Użytkownik:Dynozaur/Nazwy miejscowe w Prusiech: Różnice pomiędzy wersjami
(→Powiat braniewski: Powaliłem, "Bobrowy Młyn" to nazwa Leydingowa. Obowiązująca to Bobrowiec.) |
|||
Linia 2293: | Linia 2293: | ||
| | | | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Bobrowiec''' |
|Braniewo | |Braniewo | ||
|5 | |5 |
Wersja z 20:53, 26 sie 2015
(Jako, że projekt jest "poważny" i z założenia ma przemówić do szerszego grona, pisany jest w języku radopolskim)
Wstęp
Lepszy wstęp w budowie, to dopiero zaczątek.
Poniższy projekt (wyłącznego autorstwa użytkownika Dynozaura) jest próbą swoistego rozliczenia działalności powojennej Komisji Ustalania Nazw Miejscowości na obszarze zagarniętej przez Polskę po II Wojnie Światowej części Prus (dawnych Prus Wschodnich). Celem projektu jest przyjrzenie się nazwie każdej, nawet najmniejszej miejscowości na tym obszarze i ustalenie, jak nazywała się dana miejscowość przed wojną i skąd pochodziła jej nazwa, czy istnieje jakaś wcześniejsza polska nazwa dla danej miejscowości, czy nazwa ustalona po wojnie ma uzasadnienie historyczne itp. Dla nazw uznanych za sztuczne i niezgodne z tradycją podane są propozycje zmiany nazwy (najczęściej będące polską nazwą używaną przed wojną przez Warmiaków i Mazurów). Mimo to, bezpośrednim celem projektu nie jest wprowadzenie od zaraz reformy nazewniczej w regionie, a raczej wywołanie dyskusji na temat historii obowiązujących nazw miejscowych w regionie i sztucznym pochodzeniu niektórych z nich, a także nad zasadnością wprowadzenia pewnych zmian (zwłaszcza w przypadku miejscowości, których obecne nazwy mają charakter jawnie sztuczny, ideologiczny i nieraz zaciemniający historię miast).
Wszystkie obowiązujące nazwy miejscowości oceniane są w sześciopunktowej skali, podanej w kolumnie "typ nazwy".
- 1 - nazwy typu "1" to nazwy, które istniały w języku polskim już przed wojną, a po wojnie zostały przyjęte w niezmienionej formie. Zasadność tych nazw nie budzi najmniejszej wątpliwości, więc nie kwalifikują się one do żadnej zmiany.
- Nazwy, do których po wojnie dodano dookreślenia oznaczone są gwiazdką jako 1*. Dookreślenia te są ahistoryczne, jednak bywa, że są "złem koniecznym", bez którego trudno byłoby się obyć. Zasadność każdego z tych dookreśleń powinna być przedmiotem indywidualnego rozpatrzenia.
- 2 - nazwy typu "2" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw, ale których nazwy ustalone po wojnie są absolutnie poprawnymi i naturalnie brzmiącymi spolszczeniami nazw pierwotnych, dlatego też nazwy te również nie kwalifikują się do zmiany.
- 3 - nazwy typu "3" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw i których nazwy przedwojenne były czysto niemieckie, genetycznie młode, nie posiadające żadnego starszego pruskiego odpowiednika, a po wojnie przyjęto dla nich całkowicie nowe polskie nazwy, nie nawiązujące w żaden sposób (lub nawiązujące bardzo odlegle) do nazw niemieckich. Takie nazwy są uznane za mało wartościowe, dlatego też według autora nie ma sensu ich zmieniania, gdyż byłoby to zwyczajne zastąpienie jednego neologizmu drugim. Dlatego też w imię "świętego spokoju" nie warto mieszać w takich nazwach.
- 4 - nazwy typu "4" to nazwy miejscowości, które przed wojną posiadały spolszczone nazwy, ale nazwy przyjęte po wojnie różnią się od nich. Mimo to, nie są one całkowicie sztuczne - tzn. posiadają jakieś uzasadnienie historyczne lub różnią się od nazw tradycyjnych jedynie niuansami. Mimo to, nazwy te jako odbiegające od tradycji są uważane za kwalifikujące się do zmiany (jednak są to przypadki mniej priorytetowe niż we dwu poniższych grupach). Właściwe przedwojenne odpowiedniki tych nazw podano w kolumnie "propozycja zmiany nazwy".
- 5 - nazwy typu "5" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw i których nazwy powojenne nie kwalifikują się do grupy 2 (jako, że nie oddają w żaden sposób [tudzież oddają odlegle i/lub niepoprawnie] nazwy przedwojennej) ani do grupy 3 (np. zniszczono nazwę pruską, są niepoprawne słowotwórczo lub zostały uznane za w jakiś sposób szkodliwe dla historii [np. są chrztami pseudodzierżawczymi - tzn. zostały fikcyjnie nazwane od jakiegoś imienia, lub też są nazwami "propagandowymi", nacechowanymi ideologicznie]). Dla takich nazw proponowane są w kolumnie "propozycja zmiany nazwy" nowe spolszczenia nazw pierwotnych, ustalone przez autora (a czasami pochodzące z okresu krótko po wojnie, przed ostatecznym ustaleniem nazewnictwa).
- 6 - nazwy typu "6" to nazwy miejscowości, które przed wojną posiadały spolszczone nazwy i od których celowo po wojnie odstąpiono w celu nadania nowego chrztu nazewniczego. Takie nazwy mają charakter całkowicie sztuczny, nierzadko też propagandowy (dotyczy to przede wszystkim nazw nadanych na cześć jakiejś postaci historycznej, zwykle polskojęzycznych regionalnych działaczy narodowościowych - m.in. Kętrzyn od nazwiska Wojciecha Kętrzyńskiego, Giżycko od Gustawa Gizewiusza itp.) i są uznane za kwalifikujące się do zmiany w pierwszej kolejności. W rubryce "propozycja zmiany nazwy" podane są naturalne przedwojenne odpowiedniki tych nazw.
Nazwy typu 1, 2, 3 są uznane za niekwalifikujące się do zmiany. Dla nazw typu 4, 5, 6 wysokość wartości liczbowej wyraża priorytet wprowadzenia zmiany - im wyższa wartość, tym bardziej należałoby się zastanowić nad zmianą.
Wykaz nazw
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat elbląski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Elbląg | Elbląg (miasto) | 1 | Elbing | starożytne (pruskie lub gockie) | -- | Dawniej też: Olbiąg (starsze, zapomniane spolszczenie, używane m.in. u Klonowica). |
Młynary | Młynary | 1 | Mühlhausen | niemieckie | -- | Dawniej też: Miłuza |
Pasłęk | Pasłęk | 1 | Preußisch Holland | niemieckie | -- |
|
Tolkmicko | Tolkmicko | 1 | Tolkemit | pruskie | -- | |
Dąbrowa | Elbląg (miasto) | 1 | Damerau | niemieckie (zapoż. z polskiego) | -- | |
Dębica | Elbląg (miasto) | 4 | Dambitzen | odosobowe (słowiańskie) | Dębice | Nazwa dzielnicy (dawnej wsi, kojarzonej głównie z jej centralnym punktem - dużym cmentarzem komunalnym) pokutuje wśród miejscowych w formie Dębica. Jednak jedyną uzasadnioną historycznie formą nazwy są Dębice. |
Krasny Las | Elbląg (miasto) | 4 | Schönwalde | niemieckie | Szynwałd | |
Modrzewina | Elbląg (miasto) | 2 | Lärchwalde | niemieckie | -- | |
Próchnik | Elbląg (miasto) | 3 | Dörbeck | niemieckie | -- | |
Rubno Wielkie | Elbląg (miasto) | 2 | Groß Röbern | niemieckie | -- | |
Stagniewo | Elbląg (miasto) | 5 | Stagnitten | pruskie | Stagnity | Nazwa ustalona urzędowo w 1947 r. jako Stagnity (MPol Nr A-134, s. 1065). Obecnie używana forma Stagniewo jest wynikiem jakiegoś późniejszego przeinaczenia i chyba warto by powrócić do postaci starszej, w pełni oddającej pruskie pochodzenie tej nazwy. |
Warszawskie Przedmieście | Elbląg (miasto) | 5 | Spittelhof | niemieckie | Surwajty | Pierwotna, pruska nazwa majątku Spittelhof (a późniejszej części Elbląga) brzmiała Surweyte (1344). Przy ustalaniu nazw dzielnic Elbląga ten fakt przeoczono i nadano tej części Elbląga ahistoryczną nazwę "Warszawskie Przedmieście" (dlaczego tak? może jest to odwołanie do osiadłych po wojnie w Elblągu warszawiaków?). Nazwa ta, podobnie jak inne, raczej nie przyjęła się wśród miejscowych (pokutuje przekonanie, że "Elbląg nie ma dzielnic" - używane są jedynie nazwy dawnych wsi, przyłączonych do Elbląga i kilku osiedli założonych w PRLu), jednak nazwę Surwajty, ze względu na jej pruskie pochodzenie warto odnotować i pamiętać. |
Zakrzewo | Elbląg (miasto) | 6 | Groß Wesseln | niemieckie (nazwiskowe) | Wesołowo | Nazwa majątku (późniejszej dzielnicy Elbląga) Groß Wesseln pochodzi od nazwiska właściciela Wessel. Istnieje jednak przedwojenne spolszczenie Wesołowo (Chojnacki). Dzisiaj ta część Elbląga nazywa się oficjalnie "Zakrzewo" - jest to jednak nazwa czysto urzędowa, nie będąca w powszechnym użyciu (jak większość nazw dzielnic Elbląga). Niemniej, istnienie tradycyjnej polskiej nazwy dla tej dzielnicy jest faktem wartym odnotowania. |
Zawada | Elbląg (miasto) | 3 | Pangritz-Kolonie | niemieckie (nazwiskowe) | -- | |
Adamowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 2. Trift | niemieckie | -- | Przed wojną miejscowości znane dziś jako Władysławowo, Adamowo, Kazimierzowo, Janowo i Józefowo były częścią jednego sołectwa zwanego Ellerwald. Po wojnie wszystkie pięć osad ochrzczono ahistorycznymi nazwami, pochodzącymi od imion, czyniąc związek pomiędzy nimi mniej przejrzystym. |
Bielnik | Elbląg | 5 | Kraffohlsdorf | niemieckie | Krafuł | Wieś wzięła nazwa od kanału Kraffohlkanal, dziś znanego jako "Kanał Jagielloński" (nazwa wprowadzona po wojnie). Dawniej nazwę tego kanału spolszczano jako Krafuł (i tę nazwę wypadałoby przywrócić) i wydaje się logiczne, aby tak samo zwała się nazwana od niego wieś. |
Bogaczewo | Elbląg | 3 | Güldenboden | niemieckie | -- | |
Cieplice | Elbląg | 3 | Rohrhaken | niemieckie | -- | |
Czechowo | Elbląg | 2 | Böhmischgut | niemieckie | -- | |
Dłużyna | Elbląg | 2 | Langenreihe | niemieckie | -- | |
Drużno | Elbląg | 2 | Drausenhof | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Gronowo Górne | Elbląg | 1* | Grunau Höhe | niemieckie | (Gronowo) | Dookreślenie "Górne" ma na celu odróżnienie tej miejscowości od innych miejscowości o nazwie "Gronowo" (a jest to mocno rozpowszechniony toponim w tym regionie). Co prawda nie jest ono częścią przedwojennej polskiej nazwy tej wsi, to w tym wypadku można je usprawiedliwić obecnością członu Höhe (w spolszczeniach zwyczajowo pomija się ten dodatek) w niemieckim odpowiedniku. |
Jagodno | Elbląg | 5 | Wogenap | pruskie | Wognap | Nazwa pruskiego pochodzenia (*Wūgan-appi, dosł. jagodowa rzeka). Ustalona po wojnie nazwa Jagodno (też Jagodna) nawiązuje do nazwy oryginalnej znaczeniowo, jednak nazw pruskich nie powinno się tłumaczyć, tylko oddawać fonetycznie. Preferowana odmiana - Wognap, do Wognapia, w Wognapiu. |
Janowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 4. Trift | niemieckie | -- | Patrz wyżej: Adamowo. |
Janów | Elbląg | 4 | Hansdorf | niemieckie | Hanuszowo | Do 1999 roku wieś nazywała się oficjalnie Lipniki, nazwę zmieniono urzędowo na Janów (co stanowi nawiązanie znaczeniowe do nazwy pierwotnej). W obiegu podobno funkcjonują obie formy. Żadna z tych form nie jest jednak oryginalnym, przedwojennym spolszczeniem nazwy tej miejscowości, która brzmiała Hanuszowo i w takiej formie należałoby ją przywrócić. |
Józefowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 5. Trift | niemieckie | -- | Patrz wyżej: Adamowo. |
Karczowizna | Elbląg | 3 | Rodland | niemieckie | -- | |
Kazimierzowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 3. Trift | niemieckie | -- | Patrz wyżej: Adamowo. |
Kępa Rybacka | Elbląg | 2 | Fischerskampe | niemieckie | -- | |
Kępiny Wielkie | Elbląg | 5 | Zeyersniederkampen | hybryda (prus. + niem.) | Surokępy Dolne | Człon Zeyers- w nazwie niemieckiej odnosi się do wsi Zeyer (dziś Kępki, pow. nowodworski, gm. Nowy Dwór Gd.), za którą kryje się staropruski hydronim Sura. Z tego powodu warto by zachować ten źródłosłów w nazwie polskiej. Proponowana nazwa Surokępy zachowuje zarówno prus. hydronim, jak i człon Kampe = kępa, odzwierciedlony w nazwie obecnej. Dookreślenia Małe, Wielkie zostały zastąpione przez Dolne, Przednie lepiej odpowiadające -nieder- i -vorder- w nazwach niemieckich. |
Klepa | Elbląg | 1 | Kleppe | pruskie | -- | Nazwa pochodzi od nazwy rzeczki (prawdopodobnie pruskiego pochodzenia), spolszczenie Klepa podaje już SGKP (w kontekscie rzeczki). |
Komorowo Żuławskie | Elbląg | 2 | Kämmersdorf | niemieckie | (Poszuksty?) | Pierwotna pruska nazwa terenu, na którym znajduje się obecna wieś zachowała się w dokumentach jako Passiauxten (1321). Proponowana przez autora spolszczona forma Poszuksty jest "strzałem w ciemno". Przydałoby się ustalić, jak mogło wyglądać dokładne brzmienie pruskiej nazwy i od czego ona pochodzi (jeśli w ogóle da się to ustalić). Niemniej, nazwa Komorowo nie jest zła, gdyż stanowi poprawne tłumaczenie niemieckiej nazwy Kämmersdorf, również bardzo starej i historycznie ważnej. Razi w niej jednak dookreślenie "Żuławskie" (czy ryzyko pomyłki ze wsią w gm. Łukta jest aż tak duże?). |
Krzyż | Elbląg | 2 | Kreutz | niemieckie | -- | |
Myślęcin | Elbląg | 4 | Meislatein | pruskie | Myślatyn | Toponim Meislatein jest z pewnością pochodzenia pruskiego. Po wojnie, zamiast tradycyjnego spolszczenia Myślatyn, przyjęto zmodyfikowaną formę "Myślęcin". Powód tej modyfikacji niejasny, ale wygląda to na jakąś (kompletnie bezsensowną) próbę slawizacji tego toponimu (który w rzeczywistości pochodzi od pruskiego imienia Moislot). |
Nowakowo | Elbląg | 5 | Alt Terranova | łacińskie | Stara Teranowa | Mimo braku przedwojennej polskiej nazwy, być może toponim Terranova warto byłoby zachować, ze względu na jego nieniemieckie pochodzenie. Ponadto rzuca się w oczy pewna niekonsekwencja - Alt Terranova po wojnie została "Nowakowem", podczas gdy Neu Terranova ochrzczono jako "Nowe Batorowo". Może wypadałoby to ujednolicić? |
Nowina | Elbląg | 4 | Neuendorf Höhe | niemieckie | Nowa Wieś (Górna?) | Przedwojenna polska nazwa brzmi "Nowa Wieś". Możliwe dookreślenie "Górna" (por. Gronowo Górne) dla odróżnienia od innych miejscowości o takiej nazwie. |
Nowe Batorowo | Elbląg | 5 | Neu Terranova | łacińskie | Nowa Teranowa |
|
Nowotki | Elbląg | 2 | Neuhausen | niemieckie | -- | |
Nowy Dwór | Elbląg | 2 | Neuguth | niemieckie | -- | |
Pasieki | Elbląg | 5 | Bartkamm | pruskie | Bartkajmy | Nazwa pochodzenia pruskiego (1411 Bartkaym). Jak można było ją zniszczyć?! |
Pilona | Elbląg | 2 | Plohnen | pruskie | -- | Nazwa pruska: 1349 Pylon. |
Nowa Pilona | Elbląg | 2 | Neu Plohnen | pruskie | -- | Patrz wyżej: Pilona. |
Przezmark | Elbląg | 1 | Preußisch Mark | niemieckie | -- | |
Raczki Elbląskie | Elbląg | 5 | Unterkerbswalde | niemieckie (hybryda?) | (Karwan Dolny?) |
|
Sierpin | Elbląg | 1 | Serpin | pruskie | -- | Pierwotna postać nazwy zapisana w 1263 jako Zerewet. Forma "Serpin" (obocznie: "Zerpien") wynika z jakichś późniejszych zniekształceń, ale wciąż odznacza się nieniemieckim brzmieniem. Spolszczenie "Sierpin" stare. |
Tropy Elbląskie | Elbląg | 3 | Streckfuß | niemieckie | -- | |
Weklice | Elbląg | 1 | Wöklitz | odosobowe? | -- | |
Węzina | Elbląg | 5 | Weeskendorf | hybryda (prus. + niem.) | Wąska | Nazwa miejscowości pochodzi od rzeki Wąski (nie "Wąskiej", niem. Weeske), która wbrew pozorom nie pochodzi od polskiego słowa "wąski", ale jest starą nazwą pochodzenia pruskiego (polską wersję tej nazwy należy uznać za adideację). Nazwę "Węzina" można więc najwyżej wywodzić od przymiotnika "wąski" (co zaciemnia pruski źródłosłów tej nazwy), a nie od nazwy rzeki. Dlatego też lepiej ustalić nazwę tej wsi jako tożsamą z nazwą rzeki (co przecież nie jest rzadkością w toponimii). |
Władysławowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 1. Trift | niemieckie | -- | Patrz wyżej: Adamowo. |
Bielica | Godkowo | 5 | Behlendorf | hybryda (prus. + niem.) | Bieliny | Zapis Belinen z 1389 wskazuje na pierwotną nazwę pruską, którą należało spolszczyć jako Bieliny. |
Burdajny | Godkowo | 2 | Bordehnen | pruskie | -- | 1378 Burdeyn |
Stary Cieszyn | Godkowo | 2 | Alt Teschen | słowiańskie? | -- | Patrz też: Nowy Cieszyn (gm. Pasłęk) |
Cieszyniec | Godkowo | 2 | Teschenwalde | hybryda (słow. + niem.)? | -- | |
Dąbkowo | Godkowo | 3 | Schönaich | niemieckie | -- | |
Dobry | Godkowo | 1 | Döbern | pruskie | -- | 1378 Doberin, nazwa pruska. Spolszczenie Dobry już w czasach przedwojennych. |
Godkowo | Godkowo | 1 | Göttchendorf | niemieckie lub hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Grądki | Godkowo | 3 | Groß Thierbach | niemieckie | -- | |
Grużajny | Godkowo | 2 | Grossainen | pruskie | -- | 1383 Grusieyn |
Gwiździny | Godkowo | 2 | Pfeiffertswalde | niemieckie | -- | Przyjęta po 1945 nazwa Gwiździny stanowi lekkie nawiązanie do nazwy niemieckiej - niem. pfeifen znaczy gwizdać (zawarte w tej nazwie miejscowej nazwisko Pfeiffert można przetłumaczyć jako "Gwizdacz"). |
Karwity | Godkowo | 2 | Karwitten | pruskie | -- | Pierwotnie Kirwiten (1402-08), toteż można było spolszczyć tę nazwę jako Kirwity lub Kierwity, niemniej forma Karwity też teoretycznie poprawna (choć oparta na wtórnej postaci). |
Klekotki | Godkowo | 3 | Rudolfsmühle | niemieckie | -- | |
Krykajny | Godkowo | 2 | Krickehnen | pruskie | -- | |
Kwitajny Małe | Godkowo | 2 | Klein Quittainen | pruskie | -- | |
Kwitajny Wielkie | Godkowo | 2 | Groß Quittainen | pruskie | -- | |
Lesiska | Godkowo | 3 | Reichwalde | niemieckie | -- | |
Łępno | Godkowo | 5 | Lomp | pruskie | Łumpy |
|
Miłosna | Godkowo | 2 | Liebenau | niemieckie? | -- | Należałoby ustalić, czy faktycznie nazwa niemiecka wywodzi się od Liebe - miłości, czy od staropruskiej bazy hydronimicznej liw-, bardzo częstej w regionie (i w języku niemieckim adideowanej do Lieb-). Jeśli to drugie, nazwę polską wypadałoby ustalić jako Liwnowo lub podobnie. |
Nawty | Godkowo | 2 | Nauten | pruskie | -- | |
Niekwitajny | Godkowo | 2 | Nektainen | pruskie | -- | 1276 Nequiteyn |
Olkowo | Godkowo | 5 | Alken | pruskie | Alkajny | Na podstawie zapisu Alckeynn (1531), dowodzącego pruskiego pochodzenia tej nazwy, należało ustalić spolszczenie jako "Alkajny". Forma "Olkowo" odzwierciedla tę nazwę co najmniej niedokładnie. |
Osiek | Godkowo | 3 | Hermsdorf | niemieckie | -- | |
Piskajny | Godkowo | 2 | Peiskam | pruskie | -- | |
Plajny | Godkowo | 2 | Plehnen | pruskie | -- | |
Podągi | Godkowo | 2 | Podangen | pruskie | -- | |
Siedlisko | Godkowo | 3 | Einhöfen | niemieckie | -- | |
Skowrony | Godkowo | 5 | Schmauch | pruskie | Szmuki | Wg Gerullisa nazwa pochodzenia pruskiego. Należało ją spolszczyć. |
Stojpy | Godkowo | 2 | Stöpen | pruskie | -- | 1402/08 Stoypen |
Swędkowo | Godkowo | 5 | Schwöllmen | pruskie | Swalmy | ok. 1440 Swalmen. Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją spolszczyć. |
Szymbory | Godkowo | 2 | Schönborn | niemieckie | -- | |
Nowe Wikrowo | Godkowo | 2 | Adlig Wickerau | pruskie? | -- | Nazwa w latach 1931-45: Klein Wickerau |
Ząbrowiec | Godkowo | 2 | Sommerfeld | niemieckie | -- | Powojenne spolszczenie ma chyba nawiązywać do takich spolszczeń jak Ząbrowo (Sommerau) w powiecie malborskim, gdzie niemiecki rdzeń Sommer- (lato) oddaje słowiański rdzeń ząbr- (żubr). Nieraz bywało też odwrotnie. |
Błotnica | Gronowo Elbląskie | 2 | Schlammsack | niemieckie | -- | |
Dworki | Gronowo Elbląskie | 2 | Dreihöfe | niemieckie | -- | |
Fiszewo | Gronowo Elbląskie | 1 | Fischau | niemieckie | -- | |
Gajewiec | Gronowo Elbląskie | 3 (5?) | Kerbshorst | niemieckie (hybryda?) | (Karwański Gaj?) | Co do możliwej pruskiej interpretacji pierwszego członu nazwy oryginalnej - patrz Raczki Elbląskie (gm. wiejska Elbląg). Jeżeli ta interpretacja jest właściwa, należałoby przywrócić pruski źródłosłów tej nazwy, tłumacząc ją jako np. Karwański Gaj (możliwy też mniej dosłowny wariant, np. "Karwaniec" itp.). Możliwe też jednak, że nazwa ta jest od początku niemiecka i oznacza po prostu "wykarczowany gaj". |
Gronowo Elbląskie | Gronowo Elbląskie | 1* | Grunau | niemieckie | (Gronowo) | Ahistoryczne dookreślenie "Elbląskie" jest swego rodzaju "złem koniecznym" ze względu na rozpowszechnienie tego toponimu w regionie. |
Jasionno | Gronowo Elbląskie | 2 | Eschenhorst | niemieckie | -- | W obiegu funkcjonują przynajmniej cztery warianty tej nazwy - Jasionna, Jasionno, Jesionna i Jesionno. Brak jednoznacznej zgody co do nazwy tej miejscowości nawet wśród mieszkańców. Przy czym, wariantem oficjalnym jest forma Jasionno i w takiej formie nazwę tę zatwierdziła KUNM. Nagłosowe Ja- w tej formie jest najpewniej próbą brzmieniowej archaizacji - nawiązaniem do stpol. jasion, jasień (jesion). Zabieg ten prawdopodobnie był niezrozumiały dla osadników, co poskutkowało wyrównaniem do ap. jesion (co jest zresztą poprawnym tłumaczeniem niem. Esche, zawartego w nazwie oryginalnej). Ponieważ jednak za żadną z form nie stoi żadna tradycja, spór o nazwę trzeba uznać za czysto arbitralny. Dlatego też nie zajmuję stanowiska w tej sprawie. |
Jegłownik | Gronowo Elbląskie | 3 | Fichthorst | niemieckie | -- | |
Karczowiska Górne | Gronowo Elbląskie | 2? (5?) | Oberkerbswalde | niemieckie (hybryda?) | (Karwan Górny?) | Patrz: Raczki Elbląskie (gm. Elbląg). |
Kopanka | Gronowo Elbląskie | 3 | Hoppenau | niemieckie | (Kopanów) |
|
Mechnica | Gronowo Elbląskie | 2 | Moosbruch | niemieckie | -- | |
Mojkowo | Gronowo Elbląskie | 3 | Möskenberg | niemieckie (odosobowe?) | -- | |
Nogat | Gronowo Elbląskie | 2 | Nogathau | hydronimiczne | -- | Przydałoby się ustalić proweniencję tego -au w formie niemieckiej. Jeśli jest to przydatek słowiański (-owo lub -ów) bądź pruski (-aws), być może wartałoby ustalić tę nazwę w postaci Nogatowo. Potrzebne zapisy źródłowe. |
Nowy Dwór Elbląski | Gronowo Elbląskie | 2 | Neuguth | niemieckie | -- | |
Oleśno | Gronowo Elbląskie | 6 | Preußisch Königsdorf | niemieckie | Pruska Królewska Wieś | W dokumentach polskich - 1565 Pruski Kinisdorph, 1661 Pruska Królewska Wieś. Nazwa wsi była najwyraźniej związana z nazwą położonej nieopodal wsi Königsdorf, dawn. pol. Królewska Wieś (ob. Królewo, gm. Stare Pole). Po wojnie zerwano ten związek, chyba głównie przez niewygodny dla ówczesnej władzy człon Pruski. Teoretycznie możliwy jest też wariant Królewo Pruskie - ze współczesnym spolszczeniem nazwy Königsdorf (nie jest on jednak zgodny z przekazami historycznymi). |
Rozgart | Gronowo Elbląskie | 4 | Preußisch Rosengart | niemieckie | Rozengart Pruski | |
Różany | Gronowo Elbląskie | 4 | Alt Rosengart | niemieckie | Rozengart Stary | |
Szopy | Gronowo Elbląskie | 3 | Aschbuden | niemieckie | -- | |
Wikrowo | Gronowo Elbląskie | 1 | Wickerau | pruskie | -- | |
Balewo | Markusy | 1 | Baalau | pruskie | -- | |
Brudzędy | Markusy | 1 | Brodsende | olęderskie? | (Brudzendy) |
|
Nowe Dolno | Markusy | 3 | Neu Dollstädt | niemieckie | -- | |
Stare Dolno | Markusy | 3 | Alt Dollstädt | niemieckie | ||
Dzierzgonka | Markusy | 2 | Sorgenort | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Jezioro | Markusy | 1? | Thiensdorf | hybryda (prus. + niem.) | -- | Polska nazwa Jezioro pochodzi z dzieła Maxa Bära Die Ortsnamenänderungen in Westpreußen(...), gdzie podana jest forma "Jeszioro" jako starszy odpowiednik Thiensdorfsee. Nie wiadomo jednak, na ile poważnie można traktować ten przekaz - nie są znane żadne dokumenty potwierdzające tę informację, może wynika z jakiejś nadinterpretacji? W niemieckiej nazwie Thiensdorf kryje się pruski hydronim Thiene (Tyna), dlatego też do rozpatrzenia byłaby nazwa pochodząca od tej rzeki, np. Tyńsko. |
Jurandowo | Markusy | 5 | Rosenort | niemieckie | Różanów | Powojenny nowotwór Jurandowo jest nazwą nacechowaną ideologicznie (odwołanie do Juranda ze Spychowa). Zamiast tego autor proponuje nową formę Różanów, która ma oddawać pierwotną Rosenort (tradycyjnego spolszczenia brak). |
Kępniewo | Markusy | 1 | Kampenau | pruskie lub olęderskie | -- | |
Nowe Kępniewo | Markusy | 1 | Neu Kampenau | pruskie lub olęderskie | -- | |
Krzewsk | Markusy | 3 | Hohenwalde | niemieckie | -- | |
Markusy | Markusy | 1 | Markushof | niemieckie | -- | Dawniej też: Markusowo, Markuszew. |
Rachowo | Markusy | 6 | Kronsnest | niemieckie | Kronest | |
Stalewo | Markusy | 1 | Stalle | pruskie | -- | |
Stankowo | Markusy | 5 | Stühmswalde | hybryda? | (Sztumski Las?) | Czy nazwa pierwotna Stühmswalde ma coś wspólnego ze Sztumem (jeśli tak, to skąd ten umlaut? Wpływ wymowy olęderskiej?)? Jeśli tak, to być może należałoby ten źródłosłów respektować (jako staropruski). |
Topolno Małe | Markusy | 2 | Klein Tippeln | niemieckie | -- | Patrz też: Topolno Wielkie (gm. Rychliki). |
Tynowo | Markusy | 1 | Thienhof | hybryda (prus. hydronim + niem.) | -- | |
Węgle-Żukowo | Markusy | 1 i 3 | Wengeln i Reichhorst | olęderskie? (Wengeln) niemieckie (Reichhorst) |
(Węgle) | Wieś Węgle nosiła polską nazwę już przed wojną, a nazwę Żukowo ustalono dopiero po wojnie. Jako, że obie wsie są połączone całkowicie (nie są jedynie częścią wspólnego sołectwa, jak np. Brudzędy i Stare Dolno), można by dla połączonej wsi ustalić jednolitą nazwę - Węgle. Umożliwiłoby to pozbycie się ahistorycznej, niewiele znaczącej nazwy Żukowo. Nie jest to jednak zmiana konieczna i warto by uprzednio dowiedzieć się, jaki jest miejscowy uzus (czy Węgle i Żukowo istnieją w świadomości mieszkańców jako dwa osobne byty? Jeśli tak, lepiej pozostawić stan obecny bez zmiany). |
Wiśniewo | Markusy | 3 | Augustwalde | niemieckie (odimienne) | -- | |
Wopity | Markusy | 2 | Opitten | pruskie | -- | 1350 Wopitigen |
Złotnica | Markusy | 2 | Güldenfelde | olęderskie | -- | |
Zwierzno | Markusy | 4 | Thiergart | niemieckie | Tyrgart | Choć nazwa Zwierzno oddaje znaczenie nazwy pierwotnej, to wieś ta nosiła już spolszczoną nazwę przed wojną (Tyrgart). |
Zwierzeńskie Pole | Markusy | 4 | Thiergartsfelde | niemieckie | Tyrgardzkie Pole | Patrz wyżej: Zwierzno. |
Żółwiniec | Markusy | 6 | Wengelwalde | prawdop. olęderskie | Węgle-Południe | Przed wojną nazwę miejscowości spolszczano jako Węgle, czyli tak samo jak miejscowość Wengeln. Rozróżniano je dodając określenia północ, południe. |
Żurawiec | Markusy | 3 | Schwansdorf | niemieckie | -- | Nie jest jasne, dlaczego zastąpiono łabędzia (Schwan) żurawiem. Nie wynika to z żadnej tradycji, więc można się jedynie dziwować... |
Huta Żuławska | Milejewo | 1* | Hütte | niemieckie | (Huta) | |
Jagodnik | Milejewo | 3 | Behrendshagen | niemieckie | -- | |
Kamiennik Wielki | Milejewo | 5 | Groß Stoboi | pruskie | Stobajny Wielkie |
|
Majewo | Milejewo | 2 | Maibaum | niemieckie | -- | |
Milejewo | Milejewo | 5 | Trunz | pruskie | Truńce | Nazwa "Milejewo" dla tej wsi jest powojennym chrztem nazewniczym, nie mającym żadnego historycznego uzasadnienia. Chrzest ten zastąpił oryginalny toponim Trunz, niewątpliwie pruskiego pochodzenia (1320 Truntczen), który zgodnie z zasadą zachowywania nazw pochodzenia staropruskiego powinien był być spolszczony fonetycznie, a nie odrzucony. Nie istnieje tradycyjne spolszczenie tego toponimu, dlatego też autor proponuje własną formę spolszczoną Truńce. Jest to forma zupełnie nowa, jednak poprawnie odzwierciedla i spolszcza brzmienie nazwy oryginalnej. Warto też zauważyć, że w historii istniała na terenie Polski miejscowość o zbieżnej nazwie Truńce (w dawnym pow. wołkowyskim, obecnie Białoruś), dlatego też taka forma wyrazowa nie jest językowi polskiemu całkowicie obca. |
Ogrodniki | Milejewo | 4 | Baumgart | niemieckie | Bągart | |
Piastowo | Milejewo | 5 | Königshagen | odosobowe | Kunikowo | Nazwa "Piastowo" jest nazwą sztuczną, nacechowaną ideologicznie (odwołanie do polskiej dynastii Piastów). W odczuciu autora, takie nazwy szkodzą historii regionu. Nazwa oryginalna Königshagen wbrew pozorom nie pochodzi od niemieckiego słowa König (król), o czym świadczy pierwotny zapis jako Kunekehayn, tylko od nazwiska Kuneke, Kuncke, któremu przypisuje się staropruskie pochodzenie. Na tej podstawie, autor proponuje nowe spolszczenie Kunikowo. |
Pomorska Wieś | Milejewo | 1 | Pomehrendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Rychnowy | Milejewo | 1 | Rückenau | niemieckie | -- | |
Stoboje | Milejewo | 2 | Klein Stoboi | pruskie | Stobajny Małe |
|
Wilkowo | Milejewo | 2 | Wolfsdorf Höhe | niemieckie | -- | |
Zajączkowo | Milejewo | 6 | Haselau | niemieckie | Haslewo lub Hazelewo | Przedwojenne spolszczenie brzmi Haslewo lub Hazelewo. Przyjęta po wojnie nazwa Zajączkowo, nie dość że zrywa z tradycją, to jeszcze jest niepoprawnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej, która najprawdopodobniej odnosi się nie do "zająca" (Hase), lecz "leszczyny" (Hasel). |
Zalesie | Milejewo | 3 | Schönmoor | niemieckie | -- | |
Błudowo | Młynary | 1 | Bludau | pruskie | -- | Dawniej też: Bludawa. |
Gardyny | Młynary | 2 | Gardienen | pruskie | -- | |
Janiki Pasłęckie | Młynary | 5 | Jonikam | pruskie | Janikajmy | Nazwa pochodzenia pruskiego (1344 Jonekaym), wobec braku tradycji, należało ją oddać wierniej, z zachowaniem końcówki-kajmy. Ponadto, taka forma jest unikatowa, a więc nie wymaga dookreślenia "Pasłęckie". |
Karszewo | Młynary | 1 | Karschau | pruskie | -- | Dawniej też: Karczewo, Karszawa |
Kobyliny | Młynary | 4~1 | Kobling | niemieckie? | (Kobylin) | U Chojnackiego jako Kobylin. Powód powojennej pluralizacji niejasny. Mimo wszystko, zmiana raczej niewarta zachodu. |
Kraskowo | Młynary | 3 | Schönfließ | niemieckie | -- | |
Kurowo Braniewskie | Młynary | 1* | Kurau | pruskie | (Kurowo) | |
Kwietnik | Młynary | 5 | Blumenau | niemieckie | Trynty | Znana jest pierwotna pruska nazwa tej miejscowości - Thrinten (1299). Po wojnie przeoczono ten fakt i zamiast ustalić polską nazwę jako Trynty, przełożono najniepotrzebniej nazwę niemiecką. |
Mikołajki | Młynary | 1 | Nikolaiken | pruskie | -- | Pierwotny zapis Nicklawken (1508) pozwala domniemać pruski początek tej nazwy (złożenie zapożyczonego imienia Nickel = Mikołaj i prus. lauks = pole). Spolszczona postać Mikołajki ma jednak korzenie przedwojenne, więc nie ma sensu jej poprawiać. |
Młynarska Wola | Młynary | 3 | Herrndorf | niemieckie | -- | |
Nowe Monasterzysko | Młynary | 2 | Neu Münsterberg | niemieckie | -- | |
Stare Monasterzysko | Młynary | 2 | Alt Münsterberg | niemieckie | -- | |
Ojcowa Wola | Młynary | 2 | Vaterswille | niemieckie | -- | |
Olszówka | Młynary | 2 | Erlau | niemieckie | -- | |
Płonne | Młynary | 3 | Lohberg | niemieckie | -- | |
Podgórze | Młynary | 3 | Greulsberg | niemieckie | -- | |
Rucianka | Młynary | 3 | Moorbruch | niemieckie | -- | |
Nowe Sadłuki | Młynary | 1 | Neu Sadlucken | pruskie | -- | |
Sąpy | Młynary | 1? | Sumpf | niemieckie (tłum. z prus.) | (Panie?) | Pierwotna nazwa pruska: Panyen (1267). Słowo to oznacza "bagno", tak więc niemiecka nazwa Sumpf jest dosłownym tłumaczeniem pruskiej. Po wojnie przyjęto formę Sąpy (spolszczenie nazwy niemieckiej), za przekazem Chojnackiego. Trudno jednak powiedzieć, czy jest to rzeczywisty polski egzonim, czy po prostu sztuczne powielenie spolszczenia nazwy wsi Sąpy (Sumpf) w powiecie iławskim. Dlatego w tym wypadku można rozważać wprowadzenie fonetycznego spolszczenia nazwy pruskiej. |
Sokolnik | Młynary | 2 | Falkhorst | niemieckie | -- | |
Sucha | Młynary | 1 | Suche | polskie? | -- | Potrzebne informacje co do pochodzenia nazwy. Niemniej, polska forma Sucha jest historyczna (tylko czy jest pierwotna, czy opiera się na adideacji?). |
Warszewo | Młynary | 3 | Judendorf | niemieckie | -- | Nazwa w latach 1936-45: Hermannswalde |
Włóczyska | Młynary | 3 | Vierzighuben | niemieckie | -- | |
Zastawno | Młynary | 3 | Schönberg | niemieckie | -- | |
Zaścianki | Młynary | 5? | Schwangen | pruskie? | Szwągi? | Nie posiadam odpowiednich materiałów, co do pochodzenia tej nazwy. Kierując się tylko i wyłącznie brzmieniem, snuję domysł, że może być to nazwa pochodzenia pruskiego (Gerullis jej jednak nie notuje), por. podobną nazwę Schwengen (ob. Swajnie w pow. lidzbarskim) o udokumentowanym pruskim pochodzeniu (~1360 Swaynien). Potrzebne jednak źródła. |
Anglity | Pasłęk | 2 | Angnitten | pruskie | -- | 1335 Angliten |
Aniołowo | Pasłęk | 5 | Rapendorf | hybryda (prus. + niem.) | Rapoty | Zapis Rapotendorf z 1316 wskazuje na pierwotne prus. *Rapōtai (z niem. dostawką -dorf), dlatego też spolszczenie należałoby ustalić jako Rapoty. Tymczasem, zamiast tego ustalono po wojnie nazwę Aniołowo, która nawiązuje do znaczenia nazwy pruskiej (Rapy to duchy opiekuńcze w religii Prusów, porównywane często do judeochrześcijańskich aniołów), ale łamie zasadę, że staropruskich nazw nie powinno się tłumaczyć, tylko oddawać fonetycznie. |
Awajki | Pasłęk | 2 | Awecken | pruskie | -- | 1333 Awayken |
Bądy | Pasłęk | 2 | Bunden | pruskie | -- | |
Borzynowo | Pasłęk | 2 | Briensdorf | niem. odosobowe | -- | Pierwotny zapis: Borynsdorf (1335). U podstawy tej nazwy leży nazwisko pierwotnego właściciela wsi - Hermana Boryna (słowiańskiego lub pruskiego pochodzenia). Powojenna nazwa Borzynowo dobrze spolszcza tę starą nazwę (choć może teoretycznie poprawniejsze byłoby Borynowo?). |
Brzeziny | Pasłęk | 3 | Emilienhorst | niemieckie | -- | |
Buczyniec | Pasłęk | 2 | Buchwalde | niemieckie | -- | |
Cierpkie | Pasłęk | 3 | Friedheim | niemieckie | -- | |
Nowy Cieszyn | Pasłęk | 2 | Neu Teschen | słowiańskie? | -- | Patrz też: Stary Cieszyn (gm. Godkowo). |
Czarna Góra | Pasłęk | 3 | Juden | niemieckie | -- | Nazwa w latach 1936-45: Buchental. |
Dargowo | Pasłęk | 2 | Dargau | pruskie | -- | |
Dawidy | Pasłęk | 2 | Davids | niemieckie (imienne) | -- | |
Drulity | Pasłęk | 2 | Draulitten | pruskie | -- | |
Gibity | Pasłęk | 2 | Giebitten | pruskie | -- | |
Gołąbki | Pasłęk | 3 | Spittels | niemieckie | -- | |
Gryżyna | Pasłęk | 2 | Greißings | niemieckie | -- | |
Gulbity | Pasłęk | 2 | Golbitten | pruskie | -- | |
Kajmy | Pasłęk | 2 | Kaymen | pruskie | -- | |
Kawki | Pasłęk | 2 | Kocken | pruskie | -- | Nazwę wiąże się z pruskim słowem Kauks (diabeł, demon) - stąd polska forma (tylko pozornie związana z "kawką" - ptakiem). |
Kąty | Pasłęk | 2 | Kanthen | prawdop. pruskie | -- | |
Kielminek | Pasłęk | 2 | Köllming | pruskie | -- | 1328 Kellmenike |
Kopina | Pasłęk | 2 | Koppeln | pruskie? | -- | Nazwa niepewnego pochodzenia, możliwy związek z prus. kaps - mogiła. Być może poprawniejszym spolszczeniem byłoby Kopiel/Kopiele? Obocznie istniała też w XV w. nazwa Codeck, prawdopodobnie pruskiego pochodzenia (być może od kaddegs - jałowiec?, por. północnopolskie kadyk). |
Krasin | Pasłęk | 3 | Schönfeld | niemieckie | -- | |
Kronin | Pasłęk | 2 | Alt Krönau | pruskie | -- | Najstarsze zapisy: 1319 Crenyn, 1411/19 Cronyn. Słusznie więc sufiks -in. |
Krosienko | Pasłęk | 2 | Krossenfeld | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Krosno | Pasłęk | 1 | Krossen | pruskie | -- | 1279 Crusien |
Kudyny | Pasłęk | 5 | Komthurhof | niemieckie | Kojtyny | Nazwa Kudyny jest próbą nawiązania do pierwotnej, pruskiej nazwy tej wsi - Cotin/Cotyn (1319), Koythen (1327). Nazwa jest jednak odtworzona nieprawidłowo, rekonstruuje się ją jako *Kait-in-, tak więc poprawniejszym spolszczeniem byłyby Kojtyny. |
Kudyński Bór | Pasłęk | 5 | Komthurwald | niemieckie | Kojtyński Bór | Patrz wyżej: Kudyny. |
Kupin | Pasłęk | 2 | Kopiehnen | pruskie | -- | 1507 Kuppien |
Nowe Kusy | Pasłęk | 2 | Neu Kußfeld | niemieckie | -- | |
Stare Kusy | Pasłęk | 2 | Alt Kußfeld | niemieckie | -- | |
Kwitajny | Pasłęk | 1 | Quittainen | pruskie | -- | |
Leszczyna | Pasłęk | 2 | Hasselbusch | niemieckie | -- | |
Leżnica | Pasłęk | 2 | Lägs | pruskie? | -- | Powojenna nazwa Leżnica (do 2013 oficjalnie Leżnice) oparta jest na pierwotnym zapisie Leicznicz (1277), co jest niewątpliwie nazwą pruską (może od laisā, glinka?). Trudno powiedzieć, czy późniejsza niemiecka nazwa Lägs jest nazwą nową, czy stanowi transformację nazwy Leicznicz. |
Łączna | Pasłęk | 2 | Wiesenhof | niemieckie | -- | |
Łukszty | Pasłęk | 2 | Luxethen | pruskie | -- | 1295 Laucosede |
Maciejowizna | Pasłęk | 2 | Matzweißen | hybryda? | -- | Nazwa o niejasnym pochodzeniu. Pierwotne zapisy: 1527 Matzweis, 1543 Maczweisen, 1590 Maczwoyse. Słownik etymologiczny Rymuta sugeruje, że mogą one oddawać polską formę Wieś Macieja (Macieja Wieś), ale to dość życzeniowa etymologia. Pierwszy człon zdecydowanie ma związek z imieniem Maciej (niem. zdrobnienie Matz od Matthias). W członie drugim może należy doszukiwać się pochodzenia pruskiego? W każdym razie, powojenne spolszczenie Maciejowizna z grubsza oddaje fonetykę nazwy. |
Majki | Pasłęk | 4 | Mäken | odosobowe | Maki | Nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od nazwiska Hansa Meckena, ale samogłoska w tej nazwie była w historii bardzo chwiejna (por. zapisy 1531 Maucken, 1577 Mecken, 1600 Mocken itp.), co czyni spolszczenie Majki mocno arbitralnym. Chojnacki podaje jednak przedwojenne spolszczenie jako Maki. |
Malinowo | Pasłęk | 2 | Amalienhof | niemieckie | -- | Spolszczenie Amalienhof jako Malinowo zostało zaczerpnięte od wioski o tej samej nazwie w gminie Działdowo. |
Marianka | Pasłęk | 2 | Marienfelde | niemieckie | -- | |
Marzewo | Pasłęk | 2 | Mahrau | pruskie | -- | |
Nowa Wieś | Pasłęk | 1 | Neuendorf | niemieckie | -- | |
Nowiny | Pasłęk | 2 | Neufelde | niemieckie | -- | |
Owczarnia | Pasłęk | 2 | Schäferei | niemieckie | -- | |
Piergozy | Pasłęk | 2 | Pergusen | pruskie | -- | 1411/19 Pergosen |
Piniewo | Pasłęk | 2 | Pinnau | pruskie | -- | |
Pólko | Pasłęk | 3 | Freifelde | niemieckie | -- | |
Robity | Pasłęk | 1 | Robitten | pruskie | -- | |
Rogajny | Pasłęk | 2 | Rogehnen | pruskie | -- | |
Rogowo | Pasłęk | 1 | Rogau | pruskie | -- | |
Rydzówka | Pasłęk | 3 | Kalthof | niemieckie | -- | Powojenna nazwa nawiązuje do znajdującego się w pobliżu wsi pagórka Reitzken Berg (95 m), którego polską nazwę KUNM ustaliła w formie Rydzówka. Potrzebne dalsze badania, co do etymologii nazwy tej górki (chociaż jest to wyraźnie nazwa nieniemiecka, zapewne staropruska) i na ile bliska potencjalnemu oryginałowi jest forma obecna (sądząc po formie niemieckiej, może poprawniejszym spolszczeniem byłoby Rydzki lub Rydzek?). |
Rzeczna | Pasłęk | 5 | Weeskenhof | hybryda (prus. hydronim + niem.) | Wąsków |
|
Rzędy | Pasłęk | 3 | Grenzhöfen | niemieckie | -- | |
Sakówko | Pasłęk | 3 | Charlottenhof | niemieckie (odimienne) | -- | |
Sałkowice | Pasłęk | 5 | Zallenfelde | niemieckie | Sała | Nazwa wsi pochodzi od rzeczki Sały (niem. Zalle), której nazwa ma staropruskie pochodzenie. Co prawda, nazwa powojenna odzwierciedla tę nazwę, jednak forma Sałkowice razi swoją sztucznością i niepoprawnością słowotwórczą (sufiks -(ow)ice tworzy nazwy rodowe - dodawanie go do nazwy rzeki jest co najmniej dziwne). Ponadto, istnieją wzmianki o pruskiej osadzie chłopskiej Salle (1402-08), które chyba trzeba odnosić do tej wsi. Oznaczałoby to, że nazwa wsi była pierwotnie tożsama z nazwą rzeki i jako taką należałoby ją ustalić. |
Skolimowo | Pasłęk | 5 | Skollmen | pruskie | Skolmy | Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją oddać wierniej (bez niepotrzebnego sufiksu -owo). Pierwotnie wieś nosiła inną nazwę, również pruską, zapisaną jako Wurgeln (1330), Wargalin, Worgalin (1385), co można by spolszczyć jako Worgiel. |
Sokółka | Pasłęk | 3 | Sangershausen | niemieckie | -- | |
Stegny | Pasłęk | 2 | Steegen | pruskie | -- | 1411/19 Steegin. Prawdopodobnie bez związku ze Stegną (woj. pomorskie, pow. nowodworski), której nazwa uchodzi za słowiańską. |
Surowe | Pasłęk | 3 | Schönau | niemieckie | -- | |
Talpity | Pasłęk | 2 | Talpitten | pruskie | -- | |
Tulno | Pasłęk | 2 | Taulen | pruskie | -- | |
Tumpity | Pasłęk | 2 | Tompitten | pruskie | -- | |
Wakarowo | Pasłęk | 5 | Wackelsdorf | niemieckie (hybryda?) | Kawki |
|
Wikrowo | Pasłęk | 1 | Wickerau | pruskie | -- | |
Wójtowizna | Pasłęk | 2 | Vogtshof | niemieckie | -- | |
Zielno | Pasłęk | 4 | Solainen | pruskie | Solajny | Nazwa obecna wydaje się być nawiązaniem (raczej niedokładnym) do pierwotnej nazwy wsi Sellen (1507). Istnieje już jednak przedwojenne spolszczenie - Solajny. |
Zielonka Pasłęcka | Pasłęk | 4 | Grünhagen | niemieckie | Gronajny | |
Zielony Grąd | Pasłęk | 3 | Schönwiese | niemieckie | -- | |
Barzyna | Rychliki | 5? | Wiese | niemieckie | Wizna |
|
Budki | Rychliki | 2 | Bodeck | niemieckie | -- | |
Buczyniec | Rychliki | 2 | Buchwalde | niemieckie | -- | |
Dymnik | Rychliki | 5 | Stein | niemieckie (zepsute z prus.?) | Dymścin |
|
Dziśnity | Rychliki | 2 | Dosnitten | pruskie | -- | Pierwotnie *Disenītai (por. Dziśnity, gm. Małdyty). |
Gołutowo | Rychliki | 5 | Güntersdorf | niemieckie | Gołtowity | Pierwotna nazwa pruska: 1364 Goltawit, Gultewite, Goltwyten. Obecne spolszczenie oddaje ją w sposób zniekształcony. |
Grądowy Młyn | Rychliki | 2 | Grundmühle | niemieckie | -- | |
Jankowo | Rychliki | 1 | Jankendorf | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Jelonki | Rychliki | 2 | Hirschfeld | niemieckie | -- | |
Kiersity | Rychliki | 2 | Kerschitten | pruskie | -- | |
Krupin | Rychliki | 2 | Krapen | pruskie | -- | 1323 Craupin |
Kwietniewo | Rychliki | 2 | Königlich Blumenau | niemieckie | -- | Nazwa w latach 1931-45: Königsblumenau |
Lepno | Rychliki | 5? | Löpen | pruskie | Lepkajmy lub Wojtgarby | Chociaż forma "Lepno" spolszcza niem. Löpen, chyba bardziej rozsądnym wyjściem byłoby odwołanie się do starszej, niezepsutej pruskiej formy tej nazwy - Lepekaym (zapisane ok. 1400), co można by było spolszczyć jako Lepkajmy (a może Lipkajmy - wg Gerullisa nazwa wywodzi się od prus. Leipa; Līpa - lipa). Ewentualnie można też nawiązać do nazwy jeszcze starszej, zapisanej jako Waitegarben, Waitigarb (1364). |
Liszki | Rychliki | 5 | Leisten | pruskie | Delisty | Nazwa pierwotna: Delisten (1427), pochodzenia pruskiego. Nazwa Liszki jest oparta (w dodatku bardzo luźno) na formie Leisten, która jest późniejszym przeinaczeniem nazwy pierwotnej. Chyba rozsądniej byłoby nawiązać do formy pierwotnej. |
Marwica | Rychliki | 1 | Marwitz | słowiańskie | -- | Nazwa o niewątpliwie słowiańskiej proweniencji, pierwotnym właścicielem wsi był Słowianin Albert Starepiwo. Forma Marwica jest rekonstrukcją, gdyż w polskojęzycznej tradycji nazwa ta się nie zachowała. |
Mokajny | Rychliki | 2 | Storchnest | niemieckie | -- | Pierwotna nazwa pruska: Mokaym (1355). Obecna nazwa polska do niej się odnosi. |
Powodowo | Rychliki | 5 | Powunden | pruskie | Powądy | Forma Powodowo, choć nawiązuje do brzmienia nazwy pierwotnej (pruskiego pochodzenia), wykazuje się adideacją i nieetymologicznym dodatkiem przedrostka -owo, a więc nie może być uznana za poprawne spolszczenie. Forma taka byłaby do przyjęcia, gdyby wynikała z tradycji. Jednak w obliczu braku przedwojennej polskiej tradycji dla tej miejscowości, ten staropruski toponim należało spolszczyć w najbliższy oryginałowi sposób - jako Powądy lub Powundy. |
Protowo | Rychliki | 2 | Prothen | pruskie | -- | Nazwa spolszczona oddaje pierwotny zapis Porotowe (1287), później już spotykamy wyłącznie zapisy typu Prothein (1437). Prawdopodobnie nazwa pruska z sufiksem -aw ustąpiła bliźniaczej nazwie z sufiksem -ein, toteż można było nazwę nowszą spolszczyć jako Protajny (por. wieś Protajny pod Dzierzgonią). |
Rejsyty | Rychliki | 2 | Rossitten | pruskie | -- | 1329 Reysitein, 1347 Reisethin |
Rychliki | Rychliki | 2 | Reichenbach | niemieckie | -- | Nazwa powojenna nawiązuję do takich spolszczeń jak Rychnowo dla Reichenau, gdzie niemiecki rdzeń Reich- adideowany jest do polskiego przymiotnika rychły. |
Sójki | Rychliki | 5 | Köxten | pruskie | Kiekszty | Nazwa niem. jest pochodzenia pruskiego: 1303 Keexten, 1313 Kextin. Nazwa powojenna jest próbą jej przetłumaczenia (opierającą się na lit. kekštė - sójka, wg sugestii Gerullisa), w dodatku niekoniecznie poprawnym (zaświadczone pruskie słowo na sójkę brzmi bukkawarni). Ponadto, nazw pruskich z zasady się nie tłumaczy, tylko oddaje fonetycznie. |
Śliwica | Rychliki | 5 | Nahmgeist | pruskie | Namieść | Nazwa uważana za pruską. Niestety, trudno stwierdzić, od czego mogłaby pochodzić, albo jak mogła brzmieć jej pierwotna forma (źródła nie pomagają, pierwsza wzmianka z 1422 głosi Namgeist). Chyba z powodów tych trudności w rekonstrukcji odstąpiono od spolszczania tego toponimu i ochrzczono wieś ahistoryczną, przypadkową nazwą Śliwica. Zamiast tego, autor proponuję formę Namieść, może i wydumaną, ale przynajmniej nawiązującą brzmieniowo do oryginału. |
Święty Gaj | Rychliki | 2 | Heiligenwalde | niemieckie | -- | Nazwa miejscowości odwołuje się do istniejącego nieopodal świętego gaju, miejsca kultu Prusów, uważanego za miejsce śmierci Św. Wojciecha. |
Świdy | Rychliki | 2 | Milcherei | niemieckie | -- | Polska powojenna nazwa jest oparta na pierwotnej pruskiej Swyden (1287). |
Topolno Wielkie | Rychliki | 2 | Groß Tippeln | niemieckie | -- | Patrz też: Topolno Małe (gm. Markusy). |
Wysoka | Rychliki | 2 | Hohendorf | niemieckie | -- | |
Bogdaniec | Tolkmicko | 5 | Hohenhaff | niemieckie | Wysoka | Według powojennych ustaleń KUNM, miejscowość miała nazywać się Wysoka (co jest tłumaczeniem pierwszego członu nazwy niem.), jednak "zwyciężyła" używana potocznie przez osadników nazwa "Bogdaniec" (pierwotnie odnosiła się ona do położonego nieopodal Suchacza). Nazwa ta jest tworem o zabarwieniu "patriotycznym" (odwołanie do Zbyszka z Bogdańca - bohatera Krzyżaków). Tego typu zideologizowanych nazw należałoby unikać. |
Brzezina | Tolkmicko | 2 | Birkau | niemieckie | (Dynowo?) | Nazwa Brzezina dobrze odzwierciedla niemiecką Birkau (niem. Birke - brzoza). Wiadomo jednak, że las, pośród którego leży ta wieś nosił starą nazwę Dinau (pruskiego pochodzenia?). Być może słuszniej byłoby utrwalić tę nazwę jako "Dynowo" (a może "Dynawa"?), zamiast przekładać niemiecką nazwę wsi. Przydałyby się jednak głębsze badania, co do pochodzenia nazwy lasu. |
Chojnowo | Tolkmicko | 6 | Konradswalde | niemieckie | Koniecwałd | |
Janówek | Tolkmicko | 2 | Hansdorf | niemieckie | -- | |
Kamienica Elbląska | Tolkmicko | 3 | Hopehill | angielskie | (Wzgórze Nadziei) | Nazwa Hopehill odnosi się do dworku, który postawił osiadły tutaj angielski kupiec (stąd angielska nazwa tego miejsca). Po wojnie temu miejscu nadano sztuczną nazwę "Witowo", która nie funkcjonowała wśród miejscowych (którzy nazywali to miejsce dalej "Hopehillem" lub "Wzgórzem Nadziei"). Później dawne Witowo i część Kamionka Wielkiego włączono w skład nowego tworu administracyjnego, zwanego "Kamienicą Elbląską". |
Kadyny | Tolkmicko | 1 | Cadinen | pruskie | -- | |
Kamionek Wielki | Tolkmicko | 4 | Groß Steinort | niemieckie | Sztynort | W przedwojennych dokumentach polską nazwę wsi podaje się jako Sztynort (Wielki) lub Stejnort (Wielki), czasem bez dookreślenia. Jako, że wieś Kamionek Mały (Klein Steinort) dawno już nie istnieje, dookreślenie można pominąć (ryzyko pomyłki ze Sztynortem w powiecie węgoborskim chyba nie istnieje). |
Kikoły | Tolkmicko | 2 | Kickelhof | niemieckie | -- | Wbrew temu, co twierdzą zgodnie Wikipedia i Mapy Google, osada ta nie nazywa się "Kikoty". |
Łęcze | Tolkmicko | 1 | Lenzen | pruskie | -- | Wieś Łęcze (nazwa pochodzenia pruskiego, 1268 Landesen) to jedna z najstarszych miejscowości w regionie. Wieś ta, a także obszar wokół niej, jest znana w historiografii pod zlatynizowaną nazwą Lanzania. |
Nadbrzeże-Połoniny | Tolkmicko | 3 | Reimannsfelde | niemieckie | (Nadbrzeże) | Po wojnie majątek Reimannsfelde sztucznie podzielono na dwie części (nazwane Nadbrzeże i Połoniny). Chyba przydałoby się przywrócić jedność tej miejscowości i usunąć z mapy kłopotliwą nazwę "Połoniny" (zapewne "przywiezioną" tu przez powojennych osadników), która godzi w miejscową toponimię - odnosi się bowiem do gwarowego, południowopolskiego słowa "połonina", które jest zapożyczeniem wschodniosłowiańskim i na tych terenach nie miało prawa być znane. |
Nowinka | Tolkmicko | 4 | Neuendorf-Kämmereidorf | niemieckie | Nowa Wieś | |
Pagórki | Tolkmicko | 6? | Rehberg | niemieckie | Rebark? | B. Czopek-Kopciuch podaje zapisy Reberc (1347), Rhebarg (1682), uważając je za spolszczone. Nie jest to jednak takie oczywiste, gdyż końcówka -bark nie musi odzwierciedlać wymowy spolszczonej, a równie dobrze może to być wymowa dialektalna dolnoniemiecka. Dylematu nie da się rozstrzygnąć bez kontekstu wzmianek. |
Pęklewo | Tolkmicko | 2 | Panklau | pruskie? | -- | |
Pogrodzie | Tolkmicko | 4~5 | Neukirch | niemieckie | Pogardzice lub Pogardyty | Część przedwojennych źródeł (np. Chojnacki) podaje przedwojenną polską nazwę tej wsi jako Nowa Cerkiew. Niemniej, jest to raczej forma sztuczna, stworzona per analogiam do innych tak spolszczonych wsi o tej nazwie (np. Nowej Cerkwi w pow. nowodworskim), a nie rzeczywiście używane spolszczenie. Tymczasem, ta stara wieś posiadała starszą, pruską nazwę, zapisaną jako Pogardichen (1305). Ustalona przez KUNM forma Pogrodzie wyraźnie próbuje nawiązać do tej formy, jest to jednak nawiązanie bardzo luźne, zacierające pruski źródłosłów nazwy, a nie poprawne spolszczenie. Bliższe prawdy byłoby ustalenie formy typu Pogardyty lub Pogardzice (istnieje nawet sugestia [p. "Nazwy Miejscowe Polski" Rymuta], że nazwa ta, interpretowana jako Pogrodzice~Pogardzice jest słowiańską nazwą rodową od po- + gród. Etymologia raczej życzeniowa, ale samą formę Pogardzice można wziąć pod uwagę jako rozsądną polonizację formy pruskiej). Oprócz tego, SGKP (tom II s. 338) cytuje dawną nazwę wsi, pół-spolszczając ją jako Pogardisze, co można by "sprostować" na Pogardzice. |
Przybyłowo | Tolkmicko | 3 | Dünhofen | (dolno)niemieckie | -- | |
Suchacz | Tolkmicko | 2 | Succase | pruskie | -- | Nazwa Succase jest niewątpliwie pochodzenia pruskiego (od zuks - ryba). Powojenna nazwa "Suchacz", mimo pewnej adideacji, oddaje z grubsza fonetykę oryginalnego toponimu (i mocno przypomina tradycyjne spolszczenia pruskich toponimów). |
Święty Kamień | Tolkmicko | 3 | Wieck | niemieckie | -- | Powojenna nazwa Święty Kamień jest chrztem nazewniczym, pochodzącym od położonego nieopodal osady świętego kamienia Prusów - wielkiego głazu narzutowego, uważanego za wyznacznik granicy między Warmią a Pogezanią. |
Wodynia | Tolkmicko | 5 | Klakendorf | prawdop. niemieckie | Kławki | Nazwa wywodzi się od imienia Klauke, które jest zdrobnieniem imienia Klaus, ale równie dobrze może też być imieniem pruskim. Wydawałoby się rozsądne spolszczenie nazwy jako Kławki (por. wieś Kławki, gm. Stare Pole), zwłaszcza że przyjęta przez KUNM forma "Wodynia" razi sztucznością. |
Powiat braniewski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Braniewo | Braniewo (miasto) | 1 | Braunsberg | niemieckie? | -- |
|
Frombork | Frombork | 1 | Frauenburg | niemieckie | -- |
|
Pieniężno | Pieniężno | 6 | Mehlsack | pruskie | Melzak |
|
Bemowizna | Braniewo | 2 | Böhmenhöfen | niemieckie | -- | |
Bobrowiec | Braniewo | 5 | Kleine Amtsmühle | niemieckie | Biebrzański Młyn | Istniała oboczna n. niem. Bewermühl, której pierwszy człon odwołuje się do nazwy rzeki Biebrzy (niem. Bewers, nie mylić z Biebrzą - dopływem Narwi), nad którą leży osada. Nazwa ta ma pochodzenie staropruskie (można się sprzeczać, czy "Biebrza" jest dobrym spolszczeniem, ale trudno mi wymyślić lepsze) i należałoby odzwierciedlić w nazwie polskiej ten źródłosłów - obecna nazwa Bobrowiec czyni to niedokładnie. |
Brzeszczyny | Braniewo | 5 | Schwillgarben | pruskie | Świgarby | Mimo pruskiego pochodzenia nazwy oryginalnej, po wojnie nadano tej miejscowości zupełnie nową nazwę Brzeszczyny, upamiętniającą Jana Brzeszczyńskiego (1873-1946), polskiego działacza oświatowego na Warmii. Zamiast tej sztucznej pamiątkowej nazwy, proponuję adaptację nazwy oryginalnej jako Świgarby, opierając się na propozycji Leydinga. |
Cielętnik | Braniewo | 2 | Kälberhaus | niemieckie | -- | |
Działy | Braniewo | 3 | Albertshof | niemieckie | -- | |
Elżbiecin | Braniewo | 2 | Lisettenhof | niemieckie | -- | |
Garbina | Braniewo | 5 | Willenberg | niemieckie | Wielbórz | Chociaż nie ma przedwojennej tradycji dla tej miejscowości, pierwsi powojenni osadnicy nazywali tę wieś mianem Wielbórz (naturalne przyswojenie nazwy niemieckiej) i nazwa ta była w nieoficjalnym użyciu co najmniej do późnych lat 60. Już przez samo to należałoby tę nazwę uszanować i uznać jej wyższość nad urzędowym nowotworem Garbina. |
Gronowo | Braniewo | 1 | Grunau | niemieckie | -- | |
Glinka | Braniewo | 3 | Hermannshof | niemieckie | -- | |
Goleszewo | Braniewo | 3 | Wilhelmshof | niemieckie | -- | Może lepsze byłoby coś mniej "pseudosłowiańskiego"? |
Gronówko | Braniewo | 2 | Grunenfeld | niemieckie | -- | |
Grzechotki | Braniewo | 3 | Rehfeld | niemieckie | -- | |
Grzędowo | Braniewo | 3 | Rödersdorf | niemieckie | -- | |
Jarocin | Braniewo | 3 | Herzogswalde | niemieckie | -- | |
Józefowo | Braniewo | 2 | Josephsau | niemieckie | -- | |
Kalina | Braniewo | 2 | Kayling | pruskie? | -- | |
Kalinówek | Braniewo | 3 | Einigkeit | niemieckie | -- | |
Kiersy | Braniewo | 5 | Kirschdorf | niemieckie | Wargławki | Powojenna polska nazwa Kiersy jest adaptacją fonetyczną pierwszego członu nazwy niemieckiej. Może próbowano doszukać się w nim jakiegoś pruskiego początku (jakoby od kirsnas - czarny?), nie widzę jednak podstaw do takiej interpretacji. Wiadomo jednak, że teren, na którym założono tę miejscowość nosił pruską nazwę Wargelauken (1385) i chyba tę nazwę wypadałoby zaadaptować. |
Klejnowo | Braniewo | 2 | Klenau | pruskie | -- | 1280 Cleynou, 1284 Cleynow, 1328 Clenovia |
Klejnówko | Braniewo | 2 | Gut Klenau | pruskie | -- | Patrz wyżej: Klejnowo. |
Krasnolipie | Braniewo | 2 | Schönlinde | niemieckie | -- | |
Krzewno | Braniewo | 3 | Hohenwalde | niemieckie | -- | |
Lipowina | Braniewo | 4 | Lindenau | niemieckie | Lindenowo | |
Maciejewo | Braniewo | 3 | Maternhöfen | niemieckie | -- | |
Marcinkowo | Braniewo | 1 (5?) | Mertensdorf | niemieckie | (Antyki) | Osada Marcinkowo wchłonęła (kiedy?) sąsiednią osadę Antyki (niem. Anticken), której nazwa ma staropruskie pochodzenie. Może warto byłoby jednak zachować nazwę pruską, jako bardziej unikalną i wartościową? Z drugiej strony, nazwa Marcinkowo dla tej miejscowości była znana już przed wojną. |
Mikołajewo | Braniewo | 3 | Blumberg | niemieckie | -- | Czy nazwa obecna ma jakieś uzasadnienie? Czy upamiętnia ona jakiegoś konkretnego Mikołaja (może Kopernika)? Potrzebne informacje. |
Młoteczno | Braniewo | 2 | Hammersdorf | niemieckie | -- | |
Nowa Pasłęka | Braniewo | 1 | Neu Passarge | pruskie | -- |
|
Stara Pasłęka | Braniewo | 1 | Alt Passarge | pruskie | -- | Patrz wyżej: Nowa Pasłęka. |
Pęciszewo | Braniewo | 3 | Waltersdorf | niemieckie | -- | |
Podgórze | Braniewo | 4 | Huntenberg | niemieckie | Huntembark | Co prawda, forma Podgórze jest poprawnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej, ale w dokumentach siedemnastowiecznych znana jest forma spolszczona Huntembark. |
Podleśne | Braniewo | 2 | Vorderwalde | niemieckie | -- | |
Prątnik | Braniewo | 3 | Marienfelde | niemieckie | -- | |
Prętki | Braniewo | 3 | Marienhöhe | niemieckie | -- | |
Rodowo | Braniewo | 2 | Radau | pruskie | -- | 1419 Roddau |
Rogity | Braniewo | 1~4 | Regitten | pruskie | -- |
|
Różaniec | Braniewo | 2 | Rosenort | niemieckie | -- | |
Rudłowo | Braniewo | 2 | Rodelshöfen | niemieckie | -- | |
Rusy | Braniewo | 1~4 | Rossen | pruskie | -- |
|
Stępień | Braniewo | 3 | Stangendorf | niemieckie | -- | |
Strubiny | Braniewo | 2 | Strauben | pruskie? | -- | Potrzebne źródła, co do pochodzenia nazwy. |
Szyleny | Braniewo | 2 | Schillgehnen | pruskie | -- |
|
Świętochowo | Braniewo | 5 | Sonnenstuhl | niemieckie (tłum. z prus.) | Sąkrześle | Niemiecka nazwa miejscowości Sonnenstuhl jest dosłowną kalką pierwotnej nazwy pruskiej, zaświadczonej jako Sawliskresil (1423), rekonst. *Saulis-Krēslan, dosł. "krzesło Słońca". Nazwa ta wskazuje dość wyraźne na święte miejsce Prusów, związane z ich kultem solarnym. Ustalona po wojnie forma Świętochowo, choć oddaje "święty" charakter miejsca, jednak nijak nie odpowiada nazwie pruskiej i zaciera jej źródłosłów, ahistorycznie ją zesłowiańszczając. Autor proponuje własne spolszczenie fonetyczne nazwy oryginalnej (być może nieco wydumane, ale oddające pruski charakter nazwy). |
Ujście | Braniewo | 3 | Pfahlbude | niemieckie | -- | |
Ułowo | Braniewo | 3 | Auhof | niemieckie? | -- | |
Wielewo | Braniewo | 2 | Fehlau | pruskie | -- | 1266 Veylow, 1288 Velowe |
Wikielec | Braniewo | 2 | Wecklitzmühle | niemieckie (nazwiskowe?) | -- | |
Wilki | Braniewo | 1 | Birkenau | niemieckie | -- | Nazwę polską Wilki dla tej miejscowości podaje już SGKP. Skąd to? Może jakaś starsza nazwa pruska (prus. wilks = wilk)? Potrzebna dokumentacja. |
Wola Lipowska | Braniewo | 3 | Breitlinde | niemieckie | -- | |
Zakrzewiec | Braniewo | 3 | Vogelsang | niemieckie | -- | |
Zawierz | Braniewo | 2 | Zagern | pruskie? | -- | Powojenna nazwa Zawierz nawiązuje do pierwotnego zapisu Sawers (1311). Ewolucja Sawers do Zagern nie jest dla mnie jasna - czy to w ogóle ta sama nazwa? Potrzebne źródła. |
Zgoda | Braniewo | 3 | Gerlachsdorf | niemieckie | -- | |
Żelazna Góra | Braniewo | 2 | Eisenberg | niemieckie | -- | |
Baranówka | Frombork | 5 | Schafsberg | niemieckie (tłum. z prus.?) | Owin | Obok nazwy oficjalnej pojawia się w XIV w. wariant Ouwe (1366), Owen (1387). Prawdopodobnie jest to nazwa pochodzenia pruskiego (prus. awwins - baran), być może stanowiąca podstawę nazwy niemieckiej. Chyba warto byłoby adaptować tę nazwę fonetycznie, nawet jeżeli nazwa Baranówka w miarę oddaje jej znaczenie. |
Biedkowo | Frombork | 2 | Betkendorf | niemieckie (imienne) | -- | Może lepsza byłaby pisownia Bietkowo, bez tej adideacji do biedy? |
Bogdany | Frombork | 3 | Sonnenberg | niemieckie | -- | Czy nazwa niem. ("słoneczna góra") wskazuje na jakieś miejsce kultu solarnego Prusów? Jeśli tak, wypadałoby ją przetłumaczyć. Przydałoby się zmienić tę ahistoryczną, pseudorodową nazwę Bogdany. |
Drewnowo | Frombork | 2 | Drewsdorf | niemieckie | -- | Powojenna nazwa polska nawiązuje do niemieckiej jedynie fonetycznie. Drewes jest bowiem niemieckim zdrobnieniem od Andrzeja (zresztą, wieś pierwotnie nazywała się Andresdorf [1304], co jest poświadczone). |
Jędrychowo | Frombork | 2 | Heinrichsdorf | niemieckie | -- | |
Krzyżewo | Frombork | 2 | Kreuzdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie Krebsdorf, od XIX w. zmienione w Kreuzdorf. Nazwa obecna jest kalką nazwy późniejszej. |
Krzywiec | Frombork | 5 | Dittersdorf | niemieckie | Wosiny | Pole, na którym założono wieś nosiło pruską nazwę Woysien (1297), Wosgein (1298), prawdopodobnie od prus. wuzē "koza". Po wojnie nie wzięto pod uwagę tego faktu, ustalając ahistoryczną nazwę Krzywiec. |
Narusa | Frombork | 1 | Narz | pruskie (hydronimiczne) | -- | |
Nowiny | Frombork | 2 | Neufeld | niemieckie | -- | |
Ronin | Frombork | 2? | Rahnenfeld | hybryda? | -- | 1310 Ronenveld - pierwszy człon pruski? |
Nowe Sadłuki | Frombork | 1 | Neu Sadlucken | pruskie | -- | Nie mylić z tak samo nazwaną wsią w gminie Młynary. |
Wierzno Wielkie | Frombork | 3 | Groß Rautenberg | niemieckie | -- | |
Białczyn | Pieniężno | 3 | Lilienthal | niemieckie | -- | |
Bornity | Pieniężno | 2 | Bornitt | pruskie | -- | |
Borowiec | Pieniężno | 3 | Borwalde | niemieckie | -- | |
Brzostki | Pieniężno | 3 | Freihagen | niemieckie | -- | |
Cieszęta | Pieniężno | 5 | Sonnenfeld | niemieckie | Szkudyty | Miejscowość założona na pruskim polu Scudithen (1326). Warto by przywrócić tę nazwę, zwłaszcza że nazwa Cieszęta jest zupełnie ahistoryczna. |
Gajle | Pieniężno | 2 | Gayl | pruskie | -- | |
Gaudyny | Pieniężno | 2 | Gauden | pruskie | -- | 1324 Gaudyn |
Glądy | Pieniężno | 1 | Glanden | pruskie | -- | |
Glebisko | Pieniężno | 2 | Kleefeld | niemieckie | -- | Pierwotnie: Glewiske, Glebisken (1317). Nazwa pochodzenia pruskiego. Obecna forma do niej nawiązuje, chociaż z pewną adideacją. |
Jesionowo | Pieniężno | 1 | Eschenau | niemieckie | -- | |
Jeziorko | Pieniężno | 2 | Seefeld | niemieckie | -- | Wieś leży w pobliżu niewielkiego jeziorka o staropruskiej nazwie Perkun (1374 Perkune), pochodzenia teonimicznego (świadczącej o istnieniu tu miejsca kultu boga Perkuna). Ponieważ w języku niemieckim jeziorko to przybrało nazwę od tej wsi (Seefelder See), tworząc związek pomiędzy tymi dwoma obiektami, można by się pokusić o przeniesienie nazwy jeziora na wieś. Niemniej, byłoby to pewne nagięcie faktów, gdyż nie ma dowodów na to, że wieś ta kiedykolwiek nazywała się Perkun (już w 1325 r. wieś nosiła nazwę Seefeld). |
Kajnity | Pieniężno | 2~5 | Heistern | niemieckie | (Kajmity) | Pierwotnie: 1309 Kaymitten. Stąd nazwa obecna. Przy czym, do 1999 wieś nazywała się urzędowo Kajmity, co jest bardziej zgodne z nazwą pierwotną. Powód zmiany nazwy nie jest mi znany, prawdopodobnie miejscowi używali formy z -n-, niemniej warto byłoby przywrócić postać etymologicznie poprawniejszą. |
Kierpajny Małe | Pieniężno | 2 | Klein Körpen | pruskie | -- | 1280 Kirpayn, 1309 Kirpein. |
Kierpajny Wielkie | Pieniężno | 2 | Groß Körpen | pruskie | -- | Patrz wyżej: Kierpajny Małe. |
Kiersiny | Pieniężno | 2 | Kierschienen | pruskie | -- | |
Kowale | Pieniężno | 3 | Schönsee | niemieckie | -- | |
Lechowo | Pieniężno | 6 | Lichtenau | niemieckie | Lichnowy | W źródłach przedwojennych jako Lichnowy, postać Lechowo jest sztuczna, powojenna, nawiązuje do polskiego imienia Lech. Pruskie pole, na którym powstała wieś nazywało się Peliken (u Leydinga pol. Pełki). |
Lubianka | Pieniężno | 2 | Liebenthal | niemieckie | -- | |
Łajsy | Pieniężno | 1~4 | Layß | pruskie | -- | U Chojnackiego co prawda jako Lajzy, ale to chyba jego spolszczenie, a nie coś faktycznie używanego. Do formy obecnej nie można mieć zastrzeżeń. |
Łoźnik | Pieniężno | 5 | Lotterfeld | niemieckie | Pełty | Miejscowość założona na pruskim polu Pelten (1325). Po wojnie nazwę Pełty otrzymała niesłusznie miejscowość Steinbotten (patrz niżej Pełty), której nazwa sama w sobie jest pruska (wbrew pozorom, jakie stwarza człon Stein-), podczas gdy pierwotne "Pełty" dostały całkowicie nieuzasadnioną nazwę Łoźnik. Należałoby to sprostować. |
Niedbałki | Pieniężno | 3 | Lotterbach | niemieckie | -- | |
Pajtuny | Pieniężno | 2 | Peythunen | niemieckie | -- | Może poprawniej byłoby Pejtuny? |
Pakosze | Pieniężno | 2 | Packhausen | niemieckie | -- | |
Pawły | Pieniężno | 2 | Paulen | pruskie | -- | 1374 Powils, Pewils. Nazwa pruska, być może utworzona od tamtejszej formy imienia Paweł. |
Pełty | Pieniężno | 5 | Steinbotten | pruskie | Sztambuty | Obecna nazwa nawiązuje do pruskiego pola osadniczego Pelten, które dało początek wsi Łoźnik (p. wyżej) i to właśnie tej wsi należałaby się ta nazwa. Za to nazwę Steinbotten (1393 Steynebutten), jako staropruską, należałoby zaadaptować do języka polskiego. Wbrew pozorom, nie jest to nazwa niemieckiego, Gerullis przytacza pruską nazwę osobową Steynebuth, gdzie drugi człon zdaje się odwoływać do prus. buttan - dom. |
Piotrowiec | Pieniężno | 4 | Peterswalde | niemieckie | Pietrzwałd | W przedwojennych źródłach jako Pietrzwałd, Pietrzywałd. |
Pluty | Pieniężno | 2 | Plauten | pruskie | -- | |
Posady | Pieniężno | 2 | Palten | pruskie | -- | Chociaż nazwa wsi Palten jest pochodzenia pruskiego, po wojnie nadano inną nazwę, nawiązującą do równie starej obocznej nazwy pruskiej, zaświadczonej jako Possede (1288). Może to i słuszny ruch, biorąc pod uwagę, że nieopodal znajduje się wieś o bardzo podobnej nazwie Pełty, co zapewne skutkowałoby pomyłkami. |
Radziejewo | Pieniężno | 3 | Sonnwalde | niemieckie | -- | |
Różaniec | Pieniężno | 2 | Rosenort | niemieckie | -- | |
Sawity | Pieniężno | 2 | Engelswalde | niemieckie | -- | 1326 Sawilten |
Wojnity | Pieniężno | 1 | Woynitt | pruskie | -- | |
Wopy | Pieniężno | 2 | Woppen | pruskie | -- | |
Wyrębiska | Pieniężno | 3 | Lichtwalde | niemieckie | -- | |
Żugienie | Pieniężno | 2 | Sugnienen | pruskie | -- | 1315 Sugenyn. Spolszczenie Żugienie raczej niepoprawne etymologiczne (głoska ż była raczej obca językowi pruskiemu), ale niech zostanie. |
Bartki | Lelkowo | 1 | Bartken | polskie? | -- | |
Bieńkowo | Lelkowo | 2 | Bönkenwalde | niemieckie | -- | |
Dębowiec | Lelkowo | 2 | Eichholz | niemieckie | -- | |
Giedawy | Lelkowo | 2 | Gehdau | pruskie | -- | Dawniej dwie wsi: Königlich Gehdau (królewskie) i Köllmisch Gehdau (chełmińskie, tj. wieś lokowana na prawie chełmińskim). |
Głębock | Lelkowo | 2 | Tiefensee | niemieckie | -- | |
Grabowiec | Lelkowo | 3 | Schönwalde | niemieckie | -- | |
Jachowo | Lelkowo | 2 | Hanswalde | niemieckie | -- | |
Jarzeń | Lelkowo | 2 | Arnstein | niemieckie | -- | |
Jarzeński Młyn | Lelkowo | 2 | Arnsteiner Mühle | niemieckie | -- | |
Kildajny | Lelkowo | 2 | Kildehnen | pruskie | -- | |
Krzekotki | Lelkowo | 3 | Klein Hasselberg | niemieckie | -- | |
Krzekoty | Lelkowo | 3 | Groß Hasselberg | niemieckie | -- | |
Kwiatkowo | Lelkowo | 2 | Blumstein | niemieckie | -- | |
Lelkowo | Lelkowo | 3 | Lichtenfeld | niemieckie | -- | |
Lutkowo | Lelkowo | 2 | Lüdtkenfürst | niemieckie | -- | |
Mędrzyki | Lelkowo | 5 | Lauterbach | hybryda? | Ławta |
|
Miłaki | Lelkowo | 5? | Müngen | pruskie? | Muńki? | Czy nazwa Müngen (1493 Mungkhen) jest pruska? Potrzebne informacje. |
Młyniec | Lelkowo | 2 | Mühlenfeld | niemieckie | -- | |
Młynowo | Lelkowo | 2 | Mühlenhof | niemieckie | -- | |
Nałaby | Lelkowo | 2 | Nallaben | pruskie | -- | Wieś założona na pruskich polach Arobiten i Keysonis (1290). Nazwa Nałaby (Nallaben) jest również pochodzenia pruskiego. |
Perwilty | Lelkowo | 2 | Perwilten | pruskie | -- | 1333 Prewylten |
Piele | Lelkowo | 2 | Pellen | pruskie | -- | |
Przebędowo | Lelkowo | 1~2 | Perbanden | pruskie | -- | Normalnie uznałbym takie spolszczenie za zbyt zniekształcone względem oryginału, ale fakt, że pochodząca stąd rodzina von Perbandtów zwała się po polsku Przebędowscy daje usprawiedliwienie tej formie. |
Słup | Lelkowo | 3? | Schlepstein | niemieckie? | -- | Czy pierwszy człon jest na pewno niemiecki? |
Sówki | Lelkowo | 3 | Schönfeld | niemieckie | -- | |
Szarki | Lelkowo | 2? | Sargen | pruskie? | -- | Potrzebne źródła, co do tej nazwy. |
Wilknicki Młyn | Lelkowo | 2 | Wilknitter Mühle | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Wilknity | Lelkowo | 2 | Wilknitt | pruskie | -- | |
Wola Wilknicka | Lelkowo | 3 | Rosenwalde | niemieckie | -- | |
Wołowo | Lelkowo | 2 | Wohlau | pruskie lub słowiańskie | -- | Potrzebne źródła. Gerullis tej nazwy nie notuje. Być może jest pruska, ale może być nawet słowiańska (por. Wohlau - Wołów na Śląsku. Może przeniesione?). |
Wyszkowo | Lelkowo | 3 | Hohenfürst | niemieckie | -- | |
Zagaje | Lelkowo | 3 | Hasselpusch | niemieckie | -- | |
Zdrój | Lelkowo | 3 | Schönborn | niemieckie | -- | |
Bliżewo | Płoskinia | 2 | Blieshöfen | niemieckie | -- | |
Chruściel | Płoskinia | 3 | Tiedmannsdorf | niemieckie | -- | Leyding wspomina o jakiejś obocznej n. niem. Blissings, spolszczonej u niego jako Blizin. Może warte rozważenia? |
Czosnowo | Płoskinia | 2 | Knobloch | niemieckie | -- | |
Dąbrowa | Płoskinia | 1 | Schöndamerau | niemieckie (2. człon z pol.) | -- | |
Demity | Płoskinia | 2 | Demuth | pruskie | -- | 1300 Demyta, 1301 Demita, 1346 Demyten |
Długobór | Płoskinia | 2 | Langwalde | niemieckie | -- | Wieś znajduje się w pobliżu lasu o staropruskiej nazwie Worajny (1308 Worayne). W języku niemieckim las ten nosił nazwę Langwalder Wald, pochodnej od tej wsi. Być może ta wieś również pierwotnie nazywała się Worajny? |
Giedyle | Płoskinia | 2 | Gedilgen | pruskie | -- | |
Jarzębiec | Płoskinia | 3 | Schönau | niemieckie | -- | |
Lubnowo | Płoskinia | 2 | Liebenau | niemieckie | -- | |
Łojewo | Płoskinia | 5 | Lauenhof | hybryda (prus. + niem.) | Łunowo | Pierwotnie Lunow (1323, 37). Nazwa pochodzenia pruskiego (por. też nieistniejącą dziś już wieś Łunowo [w SGKP Lunawa] w pow. braniewskim), zachowana w pierwszym członie nowszej n. niemieckiej. Powojenna nazwa Łojewo jej nie oddaje. |
Łozy | Płoskinia | 3 | Klingenberg | niemieckie | -- | Polska nazwa Łozy jest wynikiem pomyłki, wynikającej z błędnej interpretacji zapisu Loysis, odnoszącego się do wsi Łajsy (gm. Pieniężno) z tą wsią. Jednak, z braku innej tradycji, niech tak już zostanie. Wieś nosiła w historii trzy różne nazwy: Klingenberg, Wonnenberg i Lemkenhowe (= -hof), wszystkie pochodzenia niemieckiego. |
Pielgrzymowo | Płoskinia | 1 | Pilgramsdorf | niemieckie | -- | 1301 Monetiten. Polska nazwa Pielgrzymowa zaświadczona przed wojną. |
Pierławki | Płoskinia | 2 | Parlack | pruskie | -- | 1329 Perlauken |
Pierzchały | Płoskinia | 6 | Pettelkau | pruskie | Putylków | Mimo pruskiego pochodzenia nazwy i istnienia spolszczonej wersji Putylków, po wojnie nadano nową nazwę Pierzchały. Zbrodnia przeciwko pruskiemu nazewnictwu. |
Piórkowo | Płoskinia | 2 | Födersdorf | niemieckie | -- | |
Płoskinia | Płoskinia | 6 | Plaßwich | niemieckie | Plaswik | 1301 Plastewiken, Plastwyten - nazwa pochodzenia pruskiego. Mimo istnienia przedwojennego spolszczenia Plaswik (Chojnacki), KUNM nadała miejscowości nową nazwę Płoskinia, może i bliską fonetycznie, ale kompletnie zacierającą pruskie pochodzenie oryginału. |
Podlechy | Płoskinia | 1 | Podlechen | osobowe (pruskie?) | -- | Wieś powstała na pruskich polach Borwite i Penevelt. Pochodzenie nazwy Podlechy niepewne. |
Robuzy | Płoskinia | 2~5 | Rawusen | pruskie | (Rawusy?) | 1304 Raus, 1314 Rawos. Forma polska, ustalona po wojnie, chyba zbyt odbiega od oryginału, może warto by to poprawić? |
Strubno | Płoskinia | 2 | Straubendorf | niemieckie (hybryda?) | -- | Jakie jest pochodzenie pierwszego członu n. niem.? Skoro po 1945 skalkowano ją jako Strubno, być może uznano go za pruski. Czy ta nazwa stoi w związku z pruskimi toponimami typu Strobjehnen koło Rybak (niem. Fischhausen, obecnie "Primorsk" w obw. królewieckim). |
Stygajny | Płoskinia | 2 | Stigehnen | pruskie | -- | |
Szalmia | Płoskinia | 1 | Schalmey | pruskie | -- | Dawniej też: Salmia. |
Tolkowiec | Płoskinia | 2 | Tolksdorf | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Trąbki | Płoskinia | 1~4 | Klein Tromp | pruskie | (Trąby Małe) |
|
Trąby | Płoskinia | 1~4 | Groß Tromp | pruskie | (Trąby Wielkie) |
|
Wysoka Braniewska | Płoskinia | 5 | Hogendorf | niemieckie | Stolity | Wieś wzmiankowana w 1317 jako Stolgiten (-g- chyba oznacza palatalizację, stąd moja polonizacja Stolity, chociaż Gerullis porównuje tę nazwę do lit. stulgys "słonka"). Lepiej oddać tę pruską nazwę, zamiast tłumaczyć nazwę niemiecką. |
Bardyny | Wilczęta | 2 | Baarden | pruskie | -- | 1282 Bardin, 1323 Bardyn |
Bronki | Wilczęta | 5 | Breunken | niemieckie | Skułtyny | Nazwa polska Bronki naśladuje n. niem. Breunken (od niem n. os. Breunig), ale miejscowość posiadała starszą nazwę pruską, zapisaną jako Sultingen, Scultingen (1348), por. wieś Skułty koło Miłomłyna. |
Chmielówka | Wilczęta | 2 | Hopfenbruch | niemieckie | -- | |
Dębień | Wilczęta | 3 | Louisenwalde | niemieckie | -- | |
Dębiny | Wilczęta | 3 | Borchertsdorf | niemieckie | -- |
|
Gładysze | Wilczęta | 5 | Schlodien | pruskie | Skłodyny | Mimo pruskiego pochodzenia nazwy wsi, po wojnie nadano nową, ahistoryczną nazwę Gładysze. Zamiast tego, wypadałoby spolszczyć nazwę oryginalną. |
Górski Las | Wilczęta | 2 | Guhrenwalde | hybryda (prus. + niem.) | -- | Człon Górski w nazwie nie pochodzi od polskiego ap. góra, tylko od nazwy wsi Góry (pruskiego pochodzenia), p. niżej. |
Góry | Wilczęta | 1 | Guhren | pruskie | -- | |
Jankówko | Wilczęta | 3 | Hensels | niemieckie | -- | |
Karpówek | Wilczęta | 3 | Mutersegen | niemieckie | -- | |
Księżno | Wilczęta | 3 | Fürstenau | niemieckie | -- | |
Lipowa | Wilczęta | 3 | Lipprode | niemieckie (hybryda?) | -- | Czy pierwszy człon n. niem. jest pruski? (por. różne inne pruskie toponimy z członem Lip-) |
Ławki | Wilczęta | 2 | Lauck | pruskie | -- | SGKP podaje nazwę polską jako Łąk, ale obarcza ją znakiem zapytania - forma to raczej zmyślona, zresztą niepoprawna językowo. Forma Ławki, zgodna z licznymi spolszczeniami nazw pruskich, które asymilują prus. -lauks jako -ławki, jest formą jedynie poprawną. Nazwa ta zresztą jest równa prus. ap. lauks "pole". |
Nowica | Wilczęta | 4 | Neumark | niemieckie | Nowy Targ | |
Słobity | Wilczęta | 4 | Schlobitten | pruskie | Żłobice |
|
Sopoty | Wilczęta | 2 | Seepothen | pruskie | -- | 1402/08 Sapoten, 1413 Sopoythen |
Sośnica | Wilczęta | 3 | Friedrichshof | niemieckie | -- | |
Spędy | Wilczęta | 2 | Spanden | pruskie | -- | |
Stare Siedlisko | Wilczęta | 3 | Ebersbach | niemieckie | -- | |
Tatarki | Wilczęta | 3 | Spitzen | niemieckie | -- | |
Wilczęta | Wilczęta | 6 | Deutschendorf | niemieckie | Niemce | Na niektórych starych mapach pojawia się spolszczenie Niemce. Trudno stwierdzić, czy kiedykolwiek takie spolszczenie istniało wśród ludności warmińskiej (brak na to dowodów), prędzej to wymysł kartografów. Niemniej, lepsze to od ahistorycznej, nieuzasadnionej nazwy Wilczęta. |
Województwo pomorskie
Powiat nowodworski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Nowy Dwór Gdański | Nowy Dwór Gdański | 1 | Tiegenhof | hybryda (prus. hydronim + niem.) | (Nowy Dwór) | Nazwa niemiecka Tiegenhof odnosi się do przepływającej przez miasto rzeki Tui, której nazwa ma staropruskie pochodzenie. Ludność polska używała jednak własnej nazwy - Nowy Dwór albo Nowodwór, istniejącej obocznie do niemieckiej. Po wojnie dodano dookreślenie Gdański (trochę niefortunne, nie lepiej byłoby "Żuławski"?), dla odróżnienia od licznych innych miejscowości o takiej nazwie (a zwłaszcza Nowego Dworu Mazowieckiego). |
Krynica Morska | Krynica Morska (miasto) | 6 | Kahlberg | niemieckie | Łysa Góra |
|
Borowo | Krynica Morska (miasto) | 6 | Schottland | niemieckie | Szkocja | |
Lipa | Krynica Morska (miasto) | 1 | Liep | słowiańskie | -- | Osada połączona z Łysą Górą (Kahlbergiem) jeszcze przed wojną (potrzebna data), dlatego też połączoną wieś często nazywano Kahlberg-Liep (pol. Łysa Góra-Lipa). Dziś nazwa "Lipa" już nie funkcjonuje, niemniej jest warta odnotowania z przyczyn historycznych. Nazwa ta jest pochodzenia słowiańskiego. Istnieje teoria, że pierwotnie brzmiała Łeb. |
Młyniska | Krynica Morska (miasto) | 2 | Schellmühl | niemieckie | -- | Potoczna, nieurzędowa nazwa: Siekierki. Obie nazwy są powojenne, ale wariant Młyniska oddaje przynajmniej częściowo znaczenie n. niem. |
Nowa Karczma | Krynica Morska (miasto) | 1 | Neukrug | niemieckie | -- | Nieurzędowa, acz popularnie używana nazwa - Piaski. Należy tę nazwę jednak tępić jako niepoprawną. Jedynie Nowa Karczma ma uzasadnienie historyczne i jest autentyczną polską nazwą tej dzielnicy (dawniej wsi), znaną już przed wojną. |
Przebrno | Krynica Morska (miasto) | 1 | Pröbbernau | słowiańskie | -- |
|
Cyganek | Nowy Dwór Gdański | 5 | Tiegenhagen | hydronimiczne | Tujce | Nazwa ustalona przez KUNM w formie Tujce, później zmieniona na Cyganek. Nazwa Tujce jest jednak lepsza, gdyż nawiązuje do prus. hydronimu Tuja, zawartego w nazwie oryginalnej. Forma Cyganek zdaje się być oparta na podobieństwie fonetycznym Tiegen- i "cygan". To skojarzenie jest jednak bardzo naiwne i zaciera pruski źródłosłów nazwy. |
Cyganka | Nowy Dwór Gdański | 3 | Platenhof | niemieckie | -- | |
Gozdawa | Nowy Dwór Gdański | 3 | Neustädterwald | niemieckie | -- | |
Jazowa | Nowy Dwór Gdański | 3 | Einlage | niemieckie | -- | |
Kępiny Małe | Nowy Dwór Gdański | 5 | Zeyersvorderkampen | hybryda (prus. + niem.) | Surokępy Przednie | Patrz: Kępiny Wielkie (pow. elbląski, gm. Elbląg). |
Kępki | Nowy Dwór Gdański | 5 | Zeyer | pruskie | Sura | 1295 Sura. Nazwa przeniesiona z nazwy rzeki, pruskiego pochodzenia, z czasem zepsuta do postaci Zeyer. Po wojnie zignorowano ten fakt, nadając wsi nową nazwę "Kępki". |
Kmiecin | Nowy Dwór Gdański | 6 | Fürstenau | niemieckie | Fersztnowo | |
Lubieszewo | Nowy Dwór Gdański | 6 | Ladekopp | niemieckie | Ladekop |
|
Marynowy | Nowy Dwór Gdański | 1 | Marienau | niemieckie | -- | Dawniej też: Marynowo. |
Marzęcino | Nowy Dwór Gdański | 1 | Jungfer | niemieckie | Panna | Przepływający przez wieś kanał wciąż nosi nazwę Kanał Panieński, nawiązującą do używanego przed wojną dosłownego spolszczenia nazwy Jungfer. Powojenna nazwa "Marzęcino", nadana przez KUNM, jest całkowicie sztuczna. |
Myszewko | Nowy Dwór Gdański | 1? | Klein Mausdorf | niemieckie | -- | Patrz też: Myszewo (pow. malborski, gm. Nowy Staw). |
Nowinki | Nowy Dwór Gdański | 4 | Neudorf | niemieckie | Nowa Wieś | Przed wojną dosłowne spolszczenie Nowa Wieś. |
Orliniec | Nowy Dwór Gdański | 3 | Neulanghorst | niemieckie | -- | |
Orłowo | Nowy Dwór Gdański | 1 | Orloff | polskie | -- | |
Orłowskie Pole | Nowy Dwór Gdański | 1 | Orlofferfelde | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Osłonka | Nowy Dwór Gdański | 6 | Grenzdorf A | niemieckie | Graniczna (Wieś) I | Patrz też: Graniczna (gm. Sztutowo). |
Piecewo | Nowy Dwór Gdański | 1 | Pietzkendorf | hybryda (pol. + niem.) | -- | Dawniej też: Piecki. |
Piotrowo | Nowy Dwór Gdański | 2~5 | Niederpetershagen | niemieckie | Piotrowo Dolne |
|
Powalina | Nowy Dwór Gdański | 3 | Walldorf | niemieckie | -- | |
Rakowiska | Nowy Dwór Gdański | 2 | Krebsfelde | niemieckie | -- | W latach 70. ze wsi sztucznie wydzielono osadę Rakowo, z powodu budowy tam PGRu. Może wypadałoby ponownie złączyć te miejscowości? |
Rychnowo Żuławskie | Nowy Dwór Gdański | 1 | Rückenau | niemieckie | (Rychnowo) | Może wypadałoby z powrotem przyłączyć do wsi osadę Ryki, wydzieloną sztucznie z Rychnowa? |
Różewo | Nowy Dwór Gdański | 2 | Rosenort | niemieckie | -- | Może wypadałoby z powrotem przyłączyć do wsi osadę Rakowe Pole (zwaną też Suchowo), wydzieloną sztucznie z Różewa? |
Solnica | Nowy Dwór Gdański | 3 | Lakendorf | niemieckie | -- | |
Starocin | Nowy Dwór Gdański | 3 | Reinland | niemieckie | -- | |
Stobna | Nowy Dwór Gdański | 2 | Stuba | pruskie? | -- | Potrzebne informacje, co do pochodzenia tej nazwy. Powojenne spolszczenie Stobna wydaje się nieźle oddawać fonetykę oryginału. |
Tuja | Nowy Dwór Gdański | 1 | Tiege | pruskie (hydronimiczne) | -- | Dawniej też: Tuga. |
Wężowiec | Nowy Dwór Gdański | 3 | Strauchkampen | niemieckie | -- | Nazwa w latach 1896–1945: Nogathaffkampen. Dlaczego dokonano zmiany? |
Wierciny | Nowy Dwór Gdański | 3 | Wolfsdorf | niemieckie | -- | |
Żelichowo | Nowy Dwór Gdański | 5 | Petershagen | niemieckie | Piotrowo | Chociaż przedwojennej tradycji brak, w związku z faktem, że powiązana historycznie miejscowość Niederpetershagen nosi polską nazwę Piotrowo (p.), zachowującą oryginalny źródłosłów, można by przywrócić związek nazewniczy między tymi miejscowościami. Dzięki temu można by również pozbyć się sztucznej, nazwanej przez KUNM nazwy "Żelichowo" (pseudosłowiański chrzest nazewniczy od imienia Żelisław). Biorąc pod uwagę względy historyczne, obecnie Żelichowo (Petershagen) powinno nosić nazwę Piotrowo, a obecne Piotrowo (Niederpetershagen) nazwę Piotrowo Dolne. |
Gniazdowo | Ostaszewo | 4 | Schönhorst | niemieckie | Szonorst | |
Groblica | Ostaszewo | 2 | Niederdamm | niemieckie | -- | |
Jeziernik | Ostaszewo | 4 | Schönsee | niemieckie | Szensa | |
Nowa Cerkiew | Ostaszewo | 1 | Neukirch | niemieckie | -- | |
Nowa Kościelnica | Ostaszewo | 6 | Neumünsterberg | niemieckie | Nowy Mistembark | |
Ostaszewo | Ostaszewo | 6 | Schöneberg | niemieckie | Szymbark | Nazwa Ostaszewo sztuczna, pseudosłowiańska, narzucona przez KUNM. Oryginalne spolszczenie, używane przez miejscową ludność polską to Szymbark lub Szembark. |
Palczewo | Ostaszewo | 1 | Palschau | słowiańskie | -- | |
Piaskowiec | Ostaszewo | 2 | Sand | niemieckie | -- | |
Broniewo | Stegna | 4 | Klein Brunau | polskie | Bronówko | Nazwa obecna jest niepotrzebną, sztuczną modyfikacją nazwy Bronowo (p. niżej). Biorąc pod uwagę niem. Klein, o wiele bardziej na miejscu byłoby wykorzystać typowy schemat -owo/-ówko. |
Bronowo | Stegna | 1 | Brunau | polskie | -- | Pierwotnie Brunowo (od im. Bruno, z pol. przyrostkiem -owo). |
Chełmek | Stegna | 3 | Holm | niemieckie | -- | |
Chorążówka | Stegna | 3 | Junkertroyl | niemieckie | -- | |
Drewnica | Stegna | 3 | Schönbaum | niemieckie | -- | |
Dworek | Stegna | 3 | Baarenhof | niemieckie | -- | |
Głobica | Stegna | 1? | Glabitsch | słowiańskie | -- | Nazwa niewątpliwie słowiańska, chociaż trudno ustalić jej pierwotną postać. Chojnacki propaguje ją w formie Głobice (postać końcówki czysto arbitralna), chociaż niewykluczona też postać *Głowica (por. Głowa Gdańska - dawna miejscowość i fortyfikacja, obecnie nazwa śluzy na Szkarpawie). |
Izbiska | Stegna | 3 | Freienhuben | niemieckie | -- | |
Jantar | Stegna | 6 | Pasewark | niemieckie | Pazwark | Nazwę tej znanej nadmorskiej miejscowości przed wojną spolszczano w formie Pazwark. Jako, że nazwa została uznana za "zbyt niemiecką", wprowadzono po wojnie nową n. Jantar, nawiązującą do zbieranego na tym terenie bursztynu (jantaru), jednak niefortunną pod względem językowym, gdyż określenie jantar, zapożyczone z ruszczyzny (ściślej mówiąc, jest to lituanizm, który dostał się do języka polskiego za pośrednictwem ruskim) jest obce dialektom północnopolskim (por. nazwę Krynica Morska, przedstawiającą podobny problem). |
Junoszyno | Stegna | 2 | Junkeracker | niemieckie | -- | Nazwę polską (stworzoną przez KUNM, brak w tradycji) można uznać za archaizującą kalkę n. niem., nawiązującą do ap. junosza - młodzieniec. |
Mikoszewo | Stegna | 2 | Nickelswalde | niemieckie | -- | Nazwę polską (stworzoną przez KUNM, brak w tradycji) można uznać za archaizującą kalkę n. niem., nawiązującą do n. os. Mikosz - zdrobnienie od Mikołaj. |
Niedźwiedzica | Stegna | 4 | Bärwalde | niemieckie | Berwałd |
|
Nowotna | Stegna | - | (brak) | (brak) | Tygnort-Kolonia | Miejscowość sztucznie wydzielona ze wsi Tujsk (zob. niżej), a od 2011 osobne sołectwo. Może najlepiej byłoby znów połączyć te miejscowości? |
Popowo | Stegna | 1 | Poppau | polskie | -- | |
Przemysław | Stegna | 1 | Prinzlaff | słowiańskie | -- | |
Rybina | Stegna | 5 | Fischerbabke | hybryda (niem. + słow.) | Babki Rybackie | Drugi człon nazwy Fischerbabke jest zdecydowanie słowiański, być może stoi w związku z nazwą (dziś już nieistniejącej) wsi Altebabke (pol. Babki, zob. też niżej Stare Babki). Po wojnie zlekceważono ten fakt zupełnie, tworząc ahistoryczną formę Rybina, kalkującą jedynie pierwszy człon n. niem. |
Stegienka | Stegna | 2 | Steegnerwerder | hybryda (słow. + niem.) | -- | |
Stegna | Stegna | 1 | Steegen | słowiańskie | -- | Nazwa słowiańska, łączona ze słowem stegna (ścieżka), znanym u Kaszubów. Możliwa też interpretacja jako Ściegna (tak zaraz po wojnie). |
Stare Babki | Stegna | 3 | Vierzehnhuben | niemieckie | -- |
|
Stobiec | Stegna | 4? | Stobbendorf | hybryda (słow. + niem.)? | (Stobno?) | Pierwszy człon chyba należy rekonstruować jako Stobno, niemniej potrzebne jest dokładniejsze badanie. |
Szkarpawa | Stegna | 1 | Scharpau | niemieckie | -- | Nazwa przeniesiona też na jedno z dawnych ramion ujściowych Wisły (zwane też Szkarpówką lub Wisłą Elbląską - niem. Elbinger Weichsel). |
Świerznica | Stegna | 3 | Kalteherberge | niemieckie | -- | |
Tujsk | Stegna | 4 | Tiegenort | hybryda (prus. hydronim + niem.) | Tygnort | Chociaż powojenną nazwę Tujsk można uznać za dobrą kalkę n. niem., pochodzącej od pruskiej nazwy rzeki Tuja, to jednak w dokumentach z XVI w. spotykamy ludowe spolszczenie nazwy w formie Tygnort. |
Wiśniówka | Stegna | 3 | Küchwerder | niemieckie | -- | |
Wybicko | Stegna | 3 | Beiershorst | niemieckie | -- | |
Żuławki | Stegna | 2 | Fürstenwerder | niemieckie | (Książęce Żuławy) |
|
Dublewo | Sztutowo | 2~5? | Dubashaken | hybryda? | (Dubas?) |
|
Graniczna | Sztutowo | 4 | Grenzdorf B | niemieckie | Graniczna (Wieś) II |
|
Grochowo Pierwsze | Sztutowo | 3 | Schneiderkampe | niemieckie | -- | |
Grochowo Drugie | Sztutowo | 3 | Störbuderkampe | niemieckie | -- | |
Grochowo Trzecie | Sztutowo | 3 | Schweinekampe | niemieckie | Świnia Kępa | W przedwojennym spolszczeniu Świnia Kępa, człon Świnia był przymiotnikiem - do Świniej Kępy, w Świniej Kępie. |
Groszkowo | Sztutowo | 2 | Groschkenkampe | polskie lub hybryda | -- | Pierwszy człon n. niem. jest bez wątpienia polski (od ap. groszek). Niewykluczone, że miejscowość nazywała się po polsku Groszkowa Kępa, brak jednak takiego potwierdzenia w dokumentach i tradycji. Po wojnie utworzono obecną nazwę jednoczłonową. |
Kąty Rybackie | Sztutowo | 2 | Bodenwinkel | niemieckie | (Kąty) | Nazwa uchwalona przez KUNM w formie Kąty (kalka drugiego członu n. niem.). Człon Rybackie dodano później. Należy więc traktować go jako dookreślenie, a nie integralną część nazwy. |
Kobyla Kępa | Sztutowo | 1 | Kobbelkampe | niemieckie (zapoż. z pol.) | -- | |
Łaszka | Sztutowo | 1 | Laschke | polskie | -- | |
Płonina | Sztutowo | 3 | Braunscherhaken | niemieckie | -- | |
Skowronki | Sztutowo | 3 | Vogelsang | niemieckie | -- | |
Sztutowo | Sztutowo | 1 | Stutthof | niemieckie | -- | Mówi się, że istnienie na terenie wsi niemieckiego obozu koncentracyjnego "uchroniło ją" przed chrztem nazewniczym - nie chciano zmieniać nazwy miejsca pamięci. |
Sztutowska Kępa | Sztutowo | 1 | Stutthöferkampe | niemieckie | -- | |
Wydmina | Sztutowo | 3 | Norderhaken | niemieckie | -- |
Bibliografia
Już wkrótce.