Użytkownik:Dynozaur/Nazwy miejscowe w Prusiech
(Jako, że projekt jest "poważny" i z założenia ma przemówić do szerszego grona, pisany jest w języku radopolskim)
Wstęp
Lepszy wstęp w budowie, to dopiero zaczątek.
Poniższy projekt (wyłącznego autorstwa użytkownika Dynozaura) jest próbą swoistego rozliczenia działalności powojennej Komisji Ustalania Nazw Miejscowości na obszarze zagarniętej przez Polskę po II Wojnie Światowej części Prus (dawnych Prus Wschodnich). Celem projektu jest przyjrzenie się nazwie każdej, nawet najmniejszej miejscowości na tym obszarze i ustalenie, jak nazywała się dana miejscowość przed wojną i skąd pochodziła jej nazwa, czy istnieje jakaś wcześniejsza polska nazwa dla danej miejscowości, czy nazwa ustalona po wojnie ma uzasadnienie historyczne itp. Dla nazw uznanych za sztuczne i niezgodne z tradycją podane są propozycje zmiany nazwy (najczęściej będące polską nazwą używaną przed wojną przez Warmiaków i Mazurów). Mimo to, bezpośrednim celem projektu nie jest wprowadzenie od zaraz reformy nazewniczej w regionie, a raczej wywołanie dyskusji na temat historii obowiązujących nazw miejscowych w regionie i sztucznym pochodzeniu niektórych z nich, a także nad zasadnością wprowadzenia pewnych zmian (zwłaszcza w przypadku miejscowości, których obecne nazwy mają charakter jawnie sztuczny, ideologiczny i nieraz zaciemniający historię miast).
Wszystkie obowiązujące nazwy miejscowości oceniane są w sześciopunktowej skali, podanej w kolumnie "typ nazwy".
- 1 - nazwy typu "1" to nazwy, które istniały w języku polskim już przed wojną, a po wojnie zostały przyjęte w niezmienionej formie. Zasadność tych nazw nie budzi najmniejszej wątpliwości, więc nie kwalifikują się one do żadnej zmiany.
- Nazwy, do których po wojnie dodano dookreślenia oznaczone są gwiazdką jako 1*. Dookreślenia te są ahistoryczne, jednak bywa, że są "złem koniecznym", bez którego trudno byłoby się obyć. Zasadność każdego z tych dookreśleń powinna być przedmiotem indywidualnego rozpatrzenia.
- 2 - nazwy typu "2" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw, ale których nazwy ustalone po wojnie są absolutnie poprawnymi i naturalnie brzmiącymi spolszczeniami nazw pierwotnych, dlatego też nazwy te również nie kwalifikują się do zmiany.
- 3 - nazwy typu "3" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw i których nazwy przedwojenne były czysto niemieckie, genetycznie młode, nie posiadające żadnego starszego pruskiego odpowiednika, a po wojnie przyjęto dla nich całkowicie nowe polskie nazwy, nie nawiązujące w żaden sposób (lub nawiązujące bardzo odlegle) do nazw niemieckich. Takie nazwy są uznane za mało wartościowe, dlatego też według autora nie ma sensu ich zmieniania, gdyż byłoby to zwyczajne zastąpienie jednego neologizmu drugim. Dlatego też w imię "świętego spokoju" nie warto mieszać w takich nazwach.
- 4 - nazwy typu "4" to nazwy miejscowości, które przed wojną posiadały spolszczone nazwy, ale nazwy przyjęte po wojnie różnią się od nich. Mimo to, nie są one całkowicie sztuczne - tzn. posiadają jakieś uzasadnienie historyczne lub różnią się od nazw tradycyjnych jedynie niuansami. Mimo to, nazwy te jako odbiegające od tradycji są uważane za kwalifikujące się do zmiany (jednak są to przypadki mniej priorytetowe niż we dwu poniższych grupach). Właściwe przedwojenne odpowiedniki tych nazw podano w kolumnie "propozycja zmiany nazwy".
- 5 - nazwy typu "5" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw i których nazwy powojenne nie kwalifikują się do grupy 2 (jako, że nie oddają w żaden sposób [tudzież oddają odlegle i/lub niepoprawnie] nazwy przedwojennej) ani do grupy 3 (np. zniszczono nazwę pruską, są niepoprawne słowotwórczo lub zostały uznane za w jakiś sposób szkodliwe dla historii [np. są chrztami pseudodzierżawczymi - tzn. zostały fikcyjnie nazwane od jakiegoś imienia, lub też są nazwami "propagandowymi", nacechowanymi ideologicznie]). Dla takich nazw proponowane są w kolumnie "propozycja zmiany nazwy" nowe spolszczenia nazw pierwotnych, ustalone przez autora (a czasami pochodzące z okresu krótko po wojnie, przed ostatecznym ustaleniem nazewnictwa).
- 6 - nazwy typu "6" to nazwy miejscowości, które przed wojną posiadały spolszczone nazwy i od których celowo po wojnie odstąpiono w celu nadania nowego chrztu nazewniczego. Takie nazwy mają charakter całkowicie sztuczny, nierzadko też propagandowy (dotyczy to przede wszystkim nazw nadanych na cześć jakiejś postaci historycznej, zwykle polskojęzycznych regionalnych działaczy narodowościowych - m.in. Kętrzyn od nazwiska Wojciecha Kętrzyńskiego, Giżycko od Gustawa Gizewiusza itp.) i są uznane za kwalifikujące się do zmiany w pierwszej kolejności. W rubryce "propozycja zmiany nazwy" podane są naturalne przedwojenne odpowiedniki tych nazw.
Nazwy typu 1, 2, 3 są uznane za niekwalifikujące się do zmiany. Dla nazw typu 4, 5, 6 wysokość wartości liczbowej wyraża priorytet wprowadzenia zmiany - im wyższa wartość, tym bardziej należałoby się zastanowić nad zmianą.
Wykaz nazw
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat elbląski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Elbląg | Elbląg (miasto) | 1 | Elbing | starożytne (pruskie lub gockie) | -- | Dawniej też: Olbiąg (starsze, zapomniane spolszczenie, używane m.in. u Klonowica). |
Młynary | Młynary | 1 | Mühlhausen | niemieckie | -- | Dawniej też: Miłuza |
Pasłęk | Pasłęk | 1 | Preußisch Holland | niemieckie | -- |
|
Tolkmicko | Tolkmicko | 1 | Tolkemit | pruskie | -- | Dawniej też: Tolkomicko. |
Bielany | Elbląg (miasto) | 2 | Bieland | niemieckie | -- |
|
Dąbrowa | Elbląg (miasto) | 1 | Damerau | niemieckie (zapoż. z polskiego) | -- | |
Dębica | Elbląg (miasto) | 1~4 | Dambitzen | odosobowe (słowiańskie) | (Dębice) | Nazwa dzielnicy (dawnej wsi, kojarzonej głównie z jej centralnym punktem - dużym cmentarzem komunalnym) pokutuje wśród miejscowych w formie Dębica. Formą urzędową, ponadto zwykle pojawiającą się w opracowaniach przedwojennych, są jednak Dębice. |
Krasny Las | Elbląg (miasto) | 4 | Schönwalde | niemieckie | Szynwałd |
|
Modrzewina | Elbląg (miasto) | 2 | Lärchwalde | niemieckie | -- | |
Nowe Pole | Elbląg (miasto) | 2 | Neustädterfeld | niemieckie | (Nowomiejskie Pole) | Obocznie można też spotkać formę Nowomiejskie Pole (zwłaszcza w opracowaniach historycznych), będącą dokładnym przetłumaczeniem nazwy niemieckiej (i mającą lepsze uzasadnienie historyczne - ta część miasta była niegdyś polem, należącym do elbląskiego Nowego Miasta). |
Próchnik | Elbląg (miasto) | 3 | Dörbeck | niemieckie | -- | |
Rubno Wielkie | Elbląg (miasto) | 2 | Groß Röbern | niemieckie | -- | |
Stagniewo | Elbląg (miasto) | 4 | Stagnitten | pruskie | Stagnity | Nazwa ustalona urzędowo w 1947 r. jako Stagnity (MPol Nr A-134, s. 1065). Co więcej, precedens dla polskiej formy Stagnity dają dziewiętnastowieczne kaszubskie zapiski F. Ceynowy, podające formę Stagnjté (w jego ortografii). Obecnie używana forma Stagniewo jest wynikiem jakiegoś późniejszego przeinaczenia i chyba warto by powrócić do postaci starszej, w pełni oddającej pruskie pochodzenie tej nazwy. |
Warszawskie Przedmieście | Elbląg (miasto) | 5 | Spittelhof | niemieckie | Surwajty | Pierwotna, pruska nazwa majątku Spittelhof (a późniejszej części Elbląga) brzmiała Surweyte (1344). Przy ustalaniu nazw dzielnic Elbląga ten fakt przeoczono i nadano tej części Elbląga ahistoryczną nazwę "Warszawskie Przedmieście" (dlaczego tak? może jest to odwołanie do osiadłych po wojnie w Elblągu warszawiaków?). Nazwa ta, podobnie jak większość nazw dzielnic Elbląga (pomijając kilka dawnych wsi, przyłączonych do Elbląga i nazwanych osiedli) nie funkcjonuje w powszechnym użyciu. Mimo to, uważam że warto przywrócić tej części Elbląga jej pierwotną, pruską nazwę Surwajty. |
Zakrzewo | Elbląg (miasto) | 6 | Groß Wesseln | niemieckie (nazwiskowe) | Wesołowo | Nazwa majątku (późniejszej dzielnicy Elbląga) Groß Wesseln pochodzi od nazwiska właściciela Wessel. Istnieje jednak przedwojenne spolszczenie Wesołowo (Chojnacki). Dzisiaj ta część Elbląga nazywa się oficjalnie "Zakrzewo" - jest to jednak nazwa czysto urzędowa, nie będąca w powszechnym użyciu (jak większość nazw dzielnic Elbląga, nie będących przedmieściami). Niemniej, istnienie tradycyjnej polskiej nazwy dla tej dzielnicy jest faktem wartym odnotowania. |
Zawada | Elbląg (miasto) | 3 | Pangritz-Kolonie | niemieckie (nazwiskowe) | -- | |
Adamowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 2. Trift | niemieckie | (Olszanki II) |
|
Bielnik | Elbląg | 5 | Kraffohlsdorf | niemieckie | Krafuł | Wieś wzięła nazwa od kanału Kraffohlkanal, dziś znanego jako "Kanał Jagielloński" (nazwa wprowadzona po wojnie). Dawniej nazwę tego kanału spolszczano jako Krafuł lub Kanał Krafulski (i tę nazwę wypadałoby przywrócić) i wydaje się logiczne, aby tak samo zwała się nazwana od niego wieś. |
Bogaczewo | Elbląg | 3 | Güldenboden | niemieckie | -- | |
Chlewki | Elbląg | 3 | Melkhof | niemieckie | -- | |
Czechowo | Elbląg | 2 | Böhmischgut | niemieckie | -- | |
Dłużyna | Elbląg | 4~5 | Langenreihe | niemieckie | Długi Rząd | U Leydinga: Długi Rząd. Nazwa ta jest dokładniejszym przetłumaczeniem nazwy niemieckiej. Taką samą spolszczoną nazwę nosiła osada o identycznej n. niem. koło Ząbrowa, gm. Stare Pole (po wojnie Długoszewo - dziś miejscowość ta nie istnieje). Dlatego też takie spolszczenie wydaje się być naturalne. |
Druzieńska Karczma | Elbląg | 2 | Rohrkrug | niemieckie | (Druska Karczma) |
|
Drużno | Elbląg | 2 | Drausenhof | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Gronowo Górne | Elbląg | 1* | Grunau Höhe | niemieckie | (Gronowo) | Dookreślenie "Górne" ma na celu odróżnienie tej miejscowości od innych miejscowości o nazwie "Gronowo" (a jest to mocno rozpowszechniony toponim w tym regionie). Co prawda nie jest ono częścią przedwojennej polskiej nazwy tej wsi, to w tym wypadku można je usprawiedliwić obecnością członu Höhe (w spolszczeniach zwyczajowo pomija się ten dodatek) w niemieckim odpowiedniku. |
Helenowo | Elbląg | 3 | Stutthof (?) | niemieckie | (Szczutowo?) | Nie jestem pewien, co do identyfikacji tych nazw - czy obecne Helenowo to przedwojenna miejscowość Stutthof, czy jakaś wydzielona część Władysławowa? Jeżeli to pierwsze, to w takim razie według ustaleń KUNM, miejscowość ta miała nosić polską nazwę Szczutowo i być może taki wariant nazwy, jako nawiązujący fonetycznie do niemieckiego oryginału byłby wart przywrócenia. Jeżeli to drugie, może wartałoby znów połączyć tę miejscowość z Władysławowem, w imię usuwania sztucznych tworów? |
Jagodno | Elbląg | 5 | Wogenap | pruskie | Wognap | Nazwa pruskiego pochodzenia (*Wūgan-appi, dosł. jagodowa rzeka). Ustalona po wojnie nazwa Jagodno (też Jagodna) nawiązuje do nazwy oryginalnej znaczeniowo, jednak nazw pruskich nie powinno się tłumaczyć, tylko oddawać fonetycznie. Preferowana odmiana - Wognap, do Wognapia, w Wognapiu. |
Janowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 4. Trift | niemieckie | (Olszanki IV) | Patrz wyżej: Adamowo. |
Janów | Elbląg | 4 | Hansdorf | niemieckie | Hanuszowo | Do 1999 roku wieś nazywała się oficjalnie Lipniki, nazwę zmieniono urzędowo na Janów (co stanowi nawiązanie znaczeniowe do nazwy pierwotnej). W obiegu podobno funkcjonują obie formy. Żadna z tych form nie jest jednak oryginalnym, przedwojennym spolszczeniem nazwy tej miejscowości, która brzmiała Hanuszowo i w takiej formie należałoby ją przywrócić. |
Józefowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 5. Trift | niemieckie | (Olszanki V) | Patrz wyżej: Adamowo. |
Karczowizna | Elbląg | 3 | Rodland | niemieckie | -- | |
Kazimierzowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 3. Trift | niemieckie | (Olszanki III) | Patrz wyżej: Adamowo. |
Kępa Rybacka | Elbląg | 1 | Fischerskampe | niemieckie | -- | |
Kępiny Wielkie | Elbląg | 5 | Zeyersniederkampen | hybryda (prus. + niem.) | Surokępy Dolne | Człon Zeyers- w nazwie niemieckiej odnosi się do wsi Zeyer (dziś Kępki, pow. nowodworski, gm. Nowy Dwór Gd.), za którą kryje się staropruski hydronim Sura. Z tego powodu warto by zachować ten źródłosłów w nazwie polskiej. Proponowana nazwa Surokępy zachowuje zarówno prus. hydronim, jak i człon Kampe = kępa, odzwierciedlony w nazwie obecnej. Dookreślenia Małe, Wielkie zostały zastąpione przez Dolne, Przednie lepiej odpowiadające -nieder- i -vorder- w nazwach niemieckich. |
Klepa | Elbląg | 1 | Kleppe | pruskie | -- | Nazwa pochodzi od nazwy rzeczki (prawdopodobnie pruskiego pochodzenia), spolszczenie Klepa podaje już SGKP (w kontekscie rzeczki). |
Komorowo Żuławskie | Elbląg | 2 | Kämmersdorf | niemieckie | (Poszuksty?) | Pierwotna pruska nazwa terenu, na którym znajduje się obecna wieś zachowała się w dokumentach jako Passiauxten (1321). Proponowana przez autora spolszczona forma Poszuksty jest "strzałem w ciemno". Przydałoby się ustalić, jak mogło wyglądać dokładne brzmienie pruskiej nazwy i od czego ona pochodzi (jeśli w ogóle da się to ustalić). Niemniej, nazwa Komorowo nie jest zła, gdyż stanowi poprawne tłumaczenie niemieckiej nazwy Kämmersdorf, również bardzo starej i historycznie ważnej. Razi w niej jednak dookreślenie "Żuławskie" (czy ryzyko pomyłki ze wsią w gm. Łukta jest aż tak duże?). |
Krzyż | Elbląg | 2 | Kreutz | niemieckie | -- | |
Myślęcin | Elbląg | 4 | Meislatein | pruskie | Myślatyn | Toponim Meislatein jest z pewnością pochodzenia pruskiego. Po wojnie, zamiast tradycyjnego spolszczenia Myślatyn, przyjęto zmodyfikowaną formę "Myślęcin". Powód tej modyfikacji niejasny, ale wygląda to na jakąś (kompletnie bezsensowną) próbę slawizacji tego toponimu (który w rzeczywistości pochodzi od pruskiego imienia Moislot). |
Nowakowo | Elbląg | 5 | Alt Terranova | łacińskie | Stara Teranowa | Mimo braku przedwojennej polskiej nazwy, być może toponim Terranova warto byłoby zachować, ze względu na jego nieniemieckie pochodzenie. Ponadto rzuca się w oczy pewna niekonsekwencja - Alt Terranova po wojnie została "Nowakowem", podczas gdy Neu Terranova ochrzczono jako "Nowe Batorowo". Może wypadałoby to ujednolicić? |
Nowina | Elbląg | 4 | Neuendorf Höhe | niemieckie | Nowa Wieś (Górna?) |
|
Nowe Batorowo | Elbląg | 5 | Neu Terranova | łacińskie | Nowa Teranowa |
|
Nowotki | Elbląg | 3 | Nogathaffkampen | niemieckie (pierwszy człon hydr.) | -- |
|
Nowy Dwór | Elbląg | 2 | Neuguth | niemieckie | -- | |
Pasieki | Elbląg | 5 | Bartkamm | pruskie | Bartkajmy | Nazwa pochodzenia pruskiego (1411 Bartkaym). Jak można było ją zniszczyć?! |
Pilona | Elbląg | 2 | Plohnen | pruskie | -- |
|
Nowa Pilona | Elbląg | 2 | Neu Plohnen | pruskie | -- | Patrz wyżej: Pilona. |
Przezmark | Elbląg | 1 | Preußisch Mark | niemieckie | -- | |
Raczki Elbląskie | Elbląg | 5 | Unterkerbswalde | niemieckie (hybryda?) | (Karwan Dolny?) |
|
Sierpin | Elbląg | 1 | Serpin | pruskie | -- |
|
Tropy Elbląskie | Elbląg | 3 | Streckfuß | niemieckie | -- | |
Ujście | Elbląg | 3 | Elbinger Fahrwasser | niemieckie | -- | |
Weklice | Elbląg | 1 | Wöklitz | odosobowe? | -- | Dawna nazwa oboczna: 1287 Pomenen, 1419 Pomen (pruskiego pochodzenia). |
Węzina | Elbląg | 5 | Weeskendorf | hybryda (prus. + niem.) | Wąska | Nazwa miejscowości pochodzi od rzeki Wąski (nie "Wąskiej", niem. Weeske), która wbrew pozorom nie pochodzi od polskiego słowa "wąski", ale jest starą nazwą pochodzenia pruskiego (polską wersję tej nazwy należy uznać za adideację). Nazwę "Węzina" można więc najwyżej wywodzić od przymiotnika "wąski" (co zaciemnia pruski źródłosłów tej nazwy), a nie od nazwy rzeki. Dlatego też lepiej ustalić nazwę tej wsi jako tożsamą z nazwą rzeki (co przecież nie jest rzadkością w toponimii). |
Władysławowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 1. Trift | niemieckie | (Olszanki I) | Patrz wyżej: Adamowo. |
Bielica | Godkowo | 5 | Behlendorf | hybryda (prus. + niem.) | Bieliny | Zapis Belinen z 1389 wskazuje na pierwotną nazwę pruską, którą należało spolszczyć jako Bieliny. |
Burdajny | Godkowo | 2 | Bordehnen | pruskie | -- | 1378 Burdeyn |
Stary Cieszyn | Godkowo | 2 | Alt Teschen | słowiańskie? | -- | Patrz też: Nowy Cieszyn (gm. Pasłęk) |
Cieszyniec | Godkowo | 2 | Teschenwalde | hybryda (słow. + niem.)? | -- | |
Dąbkowo | Godkowo | 3 | Schönaich | niemieckie | -- | |
Dobry | Godkowo | 1 | Döbern | pruskie | -- | 1378 Doberin, nazwa pruska. Spolszczenie Dobry już w czasach przedwojennych. |
Godkowo | Godkowo | 1 | Göttchendorf | niemieckie lub hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Grądki | Godkowo | 3 | Groß Thierbach | niemieckie | -- | Powojenna polska nazwa wsi nawiązuje do przepływającego przez wieś kanału Grund Graben (pol. powoj. Grądówka lub Cieszyński Rów). |
Grużajny | Godkowo | 2 | Grossainen | pruskie | -- | 1383 Grusieyn |
Gwiździny | Godkowo | 2 | Pfeiffertswalde | niemieckie | -- | Przyjęta po 1945 nazwa Gwiździny stanowi lekkie nawiązanie do nazwy niemieckiej - niem. pfeifen znaczy gwizdać (zawarte w tej nazwie miejscowej nazwisko Pfeiffert można przetłumaczyć jako "Gwizdacz"). |
Karwity | Godkowo | 2 | Karwitten | pruskie | -- | Pierwotnie Kirwiten (1402-08), toteż można było spolszczyć tę nazwę jako Kirwity lub Kierwity, niemniej forma Karwity też teoretycznie poprawna (choć oparta na wtórnej postaci). |
Klekotki | Godkowo | 3 | Rudolfsmühle | niemieckie | -- | |
Krykajny | Godkowo | 2 | Krickehnen | pruskie | -- | |
Kwitajny Małe | Godkowo | 2 | Klein Quittainen | pruskie | -- | |
Kwitajny Wielkie | Godkowo | 2 | Groß Quittainen | pruskie | -- | |
Lesiska | Godkowo | 3 | Reichwalde | niemieckie | -- | |
Łępno | Godkowo | 5 | Lomp | pruskie | Lompy |
|
Miłosna | Godkowo | 2 | Liebenau | niemieckie | -- | |
Nawty | Godkowo | 2 | Nauten | pruskie | -- | |
Niekwitajny | Godkowo | 2 | Nektainen | pruskie | -- | 1276 Nequiteyn |
Olkowo | Godkowo | 5 | Alken | pruskie | Alkajny | Na podstawie zapisu Alckeynn (1531), dowodzącego pruskiego pochodzenia tej nazwy, należało ustalić spolszczenie jako "Alkajny". Forma "Olkowo" odzwierciedla tę nazwę co najmniej niedokładnie. |
Osiek | Godkowo | 3 | Hermsdorf | niemieckie | -- | |
Piskajny | Godkowo | 2 | Peiskam | pruskie | -- | |
Plajny | Godkowo | 2 | Plehnen | pruskie | -- | 1290 Playnen, Pleyn. |
Podągi | Godkowo | 2 | Podangen | pruskie | -- | |
Siedlisko | Godkowo | 3 | Einhöfen | niemieckie | -- | |
Skowrony | Godkowo | 5 | Schmauch | pruskie | Szmuki | Wg Gerullisa nazwa pochodzenia pruskiego. Należało ją spolszczyć. |
Stojpy | Godkowo | 2 | Stöpen | pruskie | -- | 1402/08 Stoypen |
Swędkowo | Godkowo | 5 | Schwöllmen | pruskie | Swalmy | ok. 1440 Swalmen. Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją spolszczyć. Bliźniaczo nazwaną miejscowość Schwollmen (dziś nieistniejącą, na terenie obecnej gm. Górowo Iławeckie) spolszczono jako Swalmy. Takie samo spolszczenie należałoby zastosować i tu. |
Szymbory | Godkowo | 2 | Schönborn | niemieckie | -- | |
Nowe Wikrowo | Godkowo | 2 | Adlig Wickerau | pruskie? | (Wikrowo Szlacheckie) |
|
Ząbrowiec | Godkowo | 2 | Sommerfeld | niemieckie | -- | Powojenne spolszczenie ma chyba nawiązywać do takich spolszczeń jak Ząbrowo (Sommerau) w powiecie malborskim, gdzie niemiecki rdzeń Sommer- (lato) oddaje słowiański rdzeń ząbr- (żubr). Nieraz bywało też odwrotnie. |
Zimnochy | Godkowo | 5 | Weeskenitt | pruskie | Wisknity |
|
Błotnica | Gronowo Elbląskie | 2 | Schlammsack | niemieckie | -- | |
Dworki | Gronowo Elbląskie | 2 | Dreihöfe | niemieckie | -- | |
Fiszewo | Gronowo Elbląskie | 1 | Fischau | niemieckie | -- | |
Gajewiec | Gronowo Elbląskie | 3 (5?) | Kerbshorst | niemieckie (hybryda?) | (Karwański Gaj?) | Co do możliwej pruskiej interpretacji pierwszego członu nazwy oryginalnej - patrz Raczki Elbląskie (gm. wiejska Elbląg). Jeżeli ta interpretacja jest właściwa, należałoby przywrócić pruski źródłosłów tej nazwy, tłumacząc ją jako np. Karwański Gaj (możliwy też mniej dosłowny wariant, np. "Karwaniec" itp.). Możliwe też jednak, że nazwa ta jest od początku niemiecka i oznacza po prostu "wykarczowany gaj". |
Gronowo Elbląskie | Gronowo Elbląskie | 1* | Grunau | niemieckie | (Gronowo) | O ile obecność dookreślenia w tej nazwie jest "złem koniecznym", ze względu na rozpowszechnienie tego toponimu w regionie, to jednak dookreślenie "Elbląskie" wydaje się mocno niefortunne. Wieś ta nie leży w bezpośredniej bliskości Elbląga, a do tego przez większość swojej historii należała do powiatu malborskiego, nie elbląskiego. Przed wojną nazwę tej wsi często dookreślano jako Grunau in der Niederung (w odniesieniu do niskiego położenia wsi na Żuławach Elbląskich, w przeciwieństwie do położonego na wysoczyźnie Grunau Höhe), więc o wiele sensowniejszym dookreśleniem wydawałoby się Gronowo Dolne (w przeciwieństwie do "Górnego") lub Gronowo Żuławskie. |
Jasionno | Gronowo Elbląskie | 2 | Eschenhorst | niemieckie | -- |
|
Jegłownik | Gronowo Elbląskie | 6 | Fichthorst | niemieckie | Nowa Cerkiew | Obecna wieś Jegłownik powstała z powojennego połączenia trzech wsi o nazwach Fichthorst, Neukirch in der Niederung i Friedrichsberg. Ta druga posiadała przed wojną polską nazwę Nowa Cerkiew (zob. też Pogrodzie, niem. Neukirch Höhe - jest to jeden z wielu takich dubletów nazewniczych na Żuławie i Wysoczyźnie - por. też Gronowo Górne i Elbląskie, Wilkowo i Wierciny) i chyba warto byłoby ją przywrócić na mapę. Dzisiaj granica pomiędzy trzema dawnymi wsiami jest już kompletnie zatarta. |
Karczowiska Górne | Gronowo Elbląskie | 2? (5?) | Oberkerbswalde | niemieckie (hybryda?) | (Karwan Górny?) | Patrz: Raczki Elbląskie (gm. Elbląg). |
Kopanka | Gronowo Elbląskie | 3 | Hoppenau | niemieckie | -- |
|
Mechnica | Gronowo Elbląskie | 2 | Moosbruch | niemieckie | -- | |
Mojkowo | Gronowo Elbląskie | 3 | Möskenberg | niemieckie (odosobowe?) | -- | |
Nogat | Gronowo Elbląskie | 2 (1?) | Nogathau | hydronimiczne | -- | Przydałoby się ustalić proweniencję tego -au w formie niemieckiej. Jeśli jest to przydatek słowiański (-owo lub -ów) bądź pruski (-aws), być może wartałoby ustalić tę nazwę w postaci Nogatowo. Potrzebne zapisy źródłowe. Z drugiej strony, w zapiskach Ceynowy na liście miejscowości pow. elbląskiego spotykamy nazwę Nogat - czy odnosi się ona do tej wsi? |
Nowy Dwór Elbląski | Gronowo Elbląskie | 1* | Neuhof | niemieckie | (Nowy Dwór) | |
Oleśno | Gronowo Elbląskie | 6 | Preußisch Königsdorf | niemieckie | Pruska Królewska Wieś | W dokumentach polskich - 1565 Pruski Kinisdorph, 1661 Pruska Królewska Wieś. Nazwa wsi była najwyraźniej związana z nazwą położonej nieopodal wsi Königsdorf, dawn. pol. Królewska Wieś (ob. Królewo, gm. Stare Pole). Po wojnie zerwano ten związek, chyba głównie przez niewygodny dla ówczesnej władzy człon Pruski. Teoretycznie możliwy jest też wariant Królewo Pruskie - ze współczesnym spolszczeniem nazwy Königsdorf (nie jest on jednak zgodny z przekazami historycznymi). |
Rozgart | Gronowo Elbląskie | 4 | Preußisch Rosengart | niemieckie | Rozengart Pruski | |
Różany | Gronowo Elbląskie | 4 | Alt Rosengart | niemieckie | Rozengart Stary | |
Szopy | Gronowo Elbląskie | 3 | Aschbuden | niemieckie | -- | Czy Budy (Budé) Ceynowy to ta miejscowość? |
Wikrowo | Gronowo Elbląskie | 1 | Wickerau | pruskie | -- |
|
Balewo | Markusy | 1 | Baalau | pruskie | -- | |
Brudzędy | Markusy | 1 | Brodsende | olęderskie? | (Brudzendy) |
|
Nowe Dolno | Markusy | 3 | Neu Dollstädt | niemieckie | -- | |
Stare Dolno | Markusy | 3 | Alt Dollstädt | niemieckie | ||
Dzierzgonka | Markusy | 2 | Sorgenort | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Jezioro | Markusy | 1? | Thiensdorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Jurandowo | Markusy | 5 | Rosenort | niemieckie | -- | Może zamiast nacechowanego ideologicznie nowotworu Jurandowo (odwołanie do Juranda ze Spychowa) lepsza byłaby jakaś nazwa związana z "różą", obecną w n. niem. (np. Różnowo)? |
Kępniewo | Markusy | 1 | Kampenau | pruskie lub olęderskie | -- | |
Nowe Kępniewo | Markusy | 1 | Neu Kampenau | pruskie lub olęderskie | -- | |
Krzewsk | Markusy | 6 | Hohenwalde | niemieckie | Hochwałd | U Ceynowy Hochwałd. Nawet jeżeli to sztuczna forma, to wydaje się bardziej wartościowa niż "Krzewsk". |
Markusy | Markusy | 1 | Markushof | niemieckie | -- | Dawniej też: Markusowo, Markuszew. |
Rachowo | Markusy | 6 | Kronsnest | niemieckie | Kronest | |
Stalewo | Markusy | 1 | Stalle | pruskie? | -- | Dawniej też: Stal. |
Stankowo | Markusy | 5 | Stühmswalde | hybryda? | Sztumkowo | U Leydinga Sztumkowo, co jest nawiązaniem do n. niem. (przyjęta przez KUNM forma Stankowo nie ma uzasadnienia). Trudno mi powiedzieć, skąd miałby się wywodzić pierwszy człon nazwy pierwotnej. Jeśli ma coś wspólnego z nazwą Sztumu, to należałoby go uznać za staropruski. |
Topolno Małe | Markusy | 3 | Klein Tippeln | niemieckie | -- | Patrz też: Topolno Wielkie (gm. Rychliki). |
Tynowo | Markusy | 1 | Thienhof | hybryda (prus. hydronim + niem.) | -- |
|
Węgle-Żukowo | Markusy | 1 i 3 | Wengeln i Reichhorst | olęderskie? (Wengeln) niemieckie (Reichhorst) |
(Węgle) |
|
Wiśniewo | Markusy | 6 | Augustwalde | niemieckie (odimienne) | Augustowo | U Ceynowy Augustowo. |
Złotnica | Markusy | 2 | Güldenfelde | olęderskie | -- | |
Zwierzno | Markusy | 4 | Thiergart | niemieckie | Tyrgart | Choć nazwa Zwierzno oddaje znaczenie nazwy pierwotnej, to wieś ta nosiła już spolszczoną nazwę przed wojną (Tyrgart). |
Zwierzeńskie Pole | Markusy | 4 | Thiergartsfelde | niemieckie | Tyrgardzkie Pole |
|
Żółwiniec | Markusy | 6 | Wengelwalde | prawdop. olęderskie | Węgle-Południe |
|
Żurawiec | Markusy | 3 | Schwansdorf | niemieckie | -- | Nie jest jasne, dlaczego zastąpiono łabędzia (Schwan) żurawiem. Nie wynika to z żadnej tradycji, więc można się jedynie dziwować... |
Huta Żuławska | Milejewo | 1* | Hütte | niemieckie | (Huta) | Dawna oboczna n. niem. Schönbuche. |
Jagodnik | Milejewo | 3 | Behrendshagen | niemieckie | -- | |
Kamiennik Wielki | Milejewo | 5 | Groß Stoboi | pruskie | Stobajny Wielkie |
|
Majewo | Milejewo | 2 | Maibaum | niemieckie | -- | |
Milejewo | Milejewo | 5 | Trunz | pruskie | Truńce | Nazwa "Milejewo" dla tej wsi jest powojennym chrztem nazewniczym, nie mającym żadnego historycznego uzasadnienia. Chrzest ten zastąpił oryginalny toponim Trunz, niewątpliwie pruskiego pochodzenia (1320 Truntczen), który zgodnie z zasadą zachowywania nazw pochodzenia staropruskiego powinien był być spolszczony fonetycznie, a nie odrzucony. Nie istnieje tradycyjne spolszczenie tego toponimu, dlatego też autor proponuje własną formę spolszczoną Truńce. Jest to forma zupełnie nowa, jednak poprawnie odzwierciedla i spolszcza brzmienie nazwy oryginalnej. Warto też zauważyć, że w historii istniała na terenie Polski miejscowość o zbieżnej nazwie Truńce (w dawnym pow. wołkowyskim, obecnie Białoruś), dlatego też taka forma wyrazowa nie jest językowi polskiemu całkowicie obca. |
Ogrodniki | Milejewo | 4 | Baumgart | niemieckie | Bągart | |
Piastowo | Milejewo | 5 | Königshagen | odosobowe | Kunikowo | Nazwa "Piastowo" jest nazwą sztuczną, nacechowaną ideologicznie (odwołanie do polskiej dynastii Piastów). W odczuciu autora, takie nazwy szkodzą historii regionu. Nazwa oryginalna Königshagen wbrew pozorom nie pochodzi od niemieckiego słowa König (król), o czym świadczy pierwotny zapis jako Kunekehayn, tylko od nazwiska Kuneke, Kuncke, któremu przypisuje się staropruskie pochodzenie. Na tej podstawie, autor proponuje nowe spolszczenie Kunikowo. |
Pomorska Wieś | Milejewo | 1 | Pomehrendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Rychnowy | Milejewo | 1 | Rückenau | niemieckie | -- | |
Stoboje | Milejewo | 2 | Klein Stoboi | pruskie | Stobajny Małe |
|
Stodolniki | Milejewo | 3 | Teckenort | niemieckie | -- | |
Wilkowo | Milejewo | 1 | Wolfsdorf Höhe | niemieckie | -- | |
Zajączkowo | Milejewo | 6 | Haselau | niemieckie | Hazelewo | Przedwojenne spolszczenie brzmi Haslewo lub Hazelewo. Przyjęta po wojnie nazwa Zajączkowo, nie dość że zrywa z tradycją, to jeszcze jest niepoprawnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej, która najprawdopodobniej odnosi się nie do "zająca" (Hase), lecz "leszczyny" (Hasel). |
Zalesie | Milejewo | 3 | Schönmoor | niemieckie | -- | |
Błudowo | Młynary | 1 | Bludau | pruskie | -- | Dawniej też: Bludawa (Chojnacki). |
Bronikowo | Młynary | 2 | Brünneckshof | niemieckie | -- | |
Broniszewo | Młynary | 3 | Monbrunsdorf | niemieckie | -- | Obeczna nazwa niem. Brunsdorf. |
Gardyny | Młynary | 2 | Gardienen | pruskie | -- | |
Janiki Pasłęckie | Młynary | 5 | Jonikam | pruskie | Janikajmy | Nazwa pochodzenia pruskiego (1344 Jonekaym), wobec braku tradycji, należało ją oddać wierniej, z zachowaniem końcówki-kajmy. Ponadto, taka forma jest unikatowa, a więc nie wymaga dookreślenia "Pasłęckie". |
Karszewo | Młynary | 1 | Karschau | pruskie | -- | Dawniej też: Karczewo, Karszawa. |
Kobyliny | Młynary | 1~4 | Kobiling | słowiańskie? | -- | U Chojnackiego jako Kobylin. |
Krasinek | Młynary | 3 | Schönfeld | niemieckie | -- | |
Kraskowo | Młynary | 3 | Schönfließ | niemieckie | -- | Nazwa niem. pochodzi od dawnej, obocznej nazwy rzeczki Dony (niem. Donne, dawniej też Schönfließ). Obecnie funkcjonuje dla niej wtórna nazwa "Dzikówka", którą należy zwalczać. |
Kurowo Braniewskie | Młynary | 1* | Kurau | pruskie | (Kurowo) | |
Kwietnik | Młynary | 5 | Adlig Blumenau | niemieckie | Trynty | Znana jest pierwotna pruska nazwa tej miejscowości - Thrinten (1299). Po wojnie przeoczono ten fakt i zamiast ustalić polską nazwę jako Trynty, przełożono najniepotrzebniej nazwę niemiecką. |
Mikołajki | Młynary | 1 | Nikolaiken | pruskie | -- | Pierwotny zapis Nicklawken (1508) pozwala domniemać pruski początek tej nazwy (złożenie zapożyczonego imienia Nickel = Mikołaj i prus. lauks = pole). Spolszczona postać Mikołajki ma jednak korzenie przedwojenne, więc nie ma sensu jej poprawiać. |
Młynarska Wola | Młynary | 5 | Herrndorf | niemieckie | Pańska Wieś | U Leydinga: Pańska Wieś (obocznie do nazwy obecnej), dokładne tłumaczenie n. niem. |
Myśliniec | Młynary | 5 | Jägeritten | pruskie | Jekryty |
|
Nowe Monasterzysko | Młynary | 2 | Neu Münsterberg | niemieckie | -- | |
Stare Monasterzysko | Młynary | 2 | Alt Münsterberg | niemieckie | -- | |
Ojcowa Wola | Młynary | 2 | Vaterswille | niemieckie | -- | |
Olszówka | Młynary | 2 | Erlau | niemieckie | -- | |
Płonne | Młynary | 3 | Lohberg | niemieckie | -- | |
Podgórze | Młynary | 3 | Greulsberg | niemieckie | -- | |
Rucianka | Młynary | 3 | Moorbruch | niemieckie | -- | |
Nowe Sadłuki | Młynary | 1 | Neu Sadlucken | pruskie | -- | |
Sąpy | Młynary | 1? | Sumpf | niemieckie (tłum. z prus.) | (Panie?) | Pierwotna nazwa pruska: Panyen (1267). Słowo to oznacza "bagno", tak więc niemiecka nazwa Sumpf jest dosłownym tłumaczeniem pruskiej. Po wojnie przyjęto formę Sąpy (spolszczenie nazwy niemieckiej), za przekazem Chojnackiego. Trudno jednak powiedzieć, czy jest to rzeczywisty polski egzonim, czy po prostu sztuczne powielenie spolszczenia nazwy wsi Sąpy (Sumpf) w powiecie iławskim. Dlatego w tym wypadku można rozważać wprowadzenie fonetycznego spolszczenia nazwy pruskiej. |
Sokolnik | Młynary | 2 | Falkhorst | niemieckie | -- | |
Sucha | Młynary | 1 | Suche | polskie? | -- | Potrzebne informacje co do pochodzenia nazwy. Co prawda, polska forma Sucha pojawia się u Chojnackiego, nie wiadomo jednak, czy jest to tylko spolszczenie n. niem., czy faktyczny źródłosłów nazwy. |
Warszewo | Młynary | 5 | Judendorf | niemieckie | Żydowo |
|
Włóczyska | Młynary | 5 | Vierzighuben | niemieckie | Wierzguby | U Leydinga Wierzguby, co jest naturalnym spolszczeniem fonetycznem n. niemieckiej. |
Zastawno | Młynary | 2? | Schönberg | niemieckie | -- |
|
Zaścianki | Młynary | 5? | Schwangen | pruskie? | Szwągi? | Nie posiadam odpowiednich materiałów, co do pochodzenia tej nazwy. Kierując się tylko i wyłącznie brzmieniem, snuję domysł, że może być to nazwa pochodzenia pruskiego (Gerullis jej jednak nie notuje), por. podobną nazwę Schwengen (ob. Swajnie w pow. lidzbarskim) o udokumentowanym pruskim pochodzeniu (~1360 Swaynien). Potrzebne jednak źródła. |
Anglity | Pasłęk | 2 | Angnitten | pruskie | -- | 1335 Angliten |
Aniołowo | Pasłęk | 5 | Rapendorf | hybryda (prus. + niem.) | Rapoty | Zapis Rapotendorf z 1316 wskazuje na pierwotne prus. *Rapōtai (z niem. dostawką -dorf), dlatego też spolszczenie należałoby ustalić jako Rapoty. Tymczasem, zamiast tego ustalono po wojnie nazwę Aniołowo, która nawiązuje do znaczenia nazwy pruskiej (Rapy to duchy opiekuńcze w religii Prusów, porównywane często do judeochrześcijańskich aniołów), ale łamie zasadę, że staropruskich nazw nie powinno się tłumaczyć, tylko oddawać fonetycznie. |
Awajki | Pasłęk | 2 | Awecken | pruskie | -- | 1333 Awayken |
Bądy | Pasłęk | 2 | Bunden | pruskie | -- | |
Borzynowo | Pasłęk | 2 | Briensdorf | niem. odosobowe | -- | Pierwotny zapis: Borynsdorf (1335). U podstawy tej nazwy leży nazwisko pierwotnego właściciela wsi - Hermana Boryna (słowiańskiego lub pruskiego pochodzenia). Powojenna nazwa Borzynowo dobrze spolszcza tę starą nazwę (choć może teoretycznie poprawniejsze byłoby Borynowo, tak jak u Leydinga?). |
Brzeziny | Pasłęk | 5 | Emilienhorst | niemieckie | Emilin | U Leydinga: Emilin (co stanowi nawiązuje do n. niem.). |
Buczyniec | Pasłęk | 2 | Buchwalde | niemieckie | -- | |
Cierpkie | Pasłęk | 3 | Friedheim | niemieckie | -- | |
Nowy Cieszyn | Pasłęk | 2 | Neu Teschen | słowiańskie? | -- | Patrz też: Stary Cieszyn (gm. Godkowo). |
Czarna Góra | Pasłęk | 5 | Juden | niemieckie | Żydy |
|
Dargowo | Pasłęk | 2 | Dargau | pruskie | -- | |
Dawidy | Pasłęk | 2 | Davids | niemieckie (imienne) | -- | |
Drulity | Pasłęk | 2 | Draulitten | pruskie | -- | |
Gibity | Pasłęk | 2 | Giebitten | pruskie | -- | |
Gołąbki | Pasłęk | 3 | Spittels | niemieckie | -- | |
Gryżyna | Pasłęk | 2 | Greißings | niemieckie | -- | |
Gulbity | Pasłęk | 2 | Golbitten | pruskie | -- | |
Kajmy | Pasłęk | 2 | Kaymen | pruskie | -- | |
Kawki | Pasłęk | 2 | Kocken | pruskie | -- | Nazwę wiąże się z pruskim słowem Kauks (diabeł, demon) - stąd polska forma (tylko pozornie związana z "kawką" - ptakiem). |
Kąty | Pasłęk | 2 | Kanthen | prawdop. pruskie | -- | |
Kielminek | Pasłęk | 2 | Köllming | pruskie | -- | 1328 Kellmenike |
Kopina | Pasłęk | 2 | Koppeln | pruskie? | -- | Nazwa niepewnego pochodzenia, możliwy związek z prus. kaps - mogiła. Być może poprawniejszym spolszczeniem byłoby Kopiel/Kopiele? (u Leydinga Kopielewo z niehistorycznym -ewo) Obocznie istniała też w XV w. nazwa Codeck, prawdopodobnie pruskiego pochodzenia (być może od kaddegs - jałowiec?, por. północnopolskie kadyk). |
Krasin | Pasłęk | 3 | Schönfeld | niemieckie | -- | |
Kronin | Pasłęk | 2 | Krönau | pruskie | -- | Najstarsze zapisy: 1319 Crenyn, 1411/19 Cronyn. Słusznie więc sufiks -in. |
Krosienko | Pasłęk | 2 | Krossenfeld | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Krosno | Pasłęk | 1 | Krossen | pruskie | -- | 1279 Crusien |
Kudyny | Pasłęk | 5 | Komthurhof | niemieckie | Kojtyny | Nazwa Kudyny jest próbą nawiązania do pierwotnej, pruskiej nazwy tej wsi - Cotin/Cotyn (1319), Koythen (1327). Nazwa jest jednak odtworzona nieprawidłowo, rekonstruuje się ją jako *Kait-in-, tak więc poprawniejszym spolszczeniem byłyby Kojtyny. |
Kudyński Bór | Pasłęk | 5 | Komthurwald | niemieckie | Kojtyński Bór | Patrz wyżej: Kudyny. |
Kupin | Pasłęk | 2 | Kopiehnen | pruskie | -- |
|
Nowe Kusy | Pasłęk | 2 | Neu Kußfeld | niemieckie | -- | W pobliżu wsi Stare i Nowe Kusy płynie rzeczka zwana Miłą lub Kusą (niem. Kußfelderfließ). Jednak jej pierwotna, staropruska nazwa to Dumina (1266 Dumine) i taką nazwę należałoby przywrócić (ma ona też polską tradycję - używa jej SGKP). |
Stare Kusy | Pasłęk | 2 | Alt Kußfeld | niemieckie | -- | |
Kwitajny | Pasłęk | 1 | Quittainen | pruskie | -- | |
Leszczyna | Pasłęk | 2 | Hasselbusch | niemieckie | -- | |
Leżnica | Pasłęk | 2 | Lägs | pruskie? | -- | Powojenna nazwa Leżnica (do 2013 oficjalnie Leżnice) oparta jest na pierwotnym zapisie Leicznicz (1277), co jest niewątpliwie nazwą pruską (może od laisā, glinka?). Trudno powiedzieć, czy późniejsza niemiecka nazwa Lägs jest nazwą nową, czy stanowi transformację nazwy Leicznicz. |
Łączna | Pasłęk | 2 | Wiesenhof | niemieckie | -- | |
Łukszty | Pasłęk | 2 | Luxethen | pruskie | -- | 1295 Laucosede |
Maciejowizna | Pasłęk | 2 | Matzweißen | hybryda? | -- | Nazwa o niejasnym pochodzeniu. Pierwotne zapisy: 1527 Matzweis, 1543 Maczweisen, 1590 Maczwoyse. Słownik etymologiczny Rymuta sugeruje, że mogą one oddawać polską formę Wieś Macieja (Macieja Wieś), ale to dość życzeniowa etymologia. Pierwszy człon zdecydowanie ma związek z imieniem Maciej (niem. zdrobnienie Matz od Matthias). W członie drugim może należy doszukiwać się pochodzenia pruskiego? W każdym razie, powojenne spolszczenie Maciejowizna z grubsza oddaje fonetykę nazwy. |
Majki | Pasłęk | 4 | Mäken | odosobowe | (Maki) | Nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od nazwiska Hansa Meckena, ale samogłoska w tej nazwie była w historii bardzo chwiejna (por. zapisy 1531 Maucken, 1577 Mecken, 1600 Mocken itp.), co czyni spolszczenie Majki mocno arbitralnym. U Chojnackiego pojawia się spolszczenie Maki, ale trudno powiedzieć, na ile jest ono autentyczne. |
Malinowo | Pasłęk | 2 | Amalienhof | niemieckie | -- | Spolszczenie Amalienhof jako Malinowo zostało zaczerpnięte od wioski o tej samej nazwie w gminie Działdowo. |
Marianka | Pasłęk | 2 | Marienfelde | niemieckie | -- | |
Marzewo | Pasłęk | 2 | Mahrau | pruskie | -- |
|
Nowa Wieś | Pasłęk | 1 | Neuendorf | niemieckie | -- | |
Nowiny | Pasłęk | 2 | Neufelde | niemieckie | -- | |
Owczarnia | Pasłęk | 2 | Schäferei | niemieckie | -- | |
Piergozy | Pasłęk | 2 | Pergusen | pruskie | -- | 1411/19 Pergosen |
Piniewo | Pasłęk | 2 | Pinnau | pruskie | -- | |
Pólko | Pasłęk | 3 | Freifelde | niemieckie | -- | |
Robity | Pasłęk | 1 | Robitten | pruskie | -- | |
Rogajny | Pasłęk | 2 | Rogehnen | pruskie | -- | |
Rogowo | Pasłęk | 1 | Rogau | pruskie | -- | |
Rydzówka | Pasłęk | 3 | Kalthof | niemieckie | -- | Powojenna nazwa nawiązuje do znajdującego się w pobliżu wsi pagórka Reitzken Berg (95 m), którego polską nazwę KUNM ustaliła w formie Rydzówka. Potrzebne dalsze badania, co do etymologii nazwy tej górki (chociaż jest to wyraźnie nazwa nieniemiecka, zapewne staropruska) i na ile bliska potencjalnemu oryginałowi jest forma obecna (sądząc po formie niemieckiej, może poprawniejszym spolszczeniem byłoby Rydzki lub Rydzek?). |
Rzeczna | Pasłęk | 5 | Weeskenhof | hybryda (prus. hydronim + niem.) | Wąski Dwór |
|
Rzędy | Pasłęk | 5? | Rahnau | pruskie? | Raniewo (?) | Potrzebne informacje, co do pochodzenia nazwy niem. oraz zapisy źródłowe. Prawdopodobnie mamy tu do czynienia z nazwą pruską. |
Sakówko | Pasłęk | 3 | Charlottenhof | niemieckie (odimienne) | -- | |
Sałkowice | Pasłęk | 5 | Zallenfelde | niemieckie | Sała | Nazwa wsi pochodzi od rzeczki Sały (niem. Zalle), której nazwa ma staropruskie pochodzenie. Co prawda, nazwa powojenna odzwierciedla tę nazwę, jednak forma Sałkowice razi swoją sztucznością i niepoprawnością słowotwórczą (sufiks -(ow)ice tworzy nazwy rodowe - dodawanie go do nazwy rzeki jest co najmniej dziwne). Ponadto, istnieją wzmianki o pruskiej osadzie chłopskiej Salle (1402-08), które chyba trzeba odnosić do tej wsi. Oznaczałoby to, że nazwa wsi była pierwotnie tożsama z nazwą rzeki i jako taką należałoby ją ustalić. |
Skolimowo | Pasłęk | 5 | Skollmen | pruskie | Skolimy | Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją oddać wierniej (bez niepotrzebnego sufiksu -owo). Pierwotnie wieś nosiła inną nazwę, również pruską, zapisaną jako Wurgeln (1330), Wargalin, Worgalin (1385). Leyding używa formy Worgalin jako spolszczonej, aczkolwiek moim zdaniem forma Skolimy (lub Skolim - do Skolimia, w Skolimiu) dobrze "zdaje egzamin". |
Sokółka | Pasłęk | 3 | Sangershausen | niemieckie | -- | |
Stegny | Pasłęk | 2 | Steegen | pruskie | -- | 1411/19 Steegin. Prawdopodobnie bez związku ze Stegną (woj. pomorskie, pow. nowodworski), której nazwa uchodzi za słowiańską. |
Surowe | Pasłęk | 3 | Schönau | niemieckie | -- | |
Talpity | Pasłęk | 2 | Talpitten | pruskie | -- | Obocznie Tolpity. |
Tulno | Pasłęk | 2 | Taulen | pruskie | -- | |
Tumpity | Pasłęk | 2 | Tompitten | pruskie | -- | |
Wakarowo | Pasłęk | 5 | Wackelsdorf | niemieckie (hybryda?) | Kaukieny | Pierwotna nazwa tej miejscowości była pruska i pochodziła od słowa kauks "bies, zły duch w religii Prusów" - o czym świadczą zapisy dok. 1349 Kauken, Kaukeyne; poł. XV w. Kaukeyne, Kaukone; 1427 Kaukonen vel Waycesdorff. Późniejsza nazwa Wackelsdorf zdaje się być hybrydą, pochodzącą od pruskiej nazwy osobowej Wayke, Waikel (tak według R. Przybytek) i chyba do tej etymologii próbuje nawiązać współczesne spolszczenie Wakarowo, chociaż moim zdaniem niedokładnie. Już bliższy prawdzie zdaje się podawany przez Leydinga wariant Waklewo, ale moim zdaniem najlepiej byłoby chyba nawiązać do nazwy pierwotnej - być może w formie Kaukieny (por. podobną n. m. litewską Kaukėnai [spolszczone Kaukieny], obecne "Jasnoje" na północnym skraju obw. królewieckiego). |
Wikrowo | Pasłęk | 1 | Wickerau | pruskie | -- | Wieś miała dawniej oboczną nazwę pruską Gemiten (1339). |
Wójtowizna | Pasłęk | 2 | Vogtshof | niemieckie | -- | |
Zielno | Pasłęk | 4 | Solainen | pruskie | Solajny | Nazwa obecna wydaje się być nawiązaniem (raczej niedokładnym) do pierwotnej nazwy wsi Sellen (1507). Istnieje już jednak przedwojenne spolszczenie - Solajny. |
Zielonka Pasłęcka | Pasłęk | 4 | Grünhagen | niemieckie | Gronajny | |
Zielony Grąd | Pasłęk | 3 | Schönwiese | niemieckie | -- | |
Barzyna | Rychliki | 5? | Wiese | niemieckie | Wizna |
|
Budki | Rychliki | 2 | Bodeck | niemieckie | -- | |
Buczyniec | Rychliki | 2 | Buchwalde | niemieckie | -- | |
Dymnik | Rychliki | 5 | Stein | niemieckie (zepsute z prus.?) | Dymścin |
|
Dziśnity | Rychliki | 2 | Dosnitten | pruskie | -- | Pierwotnie *Disenītai (por. Dziśnity, gm. Małdyty). |
Gołutowo | Rychliki | 5 | Güntersdorf | niemieckie | Gołtowity | Pierwotna nazwa pruska: 1364 Goltawit, Gultewite, Goltwyten. Obecne spolszczenie oddaje ją w sposób zniekształcony. |
Grądowy Młyn | Rychliki | 2 | Grundmühle | niemieckie | -- | |
Jankowo | Rychliki | 1 | Jankendorf | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Jelonki | Rychliki | 2 | Hirschfeld | niemieckie | -- | |
Kiersity | Rychliki | 2 | Kerschitten | pruskie | -- | |
Krupin | Rychliki | 2 | Krapen | pruskie | -- | 1323 Craupin |
Kwietniewo | Rychliki | 2 | Königlich Blumenau | niemieckie | -- | Nazwa w latach 1931-45: Königsblumenau |
Lepno | Rychliki | 5? | Löpen | pruskie | Lepkajmy |
|
Liszki | Rychliki | 5 | Leisten | pruskie | Delisty | Nazwa pierwotna: Delisten (1427), pochodzenia pruskiego. Nazwa Liszki jest oparta (w dodatku bardzo luźno) na formie Leisten, która jest późniejszym przeinaczeniem nazwy pierwotnej. Chyba rozsądniej byłoby nawiązać do formy pierwotnej. |
Marwica | Rychliki | 1 | Marwitz | słowiańskie | -- | Nazwa o niewątpliwie słowiańskiej proweniencji, pierwotnym właścicielem wsi był Słowianin Albert Starepiwo. Forma Marwica jest rekonstrukcją, gdyż w polskojęzycznej tradycji nazwa ta się nie zachowała. |
Mokajny | Rychliki | 2 | Storchnest | niemieckie | -- | Pierwotna nazwa pruska: Mokaym (1355). Obecna nazwa polska do niej się odnosi. |
Powodowo | Rychliki | 5 | Powunden | pruskie | Powądy | Forma Powodowo, choć nawiązuje do brzmienia nazwy pierwotnej (pruskiego pochodzenia), wykazuje się adideacją i nieetymologicznym dodatkiem przedrostka -owo, a więc nie może być uznana za poprawne spolszczenie. Forma taka byłaby do przyjęcia, gdyby wynikała z tradycji. Jednak w obliczu braku przedwojennej polskiej tradycji dla tej miejscowości, ten staropruski toponim należało spolszczyć w najbliższy oryginałowi sposób - jako Powądy lub Powundy. |
Protowo | Rychliki | 2 | Prothen | pruskie | -- | Nazwa spolszczona oddaje pierwotny zapis Porotowe (1287), później już spotykamy wyłącznie zapisy typu Prothein (1437). Prawdopodobnie nazwa pruska z sufiksem -aw ustąpiła bliźniaczej nazwie z sufiksem -ein, toteż można było nazwę nowszą spolszczyć jako Protajny (por. wieś Protajny pod Dzierzgonią). |
Rejsyty | Rychliki | 2 | Rossitten | pruskie | -- | 1329 Reysitein, 1347 Reisethin |
Rychliki | Rychliki | 2 | Reichenbach | niemieckie | -- |
|
Sójki | Rychliki | 5 | Köxten | pruskie | Kiekszty | Nazwa niem. jest pochodzenia pruskiego: 1303 Keexten, 1313 Kextin. Nazwa powojenna jest próbą jej przetłumaczenia (opierającą się na lit. kekštė - sójka, wg sugestii Gerullisa), w dodatku niekoniecznie poprawnym (zaświadczone pruskie słowo na sójkę brzmi bukkawarni). Ponadto, nazw pruskich z zasady się nie tłumaczy, tylko oddaje fonetycznie. |
Śliwica | Rychliki | 5 | Nahmgeist | pruskie | Namieść | Nazwa uważana za pruską. Niestety, trudno stwierdzić, od czego mogłaby pochodzić, albo jak mogła brzmieć jej pierwotna forma (źródła nie pomagają, pierwsza wzmianka z 1422 głosi Namgeist). Chyba z powodów tych trudności w rekonstrukcji odstąpiono od spolszczania tego toponimu i ochrzczono wieś ahistoryczną, przypadkową nazwą Śliwica. Zamiast tego, autor proponuję formę Namieść, może i wydumaną, ale przynajmniej nawiązującą brzmieniowo do oryginału. |
Święty Gaj | Rychliki | 2 | Heiligenwalde | niemieckie | -- | Nazwa miejscowości odwołuje się do istniejącego nieopodal świętego gaju, miejsca kultu Prusów, uważanego za miejsce śmierci Św. Wojciecha. |
Świdy | Rychliki | 2 | Schweide | pruskie | -- | 1287 Swyden. |
Topolno Wielkie | Rychliki | 3 | Groß Tippeln | niemieckie | -- | Patrz też: Topolno Małe (gm. Markusy). |
Wopity | Markusy | 2 | Opitten | pruskie | -- | 1350 Wopitigen |
Wysoka | Rychliki | 2 | Hohendorf | niemieckie | -- | |
Bogdaniec | Tolkmicko | 5 | Hohenhaff | niemieckie | Wysoka | Według powojennych ustaleń KUNM, miejscowość miała nazywać się Wysoka (co jest tłumaczeniem pierwszego członu nazwy niem.), jednak "zwyciężyła" używana potocznie przez osadników nazwa "Bogdaniec" (pierwotnie odnosiła się ona do położonego nieopodal Suchacza). Nazwa ta jest tworem o zabarwieniu "patriotycznym" (odwołanie do Zbyszka z Bogdańca - bohatera Krzyżaków). Tego typu zideologizowanych nazw należałoby unikać. |
Brzezina | Tolkmicko | 2 | Birkau | niemieckie | -- | Wieś założona w lesie o nazwie Dinau. Czy jest to nazwa pochodzenia pruskiego? |
Chojnowo | Tolkmicko | 6 | Konradswalde | niemieckie | Koniecwałd | |
Janówek | Tolkmicko | 2 | Hansdorf | niemieckie | -- | |
Kamienica Elbląska | Tolkmicko | 3 | Hopehill | angielskie | (Wzgórze Nadziei) | Nazwa Hopehill odnosi się do dworku, który postawił osiadły tutaj angielski kupiec (stąd angielska nazwa tego miejsca). Po wojnie temu miejscu nadano sztuczną nazwę "Witowo", która nie funkcjonowała wśród miejscowych (którzy nazywali to miejsce dalej "Hopehillem" lub "Wzgórzem Nadziei"). Później dawne Witowo i część Kamionka Wielkiego włączono w skład nowego tworu administracyjnego, zwanego "Kamienicą Elbląską". |
Kadyny | Tolkmicko | 1 | Cadinen | pruskie | -- | |
Kamionek Wielki | Tolkmicko | 4 | Groß Steinort | niemieckie | Sztynort | W przedwojennych dokumentach polską nazwę wsi podaje się jako Sztynort (Wielki) lub Stejnort (Wielki), czasem bez dookreślenia. Jako, że wieś Kamionek Mały (Klein Steinort) dawno już nie istnieje, dookreślenie można pominąć (ryzyko pomyłki ze Sztynortem w powiecie węgoborskim chyba nie istnieje). |
Kikoły | Tolkmicko | 2 | Kickelhof | niemieckie | -- | Wbrew temu, co twierdzą zgodnie Wikipedia i Mapy Google, osada ta nie nazywa się "Kikoty". |
Łęcze | Tolkmicko | 1 | Lenzen | pruskie | -- | Wieś Łęcze (nazwa pochodzenia pruskiego, 1268 Landesen) to jedna z najstarszych miejscowości w regionie. Wieś ta, a także obszar wokół niej, jest znana w historiografii pod zlatynizowaną nazwą Lanzania. |
Nadbrzeże-Połoniny | Tolkmicko | 3 | Reimannsfelde | niemieckie | (Nadbrzeże) | Po wojnie majątek Reimannsfelde sztucznie podzielono na dwie części (nazwane Nadbrzeże i Połoniny). Chyba przydałoby się przywrócić jedność tej miejscowości i usunąć z mapy kłopotliwą nazwę "Połoniny" (zapewne "przywiezioną" tu przez powojennych osadników), która godzi w miejscową toponimię - odnosi się bowiem do gwarowego, południowopolskiego słowa "połonina", które jest zapożyczeniem wschodniosłowiańskim i na tych terenach nie miało prawa być znane. |
Nowinka | Tolkmicko | 4 | Neuendorf-Kämmereidorf | niemieckie | Nowa Wieś | Max Bär w swoim dziele Die Ortsnamenänderungen in Westpreußen... podaje dawną nazwę Bandejen dla wsi Neuendorf Höhe (ob. Nowina w gm. Elbląg, p.). Możliwe jednak, że w rzeczywistości chodziło mu o tę wieś, gdyż znajduje się ona w pobliżu dawnej pruskiej osady, zaświadczonej jako Bandeynen (1351), Bandayn (1418) - z opisów historycznych wynika, że wieś znajdowała się pomiędzy Tolkmickiem a Pogrodziem, co mniej więcej odpowiada położeniu dzisiejszej Nowinki (przed wojną Nowa Wieś). Niemniej, bezpośrednia identyfikacja tych zapisów z obecnie istniejącą wsią jest co najmniej wątpliwa. |
Ostrogóra | Tolkmicko | 2 | Scharffenberg | niemieckie | -- | Nieoficjalnie Ostrobrzeg. |
Pagórki | Tolkmicko | 6? | Rehberg | niemieckie | Rebark? | B. Czopek-Kopciuch podaje zapisy Reberc (1347), Rhebarg (1682), uważając je za spolszczone. Nie jest to jednak takie oczywiste, gdyż końcówka -bark nie musi odzwierciedlać wymowy spolszczonej, a równie dobrze może to być wymowa dialektalna dolnoniemiecka. Dylematu nie da się rozstrzygnąć bez kontekstu wzmianek. |
Pęklewo | Tolkmicko | 2 | Panklau | pruskie | -- | Z niemieckich źródeł wynikałoby, że nazwa tej wsi dawniej brzmiała Banklauke, co byłoby pruską nazwą z członem -lauks (pole). Na tej podstawie można by spolszczyć nazwę jako Pękławki, niemniej obecna forma - oparta na późniejszej formie też nie budzi zastrzeżeń. |
Pogrodzie | Tolkmicko | 4~5 | Neukirch | niemieckie | Pogardzice lub Pogardyty | Część przedwojennych źródeł (począwszy od Ceynowy) podaje przedwojenną polską nazwę tej wsi jako Nowa Cerkiew. Niemniej, jest to raczej forma sztuczna, stworzona per analogiam do innych tak spolszczonych wsi o tej nazwie (np. Nowej Cerkwi w pow. nowodworskim), a nie rzeczywiście używane spolszczenie. Tymczasem, ta stara wieś posiadała starszą, pruską nazwę, zapisaną jako Pogardichen (1305). Ustalona przez KUNM forma Pogrodzie wyraźnie próbuje nawiązać do tej formy, jest to jednak nawiązanie bardzo luźne, zacierające pruski źródłosłów nazwy, a nie poprawne spolszczenie. Bliższe prawdy byłoby ustalenie formy typu Pogardyty lub Pogardzice (istnieje nawet sugestia [p. "Nazwy Miejscowe Polski" Rymuta], że nazwa ta, interpretowana jako Pogrodzice~Pogardzice jest słowiańską nazwą rodową od po- + gród. Etymologia raczej życzeniowa, ale samą formę Pogardzice można wziąć pod uwagę jako rozsądną polonizację formy pruskiej). Oprócz tego, SGKP (tom II s. 338) cytuje dawną nazwę wsi, pół-spolszczając ją jako Pogardisze, co można by "sprostować" na Pogardzice. |
Przybyłowo | Tolkmicko | 3 | Dünhofen | (dolno)niemieckie | -- | |
Suchacz | Tolkmicko | 4~5 | Succase | pruskie | Zukasy | Nazwa Succase jest niewątpliwie pochodzenia pruskiego (od zuks - ryba, co do przyrostka por. Wilkasy). Powojenna nazwa "Suchacz" odzwierciedla tę nazwę, jednak dość niedokładnie, do tego z wyraźną adideacją. Myślę, że można byłoby ten toponim oddać wierniej, w formie która w pełni odzwierciedlałaby jego pruskie pochodzenie, np. Zukasy. Dodatkowo, w dziewiętnastowiecznych zapiskach Ceynowy pojawia się skaszubszczona forma Zôkazé (jakby "Zakazy"), prawdopodobnie stworzona przez niego. Proponowaną tutaj formę Zukasy można uznać za korektę tej formy. |
Święty Kamień | Tolkmicko | 3 | Wieck | niemieckie | -- | Powojenna nazwa Święty Kamień jest chrztem nazewniczym, pochodzącym od położonego nieopodal osady świętego kamienia Prusów - wielkiego głazu narzutowego, uważanego za wyznacznik granicy między Warmią a Pogezanią. |
Wodynia | Tolkmicko | 5 | Klakendorf | prawdop. niemieckie | Kławki | Nazwa wywodzi się od imienia Klauke, które jest zdrobnieniem imienia Klaus, ale równie dobrze może też być imieniem pruskim. Wydawałoby się rozsądne spolszczenie nazwy jako Kławki (por. wieś Kławki, gm. Stare Pole), zwłaszcza że przyjęta przez KUNM forma "Wodynia" razi sztucznością. |
Powiat braniewski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Braniewo | Braniewo (miasto) | 1 | Braunsberg | niemieckie? | -- |
|
Frombork | Frombork | 1 | Frauenburg | niemieckie | -- |
|
Pieniężno | Pieniężno | 6 | Mehlsack | pruskie | Melzak |
|
Bemowizna | Braniewo | 3 | Böhmenhöfen | niemieckie | -- | |
Bobrowiec | Braniewo | 5 | Kleine Amtsmühle | niemieckie | Biebrzański Młyn | Istniała oboczna n. niem. Bewermühl, której pierwszy człon odwołuje się do nazwy rzeki Biebrzy (niem. Behwer, nie mylić z Biebrzą - dopływem Narwi), nad którą leży osada. Nazwa ta ma pochodzenie staropruskie i należałoby odzwierciedlić w nazwie polskiej ten źródłosłów - obecna nazwa Bobrowiec czyni to niedokładnie. |
Brzeszczyny | Braniewo | 5 | Schwillgarben | pruskie | Świgarby | Mimo pruskiego pochodzenia nazwy oryginalnej, po wojnie nadano tej miejscowości zupełnie nową nazwę Brzeszczyny, upamiętniającą Jana Brzeszczyńskiego (1873-1946), polskiego działacza oświatowego na Warmii. Zamiast tej sztucznej pamiątkowej nazwy, proponuję adaptację nazwy oryginalnej jako Świgarby, opierając się na propozycji Leydinga. |
Cielętnik | Braniewo | 2 | Kälberhaus | niemieckie | -- | |
Działy | Braniewo | 3 | Albertshof | niemieckie | -- | |
Elżbiecin | Braniewo | 2 | Lisettenhof | niemieckie | -- | |
Garbina | Braniewo | 5 | Willenberg | niemieckie | Wielbórz | Chociaż nie ma przedwojennej tradycji dla tej miejscowości, pierwsi powojenni osadnicy nazywali tę wieś mianem Wielbórz (naturalne przyswojenie nazwy niemieckiej) i nazwa ta była w nieoficjalnym użyciu co najmniej do późnych lat 60. Już przez samo to należałoby tę nazwę uszanować i uznać jej wyższość nad urzędowym nowotworem Garbina. |
Glinka | Braniewo | 3 | Hermannshof | niemieckie | -- | |
Goleszewo | Braniewo | 5 | Wilhelmshof | niemieckie | Wilamowo | U Leydinga: Wilamowo. Forma ta jest nawiązaniem do nazwy pierwotnej, a ponadto pozwala na pozbycie się pseudosłowiańskiego chrztu "Goleszewo". |
Grodzie | Braniewo | 3 | Bahnhof Vogelsang | niemieckie | -- | Wcześniej osada przystacyjna, należąca do Zakrzewca (Vogelsang), stąd nazwa niemiecka. |
Gronowo | Braniewo | 1 | Grunau | niemieckie | -- | |
Gronówko | Braniewo | 2 | Grunenfeld | niemieckie | -- | |
Grzechotki | Braniewo | 3 | Rehfeld | niemieckie | -- |
|
Grzędowo | Braniewo | 3 | Rödersdorf | niemieckie | -- | |
Jarocin | Braniewo | 3 | Herzogswalde | niemieckie | -- | |
Józefowo | Braniewo | 2 | Josephsau | niemieckie | -- | |
Kalina | Braniewo | 2 | Kayling | pruskie? | -- | |
Kalinówek | Braniewo | 5 | Einigkeit | niemieckie | Jedność | U Leydinga dosłowne tłumaczenie n. niem. |
Kiersy | Braniewo | 5 | Kirschdorf | niemieckie | Wargławki | Powojenna polska nazwa Kiersy jest adaptacją fonetyczną pierwszego członu nazwy niemieckiej. Może próbowano doszukać się w nim jakiegoś pruskiego początku (jakoby od kirsnas - czarny?), nie widzę jednak podstaw do takiej interpretacji. Wiadomo jednak, że teren, na którym założono tę miejscowość nosił pruską nazwę Wargelauken (1385) i chyba tę nazwę wypadałoby zaadaptować. |
Klejnowo | Braniewo | 2 | Klenau | pruskie | -- | 1280 Cleynou, 1284 Cleynow, 1328 Clenovia |
Klejnówko | Braniewo | 2 | Gut Klenau | pruskie | -- | Patrz wyżej: Klejnowo. |
Krasnolipie | Braniewo | 2 | Schönlinde | niemieckie | -- | |
Krzewno | Braniewo | 3 | Hohenwalde | niemieckie | -- | |
Lipowina | Braniewo | 4 | Lindenau | niemieckie | Lindenowo | |
Maciejewo | Braniewo | 3 | Maternhöfen | niemieckie | -- | |
Marcinkowo | Braniewo | 1 | Mertensdorf | niemieckie | -- | W czasach PRL (kiedy dokładnie?) osada wchłonęła sąsiednią miejscowość Antyki (niem. Anticken), której nazwa ma staropruskie pochodzenie. |
Mikołajewo | Braniewo | 3 | Blumberg | niemieckie | -- | Czy nazwa obecna ma jakieś uzasadnienie? Czy upamiętnia ona jakiegoś konkretnego Mikołaja (może Kopernika)? Potrzebne informacje. |
Młoteczno | Braniewo | 2 | Hammersdorf | niemieckie | -- | |
Nowa Pasłęka | Braniewo | 1 | Neu Passarge | pruskie | -- |
|
Stara Pasłęka | Braniewo | 1 | Alt Passarge | pruskie | -- | Patrz wyżej: Nowa Pasłęka. |
Pęciszewo | Braniewo | 3 | Waltersdorf | niemieckie | -- | |
Podgórze | Braniewo | 4 | Huntenberg | niemieckie | Huntembark | Co prawda, forma Podgórze jest poprawnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej, ale w dokumentach siedemnastowiecznych znana jest forma spolszczona Huntembark. |
Podleśne | Braniewo | 2 | Vorderwalde | niemieckie | -- | |
Prątnik | Braniewo | 3 | Marienfelde | niemieckie | -- | |
Prętki | Braniewo | 3 | Marienhöhe | niemieckie | -- | |
Rodowo | Braniewo | 2 | Radau | pruskie | -- | 1419 Roddau |
Rogity | Braniewo | 1~4 | Regitten | pruskie | -- |
|
Różaniec | Braniewo | 2 | Rosenort | niemieckie | -- | |
Rudłowo | Braniewo | 2 | Rodelshöfen | niemieckie | -- | |
Rusy | Braniewo | 1~4 | Rossen | pruskie | -- |
|
Siedlisko | Braniewo | 3 | Einsiedel | niemieckie | -- | |
Stępień | Braniewo | 5 | Stangendorf | niemieckie | Stęgnowo | U Leydinga Stęgnowo, co jest spolszczeniem n. niem. Taki wariant wydaje się być lepszy od nieuzasadnionej nazwy obecnej. |
Strubiny | Braniewo | 2 | Strauben | pruskie? | -- | Potrzebne źródła, co do pochodzenia nazwy. |
Szyleny | Braniewo | 2 | Schillgehnen | pruskie | -- | 1298 Schilien, Syrien (chyba błąd), 1305 Schyligen, 1330 Schiligeyn |
Świętochowo | Braniewo | 5 | Sonnenstuhl | niemieckie (tłum. z prus.) | Sąkrześle | Niemiecka nazwa miejscowości Sonnenstuhl jest dosłowną kalką pierwotnej nazwy pruskiej, zaświadczonej jako Sawliskresil (1423), rekonst. *Saulis-Krēslan, dosł. "krzesło Słońca". Nazwa ta wskazuje dość wyraźne na święte miejsce Prusów, związane z ich kultem solarnym. Ustalona po wojnie forma Świętochowo, choć oddaje "święty" charakter miejsca, jednak nijak nie odpowiada nazwie pruskiej i zaciera jej źródłosłów, ahistorycznie ją zesłowiańszczając. Autor proponuje własne spolszczenie fonetyczne nazwy oryginalnej (być może nieco wydumane, ale oddające pruski charakter nazwy). |
Ujście | Braniewo | 3 | Pfahlbude | niemieckie | -- | |
Ułowo | Braniewo | 3 | Auhof | niemieckie? | -- | |
Wielewo | Braniewo | 2 | Fehlau | pruskie | -- | 1266 Veylow, 1288 Velowe. |
Wikielec | Braniewo | 2 | Wecklitzmühle | niemieckie (nazwiskowe?) | -- | |
Wilki | Braniewo | 1 | Birkenau | niemieckie | -- | Nazwę polską Wilki dla tej miejscowości podaje już SGKP. Skąd to? Może jakaś starsza nazwa pruska (prus. wilks = wilk)? Potrzebna dokumentacja. |
Wola Lipowska | Braniewo | 3 | Breitlinde | niemieckie | -- | |
Zakrzewiec | Braniewo | 3 | Vogelsang | niemieckie | -- | |
Zawierz | Braniewo | 2 | Zagern | pruskie | -- | 1311 Sawers, 1391 Czawer. W formie niemieckiej w > g. Przyjęta po wojnie forma polska dobrze adaptuje formę pierwotną. |
Zgoda | Braniewo | 3 | Gerlachsdorf | niemieckie | -- | |
Żelazna Góra | Braniewo | 2 | Eisenberg | niemieckie | -- | |
Baranówka | Frombork | 5 | Schafsberg | niemieckie (tłum. z prus.?) | Owin | Obok nazwy oficjalnej pojawia się w XIV w. wariant Ouwe (1366), Owen (1387). Prawdopodobnie jest to nazwa pochodzenia pruskiego (prus. awwins - baran), być może stanowiąca podstawę nazwy niemieckiej. Chyba warto byłoby adaptować tę nazwę fonetycznie, nawet jeżeli nazwa Baranówka w miarę oddaje jej znaczenie. |
Biedkowo | Frombork | 2 | Betkendorf | niemieckie (imienne) | -- | Może lepsza byłaby pisownia Bietkowo, bez tej adideacji do biedy? |
Bogdany | Frombork | 3 | Sonnenberg | niemieckie | -- |
|
Drewnowo | Frombork | 2 | Drewsdorf | niemieckie | -- | Powojenna nazwa polska nawiązuje do niemieckiej jedynie fonetycznie. Drewes jest bowiem niemieckim zdrobnieniem od Andrzeja (zresztą, wieś pierwotnie nazywała się Andresdorf [1304], co jest poświadczone). |
Jędrychowo | Frombork | 2 | Heinrichsdorf | niemieckie | -- | |
Krzyżewo | Frombork | 2 | Kreuzdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie Krebsdorf, od XIX w. zmienione w Kreuzdorf. Nazwa obecna jest kalką nazwy późniejszej. |
Krzywiec | Frombork | 5 | Dittersdorf | niemieckie | Woziny | Pole, na którym założono wieś nosiło pruską nazwę Woysien (1297), Wosgein (1298), prawdopodobnie od prus. wuzē "koza". Po wojnie nie wzięto pod uwagę tego faktu, ustalając ahistoryczną nazwę Krzywiec. |
Narusa | Frombork | 1 | Narz | pruskie (hydronimiczne) | -- | |
Nowiny | Frombork | 2 | Neufeld | niemieckie | -- | |
Ronin | Frombork | 2? | Rahnenfeld | hybryda? | -- | 1310 Ronenveld - pierwszy człon pruski? |
Nowe Sadłuki | Frombork | 1 | Neu Sadlucken | pruskie | -- | Nie mylić z tak samo nazwaną wsią w gminie Młynary. |
Wierzno Wielkie | Frombork | 3 | Groß Rautenberg | niemieckie | -- | |
Białczyn | Pieniężno | 3 | Lilienthal | niemieckie | -- | |
Bornity | Pieniężno | 2 | Bornitt | pruskie | -- | |
Borowiec | Pieniężno | 3 | Borwalde | niemieckie | -- | |
Brzostki | Pieniężno | 5 | Freihagen | niemieckie | Fryhajny | U Leydinga Fryhajny - fonetyczne spolszczenie n. niem. Końcówka -ajny zdaje się nawiązywać do nazw pruskich, niemniej taka cząstka zdarzała się również w spolszczeniach nazw niemieckich z członem -hain, -hagen (por. Grünhagen = Gronajny). |
Cieszęta | Pieniężno | 5 | Sonnenfeld | niemieckie | Szkudyty | Miejscowość założona na pruskim polu Scudithen (1326). Warto by przywrócić tę nazwę, zwłaszcza że nazwa Cieszęta jest zupełnie ahistoryczna. |
Gajle | Pieniężno | 2 | Gayl | pruskie | -- | |
Gaudyny | Pieniężno | 2 | Gauden | pruskie | -- | 1324 Gaudyn |
Glądy | Pieniężno | 1 | Glanden | pruskie | -- | |
Glebisko | Pieniężno | 2 | Kleefeld | niemieckie | -- | Pierwotnie: Glewiske, Glebisken (1317). Nazwa pochodzenia pruskiego. Obecna forma do niej nawiązuje, chociaż z pewną adideacją. |
Jesionowo | Pieniężno | 1 | Eschenau | niemieckie | -- | |
Jeziorko | Pieniężno | 2 | Seefeld | niemieckie | -- | Wieś leży w pobliżu niewielkiego jeziorka o staropruskiej nazwie Perkun (1374 Perkune), pochodzenia teonimicznego (świadczącej o istnieniu tu miejsca kultu boga Perkuna). Niemiecka nazwa tego jeziora to Seefelder See, pochodząca od nazwy tej wsi. |
Kajnity | Pieniężno | 2~5 | Heistern | niemieckie | (Kajmity) | Pierwotnie: 1309 Kaymitten. Stąd nazwa obecna. Przy czym, do 1999 wieś nazywała się urzędowo Kajmity, co jest bardziej zgodne z nazwą pierwotną. Powód zmiany nazwy nie jest mi znany, prawdopodobnie miejscowi używali formy z -n-, niemniej warto byłoby przywrócić postać etymologicznie poprawniejszą (nawet Leyding uważa Kajnity za błąd i poprawia je w erracie na Kajmity). |
Kierpajny Małe | Pieniężno | 2 | Klein Körpen | pruskie | -- | 1280 Kirpayn, 1309 Kirpein. |
Kierpajny Wielkie | Pieniężno | 2 | Groß Körpen | pruskie | -- | Patrz wyżej: Kierpajny Małe. |
Kiersiny | Pieniężno | 2 | Kierschienen | pruskie | -- | |
Kowale | Pieniężno | 3 | Schönsee | niemieckie | -- | |
Lechowo | Pieniężno | 6 | Lichtenau | niemieckie | Lichnowy | W źródłach przedwojennych jako Lichnowy, postać Lechowo jest sztuczna, powojenna, nawiązuje do polskiego imienia Lech. Pruskie pole, na którym powstała wieś nazywało się Peliken (u Leydinga pol. Pełki). |
Lubianka | Pieniężno | 2 | Liebenthal | niemieckie | -- | |
Łajsy | Pieniężno | 1~4 | Layß | pruskie | -- | U Chojnackiego co prawda jako Lajzy, ale to chyba jego spolszczenie, a nie coś faktycznie używanego. Do formy obecnej nie można mieć zastrzeżeń. |
Łoźnik | Pieniężno | 5 | Lotterfeld | niemieckie | Pełty | Miejscowość założona na pruskim polu Pelten (1325). Po wojnie nazwę Pełty otrzymała niesłusznie miejscowość Steinbotten (patrz niżej Pełty), której nazwa sama w sobie jest pruska (wbrew pozorom, jakie stwarza człon Stein-), podczas gdy pierwotne "Pełty" dostały całkowicie nieuzasadnioną nazwę Łoźnik. Należałoby to sprostować. |
Niedbałki | Pieniężno | 3 | Lotterbach | niemieckie | -- | |
Pajtuny | Pieniężno | 2 | Peythunen | niemieckie | -- | Może poprawniej byłoby Pejtuny? |
Pakosze | Pieniężno | 2 | Packhausen | niemieckie | -- | |
Pawły | Pieniężno | 2 | Paulen | pruskie | -- | 1374 Powils, Pewils. Nazwa pruska, być może utworzona od tamtejszej formy imienia Paweł. |
Pełty | Pieniężno | 5 | Steinbotten | pruskie | Sztambuty | Obecna nazwa nawiązuje do pruskiego pola osadniczego Pelten, które dało początek wsi Łoźnik (p. wyżej) i to właśnie tej wsi należałaby się ta nazwa. Za to nazwę Steinbotten (1393 Steynebutten), jako staropruską, należałoby zaadaptować do języka polskiego. Wbrew pozorom, nie jest to nazwa niemieckiego, Gerullis przytacza pruską nazwę osobową Steynebuth, gdzie drugi człon zdaje się odwoływać do prus. buttan - dom. |
Piotrowiec | Pieniężno | 4 | Peterswalde | niemieckie | Pietrzwałd | W przedwojennych źródłach jako Pietrzwałd, Pietrzywałd. |
Pluty | Pieniężno | 2 | Plauten | pruskie | -- | |
Posady | Pieniężno | 2 | Palten | pruskie | -- | Chociaż nazwa wsi Palten jest pochodzenia pruskiego, po wojnie nadano inną nazwę, nawiązującą do równie starej obocznej nazwy pruskiej, zaświadczonej jako Possede (1288). Może to i słuszny ruch, biorąc pod uwagę, że nieopodal znajduje się wieś o bardzo podobnej nazwie Pełty, co zapewne skutkowałoby pomyłkami. |
Radziejewo | Pieniężno | 3 | Sonnwalde | niemieckie | -- | |
Różaniec | Pieniężno | 2 | Rosenort | niemieckie | -- | |
Sawity | Pieniężno | 2 | Engelswalde | niemieckie | -- | 1326 Sawilten |
Wojnity | Pieniężno | 1 | Woynitt | pruskie | -- | |
Wopy | Pieniężno | 2 | Woppen | pruskie | -- | |
Wyrębiska | Pieniężno | 3 | Lichtwalde | niemieckie | -- | |
Żugienie | Pieniężno | 5 | Sugnienen | pruskie | Sugniny |
|
Bartki | Lelkowo | 1 | Bartken | polskie? | -- | |
Bieńkowo | Lelkowo | 2 | Bönkenwalde | niemieckie | -- | |
Dębowiec | Lelkowo | 2 | Eichholz | niemieckie | -- | |
Giedawy | Lelkowo | 2 | Gehdau | pruskie | -- | Dawniej dwie wsi: Königlich Gehdau (królewskie) i Köllmisch Gehdau (chełmińskie, tj. wieś lokowana na prawie chełmińskim). |
Głębock | Lelkowo | 2 | Tiefensee | niemieckie | -- | |
Grabowiec | Lelkowo | 3 | Schönwalde | niemieckie | -- | |
Jachowo | Lelkowo | 3 | Hanswalde | niemieckie | -- | |
Jarzeń | Lelkowo | 2 | Arnstein | niemieckie | -- | Powojenna n. polska zdaje się luźno opierać na brzmieniu n. niem. |
Jarzeński Młyn | Lelkowo | 2 | Arnsteiner Mühle | niemieckie | -- | |
Kildajny | Lelkowo | 2 | Kildehnen | pruskie | -- | |
Krzekotki | Lelkowo | 5 | Klein Hasselberg | niemieckie | Haslewko | U Leydinga: Haslewko (obocznie do n. obecnej), spolszczenie fonetyczne n. niem. |
Krzekoty | Lelkowo | 5 | Groß Hasselberg | niemieckie | Haslewo | Co prawda, Leyding nie podaje nazwy Haslewo dla tej wsi, jednak istnienie nazwy Haslewko dla sąsiedniej wsi Klein Hasselberg niejako predestynuje istnienie takiej nazwy. |
Kwiatkowo | Lelkowo | 2 | Blumstein | niemieckie | -- | |
Lelkowo | Lelkowo | 3 | Lichtenfeld | niemieckie | -- | |
Lutkowo | Lelkowo | 2 | Lüdtkenfürst | niemieckie | -- | |
Mędrzyki | Lelkowo | 5 | Lauterbach | hybryda? | Ławta |
|
Miłaki | Lelkowo | 5 | Müngen | pruskie | Minie | Nazwa podejrzewana o pruskie pochodzenie. Chyba należy przyznać rację postulowanej przez Leydinga formie Minie, która z grubsza oddaje fonetykę oryginału i jest zdecydowanie lepsza od nowej, nieuzasadnionej nazwy Miłaki. |
Młyniec | Lelkowo | 2 | Mühlenfeld | niemieckie | -- | |
Młynowo | Lelkowo | 2 | Mühlenhof | niemieckie | -- | |
Nałaby | Lelkowo | 2 | Nallaben | pruskie | -- | Wieś założona na pruskich polach Arobiten i Keysonis (1290). Nazwa Nałaby (Nallaben) jest również pochodzenia pruskiego. |
Perwilty | Lelkowo | 2 | Perwilten | pruskie | -- | 1333 Prewylten |
Piele | Lelkowo | 2 | Pellen | pruskie | -- | |
Przebędowo | Lelkowo | 1~2 | Perbanden | pruskie | -- | Normalnie uznałbym takie spolszczenie za zbyt zniekształcone względem oryginału, ale fakt, że pochodząca stąd rodzina von Perbandtów zwała się po polsku Przebędowscy daje usprawiedliwienie tej formie. |
Słup | Lelkowo | 3? | Schlepstein | niemieckie? | -- | Czy pierwszy człon jest na pewno niemiecki? |
Sówki | Lelkowo | 3 | Schönfeld | niemieckie | -- | |
Szarki | Lelkowo | 2? | Sargen | pruskie? | -- | Potrzebne źródła, co do tej nazwy. |
Wilknicki Młyn | Lelkowo | 2 | Wilknitter Mühle | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Wilknity | Lelkowo | 2 | Wilknitt | pruskie | -- | |
Wola Wilknicka | Lelkowo | 3 | Rosenwalde | niemieckie | -- | |
Wołowo | Lelkowo | 2 | Wohlau | pruskie lub słowiańskie | -- | Potrzebne źródła. Gerullis tej nazwy nie notuje. Być może jest pruska, ale może być nawet słowiańska (por. Wohlau - Wołów na Śląsku. Może przeniesione?). |
Wyszkowo | Lelkowo | 3 | Hohenfürst | niemieckie | -- | |
Zagaje | Lelkowo | 3 | Hasselpusch | niemieckie | -- | |
Zdrój | Lelkowo | 3 | Schönborn | niemieckie | -- | |
Bliżewo | Płoskinia | 2 | Blieshöfen | niemieckie | -- | |
Chruściel | Płoskinia | 5 | Tiedmannsdorf | niemieckie | Blizin | Leyding podaje oboczną n. niem. Blissings, co spolszcza jako Blizin. Nazwa ta jest prawdopodobnie tożsama z nazwą łąki Plessinges, pojawiającej w dokumencie z 1284. Mamy więc tu do czynienia z prastarą pruską nazwą terenową (objaśnienie niem. z NMP nie ma podstaw). Zastosuję się więc do spolszczenia Leydinga, chociaż być może nagłosowe P- byłoby poprawniejsze. |
Czosnowo | Płoskinia | 2 | Knobloch | niemieckie | -- | |
Dąbrowa | Płoskinia | 1 | Schöndamerau | niemieckie (2. człon z pol.) | -- | Leyding odnosi tu prus. nazwę Raystopelk (1284). |
Demity | Płoskinia | 2 | Demuth | pruskie | -- | 1300 Demyta, 1301 Demita, 1346 Demyten |
Długobór | Płoskinia | 2 | Langwalde | niemieckie | -- | Wieś znajduje się w pobliżu lasu o staropruskiej nazwie Worajny (1308 Worayne), zwanego po niem. Langwalder Wald. |
Giedyle | Płoskinia | 2 | Gedilgen | pruskie | -- | |
Jarzębiec | Płoskinia | 3 | Schönau | niemieckie | -- | |
Lubnowo | Płoskinia | 2 | Liebenau | niemieckie | -- | |
Łojewo | Płoskinia | 5 | Lauenhof | hybryda (prus. + niem.) | Łunowo | Pierwotnie Lunow (1323, 37). Nazwa pochodzenia pruskiego (por. też nieistniejącą dziś już wieś Łunowo [w SGKP Lunawa] w pow. braniewskim), zachowana w pierwszym członie nowszej n. niemieckiej. Powojenna nazwa Łojewo jej nie oddaje. |
Łozy | Płoskinia | 3 | Klingenberg | niemieckie | -- |
|
Pielgrzymowo | Płoskinia | 1 | Pilgramsdorf | niemieckie | -- | 1301 Monetiten. Polska nazwa Pielgrzymowa zaświadczona przed wojną. |
Pierławki | Płoskinia | 2 | Parlack | pruskie | -- | 1329 Perlauken |
Pierzchały | Płoskinia | 6 | Pettelkau | pruskie | Putylków | Mimo pruskiego pochodzenia nazwy i istnienia spolszczonej wersji Putylków, po wojnie nadano nową nazwę Pierzchały. Zbrodnia przeciwko pruskiemu nazewnictwu. |
Piórkowo | Płoskinia | 2 | Födersdorf | niemieckie | -- | |
Płoskinia | Płoskinia | 6 | Plaßwich | niemieckie | Plaswik | 1301 Plastewiken, Plastwyten - nazwa pochodzenia pruskiego. Mimo istnienia przedwojennego spolszczenia Plaswik (Chojnacki), KUNM nadała miejscowości nową nazwę Płoskinia, może i bliską fonetycznie, ale kompletnie zacierającą pruskie pochodzenie oryginału. |
Podlechy | Płoskinia | 1 | Podlechen | osobowe (pruskie?) | -- | Wieś powstała na pruskich polach Borwite i Penevelt. Pochodzenie nazwy Podlechy niepewne. |
Robuzy | Płoskinia | 2~5 | Rawusen | pruskie | Rawuzy? | 1304 Raus, 1314 Rawos. Forma polska, ustalona po wojnie, chyba zbyt odbiega od oryginału, może warto by to poprawić? Leydingowe Rawuzy zdają się być sensowną opcją. |
Strubno | Płoskinia | 2 | Straubendorf | niemieckie (hybryda?) | -- | Jakie jest pochodzenie pierwszego członu n. niem.? Skoro po 1945 skalkowano ją jako Strubno, być może uznano go za pruski. Czy ta nazwa stoi w związku z pruskimi toponimami typu Strobjehnen koło Rybak (niem. Fischhausen, obecnie "Primorsk" w obw. królewieckim). |
Stygajny | Płoskinia | 2 | Stigehnen | pruskie | -- | |
Szalmia | Płoskinia | 1 | Schalmey | pruskie | -- | Dawniej też: Salmia. |
Tolkowiec | Płoskinia | 5 | Tolksdorf | hybryda (prus. + niem.) | Tulity |
|
Trąbki | Płoskinia | 1~2 | Klein Tromp | pruskie | -- |
|
Trąby | Płoskinia | 1~2 | Groß Tromp | pruskie | -- |
|
Wysoka Braniewska | Płoskinia | 5 | Hogendorf | niemieckie | Stołgity | Pierwotnie: Stolgiten (1317). Spolszczenie oryginalnej nazwy pruskiej pojawia się u Leydinga. |
Bardyny | Wilczęta | 2 | Baarden | pruskie | -- | 1282 Bardin, 1323 Bardyn |
Bronki | Wilczęta | 5 | Breunken | niemieckie | Skułtyny | Nazwa polska Bronki naśladuje n. niem. Breunken (od niem n. os. Breunig), ale miejscowość posiadała starszą nazwę pruską, zapisaną jako Sultingen, Scultingen (1348), por. wieś Skułty koło Miłomłyna. |
Chmielówka | Wilczęta | 2 | Hopfenbruch | niemieckie | -- | |
Dębień | Wilczęta | 3 | Louisenwalde | niemieckie | -- | |
Dębiny | Wilczęta | 5 | Borchertsdorf | niemieckie | Burkarty |
|
Gładysze | Wilczęta | 5 | Schlodien | pruskie | Skłodyny | Mimo pruskiego pochodzenia nazwy wsi, po wojnie nadano nową, ahistoryczną nazwę Gładysze. Zamiast tego, wypadałoby spolszczyć nazwę oryginalną. |
Górski Las | Wilczęta | 2 | Guhrenwalde | hybryda (prus. + niem.) | -- | Człon Górski w nazwie nie pochodzi od polskiego ap. góra, tylko od nazwy wsi Góry (pruskiego pochodzenia), p. niżej. |
Góry | Wilczęta | 1 | Guhren | pruskie | -- | |
Jankówko | Wilczęta | 3 | Hensels | niemieckie | -- | |
Karpówek | Wilczęta | 3 | Muttersegen | niemieckie | -- | |
Księżno | Wilczęta | 2 | Fürstenau | niemieckie | -- | |
Lipowa | Wilczęta | 5 | Lipprode | niemieckie (hybryda?) | Lipród |
|
Ławki | Wilczęta | 2 | Lauck | pruskie | -- | SGKP podaje nazwę polską jako Łąk, ale obarcza ją znakiem zapytania - forma to raczej zmyślona, zresztą niepoprawna językowo. Forma Ławki, zgodna z licznymi spolszczeniami nazw pruskich, które asymilują prus. -lauks jako -ławki, jest formą jedynie poprawną. Nazwa ta zresztą jest równa prus. ap. lauks "pole". |
Nowica | Wilczęta | 4 | Neumark | niemieckie | Nowy Targ | |
Słobity | Wilczęta | 4 | Schlobitten | pruskie | Żłobice |
|
Sopoty | Wilczęta | 2 | Seepothen | pruskie | -- | 1402/08 Sapoten, 1413 Sopoythen |
Sośnica | Wilczęta | 3 | Friedrichshof | niemieckie | -- | |
Spędy | Wilczęta | 2 | Spanden | pruskie | -- | |
Stare Siedlisko | Wilczęta | 3 | Ebersbach | niemieckie | (Wieprza?) | Nazwa wsi pochodzi od n. strumienia Ebersbach (dosł. "dzicza struga"), którą po wojnie przełożono na polski w formie Wieprza. Można by nazwę wsi ustalić zgodnie z nazwą strumyka, chociaż nie stoi za tym żadna tradycja. |
Tatarki | Wilczęta | 3 | Spitzen | niemieckie | -- | |
Wilczęta | Wilczęta | 6 | Deutschendorf | niemieckie | Niemce | Na niektórych starych mapach pojawia się spolszczenie Niemce. Trudno stwierdzić, czy kiedykolwiek takie spolszczenie istniało wśród ludności warmińskiej (brak na to dowodów), prędzej to wymysł kartografów. Niemniej, lepsze to od ahistorycznej, nieuzasadnionej nazwy Wilczęta. |
Powiat iławski (d. suski)
Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.
Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu nowomiejskiego, które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Iława | Iława (miasto) | 1 | Deutsch Eylau | pruskie | -- |
|
Gródek | Iława (miasto) | 6 | Klein Werder | niemieckie | Ostrówek | Z tego, co udało mi się ustalić, powojenna nazwa tej części Iławy to "Gródek". Nazwa ta, nieumotywowana historycznie, dzisiaj już chyba nie znajduje użycia. W opracowaniach przedwojennych spotykamy polską nazwę Ostrówek, którą chyba warto przypomnieć. |
Wesołówka | Iława (miasto) | 3 | Freundshof | niemieckie | -- | Nazwa urzędowa. Dzisiaj obszar tej dawnej miejscowości jest raczej określany jako "Osiedle Ostródzkie" (tylko czy ta nazwa jest równoznaczna z dawną "Wesołówką"?). |
Wielka Żuława | Iława (miasto) | 4 | Groß Werder | niemieckie | Ostrów | Źródła przedwojenne notują nazwę Ostrów. Używana obecnie nazwa Wielka Żuława jest wtórnym, dosłownym tłumaczeniem n. niem. |
Kisielice | Kisielice | 1 | Freistadt | niemieckie | -- |
|
Witowo | Kisielice (cz. miasta) | 1 | Vitowo | polskie | -- | Nazwa południowego przedmieścia Kisielic. Została oficjalnie zniesiona w 2003 roku, zapewne nie funkcjonowała w powszechnym obiegu (brak potrzeby dzielenia tak niewielkiego miasta na dzielnice). |
Susz | Susz | 1 | Rosenberg | niemieckie | -- |
|
Zalewo | Zalewo | 1 | Saalfeld | niemieckie | -- |
|
Borek | Iława | 1 | Borreck | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Hochfelde. |
Dąbrowa | Iława | 1 | Damerau | polskie | -- | Dawniej też: Damry (Kętrzyński). |
Dół | Iława | 1 | Daulen | pruskie lub słowiańskie | -- |
|
Drwęca | Iława | 3 | Forsthaus Stenkendorf | niemieckie | -- |
|
Dziarnówko | Iława | 1 | Klein Seehren | pruskie | -- |
|
Dziarny | Iława | 1 | Groß Seehren | pruskie | -- |
|
Emilianowo | Iława | 2 | Emilienhof | niemieckie | -- | |
Franciszkowo | Iława | 5 | Freudenthal-Gut | niemieckie | Wesołowo |
|
Franciszkowo Dolne | Iława | 6 | Freudenthal | niemieckie | Nowe Wybudowanie | Wieś Freudenthal ludność polska określała mianem Nowe Wybudowanie ("wybudowanie" to północnopolskie określenie kolonii, przysiółka). Po wojnie zignorowano ten fakt, używając początkowo nazwy "Wesołowo", a następnie "Franciszkowo (Górne i Dolne)". Nazwa obecna nie ma żadnego uzasadnienia, a do tego jest niezgodna z tradycją. Należy więc bezzwłocznie przywrócić autentyczną polską nazwę Nowe Wybudowanie. Tworzy to pewien problem w kwestii pochodnej nazwy sąsiedniej wsi, o czym wyżej. |
Frednowy | Iława | 1 | Frödenau | niemieckie | -- | |
Gałdowo | Iława | 1 | Goldau | pruskie | -- | 1355 Goldowe. |
Gardzień | Iława | 1 | Garden | pruskie al. słowiańskie | -- | Dawniej też: Gardy, Gardzin (formy raczej wtórne). |
Gromoty | Iława | 1 | Gramten | pruskie | -- | 1437 Grammeth. |
Gulb | Iława | 1 | Gulbien | pruskie | -- |
|
Jachimówka | Iława | 2 | Joachimsthal | niemieckie | -- | |
Jażdżówki | Iława | 1 | Jadziowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Seefriede. |
Jezierzyce | Iława | 1 | Geserich | pruskie (hydronimiczne) | -- | Nazwa wsi ponowiona od nazwy jeziora Jeziorak (niem. Geserich-See), zwanego dawniej po polsku także Jezierzyce. Nazwa jest pruskiego pochodzenia, w języku polskim silnie adideowana. Nazwa wsi utrwala starszą polską postać nazwy jeziora. |
Jeziorno | Iława | 3 | Schöneck | niemieckie | -- | Oboczna nazwa: Pięć-Jeziorno ("potworek językowy", lepiej go unikać). Brak historycznej nazwy polskiej. |
Julin | Iława | 2 | Julienhof | niemieckie | -- | |
Kaletka | Iława | 4 | Kalittken | polskie | Kalitka |
|
Kałdunki | Iława | 6 | Klein Schönforst | niemieckie | Szonforst Mały |
|
Kałduny | Iława | 6 | Groß Schönforst | niemieckie | Szonforst Wielki | Nazwa Kałduny (a także sąsiednie Kałdunki), wprowadzona po wojnie, pochodzi od nazwy wodnej Kałdun lub Kałdunek (niem. Groß, Klein Kaldunen-See), którą noszą aż cztery obiekty w pobliżu wsi (trzy jeziora i rzeczka). Jest to staropruska nazwa wodna (pierwotnie 1323 Candyein, 1400 Caldein, 1415 Kandein), która z czasem uległa wpływowi polskiemu. Nie jest to jednak historyczna nazwa tych miejscowości. Przedwojenne ludowe spolszczenie tej n. miejscowej brzmiało Szonforst, co wypadałoby przywrócić. |
Kamień | Iława | 1 | Stein | niemieckie | -- |
|
Kamionka | Iława | 1~4 | Steinersdorf (Groß, Klein) | niemieckie | (Kamionki) |
|
Karaś | Iława | 1 | Karasch | polskie | -- | |
Karłowo | Iława | 1 | Karlau | polskie | -- | Część wsi Rudzienice, często używana nazwa Rudzienice-Karłowo - unikałbym tego typu podwójnego nazewnictwa. |
Katarzynki | Iława | 1 | Katarschinken | polskie | -- | Późniejsza, urzędowa n. niem: Neukrug (kiedy wprowadzona?). |
Kozianka | Iława | 1 | Kosanken | polskie | -- |
|
Kwiry | Iława | 1 | Quirren | pruskie | -- | |
Laseczno | Iława | 6 | Groß Herzogswalde | niemieckie | Rycwałd | Oboczna (ludowa) n. niem: Retzwalde (stąd przedwojenne spolszczenie). Obecna nazwa jest chrztem KUNM. |
Laseczno Małe | Iława | 6 | Klein Herzogswalde | niemieckie | Rycwałdzik |
|
Lowizowo | Iława | 1 | Luisenseegen | niemieckie | -- | Obocznie: Łowizowo. Nie wiem, która nazwa obowiązuje obecnie, obie są spotykane w opracowaniach przedwojennych (Lowizowo częściej). |
Ławice | Iława | 1 | Hansdorf | niemieckie | -- |
|
Makowo | Iława | 3 | Melchertswalde | niemieckie | -- | |
Mały Bór | Iława | 1 | Klein Heide | niemieckie | -- | Miejscowość Papiernia wydzielona z Małego Boru. |
Mątyki | Iława | 1 | Montig | pruskie | -- | Dawniej też pisane: Montyki. |
Mózgowo | Iława | 1~4 | Mosgau | słowiańskie | (Mozgowo) |
|
Nejdyki | Iława | 1 | Neuguth | niemieckie | -- | |
Nowa Wieś | Iława | 1 | Neudorf | niemieckie | -- | |
Nowy Ostrów | Iława | 1 | Neu Werder | niemieckie | -- | |
Owczarnia | Iława | 1 | Schäferei | niemieckie | -- | Cześć wsi Gałdowo, nie wiem na ile jej nazwa funkcjonuje. |
Pikus | Iława | 1 | Pikus | pruskie? | -- | Przydałyby się informacje etymologiczne. |
Prasneta | Iława | 1 | Hütte | niemieckie | -- |
|
Praszki | Iława | 4 | Prassen | pruskie? | Prasy |
|
Przejazd | Iława | 6 | Freydeck | niemieckie | Frejdyki | |
Radomek | Iława | 1 | Klein Radem | słowiańskie | -- | |
Rodzone | Iława | 1 | Deutsch Rodzonne | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Rosen. |
Rudzienice | Iława | 1 | Raudnitz | pruskie | -- | Dawniej też: Rudzicz, Rudziąż. Nazwa Rudzicz najczęstsza w przedwojennych opracowaniach. |
Sarnówek | Iława | 6? | Lannoch | polskie? | Łanioch |
|
Sąpy | Iława | 1 | Sumpf | niemieckie | -- | |
Segnowy | Iława | 1 | Seegenau | niemieckie | -- | |
Siemiany | Iława | 6 | Schwalgendorf | niemieckie | Szwałkowo | Spolszczona nazwa Szwałkowo pojawia się na przedwojennych mapach i u Leydinga. Nazwa nadana po wojnie jest typowym pseudoimiennym chrztem KUNM. |
Skarszewo | Iława | 4 | Scharschau | pruskie | Szarzewo |
|
Smolniki | Iława | 1 | Alteiche | niemieckie | -- | Wcześniejsza nazwa niemiecka (przed 1858): Theerofen. Powód zmiany nazwy niejasny. Nazwa polska jest tłumaczeniem starszej n. niemieckiej. |
Solniki | Iława | 2 (1?) | Zollnick | słowiańskie? | -- | Potrzebne informacje etymologiczne dot. nazwy niemieckiej. |
Stanowo | Iława | 3 | Stenkendorf | niemieckie | -- | Leyding: Stańkowo. |
Starzykowo | Iława | 2~3 | Groß Stärkenau | niemieckie | -- | Osada Strakowo wydzielona ze Starzykowa. Jej nazwa jest chyba obocznym, nieoficjalnym powojennym spolszczeniem niemieckiej nazwy tej wsi. |
Stęgwica | Iława | 2 (1?) | Stengwitz | pruskie (spolonizowane)? | -- | Potrzebne więcej informacji i zapisy źródłowe. Nazwa zdaje się pochodzić od nazwy jeziora. |
Stradomno | Iława | 1 | Stradem | pruskie | -- | |
Szałkowo | Iława | 2 | Schalkendorf | niemieckie | -- | |
Szczepkowo | Iława | 1 | Louisenhof | niemieckie | -- | Nazwa polska Szczepkowo jest pierwotną nazwą tej wsi. Zniemczona postać tej nazwy to Szepkau, nie obowiązująca oficjalnie. |
Szeplerzyzna | Iława | 1 | Schönerswalde | niemieckie | -- | Nazwa polska jest przedwojenna. Nie do końca jasna, zapewne twór od nazwiska. |
Szwalewo | Iława | 2 | Alt Schwalge | niemieckie? | -- |
|
Szymbark | Iława | 1 | Schönberg | niemieckie | -- | Dawniej też: Szenburk. |
Tchórzanka | Iława | 1 | Languth | niemieckie | -- | Nazwa polska stara, istniała obocznie do niemieckiej. Być może pierwotna. |
Tłokowisko | Iława | 3 | Brunstplatz | niemieckie | -- | |
Tynwałd | Iława | 1 | Tillwalde | niemieckie | -- | |
Urwisko | Iława | 2 | Urwiese | niemieckie | -- | U Leydinga: Urwis. Forma ta, podobnie jak obecna, jest adideacją n. niem. |
Wiewiórka | Iława | 1 | Susannenthal | niemieckie | -- | Nazwa polska jest stara (również nieofic. niem. Wiewiorken), być może pierwotna. |
Wikielec | Iława | 1 | Winkelsdorf | niemieckie | -- | |
Wilczany | Iława | 1~4 | Wolfsdorf | niemieckie | (Wilczan) | W opracowaniach przedwojennych raczej Wilczan (w liczbie poj.). Pluralizacja powojenna, ale być może ludowa. |
Windyki | Iława | 1 | Windeck | niemieckie? | -- | |
Wola Kamieńska | Iława | 5 | Stein-Kaspendorf | niemieckie | Wodonity |
|
Ząbrowo | Iława | 1 | Sommerau | niemieckie? | -- | |
Zazdrość | Iława | 1 | Zazdrosz | polskie | -- | Nazwa w latach 1865-1945: Bonin. Dość ciekawa zmiana nazwy. |
Biskupiczki | Kisielice | 1 | Bischdorf | niemieckie | -- | |
Butowo | Kisielice | 1 | Bauthen | pruskie | -- | 1285 Buthowe, 1326 Buthow. |
Nowy Folwark | Kisielice | 1 | Neu Vorwerk | niemieckie | -- | |
Stary Folwark | Kisielice | 1 | Alt Vorwerk | niemieckie | -- | |
Galinowo | Kisielice | 1 | Gallnau | pruskie | -- | Pierwotnie: Czemayn (1302). Również nazwa pruska. |
Goryń | Kisielice | 1 | Guhringen | pruskie | -- | 1293 Goryn, 1314 Gorin. |
Jędrychowo | Kisielice | 1 | Heinrichau | niemieckie | -- |
|
Kantowo | Kisielice | 2?? | Kantershof (?) | niemieckie (?) | -- | Na niemieckich przedwojennych mapach miejscowość jest bezimienna (najprawdopodobniej kolonia Gorynia). Nazwa Kantershof pochodzi ze źródeł internetowych, a więc jest niepewna. |
Klimy | Kisielice | 6 | Harnau | niemieckie | Harnowo |
|
Limża | Kisielice | 1 | Limbsee | pruskie | -- | 1326, 1329 Lynsen. |
Łęgowo | Kisielice | 1 | Langenau | niemieckie | -- | Dawniej też: Łęgnowo, Lęgowo. |
Łodygowo | Kisielice | 1 | Ludwigsdorf | niemieckie | -- |
|
Ogrodzieniec | Kisielice | 6 | Neudeck | niemieckie | Nejdak | Przedwojenną nazwę wsi utrwala leśniczówka o nazwie Nojdek (chociaż lepszą nazwą byłoby Łęgowo-Leśnictwo - przed wojną była to część Łęgowa). Przedwojenne spolszczenie brzmiało Nejdak, co KUNM zastąpiła sztucznym chrztem "Ogrodzieniec". |
Pławty Małe | Kisielice | 1 | Klein Plauth | pruskie | -- | |
Pławty Wielkie | Kisielice | 1 | Groß Plauth | pruskie | -- | |
Sobiewola | Kisielice | 1 | Sobiewolla | polskie | -- | Nazwa w latach 1913-45: Eigenwill. |
Trupel | Kisielice | 1 | Traupel | pruskie | -- | 1280 Tropil, 1371 Trupil. |
Wałdowo | Kisielice | 1 | Waldau | niemieckie | -- | |
Wola | Kisielice | 1 | Wolla | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Willenfeld. |
Adamowo | Susz | 3 | Adolfshof | niemieckie | -- | |
Babięty Małe | Susz | 1 | Klein Babenz | pruskie lub słowiańskie | -- |
|
Babięty Wielkie | Susz | 1 | Groß Babenz | pruskie lub słowiańskie | -- |
|
Bałoszyce | Susz | 1 | Groß Bellschwitz | prawdop. słowiańskie | -- |
|
Bałoszyce Małe | Susz | 1* | Klein Bellschwitz | prawdop. słowiańskie | (Bałoszyczki) |
|
Boleszów | Susz | 5 | Wilhelmswalde | niemieckie | Wilamówka | U Leydinga Wilamówka, co jest nawiązaniem do n. niemieckiej. Taka nazwa zdaje się lepsza od obowiązującego pseudoimiennego chrztu. |
Bornice | Susz | 1 | Bornitz | pruskie lub słowiańskie | -- | Dawniej też: Borznice. |
Bronowo | Susz | 1 | Groß Brunau | polskie? | -- | Dawniej też: Brunowo. |
Brusiny | Susz | 2* | Groß Brausen | niemieckie? | (Brusiny Wielkie) | 1321 Brusen, 1338 Brusin. Przyjęta po wojnie polska nazwa zdaje się nawiązywać do zapisu z 1338, ale może jednak poprawniejszą etymologicznie formą byłyby Brusy? Tradycyjnej formy brak. |
Brusiny Małe | Susz | 2 | Klein Brausen | niemieckie? | -- | |
Chełmżyca | Susz | 5 | Kölmsee | hybryda (prus. + niem.) | Kołmin |
|
Czerwona Woda | Susz | 1 | Rothwasser | niemieckie | -- | |
Dąbrówka | Susz | 3 | Muttersegen | niemieckie | -- | |
Dolina | Susz | 3 | Vogtenthal | niemieckie | -- | |
Emilianowo | Susz | 2 | Emilienhof | niemieckie | -- | |
Fabianki | Susz | 2 | Fabianshof | niemieckie | -- | |
Falknowo | Susz | 1 | Groß Falkenau | niemieckie | -- | 1448 Wyelhnyow - odczytywane Wielniów. Zapewne wcześniejsza adaptacja n. niemieckiej. |
Falknowo Małe | Susz | 1* | Klein Falkenau | niemieckie | (Falknówko) | Przed wojną raczej Falknówko. Taka forma miałaby więcej sensu, ze względu na brak dookreślenia Wielkie w nazwie Falknowa. |
Grabowiec | Susz | 4? | Buchfelde | niemieckie | Grabowo |
|
Huta | Susz | 1 | Hütte | niemieckie | -- | |
Jakubowo Kisielickie | Susz | 1* | Jakobau | polskie | (Jakubowo) | |
Janowo | Susz | 6? | Baadeln | niemieckie? | Watlewo |
|
Januszewo | Susz | 1 | Januschau | polskie | -- | Pierwotnie: *Jeniszowo (1312 Jenischau). Forma ta wykazuje cechy gwarowe. |
Jawty Małe | Susz | 1 | Klein Jauth | pruskie | -- | |
Jawty Wielkie | Susz | 1 | Groß Jauth | pruskie | -- | 1287 Jautin. |
Kamieniec | Susz | 1 | Finckenstein | niemieckie | -- |
|
Karolewo | Susz | 2 | Karlswalde | niemieckie | -- | |
Krzywiec | Susz | 3 | Freiwalde | niemieckie | -- | |
Lisiec | Susz | 2 | Fuchsmühle | niemieckie | -- | |
Lubnowy Małe | Susz | 1 | Klein Liebenau | niemieckie (hydronimiczne?) | -- | Dawniej też: Lignowy, Lignowo Małe. |
Lubnowy Wielkie | Susz | 1 | Groß Liebenau | niemieckie (hydronimiczne?) | -- |
|
Michałowo | Susz | 1 | Michelau | polskie | -- | |
Nipkowie | Susz | 1 | Groß Nipkau | pruskie? | -- | 1361 Nypekaw. |
Olbrachtowo | Susz | 1 | Groß Albrechtau | niemieckie | -- | Dawniej też: Albrachtowo, Albrechtowo. |
Olbrachtówko | Susz | 1 | Klein Albrechtau | niemieckie | -- | Dawniej też: Albrachtówko, Albrechtówko. |
Piaski | Susz | 2 | Sandberg | niemieckie | -- | |
Piotrkowo | Susz | 1 | Peterkau | polskie | -- | |
Redaki | Susz | 6 | Charlottenwerder | niemieckie | Szarłatowo |
|
Róża | Susz | 2 | Rosenhain | niemieckie | -- | U Leydinga Różajny, co jest dokładniejszym przejęciem fonetycznym n. niem. |
Różanki | Susz | 3 (2?) | Rasenfeld | niemieckie | -- | Powojenna n. polska wynika zapewne z błędnego odczytania nazwy Rasenfeld jako Rosenfeld (aczkolwiek może taka interpretacja ma jakieś uzasadnienie? Nie dysponuję dokumentacją). |
Różnowo | Susz | 1 | Rosenau | niemieckie | -- | Osada Rumunki wydzielona z Różnowa lub powstała po wojnie. Brak jej na przedwojennych mapach. |
Rudniki | Susz | 5 | Liebenbruch | niemieckie (hydronimiczne) | Liwskie Bagno | Wieś leży nad rzeką Liwą (Liebe), której nazwa ma starożytne, pruskie pochodzenie. Wypadałoby ten źródłosłów zachować. |
Stawiec | Susz | 5 | Merinoß | niemieckie (internacjonalizm) | Merynos |
|
Ulnowo | Susz | 1 | Faulen | niemieckie | -- |
|
Wądoły | Susz | 3 | Friedrichsburg | niemieckie | -- | |
Wiśniówek | Susz | 5 | Weizenfelde | niemieckie | -- | |
Zieleń | Susz | 4 | Grünhof | niemieckie | Zielony Dwór | U Ceynowy: Zielony Dwór. |
Zofiówka | Susz | 2 | Sophienwalde | niemieckie | -- | |
Żakowice | Susz | 2 | Schakenbruch | niemieckie | -- | Potrzebna informacja, co do genezy członu Schaken- (może być pruski, aczkolwiek prawdopodobnie to nazwisko). Powojenna nazwa polska naśladuje pierwszy człon n. niem. fonetycznie. Dodatkowo, u Leydinga pojawia się wariant Szakowice. |
Bajdy | Zalewo | 2 | Boyden | pruskie | -- | |
Barty | Zalewo | 1 | Barten | pruskie | -- | |
Bądki | Zalewo | 2 | Bündtken | pruskie | -- | 1543 Bundicken. |
Bednarzówka | Zalewo | 2 | Böttchershof | niemieckie | -- | |
Boreczno | Zalewo | 6 | Schnellwalde | niemieckie | Szniewałd | Przed wojną: Szniewałd. Leyding notuje co prawda Śniegwałd, ale wolę trzymać się formy o przedwojennej tradycji. |
Brzeziniak | Zalewo | 2 | Birkenthal | niemieckie | -- | |
Bukowiec | Zalewo | 1 | Bukowitz | polskie | -- | Oboczna n. niem. Mottitscher Winkel (od miejs. Matyty - p.). |
Dajny | Zalewo | 2 | Deunen | pruskie | -- | |
Dobrzyki | Zalewo | 3 | Weinsdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Wigandesdorf (zlatynizowane Wygando villa [1304]). |
Duba | Zalewo | 3 | Leißnersberg | niemieckie | (Dauby?) |
|
Gajdy | Zalewo | 2 | Goyden | pruskie | -- | |
Girgajny | Zalewo | 2 | Gergehnen | pruskie | -- | 1315 Girgeine. |
Gubławki | Zalewo | 1~2 | Gablauken | pruskie | -- |
|
Huta Wielka | Zalewo | 2? | Albrechtswalde | niemieckie | -- | Leyding notuje oboczną n. niem. Groß Hütte. To uzasadniałoby nazwę obecną. |
Janiki Małe | Zalewo | 2 | Klein Hanswalde | niemieckie | -- | Patrz niżej. |
Janiki Wielkie | Zalewo | 2 | Groß Hanswalde | niemieckie | -- | W XIV w. odnotowana forma Joniken (1375), którą należy uznać za pruską. Stąd powojenna n. polska. |
Jaśkowo | Zalewo | 1 | Jäskendorf | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Jerzwałd | Zalewo | 1 | Gerswalde | niemieckie | -- | Z okolicami Jerzwałdu utożsamia się staropruską nazwę Keysen (1272). |
Jezierce | Zalewo | 5 | Haack | niemieckie | Hak | U Leydinga bezpośrednie przejęcie jako Hak. |
Karpowo | Zalewo | 2 | Kerpen | pruskie | -- | 1286 Kerpow. |
Kiemiany | Zalewo | 4 | Kämmen | pruskie | Kamy |
|
Koziny | Zalewo | 5 | Köszen | pruskie | Kiesy |
|
Kupin | Zalewo | 2 | Kuppen | pruskie | -- | |
Likszany | Zalewo | 1 | Lixainen | pruskie | -- |
|
Matyty | Zalewo | 2 | Motitten | pruskie | -- | 1343 Matiten, Mathitin. |
Mazanki | Zalewo | 5 | Mosenz | pruskie | Mazańce |
|
Międzychód | Zalewo | 5 | Mitteldorf | niemieckie | Luswity | Za pierwotną nazwę tej wsi (a dokładniej terenu, na którym powstała) uważa się pruską nazwę Lusewithe (1358), 1419 Loysewiten. Ustalając powojenną nazwę przeoczono ten fakt albo nie skojarzono tej nazwy z tą konkretną wsią. |
Mozgowo | Zalewo | 4 | Nosewitz | słowiańskie | Nozgowice |
|
Murawki | Zalewo | 3 | Wilhelmswalde | niemieckie | -- | |
Nowe Chmielówko | Zalewo | 1*~4 | Chmelowken | polskie | Chmielówko |
|
Piekło | Zalewo | 1 | Pieklo | polskie | -- |
|
Polajny | Zalewo | 1 | Paulehnen | pruskie | -- | Pierwotna nazwa pruska: Utrainen, Utreyn (1264-69), Vutraynen (ok. 1270). Dopiero później: Paulin (ok. 1400), Paulein (1543, 79). Nazwa późniejsza prawdopodobnie pochodzi od imienia Paweł, ale jest tworem pruskim (co pokazuje sufiks). Spolszczoną formę Polajny potwierdza spis z 1820 roku. |
Pomielin | Zalewo | 2 | Pomehlen | pruskie | -- | Pierwotnie: 1396 Pomenelauken, 1437 Pomelauken. Człon -lauks z czasem wypadł. |
Pozorty | Zalewo | 1 | Posorten | pruskie | -- | |
Półwieś | Zalewo | 2 | Halbendorf | niemieckie | -- | Nazwa w latach 1850-1945: Ebenau. Powód zmiany niejasny. |
Rąbity | Zalewo | 2 | Rombitten | pruskie | -- | |
Rucewo | Zalewo | 2 | Rotzung | pruskie | -- | Nazwa ponowiona od n. jeziora (Rucewo Duże i Małe, niem. Groß Rotzung-See i Klein Rotzung-See): 1343 Rutczow, 1375 Ruczowe, Rotczing. Powojenne spolszczenie opiera się na najstarszej pruskiej postaci nazwy, chociaż po wojnie nazwę jeziora notowano też jako Rocąg. |
Rudnia | Zalewo | 5? | Rohden | pruskie? | Rodowo | Leyding podaje historyczny wariant: Rodow (bez daty) i spolszczenie Rude lub Rodowo (czy KUNMowska forma Rudnia ma jakieś uzasadnienie?). Możliwe, że mamy tu do czynienia z nazwą pochodzenia pruskiego lub nawet słowiańskiego. Niemniej, przydałyby się głębsze badania co do tej nazwy. |
Sadławki | Zalewo | 2 | Sadlauken | pruskie | -- | |
Skitławki | Zalewo | 2 | Skittlauken | pruskie | -- | 1379 Sketelauken. |
Surbajny | Zalewo | 2 | Sorbehnen | pruskie | -- | ok. 1400 Surbayn. |
Śliwa | Zalewo | 1 | Schliewe | pruskie (spolonizowane) | -- | 1338 Slewen, Slebo. |
Tarpno | Zalewo | 2 | Terpen | pruskie? | -- | Potrzebne informacje etymologiczne i zapisy źródłowe. Może nazwa ma coś wspólnego z obecną dzielnicą Grudziądza o tej samej nazwie? |
Urowo | Zalewo | 2 | Auer | pruskie (zniemczone) | -- | 1346 Uraw. |
Wielowieś | Zalewo | 3 | Dittersdorf | niemieckie | -- | U Leydinga Dylewo - czy ma to jakieś uzasadnienie? |
Wieprz | Zalewo | 1 | Weepers | pruskie | -- | |
Witoszewo | Zalewo | 6 | Kunzendorf | niemieckie | Kończewo |
|
Woryty Zalewskie | Zalewo | 2* | Woritten | pruskie | (Woryty) | Człon Zalewskie odróżniający w stosunku do wsi Woryty Morąskie (w gm. Morąg, p. tam). |
Zatyki | Zalewo | 2 | Kattern | pruskie lub niemieckie | -- |
|
Biskupiec | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 1 | Bischofswerder | niemieckie | -- |
|
Piotrowice | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 1* | Groß Peterwitz | polskie | (Piotrowice Wielkie) |
|
Piotrowice Małe | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 1 | Klein Peterwitz | polskie | -- | Dawniej też: Piotrowiec Mały. |
Podlasek | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 6 | Konradswalde | niemieckie | Konradzwałd | W użyciu także: Podlasek Duży. Nazwa jest chrztem KUNM, oryginalne spolszczenie to Konradzwałd. |
Podlasek Mały | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 5 | Louisenthal | niemieckie | Dłużki | Relacyjna nazwa Podlasek Mały jest chrztem KUNM (podobnie jak sama nazwa "Podlasek", do której się odwołuje). Mimo braku przedwojennej tradycji dla tej wsi, nazwa "Podlasek Mały" jest niemożliwa do utrzymania z powodu zmiany nazwy Podlasek na Konradzwałd (p. wyżej), a nazwanie tej miejscowości "Mały Konradzwałd" byłoby ahistoryczne. Z tego powodu zasięgam do notowanej przez Leydinga formy Dłużki, która co prawda nie ma przedwojennej tradycji użycia, ale przynajmniej ma pokrycie w terenie - została utworzona od nazwy jeziora Dłużek (niem. Langer-See albo Dluzik-See). |
Słupnica | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 6 | Stangenwalde | niemieckie | Stęgwałd | Przed wojną: Stęgwałd, Stynwałd. Obecna nazwa jest chrztem KUNM. |
Powiat ostródzki
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Ostróda | Ostróda (miasto) | 1~4 | Osterode | niemieckie | (Ostród) |
|
Cierzpięty | Ostróda (miasto) | 1 | Czerpienten | polskie | -- |
|
Zajezierze | Ostróda (miasto) | 5 | Collishof | niemieckie | Kolisowizna |
|
Miłakowo | Miłakowo | 4~6 | Liebstadt | niemieckie (hydronimiczne) | Libsztat |
|
Miłomłyn | Miłomłyn | 1 | Liebemühl | niemieckie (hydronimiczne) | -- |
|
Iląg | Miłomłyn (cz. miasta) | 4~5 | Eylingshöh | hybryda (prus. + niem.) | Ilińsk | Nazwa tej kolonii (dziś należącej do m. Miłomłyna) pochodzi od nazwy jeziora Ilińsk (niem. Eyling-See), dawniej też z niem. sufiksami -walde, -see. Przyjęta po wojnie forma Iląg jest regularnym spolszczeniem pruskiej nazwy jeziora (z typowym sufiksem -ąg), jednak jest niezgodna z tradycją. Jezioro to w polskiej tradycji nazywa się Ilińsk (potocznie też Jelonek, wtórne - unikać!) już od czasów przedwojennych. Nazwę osady należało ustalić konsekwentnie z nazwą jeziora. |
Ludwisin | Miłomłyn (cz. miasta) | 4 | Ludwigsberg | niemieckie | Ludwichowo | Forma Ludwichowo pojawia się w Tece Toruńskiej. Forma obecna jest powojenna - nie wiem, na ile dziś funkcjonuje. Ta część Miłomłyna jest dość wyraźnie odcięta od części miasta. |
Przejazd | Miłomłyn (cz. miasta) | 5 | Sonnenhof | hybryda (prus. + niem.) | Sunie |
|
Wydmuch | Miłomłyn (cz. miasta) | 5 | Karlshof | niemieckie | Karolewo | U Leydinga Karolowo (co poprawiam na -ewo, co jest bardziej zgodne z lokalną polską toponimią), wydaje się to lepsze od obowiązującego (tylko czy faktycznie używanego?) nowotworka. |
Zacisze | Miłomłyn (cz. miasta) | 6 | Liebrode | niemieckie | Liproda | Przed wojną nazwę tej wsi (obecnie części Miłomłyna) spolszczano jako Libroda, Liproda. |
Zatoka | Miłomłyn (cz. miasta) | 3 | Emilienthal | niemieckie | -- | |
Morąg | Morąg | 1 | Mohrungen | pruskie | -- | |
Bartki | Dąbrówno | 1 | Bardtken | polskie | -- | Pierwotnie: 1365 Weisbuthen, nazwa pruska. |
Brzeźno Mazurskie | Dąbrówno | 1* | Bergling | pruskie | (Brzeźno) |
|
Dąbrowa | Dąbrówno | 1 | Dombrowa | polskie | -- |
|
Dąbrówno | Dąbrówno | 1 | Gilgenburg | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Elgnowo | Dąbrówno | 1 | Elgenau | pruskie (hybryda?) | -- | Pierwotnie: 1350 Ilgelauken, 1350 Ylgelauken. Z czasem prus. sufiks -lauks został zastąpiony (niemieckim?) -au. |
Fiugajki | Dąbrówno | 1 | Fiugaiken | pruskie | -- | Dawniej też: Figajki. |
Gardyny | Dąbrówno | 1 | Gardienen | pruskie | -- |
|
Jabłonowo | Dąbrówno | 1 | Jablonowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Dreililien. |
Jagodziny | Dąbrówno | 6 | Ketzwalde | polskie | Kiecwałd |
|
Jakubowo | Dąbrówno | 1 | Jacubowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Wellhausen. |
Kalbornia | Dąbrówno | 1~4 | Kahlborn | niemieckie | (Kalborno) | Przed wojną: Kalborno, taką formę też przyjęto oficjalnie. Obecna forma Kalbornia jest wynikiem zniekształcenia (zapewne ludowego, naturalnego - w gwarze zaśw. Kalborńa). Można by rozważyć powrót do historycznej formy. |
Leszcz | Dąbrówno | 1 | Heeselicht | niemieckie | -- |
|
Lewałd Wielki | Dąbrówno | 1 | Groß Lehwalde | niemieckie (hybryda?) | -- |
|
Łogdowo | Dąbrówno | 1 | Logdau | pruskie | -- |
|
Marwałd | Dąbrówno | 1 | Marwalde | niemieckie | -- | 1407 Marienwald. |
Odmy | Dąbrówno | 1 | Odmy | polskie | -- | |
Okrągłe | Dąbrówno | 4~6 | Klein Lehwalde | niemieckie (hybryda?) | Lewałd Mały | Przed wojną: Lewałd Mały. Formę Okrągłe (pochodzącą od pobliskiego jeziora zwanego Okrąg lub Okrągłe), a także niem. formę Okrongeln podaje co prawda Leyding, ale nie znajduję dla niej żadnego potwierdzenia przedwojennego. Lepiej wrócić do tradycyjnej formy Lewałd Mały, zwłaszcza że istnieje też Lewałd Wielki (p. wyżej). |
Osiekowo | Dąbrówno | 1 | Oschekau | polskie | -- | |
Ostrowite | Dąbrówno | 1 | Ostrowitt | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Osterwitt. |
Pląchawy | Dąbrówno | 1 | Plonchau | słowiańskie (przeniesione) | -- | |
Samin | Dąbrówno | 1 | Seemen | pruskie | -- | |
Saminek | Dąbrówno | 6 | Schönwäldchen | niemieckie | Szuwałdek | Nazwa niemiecka, spolszczona jako Szuwałdek. Nazwa obecna, nawiązująca do sąsiedniej wsi Samin (prus. pochodzenia) jest tworem sztucznym, wprowadzonym przez KUNM. |
Stare Miasto | Dąbrówno | 1 | Altstadt | niemieckie | -- | |
Tułodziad | Dąbrówno | 1 | Taulensee | pruskie | -- | 1328 Tulenseitz, 1399 Tawelsehe. Nazwa pruskiego pochodzenia, polska wersja przejęta bezpośrednio z pruskiego. |
Wądzyn | Dąbrówno | 1 | Wansen | słowiańskie (przeniesione) | -- | Nazwa uważana za przeniesioną z Ziemi Brodnickiej (wieś Wądzyn w obecnej gm. Bobrowo). |
Wierzbica | Dąbrówno | 6 | Vierzighufen | niemieckie | Wierzgub | Przed wojną: Wierzgub, Wierzkup. Dzisiejsza forma bez uzasadnienia. |
Dąbrowo | Grunwald | 1 | Dombrowo | polskie | -- |
|
Domkowo | Grunwald | 1 | Domkau | polskie | -- | Pierwotnie: Dąbkowo (1335 Dombkau). |
Dylewko | Grunwald | 6 | Elisenhof | niemieckie | Elizowo |
|
Dylewo | Grunwald | 1 | Döhlau | niemieckie | -- | Pierwotnie: 1328 Sickerin, 1334 Sickerinen, 1335 Sickerinenwangen. Jest to nazwa prus. pola osadniczego, na którym powstało Dylewo i sąsiednie Szczepankowo (p. niżej). |
Frygnowo | Grunwald | 1 | Frögenau | niemieckie | -- | Pierwotnie: Freudenau (1335). |
Gierzwałd | Grunwald | 1 | Geierswalde | niemieckie | -- |
|
Glądy | Grunwald | 1 | Glanden | pruskie | -- | Forma gwarowa: Glondï / Glundï, -duf. |
Góry Lubiańskie | Grunwald | 1* | Gurry | polskie | (Góry) | Nazwa w latach 1877-1945: Weißberg. |
Grabiczki | Grunwald | 1 | Grabitzken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Grunwald | Grunwald | 1 | Grünfelde | niemieckie | -- |
|
Jędrychowo | Grunwald | 2 | Heinrichau | niemieckie | -- | |
Kalwa | Grunwald | 1 | Kalwa | pruskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleintal. |
Kiersztanowo | Grunwald | 1 | Groß Kirsteinsdorf | niemieckie | -- |
|
Kiersztanówko | Grunwald | 1 | Klein Kirsteinsdorf | niemieckie | -- | Patrz wyżej. |
Kitnowo | Grunwald | 1 | Kittnau | pruskie | -- | 1335 Kientenaw. |
Korsztyn | Grunwald | 1 | Korstein | niemieckie (tłum z prus.) | -- |
|
Lipowa Góra | Grunwald | 1 | Lindenberg | niemieckie | -- | |
Lubian | Grunwald | 1 | Groß Lauben | pruskie | -- |
|
Lubianek | Grunwald | 1 | Klein Lauben | pruskie | -- | Patrz wyżej. |
Łącko | Grunwald | 6 | Fritzchen | niemieckie | Frycki | U Chojnackiego Frycki, u Leydinga Fryczkowo. Obecna nazwa bez uzasadnienia. |
Łodwigowo | Grunwald | 1 | Ludwigsdorf | niemieckie | -- | Forma gwarowa: U̯oʒ́igovo. |
Marcinkowo | Grunwald | 1 | Mertensdorf | niemieckie | -- | |
Mielno | Grunwald | 1 | Mühlen | pruskie (zniemczone) | -- |
|
Omin | Grunwald | 4 | Ohmen | pruskie | Uminy |
|
Pacółtowo | Grunwald | 1 | Groß Pötzdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie Petzoldsdorf, stąd spolszczenie (znane już w XVI w.). |
Pacółtówko | Grunwald | 1 | Klein Pötzdorf | niemieckie | -- |
|
Rychnowo | Grunwald | 1 | Reichenau | niemieckie | -- | |
Rychnowska Wola | Grunwald | 1 | Sophienthal | niemieckie | -- |
|
Rzepki | Grunwald | 1 | Rzepken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Geierskreutz. |
Stębark | Grunwald | 1 | Tannenberg | niemieckie | (Stembark) |
|
Szczepankowo | Grunwald | 1 | Steffenswalde | niemieckie | -- | Wieś powstała na pruskim polu Sickerin (1328), podobnie jak pobliskie Dylewo (p. wyżej). |
Tymawa | Grunwald | 1 | Thymau | pruskie | -- | |
Ulnowo | Grunwald | 1 | Faulen | niemieckie (przeniesione) | -- | Nazwa uważana za przeniesioną z Ulnowa pod Suszem (p. tam). |
Wróble | Grunwald | 1 | Wrobbeln | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Geiershof. |
Zapieka | Grunwald | 1 | Kaulbruch | niemieckie | -- |
|
Zybułtowo | Grunwald | 1 | Seewalde | niemieckie | -- | Pierwotnie: Sieboldsdorf, stąd nazwa polska. |
Białka | Łukta | 5 | Gehlfeld | hybryda (prus. + niem.) | Gil | Nazwa pochodzi od pobliskiego jeziora Gil (niem. Gehl See, 1331 Geile). Ustalona po wojnie nazwa Białka, motywowana przez prus. gaīls - "biały" (czy słusznie?), łamie zasadę, że nazw pruskich się nie tłumaczy (chyba, że istnieje taka tradycja), a ponadto jest niekonsekwentna z nazwą jeziora. Motywem ustalenia takiej nazwy mogła być chęć odróżnienia od wsi Gil Wielki i Mały w gm. Miłomłyn (p. niżej). Priorytetem powinno być jednak zachowywanie nazw o pruskim pochodzeniu. |
Dąg | Łukta | 1 | Dungen | pruskie | -- | Forma gwarowa: Duŋk, -ga. |
Dragolice | Łukta | 1 | Draglitz | pruskie | -- |
|
Florczaki | Łukta | 5 | Eckersdorf | niemieckie | Ekartowo | U Leydinga (w erracie) i w potocznym użyciu krótko po wojnie: Ekartowo. Taka nazwa wydaje się być sensowniejsza, niż obowiązująca forma Florczaki, która jest nieuzasadnionym "potworkiem językowym". |
Ględy | Łukta | 1 | Gallinden | pruskie | -- | Dawniej też: Galindy. |
Kojdy | Łukta | 1 | Koiden | pruskie | -- | |
Komorowo | Łukta | 4 | Kämmersdorf | niemieckie | Kamajzy |
|
Kotkowo | Łukta | 2 | Katzendorf | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Hannolsdorf (1402-08). |
Kozia Góra | Łukta | 1 | Ziegenberg | niemieckie | -- |
|
Lusajny | Łukta | 4 | Luzeinen | pruskie | Lucejny |
|
Łukta | Łukta | 1 | Locken | pruskie | -- |
|
Markuszewo | Łukta | 1 | Markuschöwen | polskie | -- |
|
Maronie | Łukta | 5 | Magergut | niemieckie | Wojsiny |
|
Molza | Łukta | 1 | Moldsen | pruskie | -- | 1361 Mulsen. |
Mostkowo | Łukta | 1 | Brückendorf | niemieckie | -- | Popegeerowska osada Gucin sztucznie wydzielona z Mostkowa. |
Niedźwiady | Łukta | 4 | Bärenwinkel | niemieckie | Barenwynkiel | Teka Toruńska notuję formę Barenwynkiel (-kla), którą ze względu na ruchome "e" należy uznać za spolszczoną. Nazwa powojenna, chociaż nawiązuje znaczeniowo do n. niem., jest bez tradycji. |
Nowaczyzna | Łukta | 2 | Neumannsruh | niemieckie | -- | |
Orlik | Łukta | 4 | Adlersbude | niemieckie | Orłowa Buda | W Tece Toruńskiej dosłowne tłumaczenie. Dzisiejsza forma jest tworem KUNM. |
Pelnik | Łukta | 1 | Pulfnick | pruskie | -- | 1450 Pylwenig, 1577 Belwenick. |
Plichta | Łukta | 1 | Plichten | polskie (osobowe) | -- | |
Pupki | Łukta | 1 | Pupken | pruskie | -- | |
Ramoty | Łukta | 1 | Ramten | pruskie | -- |
|
Nowe Ramoty | Łukta | 1 | Neu Ramten | pruskie | -- |
|
Skwary | Łukta | 6 | Klein Eisings | pruskie | Isąg Mały | Oryginalna nazwa leśniczówki pochodzi od n. jeziora Isąg (pruskiego pochodzenia). Powojenna nazwa "Skwary" jest sztucznym tworem KUNM, nie tylko zacierającym pruskie pochodzenie oryginału, ale także niezgodnym z wcześniejszą polską tradycją (zaświadczoną w Tece Toruńskiej M. Giersza). |
Sobno | Łukta | 4 | Sooben | pruskie | Coby | Nazwa ustalona po wojnie oczywiście odzwierciedla pruską n. oryginalną, ale w Tece Toruńskiej pojawia się ludowa forma Coby. |
Spórka | Łukta | 1~4 | Sporken | pruskie | (Spórki) | Przed wojną raczej w l. mnogiej: Spórki, Sporki. |
Strzałkowo | Łukta | 6 | Hinzbruch | niemieckie | Hyncbruch | Forma spolszczona z Teki Toruńskiej. |
Swojki | Łukta | 2 | Schwoiken | pruskie? | -- | Pierwotnie: Sclodien (1422)? |
Szeląg | Łukta | 2 (1?) | Eckschilling | hybryda (niem. + prus.) | -- | Nazwa leśniczówki pochodzi od n. jeziora Szeląg (niem. Schilling-See), pruskiego pochodzenia. Pierwotnie była tożsama z nazwą wodną (1700 Schiling), potem pojawił się przedrostek Eck-. |
Tabórz | Łukta | 1 | Taberbrück | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Trokajny | Łukta | 1 | Trukeinen | pruskie | (Trukajny) |
|
Worliny | Łukta | 1 | Worleinen | pruskie | -- | 1342 Worlyne. |
Wynki | Łukta | 1 | Wönicken | pruskie | -- |
|
Zajączkowo | Łukta | 4 | Falkenstein | niemieckie | Zajączki | Oboczna n. niem. Hasenberg, stąd przedwojenne spolszczenie Zajączki. Po wojnie zmodyfikowano ją do postaci Zajączkowo, zapewne w celu odróżnienia od wsi Zajączki w gm. Ostróda (p. tam). Nie jest to wciąż jednak forma mająca przedwojenne korzenie. Może więc zamiast tego można by wykorzystać dookreślenie? U Leydinga są to Zajączki Łukciańskie. |
Bagnity | Małdyty | 2 | Bagnitten | pruskie | -- | 1353 Begonithen |
Bartno | Małdyty | 5? | Reichbarten | hybryda? | Sorkobór (?) |
|
Budwity | Małdyty | 2 | Bauditten | pruskie | -- | 1302-06 Buditien, Budithen. Jeśli 1354 Baudewiten należy tutaj (tak jak podaje Leyding), to uzasadniałoby -w- w powojennym spolszczeniu. |
Budyty | Małdyty | 2 | Boditten | pruskie | -- | |
Czulpa | Małdyty | 1? | Zölp | pruskie | -- | Leyding przytacza zapis Czulpa jako źródłowy. |
Dobrocin | Małdyty | 3 | Groß Bestendorf | niemieckie | -- | |
Drynki | Małdyty | 2 | Drenken | pruskie | -- | 1304 Drinken. |
Dziśnity | Małdyty | 2 | Dosnitten | pruskie | -- | 1367 Desynithen, 1369 Disnyten. |
Fiugajki | Małdyty | 1 | Figaiken | pruskie | -- | |
Gizajny | Małdyty | 2 | Gischainen | pruskie | -- | 1376 Gysyein, Geysyein. |
Ględy | Małdyty | 2~5 | Gallinden | pruskie | Galindy (?) | Nazwa pruskiego pochodzenia, nawiązująca do n. plemiennej Galindów. Po wojnie spolszczona jako Ględy, per analogiam do wsi koło Łukty. Jednak, wobec braku jednoznacznej polskiej tradycji, może można było się pokusić o bardziej dokładne spolszczenie, lepiej oddające źródłosłów oryginału (Chojnacki podaje Galindia, ale to raczej sztuczność)? |
Gumniska Małe | Małdyty | 3 | Klein Rüppertswalde | niemieckie | -- | |
Gumniska Wielkie | Małdyty | 3 | Groß Rüppertswalde | niemieckie | -- | |
Jarnołtowo | Małdyty | 2 | Groß Arnsdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie: Arnoldisdorf (ok. 1308). |
Jarnołtówko | Małdyty | 2 | Klein Arnsdorf | niemieckie | -- | Patrz wyżej. |
Kadzie | Małdyty | 1 | Kadzie | polskie | -- | Nazwa w latach 1868-1945: Eichhorst. |
Kanty | Małdyty | 2 | Groß Kanten | pruskie | -- | Do 2010 oficjalnie Kęty. |
Karczemka | Małdyty | 3 | Hoffnungsmühle | niemieckie | -- | |
Kiełkuty | Małdyty | 5 | Kelken | pruskie | Kiełkuły |
|
Klonowy Dwór | Małdyty | 3 | Höfen | niemieckie | -- | Biorąc pod uwagę n. niem., nie prościej byłoby Dwory (lub Dwórzno)? Po co tak komplikować nazwy? |
Koszajny | Małdyty | 2 | Koschainen | pruskie | -- |
|
Kozia Wólka | Małdyty | 1 | Klein Bestendorf | niemieckie | (Kozia Wola?) | Oboczna nazwa (podawana w spisie z 1820): Kosse Wolle. Z pewnością jest to pol. Kozia Wólka lub Kozia Wola - trudno dziś chyba tego dociec. |
Kreki | Małdyty | 2 | Kröken | pruskie | -- | 1315 Crekin, 1321 Kreken. |
Leszczynka Mała | Małdyty | 5 | Gut Linkenau | pruskie | Linkówko |
|
Leśnica | Małdyty | 4 | Freiwalde | niemieckie | Frywałd | |
Linki | Małdyty | 5 | Linkenau | pruskie | Linkowo |
|
Małdyty | Małdyty | 2 | Maldeuthen | pruskie | -- | 1350 Maudithen, 1543 Maldeyten. |
Naswity | Małdyty | 2 | Naasewitt | pruskie | -- | Również spotykana forma: Naświty (nieurzędowa, ale zapewne używana w mowie). |
Niedźwiada | Małdyty | 5 | Glocken | pruskie | Kłoki | 1334 Cloken. Nazwa pochodzenia staropruskiego, od klākis - "niedźwiedź". Tak więc, nazwa powojenna oddaje znaczenie n. oryginalnej, ale łamie zasadę, aby nazw pruskich nie tłumaczyć. Należało ją spolszczyć fonetycznie. |
Pleśno | Małdyty | 2 | Plößen | pruskie | -- | ok. 1400 Pelesen, Pellesin. |
Plękity | Małdyty | 2 | Plenkitten | pruskie | -- | |
Połowite | Małdyty | 2 | Pollwitten | pruskie | -- |
|
Rybaki | Małdyty | 2 | Fischerbuden | pruskie | -- | |
Sambród | Małdyty | 4 | Samrodt | pruskie | Zamroty |
|
Sambród Mały | Małdyty | 4 | Klein Samrodt | pruskie | Zamroty Małe | Patrz wyżej. |
Sarna | Małdyty | 2 | Rehberg | niemieckie | -- | |
Sasiny | Małdyty | 2 | Sassen | pruskie | -- |
|
Smolno | Małdyty | 5 | Schmolehnen | pruskie | Smolajny | ok. 1399 Smaleyn. Nazwa pruska, po wojnie oddana niedokładnie. |
Sople | Małdyty | 2 | Zöpel | pruskie | -- | ok. 1400 Sopelyn, Soplyn; 1419 Sopelen. |
Surzyki Małe | Małdyty | 2 | Klein Sauerken | pruskie | -- | |
Surzyki Wielkie | Małdyty | 2 | Groß Sauerken | pruskie | -- | 1304 Suriken, 1348 Surcken. |
Szymonowo | Małdyty | 2 | Groß Simnau | pruskie? | -- | Przydała by się dokumentacja i informacje etymologiczne (Leyding podaje jedynie formę źródłową Symenaw, bez daty [jak ma w zwyczaju]). Może jest to jakaś adideowana nazwa pruska? Niemniej, forma Szymonowo zdaje się być dość naturalnym spolszczeniem formy niemieckiej. |
Szymonówko | Małdyty | 2 | Klein Simnau | pruskie? | -- | Patrz wyżej. |
Wielki Dwór | Małdyty | 5 | Ankern | pruskie | Ankry | Nazwa pruskiego pochodzenia, zniweczona po wojnie. Leyding podaje spolszczoną formę Ankry, całkowicie intuicyjną. |
Wilamowo | Małdyty | 1 | Groß Wilmsdorf | niemieckie | -- | |
Wilamówko | Małdyty | 1 | Klein Wilmsdorf | niemieckie | -- | |
Wodziany | Małdyty | 2 | Wodigehnen | pruskie | -- | 1350 Wodieyn. |
Zalesie | Małdyty | 3 | Pfalsdorf | niemieckie | -- | |
Zajezierze | Małdyty | 3 | Seegertswalde | niemieckie | -- | |
Zduny | Małdyty | 3 | Bürgerhöfen | niemieckie | -- | U Leydinga obocznie jako Miejska Wola - warte wprowadzenia? Dokładniejszym tłumaczeniem byłby "Miejski Dwór". |
Bieniasze | Miłakowo | 3 | Banners | niemieckie | -- | |
Biernatki | Miłakowo | 1 | Bornädtken | polskie? | -- | |
Boguchwały | Miłakowo | 5 | Reichau | niemieckie | Rychowo | U Leydinga intuicyjne, naturalnie brzmiące spolszczenie Rychowo (może nawet o jakiejś przedwojennej tradycji?). Lepsze to od nieuzasadnionej nazwy "Boguchwały". |
Gilginia | Miłakowo | 5 | Gillgehnen | pruskie | Ilgajny |
|
Głodówko | Miłakowo | 5 | Karneyen | pruskie | Karnajny | Pierwotnie: 1296 Tuseine, 1336 Thusieyn, 1350 Tussien, Tusieyn (...) ok. 1780 Tusseinen alias Karneyen. Obie nazwy pochodzenia pruskiego, po wojnie zniweczone. |
Gudniki | Miłakowo | 1 | Gudnick | pruskie | -- | |
Henrykowo | Miłakowo | 2? | Heinrichsegen (?) | niemieckie | -- |
|
Janowo | Miłakowo | 1 | Schillings | niemieckie | -- | Polska nazwa Janowo znana już przed wojną, współistniała z niemiecką (istniał również zniemczony wariant Janowen, wymieniany w spisie z 1820). |
Kantalice | Miłakowo | 1 | Blumen | niemieckie | -- |
|
Klugajny | Miłakowo | 2 | Klogehnen | pruskie | -- | 1411-19 Claugeyn, 1427 Claugene. |
Kłodzin | Miłakowo | 5 | Sackstein | pruskie | Sakścin | 1352 Saxtin, 1448 Sextin. Pruska nazwa, zniweczona po wojnie - należało ją spolszczyć. |
Książnik | Miłakowo | 2 | Herzogswalde | niemieckie | -- | |
Miejski Dwór | Miłakowo | 3 | Henriettenhof | niemieckie | -- | |
Mysłaki | Miłakowo | 5 | Prägsden | pruskie | Praksy |
|
Mysłaki Małe | Miłakowo | 5 | Klein Prägsden | pruskie | Praksy Małe | Patrz wyżej. |
Naryjski Młyn | Miłakowo | 2 | Narienmühle | hybryda (prus. + niem.) | -- | Nazwa miejsc. pochodzi od jeziora Narie (niem Narien-See, 1337 Narge). |
Niegławki | Miłakowo | 2 | Näglack | pruskie | -- | 1305 Naydelauken, 1339 Naydelauks. |
Nowe Mieczysławy | Miłakowo | 1 | Neu Menzels | osobowe (słowiańskie) | -- | Sąsiednia wieś Stare Mieczysławy dziś nie istnieje. |
Pawełki | Miłakowo | 2? | Paulken | niemieckie? | -- | Potrzebne informacje dot. nazwy niemieckiej - czy nie jest to przypadkiem jakaś zniemczona nazwa pruska lub słowiańska? Leyding spolszcza jako Pólko. |
Pityny | Miłakowo | 2 | Pittehnen | pruskie | -- | 1419 Pyttenen, 1543 Pitteynen. |
Pojezierce | Miłakowo | 5 | Bobanden | pruskie | Pobądy |
|
Polkajny | Miłakowo | 2 | Polkehnen | pruskie | -- | 1402-08 Pulkaym, 1411-19 Polkayn. |
Ponary | Miłakowo | 1 | Ponarien | pruskie | -- |
|
Raciszewo | Miłakowo | 5 | Reichenthal | niemieckie | Bogaczewko | Ze względu na pseudodzierżawczy charakter n. powojennej (sztuczny twór od słowiańskiego imienia Racisz), lepiej użyć Leydingowego spolszczenia Bogaczewo. Celem odróżnienia od miejscowości Bogaczewo koło Morąga, stosuję zdrobnienie. |
Roje | Miłakowo | 2 | Royen | pruskie | -- | 1325 Rogin. |
Różnowo | Miłakowo | 2 | Rosenau | niemieckie | -- | |
Rycerzewo | Miłakowo | 2 | Ritters | niemieckie | -- | |
Sąglewo | Miłakowo | 2 | Sanglau | pruskie | -- | |
Stare Bolity | Miłakowo | 2 | (Alt) Bolitten | pruskie | (Bolity) | Człon Stare można teoretycznie pominąć. Miejscowość Nowe Bolity obecnie nie istnieje, a ponadto już przed wojną często pomijano w tej nazwie człon "Alt". |
Stolno | Miłakowo | 2 | Stollen | pruskie | -- | U Chojnackiego Stoły, ale chyba nie jest to autentycznie używana forma. |
Trokajny | Miłakowo | 2 | Groß Trukainen | pruskie | -- | |
Warkałki | Miłakowo | 5 | Hartwich | niemieckie | Boldajny | Pierwotnie: Baldeyn (1337). Pierwotna nazwa wsi była więc tożsama z nazwą jeziora Boldajny (niem. Boldehnen-See, unikać niepoprawnej nazwy "Jezioro Warkalskie"!), w pobliżu którego znajduje się miejscowość. Nazwa ta jest oczywiście pruskiego pochodzenia i warto ją przywrócić, w miejsce nadanej przez KUNM nazwy "Warkałki" (która nawiązuje do pobliskiej wsi Warkały [p. niżej], również o pruskiej nazwie. Jednak ta nowa n. relacyjna jest kompletnie ahistoryczna). |
Warkały | Miłakowo | 2 | Workallen | niemieckie | -- | 1398 Warkallen. |
Warny | Miłakowo | 2 | Warnenhof | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Wojciechy | Miłakowo | 5 | Gartenpungel | pruskie | Gartelpąg | 1323 Gartilpunge. Nazwa pruskiego pochodzenia. Trudna do spolszczenia, jednak lepsze najbardziej nieudolne spolszczenie n. pruskiej od chrztu nazewniczego. |
Bagieńsko | Miłomłyn | 4 | Baginsken | polskie | Bagińskie |
|
Boguszewo | Miłomłyn | 1 | Bogunschöwen | polskie | -- |
|
Bynowo | Miłomłyn | 1 | Bienau | niemieckie? | -- | Dawniej też: Binowo. W gwarze do dziś: B'inovo. |
Dębinka | Miłomłyn | 2 | Schönaich | niemieckie | -- | |
Faltyjanki | Miłomłyn | 1 | Faltianken | polskie | -- | Zapis gw. Faltïjank'i. Faltyjan to prawdopodobnie mazurska wariacja imienia Walenty. |
Gil Mały | Miłomłyn | 1 | Klein Gehlfeld | hybryda (prus. + niem.) | -- | Patrz niżej. |
Gil Wielki | Miłomłyn | 1 | Groß Gehlfeld | hybryda (prus. + niem.) | -- | 1344 Geylenvelde. Nazwa pochodzi od n. jeziora Gil Wielki (niem. Groß Gehl-See; 1311-15 Gailen, Geile), pruskiego pochodzenia. |
Glimy | Miłomłyn | 4 | Skapenwald | hybryda (prus. + niem.) | Glinki albo Skop |
|
Kamieńczyk | Miłomłyn | 3 | Holstein | niemieckie | -- | Według Biolik n. Kamieńczyk jest przeniesiona przez osadników z Mazowsza. Chodzi tu chyba o osadników powojennych, gdyż nie znajduję żadnego przedwojennego potwierdzenia tej nazwy. |
Karnitki | Miłomłyn | 2 | Klein Karnitten | pruskie | (Karnity Małe) | Osobiście uważam, że tego typu nazw pruskich nie powinno się zdrabniać, brzmi to dość nienaturalnie. Poprawniejsza więc byłaby forma Karnity Małe. Jednak, wobec braku tradycji, może niech zostanie jak jest. |
Karnity | Miłomłyn | 2 | Groß Karnitten | pruskie | -- | 1347 Motho al. Carnithen. Wieś miała więc pierwotnie dwie oboczne n. pruskie. |
Kukła | Miłomłyn | 1 | Althütte | niemieckie | -- | Ludowa polska nazwa Kukła (poprawniej może Kukla? Tak w Tece Toruńskiej i spisie z 1820, o ile to nie objaw zniemczenia) istniała obocznie do niemieckiej Althütte. |
Ligi | Miłomłyn | 1 | Liegen | pruskie | -- | |
Liksajny | Miłomłyn | 1 | Nickelshagen | niemieckie | -- | Polska forma Liksajny (pruskiego pochodzenia) pojawia się w niemieckim spisie z 1820 r. (w grafii Lixayni). Forma ta bez wątpienia ma związek z położoną nieopodal wsią Likszany (p.) w obecnej gm. Zalewo. Trudno stwierdzić, czy mamy tu do czynienia z pomyłką, czy rzeczywistym przeniesieniem nazwy. Brak jakiejkolwiek innej polskiej tradycji nie pozwala zweryfikować tego dylematu, więc niech zostanie jak jest, chociaż rozróżnienie pomiędzy formami Likszany i Liksajny wydaje się sztuczne (są to bez wątpienia warianty tej samej nazwy). Leyding stosuje dookreślenie Liksajny Jeziorne (dla odróżnienia od Likszan, które nazywa też Liksajnami). |
Liwa | Miłomłyn | 1 | Bieberswalde | niemieckie | -- | Nazwa polska, istniejąca obocznie do niemieckiej (przynajmniej od XVIII w.), pochodzi od nazwy rzeki Liwa (staropruskiego pochodzenia). |
Lubień | Miłomłyn | 5 | Grünort | niemieckie | Liwno | Oboczna n. niem. Lieben. Stąd nazwa powojenna. Jednakże, z powodu pochodzenia tej nazwy od prus. hydronimu Liwa, należałoby ją oddać wierniej, zachowując źródłosłów. |
Majdany Małe | Miłomłyn | 1 | Klein Altenhagen | niemieckie | -- |
|
Majdany Wielkie | Miłomłyn | 1 | Groß Altenhagen | niemieckie | -- |
|
Malinnik | Miłomłyn | 3 | Amalienruh | niemieckie | -- | |
Ostrów Wielki | Miłomłyn | 1* | Groß Werder | niemieckie | (Ostrów) | W spisie z 1820 r. po prostu Ostrów. Miejscowość Klein Werder nie istnieje (nie istniała już przed wojną), toteż dookreślenie wydaje się być lekko zbyteczne. |
Piławki | Miłomłyn | 5 | Pillauken | pruskie | Piluk |
|
Rogowo | Miłomłyn | 4 | Hornsberg | niemieckie | Oręcbark | W Tece Toruńskiej: Ornsberk, u Leydinga: Oręcbark. Forma Leydinga jest prawdopodobnie dalszą ewolucją. Należałoby przywrócić tę ludową formę, w miejsce obecnej (oddającej częściowo znaczenie n. niem., ale powojennej). |
Skarpa | Miłomłyn | 1? | Skerpen | pruskie | (Szkarpa?) | 1400 Scarpen. Nazwa pochodzenia pruskiego. U Chojnackiego Szkarpa - hiperpoprawność? |
Wielimowo | Miłomłyn | 6 | Wilmsdorf | niemieckie | Stromżyk |
|
Winiec | Miłomłyn | 5 | Winkenhagen | hybryda (prus. + niem.) | Winki | Pierwszy człon n. niem. uchodzi za pruski (być może tożsamy z nazwą wsi Wynki w gm. Łukta). Uważam, że można było ten źródłosłów oddać wierniej. Obecna forma Winiec, podobnie jak Leydingowy Wikowiec czyni to niedokładnie. |
Wólka Majdańska | Miłomłyn | 3 | Charlottenhof | niemieckie | -- | W potocznym powojennym użyciu forma Karolewo (w pewien sposób oddająca znaczenie n. niem., pochodzącej od im. Charlotte = Karolina). Chyba jednak nie jest to nic wartego wprowadzenia. |
Zalewo | Miłomłyn | 1 | Sallewen | pruskie (spolonizowane) | -- | |
Zatoka Leśna | Miłomłyn | 3 | Thorchen | niemieckie? | -- | U Leydinga: Bramka. Jeśli n. niem. pochodziłaby od Tor "brama", to byłoby to dosłowne tłumaczenie. |
Ziemaki | Miłomłyn | 3 | Goldsberg | niemieckie | -- | |
Anin | Morąg | 2 | Annenhof | niemieckie | -- | |
Antoniewo | Morąg | 2 | Antonienhof | niemieckie | -- | |
Bartężek | Morąg | 5 | Bärting | pruskie | Bartąg | Nazwa pochodzi od n. jeziora Bartężek (niem. Bärting-See, 1340 Berting). Obecna, zdrobniona forma Bartężek chyba służy odróżnieniu od nazwy jeziora (a także wsi) Bartąg na Warmii. Jednak sama w sobie nie ma uzasadnienia historycznego - poprawna forma nazwy powinna brzmieć Bartąg. |
Bogaczewo | Morąg | 3 | Güldenboden | niemieckie | -- | |
Borzymowo | Morąg | 3 | Abrahamsheide | niemieckie | -- | |
Bożęcin | Morąg | 2 | Groß Gottswalde | niemieckie | -- | |
Bramka | Morąg | 2 | Himmelforth | niemieckie | -- | |
Chojnik | Morąg | 6 | Hagenau | niemieckie | Hajnowo | |
Dobrocinek | Morąg | 3 | Neu Bestendorf | niemieckie | -- | |
Dury | Morąg | 2 | Döhringshof | niemieckie | -- | |
Dworek | Morąg | 2 | Inrücken | niemieckie | -- | Oboczna n. niemiecka: Gütchen. Stąd powojenna n. polska. |
Gubity | Morąg | 2 | Gubitten | pruskie | -- | |
Gulbity | Morąg | 2 | Golbitten | pruskie | -- | |
Jędrychówko | Morąg | 2 | Heinrichshof | niemieckie | -- | Nazwa nawiązuje do stpol. Jędr(z)ych = Henryk. Zdrobnienie chyba służy odróżnieniu od licznych w regionie miejscowości o nazwie Jędrychowo. |
Jurecki Młyn | Morąg | 2 | Georgenthalermühle | niemieckie | -- | |
Jurki | Morąg | 2 | Georgenthal | niemieckie | -- | |
Kadzianka | Morąg | 3 | Vogelgesang | niemieckie | -- | |
Kalnik | Morąg | 5 | Kahlau | pruskie | Kalewo | 1400 Kalow, 1402-08 Calaw. Nazwa pruskiego pochodzenia, obecna forma pol. jej nie oddaje. Lepszy jest podawany przez Leydinga wariant Kalewo. Z kolei widniejąca na mapie z 1945 roku (której nazewnictwo opracowywali Rospond i Olszewicz) forma Kaliany jest chyba mało wartościowa. |
Kamionka | Morąg | 2 | Steinsdorf | niemieckie | -- | |
Kępa Kalnicka | Morąg | 3~5 | Wilhelmsthal | niemieckie | Kępa Kalewska | Zmiana drugiego członu jest konsekwencją zmiany Kalnik na Kalewo, nie wynika ona z historii. |
Kretowiny | Morąg | 5 | Kranthau | pruskie | Krętowo | 1448 Kranthaw al. Pelisten, 1540 Kranthaw. Nazwa pruska (oboczna również). Obecna forma jest jej bastardyzacją (Leydingowa forma Krańcowo jest również niedokładna). Najrozsądniejszym spolszczeniem byłoby Krętowo, taka forma zresztą pojawia się w okresie zaraz po wojnie. |
Królewo | Morąg | 5 | Königsdorf | niemieckie | Molzy | Pierwotnie: 1361 Mulsen, Molsen. Nazwa pruska (zapewne etymologicznie tożsama z n. wsi Molza w gm. Łukta), funkcjonowała (obocznie do obecnej) aż do XVIII wieku. Wobec braku polskiej tradycji, należało utrwalić pierwotną nazwę pruską, nie spolszczać niemiecką. |
Kruszewnia | Morąg | 2~3 | Krausenhof | niemieckie | -- | Leydingowa postać Kruzówko wydaje się naturalniejsza. Może warte wprowadzenia (może lepiej w formie Kruzowo, nie widzę bowiem tutaj motywacji dla zdrobnienia)? |
Kudypy | Morąg | 2 | Kuhdiebs | pruskie | -- | 1540 Kodybis. Nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia, zapewne tożsama z nazwą wsi Kudypy w gm. Gietrzwałd. Z etymologią niemiecką (niby "Krowokrady") się nie zgadzam (podważa ją choćby najstarszy zapis). |
Lubin | Morąg | 5 | Louisenthal | niemieckie | Lowizówka | U Leydinga Lowizówka, co wydaje się być naturalną adaptacją n. niem. Na pewno jest to lepsza nazwa od nieuzasadnionej Lubin. |
Lusajny Małe | Morąg | 4 | Klein Luzeinen | pruskie | Lucejny Małe | Patrz też: Lusajny (gm. Łukta). |
Łączno | Morąg | 4 | Wiese | niemieckie | Łąka | Przed wojną jako Łąka. Dzisiejsza forma, chociaż oczywiście wciąż zachowuje źródłosłów oryginału, jest już tworem powojennym. |
Maliniak | Morąg | 5 | Schertingswalde | hybryda (prus. + niem.) | Skiertąg |
|
Markowo | Morąg | 5 | Reichertswalde | niemieckie | Rykartowo | Krótko po wojnie funkcjonowała forma Rykartowo, będąca całkiem naturalnym przejęciem n. niemieckiej. Chyba lepsze to od nieuzasadnionej nazwy obecnej. |
Morzewko | Morąg | 5 | Mahrau | pruskie | Marzew(k)o | 1402-08 Maraw. Forma obecna jest zdrobniona celem odróżnienia od Morzewo (ob. Marzewo w gm. Pasłęk). I tę formę również konsekwentnie należałoby naprostować na Marzew(k)o. Zamiast zdrobnienia można by zastosować dookreślenie (np. Marzewo Morąskie), aby nie zaburzać morfologii oryginału. |
Niebrzydowo Małe | Morąg | 5~6 | Klein Hermenau | osobowe (niemieckie?) | Hermenowo Małe | Patrz niżej. |
Niebrzydowo Wielkie | Morąg | 5~6 | Groß Hermenau | osobowe (niemieckie?) | Hermenowo Wielkie | Istnieje przypuszczenie (podawane przez autorów NMP), że nazwa pierwotna jest tworem polskim i pierwotnie brzmiała Hermenowo (byłaby to wówczas polska nazwa utworzona na bazie germańskiego imienia). Świadczyć mogłoby o tym dość "nieniemieckie" użycie sufiksu -au. Jest to oczywiście tylko przypuszczenie, jednak moim zdaniem wystarczająco dobre, aby pozbyć się ahistorycznego "chrztu" Niebrzydowo. |
Nowy Dwór | Morąg | 2 | Neuhof | niemieckie | -- | |
Obuchowo | Morąg | 1 | Obuchshöfchen | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Piłąg | Morąg | 2 | Pfeilings | pruskie | -- | |
Plebania Wólka | Morąg | 2 | Pfarrsfeldchen | niemieckie | -- | |
Prętki | Morąg | 3 | Friedrichsfelde | niemieckie | -- | |
Prośno | Morąg | 5 | Pörschken | pruskie | Pierzki | Pierwotna nazwa wsi pochodzi od pobliskiego jeziora, zwanego Prośno (n. urz.) lub Pieszkowo (niem. Pörschken-See). Leyding Pierzkowem (obecnie używana pisownia przez -sz- jest nieetymologiczna) nazywa również tę wieś. Uważam, że nazwę tę należałoby poprawić, poprzez usunięcie nieetymologicznego sufiksu -owo (niezgodnego z pruskim oryginałem). |
Raj | Morąg | 2 | Paradies | niemieckie | -- | U Leydinga również adaptacja fonetyczna jako Paradyż. |
Rogowo | Morąg | 2 | Eckfeld | niemieckie | -- | |
Rolnowo | Morąg | 2 | Rollnau | pruskie | -- | 1402-08 Rulnaw. |
Ruś | Morąg | 1 | Reußen | niemieckie? | -- | Dawniej też: Ruski (u Chojnackiego). |
Silin | Morąg | 2 (5?) | Sillehnen | pruskie | (Silajny?) | Sądząc po formie niem., systematyczniejszym spolszczeniem byłoby Silajny, ale potrzebna jest dokumentacja. |
Słonecznik | Morąg | 2 | Sonnenborn | niemieckie | -- | Przez długi czas niesłusznie identyfikowano z tą wsią prus. zapis Surkapurn (1315), stąd funkcjonująca wkrótce po wojnie spolszczona forma Sorkobór. Nowsze badania uważają, że zapis ten odnosi się do okolic wsi Bartno w gm. Małdyty (p. wyżej). |
Stabuniki | Morąg | 2 (5?) | Stobnitt | niemieckie | (Stobnity?) | Potrzebna dokumentacja historyczna. Poprawniejsza wydawałaby się forma Stobnity lub Stabunity, jednak być może jakieś starsze zapisy mogłyby usprawiedliwić formę obecną. |
Strużyna | Morąg | 3 | Silberbach | niemieckie | -- | |
Szczuplinki | Morąg | 3 | Hechtwinkel | niemieckie | -- | |
Szymanowo | Morąg | 2 | Simonetti | nazwiskowe? | -- | Potrzebna dokumentacja i informacje etymologiczne. |
Tątławki | Morąg | 5 | Tomlack | pruskie | Tomławki | Nie znajduję uzasadnienia historycznego dla osnowy Tąt-, toteż postuluję powrót do używanej przez Leydinga formy Tomławki. |
Wenecja | Morąg | 1 | Venedien | pruskie | -- | Nazwa uważana przez Gerullisa za pruską. Na gruncie polskim skojarzona z nazwą Wenecji (choć takie skojarzenie może być przejęte z niem. - spis z 1820 r. podaje oboczną nazwę Venedig). |
Wilnowo | Morąg | 1 | Willnau | pruskie | -- | |
Wola Kudypska | Morąg | 1* | Wolla | pruskie | (Wola) |
|
Worytki | Morąg | 2~5 | Klein Woritten | pruskie | (Woryty Małe) | Tego typu nazw pruskich lepiej nie zdrabniać. Z drugiej strony, brak tradycji. |
Woryty Morąskie | Morąg | 2* | Woritten | pruskie | (Woryty) | |
Zawroty | Morąg | 5 | Schwenkendorf | niemieckie | Swonkowo | Krótko po wojnie i u Leydinga: Swonkowo. Wydaje się to być dość naturalnym przejęciem n. niem. |
Zbożne | Morąg | 3 | Gottesgabe | niemieckie | -- | |
Złotna | Morąg | 2 | Goldbach | niemieckie | -- | |
Żabi Róg | Morąg | 5 | Horn | niemieckie | Złoty Róg |
|
Bałcyny | Ostróda | 1 | Balzen | pruskie | -- | Zapis gwarowy: Bou̯cini, do Bau̯cin. |
Bednarki | Ostróda | 1 | Bednarken | polskie | -- |
|
Brzydowo | Ostróda | 1 | Seubersdorf | niemieckie | -- |
|
Buńki | Ostróda | 1 | Bunkenmühle | hybryda (prus. + niem.) | -- | 1413 Bonyken, 1477 Punicken Mühle. Nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia, chociaż istnieją też wywody z pol. |
Cibory | Ostróda | 1 | Lehmannsgut | niemieckie | -- |
|
Czarny Róg | Ostróda | 3? | Grünortspitze | niemieckie | (Szpic?) | W powojennym nieoficjalnym użyciu nazwa Szpic, oddająca ostatni człon n. niemieckiej. Może warte wprowadzenia? Nazwa oficjalna jest bezzasadna, choć być może nawiązuje do pobliskiego Jeziora Czarnego. |
Czerwona Karczma | Ostróda | 1 | Rothekrug | niemieckie | -- | |
Czyżówka | Ostróda | 3 | Schießgarten | niemieckie | -- | |
Durąg | Ostróda | 1 | Döhringen | niemieckie | -- | Dawniej też: Duryng. |
Dziadyk | Ostróda | 1 | Dziadek | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Gąski | Ostróda | 1 | Gensken | polskie | -- | |
Gierłoż | Ostróda | 1* | Preußisch Görlitz | pruskie? | (Gierłoż Pruska) |
|
Nowa Gierłoż | Ostróda | 1* | Neu Görlitz | pruskie? | -- | Patrz wyżej. |
Giętlewo | Ostróda | 1~4 | Güntlau | pruskie | (Gintlewo?) |
|
Glaznoty | Ostróda | 1 | Marienfelde | niemieckie | -- | Pierwotnie: 1332 Glausotin alias Merginvelde. Mamy tu więc dwie nazwy (pruską i niemiecką), istniejące obocznie od zarania dziejów. Nazwa pruska zachowała się w mowie Mazurów w formie Glaznoty. |
Górka | Ostróda | 2 | Bergheim | niemieckie | -- | |
Grabin | Ostróda | 1 | (Groß) Gröben | pruskie? | -- | Zapis gwarowy: Grob'in. Pochodzenie nazwy nie w pełni jasne. |
Grabinek | Ostróda | 1 | Klein Gröben | pruskie? | -- | Patrz wyżej. |
Gruda | Ostróda | 3 | Annenhorst | niemieckie | -- | |
Idzbark | Ostróda | 1 | Hirschberg | niemieckie | -- | Dawniej też: Jedzbark, Jelenia Góra (u Leydinga, chyba powojenne). |
Idzbarski Młyn | Ostróda | 1 | Hirschberg-Mühle | niemieckie | -- | Przysiółek ten "wchłonął" przykarczemną osadę Morastkrug, zwaną po polsku Oparczyska lub Oparczysta Karczma. Budynek karczmy wciąż istnieje i został odrestaurowany (niestety, bez zachowania jakiejkolwiek wierności historycznej) i dziś z powodzeniem funkcjonuje jako przydrożna (leżąca przy trasie nr 7) restauracja pod nazwą "Młyn pod Mariaszkiem". Nazwa ta jest zdecydowanie niegodna miejsca o tak długiej i ciekawej historii. Nazwa "Oparczysta Karczma" byłaby nie tylko zgodna z historią, ale także (moim zdaniem) atrakcyjniejsza marketingowo - bardziej intrygująca (jako, że pochodzi od gwarowego słowa oparczysko = bagno, trzęsawisko). Zazwyczaj nie postuluję zmian nazw prywatnych nieruchomości (nie jest to celem tego projektu), ale tutaj mamy do czynienia ze szczególnym przypadkiem. Poza tym, nazwa Oparczyska wciąż pozostaje urzędową nazwą tego miejsca (rzecz jasna "martwą", nie funkcjonującą). Ciekawe, czy właściciel przybytku w ogóle zdaje sobie z tego sprawę? |
Jankowiec | Ostróda | 1~4 | Jonasdorf | niemieckie | (Jankowice) |
|
Janowo | Ostróda | 1 | Johannisberg | niemieckie | -- | |
Kajkowo | Ostróda | 6 | Buchwalde | niemieckie | Buchwałd |
|
Kątno | Ostróda | 6 | Tafelbude | pruskie? | Tafalbuda | Niemiecka nazwa Tafelbude prawdopodobnie odzwierciedla jakąś zniekształconą n. pruską (1352 Tapilwodum, 1519 Tapelbuth). Wśród ludności mazurskiej funkcjonowało spolszczenie Tafalbuda (al. Tafelbuda). Obecna nazwa jest wprowadzona sztucznie, bez motywacji. |
Klonowo | Ostróda | 1 | Klonau | pruskie (spolonizowane)? | -- | 1349 Cronaw, 1379 Cronow. Autorzy NMP uważają tę nazwę za niemiecką, jendak nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia. Na gruncie polskim zmodyfikowana do postaci Klonowo, co następnie przejął j. niem. jako Klonau. |
Kraplewo | Ostróda | 1 | Kraplau | pruskie | -- | 1351 Crapelnaw, 1550 Krappelnau. Nazwa pruska. Niewykluczone też, że z tą wsią (lub jej okolicami) wiąże się pruska nazwa Joduttken (1348). |
Lesiak Ostródzki | Ostróda | 1* | Leschaken | pruskie | (Lesiak) |
|
Lichtajny | Ostróda | 1 | (Adlig) Lichteinen | niemieckie | -- |
|
Lipowiec | Ostróda | 4 | Lindenberg | niemieckie | Lipowa Góra | |
Lipowo | Ostróda | 1 | Leip | pruskie | -- | 1334 Lypow. |
Lubajny | Ostróda | 1 | Lubainen | pruskie | -- |
|
Marciniaki | Ostróda | 5 | Martenshöh | pruskie | Symsy |
|
Marynowo | Ostróda | 2 | Marienhof | niemieckie | -- | |
Miejska Wola | Ostróda | 1 | Steinfließ | niemieckie (kalka z pol.?) | -- |
|
Morliny | Ostróda | 1 | Mörlen | pruskie | -- |
|
Naprom | Ostróda | 1 | Groß Nappern | pruskie | -- |
|
Nastajki | Ostróda | 1 | Nasteiken | pruskie | -- | 1347 Nestakin, 1503 Anastaigk. |
Nowe Siedlisko | Ostróda | 4 | Neugut | pruskie | Nejgut |
|
Nowy Folwark | Ostróda | 1 | Louisenthal | niemieckie | -- | Oboczna n. niem. Neu Vorwerk, stąd n. polska (znana przed wojną). |
Ornowo | Ostróda | 1 | Arnau | pruskie | -- | |
Ostrowin | Ostróda | 1 | Osterwein | pruskie (hydronimiczne) | -- | Nazwa pochodna od n. jeziora - Biolik uważa tę za słowiańską, związaną ze słowem ostrów. |
Pancerzyn | Ostróda | 1 | Panzerei | pruskie | -- | Nazwa pruska, pochodząca od n. jeziora (1321 Panczer, 1328 Ponzeryn), zwanego współcześnie jez. Durąg lub Durąskim (niem. Döhringer See, pierwotniejsza (a także gwarowa) jego nazwa to Pancerzyn (chyba warta przywrócenia). Formy niem. i pol. opierają się na adideacji do słowa Panzer, pancerz. |
Pietrzwałd | Ostróda | 1 | Peterswalde | niemieckie | -- | Dawniej też: Pietrzywałd. |
Pobórze | Ostróda | 1 | Poburzen | pruskie | -- | 1305 Pobursin, 1437 Pobors. Nazwa uważana za pruską, w j. polskim adideowana (pisownia przez "u" byłaby zgodniejsza z prus. etymologią, chociaż zapisy z -o- też się zdarzają). |
Prusowo | Ostróda | 2 | Preußhof | niemieckie | -- | |
Przylądek | Ostróda | 3? | Schießwald (?) | niemieckie | (Strzelecki Las?) |
|
Reszki | Ostróda | 1 | Röschken | słowiańskie | -- | 1347 Ryczkow, 1437 Ryschaw. Pierwotnie więc była tu chyba końcówka -ów lub -owo. |
Rudno | Ostróda | 1 | Rauden | pruskie lub słowiańskie | -- | 1480 Ruden. |
Ruś Mała | Ostróda | 1 | Klein Reußen | niemieckie? | -- | |
Ryn | Ostróda | 1 | Rhein | pruskie | -- | |
Ryńskie | Ostróda | 1 | Rheinsgut | niemieckie | -- |
|
Samborowo | Ostróda | 6 | Bergfriede | niemieckie | Barkfreda |
|
Smykowo | Ostróda | 4 | Groß Schmückwalde | hybryda (prus. + niem.)? | Szmykwałd |
|
Smykówko | Ostróda | 4 | Groß Schmückwalde | hybryda (prus. + niem.)? | Szmykwałdzik | Patrz wyżej. |
Stare Jabłonki | Ostróda | 1 | Alt Jablonken | polskie | -- |
|
Staszkowo | Ostróda | 6 | Baarwiese | niemieckie | Maderwiza |
|
Szafranki | Ostróda | 3 (2?) | Henriettenhof | niemieckie | -- | Wieś bez tradycyjnej polskiej nazwy, jednak w Tece Toruńskiej jest opisana jako "od Pana Leutnanta (Leutnant Saffron)". Właścicielem wsi w połowie XIX w. musiał więc być porucznik o nazwisku Saffron. Obecna nazwa zdaje się nawiązywać do tego faktu (Saffron = szafran), jednak jej dokładna geneza nie jest mi znana. Być może utworzył ją Leyding, znający się dobrze na historii regionu? Nie wykluczałbym nawet opcji, że taka forma istniała już przed wojną w mowie ludu, wydaje mi się to jednak mimo wszystko mało prawdopodobne. |
Szklarnia | Ostróda | 4 | Luisenberg | niemieckie | Huta (Tafalbudzka) |
|
Szyldak | Ostróda | 1 | Schildeck | pruskie | -- | Według Biolik nazwa pruska, rekonst. jako *Sildīks. Czopek-Kopciuch wywodzi z niem. |
Turznica | Ostróda | 1 | Theuernitz | słowiańskie (przeniesione) | -- | 1270 Thurnitz. Wg Biolik nazwa przeniesiona z Ziemi Chełmińskiej (wieś Turznice w gminie Grudziądz). |
Tyrowo | Ostróda | 1 | Thyrau | pruskie | -- | |
Wałdowo | Ostróda | 1? | Waldau | niemieckie | -- | W Tece Toruńskiej miejscowość opisana jako: "od Pana Martinsa przy Czerwonej Karczmie" (por. też Marciniaki wyżej), bez typowej nazwy polskiej. Co do używanej obecnie formy Wałdowo, nie znalazłem żadnego potwierdzenia przedwojennego, jest jednak ona tak naturalnym spolszczeniem n. niem., że mogła istnieć wśród ludu. |
Warlity Wielkie | Ostróda | 1* | Warglitten (bei Osterode) | pruskie | (Warlity) |
|
Wirwajdy | Ostróda | 1 | Warweiden | pruskie | -- | 1418 Arwayde, 1539 Worwayden. |
Worniny | Ostróda | 1 | Warneinen | pruskie | -- | 1348 Warnin, Warnein; 1354 Warnelin. |
Wólka Klonowska | Ostróda | 6 | Georgenthal | niemieckie | Jorkowo | W Tece Toruńskiej: Jorkowo (jedyny przykład przedwojennej tradycji dla tej miejscowości). Być może zgodniejsza z polskim językiem literackim byłaby forma "Jurkowo", ale taka nie jest zaświadczona. U Leydinga z kolei pojawia się inna nazwa: Klin. Obecna "Wólka Klonowska" to już twór KUNM. |
Wólka Lichtajńska | Ostróda | 6 | Freiwalde | niemieckie | Frywałd (Wajry?) |
W Tece Toruńskiej jako Frywałd. Ponadto, Biolik w pracy pt. Onomastyka Literacka (251) wspomina nazwę Wajry, którą łączy właśnie z tą miejscowością - nie wiem jednak na jakiej zasadzie. Przydałyby się jakiekolwiek informacje, co do tej nazwy (spis z 1820 wymienia folwark Waeyren w pow. ostródzkim, jednak jej umiejscowienie nie odpowiada tej miejscowości. Może utożsamienie dokonane przez Biolik to błąd?). Z pewnością zaś, obecna nazwa jest tworem KUNM. |
Wygoda | Ostróda | 1 | Wigodda | polskie | -- | Nazwa w latach 1882-1945: Ruhwalde. |
Wysoka Wieś | Ostróda | 3 | Kernsdorf | niemieckie | -- |
|
Wyżnice | Ostróda | 6 | Horst | niemieckie | Horszt (Orsz?) |
Nazwa obecna sztuczna. Nazwę przed wojną polszczono jako Horst, chociaż w Tece Toruńskiej pojawia się też bardziej spolszczona wersja Orsz. |
Zabłocie | Ostróda | 5 | Katharinenhof | niemieckie | Katarzynka | U Leydinga sensowniejsza historycznie forma Katarzynka. |
Zajączki | Ostróda | 1 | Haasenberg | niemieckie (kalka z prus.) | -- |
|
Zawady Małe | Ostróda | 1* | Königswiese | niemieckie | (Zawady) |
|
Zwierzewo | Ostróda | 4 | Thierberg | niemieckie | Terbark | Nazwa spolszczona jako Terbark lub Tyrbark. Przyjęta po wojnie postać Zwierzewo, choć nawiązuje do n. niem. znaczeniowo, jest sztuczna. |
Żurejny | Ostróda | 1 | Szioreinen | pruskie | -- |
|
Województwo pomorskie
Powiat nowodworski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Nowy Dwór Gdański | Nowy Dwór Gdański | 1 | Tiegenhof | hybryda (prus. hydronim + niem.) | (Nowy Dwór) | Nazwa niemiecka Tiegenhof odnosi się do przepływającej przez miasto rzeki Tui, której nazwa ma staropruskie pochodzenie. Ludność polska używała jednak własnej nazwy - Nowy Dwór albo Nowodwór, istniejącej obocznie do niemieckiej. Po wojnie dodano dookreślenie Gdański (trochę niefortunne, nie lepiej byłoby "Żuławski"?), dla odróżnienia od licznych innych miejscowości o takiej nazwie (a zwłaszcza Nowego Dworu Mazowieckiego). |
Krynica Morska | Krynica Morska (miasto) | 6 | Kahlberg | niemieckie | Łysa Góra |
|
Borowo | Krynica Morska (miasto) | 6 | Schottland | niemieckie | Szkocja | |
Lipa | Krynica Morska (miasto) | 1 | Liep | słowiańskie | -- | Osada połączona z Łysą Górą (Kahlbergiem) jeszcze przed wojną (potrzebna data), dlatego też połączoną wieś często nazywano Kahlberg-Liep (pol. Łysa Góra-Lipa). Dziś nazwa "Lipa" już nie funkcjonuje, niemniej jest warta odnotowania z przyczyn historycznych. Nazwa ta jest pochodzenia słowiańskiego. Istnieje teoria, że pierwotnie brzmiała Łeb. |
Młyniska | Krynica Morska (miasto) | 2 | Schellmühl | niemieckie | -- | Potoczna, nieurzędowa nazwa: Siekierki. Obie nazwy są powojenne, ale wariant Młyniska oddaje przynajmniej częściowo znaczenie n. niem. |
Nowa Karczma | Krynica Morska (miasto) | 1 | Neukrug | niemieckie | -- | Nieurzędowa, acz popularnie używana nazwa - Piaski. Należy tę nazwę jednak tępić jako niepoprawną. Jedynie Nowa Karczma ma uzasadnienie historyczne i jest autentyczną polską nazwą tej dzielnicy (dawniej wsi), znaną już przed wojną. |
Przebrno | Krynica Morska (miasto) | 1 | Pröbbernau | słowiańskie | -- |
|
Cyganek | Nowy Dwór Gdański | 5 | Tiegenhagen | hydronimiczne | Tujce | Nazwa ustalona przez KUNM w formie Tujce, później zmieniona na Cyganek. Nazwa Tujce jest jednak lepsza, gdyż nawiązuje do prus. hydronimu Tuja, zawartego w nazwie oryginalnej. Forma Cyganek zdaje się być oparta na podobieństwie fonetycznym Tiegen- i "cygan". To skojarzenie jest jednak bardzo naiwne i zaciera pruski źródłosłów nazwy. |
Cyganka | Nowy Dwór Gdański | 3 | Platenhof | niemieckie | -- | |
Gozdawa | Nowy Dwór Gdański | 6 | Neustädterwald | niemieckie | Nowomiejski Las |
|
Jazowa | Nowy Dwór Gdański | 3 | Einlage | niemieckie | -- | |
Kępiny Małe | Nowy Dwór Gdański | 5 | Zeyersvorderkampen | hybryda (prus. + niem.) | Surokępy Przednie | Patrz: Kępiny Wielkie (pow. elbląski, gm. Elbląg). |
Kępki | Nowy Dwór Gdański | 5 | Zeyer | pruskie | Sura | 1295 Sura. Nazwa przeniesiona z nazwy rzeki, pruskiego pochodzenia, z czasem zepsuta do postaci Zeyer. Po wojnie zignorowano ten fakt, nadając wsi nową nazwę "Kępki". |
Kmiecin | Nowy Dwór Gdański | 6 | Fürstenau | niemieckie | Fersztnowo | |
Lubieszewo | Nowy Dwór Gdański | 6 | Ladekopp | niemieckie | Ladekop |
|
Marynowy | Nowy Dwór Gdański | 1 | Marienau | niemieckie | -- | Dawniej też: Marynowo. |
Marzęcino | Nowy Dwór Gdański | 6 | Jungfer | niemieckie | Panna | Przepływający przez wieś kanał wciąż nosi nazwę Kanał Panieński, nawiązującą do używanego przed wojną dosłownego spolszczenia nazwy Jungfer. Powojenna nazwa "Marzęcino", nadana przez KUNM, jest całkowicie sztuczna. |
Myszewko | Nowy Dwór Gdański | 1? | Klein Mausdorf | niemieckie | -- | Patrz też: Myszewo (pow. malborski, gm. Nowy Staw). |
Nowinki | Nowy Dwór Gdański | 4 | Neudorf | niemieckie | Nowa Wieś | Przed wojną dosłowne spolszczenie Nowa Wieś. |
Orliniec | Nowy Dwór Gdański | 3 | Neulanghorst | niemieckie | -- | |
Orłowo | Nowy Dwór Gdański | 1 | Orloff | polskie | -- | |
Orłowskie Pole | Nowy Dwór Gdański | 1 | Orlofferfelde | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Osłonka | Nowy Dwór Gdański | 6 | Grenzdorf A | niemieckie | Graniczna (Wieś) I | Patrz też: Graniczna (gm. Sztutowo). |
Piecewo | Nowy Dwór Gdański | 1 | Pietzkendorf | hybryda (pol. + niem.) | -- | Dawniej też: Piecki. |
Piotrowo | Nowy Dwór Gdański | 2~5 | Niederpetershagen | niemieckie | Piotrowo Dolne |
|
Powalina | Nowy Dwór Gdański | 3 | Walldorf | niemieckie | -- | |
Rakowiska | Nowy Dwór Gdański | 2 | Krebsfelde | niemieckie | -- | W latach 70. ze wsi sztucznie wydzielono PGR Rakowo. |
Rychnowo Żuławskie | Nowy Dwór Gdański | 1 | Rückenau | niemieckie | (Rychnowo) | Z tej wsi wydzielono sztucznie osadę Ryki. |
Różewo | Nowy Dwór Gdański | 2 | Rosenort | niemieckie | -- | Z tej wsi sztucznie wydzielono osadę Rakowe Pole,zwaną też Suchowo. |
Solnica | Nowy Dwór Gdański | 3 | Lakendorf | niemieckie | -- | |
Starocin | Nowy Dwór Gdański | 3 | Reinland | niemieckie | -- | |
Stobna | Nowy Dwór Gdański | 2 | Stuba | pruskie? | -- | Potrzebne informacje, co do pochodzenia tej nazwy. Powojenne spolszczenie Stobna wydaje się nieźle oddawać fonetykę oryginału. |
Tuja | Nowy Dwór Gdański | 1 | Tiege | pruskie (hydronimiczne) | -- | Dawniej też: Tuga. |
Wężowiec | Nowy Dwór Gdański | 2? | Schlangenhaken (?) | niemieckie | -- | Miejscowość wydzielona z sołectwa Kępiny Małe (p.). Jej nazwa zdaje się nawiązywać do nazwy jednej z żuławskich kęp - Schlangenhaken. |
Wierciny | Nowy Dwór Gdański | 6 | Wolfsdorf | niemieckie | Wilkowo | Spolszczoną (a właściwie skaszubizowaną) formę Wilkowo podaje Ceynowa (w jego ortografii Vjlkowo), pisze on wyraźnie o dwóch miejscowościach o tej nazwie - "na górach" (ob. Wilkowo, położone na Wysoczyźnie Elbląskiego) i "w Żuławach" (czyli obecne Wierciny). Z powodu istnienia takiej formy u Ceynowy, braku uzasadnienia nazwy Wierciny, a także wiernego oddania nazwy bliźniaczo nazwanej wsi na Wysoczyźnie, uważam za uzasadnione, aby przywrócić nazwę tej wsi w formie Wilkowo. Nazwę można by dookreślić (opierając się na używanym w niem. dookreśleniu Wolfsdorf in der Niederung jako Wilkowo Dolne (por. Gronowo Górne) lub Wilkowo Żuławskie. |
Żelichowo | Nowy Dwór Gdański | 5 | Petershagen | niemieckie | Piotrowo | Chociaż przedwojennej tradycji brak, w związku z faktem, że powiązana historycznie miejscowość Niederpetershagen nosi polską nazwę Piotrowo (p.), zachowującą oryginalny źródłosłów, można by przywrócić związek nazewniczy między tymi miejscowościami. Dzięki temu można by również pozbyć się sztucznej, nazwanej przez KUNM nazwy "Żelichowo" (pseudosłowiański chrzest nazewniczy od imienia Żelisław). Biorąc pod uwagę względy historyczne, obecnie Żelichowo (Petershagen) powinno nosić nazwę Piotrowo, a obecne Piotrowo (Niederpetershagen) nazwę Piotrowo Dolne. |
Gniazdowo | Ostaszewo | 4 | Schönhorst | niemieckie | Szonorst | |
Groblica | Ostaszewo | 2 | Niederdamm | niemieckie | -- | |
Jeziernik | Ostaszewo | 4 | Schönsee | niemieckie | Szensa | |
Nowa Cerkiew | Ostaszewo | 1 | Neukirch | niemieckie | -- | |
Nowa Kościelnica | Ostaszewo | 6 | Neumünsterberg | niemieckie | Nowy Mistembark | |
Ostaszewo | Ostaszewo | 6 | Schöneberg | niemieckie | Szymbark |
|
Palczewo | Ostaszewo | 1 | Palschau | słowiańskie | -- | |
Piaskowiec | Ostaszewo | 2 | Sand | niemieckie | -- | |
Broniewo | Stegna | 4 | Klein Brunau | polskie | Bronówko (Brunówko) | Nazwa obecna jest niepotrzebną, sztuczną modyfikacją nazwy Bronowo (p. niżej). Biorąc pod uwagę niem. Klein, o wiele bardziej na miejscu byłoby wykorzystać typowy schemat -owo/-ówko. |
Bronowo | Stegna | 1 | Brunau | polskie | (Brunowo) | Pierwotnie Brunowo (od im. Bruno, z pol. przyrostkiem -owo). Forma Bronowo jest wynikiem (sztucznej?) modyfikacji (chociaż pojawia się już w SGKP jako wariantywna). Rozpatrzyłbym poprawkę. |
Chełmek | Stegna | 2 | Holm | niemieckie | (Chełm?) | Czy Chołm Ceynowy to ta miejscowość? |
Chorążówka | Stegna | 3 | Junkertroyl | niemieckie | -- | |
Drewnica | Stegna | 3 | Schönbaum | niemieckie | -- | |
Dworek | Stegna | 3 | Baarenhof | niemieckie | -- | |
Głobica | Stegna | 1? | Glabitsch | słowiańskie | -- | Nazwa niewątpliwie słowiańska, chociaż trudno ustalić jej pierwotną postać. Chojnacki propaguje ją w formie Głobice (postać końcówki czysto arbitralna), chociaż niewykluczona też postać *Głowica (por. Głowa Gdańska - dawna miejscowość i fortyfikacja, obecnie nazwa śluzy na Szkarpawie). |
Izbiska | Stegna | 5 | Freienhuben | niemieckie | Wolne Włóki | Na mapie powiatu elbląskiego z 1947 r. miejscowość ta nosi nazwę Wolne Włóki (co jest dosłownym, naturalnym przetłumaczeniem nazwy niemieckiej). Chyba warte przywrócenia w miejsce niehistorycznej nazwy "Izbiska". |
Jantar | Stegna | 6 | Pasewark | niemieckie | Pazwark | Nazwę tej znanej nadmorskiej miejscowości przed wojną spolszczano w formie Pazwark. Jako, że nazwa została uznana za "zbyt niemiecką", wprowadzono po wojnie nową n. Jantar, nawiązującą do zbieranego na tym terenie bursztynu (jantaru), jednak niefortunną pod względem językowym, gdyż określenie jantar, zapożyczone z ruszczyzny (ściślej mówiąc, jest to lituanizm, który dostał się do języka polskiego za pośrednictwem ruskim) jest obce dialektom północnopolskim (por. nazwę Krynica Morska, przedstawiającą podobny problem). |
Junoszyno | Stegna | 2 | Junkeracker | niemieckie | -- | Nazwę polską (stworzoną przez KUNM, brak w tradycji) można uznać za archaizującą kalkę n. niem., nawiązującą do ap. junosza - młodzieniec. |
Mikoszewo | Stegna | 2 | Nickelswalde | niemieckie | -- | Nazwę polską (stworzoną przez KUNM, brak w tradycji) można uznać za archaizującą kalkę n. niem., nawiązującą do n. os. Mikosz - zdrobnienie od Mikołaj. |
Niedźwiedzica | Stegna | 4 | Bärwalde | niemieckie | Berwałd |
|
Nowotna | Stegna | - | (brak) | (brak) | Tygnort-Kolonia | Miejscowość sztucznie wydzielona ze wsi Tujsk (zob. niżej), a od 2011 osobne sołectwo. Może najlepiej byłoby znów połączyć te miejscowości? |
Popowo | Stegna | 1 | Poppau | polskie | -- | |
Przemysław | Stegna | 1 | Prinzlaff | słowiańskie | -- | |
Rybina | Stegna | 5 | Fischerbabke | hybryda (niem. + słow.) | Babki Rybackie | Drugi człon nazwy Fischerbabke jest zdecydowanie słowiański, być może stoi w związku z nazwą (dziś już nieistniejącej) wsi Altebabke (pol. Babki, zob. też niżej Stare Babki). Po wojnie zlekceważono ten fakt zupełnie, tworząc ahistoryczną formę Rybina, kalkującą jedynie pierwszy człon n. niem. |
Stegienka | Stegna | 2 | Steegnerwerder | hybryda (słow. + niem.) | -- | |
Stegna | Stegna | 1 | Steegen | słowiańskie | -- | Nazwa słowiańska, łączona ze słowem stegna (ścieżka), znanym u Kaszubów. Możliwa też interpretacja jako Ściegna (tak zaraz po wojnie). |
Stare Babki | Stegna | 1 | Alte Babke | polskie | -- |
|
Stobiec | Stegna | 4? | Stobbendorf | hybryda (słow. + niem.)? | Stobno? | Pierwszy człon chyba należy rekonstruować jako Stobno, niemniej potrzebne jest dokładniejsze badanie. |
Szkarpawa | Stegna | 1 | Scharpau | niemieckie | -- | Nazwę tę nosi również jedno z ramion ujściowych Wisły (zwane też Szkarpówką lub Wisłą Elbląską - niem. Elbinger Weichsel). |
Świerznica | Stegna | 3 | Kalteherberge | niemieckie | -- | |
Tujsk | Stegna | 4 | Tiegenort | hybryda (prus. hydronim + niem.) | Tygnort | Chociaż powojenną nazwę Tujsk można uznać za dobrą kalkę n. niem., pochodzącej od pruskiej nazwy rzeki Tuja, to jednak w dokumentach z XVI w. spotykamy ludowe spolszczenie nazwy w formie Tygnort. |
Wiśniówka | Stegna | 3 | Küchwerder | niemieckie | -- | |
Wybicko | Stegna | 3 | Beiershorst | niemieckie | -- | |
Żuławki | Stegna | 2 | Fürstenwerder | niemieckie | (Książęce Żuławy) |
|
Dublewo | Sztutowo | 5 | Dubashaken | hybryda (słow. + niem.) | Dubaski |
|
Graniczna | Sztutowo | 4 | Grenzdorf B | niemieckie | Graniczna (Wieś) II |
|
Grochowo Pierwsze | Sztutowo | 3 | Schneiderkampe | niemieckie | -- | |
Grochowo Drugie | Sztutowo | 3 | Störbuderkampe | niemieckie | -- | |
Grochowo Trzecie | Sztutowo | 3 | Schweinekampe | niemieckie | Świnia Kępa | W przedwojennym spolszczeniu Świnia Kępa, człon Świnia był przymiotnikiem - do Świniej Kępy, w Świniej Kępie. |
Groszkowo | Sztutowo | 2 | Groschkenkampe | polskie lub hybryda | -- | Pierwszy człon n. niem. jest bez wątpienia polski (od ap. groszek). Niewykluczone, że miejscowość nazywała się po polsku Groszkowa Kępa, brak jednak takiego potwierdzenia w dokumentach i tradycji. Po wojnie utworzono obecną nazwę jednoczłonową. |
Kąty Rybackie | Sztutowo | 2 | Bodenwinkel | niemieckie | (Kąty) | Nazwa uchwalona przez KUNM w formie Kąty (kalka drugiego członu n. niem.). Człon Rybackie dodano później. Należy więc traktować go jako dookreślenie, a nie integralną część nazwy. |
Kobyla Kępa | Sztutowo | 1 | Kobbelkampe | niemieckie (zapoż. z pol.) | -- | |
Łaszka | Sztutowo | 1 | Laschke | polskie | -- | |
Płonina | Sztutowo | 3 | Braunscherhaken | niemieckie | -- | |
Przyłap | Sztutowo | 3 | Kirrhaken | niemieckie | -- | |
Skowronki | Sztutowo | 3 | Vogelsang | niemieckie | -- | |
Sztutowo | Sztutowo | 1 | Stutthof | niemieckie | -- | Mówi się, że istnienie na terenie wsi niemieckiego obozu koncentracyjnego "uchroniło ją" przed chrztem nazewniczym - nie chciano zmieniać nazwy miejsca pamięci. |
Sztutowska Kępa | Sztutowo | 1 | Stutthöferkampe | niemieckie | -- | |
Wydmina | Sztutowo | 3 | Norderhaken | niemieckie | -- |
Powiat malborski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Malbork | Malbork (miasto) | 1 | Marienburg | niemieckie | -- |
|
Nowy Staw | Nowy Staw | 4 | Neuteich | niemieckie | Nytych |
|
Bronisławie | Malbork (miasto) | 6 | Vogelsang | niemieckie | Kałdówka |
|
Kałdowo | Malbork (miasto) | 1 | Kalthof | niemieckie | -- | Nazwa odnosi się zarówno do dzielnicy Malborka (wcześniej wsi), jak i do nie przyłączonej do miasta osady - "resztówki". |
Nowa Wieś Malborska | Malbork (miasto) | 1* | Tessendorf | hybryda (słow. + niem.) | (Nowa Wieś) |
|
Piaski | Malbork (miasto) | 1 | Sandhof | niemieckie (tłum. z pol.) | -- | Pierwotną nazwą tej dzielnicy (dawnej wsi) jest nazwa polska Piaski. Formę niemiecką Sandhof wprowadzono po rozbiorach Polski. |
Sztumskie Przedmieście | Malbork (miasto) | 6 | Hoppenbruch | niemieckie | Chmieliniec | Ceynowa podaje nazwę tej dzielnicy (dawnej wsi) jako Chmjelinc (Chmieliniec). Powojenna nazwa "Sztumskie Przedmieście" jest chrztem KUNM, bez uzasadnienia. |
Wielbark | Malbork (miasto) | 1 | Willenberg | niemieckie | -- |
|
Boręty | Lichnowy | 1 | Barendt | słowiańskie | -- | |
Dąbrowa | Lichnowy | 1 | Damerau | słowiańskie | (Dąbrówka) | Postać Dąbrówka spotykana już od XVI w. i współcześnie w gwarze. Chyba poprawniejsza. |
Lichnowy | Lichnowy | 1 | Groß Lichtenau | niemieckie | -- | Dawniej też: Lichnowy Wielkie |
Lichnówki | Lichnowy | 1 | Klein Lichtenau | niemieckie | -- | Dawniej też: Lichnowy Małe |
Lisewo Malborskie | Lichnowy | 1* | Ließau | słowiańskie | (Lisewo) | Pierwotnie: Lisowo (zmiana na Lisewo w XVII w.) |
Parszewo | Lichnowy | 1 | Parschau | słowiańskie | -- | |
Pordenowo | Lichnowy | 1 | Pordenau | pruskie | -- | Dawniej też: Pordenowy, Por(d)nowo, Por(d)nowy |
Starynia | Lichnowy | 4 | Altenau | niemieckie | Altnowo | Przed wojną: Altnowo, Altenowo. Obecna forma, chociaż znaczeniowo nawiązuje do n. niem., jest sztuczna, stworzona przez KUNM. |
Stożki | Lichnowy | 4 | Klein Heubuden | niemieckie | Hejbudy Małe | Patrz też: Stogi (gm. Malbork). |
Szymankowo | Lichnowy | 1 | Simonsdorf | niemieckie | -- | Dawniej też: Szymon. |
Tropiszewo | Lichnowy | 4 | Trappenfelde | hybryda (prus. + niem.) | Trępofałd | Nazwa uważana za staropruską. Historycznym spolszczeniem (od XVII w.) jest Trępofałd. Obecna forma sztuczna. |
Cisy | Malbork | 6 | Stadtfelde | niemieckie | Miejskie Pole | |
Czerwone Stogi | Malbork | 5 | Rodlofferhuben | hybryda (słow. + niem.)? | Rodłowo | Nie jestem pewien, co do pochodzenia pierwszego członu n. niem., ale wydaje się być słowiański. Nazwę da się spolszczyć jako Rodłowo. Powojenna nazwa Czerwone Stogi jest bezsensowna (jakby Rod- zinterpretowano jako Rot "czerwony"?), w dodatku nawiązuje do wsi Stogi (p.), której nazwa powinna być zmieniona na Hejbudy (przy czym forma "Czerwone Hejbudy" byłaby jeszcze większym absurdem). |
Grobelno | Malbork | 4? | Dammfelde | niemieckie | Tama? | Nazwa niemiecka pierwotnie brzmiała Damm (ok. 1399 Tam, 1412 Tamme, 1415 Tham). Wydaje mi się, że w języku polskim nazwa ta mogła brzmieć Tama. Dzisiejsza forma, wprowadzona po wojnie, nawiązuje do n. niem. znaczeniowo |
Kamienica | Malbork | 6 | Blumstein | niemieckie | Blumsztyn |
|
Kamionka | Malbork | 4 | Kaminke | polskie | Kominki | Pierwotną, poprawną formą nazwy tej wsi są Kominki (1565 Kominki, 1590 od Kominkow, 1711 przy Kominkach). Forma Kamionka, znana od XIX w. jest wynikiem fałszywej rekonstrukcji (chyba autorstwa W. Kętrzyńskiego) i taka została bezmyślnie zatwierdzona przez KUNM. Może warto by to poprawić? |
Kapustowo | Malbork | 2 | Treugenkohl | niemieckie | -- | Oficjalna nazwa nadana przez KUNM: Motyliniec (nieuzasadniony chrzest). Obecna nazwa nawiązuje do drugiego członu n. niem. |
Kościeleczki | Malbork | 1 | Koszelitzke | polskie | -- |
|
Kraśniewo | Malbork | 4 | Schönau | niemieckie | Szonowo | |
Lasowice Małe | Malbork | 1 | Klein Lesewitz | słowiańskie | -- | Dawniej też: Leźwice Małe (postać wtórna). |
Lasowice Wielkie | Malbork | 1 | Groß Lesewitz | słowiańskie | -- | Dawniej też: Leźwice Wielkie (postać wtórna). |
Lipowiec | Malbork | 1 | Lindenwald | niemieckie (tłum. z pol.) | -- | Po wojnie przyjęto urzędowo niepoprawną formę Lipki. Bywa ona używana do dziś i należy ją piętnować jako błędną i nieuzasadnioną historycznie. Miejscowość nosi polską nazwę Lipowiec już od XVII w. i jest to pierwotna nazwa tej osady - to nazwa niemiecka jest kalką polskiej. Przyjęcie formy Lipki nie można nazwać inaczej niż błędem, przeoczeniem KUNMu. |
Pielica | Malbork | 6 | Herrenhagen | niemieckie | Herenhag | Forma Herenhag ledwie spolszczona, ale chyba lepsze to od ahistorycznego chrztu Pielica. |
Stogi | Malbork | 4 | Heubuden | niemieckie | Hejbudy | |
Szawałd | Malbork | 1 | Schadwalde | niemieckie | -- |
|
Tragamin | Malbork | 1 | Tragheim | niemieckie | -- | |
Bystrze | Miłoradz | 1 | Biesterfelde | niemieckie | -- | Dawniej też: Bystrzec, Bistrofałd (Ceynowa). |
Cygany | Miłoradz | 1 | Ziegahnen | polskie | -- | |
Gnojewo | Miłoradz | 1 | Gnojau | polskie | -- | |
Kłosowo | Miłoradz | 1 | Klossowo | polskie | -- | |
Kończewice | Miłoradz | 1 | Kunzendorf | niemieckie | -- | |
Mątowy Małe | Miłoradz | 1 | Klein Montau | pruskie | (Montowy Małe) | Przed wojną pisane Montowy (obocznie też formy Mątwy, Muntowy, Montowo). Grafię z "ą" przyjął dopiero KUNM po wojnie, ale zasadniczo trudno uznać taką formę za jednoznacznie niepoprawną (w gwarze ludu występuje tu dwuznaczny dyftong ón). |
Mątowy Wielkie | Miłoradz | 1 | Groß Montau | pruskie | (Montowy Wielkie) | Patrz wyżej: Mątowy Małe. |
Miłoradz | Miłoradz | 1 | Mielenz | słowiańskie (zepsute) | -- |
|
Pogorzała Wieś | Miłoradz | 1 | Wernersdorf | niemieckie | -- | Polska nazwa Pogorzała Wieś (dawniej spotykana też bez członu "Wieś"), niepowiązana znaczeniowo z genetycznie starszą nazwą niemiecką, znana już od XVI w. |
Rękowo | Miłoradz | 1 | Adlig Renkau | polskie | -- | |
Stara Kościelnica | Miłoradz | 6 | Alt Münsterberg | niemieckie | Stary Mistembark | Patrz też: Nowa Kościelnica (pow. nowodworski, gm. Ostaszewo). |
Stara Wisła | Miłoradz | 1 | Alt Weichsel | hydronimiczne | -- | |
Brzózki | Nowy Staw | 1 | Bröske | polskie | -- | |
Chlebówka | Nowy Staw | 4 | Brodsack | niemieckie | Brodzak | |
Dębina | Nowy Staw | 1 | Eichwalde | niemieckie | -- | Dawniej też: Ichwałd (XVI-XVII w.) |
Dybowo | Nowy Staw | 1 | Diebau | polskie | -- | |
Kącik | Nowy Staw | 4 | Neuteicher Hinterfeld | niemieckie | Nytyski Kąt | Po dalsze wyjaśnienia patrz: Nowy Staw. |
Laski | Nowy Staw | 1 | Leske | polskie | -- | |
Lipinka | Nowy Staw | 4 | Lindenau | niemieckie | Lignowy | Przed wojną: Lindenowo, Lindnowo, Lignowy. Obecna forma wprowadzona sztucznie. |
Lubstowo | Nowy Staw | 4 | Lupushorst | niemieckie (osobowe) | Lipisz | Spolszczenie Lipisz (Libisz) pojawia się w XVI w. Nie do końca przejrzyste. Obecna forma (również nieprzejrzysta semantycznie - nie ma n. os. *Lubst) wprowadzona przez KUNM. |
Martąg | Nowy Staw | 1 | Irrgang | niemieckie | -- | Związek nazwy polskiej Martąg z niemiecką Irrgang (pochodzącej od nazwiska pierwszego sołtysa wsi) nie do końca jasny. Nie można wykluczyć jej pruskiego pochodzenia, chociaż pojawia się dopiero od XVII w. Wcześniej zjawia się spolszczenie Irrgang jako Hergank. |
Mirowo | Nowy Staw | 1 | Mierau | słowiańskie | -- | |
Myszewo | Nowy Staw | 1? | Groß Mausdorf | niemieckie | -- |
|
Nidowo | Nowy Staw | 1 | Niedau | pruskie (hydronimiczne) | -- | |
Półmieście | Nowy Staw | 1 | Halbstadt | niemieckie | -- | Dawniej też: Albsztat, Półmiasta. |
Pręgowo Żuławskie | Nowy Staw | 1* | Prangenau | słowiańskie | (Pręgowo) | Dawniej też: Pręgnowo (-n- wtórne, wstawione pod wpływem niemieckim). Dzisiaj z niehistorycznym dookreśleniem. |
Stawiec | Nowy Staw | 4 | Neuteichsdorf | niemieckie | Nytyska Wieś | Po dalsze wyjaśnienia patrz: Nowy Staw. |
Świerki | Nowy Staw | 6 | Tannsee | słowiańskie (zepsute) | Tamża (Sącz?) |
|
Tralewo | Nowy Staw | 1 | Tralau | słowiańskie | -- | |
Trępnowy | Nowy Staw | 1 | Trampenau | pruskie? | -- | Dawniej też: Trępnowo. |
Janówka | Stare Pole | 4 | Jonasdorf | niemieckie | Jonaszewo | U Ceynowy Jonaszewo. |
Kaczynos | Stare Pole | 1 | Katzenase | niemieckie? | -- | |
Kikojty | Stare Pole | 1 | Kykoit | pruskie | -- | Dawniej też: Kikuty. |
Klecie | Stare Pole | 4? | Klettendorf | hybryda (pol. + niem.)? | Kletno? | Górnowicz uważa nazwę za pierwotne Kletno z niem. dostawką -dorf, chociaż istnieją też próby objaśnienia z niem. Tak czy inaczej, forma Kletno zdaje się być bardziej prawdopodobna i poprawniejsza niż przyjęte przez KUNM Klecie. |
Kławki | Stare Pole | 2 | Klakendorf | niemieckie (osobowe) | -- | |
Krasnołęka | Stare Pole | 1 (4?) | Schönwiese | niemieckie | (Krasna Łąka) |
|
Kraszewo | Stare Pole | 5 | Pruppendorf | niemieckie | Kruszławki |
|
Królewo | Stare Pole | 4 | Königsdorf | niemieckie | Królewska Wieś |
|
Krzyżanowo | Stare Pole | 5 | Notzendorf | niemieckie | Setkajmy | Pierwotna nazwa pruska - Seytkaym (XIV w.). Po wojnie, zamiast ją spolszczyć, wprowadzono całkowicie nieuzasadnioną n. m. Krzyżanowo. |
Leklowy | Stare Pole | 1 | Lecklau | pruskie | -- | 1385-92 Leclun, 1399 Leclon |
Letniki | Stare Pole | 5 | Sommerort | hybryda (słow. + niem.) | Ząbrówko |
|
Parwark | Stare Pole | 1 | Parwark | pruskie | -- | Pierwotnie inna nazwa pruska: 1385-1392 Makutkaym, następnie ok. 1400 Perwalk, Perwalken. |
Stare Pole | Stare Pole | 1 | Altfelde | niemieckie | -- | |
Szaleniec | Stare Pole | 1 | Thörichthof | niemieckie | -- |
|
Szlagnowo | Stare Pole | 1 | Schlablau | pruskie | -- | Nazwa pruskiego pochodzenia - 1398 Slaulon. Formy niemiecka (Schlablau < Schlanglau) jest zepsuciem formy pruskiej, a polska Szlagnowo przejęta z niemieckiego. |
Zarzecze | Stare Pole | 6 | Galgenberg | niemieckie | Szubienica | W gwarze zachowana substytucja nazwy jako Szubienica. Nazwa "Zarzecze" sztuczna, wprowadzona przez KUNM. |
Ząbrowo | Stare Pole | 1 | Sommerau | słowiańskie | -- | Dawniej też: Zomerowo (wtórne). |
Złotowo | Stare Pole | 3 | Reichfelde | niemieckie | -- | Może Rèvałd (=Rywałd) Ceynowy to ta wieś? |
Powiat sztumski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Sztum | Sztum | 1 | Stuhm | pruskie | -- | |
Przedzamcze | Sztum | 1~4 | Vorschloß Stuhm | niemieckie | (Podzamcze) |
|
Dzierzgoń | Dzierzgoń | 1 | Christburg | niemieckie | -- |
|
Andrzejewo | Dzierzgoń | 4 | Reichandres | niemieckie | Rychendrysy |
|
Ankamaty | Dzierzgoń | 1 | Ankemitt | pruskie (osobowe) | -- | |
Bągart | Dzierzgoń | 1 | Baumgarth | niemieckie | -- | |
Blunaki | Dzierzgoń | 1 | Blonaken | pruskie | -- | 1318 Blundelanken, ok. 1400 Blundelawken. Nazwa więc pierwotnie miała prus. sufiks -lauks (pole). Forma niemiecka być może przejęta z polskiego. |
Bruk | Dzierzgoń | 1 | Bruch | niemieckie | -- | |
Budzisz | Dzierzgoń | 1 | Budisch | słowiańskie | -- | Pierwotna nazwa była pruska: 1280 Pirdami, Pirdeine. Nazwa obecna pochodzenia słowiańskiego. |
Chartowo | Dzierzgoń | 2 | Hartwigsfelde | niemieckie | -- | |
Chojty | Dzierzgoń | 1 | Choyten | pruskie | -- |
|
Jasna | Dzierzgoń | 4 | Lichtfelde | niemieckie | Lichtofałd | W gwarze ludowe spolszczenie jako Lichtofałd. Forma oficjalna, nawiązująca znaczeniowo do n. niemieckiej, jest nowotworem KUNM. |
Jeziorno | Dzierzgoń | 6 | Lautensee | pruskie | Lajtensy |
|
Judyty | Dzierzgoń | 2 | Judittenhof | niemieckie | -- | |
Kamienna Góra | Dzierzgoń | 1 | Steinberg | niemieckie | -- | |
Kuksy | Dzierzgoń | 1 | Kuxen | pruskie | -- | 1376 Gausigeyn, Gawsyen. |
Lisi Las | Dzierzgoń | 3 | Friedrichsfelde | niemieckie | -- | |
Litewki | Dzierzgoń | 1 | Litefken | polskie | -- |
|
Minięta | Dzierzgoń | 1 | Menthen | pruskie | -- |
|
Morany | Dzierzgoń | 1 | Morainen | pruskie | -- |
|
Nowa Karczma | Dzierzgoń | 1 | Neukrug | niemieckie | -- | |
Nowiec | Dzierzgoń | 4 | Neuhöferfelde | niemieckie | Nowodworskie Pole | |
Nowiny | Dzierzgoń | 4 | Neuhof | niemieckie | Nowy Dwór | |
Pachoły | Dzierzgoń | 1 | Pachollen | słowiańskie | -- | |
Pawłowo | Dzierzgoń | 3 | Petershof | niemieckie | -- | Co za idiota zmienił Piotra w Pawła? Może warto by to poprawić? |
Piaski Sztumskie | Dzierzgoń | 4 | Sandhuben | niemieckie | Zantuga | Przed wojną: Zantuga, Zantuby (gw.). Obecna forma, chociaż nawiązuje znaczeniowo do n. niem., jest sztuczna. |
Poliksy | Dzierzgoń | 1 | Polixen | pruskie | -- | Wieś miała w historii trzy różne nazwy pochodzenia pruskiego: Poleytz, Woyseten, Koytelauken (ok. 1400). Ostatecznie (w XV w.) ustaliła się ta pierwsza. |
Prakwice | Dzierzgoń | 1 | Prökelwitz | pruskie (zepsute) | -- | 1312 Preyterwicz. Być może nazwa od pruskiej nazwy osobowej z polskim sufiksem? |
Spalonki | Dzierzgoń | 3 | Bärenwinkel | niemieckie | -- | |
Stanowo | Dzierzgoń | 1 | Groß Stanau | słowiańskie | -- |
|
Stanówko | Dzierzgoń | 1 | Klein Stanau | słowiańskie | -- | Dawniej też: Stanowo Małe. |
Stara Wieś | Dzierzgoń | 1 | Altendorf | niemieckie | -- | |
Tywęzy | Dzierzgoń | 1 | Tiefensee | niemieckie (tłum. ze słow.?) | -- |
|
Żuławka Sztumska | Dzierzgoń | 1* | Posilge | pruskie | (Żuławka) |
|
Balewko | Mikołajki Pomorskie | 1 | Klein Baalau | pruskie | -- | |
Balewo | Mikołajki Pomorskie | 1 | Groß Baalau | pruskie | -- | 1285 Balow |
Cierpięta | Mikołajki Pomorskie | 1 | Czerpienten | polskie | -- |
|
Cieszymowo | Mikołajki Pomorskie | 2 | Teschendorf | hybryda (słow. + niem.) | -- |
|
Dąbrówka Pruska | Mikołajki Pomorskie | 1 | Preußisch Damerau | polskie | -- |
|
Dworek | Mikołajki Pomorskie | 1 | Höfchen | niemieckie (tłum z pol.?) | -- |
|
Kołoząb | Mikołajki Pomorskie | 1 | Kollosomb | polskie | -- |
|
Krasna Łąka | Mikołajki Pomorskie | 1 | Schönwiese | niemieckie | -- | Dawniej też: Szenweza (tak w gwarze). Tłumaczenie jako Krasna Łąka notowane już od XVI w., po wojnie przyjęte jako nazwa oficjalna. |
Krastudy | Mikołajki Pomorskie | 1 | Krastuden | pruskie? | -- | ok. 1399 Kraczitul, 1401 Cracztudo, Cratikul. Pierwotna forma nazwy trudna do rozstrzygnięcia (nie do końca też jasne jej pochodzenie i znaczenie). |
Linki | Mikołajki Pomorskie | 1 | Linken | pruskie | -- | Wieś do XV w. posiadała dwie oboczne nazwy pruskie: 1258 Broidin, 1330 Broiden, 1408 Broydin adir Linken. Ostatecznie ustaliła się nazwa Linki, pochodząca od nazwiska prusa Hannosa Lynkyn, dawnego właściciela wsi. |
Mikołajki Pomorskie | Mikołajki Pomorskie | 1* | Nikolaiken | polskie (kalka z niem.) | (Mikołajki) |
|
Mirowice | Mikołajki Pomorskie | 4 | Mirahnen | słowiańskie (sprutenizowane) | Mirany | Pierwotnie słowiańska nazwa Mirowice (1236 Myrowicz). Nazwa ta jednak już w XIV w. ustępuje nazwie Mirany (1334 Merane, 1400 Myran), o tym samym rdzeniu, gdzie słowiański przyrostek został prawdopodobnie zastąpiony pruskim. Jedynie nazwa Mirany była używana przez miejscową ludność polską. Pierwotną nazwę Mirowice przypominają już co prawda niektóre opracowania przedwojenne, jest to jednak użycie sztuczne. Przywrócenie tej formy przez KUNM było (moim zdaniem) błędem i zamachem na ludową tradycję nazewniczą (w imię pedantycznego "spolszczania") i proponowałbym powrót do polsko-pruskiej formy Mirany, ze względu na jej ciągłość użycia. Ponadto, analogiczny dylemat w przypadku nazwy wsi Morany (p.) w Gminie Dzierzgoń rozwiązano na korzyść nazwy ludowej. |
Namirowo | Mikołajki Pomorskie | 1 | Klein Baumgarth | niemieckie | -- |
|
Nowe Minięta | Mikołajki Pomorskie | 1* | Mienthen | pruskie | (Minięta) |
|
Perklice | Mikołajki Pomorskie | 1 | Pirklitz | słowiańskie | -- |
|
Pierzchowice | Mikołajki Pomorskie | 1 | Portschweiten | pruskie | -- | Pierwotnie: Parsowite, Parsswiten (ok. 1399), Pirswiten (1411). Postać polska Pierzchowice spotyka od XVI w. wynika ze spolszczenia (z adideacją) nazwy pruskiej, |
Stążki | Mikołajki Pomorskie | 6 | Stangenberg | niemieckie | Sztembark | Przed wojną: Sztembark, Sztambark. Postać dzisiejsza jest nowotworem KUNM. |
Wilczewo | Mikołajki Pomorskie | 1 | Wilczewo | polskie | -- | Początkowo: Wilczyn - 1401 Wilczin, 1407 Wilczhin. Postać z sufiksem -ewo również bardzo stara. Miejscowość jest gniazdem rodowym szlacheckiej rodziny Wilczewskich (h. Trzy Badła). |
Adamowo | Stary Dzierzgoń | 2 | Adamshof | niemieckie | -- | |
Bartne Łąki | Stary Dzierzgoń | 1 | Bienertwiese | niemieckie | -- |
|
Bądze | Stary Dzierzgoń | 2 | Bensee | pruskie | -- | U Leydinga jako Banzy, tradycyjnego spolszczenia brak. Nazwa wsi od nazwy pobliskiego jeziora (1294 Banse), pruskiego pochodzenia. |
Białe Błoto | Stary Dzierzgoń | 2 | Kalkbruch | niemieckie | -- | |
Bucznik | Stary Dzierzgoń | 2 | Buchwalde | niemieckie | -- | |
Danielówka | Stary Dzierzgoń | 2 | Danielsruhe | niemieckie | -- | |
Folwark | Stary Dzierzgoń | 1 | Vorwerk | niemieckie | -- | Według Leydinga oboczna n. niem. Neuendorf (spolsz. Nowa Wieś). |
Nowy Folwark | Stary Dzierzgoń | 1 | Neu Vorwerk | niemieckie | -- | |
Gisiel | Stary Dzierzgoń | 2~5 | Geißeln | pruskie | (Jestlin?) |
|
Giślinek | Stary Dzierzgoń | 2~5 | Charlottenhof | pruskie | (Jestlinek?) |
|
Górki | Stary Dzierzgoń | 1 | Görken | pruskie | -- | Pierwotnie: 1294 Grabisto, 1321 Grabist - nazwa pruska. Późniejsza nazwa Görken (spolonizowana jako Górki) również pruska, pochodzi od imienia pierwszego właściciela (1321 Gerkoni). |
Kielmy | Stary Dzierzgoń | 2 | Köllmen | pruskie | -- | |
Kołtyniany | Stary Dzierzgoń | 1 | Kolteney | pruskie | -- | 1306 Coltenyn, Koltenynen. |
Kornele | Stary Dzierzgoń | 2 | Kornellen | niemieckie (imienne) | -- | |
Królikowo | Stary Dzierzgoń | 2 | Königssee | niemieckie | -- | |
Latkowo | Stary Dzierzgoń | 5 | Löthen | pruskie | Letno | 1285 Lethen. Nazwa pochodzenia pruskiego, której obecna forma Latkowo nie oddaje. Należałoby wrócić do proponowanej przez Leydinga formy Letno, dość bliskiej oryginałowi. |
Lipiec | Stary Dzierzgoń | 1 | Lippitz | pruskie | -- | 1250 Loypicz, 1285 Lepicz, 1298 Leupite, Laupithen. Bardzo stara osada pruska. |
Lubochowo | Stary Dzierzgoń | 2 | Liebwalde | niemieckie | -- | |
Matule | Stary Dzierzgoń | 2 | Mothalen | pruskie | -- | 1321 Mathulen, 1323 Matulen. |
Milikowo | Stary Dzierzgoń | 6 | Heinrichsdorf | niemieckie | Henrykowo | Spolszczenie Henrykowo znane Chojnackiemu (z kolei późniejszy Leyding podaje Jędrychowo). Dzisiejsza nazwa Milikowo jest obrzydliwym, ahistorycznym chrztem KUNM. |
Monasterzysko Małe | Stary Dzierzgoń | 2 | Klein Münsterberg | niemieckie | -- | |
Monasterzysko Wielkie | Stary Dzierzgoń | 2 | Groß Münsterberg | niemieckie | -- | Znajdująca się w pobliżu mała osada Nowe Monasterzysko jest chyba tworem powstałym po wojnie. |
Mortąg | Stary Dzierzgoń | 1 | Mortung | pruskie | -- | |
Myślice | Stary Dzierzgoń | 4 | Miswalde | hybryda (słow. + niem.) | Mieszwałd | 1316 Meysilzwalde. Niem. n. os. Meysil (Meissel) jest być może pochodzenia słowiańskiego - od słowiańskich imion z członem Mysł-. Powojenną nazwę polską Myślice można by więc uznać za nawiązanie do źródłosłowu nazwy oryginalnej. Forma ta jednak nie jest autentyczna, została stworzona przez KUNM. Za to w pełni autentyczna jest przedwojenna ludowa spolszczona forma Mieszwałd i do niej powrót postuluję. |
Najatki | Stary Dzierzgoń | 1 | Najettken | słowiańskie? | -- | Oboczna n. niem. Steinborn. |
Piaski Morąskie | Stary Dzierzgoń | 2 | Sandhof | niemieckie | -- | |
Podwiejki | Stary Dzierzgoń | 1 | Podweiken | pruskie | -- | Pierwotnie: Baudewitten (1354). Nazwa obecna zaświadczona od XVII w. (niewykluczone, że jest zepsutą formą nazwy pierwotnej). |
Pogorzele | Stary Dzierzgoń | 3 | Vaterssegen | niemieckie | -- | |
Popity | Stary Dzierzgoń | 2 | Popitten | pruskie | -- | 1331 Poypiten |
Porzecze | Stary Dzierzgoń | 5 | Lodehnen | pruskie | Lodejny | 1329 Ladeyn, 1339 Ladeyne, 1350 Laideyne. Nazwa pruska - należało ją spolszczyć, a nie wymazywać. |
Pronie | Stary Dzierzgoń | 2 | Prohnen | pruskie | -- | 1376 Pyron, Piron, Piranen. |
Protajny | Stary Dzierzgoń | 2 | Prothainen | pruskie | -- | 1296 Protheyne, 1306 Prowotheyn, Prowothine. |
Przezmark | Stary Dzierzgoń | 1 | Preußisch Mark | niemieckie | -- | Dawniej też: Pruski Targ. |
Pudłowiec | Stary Dzierzgoń | 1 | Paudelwitz | słowiańskie? | -- | Dawniej też: Pudłowice (SGKP). Potrzebne informacje etymologiczne. |
Sarnowo | Stary Dzierzgoń | 1 | Scharnau | pruskie? | -- | |
Skolwity | Stary Dzierzgoń | 2 | Skolwitten | pruskie | -- | ok. 1400 Scholewythen |
Stare Miasto | Stary Dzierzgoń | 1 | Altstadt | niemieckie | -- | |
Stary Dzierzgoń | Stary Dzierzgoń | 1 | Alt Christburg | niemieckie | -- |
|
Tabory | Stary Dzierzgoń | 2 | Taabern | pruskie | -- | |
Wartule | Stary Dzierzgoń | 3? | Fahrentholz | niemieckie | (Wartulec?) | Potrzebne informacje, co do pochodzenia tej nazwy. Jeżeli forma powojenna miałaby być fonetycznym przekształceniem n. niem., to poprawniejsza zdaje się Leydingowa forma Wartulec. Z drugiej strony, w formie Wartule od razu rzuca się podobieństwo do nazwy sąsiedniej wsi Matule (pruskiego pochodzenia). Może więc i tutaj mamy do czynienia z nazwą staropruską? Potrzebne dalsze badania. |
Wesoła Kępa | Stary Dzierzgoń | 3 | Schönfelde | niemieckie | -- | |
Zakręty | Stary Dzierzgoń | 1 | Sakrinten | polskie | -- | |
Zamek | Stary Dzierzgoń | 2 | Schloßhof | niemieckie | -- | |
Brzozówka | Stary Targ | 1 | Brosowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Birkendorf (wg Bära istniała już wcześniej). |
Bukowo | Stary Targ | 4 | Buchwalde | niemieckie | Buchwałd |
|
Czerwony Dwór | Stary Targ | 1 | Rothhof | niemieckie | -- | |
Dąbrówka Malborska | Stary Targ | 1* | Deutsch Damerau | słowiańskie | Dąbrówka Niemiecka | *Dawniej też: Dąbrowa (Niemiecka)
|
Dziewięć Włók | Stary Targ | 1 | Neunhuben | niemieckie | -- |
|
Gintro | Stary Targ | 1 | Gintro | niemieckie (spolonizowane) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Guntern - nawiązanie do pierwotnej niemieckiej formy tej nazwy (zaśw. jako: ok. 1399 'Gunter, 1401 Guntther). |
Grzymała | Stary Targ | 1 | Grzymalla | polskie (nazwiskowe) | -- |
|
Igły | Stary Targ | 1 | Iggeln | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Jodłówka | Stary Targ | 1? | Tannfelde | niemieckie | -- | Polska kalka Jodłówka zaświadczona w gwarze (tam wymawiana jako Jedłówka). Prawdopodobnie istniało u ludu już przed wojną. |
Jordanki | Stary Targ | 1 | Jordanken | polskie (osobowe, kalka) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Jordansdorf. Jest to przywrócenie pierwotnej niemieckiej formy nazwy tej miejscowości (1437 Jordansdorf, 1507 Jorysdorf). Nazwa polska jest więc kalką, wtórnie przejętą przez Niemców. |
Jurkowice | Stary Targ | 1 | Georgensdorf | niemieckie | -- | Polska kalka bardzo stara, znana od XVI w. |
Kalwa | Stary Targ | 1 | Kalwe | pruskie | -- | Bardzo stara osada pruska: 1246 Calue, 1280 Kalba. |
Kątki | Stary Targ | 1 | Kontken | pruskie (spol.) lub słowiańskie | -- | Oboczna forma niemiecka: Kantken. |
Klecewo | Stary Targ | 1 | Klecewo | prusko-słowiańskie | -- |
|
Kościelec | Stary Targ | 1? | Altkirch | niemieckie | -- | Nazwa Kościelec zaświadczona w gwarze. |
Krzyżówki | Stary Targ | 1 | Kreutzkrug | niemieckie | -- | Należy tępić funkcjonującą obocznie nazwę Krzyżanki (trudno powiedzieć, która nazwa jest częstsza czy "bardziej oficjalna", gdyż miejscowość oficjalnie należy do Dąbrówki Malborskiej, bez wydzielonej nazwy), wprowadzoną urzędowo przez KUNM z powodu niewiedzy. Jedyną poprawną polską nazwą tej miejscowości jest znana w gwarze oraz dokumencie Semraua (z 1928 r.) nazwa Krzyżówki. |
Lasy | Stary Targ | 1 | Laase | polskie | -- | Dawniej też: Łazy (forma pierwotna), Lazy, Laza. |
Łabuń | Stary Targ | 1 | Laabe | pruskie | -- |
|
Łoza | Stary Targ | 1 | Losendorf | niemieckie (może hybryda?) | -- | Według Górnowicza nazwa Losendorf jest hybrydą i pierwotnie brzmiała *Łoźno (gdzie -dorf jest dostawką). Niemniej, brak takich dowodów w dokumentach. Nie jest też wykluczone, że nazwa ta jest od początku do końca niemiecka. Chyba nie ma co postulować zmiany nazwy na coś tak hipotetycznego, zwłaszcza że nazwa Łoza ma pewną swoją tradycję - pojawia się już w SGKP jako "prawdopodobna" pierwotna polska nazwa tej wsi. Co prawda jest to również "strzał w ciemno", ale jednak zaistniał w historii i trudno się dziwić, że KUNM przyjął nazwę w takiej formie. |
Malewo | Stary Targ | 1 | Mahlau | pruskie | -- | 1399 Malyn, 1476 Male. Postać z końcówką -au/-ewo od XVI w. |
Mleczewo | Stary Targ | 1 | Mlecewo | prusko-słowiańskie | -- |
|
Nowy Targ | Stary Targ | 1 | Neumark | niemieckie | -- | |
Olszówka | Stary Targ | 4 | Ellerbruch | niemieckie (kalka z pol.?) | Olszak |
|
Pozolia | Stary Targ | - | (brak) | -- | -- | Przysiółek, historycznie należący do Żuławki Sztumskiej (gm. Dzierzgoń, p.) i utrwalający jej historyczną pruską nazwę (patrz tam). Całkowicie ahistoryczne jest jednak jego oderwanie od Żuławki i umieszczenie w innej gminie, jako część sołectwa Bukowo. |
Ramoty | Stary Targ | 1 | Ramten | pruskie | -- |
|
Stary Dwór | Stary Targ | 4 | Vorwerk Altmark | niemieckie | Starotarski Folwark | W gwarze znane tłumaczenie nazwy niemieckiej. Nazwa obecna jest już sztuczną "wariacją na temat". Miejscowość historycznie była folwarkiem należącym do Starego Targu. |
Stary Targ | Stary Targ | 1 | Altmark | niemieckie | -- | |
Szropy | Stary Targ | 1 | Schroop | pruskie | -- |
|
Śledziówka Mała | Stary Targ | 1 | Klein Heringshöft | niemieckie | -- | Spolszczenie Śledziówka bardzo stare, zaświadczone już w XVI w. |
Śledziówka Wielka | Stary Targ | 1 | Groß Heringshöft | niemieckie | -- | Patrz wyżej. |
Telkwice | Stary Targ | 1 | Telkwitz | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Trankwice | Stary Targ | 1 | Trankwitz | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Tropy Sztumskie | Stary Targ | 1* | Troop | pruskie | (Tropy) |
|
Tulice | Stary Targ | 4 | Tillendorf | niemieckie | Tylendorf |
|
Tulice Małe | Stary Targ | 4 | Klein Tillendorf | niemieckie | Mały Tylendorf | Patrz wyżej Tulice. |
Waplewko | Stary Targ | 1 | Klein Waplitz | pruskie | -- | Patrz niżej Waplewo. |
Waplewo Wielkie | Stary Targ | 1* | Groß Waplitz | pruskie | (Waplewo) |
|
Zielonki | Stary Targ | 4 | Grünfelde | hybryda (prus. + niem.) | Gromfałd | Pierwotna nazwa: Grenen (1316), uchodzi za nazwę pruską. Oznaczałoby to, że forma niemiecka Grünfelde jest nazwą hybrydalną, adideowaną do ap. grün "zielony". KUNM niesłusznie więc przetłumaczył tę nazwę jako Zielonki, zacierając jej pruski źródłosłów. Oprócz tego, w gwarze funkcjonowała forma Gromfałd (co można by też zapisać jako Grąfałd - w wymowie gwarowej Grómfałt -du) i taką formę, jako autentycznie ludową, należałoby przywrócić. |
Barlewice | Sztum | 1 | Barlewitz | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Barlewiczki | Sztum | 4 | Vorwerk Barlewitz | pruskie (spolonizowane) | Barlewicki Folwark | |
Biała Góra | Sztum | 1 | Weißenberg | niemieckie (może tłum z pol.?) | -- | |
Brzezi Ostrów | Sztum | 4 | Ostrow-Brosze | polskie (nazwiskowe) | Ostrów Brosza |
|
Cygusy | Sztum | 1 | Cyguß | niemieckie (spolonizowane) | -- |
|
Czernin | Sztum | 1 | Hohendorf | niemieckie | -- |
|
Goraj | Sztum | 1 | Gorrey | słowiańskie | -- | |
Gościszewo | Sztum | 6 | Braunswalde | niemieckie | Bruszwałd | Dawniej (XVI w.) Bru(n)szwałd Niemiecki (niem. Deutsch Braunswalde), w opozycji do Polnisch Braunswalde (dziś Węgry, gm. Sztum, p. niżej). Dookreślenie następnie porzucono. Dzisiejsza nazwa Gościszewo jest niewybaczalnym chrztem KUNM. |
Górki | Sztum | 1 | Gurken | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Berghausen. |
Gronajny | Sztum | 1 | Grünhagen | niemieckie | -- | Dawniej też: Gronajno, Grunajno, Grunowo. |
Grzępa | Sztum | 3 | Neu Hakenberg | niemieckie | -- | Nazwę Grzępa należy zaliczyć do najbardziej udanych chrztów KUNM - odwołuje się bowiem do rzeczywiście istniejącego w okolicznej polskiej gwarze słowa grzępa (=pagórek), co dodatkowo dobrze opisuje położenie osady. Z tego też powodu nazwa dość dobrze przyjęła się wśród miejscowej ludności. |
Kępina | Sztum | 6 | Antonienhof | niemieckie | Antoniewo | W gwarze: Antoniewo. |
Koniecwałd | Sztum | 1 | Konradswalde | niemieckie | -- | |
Koślinka | Sztum | 4 | Kiesling | słowiańskie (zepsute) | Kiźlinek | Pierwotnie Kisielin (1319 Kisselin) - nazwa zgermanizowana jako Kiesling. Już od XVI w. pojawia się polska resubstytucja jako Kiźlinek, zachowana do czasów współczesnych w gwarze. Forma Koślinka jest niepoprawną rekonstrukcją XIX-wiecznych badaczy, bezmyślnie przyjętą przez KUNM. Chyba warto by wrócić do formy używanej przez lud. |
Kuliki | Sztum | 6 | Karlsthal | niemieckie | Karlewo | W gwarze zachowana polonizacja nazwy niemieckiej jako Karlewo. Wprowadzona przez KUNM forma Kuliki bez uzasadnienia. |
Lewark | Sztum | 1 | Ostrow-Lewark | polskie | (Ostrów Lewark) | Nazwa pierwotnie polska, pochodzi od nazwiska. KUNM przyjął tę nazwę bez członu Ostrów (tak w niektórych źródłach przedwojennych, ale jedynie jako wariant), ale może warto by powrócić do nazwy pełnej, zachowanej w gwarze. |
Lipka | Sztum | 1 | Lindenkrug | niemieckie (kalka z pol.?) | -- | Górnowicz uważa formę niemiecką za kalkę z polskiego. |
Michorowo | Sztum | 1 | Michorowo | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Nowa Wieś | Sztum | 1 | Neudorf | niemieckie | -- |
|
Parowy | Sztum | 6 | Heinen | niemieckie | Hajny | U Kętrzyńskiego: Borowy Młyn, co jest (zapewne omyłkowym) przeniesieniem nazwy pobliskiej wsi Borowy Młyn (p.) w obecnej gm. Ryjewo. |
Parpary | Sztum | 1 | Parpahren | pruskie? | -- | |
Piekło | Sztum | 1 | Pieckel | polskie | -- | Nazwa w latach 1942-45: Nogathaupt. |
Pietrzwałd | Sztum | 1 | Peterswalde | niemieckie | -- | |
Polaszki | Sztum | 1 | Paleschken | pruskie | -- |
|
Postolin | Sztum | 1 | Pestlin | słowiańskie lub pruskie | -- | 1234 Postolin, 1236 Posteline. |
Ramzy Małe | Sztum | 1 | Klein Ramsen | pruskie | -- | |
Ramzy Wielkie | Sztum | 1 | Groß Ramsen | pruskie | -- | |
Szpitalna Wieś | Sztum | 1 | Hospitalsdorf | niemieckie (tłum. z pol.) | -- | W gwarze postać zuniwerbalizowana: Szpitalne (do Szpitalnego). |
Sztumska Wieś | Sztum | 1 | Stuhmsdorf | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Sztumskie Pole | Sztum | 1 | Stuhmerfelde | hybryda (prus. + niem.) | -- | W mowie ludu również Kadyki (od gwarowego kadyk - jałowiec, zapożyczenie z pruskego). Być może to innowacja, a być może bardzo stara nazwa tej wsi. |
Uśnice | Sztum | 1 | Usnitz | pruskie | -- |
|
Węgry | Sztum | 1 | Wengern | pruskie | -- |
|
Wilki | Sztum | 2 | Wolfsheide | niemieckie | -- | Według Wikipedii Witki, ale to chyba błąd. |
Wydry | Sztum | 3 | Werder | niemieckie | -- | |
Wygoda | Sztum | 6 | Ehrlichsruh | niemieckie | Jeziorka albo Leśnictwo Benowo | Sztuczna nazwa Wygoda zdaje się być martwa. Potocznie używane nazwy tej leśniczówki to Jeziorka lub Leśnictwo Benowo. Co ciekawe, od Benowa oddziela tę leśniczówkę granica powiatów. |
Zajezierze | Sztum | 1 | Hintersee | niemieckie (tłum. z pol.) | -- | Wieś w historii nosiła wiele nazw. Najstarsza jest n. pruska Wenelauken (ok. 1399). Następnie pojawia się nazwa niem. Schleusendorf, Schlöschendorf. Od XVI w. nazwa obecna, pierwotnie polska. Zniemczenie Hintersee pojawia się później. Oprócz tego, efemerycznie w XVI w. pojawia się nazwa *Radziwiłłowo (1693 Radzewils Hoff). |
Powiat kwidzyński
Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Kwidzyn | Kwidzyn (miasto) | 1 | Marienwerder | niemieckie | -- |
|
Karczewice | Kwidzyn (miasto) | 1 | Karschwitz | słowiańskie | -- | Przedmieście Kwidzyna, dzisiaj bez używanej nazwy. Warto by przypomnieć tę nazwę. |
Michałowo | Kwidzyn (miasto) | 6 | Marienau | niemieckie | Marynowo | Oficjalna nazwa tej północnej części Kwidzyna to Michałowo (chrzest KUNM). Nie wiem, czy ta nazwa dziś funkcjonuje. Przed wojną niemiecką nazwę tej dzielnicy spolszczano jako Marynowo, Marynowy i w takiej formie należałoby ją przywrócić. |
Miłosna | Kwidzyn (miasto) | 6 | Liebenthal | niemieckie | Nicponie |
|
Owczarki | Kwidzyn (miasto) | 4 | Schäferei | niemieckie | Owczarnia | Poprawne tłumaczenie n. niem. (zresztą znane już przed wojną) to Owczarnia i taka forma byłaby najodpowiedniejsza. Nie wiem, czy nazwa dzielnicy w ogóle funkcjonuje wśród miejscowych. |
Wiesławów | Kwidzyn (miasto) | 5 | Marienfelde | niemieckie | Pola Maryjne | Nazwa Wiesławów sztuczna, narzucona po wojnie. Nazwa niemiecka bywa czasem tłumaczona jako Pola Maryjne i taka forma chyba byłaby najlepsza. Tak czy inaczej, nazwa dzielnicy nie funkcjonuje w terenie. |
Prabuty | Prabuty | 1 | Riesenburg | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Liwiec | Prabuty (cz. miasta) | 4~5 | Liebsee | hybryda (prus. + niem.) | Lubza |
|
Albertowo | Gardeja | 2 | Albrechtshof | niemieckie | -- | Nazwa wprowadzona po wojnie przez KUNM: Pogórze. Ostatecznie jednak przyjęła się forma Albertowo - lepsza, gdyż nawiązuje znaczeniowo do nazwy pierwotnej. |
Bądki | Gardeja | 1 | Groß Bandtken | słowiańskie | (Bądki Wielkie) |
|
Cygany | Gardeja | 1 | Zigahnen | polskie | -- |
|
Czachówek | Gardeja | 6 | Klein Bandtken | słowiańskie | Bądki Małe |
|
Czarne Dolne | Gardeja | 1 | Niederzehren | słowiańskie | -- | 1285 Scherne. |
Czarne Górne | Gardeja | 1 | Hochzehren | słowiańskie | -- | |
Czarne Małe | Gardeja | 1 | Klein Niederzehren | słowiańskie | (Czarne Dolne Małe) | Historycznie część (wybudowanie) Czarnego Dolnego. W polskiej tradycji pod nazwą Czarne Dolne Małe, toteż można by rozważyć powrót do tej formy. Jednak dokumentom znana jest również forma Klein Zehren (bez Nieder-), a więc obecna nazwa też ma uzasadnienie (i jest lepsza pod względem "estetycznym" - brak nawarstwienia członów dookreślających). |
Dębno | Gardeja | 2 | Eichbusch | niemieckie | -- | Nazwa ustalona przez KUNM: Dębniak, ostatecznie przyjęła się w formie Dębno. Obie formy nawiązują znaczeniowo do n. niem., żadna nie posiada korzeni przedwojennych. |
Gardeja | Gardeja | 1 | Garnsee | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Hermanowo | Gardeja | 2 | Herminendorf | niemieckie | -- | |
Jaromierz | Gardeja | 1 | Germen | pruskie | -- | 1343 Germo. Polska postać Jaromierz (zapewne adideowana z pruskiej), spotykana od XVI w. |
Jurki | Gardeja | 2 | Georgenberg | niemieckie | -- | |
Karolewo | Gardeja | 2 | Karlshof | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Ujazd. Ten chrzest jednak nie przyjął się i obecnie używana jest nazwa Karolewo, przetłumaczona z niem. (przedwojennej polskiej nazwy brak). |
Klasztorek | Gardeja | 1 | Klösterchen | niemieckie | -- | Nazwa pierwotna pruska: 1285 Werene. |
Klasztorne | Gardeja | 2 | Klostersee | niemieckie | -- | Nazwa nie funkcjonuje już oficjalnie - wsie Klasztorek i Klasztorne są dziś połączone w jedną całość (oficjalnie zwaną Klasztorkiem). Trudno mi powiedzieć, czy nazwa Klasztorne funkcjonuje dziś w obiegu. |
Klecewo | Gardeja | 1 | Klötzen | pruskie | -- |
|
Krzykosy | Gardeja | 1 | Kröxen | pruskie | -- | 1289 Krikosyn, 1289 Cricussin. |
Międzylesie | Gardeja | 3 | Friedrichshain | niemieckie | -- | |
Morawy | Gardeja | 6 | Mahren | pruskie | Mary |
|
Nowa Wioska | Gardeja | 1 | Neudörfchen | niemieckie | -- | Pierwotnie Neudorf. |
Olszówka | Gardeja | 1 | Olschowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Althausen. |
Otłowiec | Gardeja | 4 | Groß Ottlau | słowiańskie | Otłowo |
|
Otłówko | Gardeja | 1 | Klein Ottlau | słowiańskie | -- |
|
Otoczyn | Gardeja | 1 | Ottotschen | słowiańskie | -- |
|
Pawłowo | Gardeja | 1 | Paulsdorf | niemieckie | -- | Dawniej też: Pawłowice (XVII w.). |
Podegrodzie | Gardeja | 5 | Stadtvorwerk b. Garnsee | niemieckie | Gardejski Folwark | Miejscowość przedwojną była kolonią Gardei, folwarkiem należącym do miasta. Uważam, że nazwa powinna odzwierciedlać ten fakt. Nazwa Podegrodzie jest sztuczna. |
Przęsławek | Gardeja | 4 | Prenzlau | słowiańskie | Przecław |
|
Rozajny | Gardeja | 1 | Rosainen | niemieckie (sprutenizowane?) | -- |
|
Rozajny Małe | Gardeja | 1 | Klein Rosainen | niemieckie (sprutenizowane?) | -- | Patrz wyżej. |
Szczepkowo | Gardeja | 3 | Louisenhof | niemieckie | -- | Po wojnie ustalono dla wsi nową nazwę Lubań. Ostatecznie przyjęła się nazwa Szczepkowo, zapewne per analogiam do wsi Szczepkowo (niem. Louisenwalde) pod Iławą (być może przyjęcie takiej nazwy jest wynikiem nieporozumienia). Teoretycznie można by rozważać powrót do nazwy Lubań, jednak żadna z tych form (ani Lubań ani Szczepkowo) nie jest historyczną nazwą tej wsi. |
Szlemno | Gardeja | 1 | Garnseedorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Trumieje | Gardeja | 1 | Groß Tromnau | pruskie | -- |
|
Wandowo | Gardeja | 1 | Wandau | pruskie | -- | |
Wilkowo | Gardeja | 1 | Wilkau | słowiańskie | -- | |
Wracławek | Gardeja | 4 | Warzeln | słowiańskie | Warcław | 1388 Wartzlaw, 1403 Warczlow. Pierwotnie nazwa ta brzmiała Warcław (do Warcławia), od słowiańskiego imienia Warcław (< Warcisław = Wrocisław). Przyjęta przez KUNM forma Wracławek lub Wrocławek (z niemożliwą dla tego rejonu przestawką i nieetymologicznym zdrobnieniem) jest błędem rekonstrukcyjnym, wprowadzonym przez Kętrzyńskiego. Zalecany powrót do formy pierwotnej, zgodnej z miejscową toponimią. |
Zebrdowo | Gardeja | 1 | Seubersdorf | niemieckie | -- | Potocznie: Zeberdowo. Forma oficjalna (będąca spolszczeniem n. niemieckiej) starsza i poprawniejsza. |
Baldram | Kwidzyn | 1 | Baldram | pruskie | -- |
|
Mały Baldram | Kwidzyn | 1 | Baldramerfelde | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Brachlewo | Kwidzyn | 1 | Rachelshof | niemieckie | -- |
|
Brokowo | Kwidzyn | 1 | Brakau | polskie | -- | W gwarze: Brukawa (wtórna polonizacja formy zniemczonej). |
Bronno | Kwidzyn | 6 | Brandau | niemieckie | Brandowo | |
Bystrzec | Kwidzyn | 1 | Weißhof | niemieckie | -- |
|
Dankowo | Kwidzyn | 3 | Semmler | niemieckie | -- | |
Dubiel | Kwidzyn | 1 | Dubiel | pruskie (spolonizowane) lub słowiańskie | -- |
|
Gilwa Mała | Kwidzyn | 1 | Klein Gilwe | pruskie | -- | Patrz też: Gilwa (gm. Prabuty). |
Gniewskie Pole | Kwidzyn | 1 | Mewischfelde | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Górki | Kwidzyn | 1 | Gorken | słowiańskie | -- |
|
Grabówko | Kwidzyn | 1 | Klein Grabau | słowiańskie | -- | Patrz też: Grabowo (gm. Sadlinki). |
Gurcz | Kwidzyn | 1 | Gutsch | słowiańskie | -- |
|
Kamionka | Kwidzyn | 1 | Kamiontken | polskie | -- |
|
Korzeniewo | Kwidzyn | 6 | Kurzebrack | niemieckie | Kurzybrak | |
Licze | Kwidzyn | 1 | Littschen | pruskie lub słowiańskie | -- | 1293 Liczchin, 1323 Lyczin. |
Lipianki | Kwidzyn | 6 | Ziegellack | niemieckie | Cygielak | Pierwotnie Ziegenlache. Nazwa spolonizowana jako Cygielak. Nazwa obecna sztuczna. |
Mareza | Kwidzyn | 1 | Mareese | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Marienwiese. |
Nowa Wieś Kwidzyńska | Kwidzyn | 1* | Neudorf | niemieckie | (Nowa Wieś) | |
Nowy Dwór | Kwidzyn | 1 | Neuhöfen | niemieckie | -- | |
Obory | Kwidzyn | 3 | Oberfeld | niemieckie | -- | |
Ośno | Kwidzyn | 1 | Oschen | słowiańskie | -- | Oboczna n. niem. Mundmannsdorf. |
Pastwa | Kwidzyn | 1 | Groß Weide | niemieckie (tłum. z pol.) | -- | Dawniej też: Pastwisko Wielkie (1624), Wielka Pastwa (1682). Nazwa niemiecka jest przekładem polskiej. |
Pawlice | Kwidzyn | 3 | Hanswalde | niemieckie | -- | Cóż to za mądry człowiek wymyślił, żeby Jana zastąpić Pawłem... |
Piekarniak | Kwidzyn | 1~4 | Bäckermühle | niemieckie | (Piekarski Młyn) | W przedwojennym nazewnictwie i wg oficjalnych ustaleń KUNM miejscowość ta nazywa się Piekarski Młyn. Forma Piekarniak, widniejąca obecnie na drogowskazie, jest nazwą potoczną, przezwiskową. Jest to z pewnością nazwa powstała naturalnie, jednak rozważałbym powrót do nazwy Piekarski Młyn, jako poprawniejszej historycznie. |
Rakowice | Kwidzyn | 4 | Klein Krebs | niemieckie | Rakowiec Mały |
|
Rakowiec | Kwidzyn | 1 | Groß Krebs | niemieckie | -- | Dawniej też: Rakowice (p. wyżej). |
Rakowieckie Pole | Kwidzyn | 1~4 | Krebsfelde | niemieckie | (Rakowskie Pole) | Dawniej: Rakowskie Pole, ze starszą postacią przymiotnika. |
Rozpędziny | Kwidzyn | 4 | Rospitz | słowiańskie | Raszewice | Według Górnowicza, nazwa została błędnie zrekonstruowana przez Kętrzyńskiego i bezmyślnie przyjęta przez KUNM. Jako pierwotną nazwę postuluje on *Raszewice (1540 Rosswitz). Forma ta jednak nie wynika jasno z zapisu, toteż przydałaby się może jakaś rewizja poglądu Górnowicza. Niemniej, nazwa Rozpędziny zdaje się być "potworkiem językowym". |
Stary Dwór | Kwidzyn | 4 | Alt Rothhof | niemieckie | Stary Czerwony Dwór | Nazwa tego przysiółka nawiązuje do nazwy miejscowości Czerwony Dwór (niem. Rothhof), obecnie zatartej w granicach Podzamcza. Po wojnie sztucznie opuszczono twór Czerwony. W potocznym użyciu zanotowana też forma Czerwony Dwór (bez członu "Stary", zapewne opuszczonego z powodu zaniku miejscowości Czerwony Dwór). |
Szadowo | Kwidzyn | 1 | Schadau | polskie | -- |
|
Szadowski Młyn | Kwidzyn | 1 | Schadauer Mühle | polskie + niem. | -- | Także: Szadowo-Młyn. |
Szałwinek | Kwidzyn | 1~4 | Schadewinkel | niemieckie | (Szalwinek) | Nazwą wprowadzoną po wojnie przez KUNM, obowiązującą do lat 70 XX w. było Szadówko. Była to nazwa sztuczna, która nie przyjęła się wśród miejscowych i została zastąpiana przez Szałwinek. Poprawniejszą formą byłby jednak Szalwinek (z "l" zamiast "ł"), gdyż taka forma widnieje w literaturze przedwojennej i jest zgodna z zapisami gwarowymi. Mała zmiana, ale być może warta wprowadzenia. |
Tychnowy | Kwidzyn | 1 | Tiefenau | niemieckie | -- | Teren, na którym założono wieś nosił w XII w. nazwę Parvum Queden (1236), czyli "Mały Kwidzyn", "Kwidzynek". |
Wola-Sosenka | Kwidzyn | 4 | Wolla | polskie | Wola | Człon "Sosenka" ahistoryczny, dodany w 1998 r. zapewne w celu odróżnienia od licznych innych miejscowości o takiej nazwie. Skoro istnieje potrzeba dookreślenia, może lepszy byłby jakiś człon przymiotnikowy (np. "Wola Szadowska" albo "Osieńska", od pobliskich wsi). |
Antonin | Prabuty | 6 | Sonnenwalde | niemieckie | Zonwałd | W gwarze: Zonwałd. |
Bożewo | Prabuty | 2 | Gottesgabe | niemieckie | -- | Nazwa wprowadzona przez KUNM po wojnie to Pilichowskie Łany. W potocznym użyciu funkcjonowały formy Zbożne i Bożewo, obecnie używana jest ta ostatnia. |
Bronowo Małe | Prabuty | 1~4 | Klein Brunau | polskie | (Bronówko) |
|
Gąski | Prabuty | 1 | Gonski | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Ganshof. |
Gdakowo | Prabuty | 1 | Daakau | pruskie? | -- | |
Gilwa | Prabuty | 1 | Gilwe | pruskie | -- |
|
Gonty | Prabuty | 1 | Gunthen | pruskie | -- | W gwarze też: Guntowo. |
Górowychy | Prabuty | 1~4 | Groß Sonnenberg | niemieckie | (Gorowychy Wielkie) |
|
Górowychy Małe | Prabuty | 1~4 | Klein Sonnenberg | niemieckie | (Gorowychy Małe) |
|
Grazymowo | Prabuty | 1 | Grasnitz | pruskie | -- |
|
Grodziec | Prabuty | 6 | Thiergarth | niemieckie | Styrgard | |
Halinowo | Prabuty | 3 | Neuhausen | niemieckie | -- | Po wojnie Nowotki (nazwa wprowadzona przez KUNM). Nazwa ta uchodziła za nadaną na cześć Marcelego Nowotki, polskiego komunisty. Nazwa Halinowo obowiązuje od niedawna (kiedy dokładnie?). |
Jakubowo | Prabuty | 1 | Jacobsdorf | niemieckie | -- | Pierwotna pruska nazwa terenu, na którym powstała wieś: 1289 Mascharit, Mascharicz. |
Julianowo | Prabuty | 1 | Julienthal | niemieckie | -- | Obocznie funkcjonuje też nazwa Wybudowanie - współczesna, przezwiskowa. Należy jej bezwzględnie unikać. |
Kałdowo | Prabuty | 1 | Kaltenhof | niemieckie | -- | |
Kamienna | Prabuty | 4 | Steinberg | niemieckie | Sztymbark |
|
Kleczewo | Prabuty | 5 | Halbersdorf | niemieckie | Owczarnia |
|
Kołodzieje | Prabuty | 1 | Wachsmuth | niemieckie | -- | Polska nazwa Kołodzieje starsza: 1289 Colozoy, 1333 Colesee, 1340 Colozey. |
Kowale | Prabuty | 1 | Seeberg | niemieckie | -- |
|
Laskowice | Prabuty | 1 | Laskowitz | słowiańskie | -- | 1327 Leskowicz. |
Obrzynowo | Prabuty | 5 | Riesenkirch | hybryda (prus. + niem.) | Rezja | Miejscowość powstała na pruskim polu osadniczym Resia, tak samo jak Prabuty (p. wyżej) i również od niego wzięło swoją nazwę. KUNM po wojnie nadał tej wsi nazwę Obrzynowo, niesłusznie motywowaną przez stpol. obrzyn - olbrzym (tłumaczenie niem. Riese). W rzeczywistości nazwa Resia (prus. Rēzija) nie ma z olbrzymami nic wspólnego i jest nazwą pruską, którą powinno się oddać fonetycznie. Jako możliwe spolszczenie postuluję formę Rezja (w taki sposób obie pruskie nazwy Prabut zostają utrwalone na mapie). Przedwojennego spolszczenia brak, chociaż Ceynowa w swoim spisie skaszubszczonych nazw podaje Riskjerch ("Ryskierch"?), chociaż jest to forma ledwie akceptowalna. |
Orkusz | Prabuty | 1 | Orkusch | pruskie (spolonizowane) | -- | 1366 Wurkus. Nazwa pruska, pochodna od n. jeziora. |
Pachutki | Prabuty | 1 | Pachuttken | słowiańskie | -- |
|
Pałatyki | Prabuty | 3 | Waldhof | niemieckie | (Stadnina) | Ustalona urzędowo przez KUNM nazwa to Stadnina, nawiązująca do istniejącej tu przed wojną stadniny. Obecnie funkcjonująca nazwa Pałatyki jest dla mnie niezrozumiała, zapewne ma ona związek z pobliskim jeziorkiem o tej samej nazwie. Nie wiem jednak, skąd mogłaby pochodzić nazwa jeziorka - nie udało mi się nawet ustalić jego niemieckiej nazwy. Tak czy inaczej, żadna z tych dwóch polskich nazw nie ma korzeni przedwojennych. |
Pilichowo | Prabuty | 1 | Pillichowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Heinfriede. |
Pólko | Prabuty | 1 | Polken | polskie | -- | |
Raniewo | Prabuty | 2 | Rahnenberg | niemieckie | -- | |
Rodowo | Prabuty | 1 | Groß Rohdau | pruskie | -- | |
Rodowo Małe | Prabuty | 1 | Klein Rohdau | pruskie | (Rodówko) | U przedwojennych raczej Rodówko. |
Stary Kamień | Prabuty | 3 | Doktorwald | niemieckie | -- | Niemiecka nazwa miejscowości wywodzi się od nazwy lasu Doktor Wäldchen. Jego polska urzędowa nazwa nie jest mi znana. |
Stary Młyn | Prabuty | 5 | Alte Walkmühle | niemieckie | Stary Folusz | U Leydinga Stary Folusz (Folusz = budynek, w którym obrabiano sukno), co jest dokładnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej. KUNM przyjęła formę błędną, być może wynikającą z niezrozumienia znaczenia n. niem. Chyba warto to zmienić. |
Sypanica | Prabuty | 4 | Scheipnitz | słowiańskie | Szypnice al. Sypnice |
|
Szramowo | Prabuty | 1 | Schrammen | pruskie | -- |
|
Trumiejki | Prabuty | 1 | Klein Tromnau | pruskie | -- |
|
Zagaje | Prabuty | 3 | Kleinwalde | niemieckie | -- | |
Barcice | Ryjewo | 6 | Schweingrube/Tragheimerweide | niemieckie | Świnia Grupa |
|
Benowo | Ryjewo | 1 | Bönhof | niemieckie | -- |
|
Borowy Młyn | Ryjewo | 1 | Heidemühl | niemieckie | -- | W gwarze: Borówiec. |
Jałowiec | Ryjewo | 6 | Unterwalde | niemieckie (tłum. z pol.?) | Podlesie | 1763 Podlasie, w gwarze Podlesie. Niewykluczone, że wariant polski (wcześniej zaświadczony) był pierwszy, a nazwa niemiecka jest jego tłumaczeniem. Faktu, że po wojnie zamiast skorzystać z autentycznej polskiej nazwy (zachowanej nie tylko w dokumentach, ale także przedwojennej tradycji i gwarze), ucieknięto się do nieuzasadnionego chrztu "Jałowiec" nie można określić inaczej niż jako karygodny błąd ze strony KUNM. Powrót do pierwotnej nazwy jest absolutnie konieczny! |
Jarzębina | Ryjewo | 6 | Schulwiese | niemieckie | Szelwyza | Przed wojną: Szelwyza. Współcześnie w gwarze odnotowana też forma Szkolna Łąka (wynikająca z adideacji - pierwszy człon n. niem. nie pochodzi od Schule, ale od Schulz - sołtys). Nazwa "Jarzębina" jest chrztem KUNM. |
Klecewko | Ryjewo | 1 | Kletzewko | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Mątki | Ryjewo | 1 | Montken | pruskie | -- |
|
Mątowskie Pastwiska | Ryjewo | 1 | Montauerweide | hybryda (prus. + niem.) | (Montowskie Pastwiska) |
|
Pułkowice | Ryjewo | 1 | Pulkowitz | pruskie (spolonizowane) | -- | 1295 Polkuiten, ok. 1399 Polkewyt. |
Rudniki | Ryjewo | 4 | Rudnerweide | hybryda (słow. + niem.) | Rudzińskie Pastwiska |
|
Ryjewo | Ryjewo | 1 | Rehhof | niemieckie | -- | |
Sołtyski | Ryjewo | 4 | Schulzenweide | niemieckie | Sołtyskie Pastwisko | 1758 Sołtyskie Pastwisko. Forma wprowadzona przez KUNM nie jest formą historyczną, jedynie nawiązuje do niej znaczeniowo. |
Straszewo | Ryjewo | 1 | Straszewo | polskie | -- |
|
Szkaradowo Szlacheckie | Ryjewo | 1 | Adlig Schardau | polskie | -- | Dawniej też: Szadrowo Szlacheckie. |
Szkaradowo Wielkie | Ryjewo | 1 | Groß Schardau | polskie | -- | Dawniej też: Szadrowo Wielkie (wtórne spolszczenie formy niemieckiej). |
Tralewo | Ryjewo | 1 | Tralau | słowiańskie | -- | Dawniej też: Tralewskie Pastwisko (niem. Tralauerweide) |
Trzciano | Ryjewo | 1 | Honigfelde | niemieckie (kalka ze słow.?) | -- |
|
Watkowice | Ryjewo | 1 | Groß Watkowitz | prusko-słowiańskie | (Watkowice Wielkie) |
|
Watkowice Małe | Ryjewo | 1 | Klein Watkowitz | prusko-słowiańskie | -- | Patrz wyżej. |
Wiszary | Ryjewo | 1 | Wiszary (nieofic.) | polskie | -- | Przysiółek wsi Straszewo. Nazwa Wiszary zaświadczona już przed wojną, w 1928. Nie obowiązywała oficjalnie. Nie wiem, czy istniała jakaś oboczna, niemiecka nazwa tego przysiółka. |
Białki | Sadlinki | 1 | Bialken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Weißenkrug. |
Bronisławowo | Sadlinki | 5 | Schinkenberg | niemieckie | Szynkowo | Nie ma co prawda historycznej polskiej nazwy tej wsi, jednak krótko po wojnie używana była nazwa Szynkowo, będąca prostym, naturalnym spolszczeniem n. niem. Na pewno lepsze to od sztucznego chrztu "Bronisławowo". |
Dziwno | Sadlinki | 3 | Dianenberg | niemieckie | -- | |
Glina | Sadlinki | 3 | Stangendorf | niemieckie (odosobowe) | -- | |
Grabowo | Sadlinki | 1 | Groß Grabau | słowiańskie | -- | |
Kaniczki | Sadlinki | 1 | Kanitzken | niemieckie (spolonizowane) | -- |
|
Karpiny | Sadlinki | 6 | Treugenkohl | niemieckie | Polska Wieś |
|
Nebrowo Małe | Sadlinki | 1 | Klein Nebrau | słowiańskie? | -- | |
Nebrowo Wielkie | Sadlinki | 1 | Groß Nebrau | słowiańskie? | -- | |
Okrągła Łąka | Sadlinki | 1 | Rundewiese | niemieckie (tłum z pol.?) | -- |
|
Olszanica | Sadlinki | 4 | Ellerwalde | niemieckie | Orlik | Wieś nosiła pierwotnie polską nazwę Orlik (1575 Orglik, 1586 Orlik). Po wojnie przeoczono ten fakt i nadano nową nazwę Olszanica, opierając się na n. niem. |
Rusinowo | Sadlinki | 1 | Russenau | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Reussenau. |
Sadlinki | Sadlinki | 1 | Sedlinen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Wiśliny | Sadlinki | 2 | Weichselburg | niemieckie (hydronimiczne) | -- |
Bibliografia
Już wkrótce.