein Wolla | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinwallhof. |
Wyręba | Bartoszyce | 5 | Kraphausen | pruskie | Kropoty | U Goldbecka (1785): Kropothen oder Krapausen oder Kraposen. Wyraźnie mamy tu do czynienia z nazwą pruską, którą należałoby rekonstruować jako *Krap-ūs-/*Krap-ōt. Rdzeń *Krap- był w pruskiej toponimii bardzo produktywny (por. liczne toponimy typu Crapitten, Cropayn, Kropino, Croplauken itp.). Paralelnie istniały formy z dwoma różnymi sufiksami. Na podstawie form Goldbecka, nazwę tę należało spolszczyć jako Kropoty. Niestety, KUNM zniweczyła tę piękną nazwę, zastępując ją kompletnie sztuczną "Wyrębą". Leyding podaje luźno oparte na formie niemieckiej "Chrapuzy". |
Wysieka | Bartoszyce | 5 | Schonklitten | pruskie | Sąklity |
|
Zawiersze | Bartoszyce | 5 | Sauerschienen | pruskie | Zawierszyny | 1423 Seworsynen, 1476 Sawersch, 1521 Sawersin. Może to "czepianie się szczegółów", ale większość zapisów oraz nowożytna forma niem. wskazuje na to, że -īn było w tej pruskiej nazwie sufiksem. Nie należało go więc wyrzucać, lecz ustalić polską formę nazwy jako Zawierszyny. Leyding ma mniej dokładne Surszyny. |
Żydowo | Bartoszyce | 5 | Siddau | pruskie | Sidwa | 1419 Seduwo, 1432 Siddwo, 1494 Sziddaw. Nazwa pruska, przyjęta przez KUNM forma oddaje ją zbyt odlegle, zacierając jej pruski źródłosłów. Nic nie wskazuje na to, aby nazwa ta miała coś wspólnego z Żydami. |
Biegonity | Bisztynek | 2 | Begnitten | pruskie | -- | 1353 Begonithen, 1427 Begonyten. Nazwa pruska. Pierwotnie wieś ta nosiła również niemiecką nazwę Rosenau (1343, 1356 Rosenow; 1427 Rosenaw), która jednak od XV wieku zanika. |
Dąbrowa | Bisztynek | 1 | Damerau | słowiańskie | -- |
|
Grzęda | Bisztynek | 5 | Sturmhübel | niemieckie | Bomgarby |
|
Janowiec | Bisztynek | 2 | Johannisruhe | niemieckie | -- | |
Kokoszewo | Bisztynek | 5 | Gerthen | pruskie | Giertławki | Pierwotnie: Gertlauken (1358), Gerten alias Hunsfelde (1359). Pierwotna nazwa pruska Gerta-lauks ("kurze pole"), również skalkowana na niemiecki jako Huhnsfelde. Ostatecznie przyjęła się w formie pruskiej bez drugiego członu jako Gerthen. KUNM po wojnie nawiązała do znaczenia n. pruskiej, jednak nazwy pruskie powinno się oddawać fonetycznie, a nie kalkować (chyba, że tradycja mówi inaczej - tutaj takowej brak). Proponuję więc zamiast tego intuicyjne spolszczenie pierwotnej n. prus. jako Giertławki (ewentualnie mogą to też być Gierty, w oparciu o postać nowszą). |
Krzewina | Bisztynek | 2 | Strauchmühl | niemieckie | -- | |
Księżno | Bisztynek | 2 | Fürstenau | niemieckie | -- | W gwarze: Kśežno, Kśenžno. Raczej nie widziałbym tu jednak nazwy przedwojennej (brak danych o przedwojennej n. pol. dla tej wsi), a raczej po prostu przejęcie przez autochtonów powojennej nazwy urzędowej (będącej kalką oryginalnej n. niemieckiej). |
Lądek | Bisztynek | 4 | Landau | pruskie? | Lędowo |
|
Łabławki | Bisztynek | 2 | Lablack | pruskie | -- | U Leydinga forma hist. Labelauke (bez daty). W NMP brak zapisów starszych niż końcówka XVIII wieku. Niemniej, nazwa niewątpliwie pruska i stara. |
Łędławki | Bisztynek | 2 | Linglack | pruskie | (Lędławki) |
|
Mołdyty | Bisztynek | 1~4 | Molditten | pruskie | (Moldyty) |
|
Niski Młyn | Bisztynek | 2 | Niedermühl | niemieckie | -- | |
Nisko | Bisztynek | 2 | Niedermühl | niemieckie | -- | Brak tradycji. U Leydinga dokładniejsze tłumaczenie jako Niski Dwór (które może lepiej współbrzmi z Niskim Młynem). |
Nowa Wieś Reszelska | Bisztynek | 2* | Rosenschön | niemieckie | (Nowa Wieś) | Oboczna n. niem. Neudorf, stąd obecna n. polska (z dookreśleniem Reszelska dla odróżnienia od licznych innych "Nowych Wsi"). |
Paluzy | Bisztynek | 1 | Plausen | pruskie | -- | 1355, 1365 Palusen; 1374 Palusin. |
Pleśnik | Bisztynek | 2 | Plößenhof | hybryda (prus. + niem.) | -- | Nazwa relacyjna do sąsiedniej wsi Pleśno (zob. poniżej). Można było tę nazwę ustalić jako Plesieński Dwór tak, aby uniknąć tworzenia dziwnych neologizmów od nazw pruskich. Niemniej, wobec braku tradycji, niech już zostanie jak jest - najważniejsze, że pruski rdzeń nazwy został zachowany. |
Pleśno | Bisztynek | 1 | Plößen | pruskie | -- | 1336 Plesno, 1346 Plesen, 1374 Plesin. |
Prosity | Bisztynek | 2? | Prossiten | pruskie | (Prosyty?) |
|
Sątopy | Bisztynek | 1 | Santoppen | pruskie | -- |
|
Sątopy-Samulewo | Bisztynek | 5 | Bischdorf | niemieckie | Biskupia Wola |
|
Sułowo | Bisztynek | 5 | Schulen | pruskie | Skoły |
|
Swędrówka | Bisztynek | 3 | Zandersdorf | niemieckie | (Sędrówka) | Brak przedwojennej tradycji. Nazwa Swędrówka jest dość dziwnym tworem nazewniczym, zwłaszcza że relacyjną do niej nazwę Zanderborken ustalono jako Borki Sędrowskie (nie "Swędrowskie"!). Leyding podaje Sędrówkę, gdzie Sędr- zdaje się być nawiązaniem fonetycznym do n. os. Zander z nazwy niemieckiej. Może warte rozważenia? |
Troksy | Bisztynek | 2 (1?) | Truchsen | pruskie | -- |
|
Troszkowo | Bisztynek | 3 (1?) | Klackendorf | niemieckie | -- |
|
Unikowo | Bisztynek | 6 | Glockstein | pruskie | Knoksztyn |
|
Warmiany | Bisztynek | 5 | Schönwalde | niemieckie | Warmin | Wieś powstała na polu o nazwie Ermen (1358). Jest to nazwa wyraźnie pruska, związana zapewne z nazwą plemienia Warmów, od których wzięła swoją nazwę Warmia (niem. Ermland). KUNM wyraźnie nawiązała do tego źródłosłowu, jednak formy Warmiany nie można uznać za poprawne odzwierciedlenie tej pruskiej nazwy, ze względu na sufiks. -any, który zbyt oddala tę polską formę od oryginału. Proponuję powrót do proponowanej przez Leydinga formy Warmin, z mniej "inwazyjnym" sufiksem -in. |
Winiec | Bisztynek | 5 | Wienken | pruskie | Winki | Nazwa uważana za pruską, należało ją spolszczyć dokładniej. U Leydinga naturalnie brzmiące spolszczenie Winki. |
Wojkowo | Bisztynek | 5 | Heinrichsdorf | niemieckie | Henrykowo | Powojenna n. pol. Wojkowo jest typowym chrztem pseudodzierżawczym, sztucznie utworzonym od staropolskiego imienia Wojek. Pospiszylowa podaje, że w potocznym powojennym użyciu funkcjonowało spolszczenie n. niem. jako Henryków lub Henrykowo i taka forma zdaje się o wiele bardziej wartościowa. |
Wozławki | Bisztynek | 1 | Wuslack | pruskie | -- | 1343-49 Wuselauke, 1355 Wuselauken, Wuselawken. Nazwa pruska, w XIV w. konkurującą z nazwą niem. Frischenbach (1343-49 Vrischembach), która jednak prędko zanikła. |
Augamy | Górowo Iławeckie | 2 | Augam | pruskie | -- | 1419 Ougam, 1423 Owgam, 1495 Augamen. |
Bądle | Górowo Iławeckie | 2 | Bandels | pruskie | -- | 1354 Bandelin, Bandelien; 1362 Bendeln. |
Bądze | Górowo Iławeckie | 2 | Bensen | pruskie? | -- | 1423 Bensus. Pochodzenie nazwy jest niepewne - Przybytek wywodzi od niemieckiej n. os. Bense, Benzo, ale dopuszcza też możliwość pruskiego pochodzenia (zgodnie z tym, co podaje Gerullis). Nazwę można było spolszczyć dokładniej, np. jako Bęsy, jednak forma obecna też można uznać za dopuszczalną. |
Bukowiec | Górowo Iławeckie | 2 | Buchholz | niemieckie | -- | |
Czyprki | Górowo Iławeckie | 1 | Zipperken | polskie | -- | Oboczna n. niem. Tapperlauken (tak w spisie z 1820 i innych źródłach z podobnego okresu). Jest to nazwa genetycznie starsza (wg dokumentacji z bildarchiv-ostpreussen.de, zaświadczona od 1537 r., jednak nie udało mi się tego zweryfikować), o staropruskim pochodzeniu. Nazwa ta współistniała z nowszą nazwą Zipperken (Czyprki), uważaną za polską (pol. Czyprki w gminach Miłki i Prostki). |
Deksyty | Górowo Iławeckie | 5 | Dixen | pruskie | Dyksztyn | 1349 Dixtin, 1423 Dechsen, 1508 Dexen, 1570 Dixtenn. Nazwa pruska, przez KUNM spolszczona jako Deksyty, co oczywiście brzmi "po prusku", jednak nie wydaje się być poprawnym odzwierciedleniem tej nazwy (brak zapisów wskazujących na sufiks -ītai), dlatego też w oparciu o zapisy najstarsze postulowałbym postać Dyksztyn (co jest lekką korektą Leydingowego Dysztyna), ewentualnie na podstawie form nowszych można byłoby ustalić postać Deksy lub Dyksy. |
Dęby | Górowo Iławeckie | 2 | Eichen | niemieckie | -- | |
Dobrzynka | Górowo Iławeckie | 5 | Guttenfeld | niemieckie (kalka z prus.) | Łabławki | Pierwotnie (prawdopodobnie): Labalaucs (1285). Co prawda, żadna polska literatura nie łączy tego zapisu z Dobrzynką (takie utożsamienie znalazłem tylko w pewnej amatorskiej pracy dotyczącej nazw w powiecie bartoszyckim dostępnej w internecie, a także w litewskiej encyklopedii Mažosios Lietuvos enciklopedija), zaś Gerullis wyjaśnia tę nazwę jedynie jako jetzt Gutenfeld, nie precyzując, czy chodzi o tę miejscowość, czy o Gutenfeld pod Królewcem (obecnie Луговое). Jednakże kontekst tej wzmianki, gdzie nazwa Labalaucs jest wymieniana m.in. obok nazwy Steynio (zob. niżej Stega Mała) sugeruje wyraźnie, że chodzi o ten teren, a nie o Sambię. Wszystko wskazuje więc na to, że pierwotną nazwą tej wsi (lub pola, na którym powstała) jest prus. Labalauks (dosł. "dobre pole"), co Niemcy skalkowali dosłownie. Należałoby więc spolszczyć fonetycznie pierwotną nazwę pruską. |
Dulsin | Górowo Iławeckie | 2 | Dulzen | pruskie | -- | 1419 Dulczen, 1423 Dulsyn, 1510 Dulsen. |
Dwórzno | Górowo Iławeckie | 2 | Hoofe | niemieckie | -- | Pierwotnie: Hoff (1570). |
Dzikowo Iławeckie | Górowo Iławeckie | 5 | Wildenhoff | niemieckie | Ampundy |
|
Galiny | Górowo Iławeckie | 2 | Gallingen | pruskie | -- |
|
Gałajny | Górowo Iławeckie | 2 | Gallehnen | pruskie | -- | 1339 Gelayne, 1576 Galeien. |
Glądy | Górowo Iławeckie | 2 | Glandau | pruskie | -- | 1419, 1437 Glanden. Leyding podaje też (bez daty) zapis Glandesdorf. Nazwa jest pruska, pochodzi od pruskiego imienia osobowego Glandyn, wymienionego w dokumencie nadania. |
Gniewkowo | Górowo Iławeckie | 5 | Gottesgnade | niemieckie | Barkławki | Oboczna n. niem. Barchlack (w spisie Goldbecka z 1785 r.). Jest to wyraźnie nazwa pruska z sufiksem -lauks. Należało ją spolszczyć jako Barkławki (chociaż przydałyby się dokładniejsze informacje etymologiczno-historyczne co do jej właściwego brzmienia), czego KUNM nie zrobiła (być może nie dotarto do dokumentu Goldbecka?). |
Grądzik | Górowo Iławeckie | 3 | Grünhöfchen | niemieckie | -- | Powojenna n. Grądzik wynika chyba z błędnego odczytania oryginalnej n. niem. osady jako Grundhöfchen (błąd spisany po Leydingu), jednak z braku tradycji nie widzę sensu, by tę nazwę zmieniać. |
Grotowo | Górowo Iławeckie | 3 | Hoppendorf | niemieckie | -- | U Leydinga: Wałszyca, co jest nazwą ponowioną od n. rzeki Wałszy, przepływającej przez wieś. Jest to więc nazwa o pruskim rdzeniu, jednak niepotwierdzona historycznie (nigdy przed 1945 r. wieś nie nosiła nazwy pochodnej od Wałszy), więc nie widzę zbytniego uzasadnienia, aby ją wprowadzać (mimo, że wydaje się lepsza od całkowicie nieumotywowanej KUNMowskiej nazwy "Grotowo"). |
Gruszyny | Górowo Iławeckie | 2? | Grauschienen (bei Landsberg) | pruskie | -- |
|
Janikowo | Górowo Iławeckie | 5 | Hanshagen | niemieckie | Hanuszajny | 1374 Hannushain. Na tej podstawie, Leyding podaje spolszczenie Hanuszajny. Jest to jedna z tych nazw z fałszywym członem -ajny (por. Gronajny, Lichtajny), który zakrywa tutaj niemieckie -hain, -hagen, nie zaś pruskie -ain-. Nie ma innej literatury, która potwierdzałaby istnienie takiej formy polskiej dla tej wsi, jednak forma ta wydaje się dość naturalna, a ponadto wieś jest bardzo stara i wg Kętrzyńskiego (który jednak nie polszczy jej nazwy) została założona przez polskich kolonistów, toteż wydaje się sensownym, by oddać jej nazwę dokładniej. |
Kamińsk | Górowo Iławeckie | 5 | (Stablack-Süd) | pruskie (relacyjne) | Nowe Stabławki |
|
Kandyty | Górowo Iławeckie | 1 | Canditten | pruskie | -- |
|
Kanie Iławeckie | Górowo Iławeckie | 5 | Salwarschienen | pruskie | Salwarszyny |
|
Kiwajny | Górowo Iławeckie | 2 | Quehnen | pruskie | -- | 1414 Kywaynen, 1423 Kewaynen, 1495 Kyweynen. |
Krasnołąka | Górowo Iławeckie | 5 | Schönwiese (bei Landsberg) | niemieckie | Sermoławki | Pierwotnie: Sermelauken (1362), Seremelauken (1423, 37). Należało nawiązać do pierwotnej nazwy pruskiej, nie niemieckiej. |
Kumkiejmy | Górowo Iławeckie | 2 | Kumkeim | pruskie | -- | 1411-19 Comkaym; 1419 Comekaymen, Comekaynen; 1423 Cumekaym. |
Kumkiejmy Przednie | Górowo Iławeckie | 2 | Vorder Kumkeim | pruskie | -- | Patrz wyżej Kumkiejmy. |
Lipniki | Górowo Iławeckie | 1 | Liebnicken | pruskie | -- | 1437 Lippeniken. Nazwa pruska, łatwo przekładalna na polski i notowana w formie obecnej już przed wojną. |
Lisiak | Górowo Iławeckie | 5 | Elisenhof | niemieckie | Liznowo | U Leydinga: Liznowo, co wydaje się w pełni naturalnym przyswojeniem n. niemieckiej (por. wieś Ostrzeszewo na Warmii, dawniej Liznowy, niem. Elisenhof). |
Nerwiki | Górowo Iławeckie | 2 | Nerfken | pruskie | -- | 1339 Nerweiken; 1352 Nerbiken; 1374 Nerwiken, Nerweken. Wieś powstała na polu o nazwie Perpelx, Perpelauken (1339); Perpelleken (1376). Obie nazwy pruskiego pochodzenia. |
Nowa Karczma | Górowo Iławeckie | 2 | Neukrug | niemieckie | -- | |
Nowa Wieś Iławecka | Górowo Iławeckie | 1* | Neuendorf | niemieckie | (Nowa Wieś) | Oboczna n. niem. Neusaß. |
Orsy | Górowo Iławeckie | 2 | Orschen | pruskie | -- |
|
Paprocina | Górowo Iławeckie | 5 | Papperten | pruskie | Paparty | 1411-19 Pappratten. Nazwa pruska, powojenna n. pol. nawiązuje do jej znaczenia (prus. papartis = paproć), jednak zbytnio "odjeżdża" od niej fonetycznie. |
Pareżki | Górowo Iławeckie | 2 | Parösken | pruskie | -- | Nazwa wyraźnie pruska, jednak przydałyby się informacje hist. i etym. |
Paustry | Górowo Iławeckie | 2 | Paustern | pruskie | -- | 1419 Pewstern, 1423 Peustern. W 1780 zarejestrowane również postać Pauterken - wyraźnie przekształconą, może zdrobniałą. |
Piaseczno | Górowo Iławeckie | 5 | Sieslack | pruskie | Zyzławki |
|
Piasek | Górowo Iławeckie | 2 | Sand | niemieckie | -- | Wieś przed wojną należała wraz ze wsią Bądle do jednej gminy, zwanej Bandels-Sand, stąd można spotkać i taką postać nazwy. |
Piasty Wielkie | Górowo Iławeckie | 2 | Groß Peisten | pruskie | -- |
|
Pieszkowo | Górowo Iławeckie | 2~3 | Petershagen | niemieckie | -- | 1291 Balneatoris, 1394 Bederhayn, 1398 Bedirhain. Pierwotną nazwę wsi Bederhain tłumaczy się jako "gaj kąpielowego (łaziebnika)", postać Balneatoris to zlatynizowana wersja tej nazwy. Pierwotnie wieś ta musiała należeć więc do jakiegoś niewymienionego z nazwiska łaziebnika (historyczna funkcja - opiekun publicznej łaźni, organizujący kąpiele i nierzadko wykonujący część funkcji cyrulika). Wtórnie człon Beder- skojarzono z imieniem Peter. KUNM odlegle nawiązała do tego znaczenia (Piech, Pieszek to staropolskie spieszczone formy Piotra), Leyding używa dokładniejszego tłumaczenia Piotrowice. Można było w jakiś sposób nawiązać do znaczenia pierwotnego (tym samym respektując tradycję tej starej wsi) np. jako *Łaźniki lub *Łaziebniki. Jednak wobec braku takiej polskiej tradycji, niech zostanie jak jest. |
Powiersze | Górowo Iławeckie | 2 | Powarschen | pruskie | -- | 1419, 1437 Powersen. |
Półwiosek | Górowo Iławeckie | 2 | Halbendorf | niemieckie | -- | Osada obecnie uchodzi za część wsi Paustry (taki też napis widnieje na tabliczce wjazdowej na jej teren), więc możliwe, że nazwa Półwiosek nie funkcjonuje już w terenie, niemniej warto ją przypomnieć. |
Pudlikajmy | Górowo Iławeckie | 2 | Pudelkeim | pruskie | -- | 1585 Puttelkeim. Dawniej obocznie: Wilkaskaymen (1437, 1585). Obie nazwy pruskiego pochodzenia. |
Reszkowo | Górowo Iławeckie | 3 | Achthuben | niemieckie | -- | Powojenna n. pol. utworzona od nazwiska polskiej szlacheckiej rodziny Reszkowskich, o których wspomina Kętrzyński, że mieszkali niegdyś w Achthuben. Nie precyzuje jednak, czy chodzi o to Achthuben - w Prusiech istniały co najmniej dwie miejscowości o tej nazwie (druga to nieistniejące już Pieszkowo koło Miłakowa [nota bene, nazwę owej miejscowości również utworzono od nazwiska notowanego przez Kętrzyńskiego]). |
Robity | Górowo Iławeckie | 2 | Robitten | pruskie | -- | |
Sągnity | Górowo Iławeckie | 2 | Sangnitten | pruskie | -- | 1414, 1419 Zanthonithen, 1423 Santoniten. |
Sędziwojewo | Górowo Iławeckie | 5 | Kreuzspahn | niemieckie | Krzyżpin | U Leydinga: Krzyżpin. Nie jest to może za piękne spolszczenie n. niem., ale jest zdecydowanie lepsze od pseudo-starosłowiańskiego chrztu "Sędziwojewo". Tego typu nazwy, sztucznie tworzone od starosłowiańskich imion (nieznanych na tym terenie), nie powinny mieć tu racji bytu. |
Sigajny | Górowo Iławeckie | 2 | Saagen | pruskie | -- | 1419, 1437 Schigeyn; 1423 Skyeynen. Nazwa pruska, trudna do dokładnego odtworzenia i w ostatecznej formie niemieckiej mocno zniekształcona. |
Skarbiec | Górowo Iławeckie | 2 | Schatzberg | niemieckie | -- | |
Sołtysowizna | Górowo Iławeckie | 2 | Schulzen-Vorwerk | niemieckie | -- | Według map współczesnych, nazwę Sołtysowizna noszą dziś zabudowania okalające Górowo Iławeckie ze wszystkich stron miasta. Przed wojną nazwa Schulzen-Vorwerk (której odpowiada dzisiejsza Sołtysowizna) odnosi się jedynie do folwarku położonego na płd-zach. od miasta. |
Stabławki | Górowo Iławeckie | 2 | (Stablack-Süd) | pruskie (relacyjne) | -- | Podobnie jak wieś Kamińsk (p. wyżej), miejscowość ta powstała z dawnych budynków obozu jenieckiego Stablack-Süd (po więcej wyjaśnień, zob. wyżej Kamińsk). Nie jest to przedwojenna wieś Stablack - ta znalazła się po rosyjskiej stronie granicy (obecnie to rosyjskie Dołgorukowo [Долгоруково], które jest w rzeczywistości połączeniem kilku dawnych miejscowości). Ostatecznie, nową osadę nazwano Stabławki wprost od nazwy lasu i obozu i jest to jak najbardziej słuszne rozwiązanie (w przeciwieństwie do sztucznawej nazwy Kamińska). |
Stega Mała | Górowo Iławeckie | 2 | Klein Steegen | pruskie | -- |
|
Świadki Iławeckie | Górowo Iławeckie | 1* | Schwadtken (bei Preuß. Eylau) | pruskie | (Świadki) |
|
Toprzyny | Górowo Iławeckie | 2 | Topprienen | pruskie | -- | 1411-19 Topprinen, 1438 Topperynen, XVI-XVII w. Toperin. |
Wągniki | Górowo Iławeckie | 2 | Wagnick | pruskie | -- | 1543, 1601-02 Wangnitten. Równie dobrze można było spolszczyć nazwę jako Wągnity, ale oparto się na postaci Wangnicken z końca XVIII w. |
Wągródka | Górowo Iławeckie | 3 | Wiecherts | niemieckie? | -- | Potrzebne informacje etymologiczne, co do pochodzenia nazwy niemieckiej. U Leydinga sztucznawe spolszczenie fonetyczne Wichurzec. Nazwa przyjęta przez KUNM jest zdrobnieniem od ap. wągroda "miejsce ogrodzone, wygon, miejsce między płotami". Jest to więc nazwa sztucznie archaiczna, chociaż przynajmniej nie pseudodzierżawcza. |
Weskajmy | Górowo Iławeckie | 2 | Weskeim | pruskie | -- | 1432 Weskayme. |
Wojmiany | Górowo Iławeckie | 2 | Woymanns | pruskie | -- | Nazwa wyraźnie pruska (zapewne od imienia osobowego), ale potrzebne informacje hist. i etym. Według bildarchiv-ostpreussen.de nazwa pierwotnie brzmiała Weymannsdorf (1340). W innych źródłach można spotkać formy Woymyn (1426) i Woymansdorff. |
Wokiele | Górowo Iławeckie | 2 | Wokellen | pruskie | -- | |
Worławki | Górowo Iławeckie | 2 | Worlack | pruskie | -- | 1339 Worlauken, 1423 Wurlauken. |
Wormie | Górowo Iławeckie | 2 | Wormen | pruskie | -- | 1419 Wormen, 1423 Warmen. Obocznie: Kniegiten (1423), stąd Leyding spolszcza tę wieś jako Knigity. Obie nazwy są pruskie. |
Worszyny | Górowo Iławeckie | 2 | Worschienen | pruskie | -- | 1419 Wursynen. |
Woryny | Górowo Iławeckie | 1 | Worienen | pruskie | -- | 1340 Worin, 1342 Worayns, 1392 Worie, 1423 Woria. |
Zielenica | Górowo Iławeckie | 2 | Grünwalde | niemieckie | -- | |
Zięby | Górowo Iławeckie | 2? | Finken | niemieckie? | -- | 1361 Vynken. Leyding spolszcza jako Winki, chyba uważając tę nazwę za pruską (por. Winiec w gm. Bisztynek). Nie znajduję jednak podstaw do takiej interpretacji - w znanych mi opracowaniach nazwa ta nie jest wymieniana jako pruska, a ponadto Zięby to poprawne tłumaczenie niem. Finken (jeżeli ta nazwa rzeczywiście jest niemiecka). Z drugiej strony, według A. Wakara (autora monografii Bartoszyc) wieś ta była pierwotnie osadą pruską. Wstrzymuję się jednak od zmiany, dopóki nie posiądę dokładniejszych informacji fonetycznych. |
Żołędnik | Górowo Iławeckie | 5 | Sienken | pruskie | Zieńki | Nazwa prawdopodobnie pruska, chociaż potrzebna dokumentacja hist. i informacje etymologiczne. Leydingowe spolszczenie Zieńki wydaje się dobrze odzwierciedlać oryginał. Nazwa obecna jest nieumotywowana. |
Żywkowo | Górowo Iławeckie | 5 | Scheweken | pruskie | Siewki | Nazwa pruska, chociaż trudno znaleźć dla niej jakąkolwiek dokumentację. Internetowe źródła podają zapis Seweke, jednak ani daty ani jego autentyczności nie udało mi się ustalić. Niemniej, nazwa jest wyraźnie pruska i należało ją spolszczyć dokładniej. |
Boryty | Sępopol | 2 | Boritten | pruskie | -- | |
Chełmiec | Sępopol | 5 | Kolbitzen | osobowe | Pasławki Małe |
|
Długa | Sępopol | 2 | Langendorf | niemieckie | -- | U Leydinga dokładniejsze spolszczenie: Długa Wieś. Jednak wobec braku przedwojennej tradycji, nie widzę sensu tu nic zmieniać. |
Dobroty | Sępopol | 5 | Theresenthal | niemieckie | Teresin | U Leydinga: Teresówka, na powojennych mapach obocznie: Teresin. Skoro ta druga nazwa funkcjonuje (lub funkcjonowała jeszcze długo po wojnie) w terenie, wydaje mi się zasadne, aby ją uszanować. Z pewnością jest ona lepsza od "pustej", typowo KUNMowskiej nazwy "Dobroty". |
Domarady | Sępopol | 3 | Dompendehl | niemieckie? | -- | Przyznam szczerze, że nie wiem, co z tą wsią zrobić. Nadana przez KUNM nazwa Domarady jest nie do przyjęcia, bowiem jest to chrzest pseudodzierżawczy od starosłowiańskiego imienia "Domarad", a więc nazwa, która nie mogłaby na tym terenie zaistnieć. Problem w tym, że nie bardzo wiem, czym można by tę nazwę zastąpić. Sama nazwa niem. Dompendehl (w XVI-XVII w. Dumpentheil) jest już bardzo problematyczna. Fonetycznie i strukturalnie nie przypomina żadnej nazwy niemieckiej w regionie (które są tutaj na ogół tworami późnymi, na ogół przejrzystymi znaczeniowo i nie zawierających bardzo archaicznych rdzeni lub typów słowotwórczy), sprawia wręcz wrażenie pruskiej. Z drugiej strony, autorzy NMP objaśniają ją jako niemiecką (niby od dump, dumpf "głuchy" i Teil "część"), co trochę nie przekonuje ze strony semantycznej, ale wydaje się zgodne ze starszą postacią Dumpentheil. Zastanowiłbym się jednak nad pruską genezą tej nazwy, ale znajduję przekonujących zestawień w pruskim (może daubā "wąwóz", chociaż i to nastręcza problemów fonetycznych). A. Wakar (autor monografii Bartoszyc i okolic) uważa tę nazwę za zepsucie pierwotnego Dowpsadel (zapis z 1419), tylko że zapis ten u Gerullisa wyraźnie odnosi się do wsi Dopsattel koło Królewca, więc utożsamienie go z Domaradami wydaje się kompletną pomyłką. Można by oczywiście urobić na podstawie formy niem. spolszczenia typu "Dopądle" lub podobnie, ale byłby to kompletny "strzał", nieudolny i niemożliwy do obronienia. Leyding podaje polską nazwę tej wsi jako Dąbki, co można by zastosować jako swoisty "wariant bezpieczny" (prosta nazwa bez "pseudoarchaicznego" pierwiastka, naśladująca fonetycznie niem. Domp-), jednak wydaje mi się, że byłoby to zastąpienie jednego powojennego nowotworu innym. Wstrzymuję się więc od tej zmiany (może komuś uda się stworzyć bardziej przekonującą koncepcję pochodzenia n. niem. lub natrafić na jakieś nowe fakty hist.?), chociaż lepiej by było, gdyby fałszywie staropolskie "Domarady" (często przekręcane na "Domorady", co dodatkowo dowodzi nieprzejrzystości tego toponimu) zniknęły z mapy tego regionu, obfitującego w autentyczne staropruskie nazwy. |
Dzietrzychowo | Sępopol | 5 | Dietrichsdorf | niemieckie | Biersławki | 1371 Dichtrichsdorf, 1419 Barselawke. Ta druga nazwa jest pochodzenia pruskiego i na jej podstawie Leyding używa dla wsi n. polskiej Biersławek (co należy poprawić na regularne -ławki). Chociaż oczywiście nazwa Dzietrzychowo jest poprawnym spolszczeniem n. niemieckiej (jednak powojennym, brak takiej formy pol. przed wojną), to w sytuacji, kiedy mamy do wyboru nazwę niemiecką i pruską (a przedwojennej polskiej tradycji brak), należy wybrać pruską. |
Gaj | Sępopol | 3 | Grünhof | niemieckie | -- | |
Gierkiny | Sępopol | 2 | Gerkiehnen | pruskie | -- | 1419, 1437 Gerkynen. |
Gulkajmy | Sępopol | 2~5 | Gahlkeim | pruskie | (Golkajmy) | 1409 Golekaymen, 1419 Golckaymen, 1493 Golikayn. Obowiązujące spolszczenie Gulkajmy chyba wynika z błędu - Leyding źle zapisał formę niem. jako Guhlkeim, co skopiowała KUNM. Poprawniej byłoby więc ustalić tę nazwę (bazując na starych zapisach) jako Golkajmy lub Golikajmy. Z drugiej strony, wobec braku tradycji, można tę drobną kwestię ewentualnie puścić płazem (poza tym, samogłoski a/o/u potrafiły się w pruskim mieszać po labialnych i welarnych, chociaż trudno mi stwierdzić, jak było w tym konkretnym przypadku). |
Judyty | Sępopol | 1 | Juditten | pruskie? | -- | 1570 Judythen. Według autorów NMP, nazwa od chrześcijańskiego imienia, jednak nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia. |
Kinwągi | Sępopol | 2 | Kinnwangen | pruskie | -- | 1339 Keivayn; 1419, 1422 Kynewaym; 1419, 1437 Kynnewangen. |
Korytki | Sępopol | 1 | Korittken | polskie | -- |
|
Langanki | Sępopol | 2 | Langhanken | pruskie | -- | 1502 Langhennicken; 1533, 1589 Langhannicken. |
Lipica | Sępopol | 2 | Lindenau | niemieckie | -- | |
Liski | Sępopol | 1 | Liesken | pruskie | -- | 1411/25 Lieskewange, 1419 Lyskeyn, 1432 Liskeynen, XVI-XVII w. Leskewangenhoff. Nazwa pruska, z dużymi wahaniami sufiksów (forma z członem -hof dodatkowo zniemczona). Polska forma Liski funkcjonowała już w literaturze przedwojennej. |
Lwowiec | Sępopol | 5 | Löwenstein | niemieckie | Lewsztyn | Brak tradycji przedwojennej, ale u Leydinga pojawia się naturalnie brzmiąca forma Lewsztyn, która lepiej oddaje niemiecki oryginał i zdaje się wartościowa. |
Łobzowo | Sępopol | 3 | Louisenhof | niemieckie | -- | |
Łoskajmy | Sępopol | 2 | Loschkeim | pruskie | -- | 1419 Loszekaymen, 1423 Losykaym, 1437 Loßekaymen. |
Majmławki | Sępopol | 2 | Mamlack | pruskie | -- | Pierwotnie: Maymelauken (data nieznana). |
Masuny | Sępopol | 2 | Massaunen | pruskie | -- | 1419, 1422 Masunen. |
Melejdy | Sępopol | 2 | Mehleden | pruskie | -- | 1374/79 Meladen, 1405 Meloden', 1474 Meleiden. |
Miedna | Sępopol | 3~2 | Honigbaum | niemieckie | -- | Współczesna n. pol. próbuje chyba nawiązać do źródłosłowu n. niemieckiej (dawn. pol. miód - o miedzie), jednak miedny znaczyło "miedziany", a nie "miodowy". U Leydinga inne spolszczenie - Miodowiec. Tradycji brak. |
Ostre Bardo | Sępopol | 3~2 | Klingenberg | niemieckie | -- |
|
Park | Sępopol | 1 | Park | niemieckie (internacjonalizm) | -- | Folwark założono w 1825 r. i chyba nie ma sensu doszukiwać się w jego nazwie jakiegoś "drugiego dna", zapewne chodzi tu po prostu o "park". |
Pasławki | Sępopol | 1 | Paßlack | pruskie | -- |
|
Pieny | Sępopol | 2 | Pöhnen | pruskie | -- | 1423 Penen. |
Poniki | Sępopol | 2 | Groß Poninken | pruskie? | -- |
|
Prętławki | Sępopol | 2 | Prantlack | pruskie | -- | 1419, 1422 Prantlawke. |
Przewarszyty | Sępopol | 2 | Prauerschitten | pruskie | -- | 1423 Prewarsytten, 1437 Prewaysyten. |
Retowy | Sępopol | 2 | Rettauen | pruskie | -- | |
Rogielkajmy | Sępopol | 2? | Rockeln | pruskie | -- |
|
Romaliny | Sępopol | 3~2 | Romahnshof | niemieckie | -- |
|
Romankowo | Sępopol | 2 | Romsdorf | niemieckie | -- | Oboczna n. niem. Romansdorf (wg Leydinga). |
Roskajmy | Sępopol | 2 | Roskeim | pruskie | -- | |
Różyna | Sępopol | 2 | Rosenort | niemieckie | -- | Pierwotnie: Rosenwalde (1284 Rosinwalde, Rosinwald). Nazwa Rosenort zaczyna funkcjonować od XV w., początkowo obocznie do pierwotnej. |
Rusajny | Sępopol | 2 | Roschenen | pruskie | -- | 1411-19 Russien, 1419 Rossigeyn. |
Rygarby | Sępopol | 2 | Rückgarben | pruskie | -- | ok. 1400 Rigkegarwen, 1419 Rickegarben, 1437 Rickegarbon. |
Smodajny | Sępopol | 2 | Schmodehnen | pruskie | -- | 1422 Smedeyn; 1437 Smedyen, Smedeyn. |
Smolanka | Sępopol | 5~6 | Landskron | niemieckie | Lanckorona | U Leydinga oraz w potocznym użyciu krótko po wojnie: Lanckorona. Taka forma jest zupełnie naturalną, a wręcz oczywistą polonizacją nazwy niemieckiej. Zresztą, według tekstów dostępnych w Internecie, pierwszymi osadnikami w tej wsi byli prawdopoodobnie Polacy. Niewykluczone więc, że nazwa ta nawiązuje do małopolskiej Lanckorony (trudno mi zresztą wyobrazić sobie inną genezę takiej nazwy w tym regionie niż przeniesiona). Zaiste nie rozumiem, co kierowało działaczami KUNM, kiedy nadawali tej wsi zupełnie sztuczną nazwę "Smolanka", zamiast oczywistej wręcz "Lanckorony" - toponimu Polakom dobrze znanego, kojarzonego z polskim miastem i szlacheckim rodem Lanckorońskich. |
Stopki | Sępopol | 3 | Stolzenfeld | niemieckie | -- | |
Szczurkowo | Sępopol | 6 | Schönbruch | niemieckie | Szembruch |
|
Śmiardowo | Sępopol | 5 | Schmirdtkeim | pruskie | Śmirtkajmy | Nie znalazłem żadnych starych zapisów dla tej wsi (brak u Przybytek, NMP nie doszło do "Ś", ale brak odnośników pod Sch- świadczy, że raczej ta wieś została pominięta), jednak nie są one potrzebne aby stwierdzić, że oryginalna nazwa tej wsi jest staropruska, a powojenna n. pol. jej dobrze nie oddaje (chciano najwyraźniej stworzyć nazwę polską podobną fonetycznie do oryginału, jednak stworzone formę, która nie tylko zaciera pruskie pochodzenie nazwy przedwojennej, ale też wywołuje nieprzyjemne skojarzenia). Proponuję wobec tego autorskie spolszczenie Śmirtkajmy, chociaż jeśli istnieją dla tej wsi zapisy starsze niż XVIII w., to mogłyby pomóc w utworzeniu lepszej formy. |
Tałowo | Sępopol | 1 | Talowo | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Trosiny | Sępopol | 2 | Trosienen | pruskie | -- | |
Turcz | Sępopol | 5 | Thorms | pruskie | Tormy | Brak starych zapisów, jednak nazwa wsi uchodzi za pruską (notuje ją Przybytek). Nazwy nadanej przez KUNM po wojnie nie można uznać za poprawną adaptację (o ile w ogóle miała ona naśladować oryginał). |
Wanikajmy | Sępopol | 2 | Woninkeim | pruskie | -- | Nazwa bez wątpienia pruska, jednak przydałaby się dokumentacja hist. |
Wiatrowiec | Sępopol | 5 | Wöterkeim | pruskie | Wietrzkajmy |
|
Wodukajmy | Sępopol | 2 | Woduhnkeim | pruskie | -- | 1354 Wodunikin, 1351-82 Wadunikin, 1357 Wodunythen, XVI-XVII w. Wodunickaym. Nazwa pruska, historycznie występująca z różnymi sufiksami. Po wojnie oparto się na nowożytnej postaci niemieckiej. |
Powiat licbarski (lidzbarski)
Ten ostatni, wieńczący rozdział mojego projektu pragnę zadedykować pamięci Grzegorza Białuńskiego (1967-2018) - profesora Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego i wybitnego znawcy historii osadnictwa Mazur, którego przedwczesne odejście wstrząsnęło środowiskiem naukowym naszego regionu. Jego nieustępliwość w poszukiwaniu prawdy i nieoceniony wkład w wiedzę o historii zostanie zapamiętany na zawsze, a Jego wybitne dzieła dostarczyły cennego materiału również mojemu projektowi. Cześć Jego pamięci!
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Lidzbark Warmiński | Lidzbark Warmiński (miasto) | 4 | Heilsberg | pruskie (zniemczone) | Licbark |
|
Orneta | Orneta | 1 | Wormditt | pruskie | -- | 1308 Wormedith, 1312 Wormedithen, 1313 Wurmedyten. Nazwa pruska *Wōr-med-īt, od wyrażenia wōran medjan "stary las". Spolszczenie Orneta znane w dokumentach od XVII wieku. |
Andrzejówka | Orneta (cz. miasta) | 2 | Sankt Andreasberg | niemieckie | -- | Północno-zachodnia część miasta. Nazwa dzielnicy prawdopodobnie już nie używana, jednak figuruje jeszcze na mapach topograficznych Geoportalu. |
Bartniki | Kiwity | 5 | Bleichenbarth | pruskie | Plikobarty |
|
Czarny Kierz | Kiwity | 5 | Blumenau | niemieckie | Połajsy |
|
Gościechowo | Kiwity | 5 | Lisettenhof | niemieckie | Połajsy Małe |
|
Kiersnowo | Kiwity | 2 | Kerschdorf | niemieckie | -- |
|
Kierwiny | Kiwity | 2 | Kerwienen | pruskie | -- | 1349 Kyrwin. Wieś nosiła również oboczną nazwę niem. Stralenberg (1349), która jednak szybko zanikła. |
Kiwity | Kiwity | 1 | Kiwitten | pruskie | -- |
|
Klejdyty | Kiwity | 2 | Kleiditten | pruskie | -- | 1361 Kleyditen. |
Klutajny | Kiwity | 2? (4?) | Klotainen | pruskie | (Klotejny?) |
|
Kłajty | Kiwity | 2 | Kleitz | pruskie | -- | 1362 Cloitz, 1379 Cloytz. Nazwa pruska, pochodząca od nazwy jeziora (obecnie łąk) Kłajty al. Kierwińskiego (niem. Kleitzer See al. Kerwiener See; 1334, 1349 Cloytus). |
Kobiela | Kiwity | 2 | Kobeln | pruskie? | -- |
|
Konity | Kiwity | 2 | Konitten | pruskie | -- | 1310 Kawniten, 1334 Kawnite. |
Krekole | Kiwity | 1 | Krekollen | pruskie | -- |
|
Maków | Kiwity | 6 | Makohlen | pruskie | Mikuły |
|
Napratki | Kiwity | 3 | Mathildenhof | niemieckie | -- |
|
Napraty | Kiwity | 2 | Napratten | pruskie | -- | Pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie: Napratten i Waldio al. Waldow (1337). Ta druga jednak szybko zanikła. |
Połapin | Kiwity | 2 | Polpen | pruskie | -- | 1349 Palapin, Palapen. Nazwa pruska. W XIV w. obocznie do niej funkcjonowała n. niem. Schön(en)bruch (1349 Schonembruch). |
Rokitnik | Kiwity | 5 | Thegsten | pruskie | Tejsty |
|
Samolubie | Kiwity | 3 | Lauterhagen | niemieckie | -- | |
Stoczek | Kiwity | 3 | Springborn | niemieckie | -- | |
Stoczek Klasztorny | Kiwity | 3 | Kloster Springborn | niemieckie | -- | Oboczna n. niem. Neukirch. |
Tolniki Wielkie | Kiwity | 2* | Tollnigk | pruskie | (Tolniki) |
|
Żegoty | Kiwity | 3? | Siegfriedswalde | niemieckie | -- |
|
Babiak | Lidzbark Warmiński | 2~3 | Frauendorf | niemieckie | -- | |
Blanki | Lidzbark Warmiński | 5? | Blankensee | niemieckie | Ausklojdy (?) |
|
Bobrownik | Lidzbark Warmiński | 5 | Bewernick | pruskie | Biebrznik | 1319 Bebernig, 1348 Bebernic. Nazwa pruska, ponowiona od n. dawnego majątku Bebernig koło Braniewa (skąd pochodził właściciel wsi), położonego nad strumieniem Biebrza (niem. Behwer Bach). Co prawda, ustalona po wojnie n. pol. Bobrownik nawiązuje do znaczenia prus. bebrus "bóbr". Wolę się jednak trzymać zasady, aby nie tłumaczyć nazw pruskich (kiedy nie ma takiej tradycji) i postuluję poprawienie tej formy na Biebrznik, co jest zgodne zarówno z nazwą strugi Biebrzy, jak i brzmieniem nazwy pruskiej (*Bebirniks). |
Budniki | Lidzbark Warmiński | 5 | Bundien | pruskie | Bądzie | Potrzebne informacje etym. Chociaż nazwa niewątpliwie jest pruska, to przydałoby się więcej informacji. Jedyne co znalazłem, to starsza postać Bundienen u Goldbecka (1789 r.). Powojennej formy Budniki nie można uznać za poprawne spolszczenie n. pruskiej, toteż przychylam się do używanej przez Leydinga formy Bądzie (chociaż na podstawie zapisu Goldbecka można by też ustalić formę Bądziny). |
Bugi | Lidzbark Warmiński | 2 | Bogen | pruskie | -- | 1304 Bugen; 1333-42, 1352 Baugen. |
Chełm | Lidzbark Warmiński | 5 | Kolm | pruskie | Kołmy |
|
Dębiec | Lidzbark Warmiński | 2 | Eich-Mühle | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Dębiec. Obie nazwy spotykane w użyciu (nazwa Dębowo widnieje na drogowskazie, więc podejrzewam, że jest używana przez miejscowych). Ponieważ polskiej tradycji brak, a obie nazwy nawiązują do niemieckiego oryginału w takim samym stopniu, nie widzę sensu nic tu zmieniać czy prostować. |
Długołęka | Lidzbark Warmiński | 5 | Langwiese | niemieckie | Dywity | Wieś powstała na pruskim polu o nazwie Diwite (1320). W związku z tym, Leyding podaje dla tej wsi nazwę Dywity, z którą się zgadzam. Niestety, zamiast tego KUNM zdecydował się przetłumaczyć nazwę niemiecką (co nie wynika z polskiej przedwojennej tradycji - takowej brak dla tej wsi), prawdopodobnie celem uniknięcia pomyłki z dużą wsią Dywity w pow. olsztyńskim. Zachowanie nazwy pruskiej jest jednak moim zdaniem większym priorytetem, postuluję więc powrót do nazwy Dywity. Kwestię tożsamości nazw można rozwiązać dookreśleniem - np. nazwać tę wieś Dywity Licbarskie. |
Dobrujewo | Lidzbark Warmiński | 3 | Albertshof | niemieckie | -- |
|
Drwęca | Lidzbark Warmiński | 1 | Drewenz | pruskie | -- | 1319 Drewancz. Nazwa pruska, pochodna od n. rzeki Drwęcy Warmińskiej (tak już w SGKP: Drwęca warmijska; niem. Drewenz, 1243 Drauanza, 1361 Drywanta). |
Gajlity | Lidzbark Warmiński | 1 | Galitten | pruskie | -- |
|
Grabniak | Lidzbark Warmiński | 3 | Buchwald | pruskie | -- | |
Ignalin | Lidzbark Warmiński | 3 | Reimerswalde | niemieckie | -- |
|
Jagoty | Lidzbark Warmiński | 2 | Jegothen | pruskie | -- |
|
Jarandowo | Lidzbark Warmiński | 3 | Süßenberg | niemieckie | -- | U Leydinga: Jurandowo. Jest to typowo "przesiedleńcza" nazwa, o zabarwieniu patriotycznym (nawiązanie do postaci Juranda ze Spychowa). KUNM zdecydowała się z niejasnego powodu zmodyfikować ją do postaci Jarandowo, być może aby zatrzeć jej ideologiczny rodowód i upodobnić do n. osobowej Jarant (z niem. Arendt, Arnold). Innym powodem mogło być też uniknięcie duplikowania nazw (istnieje w regionie kilka miejscowości o nazwie "Jurandowo", a krótko po wojnie było ich naprawdę wiele). Ze względu na całkowitą "przypadkowość" nazwy Jarandowo (mapy Geoportalu notują też wariant Irandowo - zapewne potoczny i całkowicie dziwaczny, być może przewrotnie przekręcony przez osadników?), chciałoby się nadać tej wsi jakąś inną, lepszą nazwę. Nie ma jednak zupełnie z czego czerpać - autochtoniczni Warmiacy mogliby spolszczyć tę nazwę jako "Sysębark" lub podobnie, ale zupełny brak dowodów na istnienie takiej formy. Z "braku laku", musi więc zostać to, co jest. |
Kaszuny | Lidzbark Warmiński | 2 | Kaschaunen | pruskie | -- | 1403 Cassunen, 1399 Kasschunen. |
Kierz | Lidzbark Warmiński | 5 | Kerschen | pruskie | Kiersiny |
|
Kłębowo | Lidzbark Warmiński | 6 | Wernegitten | pruskie | Wernegity |
|
Knipy | Lidzbark Warmiński | 5 | Knipstein | pruskie? | Knipsztyn | 1346 Gnypsten, Gnypsteyn. Nazwa prawdopodobnie pruska (chociaż Przybytek rozważa też niemiecką etymologię), z rdzeniem knip- jak w nazwie królewieckiej Knipawy. Jeżeli ta interpretacja jest poprawna, być może mamy tu do czynienia z fałszywym członem -stein (jak w nazwach typu Schwirgstein - dziś Świerkocin i Dźwiersztyny, Kalkstein - dziś Wapnik, Glockstein - dziś Unikowo). W tradycyjnych spolszczeniach takich nazw pojawia się człon -sztyn (por. Wierztyn, Kalksztyn, Knoksztyn), co daje złudne wrażenie nazwy niemieckiej. Chyba właśnie z tego powodu, KUNM postanowił "uciąć" tę cząstkę i uchwalić tę nazwę w formie Knipy. Uważam jednak, że nazwy pruskie powinno się odzwierciedlać jak najdokładniej, z uwzględnieniem ich budowy słowotwórczej, toteż postuluję formę Knipsztyn. |
Kochanówka | Lidzbark Warmiński | 3 | Stolzhagen | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Stolzenhagen, Stolzenhain. |
Koniewo | Lidzbark Warmiński | 5 | Konnegen | pruskie | Kunajny | 1325 Kunyan, Kunayn'; 1332 Cunoyn; 1489-1503 Conayn; 1615 Koneinen. Nazwa pruska, z wyraźnym sufiksem -ain-. Forma uchwalona przez KUNM oddaje ją niedokładnie, należy to naprostować. Leydingowa forma Kunowo jest niewiele lepsza. |
Koniewo-Osada | Lidzbark Warmiński | 5 | Konnegenhof | pruskie | Kunajński Dwór |
|
Kotowo | Lidzbark Warmiński | 5 | Katzen | pruskie (zniemczone) | Kot | 1251 Kat, 1254 Kath. Pierwotna nazwa pruska (od katta "kot"). Nigdy w tej nazwie nie było sufiksu -aw-/-ow- (Niemcy przełożyli ją jako Katzen, na wzór nazw pluralnych), co czyni formę Kotowo nieuzasadnioną. Może to niepotrzebna drobiazgowość, ale wydaje mi się, że należało tę nazwę oddać wierniej, jako Kot lub Koty (tak jak miejscowość Kot na Mazurach, w gm. Jedwabno). |
Krasny Bór | Lidzbark Warmiński | 2 | Schönheide | niemieckie | -- | |
Kraszewo | Lidzbark Warmiński | 6 | Reichenberg | niemieckie | Rychembark | Na niektórych przedwojennych mapach: Rychenberk (co poprawiam na bardziej systematyczny Rychembark). Wprowadzona po wojnie nazwa Kraszewo jest tworem powojennych osadników, pochodzących z jakiegoś Kraszewa (prawdopodobnie chodzi tu o Kraszew koło Klembowa - z Klembowa z kolei pochodzili powojenni "pionierzy" sąsiedniej wsi Kłębowo, p. wyżej). |
Lauda | Lidzbark Warmiński | 2 | Lawden | pruskie | -- | 1379 Lawden, 1380 Laudyn. Nazwa pruska, po wojnie dość osobliwie spolszczona jako Lauda (Leyding ma bardziej spolszczone Lawdy) - być może pomogło skojarzenie z regionem Lauda na Litwie (położonym na północ od Kowna), niegdyś zamieszkanym w dużej mierze przez Polaków, zwłaszcza potomków tzw. szlachty laudańskiej. |
Łabno | Lidzbark Warmiński | 3 | Schwansberg | niemieckie | -- |
|
Łaniewo | Lidzbark Warmiński | 5 | Launau | pruskie | Łuny | 1347 Lunen, Lunyn; 1349 Lunyn. Nazwa pruska, wtórnie z członem -au (być może to prus. sufiks -aw- lub niemieckie -au). Powojennej formy Łaniewo nie można uznać za poprawne spolszczenie tej nazwy. Nazwę tę należało spolszczyć jako Łuny lub Łunowo. |
Markajmy | Lidzbark Warmiński | 2 | Markeim | pruskie | -- |
|
Medyny | Lidzbark Warmiński | 2 | Medien | pruskie | -- | 1320 Medinen, 1339 Medien, 1340 Medyn. |
Miejska Wola | Lidzbark Warmiński | 2~3 | Bürgerwalde | niemieckie | -- | Wieś powstała w lesie Bougen, Bugen (1399), od którego swą nazwę (pruskiego pochodzenia) wzięły sąsiednie Bugi (p. wyżej). Chyba nie można tej nazwy postrzegać jako odnoszącą się bezpośrednio do tej wsi, chociaż kusi możliwość nazwania tej wsi Buski Las ("buski" to przymiotnik od nazwy Bugi). |
Miłogórze | Lidzbark Warmiński | 2 | Liewenberg | niemieckie | -- |
|
Morawa | Lidzbark Warmiński | 6 | Maraunen | pruskie | Maruny |
|
Nowa Wieś Wielka | Lidzbark Warmiński | 1* | Neuendorf (bei Heilsberg) | niemieckie | (Nowa Wieś) |
|
Nowosady | Lidzbark Warmiński | 2 | Wosseden | pruskie | -- |
|
Pilnik | Lidzbark Warmiński | 2 | Neuhof | niemieckie | -- |
|
Pomorowo | Lidzbark Warmiński | 4 | Pomehren | pruskie | Pomorze |
|
Redy | Lidzbark Warmiński | 2 | Retsch | pruskie | -- |
|
Rogóż | Lidzbark Warmiński | 1? | Roggenhausen | niemieckie | -- | Według NMP nazwa niemiecka. Zapis Rogoss z 1374 roku może przedstawiać nazwę spolonizowaną Rogóż. Źródła późniejsze nie podają dla tej wsi żadnej polskiej nazwy. |
Runowo | Lidzbark Warmiński | 1 | Raunau | pruskie | -- | 1347, 1359, 1389 Runow. Nazwa pruska. |
Sarnowo | Lidzbark Warmiński | 2 | Rehagen | niemieckie | -- | |
Stabunity | Lidzbark Warmiński | 2 | Stabunken | pruskie | -- | 1300 Stabuniten, 1319 Staboniten. KUNM po wojnie nawiązała do starszej postaci tej staropruskiej nazwy, z sufiksem -īt-. |
Stryjkowo | Lidzbark Warmiński | 3 | Sternberg | niemieckie | -- | |
Suryty | Lidzbark Warmiński | 2 | Soritten | pruskie | -- | 1288 Suriti; 1346 Suriten, Suryten; 1390 Surythen. |
Swajnie | Lidzbark Warmiński | 2 | Schwengen | pruskie | -- | 1360 Swaynien, 1420 Swaymen. Nazwa pruska, poprawnie zrekonstruowana po wojnie. |
Świętnik | Lidzbark Warmiński | 2 | Heiligenfelde | niemieckie | -- | |
Widryki | Lidzbark Warmiński | 2 | Widdrichs | pruskie? | -- | Według Pollakówny, miejscowość ta nosiła w XIV wieku nazwę niem. Schönborn (dok. 13339). Potrzebna jednak dokładniejsza dokumentacja hist. i informacje etymologiczne. Wydaje mi się, że nazwa Widryki jest pruska, z tym samym rdzeniem co Widryny koło Reszla, ale potrzebne potwierdzenie. |
Wielochowo | Lidzbark Warmiński | 5 | Großendorf | niemieckie | Wielka Wieś |
|
Wojdyty | Lidzbark Warmiński | 2 | Schweden | niemieckie | -- |
|
Workiejmy | Lidzbark Warmiński | 2 (5?) | Workeim | pruskie | (Workajmy?) |
|
Wróblik | Lidzbark Warmiński | 2? | Sperlings | niemieckie | -- | Według Pollakówny, wieś powstała na polu Wurlauks (1342), podobnie jak wieś Urbanowo w obecnej gm. Dobre Miasto (zob. pow. olsztyński). Z drugiej strony, Gerullis (a za nim Przybytek) odnosi ten zapis do Worławek w gm. Świątki. Ze względu na ryzyko pomyłki, wstrzymuję się tutaj od zmian. Jeżeli jednak ta nazwa pruska rzeczywiście odnosi się do tej wsi, to jest bardziej wartościowa od powojennego spolszczenia znaczeniowego nazwy niemieckiej (w dodatku niekoniecznie poprawnego, Sperling jest tu bardziej nazwiskiem niż rzeczownikiem pospolitym). |
Zaręby | Lidzbark Warmiński | 5 | Sperwatten | pruskie | Sparwaty | 1341, 1343 Sparwirde. W XVIII w. Sperwarten, Sperwerten, Sperwatten. Nazwa pruska, przejęta od nazwy lasu (1342 Sparwirden, Sperweden, Sperweten i inne). Niestety, KUNM nie podjęła się próby spolszczenia tej pięknej staropruskiej nazwy i ustaliła całkowicie przypadkową nazwę "Zaręby". |
Zwierzyniec | Lidzbark Warmiński | 5 | Tiergarten | niemieckie | Regutławki | 1347 Regutlauken. Zamiast spolszczać nazwę niemiecką, należało zastosować przepiękną, pierwotną staropruską nazwę tej wsi. |
Żytowo | Lidzbark Warmiński | 5 | Settau | pruskie | Sitowo | Potrzebna dokumentacja hist. i informacje etym. Jedyny zapis historyczny, jakim dysponuję to podawana przez Leydinga (bez daty) Sittonia (chyba powinno być Sittovia). Z pewnością jest to jednak nazwa pruska, a spolszczenie Żytowo nie może dokładnie odzwierciedlać n. prus. (brak głoski "ż" w staropruskim). Wydaje się, że używana przez Leydinga forma Sitowo jest właściwsza. |
Biała Wola | Lubomino | 3 | Dittrichsdorf | niemieckie | -- | Wieś leży nad jeziorem Tonka (niem. Dittrichsdorfer See), które w przeszłości nosiło pruską nazwę Kussie, Kusseyn (1320) lub Kusaw (1595), co należałoby spolszczyć jako Kusiny lub Kusawy (tę drugą formę podaje Leyding). Z pewnością należy wyrugować nieuzasadnioną KUNMowską nazwę "Tonka" - naprawdę nie mam pojęcia, kto pomyślał, że dobrym pomysłem jest tak przezwać to jezioro... Nazwę ponowioną od jeziora nosiła dawniej wieś Piotrowo (p. niżej). |
Bieniewo | Lubomino | 5 | Benern | niemieckie | Dyśmin | Wieś powstała na polu o nazwię Dissemen (1313), co jest nazwą pruską. Nazwę Benern Przybytek uważa za niemiecką. Zgodnie z takim stanem rzeczy, należało spolszczyć nazwę pruską, co zresztą zrobił Leyding w formie Dyśmin. Przychylam się do tej formy. |
Ełdyty Małe | Lubomino | 2~1 | Klein Elditten | pruskie | -- | Zob. niżej Ełdyty Wielkie. |
Ełdyty Wielkie | Lubomino | 2~1 | Elditten | pruskie | (Ełdyty) |
|
Gronowo | Lubomino | 5 | Gronau | niemieckie | Siegliki |
|
Lubomino | Lubomino | 5 | Arnsdorf | niemieckie | Sudyty |
|
Piotrowo | Lubomino | 5 | Petersdorf | niemieckie | Kusiny |
|
Poborowo | Lubomino | 3 | Friedrichsheide | niemieckie | -- | |
Rogiedle | Lubomino | 2 | Regeltern | pruskie | -- |
|
Różyn | Lubomino | 2 | Rosenbeck | niemieckie | -- | |
Samborek | Lubomino | 3 | Lauterwalde | niemieckie | -- | Powojenna n. pol. zdaje się całkowicie przypadkowa, nie wiem jaki mógł za nią stać proces myślowy. |
Świękity | Lubomino | 1 | Schwenkitten | pruskie | -- | 1294 Swenkiten, 1316 Swenkitten. |
Wapnik | Lubomino | 5 (4?) | Kalkstein | pruskie | Kalksztyn | 1285 Kalckstein, 1313 Kalcstayn. Nazwa pruska, rekonstruowana jako *Kalkst-enis (rdzeń Kalkst- jest znany w pruskiej toponimii, np. w nazwie lasu Kalxte w Sambii), nie ma więc nic wspólnego z niemieckim "wapiennym kamieniem", a ustalona przez KUNM kalka jest błędna. Leyding podaje dla tej wsi spolszczenie Kalksztyn, które wydaje się w pełni naturalne i możliwe, że istniało już przed wojną (choć brak na to bezpośrednich dowodów). Ponadto, w Wapnika (Kalksztynie) swoje korzenie miała warmijska szlachecka rodzina Kalksteinów, wielkich zwolenników zwierzchnictwa Polski nad Prusami, walczących z dynastią Hohenzollernów. Ustalenie nazwy tej wsi jako Kalksztyn byłoby więc dodatkowo hołdem dla tego rodu. Czyż nie byłoby to zgodne z szeroko pojętą "polską racją stanu", która przecież była dość ważnym motywem działalności KUNM (a przy okazji z historią - "dwie pieczenie na jednym ogniu")? |
Wilczkowo | Lubomino | 5 | Wolfsdorf | niemieckie | Kajkławki | Wieś powstała na polu o pruskiej nazwie Kawicklowkin (1332). Kolejny raz, zamiast tłumaczyć nazwę niemiecką, należało nawiązać do pierwotnej nazwy pruskiej. Krótko po wojnie funkcjonowało spolszczenie Kajkławki (za którym opowiadał się wojewoda Z. Robel, niestety tej nazwy nie udało się "przepchnąć") i za tą formą, jako faktycznie zaistniałą się opowiadam. |
Wolnica | Lubomino | 2~3 | Freimarkt | niemieckie | -- | |
Wójtowo | Lubomino | 2 | Voigtsdorf | niemieckie | -- | |
Zagony | Lubomino | 5 | Somerfeld | niemieckie | Szkudyty | 1312 Skuditen. Po raz kolejny nie nawiązano do znanej ze źródeł nazwy pruskiej. Co prawda, tak samo nazywała się położona nie tak daleko wieś Cieszęta w gm. Pieniężno (zob.), ale niestety - trzeba to zaakceptować, że toponimy się powtarzają, ewentualnie zastosować dookreślenia. |
Zajączki | Lubomino | 2 | Hasenberg | niemieckie | -- | |
Augustyny | Orneta | 5 | Agstein | pruskie (zniemczone) | Ajcze | 1323 Ayczen; 1421 Ayczen, Aytczen, Leyding podaje też bez daty formę Akystin. Nazwa pruska, zniemczona do postaci Agtstein, ostatecznie Agstein (zapewne pod wpływem niem ap. Augstein "bursztyn, agat"). Opierając się na postaci zniemczonej, KUNM ustaliła spolszczenie Augustyny (adideując nazwę do im. Augustyn), jednak należało nawiązać do najstarszej postaci nazwy pruskiej. Forma Ajcze może dziwić, brzmieć obco, ale najlepiej obrazuje pruskie pochodzenie tej nazwy (czego "Augustyny" nie czynią w ogóle). |
Bażyny | Orneta | 1 | Basien | pruskie | -- | 1289, 1306 Baysen, 1310 Bayzen. Ta staropruska miejscowość była gniazdem rodowym Bażyńskich (niem. von Baysen), wywodzącego się od Prusów szlacheckiego rodu, znanego z lojalności wobec Polski i działalności opozycyjnej przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu. Walczyli o przyłączenie Prus do Korony Polskiej. |
Biały Dwór | Orneta | 3 | Karlshof | niemieckie | -- | Ciekawe, czy motywem nadania tej wsi po wojnie nazwy nawiązującej do "białości" był fakt, że w pobliżu istniało pruskie pole osadnicze o nazwie Gailiten (prus. gails = biały), na którym powstała sąsiednia wieś Krosno (p. niżej). Może jednak szukam sensu tam, gdzie go nie ma... |
Bogatyńskie | Orneta | 1 | Tüngen | pruskie | -- |
|
Chwalęcin | Orneta | 5 | Stegmannsdorf | hybryda (prus. + niem.) | Stegmany |
|
Dąbrówka | Orneta | 1 | Klein Damerau | słowiańskie | -- | Dawniej też: Dąbrowa. |
Drwęczno | Orneta | 5 | Wagten | pruskie | Wojtyny | 1261 Waytenyn, 1297 Waytinin. Nazwa pruska, należało ją spolszczyć. Tymczasem, KUNM wolał utworzyć nową nazwę od przepływającej przez wieś Drwęcy (która jest wspomniana w nadaniu). Niepotrzebny chrzest nazewniczy, zwłaszcza że Leyding najzupełniej poprawnie spolszczył pruski oryginał jako Wojtyny. |
Gieduty | Orneta | 2 | Gedauten | pruskie | -- | 1308, 1348 Gedauten. |
Henrykowo | Orneta | 1 | Heinrikau | polskie? | -- |
|
Karbowo | Orneta | 4 | Groß Karben | pruskie | Karby |
|
Karkajmy | Orneta | 2 | Korbsdorf | niemieckie (zepsute z prus.?) | -- |
|
Klusajny | Orneta | 2 | Klutshagen | pruskie? | -- | Potrzebne informacje hist. i etym. Podejrzewam, że KUNM słusznie potraktowała tę nazwę jako pruską, ale nie posiadam żadnych informacji o tej miejscowości. |
Krosno | Orneta | 1 | Krossen | pruskie? | -- | 1361, 1368 Crossen. Nazwa prawdopodobnie pruska. Wieś powstała na polu o pruskiej nazwie Gayliten (1350, 1356). |
Krosno (osada) | Orneta | 5 | Thalbach | niemieckie | Bludyny |
|
Krzykały | Orneta | 5 | Krickhausen | pruskie (zniemczone) | Krzykusy | 1287 Kerkus; 1318 Kercus, Kirkusen; 1322 Kercus, Kerkus. Nazwa najprawdopodobniej pruska, z czasem zniemczona do postaci Kirchhausen (XV-XVI w.), ostatecznie Krickhausen. Przyjętej przez KUNM nazwy Krzykały nie można uznać za spolszczenie n. pruskiej (sufiks -ały całkowicie ahistoryczny), Leydingowa forma Kirkuzy za bardzo brzmi jak przejęta z niemieckiego. Postuluję formę Krzykusy, opierając się na starym spolszczeniu podobnej (a może etymologicznie tożsamej?) nazwy Krzykosy na Ziemi Kwidzyńskiej, wykorzystując jednak systematyczny sufiks -usy. |
Kumajny | Orneta | 2 | Komainen | pruskie | -- |
|
Lejławki Małe | Orneta | 2 | Klein Grünheide | niemieckie | -- | Zob. niżej Lejławki Wielkie. |
Lejławki Wielkie | Orneta | 2 | Groß Grünheide | niemieckie | -- | Wieś powstała na polu o pruskiej nazwie Leylauken (1322). Po wojnie słuszny powrót do pruskiego oryginału. |
Miłkowo | Orneta | 2 | Millenberg | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Minnenberg (XIV-XV w.: 1338 Mynnemberg). |
Mingajny | Orneta | 2 (4?) | Migehnen | pruskie | (Migeny) |
|
Nowy Dwór | Orneta | 1 | Neuhof | niemieckie | -- | |
Opin | Orneta | 2~1 | Open | pruskie | -- |
|
Osetnik | Orneta | 5 | Wusen | pruskie | Woźno | 1288 Wusen, 1289 Wosen. Nazwa pruska, należało ją spolszczyć jako Woźno (tak u Leydinga, również Robel bronił tej formy). Niestety, zamiast tego KUNM postanowiła "przetłumaczyć" tę nazwę jako Osetnik (sugerując się wywodem Gerullisa od lit. ušis "oset" - niekoniecznie poprawnym, ja prędzej łączyłbym tę nazwę z "kozą" - wōzē, współcz. wuzē). |
Ostry Kamień | Orneta | 2 | Scharfenstein | niemieckie | -- | W XIV w. niem. Schönwiese (1348 Schonwesze). |
Tawty | Orneta | 2 | Tafterwald | hybryda (prus. + niem.) | -- | Nazwa leśniczówki ponowiona od nazwy lasu Tafterwald (pol. powoj. Taucki Las), a ta od jeziora Tauty (niem. Tafter See, 1317 Thaut). W obowiązującym nazewnictwie widać niekonsekwencję - nazwę leśniczówki uchwalono jako Tawty, ale jeziora - Tauty i lasu - Taucki Las. Uważam, że należy to ujednolicić: leśniczówka Tawty, jezioro Tawty (unikać szeroko używanej niepoprawnej nazwy "jez. Taftowo"!), Tawcki Las. Forma z -aw- wydaje mi się lepsza pod względem fonetycznym (brak niepolskiego dyftongu -au-, który zresztą zanikł nawet w niem. [może pod wpływem polskim?]). |
Wojciechowo | Orneta | 3 | Albrechtsdorf | niemieckie | -- | |
Wola Lipecka | Orneta | 2~3 | Lindmannsdorf | niemieckie | -- |
Województwo pomorskie
Powiat nowodworski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Nowy Dwór Gdański | Nowy Dwór Gdański | 1 | Tiegenhof | hybryda (prus. hydronim + niem.) | (Nowy Dwór) | Nazwa niemiecka Tiegenhof odnosi się do przepływającej przez miasto rzeki Tui, której nazwa ma staropruskie pochodzenie. Ludność polska używała jednak własnej nazwy - Nowy Dwór albo Nowodwór, istniejącej obocznie do niemieckiej. Po wojnie dodano dookreślenie Gdański (trochę niefortunne, nie lepiej byłoby "Żuławski"?), dla odróżnienia od licznych innych miejscowości o takiej nazwie (a zwłaszcza Nowego Dworu Mazowieckiego). |
Krynica Morska | Krynica Morska (miasto) | 6 | Kahlberg | niemieckie | Łysa Góra |
|
Borowo | Krynica Morska (miasto) | 6 | Schottland | niemieckie | Szkocja | |
Lipa | Krynica Morska (miasto) | 1 | Liep | słowiańskie | -- |
|
Młyniska | Krynica Morska (miasto) | 2 | Schellmühl | niemieckie | -- | Potoczna, nieurzędowa nazwa: Siekierki. Obie nazwy są powojenne, ale wariant Młyniska oddaje przynajmniej częściowo znaczenie n. niem. |
Nowa Karczma | Krynica Morska (miasto) | 1 | Neukrug | niemieckie | -- | Nieurzędowa, acz popularnie używana nazwa - Piaski. Należy tę nazwę jednak tępić jako niepoprawną. Jedynie Nowa Karczma ma uzasadnienie historyczne i jest autentyczną polską nazwą tej dzielnicy (dawniej wsi), znaną już przed wojną. |
Przebrno | Krynica Morska (miasto) | 1 | Pröbbernau | słowiańskie | -- |
|
Cyganek | Nowy Dwór Gdański | 5 | Tiegenhagen | hydronimiczne | Tujce | Nazwa ustalona przez KUNM w formie Tujce, później zmieniona na Cyganek. Nazwa Tujce jest jednak lepsza, gdyż nawiązuje do prus. hydronimu Tuja, zawartego w nazwie oryginalnej. Forma Cyganek zdaje się być oparta na podobieństwie fonetycznym Tiegen- i "cygan". To skojarzenie jest jednak bardzo naiwne i zaciera pruski źródłosłów nazwy. |
Cyganka | Nowy Dwór Gdański | 3 | Platenhof | niemieckie | -- | |
Gozdawa | Nowy Dwór Gdański | 6 | Neustädterwald | niemieckie | Nowomiejski Las |
|
Jazowa | Nowy Dwór Gdański | 3 | Einlage | niemieckie | -- | |
Kępiny Małe | Nowy Dwór Gdański | 5 | Zeyersvorderkampen | hybryda (prus. + niem.) | Surokępy Górne | Patrz: Kępiny Wielkie (pow. elbląski, gm. Elbląg). |
Kępki | Nowy Dwór Gdański | 5 | Zeyer | pruskie | Sura | 1295 Sura. Nazwa przeniesiona z nazwy rzeki, pruskiego pochodzenia, z czasem zepsuta do postaci Zeyer. Po wojnie zignorowano ten fakt, nadając wsi nową nazwę "Kępki". |
Kmiecin | Nowy Dwór Gdański | 6 | Fürstenau | niemieckie | Fersztnowo | |
Lubieszewo | Nowy Dwór Gdański | 6 | Ladekopp | niemieckie | Ladekop |
|
Marynowy | Nowy Dwór Gdański | 1 | Marienau | niemieckie | -- | Dawniej też: Marynowo. |
Marzęcino | Nowy Dwór Gdański | 6 | Jungfer | niemieckie | Panna | Przepływający przez wieś kanał wciąż nosi nazwę Kanał Panieński, nawiązującą do używanego przed wojną dosłownego spolszczenia nazwy Jungfer. Powojenna nazwa "Marzęcino", nadana przez KUNM, jest całkowicie sztuczna. |
Myszewko | Nowy Dwór Gdański | 1? | Klein Mausdorf | niemieckie | -- | Patrz też: Myszewo (pow. malborski, gm. Nowy Staw). |
Nowinki | Nowy Dwór Gdański | 4 | Neudorf | niemieckie | Nowa Wieś | Przed wojną dosłowne spolszczenie Nowa Wieś. |
Orliniec | Nowy Dwór Gdański | 3 | Neulanghorst | niemieckie | -- | |
Orłowo | Nowy Dwór Gdański | 1 | Orloff | polskie | -- | |
Orłowskie Pole | Nowy Dwór Gdański | 1 | Orlofferfelde | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Osłonka | Nowy Dwór Gdański | 6 | Grenzdorf A | niemieckie | Graniczna Wieś I | Patrz też: Płonina (gm. Sztutowo). Przed wojną jedno sołectwo o wspólnej nazwie (spolszczonej jako Graniczna Wieś). |
Piecewo | Nowy Dwór Gdański | 1 | Pietzkendorf | hybryda (pol. + niem.) | -- | Dawniej też: Piecki. |
Piotrowo | Nowy Dwór Gdański | 2~5 | Niederpetershagen | niemieckie | Piotrowo Dolne |
|
Powalina | Nowy Dwór Gdański | 3 | Walldorf | niemieckie | -- | |
Rakowiska | Nowy Dwór Gdański | 2 | Krebsfelde | niemieckie | -- |
|
Rychnowo Żuławskie | Nowy Dwór Gdański | 1 | Rückenau | niemieckie | (Rychnowo) | Z tej wsi wydzielono sztucznie osadę Ryki. |
Różewo | Nowy Dwór Gdański | 2 | Rosenort | niemieckie | -- |
|
Solnica | Nowy Dwór Gdański | 3 | Lakendorf | niemieckie | -- | |
Starocin | Nowy Dwór Gdański | 3 | Reinland | niemieckie | -- | |
Stobna | Nowy Dwór Gdański | 2 | Stuba | pruskie? | -- | Potrzebne informacje, co do pochodzenia tej nazwy. Powojenne spolszczenie Stobna wydaje się nieźle oddawać fonetykę oryginału. |
Tuja | Nowy Dwór Gdański | 1 | Tiege | pruskie (hydronimiczne) | -- | Dawniej też: Tuga. |
Wężowiec | Nowy Dwór Gdański | 2 | Schlangenhaken | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Wężewiec. |
Wierciny | Nowy Dwór Gdański | 6 | Wolfsdorf | niemieckie | Wilkowo | Spolszczoną (a właściwie skaszubizowaną) formę Wilkowo podaje Ceynowa (w jego ortografii Vjlkowo), pisze on wyraźnie o dwóch miejscowościach o tej nazwie - "na górach" (ob. Wilkowo, położone na Wysoczyźnie Elbląskiego) i "w Żuławach" (czyli obecne Wierciny). Z powodu istnienia takiej formy u Ceynowy, braku uzasadnienia nazwy Wierciny, a także wiernego oddania nazwy bliźniaczo nazwanej wsi na Wysoczyźnie, uważam za uzasadnione, aby przywrócić nazwę tej wsi w formie Wilkowo. Nazwę można by dookreślić (opierając się na używanym w niem. dookreśleniu Wolfsdorf in der Niederung) jako Wilkowo Dolne (por. Gronowo Górne) lub Wilkowo Żuławskie. |
Żelichowo | Nowy Dwór Gdański | 5 | Petershagen | niemieckie | Piotrowo | Chociaż przedwojennej tradycji brak, w związku z faktem, że powiązana historycznie miejscowość Niederpetershagen nosi polską nazwę Piotrowo (p.), zachowującą oryginalny źródłosłów, można by przywrócić związek nazewniczy między tymi miejscowościami. Dzięki temu można by również pozbyć się sztucznej, nazwanej przez KUNM nazwy "Żelichowo" (pseudosłowiański chrzest nazewniczy od imienia Żelisław). Biorąc pod uwagę względy historyczne, obecnie Żelichowo (Petershagen) powinno nosić nazwę Piotrowo, a obecne Piotrowo (Niederpetershagen) nazwę Piotrowo Dolne. |
Gniazdowo | Ostaszewo | 4 | Schönhorst | niemieckie | Szonorst | |
Groblica | Ostaszewo | 2 | Niederdamm | niemieckie | -- | Na mapach też: Podwale, o ile to nie błąd. |
Jeziernik | Ostaszewo | 4 | Schönsee | niemieckie | Szensa | Osada Lubiszynek Pierwszy chyba wydzielona z tej wsi, chociaż być może odpowiada jej niem. nazwa Schönseer Niederfeld. |
Komarówka | Ostaszewo | 3 | Oberfeld | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Sokolec (o ile to na pewno ta miejscowość). Obie nazwy bez uzasadnienia. |
Nowa Cerkiew | Ostaszewo | 1 | Neukirch | niemieckie | -- | |
Nowa Kościelnica | Ostaszewo | 6 | Neumünsterberg | niemieckie | Nowy Mistembark | Zob. też Stara Kościelnica (pow. malborski, gm. Miłoradz). |
Ostaszewo | Ostaszewo | 6 | Schöneberg | niemieckie | Szymbark |
|
Palczewo | Ostaszewo | 1 | Palschau | słowiańskie | -- | |
Piaskowiec | Ostaszewo | 2 | Sand | niemieckie | -- | Na mapach także: Piaski. |
Pułkownikówka | Ostaszewo | 3 | Mittelfeld | niemieckie | -- | |
Bronowo | Stegna | 4~1 | Brunau | polskie | Brunowo (?) |
|
Chełmek | Stegna | 2 | Holm | niemieckie | (Chełm?) | Czy Chołm Ceynowy to ta miejscowość? |
Chorążówka | Stegna | 3 | Junkertroyl | niemieckie | -- | |
Drewnica | Stegna | 3 | Schönbaum | niemieckie | -- | |
Dworek | Stegna | 3 | Baarenhof | niemieckie | -- | |
Głobica | Stegna | 1? | Glabitsch | słowiańskie | -- | Nazwa niewątpliwie słowiańska, chociaż trudno ustalić jej pierwotną postać. Chojnacki propaguje ją w formie Głobice (postać końcówki czysto arbitralna), chociaż niewykluczona też postać *Głowica (por. Głowa Gdańska - dawna miejscowość i fortyfikacja, obecnie nazwa śluzy na Szkarpawie). |
Izbiska | Stegna | 5 | Freienhuben | niemieckie | Wolne Włóki | Na mapie powiatu elbląskiego z 1947 r. miejscowość ta nosi nazwę Wolne Włóki (co jest dosłownym, naturalnym przetłumaczeniem nazwy niemieckiej). Chyba warte przywrócenia w miejsce niehistorycznej nazwy "Izbiska". |
Jantar | Stegna | 6 | Pasewark | niemieckie | Pazwark | Nazwę tej znanej nadmorskiej miejscowości przed wojną spolszczano w formie Pazwark. Jako, że nazwa została uznana za "zbyt niemiecką", wprowadzono po wojnie nową n. Jantar, nawiązującą do zbieranego na tym terenie bursztynu (jantaru), jednak niefortunną pod względem językowym, gdyż określenie jantar, zapożyczone z ruszczyzny (ściślej mówiąc, jest to lituanizm, który dostał się do języka polskiego za pośrednictwem ruskim) jest obce dialektom północnopolskim (por. nazwę Krynica Morska, przedstawiającą podobny problem). |
Junoszyno | Stegna | 2 | Junkeracker | niemieckie | -- | Nazwę polską (stworzoną przez KUNM, brak w tradycji) można uznać za archaizującą kalkę n. niem., nawiązującą do ap. junosza - młodzieniec. |
Mikoszewo | Stegna | 2 | Nickelswalde | niemieckie | -- | Nazwę polską (stworzoną przez KUNM, brak w tradycji) można uznać za archaizującą kalkę n. niem., nawiązującą do n. os. Mikosz - zdrobnienie od Mikołaj. |
Niedźwiedzica | Stegna | 4 | Bärwalde | niemieckie | Berwałd |
|
Nowotna | Stegna | - | (brak) | (brak) | Tygnort-Kolonia | Miejscowość sztucznie wydzielona ze wsi Tujsk (zob. niżej), a od 2011 osobne sołectwo. Może najlepiej byłoby znów połączyć te miejscowości? |
Popowo | Stegna | 1 | Poppau | polskie | -- | |
Przemysław | Stegna | 1 | Prinzlaff | słowiańskie | -- | 1242 Primezlaua, 1285 Primislava. |
Rybina | Stegna | 5 | Fischerbabke | hybryda (niem. + słow.) | Babki Rybackie | Drugi człon nazwy Fischerbabke jest zdecydowanie słowiański, zapewne stoi w związku z nazwą (dziś już nieistniejącej) wsi Altebabke (pol. Babki, zob. też niżej Stare Babki). Po wojnie zlekceważono ten fakt zupełnie, tworząc ahistoryczną formę Rybina, kalkującą jedynie pierwszy człon n. niem. |
Stegienka | Stegna | 2 | Steegnerwerder | hybryda (słow. + niem.) | -- | |
Stegienka-Osada | Stegna | 5 | Ziesewald | niemieckie | Cysewo | Według ustaleń KUNM: Cysewo. Nazwa ta jest fonetycznym spolszczeniem n. niem., a więc powinna zostać przywrócona. Nazwa obecna, nawiązująca do sąsiedniej Stegienki rozpowszechniła się później i jest ahistoryczna. |
Stegna | Stegna | 1 | Steegen | słowiańskie | -- | Nazwa słowiańska, łączona ze słowem stegna (ścieżka), znanym u Kaszubów. Możliwa też interpretacja jako Ściegna (tak zaraz po wojnie). |
Stare Babki | Stegna | 3 | Vierzehnhuben | niemieckie | -- |
|
Stobiec | Stegna | 4? | Stobbendorf | hybryda (słow. + niem.)? | Stobno? | Pierwszy człon chyba należy rekonstruować jako Stobno, niemniej potrzebne jest dokładniejsze badanie. |
Szkarpawa | Stegna | 1 | Scharpau | niemieckie | -- | Nazwę tę nosi również jedno z ramion ujściowych Wisły (zwane też Szkarpówką lub Wisłą Elbląską - niem. Elbinger Weichsel). |
Świerznica | Stegna | 3 | Kalteherberge | niemieckie | -- | |
Tujsk | Stegna | 4 | Tiegenort | hybryda (prus. hydronim + niem.) | Tygnort | Chociaż powojenną nazwę Tujsk można uznać za dobrą kalkę n. niem., pochodzącej od pruskiej nazwy rzeki Tuja, to jednak w dokumentach z XVI w. spotykamy ludowe spolszczenie nazwy w formie Tygnort. |
Wiśniówka | Stegna | 3 | Küchwerder | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Wiśniewka Gdańska. |
Wybicko | Stegna | 3 | Beiershorst | niemieckie | -- | |
Żuławki | Stegna | 2 | Fürstenwerder | niemieckie | -- |
|
Dublewo | Sztutowo | 5 | Dubashaken | hybryda (słow. + niem.) | Dubaski |
|
Grochowo Pierwsze | Sztutowo | 3 | Schneiderkampe | niemieckie | -- |
|
Grochowo Drugie | Sztutowo | 3 | Störbuderkampe | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Przeszkoda. |
Grochowo Trzecie | Sztutowo | 6 | Schweinekampe | niemieckie | Świnia Kępa |
|
Groszkowo | Sztutowo | 4~5 | Groschkenkampe | polskie | Groszkowa Kępa | Nazwa wyraźnie polskiego pochodzenia. Nie widzę powodu, aby pomijać w niej człon kępa, jak zrobiono to po wojnie. Sugeruję powrót do pełnej nazwy. |
Kąty Rybackie | Sztutowo | 2 | Bodenwinkel | niemieckie | (Kąty) | Nazwa uchwalona przez KUNM w formie Kąty (kalka drugiego członu n. niem.). Człon Rybackie dodano później. Należy więc traktować go jako dookreślenie, a nie integralną część nazwy. |
Kobyla Kępa | Sztutowo | 1 | Kobbelkampe | niemieckie (zapoż. z pol.) | -- | W potocznym użyciu także: Kubły. Unikać tej ahistorycznej formy. |
Łaszka | Sztutowo | 1 | Laschke | polskie | -- | |
Nowy Świat | Sztutowo | 1 | Neue Welt | niemieckie | -- | Mimo, że miejscowość dziś już fizycznie nie istnieje, to ostatnimi czasy dużo mówi się o niej jako o potencjalnej lokalizacji Przekopu Mierzei Wiślanej, stąd umieszczam ją tutaj. Jest to przykład na to, że czasami nazwy uroczysk potrafią z powodzeniem funkcjonować w powszechnej świadomości jeszcze długo po "śmierci" miejscowości, którą oznaczały. |
Płonina | Sztutowo | 6 | Grenzdorf B | niemieckie | Graniczna Wieś II |
|
Przyłap | Sztutowo | 3 | Kirrhaken | niemieckie | -- | |
Skowronki | Sztutowo | 3 | Vogelsang | niemieckie | -- | |
Sztutowo | Sztutowo | 1 | Stutthof | niemieckie | -- | Mówi się, że istnienie na terenie wsi niemieckiego obozu koncentracyjnego "uchroniło ją" przed chrztem nazewniczym - nie chciano zmieniać nazwy miejsca pamięci. |
Sztutowska Kępa | Sztutowo | 1 | Stutthöferkampe | niemieckie | -- | |
Wydmina | Sztutowo | 3 | Norderhaken | niemieckie | -- |
Powiat malborski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Malbork | Malbork (miasto) | 1 | Marienburg | niemieckie | -- |
|
Bronisławie | Malbork (miasto) | 6 | Vogelsang | niemieckie | Kałdówka |
|
Kałdowo | Malbork (miasto) | 1 | Kaldowo | niemieckie (spolonizowane) | -- |
|
Nowa Wieś Malborska | Malbork (miasto) | 1* | Tessendorf | hybryda (słow. + niem.) | (Nowa Wieś) |
|
Piaski | Malbork (miasto) | 1 | Sandhof | niemieckie (tłum. z pol.) | -- | Pierwotnie niem. Neuenhof (czyli Nowy Dwór, 1394 Neuwenhofe). Od XVI w. obowiązuje nazwa pol. Piaski, którą w czasach porozbiorowych przełożono na niem. Sandhof. |
Sztumskie Przedmieście | Malbork (miasto) | 6 | Hoppenbruch | niemieckie | Chmieliniec | Ceynowa podaje nazwę tej dzielnicy (dawnej wsi) jako Chmjelinc (Chmieliniec). Powojenna nazwa "Sztumskie Przedmieście" jest chrztem KUNM, bez uzasadnienia historycznego. |
Wielbark | Malbork (miasto) | 1 | Willenberg | niemieckie | -- |
|
Nowy Staw | Nowy Staw | 4 | Neuteich | niemieckie | Nytych |
|
Boręty | Lichnowy | 1 | Barendt | słowiańskie | -- |
|
Dąbrowa | Lichnowy | 1 | Damerau | słowiańskie | (Dąbrówka) |
|
Lichnowy | Lichnowy | 1 | Groß Lichtenau | niemieckie | -- | Dawniej też: Lichnowy Wielkie |
Lichnówki | Lichnowy | 1 | Klein Lichtenau | niemieckie | -- |
|
Lisewo Malborskie | Lichnowy | 1* | Ließau | słowiańskie | (Lisewo) |
|
Parszewo | Lichnowy | 1 | Parschau | słowiańskie | -- | 1321 Parssow. Nazwa o słowiańskim pochodzeniu (n. os. Parsz). W literaturze przedwojennej pokutuje zwykle w formie Parchowo lub Parzchowo (niepoprawna rekonstrukcja Kętrzyńskiego), jednak dokumenty XVI-wieczne dowodzą poprawności formy Parszewo (1565 Parschewo; 1570 Parsewo, wsi Parszeva). |
Pordenowo | Lichnowy | 1 | Pordenau | pruskie | -- |
|
Starynia | Lichnowy | 4 | Altenau | niemieckie | Altnowo |
|
Stożki | Lichnowy | 4 | Klein Heubuden | niemieckie | Hejbudy Małe | Patrz też: Stogi (gm. Malbork). |
Szymankowo | Lichnowy | 1 | Simonsdorf | niemieckie | -- |
|
Tropiszewo | Lichnowy | 4 | Trappenfelde | hybryda (prus. + niem.) | Trępofałd | Według Górnowicza, nazwa o pruskim rdzeniu. Historycznym spolszczeniem (od XVII w.) jest Trępofałd. Obecna forma sztuczna. |
Cisy | Malbork | 5~6 | Stadtfelde | niemieckie | Siedlisko | Gdzieś w okolicy znajdowała się niegdyś polska osada o nazwie Siedlisko (1310 Sedlisko). Osadę tę Górnowicz utożsamia z obecnymi Cisami i uważa, że ustalenie przez KUNM nazwy "Cisy" było błędem i należało wieś tę nazwać "Siedlisko". Jako, że nazwa ta jest zupełnie ahistoryczna, a w dodatku nie ma uzasadnienia topograficznego (w okolicy cis nie rośnie, jak zaznacza sam Górnowicz), przychylam się do jego postulatu. |
Czerwone Stogi | Malbork | 5 | Rodlofferhuben | hybryda (słow. + niem.)? | Rodłowo (?) | Nie jestem pewien, co do pochodzenia pierwszego członu n. niem., ale wydaje się być słowiański. Nazwę tę da się spolszczyć jako Rodłowo, ale przydałyby się dokładniejsze badania, co do jej pochodzenia. Powojenna nazwa Czerwone Stogi jest nieakceptowalna - jest nie tylko semantycznym nonsensem (jakby Rod- zinterpretowano jako Rot "czerwony"?), w dodatku nawiązuje do wsi Stogi (p.), której nazwa powinna być zmieniona na Hejbudy (przy czym forma "Czerwone Hejbudy" byłaby jeszcze większym absurdem). |
Grobelno | Malbork | 4? | Dammfelde | niemieckie | Tama (?) | Nazwa niemiecka pierwotnie brzmiała Damm (ok. 1399 Tam, 1412 Tamme, 1415 Tham). Wydaje mi się, że w języku polskim nazwa ta mogła brzmieć Tama (choć brak na to bezpośrednich dowodów). Dzisiejsza forma, wprowadzona po wojnie, nawiązuje do n. niem. znaczeniowo. |
Kamienica | Malbork | 6 | Blumstein | niemieckie | Blumsztyn |
|
Kamionka | Malbork | 4 | Kaminke | polskie | Kominki |
|
Kapustowo | Malbork | 2 | Treugenkohl | niemieckie | -- | Oficjalna nazwa nadana przez KUNM: Motyliniec (nieuzasadniony chrzest). Obecna nazwa nawiązuje do drugiego członu n. niem., ale również nie ma tradycji. |
Kościeleczki | Malbork | 1 | Koszelitzke | polskie | -- |
|
Kraśniewo | Malbork | 4 | Schönau | pruskie? | Szonowo |
|
Lasowice Małe | Malbork | 1 | Klein Lesewitz | słowiańskie | -- | Dawniej też: Leźwice Małe (postać wtórna). |
Lasowice Wielkie | Malbork | 1 | Groß Lesewitz | słowiańskie | -- |
|
Lipowiec | Malbork | 1 | Lindenwald | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Pielica | Malbork | 6 | Herrenhagen | niemieckie | Herenhag | Forma Herenhag ledwie spolszczona, ale chyba lepsze to od ahistorycznego chrztu Pielica. |
Stogi | Malbork | 4 | Heubuden | niemieckie | Hejbudy |
|
Szawałd | Malbork | 1 | Schadwalde | niemieckie | -- |
|
Tragamin | Malbork | 1 | Tragheim | niemieckie | -- | Gwarowo: Tragami̯in. |
Bystrze | Miłoradz | 1 | Biesterfelde | niemieckie | -- |
|
Cygany | Miłoradz | 1 | Zigahnen | polskie | -- | Gwarowo: Cigani. |
Gnojewo | Miłoradz | 1 | Gnojau | polskie | -- | |
Kłosowo | Miłoradz | 1 | Klossowo | polskie | -- | |
Kończewice | Miłoradz | 1 | Kunzendorf | niemieckie | -- | Gwarowo: Kůi̯ńcevi̯iče. |
Mątowy Małe | Miłoradz | 1 | Klein Montau | pruskie | -- |
|
Mątowy Wielkie | Miłoradz | 1 | Groß Montau | pruskie | -- |
|
Miłoradz | Miłoradz | 4 | Mielenz | słowiańskie (zepsute) | Milęc |
|
Pogorzała Wieś | Miłoradz | 1 | Wernersdorf | niemieckie | -- |
|
Rękowo | Miłoradz | 1 | Adlig Renkau | słowiańskie | -- |
|
Stara Kościelnica | Miłoradz | 6 | Alt Münsterberg | niemieckie | Stary Mistembark |
|
Stara Wisła | Miłoradz | 1 | Alt Weichsel | hydronimiczne | -- |
|
Brzózki | Nowy Staw | 1 | Bröske | polskie | -- |
|
Chlebówka | Nowy Staw | 4 | Brodsack | niemieckie | Brodzak | |
Dębina | Nowy Staw | 1 | Eichwalde | niemieckie | -- |
|
Dybowo | Nowy Staw | 1 | Diebau | polskie | -- | |
Kącik | Nowy Staw | 6 | Neuteicher Hinterfeld | niemieckie | Nytyski Kąt | Po dalsze wyjaśnienia patrz: Nowy Staw. |
Laski | Nowy Staw | 1 | Leske | słowiańskie | -- | |
Lipinka | Nowy Staw | 4 | Lindenau | niemieckie | Lignowy | Przed wojną: Lindenowo, Lindnowo, Lignowy. Obecna forma wprowadzona sztucznie. |
Lubstowo | Nowy Staw | 4 | Lupushorst | niemieckie (osobowe) | Lipisz | Spolszczenie Lipisz (Libisz) pojawia się w XVI w. Nie do końca przejrzyste. Obecna forma (również nieprzejrzysta semantycznie - nie ma n. os. *Lubst) wprowadzona przez KUNM. |
Martąg | Nowy Staw | 1 | Irrgang | niemieckie | -- | Związek nazwy polskiej Martąg z niemiecką Irrgang (pochodzącej od nazwiska pierwszego sołtysa wsi) nie do końca jasny. Nie można wykluczyć pruskiego pochodzenia nazwy Martąg, chociaż pojawia się dopiero od XVII w. Wcześniej zjawia się spolszczenie n. niem. jako Hergank. |
Mirowo | Nowy Staw | 1 | Mierau | słowiańskie | -- | 1318 Myrowe. |
Myszewo | Nowy Staw | 1? | Groß Mausdorf | niemieckie | -- |
|
Nidowo | Nowy Staw | 1 | Niedau | pruskie? | -- | 1356 Nydow. Nazwa prawdopodobnie pruska, Górnowicz zakłada hydronimiczne pochodzenie (od bazy hydronimicznej *Nid-, *Neid, por. Nida), brak jednak takiej rzeki w okolicy. |
Półmieście | Nowy Staw | 1 | Halbstadt | niemieckie | -- | Dawniej też: Albsztat, Półmiasta (XVI w.). |
Pręgowo Żuławskie | Nowy Staw | 1* | Prangenau | słowiańskie | (Pręgowo) |
|
Stawiec | Nowy Staw | 6 | Neuteichsdorf | niemieckie | Nytyska Wieś | Po dalsze wyjaśnienia patrz: Nowy Staw. |
Świerki | Nowy Staw | 6 | Tannsee | słowiańskie (zepsute) | Tamża |
|
Tralewo | Nowy Staw | 1 | Tralau | słowiańskie | -- | Ok. 1399 Tralow. |
Trępnowy | Nowy Staw | 1 | Trampenau | pruskie? | -- |
|
Janówka | Stare Pole | 4 | Jonasdorf | niemieckie | Jonaszewo | U Ceynowy Jonaszewo. |
Kaczynos | Stare Pole | 1 | Katzenase | niemieckie? | -- | |
Kikojty | Stare Pole | 1 | Kykoit | pruskie | -- | Dawniej też: Kikuty. |
Klecie | Stare Pole | 4? | Klettendorf | hybryda (pol. + niem.)? | Kletno (?) | Górnowicz uważa nazwę za pierwotne Kletno z niem. dostawką -dorf, chociaż istnieją też próby objaśnienia z niem. Tak czy inaczej, forma Kletno zdaje się być bardziej prawdopodobna i poprawniejsza niż przyjęte przez KUNM Klecie. |
Kławki | Stare Pole | 2 | Klakendorf | niemieckie (osobowe) | -- | |
Krasnołęka | Stare Pole | 4 | Schönwiese | niemieckie | Krasna Łąka al. Szenwiza |
|
Kraszewo | Stare Pole | 5 | Pruppendorf | niemieckie | Kruszławki |
|
Królewo | Stare Pole | 4 | Königsdorf | niemieckie | Królewska Wieś |
|
Krzyżanowo | Stare Pole | 5 | Notzendorf | niemieckie | Setkajmy | Pierwotna nazwa pruska - Seytkaym (XIV w.). Po wojnie, zamiast ją spolszczyć, wprowadzono całkowicie nieuzasadnioną n. m. Krzyżanowo. |
Leklowy | Stare Pole | 1 | Lecklau | pruskie | -- | 1385-92 Leclun, 1399 Leclon |
Letniki | Stare Pole | 5 | Sommerort | hybryda (słow. + niem.) | Ząbrówko |
|
Parwark | Stare Pole | 1 | Parwark | pruskie | -- | Pierwotnie inna nazwa pruska: 1385-1392 Makutkaym, następnie ok. 1400 Perwalk, Perwalken. |
Stare Pole | Stare Pole | 1 | Altfelde | niemieckie | -- | |
Szaleniec | Stare Pole | 1 | Thörichthof | niemieckie | -- |
|
Szlagnowo | Stare Pole | 1 | Schlablau | pruskie | -- | Nazwa pruskiego pochodzenia - 1398 Slaulon. Formy niemiecka (Schlablau < Schlanglau) jest zepsuciem formy pruskiej, a polska Szlagnowo przejęta z niemieckiego. |
Zarzecze | Stare Pole | 6 | Galgenberg | niemieckie | Szubienica | Gwarowo: Š́ubi̯yͤńica. Oznacza to, że miejscowa ludność polska przejęła n. niemiecką znaczeniowo jako Szubienica. Mimo oczywistych negatywnych skojarzeń z tą nazwą, uważam ją za bardziej wartościową niż nadany komisyjnie nowotwór "Zarzecze". |
Ząbrowo | Stare Pole | 1 | Sommerau | słowiańskie | -- | Dawniej też: Zomerowo (wtórne). |
Złotowo | Stare Pole | 3 | Reichfelde | niemieckie | -- | Może Rèvałd (=Rywałd) Ceynowy to ta wieś? |
Powiat sztumski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Sztum | Sztum | 1 | Stuhm | pruskie | -- |
|
Przedzamcze | Sztum | 1 | Vorschloß Stuhm | niemieckie | -- |
|
Dzierzgoń | Dzierzgoń | 1 | Christburg | niemieckie | -- |
|
Andrzejewo | Dzierzgoń | 4 | Reichandres | niemieckie | Rychendrysy |
|
Ankamaty | Dzierzgoń | 1 | Ankemitt | pruskie (osobowe) | -- |
|
Bągart | Dzierzgoń | 1 | Baumgarth | niemieckie | -- |
|
Blunaki | Dzierzgoń | 1 | Blonaken | pruskie | -- |
|
Bruk | Dzierzgoń | 1 | Bruch | niemieckie | -- | |
Budzisz | Dzierzgoń | 1 | Budisch | słowiańskie | -- |
|
Chartowo | Dzierzgoń | 3~2 | Hartwigsfelde | niemieckie | -- | |
Chojty | Dzierzgoń | 1 | Choyten | pruskie | -- |
|
Jasna | Dzierzgoń | 4 | Lichtfelde | niemieckie | Lichtofałd | W gwarze: Lixtofau̯t, -du. Oznacza to, że miejscowa ludność spolszczyła tę nazwę fonetycznie jako Lichtofałd. Nazwa obecna, chociaż nawiązuje znaczeniowo do niemieckiej, jest sztucznym tworem KUNM. |
Jeziorno | Dzierzgoń | 6 | Lautensee | pruskie | Lajtęzy |
|
Judyty | Dzierzgoń | 2 | Judittenhof | niemieckie | -- | |
Kamienna Góra | Dzierzgoń | 1 | Steinberg | niemieckie | -- | Gwarowo: Kami̯yͤnna Gůra. Spolszczenie dosłowne, używane przez autochtonów, prawdopodobnie przedwojenne (choć niezaświadczone wcześniej). |
Kuksy | Dzierzgoń | 1 | Kuxen | pruskie | -- |
|
Lisi Las | Dzierzgoń | 3 | Friedrichsfelde | niemieckie | -- | |
Litewki | Dzierzgoń | 1 | Litefken | polskie | -- |
|
Minięta | Dzierzgoń | 1 | Menthen | pruskie | -- |
|
Morany | Dzierzgoń | 1 | Morainen | pruskie | -- |
|
Nowa Karczma | Dzierzgoń | 1 | Neukrug | niemieckie | -- | |
Nowiec | Dzierzgoń | 4 | Neuhöferfelde | niemieckie | Nowodworskie Pole | Dzisiejsza nazwa jest sztucznym tworem KUNM. Chojnacki zna dosłowną polską kalkę. |
Nowiny | Dzierzgoń | 4 | Neuhof | niemieckie | Nowy Dwór |
|
Pachoły | Dzierzgoń | 1 | Pachollen | słowiańskie | -- | |
Pawłowo | Dzierzgoń | 3 | Petershof | niemieckie | -- | Czy to mądre zmieniać Piotra w Pawła? Może warto by rozważyć zmianę tej nazwy? |
Piaski Sztumskie | Dzierzgoń | 4 | Sandhuben | niemieckie | Zantuga |
|
Poliksy | Dzierzgoń | 1 | Polixen | pruskie | -- |
|
Prakwice | Dzierzgoń | 1 | Prökelwitz | pruskie | -- | 1312 Preyterwicz. Nazwa najprawdopodobniej pruskiego pochodzenia, w nowożytnej formie niem. duże przekształcenia fonetyczne. |
Spalonki | Dzierzgoń | 3 | Bärenwinkel | niemieckie | -- | |
Stanowo | Dzierzgoń | 1 | Groß Stanau | słowiańskie | -- |
|
Stanówko | Dzierzgoń | 1 | Klein Stanau | słowiańskie | -- |
|
Stara Wieś | Dzierzgoń | 1 | Altendorf | niemieckie | -- | Gwarowo: Starifš́a. |
Tywęzy | Dzierzgoń | 1 | Tiefensee | niemieckie (tłum. ze słow.?) | -- |
|
Żuławka Sztumska | Dzierzgoń | 1* | Posilge | pruskie | (Żuławka) |
|
Balewko | Mikołajki Pomorskie | 1 | Klein Baalau | pruskie | -- | Gwarowo: Balyͤfko. |
Balewo | Mikołajki Pomorskie | 1 | Groß Baalau | pruskie | -- |
|
Cierpięta | Mikołajki Pomorskie | 1 | Czerpienten | polskie | -- |
|
Cieszymowo | Mikołajki Pomorskie | 2 | Groß Teschendorf | hybryda (słow. + niem.) | -- |
|
Dąbrówka Pruska | Mikołajki Pomorskie | 1 | Preußisch Damerau | polskie | -- |
|
Dworek | Mikołajki Pomorskie | 1 | Höfchen | niemieckie (tłum z pol.?) | -- |
|
Kołoząb | Mikołajki Pomorskie | 1 | Kollosomb | słowiańskie | -- |
|
Krasna Łąka | Mikołajki Pomorskie | 4 | Schönwiese | niemieckie | Szenweza |
|
Krastudy | Mikołajki Pomorskie | 1 | Krastuden | pruskie? | -- |
|
Linki | Mikołajki Pomorskie | 1 | Linken | pruskie | -- | Wieś do XV w. posiadała dwie oboczne nazwy pruskie: 1258 Broidin, 1330 Broiden, 1408 Broydin adir Linken. Ostatecznie ustaliła się nazwa Linki, pochodząca od nazwiska prusa Hannosa Lynkyn, dawnego właściciela wsi. |
Mikołajki Pomorskie | Mikołajki Pomorskie | 1* | Nikolaiken | polskie (kalka z niem.) | (Mikołajki) |
|
Mirowice | Mikołajki Pomorskie | 4 | Mirahnen | słowiańskie (sprutenizowane) | Mirany |
|
Namirowo | Mikołajki Pomorskie | 1 | Klein Baumgarth | niemieckie | -- |
|
Nowe Minięta | Mikołajki Pomorskie | 1* | Mienthen | pruskie | (Minięta) |
|
Perklice | Mikołajki Pomorskie | 1 | Pirklitz | słowiańskie | -- |
|
Pierzchowice | Mikołajki Pomorskie | 1 | Portschweiten | pruskie | -- |
|
Sadłuki | Mikołajki Pomorskie | 1 | Sadluken | pruskie | -- |
|
Stążki | Mikołajki Pomorskie | 6 | Stangenberg | niemieckie (osobowe) | Sztembark |
|
Wilczewo | Mikołajki Pomorskie | 1 | Wilczewo | polskie | -- |
|
Adamowo | Stary Dzierzgoń | 2 | Adamshof | niemieckie | -- | |
Bartne Łąki | Stary Dzierzgoń | 1 | Bienertwiese | niemieckie | -- |
|
Bądze | Stary Dzierzgoń | 2 | Bensee | pruskie | -- | U Leydinga jako Banzy, tradycyjnego spolszczenia brak. Nazwa wsi od nazwy pobliskiego jeziora (1294 Banse), pruskiego pochodzenia. |
Białe Błoto | Stary Dzierzgoń | 2 | Kalkbruch | niemieckie | -- | |
Bucznik | Stary Dzierzgoń | 2 | Buchwalde | niemieckie | -- | |
Danielówka | Stary Dzierzgoń | 2 | Danielsruhe | niemieckie | -- | |
Folwark | Stary Dzierzgoń | 1 | Vorwerk | niemieckie | -- | Według Leydinga oboczna n. niem. Neuendorf (spolsz. Nowa Wieś). |
Nowy Folwark | Stary Dzierzgoń | 1 | Neu Vorwerk | niemieckie | -- | |
Gisiel | Stary Dzierzgoń | 2~5 | Geißeln | pruskie | (Jestlin?) |
|
Giślinek | Stary Dzierzgoń | 2~5 | Charlottenhof | pruskie | (Jestlinek?) |
|
Górki | Stary Dzierzgoń | 1 | Görken | pruskie | -- | Pierwotnie: 1294 Grabisto, 1321 Grabist - nazwa pruska. Późniejsza nazwa Görken (spolonizowana jako Górki) również pruska, pochodzi od imienia pierwszego właściciela (1321 Gerkoni). |
Kielmy | Stary Dzierzgoń | 2 | Köllmen | pruskie | -- | |
Kołtyniany | Stary Dzierzgoń | 1 | Kolteney | pruskie | -- |
|
Kornele | Stary Dzierzgoń | 2 | Kornellen | niemieckie (imienne) | -- | |
Królikowo | Stary Dzierzgoń | 2 | Königssee | niemieckie | -- | |
Latkowo | Stary Dzierzgoń | 5 | Löthen | pruskie | Letno | 1285 Lethen. Nazwa pochodzenia pruskiego, której obecna forma Latkowo nie oddaje. Należałoby wrócić do proponowanej przez Leydinga formy Letno, dość bliskiej oryginałowi. |
Lipiec | Stary Dzierzgoń | 1 | Lippitz | pruskie | -- | 1250 Loypicz, 1285 Lepicz, 1298 Leupite, Laupithen. Bardzo stara osada pruska. |
Lubochowo | Stary Dzierzgoń | 2 | Liebwalde | niemieckie | -- | |
Matule | Stary Dzierzgoń | 2 | Mothalen | pruskie | -- | 1321 Mathulen, 1323 Matulen. |
Milikowo | Stary Dzierzgoń | 6 | Heinrichsdorf | niemieckie | Henrykowo | Spolszczenie Henrykowo znane Chojnackiemu (z kolei późniejszy Leyding podaje Jędrychowo). Dzisiejsza nazwa Milikowo jest obrzydliwym, ahistorycznym chrztem KUNM. |
Monasterzysko Małe | Stary Dzierzgoń | 4? | Klein Münsterberg | niemieckie | Mistembark Mały | Patrz niżej. |
Monasterzysko Wielkie | Stary Dzierzgoń | 4? | Groß Münsterberg | niemieckie | Mistembark Wielki |
|
Mortąg | Stary Dzierzgoń | 1 | Mortung | pruskie | -- | 1332 Mortegen, Mortek; 1350 Morteke. |
Myślice | Stary Dzierzgoń | 4 | Miswalde | hybryda (słow. + niem.) | Mieszwałd | 1316 Meysilzwalde. Niem. n. os. Meysil (Meissel) jest być może pochodzenia słowiańskiego - od słowiańskich imion z członem Mysł-. Powojenną nazwę polską Myślice można by więc uznać za nawiązanie do źródłosłowu nazwy oryginalnej. Forma ta jednak nie jest autentyczna, została stworzona przez KUNM. Za to w pełni autentyczna jest przedwojenna ludowa spolszczona forma Mieszwałd i do niej powrót postuluję. |
Najatki | Stary Dzierzgoń | 1 | Najettken | pruskie (spolszczone)? | -- |
|
Piaski Morąskie | Stary Dzierzgoń | 2 | Sandhof | niemieckie | -- | |
Podwiejki | Stary Dzierzgoń | 1 | Podweiken | pruskie | -- | Pierwotnie: Baudewitten (1354). Nazwa obecna zaświadczona od XVII w. (niewykluczone, że jest zepsutą formą nazwy pierwotnej). |
Pogorzele | Stary Dzierzgoń | 3 | Vaterssegen | niemieckie | -- | |
Popity | Stary Dzierzgoń | 2 | Popitten | pruskie | -- | 1331 Poypiten |
Porzecze | Stary Dzierzgoń | 5 | Lodehnen | pruskie | Lodejny | 1329 Ladeyn, 1339 Ladeyne, 1350 Laideyne. Nazwa pruska - należało ją spolszczyć, a nie wymazywać. |
Pronie | Stary Dzierzgoń | 2 | Prohnen | pruskie | -- | 1376 Pyron, Piron, Piranen. |
Protajny | Stary Dzierzgoń | 2 | Prothainen | pruskie | -- | 1296 Protheyne, 1306 Prowotheyn, Prowothine. |
Przezmark | Stary Dzierzgoń | 1 | Preußisch Mark | niemieckie | -- | Dawniej też: Pruski Targ. |
Pudłowiec | Stary Dzierzgoń | 1 | Paudelwitz | słowiańskie? | -- | Dawniej też: Pudłowice (SGKP). Potrzebne informacje etymologiczne. |
Sarnowo | Stary Dzierzgoń | 1 | Scharnau | pruskie? | -- | Miejscowość dziś uchodzi za część Myślic, jej nazwa prawdopodobnie już nie funkcjonuje. |
Skolwity | Stary Dzierzgoń | 2 | Skolwitten | pruskie | -- | ok. 1400 Scholewythen; 1419, 1437 Scholowiten. |
Stare Miasto | Stary Dzierzgoń | 1 | Altstadt | niemieckie | -- | |
Stary Dzierzgoń | Stary Dzierzgoń | 1 | Alt Christburg | niemieckie | -- |
|
Tabory | Stary Dzierzgoń | 2 | Taabern | pruskie | -- | |
Wartule | Stary Dzierzgoń | 3? | Fahrentholz | niemieckie | -- | U Leydinga: Wartulec. Być może forma ta (przyjęta przez KUNM w formie Wartule) jest fonetycznym spolszczeniem n. niemieckiej, jednak ze względu na podobieństwo do nazwy sąsiedniej wsi Matule (p. wyżej), nie wykluczałbym możliwości staropruskiego pochodzenia. Potrzebne dalsze badania. |
Wesoła Kępa | Stary Dzierzgoń | 3 | Schönfelde | niemieckie | -- | |
Zakręty | Stary Dzierzgoń | 1 | Sakrinten | polskie | -- | |
Zamek | Stary Dzierzgoń | 2 | Schloßhof | niemieckie | -- | |
Brzozówka | Stary Targ | 1 | Brosowken | polskie | -- |
|
Bukowo | Stary Targ | 4 | Buchwalde | niemieckie | Buchwałd |
|
Czerwony Dwór | Stary Targ | 1 | Rothhof | niemieckie | -- | Gwarowo: Č́ervůnidvůr. |
Dąbrówka Malborska | Stary Targ | 1* | Deutsch Damerau | słowiańskie | Dąbrówka Niemiecka |
|
Dziewięć Włók | Stary Targ | 1 | Neunhuben | niemieckie | -- |
|
Gintro | Stary Targ | 1 | Gintro | niemieckie (spolonizowane) | -- |
|
Grzymała | Stary Targ | 1 | Grzymalla | polskie (nazwiskowe) | -- |
|
Igły | Stary Targ | 1 | Iggeln | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Jodłówka | Stary Targ | 1 | Tannfelde | niemieckie | -- | Polska kalka Jodłówka zaświadczona w gwarze (wymawiana jako Jedu̯ůfka). Ukształtowała się w czasach plebiscytu terytorialnego. |
Jordanki | Stary Targ | 1 | Jordanken | polskie (osobowe, kalka) | -- |
|
Jurkowice | Stary Targ | 1 | Georgensdorf | niemieckie | -- |
|
Kalwa | Stary Targ | 1 | Kalwe | pruskie | -- | Bardzo stara osada pruska: 1246 Calue, 1280 Kalba. |
Kątki | Stary Targ | 1 | Kontken | pruskie (spol.) lub słowiańskie | -- |
|
Klecewo | Stary Targ | 1 | Klecewo | prusko-słowiańskie | -- |
|
Kościelec | Stary Targ | 1? | Altkirch | niemieckie | -- | W gwarze zanotowane: Kośćelec. Możliwe więc, że nazwa ta istniała już przed wojną. |
Krzyżówki | Stary Targ | 1 | Kreutzkrug | niemieckie | -- |
|
Lasy | Stary Targ | 4 | Laase | polskie | Łazy |
|
Łabuń | Stary Targ | 1 | Laabe | pruskie | -- |
|
Łoza | Stary Targ | 1 | Losendorf | niemieckie (może hybryda?) | -- | Według Górnowicza nazwa Losendorf jest hybrydą i pierwotnie brzmiała *Łoźno (gdzie -dorf jest dostawką). Niemniej, brak takich dowodów w dokumentach. Nie jest też wykluczone, że nazwa ta jest w całości niemiecka (odosobowego pochodzenia). Chyba nie ma co postulować zmiany nazwy na coś tak hipotetycznego, zwłaszcza że nazwa Łoza ma pewną swoją tradycję - pojawia się już w SGKP jako "prawdopodobna" pierwotna polska nazwa tej wsi. Co prawda jest to również "strzał w ciemno", ale jednak zaistniał w historii i trudno się dziwić, że KUNM przyjął nazwę w takiej formie. |
Malewo | Stary Targ | 1 | Mahlau | pruskie | -- | 1399 Malyn, 1476 Male. Postać z końcówką -au/-ewo od XVI w. |
Mleczewo | Stary Targ | 1 | Mlecewo | prusko-słowiańskie | -- |
|
Nowy Targ | Stary Targ | 1 | Neumark | niemieckie | -- | Gwarowo: Novitark. |
Olszówka | Stary Targ | 4 | Ellerbruch | niemieckie (kalka z pol.?) | Olszak |
|
Pozolia | Stary Targ | - | (brak) | -- | -- | Przysiółek, historycznie należący do Żuławki Sztumskiej (gm. Dzierzgoń, p.) i utrwalający jej historyczną pruską nazwę (patrz tam). Całkowicie ahistoryczne jest jednak jego oderwanie od Żuławki i umieszczenie w innej gminie, jako część sołectwa Bukowo. |
Ramoty | Stary Targ | 1 | Ramten | pruskie | -- |
|
Stary Dwór | Stary Targ | 4 | Vorwerk Altmark | niemieckie | Starotarski Folwark | W gwarze znane tłumaczenie nazwy niemieckiej. Forma urzędowa jest sztucznym tworem KUNM. Miejscowość historycznie była folwarkiem należącym do Starego Targu. |
Stary Targ | Stary Targ | 1 | Altmark | niemieckie | -- | Gwarowo: Staritark. |
Szropy | Stary Targ | 1 | Schroop | pruskie | -- |
|
Śledziówka Mała | Stary Targ | 1 | Klein Heringshöft | niemieckie | -- | Patrz niżej. |
Śledziówka Wielka | Stary Targ | 1 | Groß Heringshöft | niemieckie | -- |
|
Telkwice | Stary Targ | 1 | Telkwitz | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Trankwice | Stary Targ | 1 | Trankwitz | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Tropy Sztumskie | Stary Targ | 1* | Troop | pruskie | (Tropy) |
|
Tulice | Stary Targ | 4 | Tillendorf | niemieckie | Tylendorf |
|
Tulice Małe | Stary Targ | 4 | Klein Tillendorf | niemieckie | Tylendorf Mały |
|
Waplewko | Stary Targ | 1 | Klein Waplitz | pruskie | -- |
|
Waplewo Wielkie | Stary Targ | 1* | Groß Waplitz | pruskie | (Waplewo) |
|
Zielonki | Stary Targ | 4 | Grünfelde | hybryda (prus. + niem.) | Gromfałd |
|
Barlewice | Sztum | 1 | Barlewitz | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Barlewiczki | Sztum | 4 | Vorwerk Barlewitz | pruskie (spolonizowane) | Barlewicki Folwark | Gwarowo: Mau̯e Barlevi̯ice. W dokumentach z XVII w. zaś pojawia się nazwa Barlewicki Folwark (1664). Obecna forma jest już tworem KUNM, nieznanym przed wojną. |
Biała Góra | Sztum | 1 | Weißenberg | niemieckie (tłum z pol.?) | -- | Forma gwarowa: Bi̯au̯a Gůra. |
Brzezi Ostrów | Sztum | 4 | Ostrow-Brosze | polskie (nazwiskowe) | Ostrów Brosza |
|
Cygusy | Sztum | 1 | Cyguß | niemieckie (spolonizowane) | -- |
|
Czernin | Sztum | 1 | Hohendorf | niemieckie | -- |
|
Goraj | Sztum | 1 | Gorrey | słowiańskie | -- | Gwarowo: Gůrai̯. |
Gościszewo | Sztum | 6 | Braunswalde | niemieckie | Bruszwałd |
|
Górki | Sztum | 1 | Gurken | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Berghausen. |
Gronajny | Sztum | 1 | Grünhagen | niemieckie | -- |
|
Grzępa | Sztum | 3 | Neu Hakenberg | niemieckie | -- | Nazwę Grzępa należy zaliczyć do najbardziej udanych chrztów KUNM - odwołuje się bowiem do rzeczywiście istniejącego w okolicznej polskiej gwarze słowa grzępa (=pagórek), co dodatkowo dobrze opisuje położenie osady. Z tego też powodu nazwa dość dobrze przyjęła się wśród miejscowej ludności. |
Kępina | Sztum | 6 | Antonienhof | niemieckie | Antoniewo | W gwarze: Antůńevo. Oznacza to, że autochtoni substytuowali nazwę oryginalną. Forma dzisiejsza jest sztucznym chrztem KUNM. |
Koniecwałd | Sztum | 1 | Konradswalde | niemieckie | -- | |
Koślinka | Sztum | 4 | Kiesling | słowiańskie (zepsute) | Kiźlinek |
|
Kuliki | Sztum | 6 | Karlsthal | niemieckie | Karlewo | W gwarze: Karlevo. Jest to ludowa polonizacja n. niemieckiej. Wprowadzona przez KUNM forma Kuliki bez uzasadnienia. |
Lewark | Sztum | 4 | Ostrow-Lewark | polskie | Ostrów Lewark |
|
Lipka | Sztum | 1 | Lindenkrug | niemieckie (kalka z pol.?) | -- | Górnowicz uważa formę niemiecką za kalkę z polskiego. |
Michorowo | Sztum | 1 | Michorowo | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Nowa Wieś | Sztum | 1 | Neudorf | niemieckie | -- |
|
Parowy | Sztum | 6 | Heinen | niemieckie | Hajny |
|
Parpary | Sztum | 1 | Parpahren | pruskie? | -- |
|
Piekło | Sztum | 1 | Pieckel | polskie | -- |
|
Pietrzwałd | Sztum | 1 | Peterswalde | niemieckie | -- | Gwarowo: Pi̯yͤtš́vau̯t. |
Polaszki | Sztum | 1 | Paleschken | pruskie | -- |
|
Postolin | Sztum | 1 | Pestlin | słowiańskie lub pruskie | -- |
|
Ramzy Małe | Sztum | 1 | Klein Ramsen | pruskie | -- |
|
Ramzy Wielkie | Sztum | 1 | Groß Ramsen | pruskie | -- |
|
Szpitalna Wieś | Sztum | 1 | Hospitalsdorf | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Sztumska Wieś | Sztum | 1 | Stuhmsdorf | hybryda (prus. + niem.) | -- | Gwarowo: Š́tumskifš́a. |
Sztumskie Pole | Sztum | 1 | Stuhmerfelde | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Uśnice | Sztum | 1? | Usnitz | pruskie | (Uźnice?) |
|
Węgry | Sztum | 1 | Wengern | pruskie | -- |
|
Wilki | Sztum | 2 | Wolfsheide | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Witki. Jest to wyraźna ucieczka od nazwy niemieckiej. W użyciu jednak jest nazwa Wilki - taka widnieje na znaku prowadzących do leśniczówki i wisi nad samą leśniczówką. Lepiej używać wariantu Wilki, gdyż opiera się on znaczeniowo na n. niemieckiej (a przynajmniej jej pierwszym członie). |
Wydry | Sztum | 3 | Werder | niemieckie | -- | |
Wygoda | Sztum | 5 | Ehrlichsruh | niemieckie | Jeziorka albo Leśnictwo Benowo | Sztuczna nazwa Wygoda, ustalona przez KUNM, zdaje się być martwa. Potocznie używane nazwy tej leśniczówki to Jeziorka (gw. Jež́ůrka) oraz Leśnictwo Benowo. Ta pierwsza wykazuje wyraźne cechy gwarowe (może więc jest przedwojenna?), zaś druga widnieje na szyldzie przy leśniczówce. Co ciekawe, od Benowa oddziela tę leśniczówkę granica powiatów. |
Zajezierze | Sztum | 1 | Hintersee | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Powiat kwidzyński
Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Kwidzyn | Kwidzyn (miasto) | 1 | Marienwerder | niemieckie | -- |
|
Karczewice | Kwidzyn (miasto) | 1 | Karschwitz | słowiańskie | -- |
|
Michałowo | Kwidzyn (miasto) | 6 | Marienau | niemieckie | Marynowo | Oficjalna nazwa tej północnej części Kwidzyna to Michałowo (chrzest KUNM). Nie wiem, czy ta nazwa dziś funkcjonuje. Przed wojną niemiecką nazwę tej dzielnicy spolszczano jako Marynowo, Marynowy i w takiej formie należałoby ją przywrócić. |
Miłosna | Kwidzyn (miasto) | 6 | Liebenthal | niemieckie | Nicponie |
|
Owczarki | Kwidzyn (miasto) | 4 | Schäferei | niemieckie | Owczarnia |
|
Wiesławów | Kwidzyn (miasto) | 5 | Marienfelde | niemieckie | Pola Maryjne | Nazwa Wiesławów sztuczna, narzucona po wojnie. Nazwa niemiecka bywa czasem tłumaczona jako Pola Maryjne przez historyków i taka forma chyba byłaby najlepsza. Tak czy inaczej, nazwa dzielnicy nie funkcjonuje w terenie (i prawdopodobnie w formie "Wiesławów" nie funkcjonowała nigdy). |
Prabuty | Prabuty | 1 | Riesenburg | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Liwiec | Prabuty (cz. miasta) | 4~5 | Liebsee | hybryda (prus. + niem.) | Lubza |
|
Albertowo | Gardeja | 2 | Albrechtshof | niemieckie | -- |
|
Bądki | Gardeja | 1 | Groß Bandtken | słowiańskie | (Bądki Wielkie) |
|
Cygany | Gardeja | 1 | Zigahnen | polskie | -- |
|
Czachówek | Gardeja | 6 | Klein Bandtken | słowiańskie | Bądki Małe |
|
Czarne Dolne | Gardeja | 1 | Niederzehren | słowiańskie | -- | 1285 Scherne. Nazwa polska Czarne, opatrzona w niem. dookreśleniami Nieder-/Ober- (wtórnie Hoch-). |
Czarne Górne | Gardeja | 1 | Hochzehren | słowiańskie | -- | W XVI-XVII w. niem. Oberzehren. |
Czarne Małe | Gardeja | 1? | Klein Niederzehren | słowiańskie | -- |
|
Dębno | Gardeja | 2 | Eichbusch | niemieckie | -- |
|
Gardeja | Gardeja | 1 | Garnsee | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Hermanowo | Gardeja | 2 | Herminendorf | niemieckie | -- | |
Jaromierz | Gardeja | 1 | Germen | pruskie | -- |
|
Jurki | Gardeja | 2 | Georgenberg | niemieckie | -- | |
Karolewo | Gardeja | 2 | Karlshof | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Ujazd. Ten chrzest jednak nie przyjął się i obecnie używana jest nazwa Karolewo (data zmiany nieznana), przetłumaczona z niem. Przedwojennej polskiej nazwy brak. |
Klasztorek | Gardeja | 1 | Klösterchen | niemieckie | -- |
|
Klasztorne | Gardeja | 2 | Klostersee | niemieckie | -- |
|
Klecewo | Gardeja | 1 | Klötzen | pruskie | -- |
|
Krzykosy | Gardeja | 1 | Kröxen | pruskie | -- | 1289 Krikosyn, 1289 Cricussin. Nazwa pruska, słowiański wywód Górnowicza nieprzekonujący (również dla autorów NMP). |
Międzylesie | Gardeja | 3 | Friedrichshain | niemieckie | -- | |
Morawy | Gardeja | 6 | Mahren | pruskie | Mary |
|
Nowa Wioska | Gardeja | 1 | Neudörfchen | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Neudorf (XVI w.). |
Olszówka | Gardeja | 1 | Olschowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Althausen. |
Otłowiec | Gardeja | 4 | Groß Ottlau | słowiańskie | Otłowo |
|
Otłówko | Gardeja | 1 | Klein Ottlau | słowiańskie | -- |
|
Otoczyn | Gardeja | 1 | Ottotschen | słowiańskie | -- |
|
Pawłowo | Gardeja | 1 | Paulsdorf | niemieckie | -- | Dawniej też: Pawłowice (XVII-XVIII w.). |
Podegrodzie | Gardeja | 5 | Stadtvorwerk b. Garnsee | niemieckie | Gardejski Folwark | Miejscowość przedwojną była kolonią Gardei, folwarkiem należącym do miasta. Uważam, że nazwa powinna odzwierciedlać ten fakt. Nazwa Podegrodzie jest sztuczna. |
Przęsławek | Gardeja | 4 | Prenzlau | słowiańskie | Przecław |
|
Rozajny | Gardeja | 1 | (Groß) Rosainen | niemieckie (sprutenizowane?) | -- |
|
Rozajny Małe | Gardeja | 1 | Klein Rosainen | niemieckie (sprutenizowane?) | -- | Patrz wyżej. |
Szczepkowo | Gardeja | 3 | Louisenhof | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Lubań. Ostatecznie przyjęła się nazwa Szczepkowo, zapewne per analogiam do wsi Szczepkowo (niem. Louisenwalde) pod Iławą (być może przyjęcie takiej nazwy jest wynikiem nieporozumienia). Jako, że żaden z tych wariantów nie ma przedwojennej tradycji (brak takowej dla tej wsi), chyba nie ma sensu nic zmieniać. |
Szlemno | Gardeja | - | Garnseedorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Trumieje | Gardeja | 1 | Groß Tromnau | pruskie | -- |
|
Wandowo | Gardeja | 1 | Wandau | pruskie | -- | 1396 Wandofen, Wandow. Nazwa uważana za pruską. |
Wilkowo | Gardeja | 1 | Wilkau | słowiańskie | -- | 1289 Wilcow, 1388 Willekow. Stara nazwa słowiańska. |
Wracławek | Gardeja | 4 | Warzeln | słowiańskie | Warcław |
|
Zebrdowo | Gardeja | 1 | Seubersdorf | niemieckie | -- | Potocznie: Zeberdowo. Forma oficjalna (będąca spolszczeniem n. niemieckiej) starsza i poprawniejsza. |
Baldram | Kwidzyn | 1 | Baldram | pruskie | -- |
|
Mały Baldram | Kwidzyn | 1? | Baldramerfelde | hybryda (prus. + niem.) | (Baldram Mały) |
|
Brachlewo | Kwidzyn | 1 | Rachelshof | niemieckie | -- |
|
Brokowo | Kwidzyn | 1 | Brakau | słowiańskie | -- |
|
Bronno | Kwidzyn | 6 | Brandau | niemieckie | Brandowo | Przed wojną spolszczenie n. niem. Obecna nazwa jest chrztem KUNM. |
Bystrzec | Kwidzyn | 1 | Weißhof | niemieckie | -- |
|
Dankowo | Kwidzyn | 3 | Semmler | niemieckie | -- | |
Dubiel | Kwidzyn | 1 | Dubiel | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Gilwa Mała | Kwidzyn | 1 | Klein Gilwe | pruskie | -- | Patrz też: Gilwa (gm. Prabuty). |
Gniewskie Pole | Kwidzyn | 1 | Mewischfelde | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Górki | Kwidzyn | 1 | Gorken | słowiańskie | -- |
|
Grabówko | Kwidzyn | 1 | Klein Grabau | słowiańskie | -- | Patrz też: Grabowo (gm. Sadlinki). |
Gurcz | Kwidzyn | 1 | Gutsch | słowiańskie | -- |
|
Kamionka | Kwidzyn | 1? | Kamiontken | polskie | (Kamionki) |
|
Korzeniewo | Kwidzyn | 6 | Kurzebrack | niemieckie | Kurzybrak |
|
Licze | Kwidzyn | 1 | Littschen | słowiańskie | -- |
|
Lipianki | Kwidzyn | 6 | Ziegellack | niemieckie | Cygielak |
|
Mareza | Kwidzyn | 1 | Mareese | niemieckie | -- |
|
Nowa Wieś Kwidzyńska | Kwidzyn | 1* | Neudorf | niemieckie | (Nowa Wieś) | Gwarowo: Novifš́a. |
Nowy Dwór | Kwidzyn | 1 | Neuhöfen | niemieckie | -- | |
Obory | Kwidzyn | 3 | Oberfeld | niemieckie | -- | |
Ośno | Kwidzyn | 1 | Oschen | słowiańskie | -- | 1328 Ossena, 1396 Muntmansdorf, 1548 Mundmannsdorf. Słowiańska nazwa Ośno (zniem. Oschen) istniała obocznie do niemieckiej Mundmannsdorf aż do XVIII w., ostatecznie ta druga zanikła. |
Pastwa | Kwidzyn | 1 | Groß Weide | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Pawlice | Kwidzyn | 3 | Hanswalde | niemieckie | -- | Cóż to za mądry człowiek wymyślił, żeby Jana zastąpić Pawłem... |
Piekarniak | Kwidzyn | 4? | Bäckermühle | niemieckie | Piekarski Młyn (?) |
|
Podzamcze | Kwidzyn | 1 | Unterberg | niemieckie (kalka z pol.) | -- |
|
Rakowice | Kwidzyn | 4 | Klein Krebs | niemieckie | Rakowiec Mały | Po więcej wyjaśnień, p. niżej Rakowiec. |
Rakowiec | Kwidzyn | 1 | Groß Krebs | niemieckie | -- |
|
Rakowieckie Pole | Kwidzyn | 1~4 | Krebsfelde | niemieckie | (Rakowskie Pole) | Przed wojną: Rakowskie Pole, ze starszą postacią przymiotnika (z typowym dla staropolskiego słowotwórstwa ominięciem formantu słowotwórczego w formie przymiotnikowej). |
Rozpędziny | Kwidzyn | 4 | Rospitz | słowiańskie | Raszewice | 1540 Rosswitz. Górnowicz odczytuje jako Raszewice, do czego przychylają się również autorzy NMP (aczkolwiek brak zapisów z początkowym Ra-). Nazwę Rozpędziny wprowadził do literatury Kętrzyński, opierając się na nazwisku sołtysa Rozpędzińskiego, który otrzymał tutaj nadanie. Jest to jednak forma sztuczna, przecząca zapiskom. Górnowicz nazywa ją "potworkiem językowym", który bezmyślnie przyjęto po wojnie. |
Stary Dwór | Kwidzyn | 4 | Alt Rothhof | niemieckie | Stary Czerwony Dwór | Nazwa tego przysiółka nawiązuje do nazwy miejscowości Czerwony Dwór (niem. Rothhof), obecnie zatartej w granicach Podzamcza. Po wojnie sztucznie opuszczono twór Czerwony. W potocznym użyciu zanotowana też forma Czerwony Dwór (bez członu "Stary", zapewne opuszczonego z powodu zaniku miejscowości Czerwony Dwór). |
Szadowo | Kwidzyn | 1 | Schadau | słowiańskie | -- |
|
Szadowski Młyn | Kwidzyn | 1 | Schadauer Mühle | słowiańskie | -- |
|
Szałwinek | Kwidzyn | 1~4 | Schadewinkel | niemieckie | (Szalwinek) |
|
Tychnowy | Kwidzyn | 1 | Tiefenau | niemieckie | -- | Gwarowo: Tixnovi (do Tixnůf). |
Wola-Sosenka | Kwidzyn | 4 | Wolla | polskie | Wola |
|
Antonin | Prabuty | 6 | Sonnenwalde | niemieckie | Zonwałd | Gwarowo: Zonvau̯t. Ludność autochtoniczna spolszczyła więc n. tej miejscowości jako Zonwałd (najprawdopodobniej jeszcze przed wojną). Obecna nazwa, nadana przez KUNM, nie ma uzasadnienia historycznego. |
Bożewo | Prabuty | 2 | Gottesgabe | niemieckie | -- |
|
Bronowo Małe | Prabuty | 1~4 | Klein Brunau | polskie | (Bronówko) |
|
Gąski | Prabuty | 1 | Gonski | polskie | -- |
|
Gdakowo | Prabuty | 1 | Daakau | pruskie? | -- |
|
Gilwa | Prabuty | 1 | Gilwe | pruskie | -- |
|
Gonty | Prabuty | 1 | Gunthen | pruskie | -- |
|
Górowychy | Prabuty | 1~4 | (Groß) Sonnenberg | niemieckie | (Gorowychy) |
|
Górowychy Małe | Prabuty | 1~4 | Klein Sonnenberg | niemieckie | (Gorowychy Małe) |
|
Grazymowo | Prabuty | 1 | Grasnitz | pruskie | -- |
|
Grodziec | Prabuty | 6 | Thiergarth | niemieckie | Styrgard | |
Halinowo | Prabuty | 3 | Neuhausen | niemieckie | -- | Po wojnie Nowotki (nazwa wprowadzona przez KUNM). Nazwa ta uchodziła za nadaną na cześć Marcelego Nowotki, polskiego komunisty. Nazwa Halinowo obowiązuje od niedawna (kiedy dokładnie?). |
Jakubowo | Prabuty | 1 | Jacobsdorf | niemieckie | -- | Pierwotna pruska nazwa terenu, na którym powstała wieś: 1289 Mascharit, Mascharicz. |
Julianowo | Prabuty | 1 | Julienthal | niemieckie | -- | Obocznie funkcjonuje też nazwa Wybudowanie - współczesna, przezwiskowa. Należy jej bezwzględnie unikać. |
Kałdowo | Prabuty | 1 | Kaltenhof | niemieckie | -- | Gwarowo: Kau̯dovo. |
Kamienna | Prabuty | 4 | Steinberg | niemieckie | Sztymbark |
|
Kleczewo | Prabuty | 5 | Halbersdorf | niemieckie | Owczarnia |
|
Kołodzieje | Prabuty | 1 | Wachsmuth | niemieckie | -- | Pierwotnie: 1289 Colozoy, 1333 Colesee, 1340 Colozey. Zapisy te odzwierciedlają pol. Kołodzieje. Od 1371 pojawia się oboczna n. niem. Wachsmuth, która z czasem wygrywa. Pierwotną Kołodzieje przypomnieli dziewiętnastowieczni badacze i została ona zatwierdzona po wojnie. |
Kowale | Prabuty | 1 | Seeberg | niemieckie | -- |
|
Laskowice | Prabuty | 1 | Laskowitz | słowiańskie | -- |
|
Obrzynowo | Prabuty | 5 | Riesenkirch | hybryda (prus. + niem.) | Rezja | Miejscowość powstała na pruskim polu osadniczym Resia (1250), tak samo jak miasto Prabuty (p. wyżej) i również od niego wzięło swoją nazwę. KUNM po wojnie nadał tej wsi nazwę Obrzynowo, niesłusznie motywowaną przez stpol. obrzyn - olbrzym (tłumaczenie niem. Riese). W rzeczywistości nazwa Resia (prus. Rēzija) nie ma z olbrzymami nic wspólnego i jest nazwą pruską, którą powinno się oddać fonetycznie. Jako możliwe spolszczenie postuluję formę Rezja (dzięki czemu możemy zachować w nazewnictwie obie historyczne nazwy Prabut). Przedwojennego spolszczenia brak, chociaż Ceynowa w swoim spisie skaszubszczonych nazw podaje Riskjerch ("Ryskierch"?), chociaż jest to forma ledwie akceptowalna. |
Orkusz | Prabuty | 1 | Orkusch | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Pachutki | Prabuty | 1 | Pachuttken | słowiańskie | -- |
|
Pałatyki | Prabuty | 3 | Waldhof | niemieckie | -- | Ustalona urzędowo przez KUNM nazwa to Stadnina, nawiązująca do istniejącej tu przed wojną stadniny. Obecnie funkcjonująca nazwa Pałatyki (nigdy nie wprowadzona oficjalnie) jest dla mnie zupełnie niezrozumiała. Według Wikimapii, nazwę Pałatyki nosi również położone nieopodal jeziorko, to jednak na wszystkich mapach (zarówno niemieckich i polskich) jest bezimienne, nie wspomina o nim też ESHP. |
Pilichowo | Prabuty | 1 | Pillichowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Heinfriede. |
Pólko | Prabuty | 1 | Polken | polskie | -- | |
Raniewo | Prabuty | 2 | Rahnenberg | niemieckie | -- | |
Rodowo | Prabuty | 1 | Groß Rohdau | pruskie | -- | 1285 Rodowe. Nazwa uważana za pruską. |
Rodowo Małe | Prabuty | 1* | Klein Rohdau | pruskie | (Rodówko) | U przedwojennych raczej Rodówko. |
Stary Kamień | Prabuty | 3 | Doktorwald | niemieckie | -- | Niemiecka nazwa miejscowości wywodzi się od nazwy lasu Doktor Wäldchen. Jego polska urzędowa nazwa nie jest mi znana (Leyding nie notuje). |
Stary Młyn | Prabuty | 5 | Alte Walkmühle | niemieckie | Stary Folusz | U Leydinga Stary Folusz (Folusz = budynek, w którym obrabiano sukno), co jest dokładnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej. KUNM przyjęła formę błędną, być może wynikającą z niezrozumienia znaczenia n. niem. Chyba warto to zmienić. |
Sypanica | Prabuty | 4 | Scheipnitz | słowiańskie | Szypnice al. Sypnice |
|
Szramowo | Prabuty | 1 | Schrammen | pruskie | -- |
|
Trumiejki | Prabuty | 1 | Klein Tromnau | pruskie | -- |
|
Zagaje | Prabuty | 3 | Kleinwalde | niemieckie | -- | |
Barcice | Ryjewo | 6 | Schweingrube/Tragheimerweide | niemieckie | Świnia Grupa |
|
Benowo | Ryjewo | 1 | Bönhof | niemieckie | -- |
|
Borowy Młyn | Ryjewo | 1 | Heidemühl | niemieckie | -- | W gwarze: Borůvi̯ec (postać zuniwerbalizowana). |
Jałowiec | Ryjewo | 6 | Unterwalde | niemieckie (tłum. z pol.?) | Podlesie |
|
Jarzębina | Ryjewo | 6 | Schulwiese | niemieckie | Szelwyza |
|
Klecewko | Ryjewo | 1 | Kletzewko | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Mątki | Ryjewo | 1 | Montken | pruskie | -- |
|
Mątowskie Pastwiska | Ryjewo | 1 | Montauerweide | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Pułkowice | Ryjewo | 1 | Pulkowitz | pruskie lub słowiańskie | -- |
|
Rudniki | Ryjewo | 4 | Rudnerweide | hybryda (słow. + niem.) | Rudzińska Wieś |
|
Ryjewo | Ryjewo | 1 | Rehhof | niemieckie | -- |
|
Sołtyski | Ryjewo | 4 | Schulzenweide | niemieckie | Sołtyskie Pastwisko |
|
Straszewo | Ryjewo | 1 | Straszewo | polskie | -- |
|
Szkaradowo Szlacheckie | Ryjewo | 1 | Adlig Schardau | polskie | -- | Dawniej też: Szadrowo Szlacheckie. |
Szkaradowo Wielkie | Ryjewo | 1 | Groß Schardau | polskie | -- |
|
Tralewo | Ryjewo | 1 | Tralau | słowiańskie | -- |
|
Trzciano | Ryjewo | 1 | Honigfelde | niemieckie (kalka ze słow.?) | -- |
|
Watkowice | Ryjewo | 1 | Groß Watkowitz | prusko-słowiańskie | (Watkowice Wielkie) |
|
Watkowice Małe | Ryjewo | 1 | Klein Watkowitz | prusko-słowiańskie | -- |
|
Wiszary | Ryjewo | 1 | Wiszary (nieofic.) | polskie | -- |
|
Białki | Sadlinki | 1 | Bialken | polskie | -- |
|
Bronisławowo | Sadlinki | 5 | Schinkenberg | niemieckie | Szynkowo | Brak polskiej tradycji dla tej wsi. Krótko po wojnie używana była nazwa Szynkowo, będąca prostym, naturalnym spolszczeniem n. niem. Forma ta wydaje się lepsza od sztucznego, pseudoimiennego chrztu "Bronisławowo". |
Dziwno | Sadlinki | 3 | Dianenberg | niemieckie | -- | |
Glina | Sadlinki | 3 | Stangendorf | niemieckie (odosobowe) | -- | |
Grabowo | Sadlinki | 1 | Groß Grabau | słowiańskie | -- | |
Kaniczki | Sadlinki | 1 | Kanitzken | niemieckie (spolonizowane) | -- |
|
Karpiny | Sadlinki | 6 | Treugenkohl | niemieckie | Polska Wieś |
|
Nebrowo Małe | Sadlinki | 1 | Klein Nebrau | słowiańskie? | -- | |
Nebrowo Wielkie | Sadlinki | 1 | Groß Nebrau | słowiańskie? | -- | 1293 Neber, 1294 Ever, 1303 Ebere, 1375 Nebrov. Nazwa o nie do końca jasnym pochodzeniu, już pierwsze zapisy mocno zgermanizowane. Niewykluczone, że powstała ona ze zniekształconej słow. n. os. Niebor. |
Okrągła Łąka | Sadlinki | 1 | Rundewiese | niemieckie (tłum z pol.?) | -- |
|
Olszanica | Sadlinki | 4 | Ellerwalde | niemieckie | Orlik | Wieś nosiła pierwotnie polską nazwę Orlik (1575 Orglik, 1586 Orlik). Po wojnie przeoczono ten fakt i nadano nową nazwę Olszanica, opierając się na n. niem. Należałoby naprawić ten błąd. |
Rusinowo | Sadlinki | 1 | Russenau | polskie | -- |
|
Sadlinki | Sadlinki | 1 | Sedlinen | pruskie (spolonizowane) | -- | 1346 Czedil, 1383 Czadil, 1393 Czadel. Nazwa pruska (rekonst. *Sādele), w języku niemieckim przejęta z pol. Podstawę nazwy niemieckiej stanowi prawdopodobnie forma typu *Siedlin (por. 1663 Sedlin) lub *Siedliny, ale ostatecznie (w XIX w.) upowszechniła się forma Sadlinki (może sztucznawa?). |
Wiśliny | Sadlinki | 2 | Weichselburg | niemieckie (hydronimiczne) | -- | Mimo, że wieś wzięła nazwa od jakże swojskiej Wisły, brak dla niej przedwojennej polskiej tradycji. Formę Wiśliny ustalono po wojnie całkowicie arbitralnie (w potocznym użyciu zanotowano też wariant Wiślin). |
Bibliografia
Już wkrótce.