Użytkownik:Dynozaur/Nazwy miejscowe w Prusiech

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

(Jako, że projekt jest "poważny" i z założenia ma przemówić do szerszego grona, pisany jest w języku radopolskim)

Wstęp

Lepszy wstęp w budowie, to dopiero zaczątek.

Poniższy projekt (wyłącznego autorstwa użytkownika Dynozaura) jest próbą swoistego rozliczenia działalności powojennej Komisji Ustalania Nazw Miejscowości na obszarze zagarniętej przez Polskę po II Wojnie Światowej części Prus (dawnych Prus Wschodnich). Celem projektu jest przyjrzenie się nazwie każdej, nawet najmniejszej miejscowości na tym obszarze i ustalenie, jak nazywała się dana miejscowość przed wojną i skąd pochodziła jej nazwa, czy istnieje jakaś wcześniejsza polska nazwa dla danej miejscowości, czy nazwa ustalona po wojnie ma uzasadnienie historyczne itp. Dla nazw uznanych za sztuczne i niezgodne z tradycją podane są propozycje zmiany nazwy (najczęściej będące polską nazwą używaną przed wojną przez Warmiaków i Mazurów). Mimo to, bezpośrednim celem projektu nie jest wprowadzenie od zaraz reformy nazewniczej w regionie, a raczej wywołanie dyskusji na temat historii obowiązujących nazw miejscowych w regionie i sztucznym pochodzeniu niektórych z nich, a także nad zasadnością wprowadzenia pewnych zmian (zwłaszcza w przypadku miejscowości, których obecne nazwy mają charakter jawnie sztuczny, ideologiczny i nieraz zaciemniający historię miast).

Wszystkie obowiązujące nazwy miejscowości oceniane są w sześciopunktowej skali, podanej w kolumnie "typ nazwy".

  • 1 - nazwy typu "1" to nazwy, które istniały w języku polskim już przed wojną, a po wojnie zostały przyjęte w niezmienionej formie. Zasadność tych nazw nie budzi najmniejszej wątpliwości, więc nie kwalifikują się one do żadnej zmiany.
    • Nazwy, do których po wojnie dodano dookreślenia oznaczone są gwiazdką jako 1*. Dookreślenia te są ahistoryczne, jednak bywa, że są "złem koniecznym", bez którego trudno byłoby się obyć. Zasadność każdego z tych dookreśleń powinna być przedmiotem indywidualnego rozpatrzenia.
  • 2 - nazwy typu "2" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw, ale których nazwy ustalone po wojnie są absolutnie poprawnymi i naturalnie brzmiącymi spolszczeniami nazw pierwotnych, dlatego też nazwy te również nie kwalifikują się do zmiany.
  • 3 - nazwy typu "3" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw i których nazwy przedwojenne były czysto niemieckie, genetycznie młode, nie posiadające żadnego starszego pruskiego odpowiednika, a po wojnie przyjęto dla nich całkowicie nowe polskie nazwy, nie nawiązujące w żaden sposób (lub nawiązujące bardzo odlegle) do nazw niemieckich. Takie nazwy są uznane za mało wartościowe, dlatego też według autora nie ma sensu ich zmieniania, gdyż byłoby to zwyczajne zastąpienie jednego neologizmu drugim. Dlatego też w imię "świętego spokoju" nie warto mieszać w takich nazwach.
  • 4 - nazwy typu "4" to nazwy miejscowości, które przed wojną posiadały spolszczone nazwy, ale nazwy przyjęte po wojnie różnią się od nich. Mimo to, nie są one całkowicie sztuczne - tzn. posiadają jakieś uzasadnienie historyczne lub różnią się od nazw tradycyjnych jedynie niuansami. Mimo to, nazwy te jako odbiegające od tradycji są uważane za kwalifikujące się do zmiany (jednak są to przypadki mniej priorytetowe niż we dwu poniższych grupach). Właściwe przedwojenne odpowiedniki tych nazw podano w kolumnie "propozycja zmiany nazwy".
  • 5 - nazwy typu "5" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw i których nazwy powojenne nie kwalifikują się do grupy 2 (jako, że nie oddają w żaden sposób [tudzież oddają odlegle i/lub niepoprawnie] nazwy przedwojennej) ani do grupy 3 (np. zniszczono nazwę pruską, są niepoprawne słowotwórczo lub zostały uznane za w jakiś sposób szkodliwe dla historii [np. są chrztami pseudodzierżawczymi - tzn. zostały fikcyjnie nazwane od jakiegoś imienia, lub też są nazwami "propagandowymi", nacechowanymi ideologicznie]). Dla takich nazw proponowane są w kolumnie "propozycja zmiany nazwy" nowe spolszczenia nazw pierwotnych, ustalone przez autora (a czasami pochodzące z okresu krótko po wojnie, przed ostatecznym ustaleniem nazewnictwa).
  • 6 - nazwy typu "6" to nazwy miejscowości, które przed wojną posiadały spolszczone nazwy i od których celowo po wojnie odstąpiono w celu nadania nowego chrztu nazewniczego. Takie nazwy mają charakter całkowicie sztuczny, nierzadko też propagandowy (dotyczy to przede wszystkim nazw nadanych na cześć jakiejś postaci historycznej, zwykle polskojęzycznych regionalnych działaczy narodowościowych - m.in. Kętrzyn od nazwiska Wojciecha Kętrzyńskiego, Giżycko od Gustawa Gizewiusza itp.) i są uznane za kwalifikujące się do zmiany w pierwszej kolejności. W rubryce "propozycja zmiany nazwy" podane są naturalne przedwojenne odpowiedniki tych nazw.

Nazwy typu 1, 2, 3 są uznane za niekwalifikujące się do zmiany. Dla nazw typu 4, 5, 6 wysokość wartości liczbowej wyraża priorytet wprowadzenia zmiany - im wyższa wartość, tym bardziej należałoby się zastanowić nad zmianą.

Wykaz nazw

Województwo warmińsko-mazurskie

Powiat elbląski

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Elbląg Elbląg (miasto) 1 Elbing starożytne (pruskie lub gockie) --
  • Dawniej też: Elbiąg, Olbiąg (staropolskie wersje nazwy miasta, używane w XV-XVII w.).
  • Nazwa miasta bierze swój początek od przepływającej przez miasto rzeki Elbląg, zaświadczonej już w 890 r. jako Ilfing (w relacjach angielskiego kupca Wulfstana). Jest to jeden z tych pradawnych hydronimów, których etymologii nie sposób ustalić, chociaż powszechnie uważa się tę nazwę za staropruską (aczkolwiek istnieją alternatywne teorie, np. o gockim pochodzeniu). Od XIII w. nazwa przybiera już formę Elbing i funkcjonuje jako nazwa miasta. Przejściowo (zwłaszcza w XIV w.) pojawiają się zmodyfikowane formy niem. typu Elwing lub Melbing (to drugie przez absorpcję przyimka?). Spolszczone formy nazwy miasta pojawiają się od XV w., początkowo w formie Olbiąg, następnie Elbiąg, a od XVII w. już dzisiejszy Elbląg (ze wstawnym -l-, wynikającym z asymilacji na odległość).
  • Staropruska osada Truso (właściwie prus. Drūsa - postać "Truso" to forma wzięta żywcem z zapisków historycznych, ustaliła się w użyciu za sprawą historyków), uważana za "protoplastę" Elbląga, wzięła swoją nazwę bezpośrednio od jeziora Drużno, nad którym leży (zob. niżej Drużno w gm. wiejskiej Elbląg).
Bielany Elbląg (miasto) 2 Bieland niemieckie --
  • Dawniej Bielany Małe i Wielkie (niem. Klein i Groß Bieland).
  • Powojenna nazwa polska oprócz tego, że naśladuje fonetycznie nazwę niemiecką, zdaje się również nawiązywać do warszawskich Bielan (byłaby to jedna z wielu nazw w toponimii Elbląga, nawiązujących do Warszawy).
Dąbrowa Elbląg (miasto) 1 Damerau niemieckie (zapoż. z polskiego) --
Dębica Elbląg (miasto) 1~4 Dambitzen odosobowe (słowiańskie) (Dębice) Nazwa dzielnicy (dawnej wsi, kojarzonej głównie z jej centralnym punktem - dużym cmentarzem komunalnym) pokutuje wśród miejscowych w formie Dębica. Formą urzędową, ponadto zwykle pojawiającą się w opracowaniach przedwojennych, są jednak Dębice.
Drewnik Elbląg (miasto) 2~3 Drewshof niemieckie --
  • N. niem. od nazwiska właściciela, Albrechta Drewesa. Przyjęta po wojnie nazwa nawiązuje (z adideacją) do I członu n. niem.
  • Okresowo majątek nosił następujące oboczne nazwy (od nazwisk kolejnych właścicieli): Stolzenhof (1644), Cudinenhof (XVII w.), Brodowskihof (1766), Reinshof (XVIII w.). Z nazwy Brodowskihof można było skorzystać i ustalić nazwę tej wsi (obecnie dzielnicy Elbląga) jako Brodowskie lub Brodowo. Niemniej, trzeba pamiętać, że jest to i tak typowo niemiecki twór (jedynie utworzony od polsko brzmiącego nazwiska), w dodatku mocno efemeryczny - związany ściśle z okresem, w którym właścicielem majątku był Brodowski.
Jelenia Dolina Elbląg (miasto) 3 Hirschkrug niemieckie -- Nie lepiej byłoby użyć dokładnego tłumaczenia n. niem. Jelenia Karczma?
Krasny Las Elbląg (miasto) 4 Schönwalde niemieckie Szynwałd
  • Spolszczenie Szynwałd pojawia się w SGKP i u Ceynowy.
  • Przed włączeniem do Elbląga dwie miejscowości: Alt Schönwalde (po wojnie Pięknolas) i Neu Schönwalde (po wojnie Krasny Las).
Modrzewina Elbląg (miasto) 2 Lärchwalde niemieckie --
Nowe Pole Elbląg (miasto) 2 Neustädterfeld niemieckie (Nowomiejskie Pole) Obocznie można też spotkać formę Nowomiejskie Pole (zwłaszcza w opracowaniach historycznych), będącą dokładnym przetłumaczeniem nazwy niemieckiej (i mającą lepsze uzasadnienie historyczne - ta część miasta była niegdyś polem, należącym do elbląskiego Nowego Miasta).
Próchnik Elbląg (miasto) 3 Dörbeck niemieckie -- Popegeerowska osada Leszków (dziś część Elbląga) wydzielona z Próchnika.
Rubno Wielkie Elbląg (miasto) 2~3 Groß Röbern niemieckie -- Historyczne (XVI-XVIII w.) niem. nazwy dworu - Sprengelshof, Jacobsonshof, Rittersdorfshof, od nazwisk kolejnych właścicieli. Od 1772 notowana n. Röbern (n. niem., odimiennego pochodzenia - może przeniesione?), powojenną nazwę Rubno można uznać za w pewien sposób nawiązującą brzmieniowo do oryginału.
Stagniewo Elbląg (miasto) 4 Stagnitten pruskie Stagnity Nazwa ustalona urzędowo w 1947 r. jako Stagnity (MPol Nr A-134, s. 1065). Co więcej, precedens dla polskiej formy Stagnity dają dziewiętnastowieczne kaszubskie zapiski F. Ceynowy, podające formę Stagnjté (w jego ortografii). Obecnie używana forma Stagniewo jest wynikiem jakiegoś późniejszego przeinaczenia i chyba warto by powrócić do postaci starszej, w pełni oddającej pruskie pochodzenie tej nazwy.
Stawnik Elbląg (miasto) 2 Klein Teichhof niemieckie -- Oboczne nazwy niem.: Wangenheimshof, Brandshöfchen (daty?). Zapewne od nazwisk różnych właścicieli majątku.
Warszawskie Przedmieście Elbląg (miasto) 5 Spittelhof niemieckie Surwajty
  • Według ustaleń KUNM: Warszawskie (bez II członu).
  • Pierwotna, pruska nazwa majątku Spittelhof (a późniejszej części Elbląga) brzmiała Surweyte (1344). Przy ustalaniu nazw dzielnic Elbląga ten fakt przeoczono i nadano tej części Elbląga ahistoryczną nazwę "Warszawskie (Przedmieście)" (dlaczego tak? może jest to odwołanie do osiadłych po wojnie w Elblągu warszawiaków?). Z pewnością jednak warto przywrócić tej części Elbląga jej pierwotną, pruską nazwę w spolszczonej formie Surwajty.
Winnica Elbląg (miasto) 2 Weingarten niemieckie --
Witoszewo Elbląg (miasto) 3 Wittenfelde niemieckie --
Zakrzewo Elbląg (miasto) 6 Groß Wesseln niemieckie (nazwiskowe) Wesołowo Nazwa majątku (późniejszej dzielnicy Elbląga) Groß Wesseln pochodzi od nazwiska właściciela Wessel. Istnieje jednak przedwojenne spolszczenie Wesołowo (Chojnacki). Po wojnie dzielnicę tę (dawny majątek) nazwano urzędowo Zakrzewo. Niemniej, warto wrócić do starszej n. pol. (już samo jej istnienie jest faktem wartym odnotowania).
Zawada Elbląg (miasto) 3 Pangritz-Kolonie niemieckie (nazwiskowe) --
Zawodzie Elbląg (miasto) 5 Wansau pruskie? Wąsowo Trudno mi powiedzieć, od czego mogłaby się wywodzić oryginalna nazwa tej dzielnicy. Brzmi niezbyt niemiecko, może więc ma pruskie pochodzenie? Tak czy inaczej, daje się łatwo przełożyć na polską fonetykę jako Wąsowo i w taką formę postulowałbym wprowadzić, w miejsce "Zawodzia" (które odnosi się do położenia dzielnicy po drugiej stronie rzeki Elbląg, jednak nie jest to nazwa uzasadniona historycznie).
Młynary Młynary 1 Mühlhausen niemieckie -- Dawniej też: Miłuza
Pasłęk Pasłęk 1 Preußisch Holland niemieckie --
  • Dawniej też: Holąd Pruski.
  • W literaturze przedwojennej współistnieją dwa warianty nazwy tego miasta - Holąd Pruski (spolszczenie nazwy niemieckiej, najprawdopodobniej ludowe. Sama nazwa odnosi się do holenderskiego [menonickiego] osadnictwa w regionie), a także Pasłęk - spolszczenie pierwotnej pruskiej nazwy tego miejsca (dok. 1267 Pazluch, rekonstr. Pāistlauks). Po wojnie zdecydowano się zastosować ten drugi, staropruski wariant.
Tolkmicko Tolkmicko 1 Tolkemit pruskie -- Dawniej też: Tolkomicko.
Adamowo Elbląg 3 Ellerwald 2. Trift niemieckie (Olszanki II)
  • Przed wojną miejscowości znane dziś jako Władysławowo, Adamowo, Kazimierzowo, Janowo i Józefowo były częścią jednego sołectwa zwanego Ellerwald. Po wojnie wszystkie pięć osad ochrzczono ahistorycznymi nazwami, pochodzącymi od imion, czyniąc związek pomiędzy nimi mniej przejrzystym.
  • Na mapie z 1947 r. na miejscu Adamowa widnieje nazwa Olszanki. Zapewne oznacza to, że pierwotnie zamierzano sołectwo Ellerwald nazwać po polsku Olszanki (co nawiązuje do znaczenia n. niem.), prawdopodobnie poszczególne miejscowości odróżniając numerami (podobnie jak w niem.). Można by rozważyć powrót do takiego stanu rzeczy.
Batorowo Elbląg 5 Neu Terranova łacińskie Nowe Nowakowo
  • Patrz też niżej: Nowakowo.
  • Według ustaleń KUNM: Nowe Nowakowo. Forma Batorowo ustaliła się mimo tych ustaleń. Jest to nazwa nacechowana ideologicznie (nawiązanie do Stefana Batorego), która ponadto zrywa historyczny związek tej wsi z sąsiednim Nowakowem (przed wojną wsie nosiły powiązane nazwy). Uważam, że warto wrócić do nazw ustalonych przez KUNM, nawet jeżeli nie ma dla tej miejscowości przedwojennej tradycji.
  • Osada Nowe Batorowo jest tworem nowym, wydzielonym z Batorowa.
Bielnik Elbląg 5 Kraffohlsdorf niemieckie Krafuł Wieś wzięła nazwa od kanału Kraffohlkanal, dziś znanego jako "Kanał Jagielloński" (nazwa wprowadzona po wojnie). Dawniej nazwę tego kanału spolszczano jako Krafuł lub Kanał Krafulski (i tę nazwę wypadałoby przywrócić) i wydaje się logiczne, aby tak samo zwała się nazwana od niego wieś.
Bogaczewo Elbląg 3 Güldenboden niemieckie --
Chlewki Elbląg 3 Melkhof niemieckie --
Czechowo Elbląg 2 Böhmischgut niemieckie --
Dłużyna Elbląg 4~5 Langenreihe niemieckie Długi Rząd U Leydinga: Długi Rząd. Nazwa ta jest dokładniejszym przetłumaczeniem nazwy niemieckiej. Taką samą spolszczoną nazwę nosiła osada o identycznej n. niem. koło Ząbrowa, gm. Stare Pole (po wojnie Długoszewo - dziś miejscowość ta nie istnieje). Dlatego też takie spolszczenie wydaje się być naturalne.
Druzieńska Karczma Elbląg 2 Rohrkrug niemieckie (Druska Karczma)
  • Oboczne nazwy niemieckie: Drausenkrug (stąd n. obecna), Lauenkrug.
  • Kwestia przymiotnika od nazwy jeziora Drużno~Druzno (p. niżej) jest kwestią sporną - w Elblągu istnieje ulica Druska, jednak w obiegu można też spotkać formy druzieński (w tym toponimie, a także w nazwie nieistniejącej już miejscowości Druzieńska Kępa) i drużyński. Osobiście jestem zwolennikiem formy druski, gdyż zachowuje ona najstarszy typ słowotwórczy, niemniej jest to kwestia arbitralna.
Drużno Elbląg 2 Drausenhof hybryda (prus. + niem.) --
  • Istnieje spór o to, czy położone nieopodal Elbląga jezioro powinno nazywać się Druznem czy Drużnem. Spór jest zasadniczo arbitralny - formy te są używane zamiennie od dawna. Sama nazwa jeziora jest pochodzenia staropruskiego i pierwotnie brzmiała Drūsa. Tak samo nazywał się położony nad jeziorem gród, który z winy historyków nazywamy dziś Truso.
  • Istniejąca obok osada Lisów chyba powstała w czasach PRL.
Gronowo Górne Elbląg 1* Grunau Höhe niemieckie (Gronowo) Dookreślenie "Górne" ma na celu odróżnienie tej miejscowości od innych miejscowości o nazwie "Gronowo" (a jest to mocno rozpowszechniony toponim w tym regionie). Co prawda nie jest ono częścią przedwojennej polskiej nazwy tej wsi, to w tym wypadku można je usprawiedliwić obecnością członu Höhe (w spolszczeniach zwyczajowo pomija się ten dodatek) w niemieckim odpowiedniku.
Helenowo Elbląg 5 Stutthof niemieckie Szczutowo Według ustaleń KUNM: Szczutowo. Uważam, że warto tę nazwę przywrócić, jako nawiązującą do n. niemieckiej. Nazwa Helenowo wpisuje się w lokalny trend (powojennych) nazw odimiennych (por. pobliskie Władysławowo, Adamowo itp.), ale sama w sobie jest ahistoryczna. Nazwa Szczutowo wydaje się wartościowsza.
Jagodno Elbląg 5 Wogenap pruskie Wognap Nazwa pruskiego pochodzenia (*Wūgan-appi, dosł. jagodowa rzeka). Ustalona po wojnie nazwa Jagodno (też Jagodna) nawiązuje do nazwy oryginalnej znaczeniowo, jednak nazw pruskich nie powinno się tłumaczyć, tylko oddawać fonetycznie. Preferowana odmiana - Wognap, do Wognapia, w Wognapiu.
Janowo Elbląg 3 Ellerwald 4. Trift niemieckie (Olszanki IV) Patrz wyżej: Adamowo.
Janów Elbląg 4 Hansdorf niemieckie Hanuszowo Do 1999 roku wieś nazywała się oficjalnie Lipniki, nazwę zmieniono urzędowo na Janów (co stanowi nawiązanie znaczeniowe do nazwy pierwotnej). W obiegu podobno funkcjonują obie formy. Żadna z tych form nie jest jednak oryginalnym, przedwojennym spolszczeniem nazwy tej miejscowości, która brzmiała Hanuszowo i w takiej formie należałoby ją przywrócić.
Józefowo Elbląg 3 Ellerwald 5. Trift niemieckie (Olszanki V) Patrz wyżej: Adamowo.
Karczowizna Elbląg 2 Rodland niemieckie --
Kazimierzowo Elbląg 3 Ellerwald 3. Trift niemieckie (Olszanki III) Patrz wyżej: Adamowo.
Kępa Rybacka Elbląg 1 Fischerskampe niemieckie --
Kępiny Wielkie Elbląg 5 Zeyersniederkampen hybryda (prus. + niem.) Surokępy Dolne Człon Zeyers- w nazwie niemieckiej odnosi się do wsi Zeyer (dziś Kępki, pow. nowodworski, gm. Nowy Dwór Gd.), za którą kryje się staropruski hydronim Sura. Z tego powodu warto by zachować ten źródłosłów w nazwie polskiej. Proponowana nazwa Surokępy zachowuje zarówno prus. hydronim, jak i człon Kampe = kępa, odzwierciedlony w nazwie obecnej. Dookreślenia Małe, Wielkie zostały zastąpione przez Dolne, Górne lepiej odpowiadające -nieder- i -vorder- w nazwach niemieckich.
Klepa Elbląg 1 Kleppe pruskie -- Nazwa pochodzi od nazwy rzeczki (prawdopodobnie pruskiego pochodzenia), spolszczenie Klepa podaje już SGKP (w kontekscie rzeczki).
Komorowo Żuławskie Elbląg 5 Kämmersdorf niemieckie Poszusty
  • Pierwotnie: Passiauxten, Panschaiesten (1321). Nazwa pruska, aczkolwiek niełatwa do zrekonstruowania.
  • Nazwa ustalona po wojnie oczywiście oddaje n. niemiecką (z trochę niepotrzebnym dookreśleniem), ale wobec istnienia dla tej wsi pierwotnej pruskiej nazwy, warto byłoby do niej nawiązać. Uważam, że zapisy historyczne dają motywację dla stworzenia spolszczonej formy Poszusty
Krzyż Elbląg 2 Kreutz niemieckie --
Myślęcin Elbląg 4 Meislatein pruskie Myślatyn
  • 1387 Muslatin. Nazwa pochodzenia pruskiego (od n. osobowej Moislot).
  • Przed wojną: Myślatyn. Mimo istnienia tego tradycyjnego spolszczenia, oddającego oryginalną n. pruską, po wojnie przyjęto zmodyfikowaną formę "Myślęcin". Powód tej modyfikacji niejasny, zapewne jest to próba "slawizacji" tego toponimu (wywód od pol. n. os. Myślęta).
Nowakowo Elbląg 2* Alt Terranova łacińskie (Stare Nowakowo)
  • Według ustaleń KUNM: Stare Nowakowo. Opuszczenie pierwszego członu wynika zapewne ze zmiany nazwy Nowego Nowakowa na Batorowo.
  • Zobacz też wyżej: Batorowo. Z przyczyn historycznych, przydałoby się ujednolicić nazwy tych dwóch miejscowości.
Nowina Elbląg 4 Neuendorf Höhe niemieckie Nowa Wieś
  • Przedwojenna polska nazwa brzmi "Nowa Wieś". Możliwe dookreślenie "Górna" (por. Gronowo Górne) dla odróżnienia od innych miejscowości o takiej nazwie.
  • Max Bär przytacza dla wsi dawną nazwę Bandejen (opatruje ją jednak znakiem zapytania), co jest bez wątpienia nazwą pruską. Trudno z pewnością stwierdzić, jaka motywacja historyczna stoi za przekazem Bära, jednak wiadomo, że istniała pruska osada o nazwie Bandeynen (1351), Bandayn (1418) niedaleko Tolkmicka, której domniemane położenie odpowiada mniej więcej wsi Nowinka (niem. Neuendorf-Kämmereidorf) w gm. Tolkmicko (p.). Możliwe więc, że Bär pomylił te dwie podobnie nazwane miejscowości.
Nowotki Elbląg 3 Nogathaffkampen niemieckie (pierwszy człon hydr.) --
  • Wcześniejsza (oboczna?) nazwa niemiecka: Strauchkampen.
  • Niektórzy twierdzą, że nazwa Nowotki pochodzi od nazwiska Marcelego Nowotki - może więc warto by pomyśleć o rewizji tej nazwy?
  • Z Nowotek sztucznie wydzielono miejscowość Cieplice.
Nowy Dwór Elbląg 2 Neuguth niemieckie --
Pasieki Elbląg 5 Bartkamm pruskie Bartkajmy Nazwa pochodzenia pruskiego (1411 Bartkaym). Jak można było ją zniszczyć?!
Pilona Elbląg 2 Plohnen pruskie --
  • 1349 Pylon.
  • U Ceynowy Ploné (Plony), ale chyba nie jest to wartościowy przekaz. Obecna postać nazwy z pewnością lepiej odzwierciedla pruski oryginał. Z drugiej strony, ciekawy jest fakt, że sąsiedni PGR Nowa Pilona widnieje na niektórych mapach jako Nowe Plony.
Nowa Pilona Elbląg 2 Neu Plohnen pruskie --
  • Potocznie także: Nowe Plony.
  • Patrz wyżej: Pilona.
Przezmark Elbląg 1 Preußisch Mark niemieckie --
Raczki Elbląskie Elbląg 5 Unterkerbswalde niemieckie Karczowiska Dolne
  • Pierwszy człon nazwy Kerbswalde pochodzi od niem. Kerb (karb, nacięcie), a więc nazwa ta oznaczałoby "wykarczawany las". Taką interpretację najwyraźniej przyjęła KUNM, uchwalając Oberkerbswalde jako Karczowiska Górne. Fakt, że bliźniaczą miejscowość Unterkerbswalde uchwalono jako "Raczki Elbląskie" nie można nazwać inaczej, jak nazewniczym błędem. Po pierwsze, całkowicie zaniedbano jakąkolwiek konsekwencję w nazwach tych dwóch blisko związanych miejscowości. Po drugie, wariant "Raczki" wynika z błędnego odczytania członu Kerbs- jako Krebs-. Uważam więc, że choćby z przyczyn historycznych warto ujednolić nazwy tych dwóch miejscowości, stosując poprawniejszy wariant nazewniczy, oparty na znaczeniu oryginału.
  • Jakakolwiek zmiana oznaczałaby konieczność aktualizacji podręczników - wieś Raczki Elbląskie uważa się za najniższy punkt Rzeczpospolitej Polskiej (chociaż istnieją spory na ten temat).
Sierpin Elbląg 1 Serpin pruskie --
  • N. niem również spotykana w formie Zerpien.
  • Pierwotnie: 1246 Zerewet, 1263 Zarweit. Następnie: 1286 Zyrpin, 1287 Cerpyn, 1386 Cirpin, Czirpin. Jest to pierwotna nazwa pruska, mocno przekształcona zapewne pod wpływem słowiańskim. NMP dopuszcza możliwość (na podstawie zapisów z końca XIII w. i XIV w.), że forma pol. tej nazwy brzmiała pierwotnie *Cier(z)pin, jednak z dużą dozą niepewności. W każdym razie, w przedwojennej literaturze polskiej nazwa ta funkcjonuje w formie spolszczonej Sierpin i taką przyjęto oficjalnie po wojnie.
Tropy Elbląskie Elbląg 3 Streckfuß niemieckie --
Ujście Elbląg 3 Elbinger Fahrwasser niemieckie -- Osada uchodzi za część Nowakowa, trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje.
Weklice Elbląg 1 Wöklitz odosobowe (pruskie?) -- Dawna nazwa oboczna: 1287 Pomenen, 1419 Pomen (pruskiego pochodzenia).
Węzina Elbląg 5 Weeskendorf hybryda (prus. + niem.) Wąska Nazwa miejscowości pochodzi od rzeki Wąski (nie "Wąskiej", niem. Weeske), która wbrew pozorom nie pochodzi od polskiego słowa "wąski", ale jest starą nazwą pochodzenia pruskiego (polską wersję tej nazwy należy uznać za adideację). Nazwę "Węzina" można więc najwyżej wywodzić od przymiotnika "wąski" (co zaciemnia pruski źródłosłów tej nazwy), a nie od nazwy rzeki. Dlatego też lepiej ustalić nazwę tej wsi jako tożsamą z nazwą rzeki (co przecież nie jest rzadkością w toponimii).
Władysławowo Elbląg 3 Ellerwald 1. Trift niemieckie (Olszanki I) Patrz wyżej: Adamowo.
Bielica Godkowo 5 Behlendorf hybryda (prus. + niem.) Bieliny Pierwotnie: Belinen (1389). Zapis ten wskazuje na pierwotną nazwę pruską, którą należało spolszczyć jako Bieliny. Dzisiejsza forma jest co najwyżej niedokładnym nawiązaniem.
Burdajny Godkowo 2 Bordehnen pruskie -- 1297 Burdeyn, 1327 Bordeyn, 1348 Burdein.
Stary Cieszyn Godkowo 2 Alt Teschen słowiańskie? -- Patrz też: Nowy Cieszyn (gm. Pasłęk)
Cieszyniec Godkowo 2 Teschenwalde hybryda (słow. + niem.)? --
Dąbkowo Godkowo 3 Schönaich niemieckie --
Dobry Godkowo 1 Döbern pruskie --
  • Dawniej też: Debry (Giersz, oboczne).
  • 1354 Dobrin, 1378 Doberin. Nazwa pruskiego pochodzenia, w pol. adideowana do postaci Dobry.
Godkowo Godkowo 1 Göttchendorf niemieckie lub hybryda (prus. + niem.) --
  • Przed wojną raczej pisownia Gotkowo, jednak w świetle historycznych zapisków, takich jak Godikendorf, pisownia z "d" może być poprawniejsza.
  • Dawne warianty oboczne: Gutkowo, Gietkowo (por. Gutkowo, część Olsztyna [dawniej wieś]).
Grądki Godkowo 3 Groß Thierbach niemieckie -- Powojenna polska nazwa wsi nawiązuje do przepływającego przez wieś kanału Grund Graben (pol. powoj. Grądówka lub Cieszyński Rów).
Grużajny Godkowo 2 Grossainen pruskie -- 1383 Grusieyn, Grusien, 1411-19 Gruseyn.
Gwiździny Godkowo 2 Pfeiffertswalde niemieckie -- Przyjęta po 1945 nazwa Gwiździny stanowi pośrednie nawiązanie do nazwy niemieckiej - niem. pfeifen znaczy gwizdać (zawarte w tej nazwie miejscowej nazwisko Pfeiffert można przetłumaczyć jako "Gwizdacz").
Karwity Godkowo 2 Karwitten pruskie -- 1402-08 Kirwiten.
Klekotki Godkowo 3 Rudolfsmühle niemieckie --
Krykajny Godkowo 2 Krickehnen pruskie -- 1411-19 Krikayn, 1448 Kyrkayn.
Kwitajny Małe Godkowo 2 Klein Quittainen pruskie -- Patrz niżej.
Kwitajny Wielkie Godkowo 2 Groß Quittainen pruskie -- 1402-08 Quytteyn, 1448 Quitteyn.
Lesiska Godkowo 3 Reichwalde niemieckie --
Łępno Godkowo 5 Lomp pruskie Lompy
  • 1402-08 Nalumpe, 1411-19 Lumpe
  • Nazwę pochodzenia pruskiego należało oddać dokładniej, np. jako Lompy (tak u Leydinga). W obecnej formie duże zniekształcenie fonetyczne i nieetymologiczny sufiks -no. Najstarszy zapis wskazuje na wcześniejszą formę z przedrostkiem, o ile nie jest to pomyłka lub przykład "absorpcji" przyimka.
Miłosna Godkowo 2 Liebenau niemieckie --
Nawty Godkowo 2 Nauten pruskie -- 1348 Nauden; 1351 Naudin, Neuden.
Niekwitajny Godkowo 2 Nektainen pruskie -- 1276 Nequiteyn, Nequityn.
Olkowo Godkowo 5 Alken pruskie Alkajny Na podstawie zapisu Alckeynn (1531), dowodzącego pruskiego pochodzenia tej nazwy, należało ustalić spolszczenie jako "Alkajny". Forma "Olkowo" odzwierciedla tę nazwę co najmniej niedokładnie.
Osiek Godkowo 3 Hermsdorf niemieckie --
Piskajny Godkowo 2 Peiskam pruskie --
  • Do 2005 oficjalnie: Piskajmy.
  • 1335 Paskaynen, Paskayn, Pyskam, Peyskam; 1354 Payskeyn.
  • Po wojnie oficjalno wprowadzono formę spolszczoną Piskajmy (z regularnym przejęciem prus. -kaims), która jednak ustąpiła w użyciu formie z członem -kajny. W starych zapiskach zarówno zdarzają się formy z -ka(y)m, jak i z -kayn, więc obie formy mają jakieś uzasadnienie.
Plajny Godkowo 2 Plehnen pruskie -- 1290 Playnien, Playnen, Pleyn.
Podągi Godkowo 2 Podangen pruskie -- 1276 Padangin; 1339 Padangme, Padangyn, Padanginen.
Siedlisko Godkowo 3 Einhöfen niemieckie --
Skowrony Godkowo 5 Schmauch pruskie Smugi
  • 1320-1331 Schmuge. Nazwa pochodzenia pruskiego (rdzeń *Smūg-), którą można było prosto spolszczyć jako Smugi.
  • Nazwa Skowrony nawiązuje do położonej blisko wsi góry Lerchen Berg (pol. Skowronia Góra). Niemniej, należało spolszczyć oryginalną nazwę pruską.
Stojpy Godkowo 2 Stöpen pruskie -- 1402-08 Stoypen
Swędkowo Godkowo 5 Schwöllmen pruskie Swalmy ok. 1440 Swalmen. Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją spolszczyć. Bliźniaczo nazwaną miejscowość Schwollmen (dziś nieistniejącą, na terenie obecnej gm. Górowo Iławeckie) spolszczono jako Swalmy. Takie samo spolszczenie należałoby zastosować i tu.
Szymbory Godkowo 2 Schönborn niemieckie --
Nowe Wikrowo Godkowo 2 Adlig Wickerau pruskie? (Wikrowo Szlacheckie)
  • Nazwa w latach 1931-45: Klein Wickerau.
  • U Leydinga dokładne spolszczenie niem. dookreślenia. Dookreślenie przyjęte w oficjalnej nazwie jest ahistoryczne, określeń typu "Szlacheckie" raczej unikano. Można warto by to naprostować, chociaż najważniejsze, że główny człon nazwy jest wierny oryginałowi.
Ząbrowiec Godkowo 2 Sommerfeld niemieckie -- Powojenne spolszczenie ma chyba nawiązywać do takich spolszczeń jak Ząbrowo (Sommerau) w powiecie malborskim, gdzie niemiecki rdzeń Sommer- (lato) oddaje słowiański rdzeń ząbr- (żubr). Nieraz bywało też odwrotnie.
Zimnochy Godkowo 5 Weeskenitt pruskie Wisknity
  • 1378 Wayskenyten; 1380 Wayskenyken, Weyskenik.
  • Po wojnie w karygodny sposób zniszczono starą, pruską nazwę tej osady, pochodzącą od rzeki Wąski (Weeske). Co więcej, nazwę położonego obok jeziora o tej samej nazwie (Weeskenitt-See) ustalono jako Jez. Wiskie (chociaż częściej używana nazwa to Jez. Zimnochy), co lepiej, ale wciąż niedokładnie oddaje brzmienie oryginału. Obie te nazwy należy ujednolicić jako Wisknity, co w pełni oddaje pruski charakter nazwy pierwotnej. Obok osady znajduje się też drugie jezioro, zwane Okonie (niem. Hinterer See) - może lepiej byłoby nazywać je Jeziorem Tylnym (taki wariant też zresztą się spotyka).
Błotnica Gronowo Elbląskie 2 Schlammsack niemieckie --
Dworki Gronowo Elbląskie 2 Dreihöfe niemieckie --
Fiszewo Gronowo Elbląskie 1 Fischau niemieckie --
Gajewiec Gronowo Elbląskie 3 Kerbshorst niemieckie --
Gronowo Elbląskie Gronowo Elbląskie 1* Grunau niemieckie (Gronowo) O ile obecność dookreślenia w tej nazwie jest "złem koniecznym", ze względu na rozpowszechnienie tego toponimu w regionie, to jednak dookreślenie "Elbląskie" wydaje się mocno niefortunne. Wieś ta nie leży w bezpośredniej bliskości Elbląga, a do tego przez większość swojej historii należała do powiatu malborskiego, nie elbląskiego. Przed wojną nazwę tej wsi często dookreślano jako Grunau in der Niederung (w odniesieniu do niskiego położenia wsi na Żuławach Elbląskich, w przeciwieństwie do położonego na wysoczyźnie Grunau Höhe), więc o wiele sensowniejszym dookreśleniem wydawałoby się Gronowo Dolne (w przeciwieństwie do "Górnego") lub Gronowo Żuławskie.
Jasionno Gronowo Elbląskie 2 Eschenhorst niemieckie --
  • W obiegu funkcjonują przynajmniej cztery warianty tej nazwy - Jasionna, Jasionno, Jesionna i Jesionno. Brak jednoznacznej zgody co do nazwy tej miejscowości nawet wśród mieszkańców. Przy czym, wariantem oficjalnym jest forma Jasionno i w takiej formie nazwę tę zatwierdziła KUNM. Nagłosowe Ja- w tej formie jest najpewniej próbą brzmieniowej archaizacji - nawiązaniem do stpol. jasion, jasień (jesion). Zabieg ten prawdopodobnie był niezrozumiały dla osadników, co poskutkowało wyrównaniem do ap. jesion (co jest zresztą poprawnym tłumaczeniem niem. Esche, zawartego w nazwie oryginalnej). Ponieważ jednak za żadną z form nie stoi żadna tradycja, spór o nazwę trzeba uznać za czysto arbitralny. Dlatego też nie zajmuję stanowiska w tej sprawie.
  • W źródłach powojennych spotykana też nazwa Jeżewo - prawdopodobnie przejściowa.
Jegłownik Gronowo Elbląskie 6 Fichthorst niemieckie Nowa Cerkiew Obecna wieś Jegłownik powstała z powojennego połączenia trzech wsi o nazwach Fichthorst, Neukirch in der Niederung i Friedrichsberg. Ta druga posiadała przed wojną polską nazwę Nowa Cerkiew (zob. też Pogrodzie, niem. Neukirch Höhe - jest to jeden z wielu takich dubletów nazewniczych na Żuławie i Wysoczyźnie - por. też Gronowo Górne i Elbląskie, Wilkowo i Wierciny) i chyba warto byłoby ją przywrócić na mapę. Dzisiaj granica pomiędzy trzema dawnymi wsiami jest już kompletnie zatarta.
Karczowiska Górne Gronowo Elbląskie 2 Oberkerbswalde niemieckie -- Zob. też: Raczki Elbląskie (gm. Elbląg).
Kopanka Gronowo Elbląskie 3 Hoppenau niemieckie --
  • Obecnie dwie miejscowości: Kopanka Pierwsza i Kopanka Druga.
  • Potocznie także: Kopanów, Kopanowo (co można na upartego uznać za przekształcenie n. niem.).
Mechnica Gronowo Elbląskie 2 Moosbruch niemieckie --
Mojkowo Gronowo Elbląskie 3 Möskenberg niemieckie -- Potocznie także: Majkowo.
Nogat Gronowo Elbląskie 5~2 Nogathau hydronimiczne Nogatowo W użyciu także forma Nogatowo, która w moim odczuciu lepiej oddaje formę niemiecką. Zwłaszcza, że sufiks -au może mieć pochodzenie słowiańskie (-owo lub -ów) bądź pruskie (-aws), dlatego wydaje mi się, że warto by ten przyrostek zachować i używać nieoficjalnej formy Nogatowo.
Nowy Dwór Elbląski Gronowo Elbląskie 1* Neuhof niemieckie (Nowy Dwór)
Oleśno Gronowo Elbląskie 6 Preußisch Königsdorf niemieckie Pruska Królewska Wieś W dokumentach polskich - 1565 Pruski Kinisdorph, 1661 Pruska Królewska Wieś. Nazwa wsi była najwyraźniej związana z nazwą położonej nieopodal wsi Königsdorf, dawn. pol. Królewska Wieś (ob. Królewo, gm. Stare Pole). Po wojnie zerwano ten związek, chyba głównie przez niewygodny dla ówczesnej władzy człon Pruski. Teoretycznie możliwy jest też wariant Królewo Pruskie - ze współczesnym spolszczeniem nazwy Königsdorf (nie jest on jednak zgodny z przekazami historycznymi).
Rozgart Gronowo Elbląskie 4 Preußisch Rosengart niemieckie Rozengart Pruski Przed wojną n. tej wsi i sąsiednich Różan spolszczano jako Rozengart (Pruski, Stary). KUNM postanowiła nadać im różne nazwy, chociaż w przypadku wsi Rozgart zachowano jej odniemiecki charakter, usuwając jedynie morfem -en- (dość dziwne posunięcie KUNM, być może chodziło o nawiązanie do gwarowego ap. rozgart "ogrodzone pastwisko").
Różany Gronowo Elbląskie 4 Alt Rosengart niemieckie Rozengart Stary Do 2008 oficjalnie Rożany.
Szopy Gronowo Elbląskie 3 Aschbuden niemieckie -- Czy Budy (Budé) Ceynowy to ta miejscowość?
Wikrowo Gronowo Elbląskie 1 Wickerau pruskie --
  • Przed wojną dwie osobne miejscowości - Klein Wickerau i Groß Wickerau, połączone po wojnie.
  • W czasach PRL ze wsi wydzielono PGR Wiktorowo.
Balewo Markusy 1 Baalau pruskie --
Brudzędy Markusy 1 Brodsende olęderskie? --
  • W źródłach przedwojennych zwykle zapisywane Brudzendy.
  • Dawniej dwie miejscowości - Brudzędy Małe i Wielkie.
Nowe Dolno Markusy 3 Neu Dollstädt niemieckie --
Stare Dolno Markusy 3 Alt Dollstädt niemieckie
Dzierzgonka Markusy 2 Sorgenort hybryda (prus. + niem.) --
Jezioro Markusy 1? Thiensdorf hybryda (prus. + niem.) --
  • Polska nazwa Jezioro pochodzi z dzieła Maxa Bära Die Ortsnamenänderungen in Westpreußen(...), gdzie nazwa "Jezioro" podana jest jako starszy odpowiednik Thiensdorfsee. Nie wiadomo jednak, na ile poważnie można traktować ten przekaz - nie są znane żadne dokumenty potwierdzające tę informację, może wynika z jakiejś nadinterpretacji?
  • W niemieckiej nazwie Thiensdorf kryje się pruski hydronim Thiene (Tyna - popularnie acz niepoprawnie "Tina"), dlatego też do rozpatrzenia byłaby nazwa pochodząca od tej rzeki, np. Tyńsko. Sama zaś Tyna nosiła w przeszłości oboczną (odcinkową?), słowiańską nazwę Świerzepa (1355 Swerepa).
Jurandowo Markusy 3 Rosenort niemieckie -- Może zamiast nacechowanego ideologicznie nowotworu Jurandowo (odwołanie do Juranda ze Spychowa) lepsza byłaby jakaś nazwa związana z "różą", obecną w n. niem. (np. Różnowo)?
Kępniewo Markusy 1 Kampenau pruskie lub olęderskie --
Nowe Kępniewo Markusy 1 Neu Kampenau pruskie lub olęderskie --
Krzewsk Markusy 6 Hohenwalde niemieckie Hochwałd U Ceynowy Hochwałd. Nawet jeżeli to sztuczna forma, to wydaje się bardziej wartościowa niż "Krzewsk".
Markusy Markusy 1 Markushof niemieckie -- Dawniej też: Markusowo, Markuszew.
Rachowo Markusy 6 Kronsnest niemieckie Kronest Przed wojną nazwa spolszczona jako Kronest (rzadziej Krosnest, Krosnet). Nazwa przyjęta po wojnie raczej bez uzasadnienia.
Stalewo Markusy 1 Stalle pruskie? -- Dawniej też: Stal.
Stankowo Markusy 5 Stühmswalde hybryda (prus. + niem.) Sztumkowo 1623 Stuhmischwalde. Nazwa nawiązująca do miasta Sztum. Chyba warto by ten źródłosłów uszanować, zwłaszcza że nazwa Sztumu pochodzi z języka staropruskiego. Rozsądnym wydaje się być więc wariant Sztumkowo, podawany przez Leydinga. Na pewno jest on lepszy od ahistorycznej n. Stankowo (pseudodzierżawczej), wprowadzonej przez KUNM.
Topolno Małe Markusy 3 Klein Tippeln niemieckie -- Patrz też: Topolno Wielkie (gm. Rychliki).
Tynowo Markusy 1 Thienhof hybryda (prus. hydronim + niem.) --
  • W dokumentach z XVI w. pojawia się inna polska nazwa tej wsi - Wybowy Dwór. Jest to niezwykle ciekawa nazwa, nie do końca dla mnie jasna, być może powiązana z dawną niemiecką nazwą wsi Węgle - Wieben (p. niżej). Z kolei formę Tynowo, jako spolszczenie niem. Thienhof (co pochodzi od prus. hydronimu Tyna - Thiene) notuje SGKP. Prawdopodobnie nie jest to forma ludowa, ale również przedwojenna i zachowująca pruski źródłosłów oryginału.
Węgle Markusy 1 Wengeln olęderskie? --
  • Obecnie wieś połączona z sąsiednią wsią Żukowo (p. niżej), w jeden twór administracyjny Węgle-Żukowo.
  • Dawniej niem. Wieben.
Żukowo Markusy 6 Reichhorst niemieckie Rychorst
  • Obecnie wieś połączona z sąsiednią wsią Węgle (p. wyżej), w jeden twór administracyjny Węgle-Żukowo.
  • Miejscowość ta określana jest siedemnastowiecznych dokumentach pod spolszczoną nazwą Rychorst (istniały również słabiej spolszczone warianty, jak "Reychorst" czy "Reychorszt"), którą chyba warto przywrócić w miejsce ahistorycznej, powojennej nazwy "Żukowo". Można by również rozważyć pominięcie tego członu i obecną złączoną miejscowość nazywać po prostu Węgle, o ile wieś ta rzeczywiście stanowi dziś spójną całość i granice między jej dawnymi częściami całkowicie zatarły się w umyśle mieszkańców.
Wiśniewo Markusy 6 Augustwalde niemieckie (odimienne) Augustowo U Ceynowy Augustowo.
Złotnica Markusy 2 Güldenfelde olęderskie --
Zwierzno Markusy 4 Thiergart niemieckie Tyrgart Choć nazwa Zwierzno oddaje znaczenie nazwy pierwotnej, to wieś ta nosiła już spolszczoną nazwę przed wojną (Tyrgart).
Zwierzeńskie Pole Markusy 4 Thiergartsfelde niemieckie Tyrgardzkie Pole
  • Dawniej też: Tyrgart-Wschód.
  • Patrz wyżej: Zwierzno.
Żółwiniec Markusy 6 Wengelwalde prawdop. olęderskie Węgle-Południe
  • Wcześniejsza n. niem. Wiebenwald.
  • Przed wojną nazwę miejscowości spolszczano jako Węgle, czyli tak samo jak miejscowość Wengeln. Rozróżniano je dodając określenia północ, południe.
Żurawiec Markusy 3 Schwansdorf niemieckie -- Nie jest jasne, dlaczego zastąpiono łabędzia (Schwan) żurawiem. Nie wynika to z żadnej tradycji, więc można się jedynie dziwować...
Huta Żuławska Milejewo 1* Hütte niemieckie (Huta)
  • Dawna oboczna n. niem. Schönbuche.
  • Tradycyjna n. pol. Huta rozszerzona po wojnie o dookreślenie Żuławska, które jest o tyle nie na miejscu, że wieś ta nie leży na terenie Żuław, lecz Wysoczyzny Elbląskiej (poprawniej byłoby więc "Huta Elbląska", o ile w ogóle zachodzi tutaj potrzeba dookreślenia).
Jagodnik Milejewo 3 Behrendshagen niemieckie --
Kamiennik Wielki Milejewo 5 Groß Stoboi pruskie Stobajny Wielkie
  • Patrz też niżej: Stoboje.
  • Nazwa Stoboi jest pochodzenia pruskiego (1320 Stabayen, Stobayn - z prus. stabs - kamień). Po wojnie nazwę przełożono na "Kamiennik" (Mały i Wielki), co odpowiada znaczeniowo nazwie pierwotnej, ale łamie zasadę, aby pruskich toponimów nie tłumaczyć dosłownie, tylko stosować transfonetyzację. Oprócz tego, w 1998 r. zmieniono nazwę sąsiedniej wsi Kamiennik Mały na Stoboje (przywracając pruski źródłosłów) - wartoby ujednolicić nazwy tych wsi.
Majewo Milejewo 2 Maibaum niemieckie --
Milejewo Milejewo 5 Trunz pruskie Truńce Nazwa "Milejewo" dla tej wsi jest powojennym chrztem nazewniczym, nie mającym żadnego historycznego uzasadnienia. Chrzest ten zastąpił oryginalny toponim Trunz, niewątpliwie pruskiego pochodzenia (1320 Truntczen), który zgodnie z zasadą zachowywania nazw pochodzenia staropruskiego powinien był być spolszczony fonetycznie, a nie odrzucony. Nie istnieje tradycyjne spolszczenie tego toponimu, dlatego też proponuję własną formę spolszczoną Truńce, która poprawnie odzwierciedla i spolszcza brzmienie nazwy oryginalnej.
Ogrodniki Milejewo 4 Baumgart niemieckie Bągart
Piastowo Milejewo 5 Königshagen odosobowe Kunikowo Nazwa "Piastowo" jest nazwą sztuczną, nacechowaną ideologicznie (odwołanie do polskiej dynastii Piastów). W moim odczuciu, takie nazwy szkodzą historii regionu. Nazwa oryginalna Königshagen wbrew pozorom nie pochodzi od niemieckiego słowa König (król), o czym świadczy pierwotny zapis jako Kunekehayn, tylko od nazwiska Kuneke, Kuncke, któremu przypisuje się staropruskie pochodzenie. Na tej podstawie, autor proponuje nowe spolszczenie Kunikowo.
Pomorska Wieś Milejewo 1 Pomehrendorf hybryda (prus. + niem.) --
  • Dawniej też: Pomorze.
  • Nazwę Pomehrendorf uważa się za pochodzącą od pruskiego imienia Pomer. Stare, tradycyjne spolszczenie Pomorska Wieś (obocznie Pomorze) jest oparte na adideacji.
Rychnowy Milejewo 1 Rückenau niemieckie -- Pierwotnie niem. Reichenau (1300 Reichenaw), stąd notowana od XVI w. forma spolszczona.
Stoboje Milejewo 2 Klein Stoboi pruskie Stobajny Małe
  • Patrz wyżej: Kamiennik Wielki
  • Do 1998 r. wieś nazywała się oficjalnie "Kamiennik Mały", nazwa została słusznie zmieniona na wniosek mieszkańców (dzięki czemu przywrócono pruski źródłosłów nazwy). Niemniej, SGKP (tom II s. 338) cytuje tę nazwę w formie Stobajny i taka forma byłaby najpoprawniejsza etymologicznie (jest tu taki sam pruski przyrostek -ain jak w licznych innych toponimach na -ajny) i jako taka zdaje się właściwsza od obowiązującej, powojennej formy Stoboje (a także od używanej przez Ceynowę formy Stobój). Oprócz tego, warto przywrócić wsi dookreślenie "Małe" z powodów historycznych (również z powodu proponowanej zmiany nazwy Kamiennik Wielki na Stobajny Wielkie).
Stodolniki Milejewo 3 Teckenort niemieckie --
Wilkowo Milejewo 1 Wolfsdorf Höhe niemieckie --
Zajączkowo Milejewo 6 Haselau niemieckie Hazelewo Przedwojenne spolszczenie brzmi Haslewo lub Hazelewo. Przyjęta po wojnie nazwa Zajączkowo, nie dość że zrywa z tradycją, to jeszcze jest niepoprawnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej, która najprawdopodobniej odnosi się nie do "zająca" (Hase), lecz "leszczyny" (Hasel).
Zalesie Milejewo 3 Schönmoor niemieckie --
Błudowo Młynary 1 Bludau pruskie --
  • 1298, 1310 Bludow. Wieś staropruska, założona na polu osadniczym o nazwie Klopatyten (1310).
  • Dawniej też: Bludawa (Chojnacki).
Bronikowo Młynary 2 Brünneckshof niemieckie --
Broniszewo Młynary 3 Monbrunsdorf niemieckie -- Obeczna nazwa niem. Brunsdorf.
Gardyny Młynary 2 Gardienen pruskie --
Janiki Pasłęckie Młynary 5 Jonikam pruskie Janikajmy 1344 Jonekaym. Nazwa pruska. Chociaż nazwa przyjęta przez KUNM oddaje rdzeń oryginału, to jednak zaciera jego pruskie pochodzenie, usuwając pruską końcówkę. Lepsza byłaby więc forma Janikajmy, w pełni oddająca pruskie pochodzenie oryginało. Ponadto, forma ta ma tę przewagę, że jest unikatowa, a więc nie wymaga dookreślenia "Pasłęckie".
Karszewo Młynary 1 Karschau pruskie --
  • Dawniej też: Karczewo, Karszawa.
  • 1301 Karschaw, 1317 Carsow. Nazwa pruska, początkowo współistniała z n. niem. Langendorf (1301), która szybko zanikła.
Kobyliny Młynary 1~2 Kobiling słowiańskie? -- U Chojnackiego jako Kobylin. Trudno mi jednak ocenić wartość tego przekazu (brak innej tradycji). Przydałyby się informacje etym.
Krasinek Młynary 3 Schönfeld niemieckie --
Kraskowo Młynary 3 Schönfließ niemieckie -- Nazwa niem. pochodzi od dawnej, obocznej nazwy rzeczki Dony (niem. Donne, dawniej też Schönfließ). Obecnie funkcjonuje dla niej wtórna nazwa "Dzikówka", którą należy zwalczać.
Kurowo Braniewskie Młynary 1* Kurau pruskie (Kurowo)
  • 1297 Curow, 1303 Kurwin, 1310 Kurwen. Nazwa pruska. Przejściowo (XVI w.) istniała oboczna n. Schwengel (1533), być może też pruska.
Kwietnik Młynary 5 Adlig Blumenau niemieckie Trynty Znana jest pierwotna pruska nazwa tej miejscowości - Thrinten (1299). Po wojnie przeoczono ten fakt i zamiast ustalić polską nazwę jako Trynty, przełożono najniepotrzebniej nazwę niemiecką.
Mikołajki Młynary 1 Nikolaiken pruskie (spolonizowane) --
  • Oboczna n. niem. (notowana w 1820 r.): Kläken.
  • 1305 Lekelauken, 1383 Leklawken, wtórnie Nicklauken (1543). Jest to więc pierwotna nazwa pruska, zadideowana w języku polskim do postaci Nikołajki, Mikołajki i w tej formie funkcjonująca w tradycji polskiej. Czternastowieczne zapisy w starej literaturze błędnie odnoszono do osady Schodehnen (w obecnej gm. Miłakowo), stąd jej współczesna nazwa Lekławki (p. tam).
Młynarska Wola Młynary 5 Herrndorf niemieckie Pańska Wieś U Leydinga: Pańska Wieś (obocznie do nazwy obecnej), dokładne tłumaczenie n. niem.
Myśliniec Młynary 5 Jägeritten pruskie Jekryty
  • 1297 Gekeriten
  • Oboczna nazwa niem. Kurausche Mühle ("Kurowski Młyn", od nazwy miejscowości Kurowo Braniewskie [p. wyżej]).
  • Nazwa Jägeritten jest pochodzenia pruskiego. Nazwę tę po wojnie ustalono poprawnie jako Jekryty (notowana też forma Jegryty), jednak z czasem musiała "zwyciężyć" nieoficjalna forma Myśliniec, motywowana chyba skojarzeniem formy niemieckiej z ap. Jäger "myśliwy" (takie skojarzenie mogło zajść już na gruncie niemieckim, pomagał w tym zapewne fakt, że miejscowość jest osadą leśną), jest to jednak skojarzenie bałamutne i warto przywrócić tej nazwie jej prawowity pruski rdzeń.
Nowe Monasterzysko Młynary 2 Neu Münsterberg niemieckie --
Stare Monasterzysko Młynary 2 Alt Münsterberg niemieckie --
Nowe Sadłuki Młynary 1 Neu Sadlucken pruskie -- Miejscowość założona na pruskim polu osadniczym Patauris (1311).
Ojcowa Wola Młynary 2 Vaterswille niemieckie --
Olszówka Młynary 2 Erlau niemieckie --
Płonne Młynary 3 Lohberg niemieckie -- Powojenna n. pol. Płonne (a także notowany przez Leydinga wariant Żarowo) zdają się nawiązywać do znaczenia niem. loh "palący się jasno, płonący". Autorzy NMP jednak wywodzą nazwę niem. od ap. Loh (śrdniem. ) "lasek, zagajnik, zarośla, polana".
Podgórze Młynary 3 Greulsberg niemieckie --
Rucianka Młynary 3 Moorbruch niemieckie -- Obecna nazwa wsi nawiązuje do wcześniejszych polskich nazw sąsiedniego Wierzna - Ruciany, Rucianka (p. Wierzno Wielkie w gm. Frombork).
Sąpy Młynary 1 Sumpf niemieckie? --
  • Pierwotnie niem. Frauendorf (1328 Vrowendorrf), stąd Leyding proponuje (obocznie do n. obecnej) pol. Babia Wieś.
  • Jeżeli zapis Zumpiten (1411/19) odnosi się tutaj, to można wysunąć hipotezę, że n. niem. Sumpf (dosł. bagno) jest adideacją pierwotnej nazwy pruskiej. Forma niem. jednak zaświadczona wcześniej (1328 Zomp). Nazwa spolonizowana jako Sąpy już przed wojną (zapewne per analogiam do Sąp w powiecie iławskim.
  • Gerullis odnosi tu zapis Panyen (1267). Nazwa ta byłaby wówczas znaczeniowa równa n. niem. (prus. pannin = bagno). Przybytek jednak uważa tę interpretację za błędną i odnosi tę nazwę do wsi Spędy (p.) w obecnej gm. Wilczęta. Taką samą wersję przyjmuje Leyding.
Sokolnik Młynary 2 Falkhorst niemieckie --
Sucha Młynary 1 Suche polskie? -- Potrzebne informacje co do pochodzenia nazwy. Co prawda, polska forma Sucha pojawia się u Chojnackiego, nie wiadomo jednak, czy jest to tylko spolszczenie n. niem., czy faktyczny źródłosłów nazwy.
Warszewo Młynary 5 Judendorf niemieckie Żydowo
  • Nazwa w latach 1936-45: Hermannswalde.
  • U Leydinga Żydowo.
Włóczyska Młynary 5 Vierzighuben niemieckie Wierzguby U Leydinga Wierzguby, co jest naturalnym spolszczeniem fonetycznem n. niemieckiej.
Zastawno Młynary 2? Schönberg niemieckie --
  • Stary wariant n. niemieckiej: Verpfändetdorf (dosł. "zastawiona wieś"), podawany przez Leydinga.
  • W 1455 roku wieś ta została przekazana pod zastaw miastu Elbląg przez Jana Bażyńskiego, w zamian za pożyczkę na wydatki wojenne. Powojenna nazwa polska (a także wariantywna n. niem., podawana przez Leydinga - o ile faktycznie jest to nazwa własna, a nie opisowa) nawiązuje do tego faktu historycznego.
Zaścianki Młynary 5? Schwangen pruskie? Szwągi (?) Nie posiadam odpowiednich materiałów, co do pochodzenia tej nazwy. Kierując się tylko i wyłącznie brzmieniem, snuję domysł, że może być to nazwa pochodzenia pruskiego (Gerullis jej jednak nie notuje), por. podobną nazwę Schwengen (ob. Swajnie w pow. lidzbarskim) o udokumentowanym pruskim pochodzeniu (~1360 Swaynien). Potrzebne jednak źródła.
Anglity Pasłęk 2 Angnitten pruskie -- 1335 Angliten, ok. 1550 Ankelitten.
Aniołowo Pasłęk 5 Rapendorf hybryda (prus. + niem.) Rapoty Zapis Rapotendorf z 1316 wskazuje na pierwotne prus. *Rapōtai (z niem. dostawką -dorf), dlatego też spolszczenie należałoby ustalić jako Rapoty. Tymczasem, zamiast tego ustalono po wojnie nazwę Aniołowo, która nawiązuje do znaczenia nazwy pruskiej (Rapy to duchy opiekuńcze w religii Prusów, porównywane często do judeochrześcijańskich aniołów), ale łamie zasadę, że staropruskich nazw nie powinno się tłumaczyć, tylko oddawać fonetycznie.
Awajki Pasłęk 2 Awecken pruskie -- 1333 Awayken, 1404 Aweyken.
Bądy Pasłęk 2 Bunden pruskie --
Borzynowo Pasłęk 2 Briensdorf niem. odosobowe -- Pierwotny zapis: Borynsdorf (1335). U podstawy tej nazwy leży nazwisko pierwotnego właściciela wsi - Hermana Boryna (słowiańskiego lub pruskiego pochodzenia). Powojenna nazwa Borzynowo dobrze spolszcza tę starą nazwę (choć może teoretycznie poprawniejsze byłoby Borynowo, tak jak u Leydinga?).
Brzeziny Pasłęk 5 Emilienhorst niemieckie Emilin U Leydinga: Emilin (co stanowi nawiązuje do n. niem.).
Buczyniec Pasłęk 2 Buchwalde niemieckie --
Cierpkie Pasłęk 3 Friedheim niemieckie --
Nowy Cieszyn Pasłęk 2 Neu Teschen słowiańskie? -- Patrz też: Stary Cieszyn (gm. Godkowo).
Czarna Góra Pasłęk 5 Juden niemieckie Żydy
  • Nazwa w latach 1936-45: Buchental.
  • U Leydinga Żydy.
Dargowo Pasłęk 2 Dargau pruskie -- 1374 Dargaw, 1411-19 Dergaw.
Dawidy Pasłęk 2 Davids niemieckie (imienne) -- Niem. także Davidskrug.
Drulity Pasłęk 2 Draulitten pruskie -- 1435 Drulyten, 1543 Traulitten.
Gibity Pasłęk 2 Giebitten pruskie --
Gołąbki Pasłęk 3 Spittels niemieckie --
Gryżyna Pasłęk 2 Greißings niemieckie --
Gulbity Pasłęk 2 Golbitten pruskie -- 1285 Gulbitten, Gulbiten.
Kajmy Pasłęk 2 Kaymen pruskie -- 1448 Kayn, 1531 Kaym.
Kawki Pasłęk 2 Kocken pruskie -- Przypuszczalnie niem. Kocken z wcześniejszego prus. *Kauk-, co pochodzi od Kauks (diabeł, demon) - stąd powojenna polska forma (tylko pozornie związana z "kawką" - ptakiem).
Kąty Pasłęk 2 Kanthen pruskie --
Kielminek Pasłęk 2 Köllming pruskie -- 1328 Kellmenike, Kolmenig, Kelmenick.
Kopina Pasłęk 5 Koppeln pruskie Kopiel
  • Nazwa Koppeln jest nie do końca jasnego, ale prawdopodobnie staropruskiego pochodzenia (być może od prus. kaps - mogiła). Przyjęta przez KUNM forma Kopina nie oddaje dokładnie brzmienia oryginału. Trafniejsza wydaje się być używana przez Leydinga forma Kopielewo, jednak należałoby z niej wyrzucić nieuprawnioną końcówkę -ewo. Forma Kopiel (Gen. do Kopieli) wydaje się być rozsądnym spolszczeniem oryginału.
  • Obocznie (XV w.) - Codeck (1402-08). Również staropruska, jej prawdopodobnym źródłosłowem jest prus. kaddegs (jałowiec), por. północnopolskie słowo kadyk (t.s.).
Krasin Pasłęk 3 Schönfeld niemieckie -- Nazwa położonej obok wsi pochylni Oleśnica nawiązuje zapewne do jakiejś przejściowej n. pol. tej wsi, używanej krótko po wojnie przez nowych osadników.
Kronin Pasłęk 2 Krönau pruskie -- Najstarsze zapisy: 1319 Crenyn, 1411/19 Cronyn. Słusznie więc sufiks -in.
Krosienko Pasłęk 2 Krossenfeld hybryda (prus. + niem.) --
Krosno Pasłęk 1 Krossen pruskie --
  • 1279 Crusien, 1308 Crossyn. Nazwa pruska, przejęta w pol. (już przed wojną) jako Krosno.
  • Obocznie na początku XIV w. istniała też nazwa Paslok (1308), przejęta od nazwy Pasłęka, skąd pochodził odbiorca nadania.
Kudyny Pasłęk 2~5? Komthurhof niemieckie (zepsute z prus.) (Kojtyny?) Pierwotnie n. pruska: Cotin, Cotyn (1319), Koythen (1327), Cotyn (1427), wtórnie Ko(y)tenhöfen, Kuntenhof (XVI-XVIII w.), co ostatecznie adideowano do postaci Komthurhof (niby "dwór komtura"). Zapisy pierwotne dla wsi wskazują na formę prus. *Kait-in- (co poprawniej byłoby spolszczyć jako *Kojtyny), ale nazwa pobliskiego lasu (od którego prawdopodobnie ta wieś oraz pobliski Kudyński Bór wzięły nazwę) widnieje w starych zapiskach jako Kudyn (1329), Cudynn (1351). Jeżeli uznać, że nazwy te były tożsame, to można by uznać współczesną formę Kudyny za poprawną.
Kudyński Bór Pasłęk 2~5 Komthurwald niemieckie (zepsute z prus.) (Kojtyński Bór?) Patrz wyżej: Kudyny.
Kupin Pasłęk 2 Kopiehnen pruskie --
  • 1281 Cupien, Cupieyn.
  • Wieś miała oboczną n. pruską, zapisaną jako Stanxil (1448).
Nowe Kusy Pasłęk 2 Neu Kußfeld niemieckie -- Nazwa pochylni Całuny, położonej nieopodal, utrwala przejściową polską nazwę tej wsi, używaną krótko po wojnie. Wariant ten opiera się na skojarzeniu z niem. küßen - całować.
Stare Kusy Pasłęk 2 Alt Kußfeld niemieckie -- W pobliżu wsi Stare i Nowe Kusy płynie rzeczka zwana Miłą lub Kusą (niem. Kußfelderfließ). Jednak jej pierwotna, staropruska nazwa to Dumina (1266 Dumine) i taką nazwę należałoby przywrócić (ma ona też polską tradycję - używa jej SGKP).
Kwitajny Pasłęk 1 Quittainen pruskie -- 1281, 1350 Quitteyn; 1411-19 Quittin.
Leszczyna Pasłęk 2 Hasselbusch niemieckie --
Leżnica Pasłęk 5 Lägs pruskie Łajsno
  • Do 2013 oficjalnie Leżnice.
  • 1277 Laysyen, Leicznicz; 1285, 1385 Leyssen. Nazwa pochodzenia pruskiego (rekonst. *Laisij- od laisā, glinka). Powojenna forma Leżnica lub Leżnice opiera się na jednostkowym zapisie z 1277, który wyraźnie stoi w sprzeczności z innymi zapisami. Z tego samego rdzenia wywodzą się prus. toponimy Łajs czy Łajsy (zresztą, nazwę pobliskiej doliny, zwanej po niem. Lägsergrund zrekonstruowano po wojnie właśnie jako Łajs), stąd proponuję formę konsekwentną z tymi nazwami. Nie ma uzasadnienia dla członu Leż- w pruskiej nazwie.
  • W 1780 zanotowana (jako historyczna) oboczna nazwa Maazen, również pruskiego pochodzenia.
Łączna Pasłęk 2 Wiesenhof niemieckie --
Łukszty Pasłęk 2 Luxethen pruskie -- 1295, 1385 Laucosede; 1411-19 Lawxetin.
Maciejowizna Pasłęk 2 Matzweißen hybryda? -- Nazwa o niejasnym pochodzeniu. Pierwotne zapisy: 1527 Matzweis, 1543 Maczweisen, 1590 Maczwoyse. Słownik etymologiczny Rymuta sugeruje, że mogą one oddawać polską formę Wieś Macieja (Macieja Wieś), ale to dość życzeniowa etymologia. Pierwszy człon zdecydowanie ma związek z imieniem Maciej (niem. zdrobnienie Matz od Matthias). W członie drugim może należy doszukiwać się pochodzenia pruskiego? W każdym razie, powojenne spolszczenie Maciejowizna z grubsza oddaje fonetykę nazwy.
Majki Pasłęk 2 (4?) Mäken odosobowe (Maki?) Nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od nazwiska Hansa Meckena, ale samogłoska w tej nazwie była w historii bardzo chwiejna (por. zapisy 1531 Maucken, 1577 Mecken, 1600 Mocken itp.), co czyni spolszczenie Majki mocno arbitralnym. U Chojnackiego pojawia się spolszczenie Maki, ale trudno powiedzieć, na ile jest ono autentyczne.
Malinowo Pasłęk 2 Amalienhof niemieckie -- Spolszczenie Amalienhof jako Malinowo zostało zaczerpnięte od wioski o tej samej nazwie w gminie Działdowo.
Marianka Pasłęk 2 Marienfelde niemieckie --
Marzewo Pasłęk 2 Mahrau pruskie --
  • 1386 Maraw, 1387 Mynauwten, Minautendorf. Miejscowość musiała mieć pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie.
  • Do niedawna oficjalnie Morzewo (postać zniekształcona).
Nowa Wieś Pasłęk 1 Neuendorf niemieckie --
Nowiny Pasłęk 2 Neufelde niemieckie --
Owczarnia Pasłęk 2 Schäferei niemieckie --
Piergozy Pasłęk 2 Pergusen pruskie --
  • Potocznie także: Perkozy.
  • 1411/19 Pergosen. Nazwa pruska.
Piniewo Pasłęk 2 Pinnau pruskie --
Pólko Pasłęk 3 Freifelde niemieckie --
Robity Pasłęk 1 Robitten pruskie -- 1318 Rubiten. Wieś założona na polu Pastalwe (1318). Obie nazwy pruskie.
Rogajny Pasłęk 2 Rogehnen pruskie -- 1329, 1330 Rogayn.
Rogowo Pasłęk 1 Rogau pruskie -- 1356 Rogow, 1361 Rogaw. Nazwa pruska, ponowiona od n. rzeczki Rogowa (potocznie zwana "Bierutówką", co należy koniecznie wyrugować).
Rydzówka Pasłęk 3 Kalthof niemieckie -- Powojenna nazwa nawiązuje do znajdującego się w pobliżu wsi pagórka Reitzken Berg (95 m), którego polską nazwę KUNM ustaliła w formie Rydzówka. Potrzebne dalsze badania, co do etymologii nazwy tej górki (chociaż jest to wyraźnie nazwa nieniemiecka, zapewne staropruska) i na ile bliska potencjalnemu oryginałowi jest forma obecna (sądząc po formie niemieckiej, może poprawniejszym spolszczeniem byłoby Rydzki lub Rydzek?).
Rzeczna Pasłęk 5 Weeskenhof hybryda (prus. hydronim + niem.) Wąski Dwór
  • W latach 1946-1993 wieś nosiła nazwę Kalsk. Powód zmiany nazwy na Rzeczna nie jest mi znany.
  • Oryginalna nazwa Weeskenhof pochodziła od rzeki Wąski (Weeske). Źródłosłów ten, z racji jego staropruskości, należałoby w tym toponimie przywrócić (patrz też: Węzina, gm. Elbląg).
Rzędy Pasłęk 5? Rahnau pruskie? Raniewo (?) Potrzebne informacje, co do pochodzenia nazwy niem. oraz zapisy źródłowe. Prawdopodobnie mamy tu do czynienia z nazwą pruską.
Sakówko Pasłęk 3 Charlottenhof niemieckie (odimienne) --
Sałkowice Pasłęk 5 Zallenfelde niemieckie Sała
  • Nazwa wsi pochodzi od rzeczki Sały (niem. Zalle), której nazwa ma staropruskie pochodzenie. Powojenna forma Sałkowice, choć oddaje ten źródłosłów, razi swoją sztucznością i niepoprawnością słowotwórczą (sufiks -(ow)ice tworzy nazwy rodowe - dodawanie go do nazwy rzeki jest co najmniej dziwne).
  • Oprócz tego, istniała w XIV-XVI w. tutaj pruska osada o nazwie tożsamej z nazwą rzeki (1390 Junge Salle, 1402/08 Salle). Niewykluczone, że jest to starsza nazwa tej miejscowości (taką możliwość dopuszcza NMP). Moim zdaniem to wystarczający przyczynek do tego, by uchwalić nazwę tej wsi w formie Sała, bez uprawiania dziwnego słowotwórstwa.
Skolimowo Pasłęk 5 Skollmen pruskie Skolimy Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją oddać wierniej (bez niepotrzebnego sufiksu -owo). Pierwotnie wieś nosiła inną nazwę, również pruską, zapisaną jako Wurgeln (1330); Wargalin, Worgalin (1385). Leyding używa formy Worgalin jako spolszczonej, aczkolwiek moim zdaniem forma Skolimy (lub Skolim - do Skolimia, w Skolimiu) dobrze "zdaje egzamin".
Sokółka Pasłęk 3 Sangershausen niemieckie --
Stegny Pasłęk 2 Steegen pruskie -- 1328, 1335 Stegen; 1411-19 Steegin. Nazwa pruska, prawdopodobnie bez związku ze Stegną (woj. pomorskie, pow. nowodworski), której nazwa uchodzi za słowiańską.
Surowe Pasłęk 3 Schönau niemieckie --
Talpity Pasłęk 2 Talpitten pruskie --
  • Obocznie funkcjonuje też forma Tolpity.
  • 1388 Talpotiten, Talptiten.
Tulno Pasłęk 2 Taulen pruskie --
Tumpity Pasłęk 2 Tompitten pruskie -- Potocznie także: Sokoły. Należy tępić tę formę.
Wakarowo Pasłęk 5 Wackelsdorf niemieckie (hybryda?) Kaukieny Najstarsze zapisy: 1349 Kauken, Kaukeyne; poł. XV w. Kaukeyne, Kaukone; 1427 Kaukonen vel Waycesdorff. Pierwotna nazwa tej miejscowości była więc pruska, prawdopodobnie od rdzenia kauk- "bies, zły duch w religii Prusów". Późniejsza nazwa Wackelsdorf zdaje się być hybrydą, pochodzącą od pruskiej nazwy osobowej Wayke, Waikel (tak według R. Przybytek) i chyba do tej etymologii próbuje nawiązać współczesne spolszczenie Wakarowo, chociaż moim zdaniem niedokładnie. Już bliższy prawdzie zdaje się podawany przez Leydinga wariant Waklewo, ale moim zdaniem najlepiej byłoby chyba nawiązać do nazwy pierwotnej - być może w formie Kaukieny (por. podobną n. m. litewską Kaukėnai [spolszczone Kaukieny], obecne "Jasnoje" na północnym skraju obw. królewieckiego).
Wikrowo Pasłęk 1 Wickerau pruskie -- Pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie: Gemmyten (1327), Gemiten (1335, 39) oraz Wickeraw (1339), Wickarow (1354). Ostatecznie przetrwała ta druga, później spolszczona jako Wikrowo.
Wójtowizna Pasłęk 2 Vogtshof niemieckie --
Zielno Pasłęk 4 Solainen pruskie Solajny
  • 1507 Sellen, 1543 Salewnen.
  • Powojenne spolszczenie Zielno zdaje się nawiązywać do najstarszego zapisu pierwotnej nazwy pruskiej. Przed wojną jednak spolszczano tę nazwę jako Solajny i ta nazwa lepiej oddaje pruski charakter oryginału.
Zielonka Pasłęcka Pasłęk 4 Grünhagen niemieckie Gronajny Przed wojną spolszczenie fonetyczne.
Zielony Grąd Pasłęk 3 Schönwiese niemieckie --
Barzyna Rychliki 5 Wiese niemieckie Wizna
  • Zapis pierwotny: 1310 Vysen
  • Istnieje sugestia, że może być to nazwa pruska, związana z pruskim ap. weisīs (łąka - znaczeniowo dokładnie to samo, co niem. Wiese) lub wēisis (owoc). Być może to życzeniowa etymologia, ale daje pretekst do wyzbycia się sztucznie nadanej, niehistorycznej (ergo, mało wartościowej) nazwy Barzyna. Leyding (1946) podaje powojenną spolszczoną formę Wizna. Wydaje mi się ona akceptowalna (porównaj też wieś Wizna w woj. podlaskim [w przeszłości ważny gród], której nazwa jest również posądzana o staropruskie pochodzenie).
Budki Rychliki 2 Bodeck niemieckie --
Buczyniec Rychliki 2 Buchwalde niemieckie --
Dymnik Rychliki 5 Stein niemieckie (zepsute z prus.?) Dymsztyn
  • Pierwotna nazwa - 1280 Dymsteines, 1280 Dymsteyne, 1400 Dynsteyn.
  • Nazwa pierwotna niewątpliwie pruskiego pochodzenia (rekonst. *Dimst-ein-), powojenna polska nazwa wyraźnie do niej nawiązuje, jednak w moim odczuciu niedokładnie. Należałoby zmienić tak, aby lepiej oddawała niepolski, staropruski charakter tej nazwy (sufiks -nik jest tu nie na miejscu). Leyding (1946) używał formy Dymicin, aczkolwiek bardziej systematycznym spolszczeniem byłoby *Dymsztyn (końcówka -sztyn daje poczucie niemieckości, jednak niejednokrotnie pojawia się również w nazwach pruskiego pochodzenia - por. Knoksztyn, Kalksztyn, Dźwiersztyny).
Dziśnity Rychliki 2 Dosnitten pruskie -- Pierwotnie *Disenītai (por. Dziśnity, gm. Małdyty).
Gołutowo Rychliki 5 Güntersdorf niemieckie Gołtowity Pierwotna nazwa pruska: 1364 Goltawit, Gultewite, Goltwyten. Obecne spolszczenie oddaje ją w sposób zniekształcony.
Grądowy Młyn Rychliki 2 Grundmühle niemieckie --
Jankowo Rychliki 1 Jankendorf hybryda (pol. + niem.) --
Jelonki Rychliki 2 Hirschfeld niemieckie -- Koło wsi znajduje się pochylnia Jelenie. Nazwa pochylni utrwala używany krótko po wojnie wariant polskiej nazwy tej wsi.
Kiersity Rychliki 2 Kerschitten pruskie -- 1303 Kersiten, Kirsiten
Krupin Rychliki 2 Krapen pruskie -- 1321 Craupeyne; 1323 Craupin, Craupeyn
Kwietniewo Rychliki 2 Königlich Blumenau niemieckie -- Nazwa w latach 1931-45: Königsblumenau
Lepno Rychliki 5? Löpen pruskie Lepkajmy
  • Chociaż forma "Lepno" spolszcza niem. Löpen, chyba bardziej rozsądnym wyjściem byłoby odwołanie się do starszej, niezepsutej pruskiej formy tej nazwy - Lepekaym (zapisane ok. 1400), co można by było spolszczyć jako Lepkajmy (a może Lipkajmy - wg Gerullisa nazwa wywodzi się od prus. Leipa; Līpa - lipa).
  • Wieś nosiła pierwotnie inną, oboczną nazwę pruską, zapisaną jako Waitegarben, Waitigarb (1364). Niektórzy jednak odnoszą te zapisy do (nieistniejącej dziś) wsi Wójtowa Góra (niem. Petersdorf), położonej w tej samej gminie, kilka kilometrów na zachód od Lepna. Sądząc po nazwie tej zanikłej dziś wsi (będącej tłumaczeniem tej n. prus. na polski), KUNM raczej przyjęła taką identyfikację.
Liszki Rychliki 5 Leisten pruskie Delisty 1427 Delisten, 1448 Dalisten, 1539 Leiste. Nazwa pochodzenia pruskiego. Powojenna forma Liszki oddaje ją bardzo niedokładnie (trochę bliższa, acz wciąż niedokładna jest Leydingowa forma Listwy). Chyba najlepiej byłoby wprowadzić formę nawiązującą do najpierwotniejszych zapisów, nieskażonych niemieckim wpływem.
Marwica Rychliki 1? Marwitz słowiańskie? --
  • Dawniej dwie wsie: Marwica Wielka i Mała
  • 1303 Marewicz, 1427 Marwitcz. Nazwa słowiańskiego lub pruskiego pochodzenia (pierwszy właściciel wsi nazywał się Albert Starepiwo, co wskazuje na słowiańską proweniencję wsi). Przyjętą po wojnie formę Marwica można więc uznać za rekonstrukcję pierwotnego kształtu nazwy.
Mokajny Rychliki 2 Storchnest niemieckie (Mokajmy)
  • Do 2005 oficjalnie: Mokajmy.
  • Pierwotnie nazwa pruska: Mokaym (1355). Poprawniejsza etymologicznie wydaje się więc urzędowa forma Mokajmy, ostatecznie zniekształcona do postaci Mokajny (czy warto jednak cofać tak drobną zmianę? Człony -kajmy i -kajny nierzadko mieszały się).
Powodowo Rychliki 5 Powunden pruskie Powądy 1285 Powunden, 1299 Powiden. Nazwa pruska, po wojnie spolszczona niedokładnie, z adideacją i nieetymologicznym dodatkiem przedrostka -owo. Forma taka byłaby do przyjęcia, gdyby wynikała z tradycji. Jednak w obliczu braku przedwojennej polskiej tradycji dla tej miejscowości, ten staropruski toponim należało spolszczyć w możliwie najbliższy oryginałowi sposób - jako Powądy lub Powundy.
Protowo Rychliki 2 Prothen pruskie -- 1287 Porotowe, 1437 Protheyn. Nazwa pruska, w zapisach widać wahania między sufiksem -aw-, a -ain-. Przyjęta po wojnie forma polska Protowo nawiązuje do najstarszego zapisu nazwy. Gdyby oprzeć się na postaci nowszej, można by spolszczyć tę nazwę jako Protajny (por. wieś Protajny pod Dzierzgonią).
Rejsyty Rychliki 2 Rossitten pruskie -- 1329 Reysitein, 1347 Reisethin
Rychliki Rychliki 2 Reichenbach niemieckie -- Nazwa powojenna nawiązuję do takich spolszczeń jak Rychnowo dla Reichenau, gdzie niemiecki rdzeń Reich- adideowany jest do polskiego przymiotnika rychły.
Sójki Rychliki 5 Köxten pruskie Kiekszty 1303 Keexten, 1313 Kextin. Nazwa pochodzenia pruskiego. Powojenna n. pol. Sójki jest próbą jej przetłumaczenia (opierającą się na lit. kekštė - sójka, wg sugestii Gerullisa), w dodatku niekoniecznie poprawnym (zaświadczone pruskie słowo na sójkę brzmi bukkawarni). Ponadto, nazw pruskich z zasady się nie tłumaczy, tylko oddaje fonetycznie.
Śliwica Rychliki 5 Nahmgeist pruskie Namieść
  • Do 2005 oficjalnie Śliwice. Taka forma bywa używana do dziś.
  • Nazwa Nahmgeist uchodzi za pruską. Chyba z powodu nieprzejrzystej etymologii i niejasnego znaczenia odstąpiono po wojnie od jej spolszczenia i ochrzczono wieś ahistoryczną, przypadkową nazwą Śliwice. Wydaje mi się jednak, że oryginał można by spolszczyć w formie Namieść. Może to i wydumana forma, ale przynajmniej w jakiś sposób nawiązuje brzmieniowo do pruskiego oryginału.
Święty Gaj Rychliki 2 Heiligenwalde niemieckie --
  • Nazwa miejscowości odwołuje się do istniejącego nieopodal świętego gaju - miejsca kultu Prusów, uważanego za przypuszczalne miejsce śmierci Św. Wojciecha.
  • Na mapie H. Bertrama Das Weichseldelta um das Jahr 1300, będącej próbą rekonstrukcji geografii delty Wisły w XIII-XIV w., wieś ta jest podpisana jako Crinichen. Jest to z pewnością nazwa pruska (nazwa owego świętego gaju?), jednak nie udało mi się ustalić źródła tego zapisu. Potrzebne są dalsze badania, co do tej nazwy.
Świdy Rychliki 2 Schweide pruskie -- 1287 Swyden, 1419 Sweyden.
Topolno Wielkie Rychliki 3 Groß Tippeln niemieckie -- Patrz też: Topolno Małe (gm. Markusy).
Wopity Rychliki 2 Opitten pruskie -- 1350 Wopitigen, 1375 Wopitten.
Wysoka Rychliki 2 Hohendorf niemieckie --
Bogdaniec Tolkmicko 5 Hohenhaff niemieckie Wysoka Według powojennych ustaleń KUNM, miejscowość miała nazywać się Wysoka (co jest tłumaczeniem pierwszego członu nazwy niem.), jednak "zwyciężyła" używana potocznie przez osadników nazwa "Bogdaniec" (pierwotnie odnosiła się ona do położonego nieopodal Suchacza). Nazwa ta jest tworem o zabarwieniu "patriotycznym" (odwołanie do Zbyszka z Bogdańca - bohatera Krzyżaków). Tego typu zideologizowanych nazw należałoby unikać.
Brzezina Tolkmicko 2 Birkau niemieckie -- Wieś założona w lesie o nazwie Dinau. Czy jest to nazwa pochodzenia pruskiego?
Chojnowo Tolkmicko 6 Konradswalde niemieckie Koniecwałd
Janówek Tolkmicko 2 Hansdorf niemieckie --
Kadyny Tolkmicko 1 Cadinen pruskie -- 1255 Terra Kadinensi, 1324 Kudyn, 1354 Kudien. Nazwa pruska.
Kamionek Wielki Tolkmicko 4 Groß Steinort niemieckie Sztynort
  • W przedwojennych dokumentach polską nazwę wsi podaje się jako Sztynort (Wielki) lub Stejnort (Wielki), czasem bez dookreślenia. Jako, że wieś Kamionek Mały (Klein Steinort) dawno już nie istnieje, dookreślenie można pominąć (ryzyko pomyłki ze Sztynortem w powiecie węgoborskim chyba nie istnieje).
  • Osada Kamienica Elbląska wydzielona z Kamionka Wielkiego. W obrębie tego nowego tworu administracyjnego znalazł się dawny folwark Witowo (niem. Hopehill), którego nietypowa, angielska nazwa została nadana przez osiadłego tutaj angielskiego kupca. Nazwa ta pokutowała jeszcze długo po wojnie jako "Hopehill" albo "Wzgórze Nadziei" wśród miejscowych, nadana urzędowo nazwa "Witowo" nigdy się nie przyjęła.
Kikoły Tolkmicko 2 Kickelhof niemieckie --
  • Nazwa często błędnie cytowana jako "Kikoty" (m.in. na Wikipedii i Mapach Google).
  • W użyciu również nazwa Lipnik, nawiązująca do pewnego obszaru wsi, zwanego dawniej po niemiecku Die Fünf Linden (Pięć Lip). Dawniej znajdowała się w tym miejscu kapliczka św. Jakuba, otoczona pięcioma wielkimi lipami.
Łęcze Tolkmicko 1 Lenzen pruskie -- 1268 Landesen, 1298 Lentzen, 1312 Landesan. Nazwa pochodzenia pruskiego. Jest to jedna z najstarszych miejscowości w regionie. Wieś ta, a także obszar wokół niej, jest znana w historiografii pod zlatynizowaną nazwą Lanzania.
Nadbrzeże-Połoniny Tolkmicko 3 Reimannsfelde niemieckie (Nadbrzeże) Po wojnie majątek Reimannsfelde sztucznie podzielono na dwie części (nazwane Nadbrzeże i Połoniny). Chyba przydałoby się przywrócić jedność tej miejscowości i usunąć z mapy kłopotliwą nazwę "Połoniny" (zapewne "przywiezioną" tu przez powojennych osadników), która godzi w miejscową toponimię - odnosi się bowiem do gwarowego, południowopolskiego słowa "połonina", które jest zapożyczeniem wschodniosłowiańskim i na tych terenach nie miało prawa być znane.
Nowinka Tolkmicko 4 Neuendorf-Kämmereidorf niemieckie Nowa Wieś Max Bär w swoim dziele Die Ortsnamenänderungen in Westpreußen... podaje dawną nazwę Bandejen dla wsi Neuendorf Höhe (ob. Nowina w gm. Elbląg, p.). Możliwe jednak, że w rzeczywistości chodziło mu o tę wieś, gdyż znajduje się ona w pobliżu dawnej pruskiej osady, zaświadczonej jako Bandeynen (1351), Bandayn (1418) - z opisów historycznych wynika, że wieś znajdowała się pomiędzy Tolkmickiem a Pogrodziem, co mniej więcej odpowiada położeniu dzisiejszej Nowinki (przed wojną Nowa Wieś). Niemniej, bezpośrednia identyfikacja tych zapisów z obecnie istniejącą wsią jest co najmniej wątpliwa.
Ostrogóra Tolkmicko 2 Scharffenberg niemieckie -- Nieoficjalnie Ostrobrzeg.
Pagórki Tolkmicko 6 Rehberg niemieckie Rebark Zapis Rhebarg (1682) najprawdopodobnie oddaje formę spolszczoną Rebark - taką interpretację przyjmują B. Czopek-Kopciuch i autorzy NMP. Warto więc chyba przywrócić tę autentyczną siedemnastowieczną ludową formę.
Pęklewo Tolkmicko 2 Panklau pruskie -- W XV w. Banklauke. Pierwotnie więc nazwa pruska z członem -lauks. Na tej podstawie można było tę nazwę spolszczyć jako Pękławki, niemniej człon prus. szybko uległ zniekształceniu do postaci -lau, toteż forma Pęklewo (wg autorów NMP u podstaw nazwy leży spruszczona pol. n. niem. Pęk, Pąk - niezbyt przekonuje mnie jednak ta interpretacja) również jest do przyjęcia.
Pogrodzie Tolkmicko 4~5 Neukirch niemieckie Pogardzice lub Pogardyty Część przedwojennych źródeł (począwszy od Ceynowy) podaje przedwojenną polską nazwę tej wsi jako Nowa Cerkiew. Niemniej, jest to raczej forma sztuczna, stworzona per analogiam do innych tak spolszczonych wsi o tej nazwie (np. Nowej Cerkwi w pow. nowodworskim), a nie rzeczywiście używane spolszczenie. Tymczasem, ta stara wieś posiadała starszą, pruską nazwę, zapisaną jako Pogardichen (1305). Ustalona przez KUNM forma Pogrodzie wyraźnie próbuje nawiązać do tej formy, jest to jednak nawiązanie bardzo luźne, zacierające pruski źródłosłów nazwy, a nie poprawne spolszczenie. Bliższe prawdy byłoby ustalenie formy typu Pogardyty lub Pogardzice (istnieje nawet sugestia [p. "Nazwy Miejscowe Polski" pod red. Rymuta], że nazwa ta, interpretowana jako Pogrodzice~Pogardzice jest słowiańską nazwą rodową od po- + gród. Etymologia raczej życzeniowa, ale samą formę Pogardzice można wziąć pod uwagę jako rozsądną polonizację formy pruskiej). Oprócz tego, SGKP (tom II s. 338) cytuje dawną nazwę wsi, pół-spolszczając ją jako Pogardisze, co można by "sprostować" na Pogardzice.
Przybyłowo Tolkmicko 3 Dünhofen (dolno)niemieckie --
Suchacz Tolkmicko 4~5 Succase pruskie Zukasy Nazwa Succase jest niewątpliwie pochodzenia pruskiego (od zuks - ryba, co do przyrostka por. Wilkasy). Powojenna nazwa "Suchacz" odzwierciedla tę nazwę, jednak dość niedokładnie, do tego z wyraźną adideacją. Myślę, że można byłoby ten toponim oddać wierniej, w formie która w pełni odzwierciedlałaby jego pruskie pochodzenie, np. Zukasy. Dodatkowo, w dziewiętnastowiecznych zapiskach Ceynowy pojawia się skaszubszczona forma Zôkazé (jakby "Zakazy"), prawdopodobnie stworzona przez niego. Proponowaną tutaj formę Zukasy można uznać za korektę tej formy.
Święty Kamień Tolkmicko 3 Wieck niemieckie -- Powojenna nazwa Święty Kamień jest chrztem nazewniczym, pochodzącym od położonego nieopodal osady świętego kamienia Prusów - wielkiego głazu narzutowego, uważanego za wyznacznik granicy między Warmią a Pogezanią.
Wodynia Tolkmicko 5 Klakendorf prawdop. niemieckie Kławki Nazwa wywodzi się od imienia Klauke, które jest zdrobnieniem imienia Klaus, ale równie dobrze może też być imieniem pruskim. Wydawałoby się rozsądne spolszczenie nazwy jako Kławki (por. wieś Kławki, gm. Stare Pole), zwłaszcza że przyjęta przez KUNM forma "Wodynia" razi sztucznością.

Powiat braniewski

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Braniewo Braniewo (miasto) 1 Braunsberg niemieckie? --
  • Dawniej też: Brunsberga, Brunsberk.
  • Polska forma Braniewo (< *Bruniewo? Na niektórych starych mapach można spotkać też wariant Broniewo - błędny lub przejściowy), niewątpliwie wtórna wobec starszego spolszczenia Brunsberga, pojawia się w XIX w. (choć SGKP wspomina o niej jako o archaizmie). W czasach przedwojennych formy Brunsberga i Braniewo były używane zamiennie. Po wojnie przyjęto oficjalnie wariant Braniewo, gdyż preferowano nazwy bardziej spolszczone.
  • Nazwa niemiecka Braunsberg (dawniej też Brunsberg, w 1249 Brusebergue), tradycyjnie łączona jest z imieniem św. Brunona, ale istnieją też próby objaśnienia jej ze staropruskiego.
Frombork Frombork 1 Frauenburg niemieckie --
  • Dawniej też: Narzyce (tak u Zarańskiego, prawdopodobnie jego neologizm, chociaż niektórzy objaśniają od gwarowego na rzyce "na rzece" lub od nazwy rzeki Narusy [niem. Nartz, por. też zapis Naritz z 1629], płynącej nieopodal grodu).
  • W niektórych dawnych dokumentach miasto określane jest mianem Civitas Varmiensis ("miasto warmińskie") lub Varmia (u Kopernika). Prawdopodobnie określenie to odnosi się do statusu Fromborka jako stolicy Warmii, choć niewykluczone, że może to być ślad jakiejś starszej pruskiej nazwy, związanej z plemieniem Warmów.
Pieniężno Pieniężno 6 Mehlsack pruskie Melzak
  • 1282 Melzak, 1312 Malcekuke. Nazwa niewątpliwie pruskiego pochodzenia (nowoprus. Malsakuks), chociaż z czasem adideowana do niem. Mehlsack "wór z mąką", co dało początek wielu fantazyjnym legendom o powstaniu miasta. Ta ludowa etymologia jest też upamiętniona w herbie miasta.
  • Mimo pruskiego pochodzenia nazwy oryginalnej i istnienia autentycznego, starego spolszczenia Melzak, powojenna Komisja Ustalania Nazw Miejscowości zarządziła postanowiła zastąpić ją sztucznym nowotworem Pieniężno. Jest to nazwa pamiątkowa, upamiętniająca postać Seweryna Pieniężnego (1890-1940) - polskiego działacza na Warmii, wydawcy przewojennej "Gazety Olsztyńskiej".
  • Z Melzakiem (lub jego okolicami) również wiążę się inną nazwę pruską: 1288 Wewa, 1292 Wewe. Był to gród Prusów, który prawdopodobnie stał na miejscu obecnego miasta.
  • Krótko po wojnie proponowano dla miasta następujące nazwy: Mąkowory (nawiązanie do ludowej etymologii nazwy niemieckiej, utrwalonej w herbie miasta) oraz Wewno (neologizm nawiązujący do wyżej wspomnianej nazwy Wewa). Ostatecznie jednak zdecydowano się na chrzest "Pieniężno" (jest to chyba najpóźniej uchwalony z tego typu chrztów).
Bemowizna Braniewo 3 Böhmenhöfen niemieckie --
Bobrowiec Braniewo 5 Kleine Amtsmühle niemieckie Biebrzański Młyn Istniała oboczna n. niem. Bewermühl, której pierwszy człon odwołuje się do nazwy rzeki Biebrzy (niem. Behwer, nie mylić z Biebrzą - dopływem Narwi), nad którą leży osada. Nazwa ta ma pochodzenie staropruskie i należałoby odzwierciedlić w nazwie polskiej ten źródłosłów - obecna nazwa Bobrowiec czyni to niedokładnie.
Brzeszczyny Braniewo 5 Schwillgarben pruskie Świgarby
  • 1579 Schwirgayn. Nazwa pruskiego pochodzenia.
  • Mimo pruskiego pochodzenia nazwy oryginalnej, po wojnie nadano tej miejscowości zupełnie nową nazwę Brzeszczyny, upamiętniającą Jana Brzeszczyńskiego (1873-1946), polskiego działacza oświatowego na Warmii. Zamiast tej sztucznej pamiątkowej nazwy, proponuję adaptację nazwy oryginalnej jako Świgarby, opierając się na propozycji Leydinga.
Cielętnik Braniewo 2 Kälberhaus niemieckie --
Dąbrowa Braniewo 1 Damerau niemieckie (zapoż. z polskiego) --
Działy Braniewo 3 Albertshof niemieckie --
Elżbiecin Braniewo 2 Lisettenhof niemieckie --
Garbina Braniewo 5 Willenberg niemieckie Wielbórz Chociaż nie ma przedwojennej tradycji dla tej miejscowości, pierwsi powojenni osadnicy nazywali tę wieś mianem Wielbórz (naturalne przyswojenie nazwy niemieckiej) i nazwa ta była w nieoficjalnym użyciu co najmniej do późnych lat 60 XX wieku. Już przez samo to należałoby tę nazwę uszanować i uznać jej wyższość nad urzędowym nowotworem Garbina.
Glinka Braniewo 3 Hermannshof niemieckie --
Goleszewo Braniewo 5 Wilhelmshof niemieckie Wilamowo U Leydinga: Wilamowo. Forma ta jest nawiązaniem do nazwy pierwotnej, a ponadto pozwala na pozbycie się pseudosłowiańskiego chrztu "Goleszewo".
Grodzie Braniewo 3 Bahnhof Vogelsang niemieckie -- Wcześniej osada przystacyjna, należąca do Zakrzewca (Vogelsang), stąd nazwa niemiecka.
Gronowo Braniewo 1 Grunau niemieckie --
Gronówko Braniewo 2 Grunenfeld niemieckie --
Grzechotki Braniewo 3 Rehfeld niemieckie --
  • Do wsi należy też kolonia Sarniki, której nazwa nawiązuje do przedwojennej nazwy Grzechotek (Rehfeld od niem. Reh - sarna). Nie jest mi wiadome, czy osada ta miała przed wojną jakąś własną nazwę (na mapach widnieje jako część Rehfeld).
  • Teren obecnego przejścia granicznego w Grzechotkach znajduje się na terenie dawnej wsi Bilshöfen (powojenna n. pol. Bielsk).
Grzędowo Braniewo 3 Rödersdorf niemieckie --
Jarocin Braniewo 3 Herzogswalde niemieckie --
Józefowo Braniewo 2 Josephsau niemieckie --
Kalina Braniewo 2 Kayling pruskie? --
Kalinówek Braniewo 5 Einigkeit niemieckie Jedność U Leydinga dosłowne tłumaczenie n. niem.
Kiersy Braniewo 5 Kirschdorf niemieckie Wargławki Powojenna polska nazwa Kiersy jest adaptacją fonetyczną pierwszego członu nazwy niemieckiej. Może próbowano doszukać się w nim jakiegoś pruskiego początku (jakoby od kirsnas - czarny?), nie widzę jednak podstaw do takiej interpretacji. Wiadomo jednak, że teren, na którym założono tę miejscowość nosił pruską nazwę Wargelauken (1385) i chyba tę nazwę wypadałoby zaadaptować.
Klejnowo Braniewo 2 Klenau pruskie -- 1280 Cleynou, 1284 Cleynow, 1328 Clenovia
Klejnówko Braniewo 2 Gut Klenau pruskie -- Patrz wyżej: Klejnowo.
Krasnolipie Braniewo 2 Schönlinde niemieckie --
Krzewno Braniewo 3 Hohenwalde niemieckie --
Lipowina Braniewo 4 Lindenau niemieckie Lindenowo Przed wojną adaptacja fonetyczna.
Maciejewo Braniewo 3 Maternhöfen niemieckie --
Marcinkowo Braniewo 1 Mertensdorf niemieckie -- W czasach PRL (kiedy dokładnie?) osada wchłonęła sąsiednią miejscowość Antyki (niem. Anticken), której nazwa ma staropruskie pochodzenie.
Mikołajewo Braniewo 3 Blumberg niemieckie -- Powojenna nazwa nawiązuje do imienia odbiorcy nadania tej wsi w 1348 r.
Młoteczno Braniewo 2 Hammersdorf niemieckie --
Nowa Pasłęka Braniewo 4 Neu Passarge pruskie Nowa Pasaria Patrz niżej.
Stara Pasłęka Braniewo 4 Alt Passarge pruskie Stara Pasaria Obowiązująca forma nazwy rzeki Pasłęki jest sztuczna, książkowa. Powołał ją do istnienia któryś dziewiętnastowieczny badacz onomastyki (być może Zarański?), jednak jest ona kompletnie niezgodna z pruskim oryginałem (por. zapisy: 1251 Passaria, 1252 Passerie, 1374 Posary, Posarye, znane też są formy bez nagłosowego Pa-: 1251 Seria, 1289 Sery), a także z ludową tradycją polskich Warmiaków (ci nazywali ją Pasarią - gw. Pasaryi̯o, Leyding zaświadcza też "Posarga"). Niewykluczone, że forma ta powstała z błędnej identyfikacji zapisów źródłowych typu flumen Passaluc (1243), które w rzeczywistości odnoszą się do przepływającej przez Pasłęk rzeki Wąski. Formy Pasłęka nie da się więc obronić - jest to twór wyrosły na czyjejś fantazji lub nieporozumieniu. Dlatego też lepiej będzie, zarówno dla pamięci o pruskiej etymologii (rekonst. Paserrija, Serrija), jak i polskiej tradycji (tej ludowej, nie "książkowej") zmienić nazwę zarówno rzeki, jak i pochodzących od niej osad na Pasaria.
Pęciszewo Braniewo 3 Waltersdorf niemieckie --
Podgórze Braniewo 4 Huntenberg niemieckie Huntembark Co prawda, forma Podgórze jest poprawnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej, ale w dokumentach siedemnastowiecznych znana jest forma spolszczona Huntembark.
Podleśne Braniewo 2 Vorderwalde niemieckie --
Prątnik Braniewo 3 Marienfelde niemieckie --
Prętki Braniewo 3 Marienhöhe niemieckie --
Rodowo Braniewo 2 Radau pruskie --
  • 1372, 1409 Rodow; 1419 Roddaw
  • W pobliżu tej wsi źródło ma rzeka o nazwie Gołuba - nie znalazłem jednak uzasadnienia historycznego dla takiej nazwy tej rzeki (jej przedwojenna nazwa niem. to Schwitze - zapewne pruska). Nie jestem do końca pewien genezy tej nazwy (nie wprowadziła jej KUNM - ta nigdy nie wydała odpowiedniego rozporządzenia dot. tej rzeki), zgaduję iż może być ona przejęciem jakiejś sztucznej rosyjskiej nazwy typu "Голубая". Nie udało mi się jednak ustalić, jak rzeka ta nazywa się po rosyjskiej stronie. Tak czy inaczej, jej właściwszą nazwą jest Świca (taką formę zresztą notuje Leyding) i takiej nazwy należałoby używać.
Rogity Braniewo 1~2 Regitten pruskie --
  • 1291 Rogiten, 1348 Rogitten, 1374 Rogite.
  • Co prawda, Chojnacki podaje nazwę spolszczoną w formie Regity, ale forma powojenna też jest teoretycznie poprawna - odnosi się do starszej postaci nazwy. Raczej nie ma co kopii kruszyć o jedną literkę, zwłaszcza że trudno powiedzieć, na ile przekaz Chojnackiego jest autentyczny.
Różaniec Braniewo 2 Rosenort niemieckie --
Rudłowo Braniewo 2 Rodelshöfen niemieckie -- Pierwotnie niem. Rudolfshof (1374 Rudolfishove).
Rusy Braniewo 1~2 Rossen pruskie --
  • 1251 Russe; 1280, 1284 Russin, 1285 Russen.
  • Podobnie jak w przypadku wsi Rogity (p. wyżej), nazwa obecna kłóci się z przekazem Chojnackiego, który podaje formę Rosy. Niemniej, forma Rusy jest zgodna ze starymi zapiskami, a wartość przekazu Chojnackiego jest wątpliwa.
Siedlisko Braniewo 3 Einsiedel niemieckie -- Pierwszy zapis zlatynizowany: 1341 Heremite. Na tej podstawie można było ustalić n. pol. jako "Pustelnia", niemniej brak takiej tradycji.
Stępień Braniewo 5 Stangendorf niemieckie Stęgnowo U Leydinga Stęgnowo, co jest spolszczeniem n. niem. Taki wariant wydaje się być lepszy od nieuzasadnionej nazwy obecnej.
Strubiny Braniewo 2 Strauben pruskie? -- Potrzebne informacje hist. i etym., co do pochodzenia nazwy wsi. Czy mamy do czynienia z nazwą pruską?
Szyleny Braniewo 2 Schillgehnen pruskie -- 1279 Syrien, 1282 Syryene, 1298 Schilien, 1305 Schyligen.
Świętochowo Braniewo 5 Sonnenstuhl niemieckie (tłum. z prus.) Sąkrześle Niemiecka nazwa miejscowości Sonnenstuhl jest dosłowną kalką pierwotnej nazwy pruskiej, zaświadczonej jako Sawliskresil (1423), rekonst. *Saulis-Krēslan, dosł. "krzesło Słońca". Nazwa ta wskazuje dość wyraźne na święte miejsce Prusów, związane z ich kultem solarnym. Ustalona po wojnie forma Świętochowo, choć oddaje "święty" charakter miejsca, jednak nijak nie odpowiada nazwie pruskiej i zaciera jej źródłosłów, ahistorycznie ją zesłowiańszczając. Autor proponuje własne spolszczenie fonetyczne nazwy oryginalnej (być może nieco wydumane, ale oddające pruski charakter nazwy).
Ujście Braniewo 3 Pfahlbude niemieckie --
Ułowo Braniewo 3 Auhof niemieckie -- Miejscowość powstała w okolicy o nazwie Aue (pol. powoj. Błonie), od której wzięła swą oryginalną nazwę. Raczej niemieckie.
Wielewo Braniewo 2 Fehlau pruskie -- 1260, 1266 Veylow; 1288 Velowe.
Wikielec Braniewo 2 Wecklitzmühle niemieckie (nazwiskowe?) --
Wilki Braniewo 1 Birkenau niemieckie -- Nazwę polską Wilki dla tej miejscowości podaje już SGKP. Skąd to? Może jakaś starsza nazwa pruska (prus. wilks = wilk)? Potrzebna dokumentacja.
Wola Lipowska Braniewo 3 Breitlinde niemieckie -- Powojenna nazwa Wola Lipowska zdaje się pochodzić od pobliskiej Lipowiny (p. wyżej), której historyczna nazwa to Lindenowo. Brak jednak tradycji dla formy "Wola Lindenowska". U Leydinga pojawia się bardziej "neutralna" nazwa Podlipie.
Zakrzewiec Braniewo 3 Vogelsang niemieckie --
Zawierz Braniewo 2 Zagern pruskie --
  • 1288 Zawer, Czawern; 1311 Sawers, 1361 Sawr, 1371 Zawir. Nazwa pochodzenia pruskiego. W formie zniemczonej nieregularne w > g. Przyjęta po wojnie forma polska opiera się na pruskim oryginale.
  • Pierwsza wzmianka na temat wsi jest anonimowa (1280 bona Dominorum Canonicorum), wspomina jedynie o "dobrach kanoników".
Zgoda Braniewo 3 Gerlachsdorf niemieckie --
Żelazna Góra Braniewo 2 Eisenberg niemieckie --
Baranówka Frombork 5 Schafsberg niemieckie (tłum. z prus.?) Owin Obok nazwy oficjalnej pojawia się w XIV w. wariant Ouwe (1366), Owen (1387). Prawdopodobnie jest to nazwa pochodzenia pruskiego (prus. awwins - baran), być może stanowiąca podstawę nazwy niemieckiej. Chyba warto byłoby adaptować tę nazwę fonetycznie, nawet jeżeli nazwa Baranówka w miarę oddaje jej znaczenie.
Biedkowo Frombork 2~3 Betkendorf niemieckie (imienne) --
Bogdany Frombork 3 Sonnenberg niemieckie --
  • Powojenna nazwa Bogdany, nadana przez KUNM, nawiązuje do nazwiska rodziny Bogdańskich - Polaków, zamieszkujących wieś Sonnenberg w XVII w. (p. W. Kętrzyński "O ludności polskiej..." s. 564, 581). Przy czym, Kętrzyński nie precyzuje położenia tej miejscowości, więc nie można z pewnością stwierdzić, czy chodzi akurat o ten Sonnenberg (jest to jednak prawdopodobne, gdyż chodzi o miejscowość na Warmii).
  • Czy nazwa niem. ("słoneczna góra") wskazuje na jakieś miejsce kultu solarnego Prusów?
Drewnowo Frombork 2 Drewsdorf niemieckie -- Powojenna nazwa polska nawiązuje do niemieckiej jedynie fonetycznie. Drewes jest bowiem niemieckim zdrobnieniem od Andrzeja (zresztą, wieś pierwotnie nazywała się Andresdorf [1304], co jest poświadczone).
Jędrychowo Frombork 2 Heinrichsdorf niemieckie --
Krzyżewo Frombork 2 Kreuzdorf niemieckie -- Pierwotnie Krebsdorf, od XIX w. zmienione w Kreuzdorf. Nazwa obecna jest kalką nazwy późniejszej.
Krzywiec Frombork 5 Dittersdorf niemieckie Woziny Pole, na którym założono wieś nosiło pruską nazwę Woysien (1297), Wosgein (1298), prawdopodobnie od prus. wuzē "koza". Po wojnie nie wzięto pod uwagę tego faktu, ustalając ahistoryczną nazwę Krzywiec.
Narusa Frombork 1 Narz pruskie (hydronimiczne) -- W SGKP jako: Narty (w treści hasła także Narusz), jednak samą rzekę (od której miejscowość wzięła swą nazwę) ten sam słownik nazywa Narusą, zgodnie z polskojęzyczną tradycją (por. też dok. 1251 Nerusse, 1287 Narossa, 1318 Narussa) i taka postać wydaje się być poprawniejsza.
Nowiny Frombork 2~5 Neufeld niemieckie -- Większość dzisiejszej wsi Nowiny to w rzeczywistości dawna wieś Kilie (niem. Kilienhof, 1304 Kilien, Leyding notuje też wariant Kibiten) o staropruskich korzeniach. Szkoda, że miejscowości połączono pod wspólną nazwą Nowiny, usuwając tym samym z mapy nazwę o pruskim pochodzenia. Może warto by przywrócić wsi Kilie jednostkowość i odróżniać ją od Nowin?
Ronin Frombork 2 Rahnenfeld niemieckie --
  • Do 2006 roku oficjalnie Ronina.
  • 1310 Ronenveld. Według autorów NMP nazwa niemiecka (od Run(n), Ron(n) "nacięcie, karb, przekop, parów"). Nazwa powojenna w jakiś sposób luźno oddaje brzmienie oryginału.
Wierzno Wielkie Frombork 6 Groß Rautenberg niemieckie Ruciany Wielkie
  • U Sieniawskiego: Ruciany Wielkie, podobnie też u Leydinga - Rucianka Wielka. Mamy tu więc do czynienia z historycznym (choć chyba niekoniecznie ludowym?) spolszczeniem. Nazwa obecna nie ma uzasadnienia. Nazwę Rucianka ostatecznie przeniesiono na sąsiednią wieś, położoną w obecnej gm. Młynary (p. wyżej).
  • Teoretycznie można pominąć człon Wielkie, jako że wieś Wierzno Małe (niem. Klein Rautenberg) obecnie nie istnieje.
Bartki Lelkowo 1 Bartken polskie? --
Bieńkowo Lelkowo 2 Bönkenwalde niemieckie --
Dębowiec Lelkowo 2 Eichholz niemieckie --
Giedawy Lelkowo 2 Gehdau pruskie --
  • Dawniej dwie wsi: Königlich Gehdau (królewskie) i Köllmisch Gehdau (chełmińskie, tj. wieś lokowana na prawie chełmińskim).
  • 1258 Geydowe, 1288, 1299 Geydaw.
Głębock Lelkowo 2 Tiefensee niemieckie --
Grabowiec Lelkowo 3 Schönwalde niemieckie --
Jachowo Lelkowo 3 Hanswalde niemieckie --
Jarzeń Lelkowo 2 Arnstein niemieckie -- Powojenna n. polska zdaje się luźno opierać na brzmieniu n. niem.
Jarzeński Młyn Lelkowo 2 Arnsteiner Mühle niemieckie --
Kildajny Lelkowo 2 Kildehnen pruskie --
Krzekotki Lelkowo 5 Klein Hasselberg niemieckie Haslewko U Leydinga: Haslewko (obocznie do n. obecnej), spolszczenie fonetyczne n. niem.
Krzekoty Lelkowo 5 Groß Hasselberg niemieckie Haslewo Co prawda, Leyding nie podaje nazwy Haslewo dla tej wsi, jednak istnienie nazwy Haslewko dla sąsiedniej wsi Klein Hasselberg niejako predestynuje istnienie takiej nazwy.
Kwiatkowo Lelkowo 2 Blumstein niemieckie --
Lelkowo Lelkowo 3 Lichtenfeld niemieckie --
Lutkowo Lelkowo 2 Lüdtkenfürst niemieckie --
Mędrzyki Lelkowo 5 Lauterbach hybryda? Ławta
  • Niemiecka nazwa osady pochodzi od rzeki Lauterbach, zwaną po polsku Ławtą (nazwa uchwalona przez KUNM). Pochodzenie nazwy tej rzeki nie jest dla mnie zbyt jasne - na pierwszy rzut oka wydaje się być ona nazwą niemiecką, oznaczającą tyle co "głośny potok" lub "czysty potok". Znane są jednak również pruskie toponimy i hydronimy z rdzeniem Laut- (p. Gerullis s. 85 - Lautekaym, Lauwete, Lawte). Fakt, że KUNM uchwaliła tę nazwę w formie Ławta może (choć nie musi) oznaczać, że doszukano się w niej pruskiego początku. Niezależnie jednak od pochodzenia nazwy rzeki, chyba wypadałoby, aby nazwana od niej wieś nazywała się tak samo, zwłaszcza że historycznie nazwa rzeczki i wsi były jednakowe. Twór Mędrzyki nie ma uzasadnienia.
  • Korzystając z okazji, należałoby też sprostować pewną błędną informację, którą podaje Wikipedia, a za nią liczne inne źródła. Ławta (niem. Lauterbach) nie jest tym samym, co Jarft (niem. Jarft) - są to dwie różne rzeki, przy czym Ławta jest południowym dopływem Jarftu (sam Jarft nie przekracza granicy obw. królewieckiego w żadnym miejscu). Powodem nieporozumienia jest prawdopodobnie rosyjskie nazewnictwo, które nadało obu rzekom wspólną, sztuczną nazwę Vituška (Витушка).
Miłaki Lelkowo 5 Müngen pruskie Minie Nazwa podejrzewana o pruskie pochodzenie. Chyba należy przyznać rację postulowanej przez Leydinga formie Minie, która z grubsza oddaje fonetykę oryginału i jest zdecydowanie lepsza od nowej, nieuzasadnionej nazwy Miłaki.
Młyniec Lelkowo 2 Mühlenfeld niemieckie --
Młynowo Lelkowo 2 Mühlenhof niemieckie --
Nałaby Lelkowo 2 Nallaben pruskie -- 1290, 1336 Nalaben. Wieś założona na pruskich polach Arobiten i Keysonis (1290).
Perwilty Lelkowo 2 Perwilten pruskie -- 1282 Perwilten; 1326, 1333 Prewylten.
Piele Lelkowo 2 Pellen pruskie -- 1374 Pellin, Pelyn.
Przebędowo Lelkowo 1~2 Perbanden pruskie -- Normalnie uznałbym takie spolszczenie za zbyt zniekształcone względem oryginału, ale fakt, że pochodząca stąd rodzina von Perbandtów zwała się po polsku Przebędowscy daje usprawiedliwienie tej formie.
Słup Lelkowo 5? Schlepstein pruskie? Ślepsztyny (?)
  • Portal bildarchiv-ostpreussen.de, które swoje informacje o miejscowościach i ich nazwach opiera podobno na pracy D. Langego "Geographisches Ortsregister Ostpreußen" (2005, nie dysponuję tym tytułem), przytacza tu zapis Schlepstienen z 1785 roku. Zapis ten, o ile jest autentyczny, zdaje się potwierdzać pruskie pochodzenie tego toponimu. Mamy więc tu prawdopodobnie do czynienia z nazwą pruską, z fałszywym członem niem. -stein (por. Knoksztyn [dziś Unikowo], Dźwiersztyny, Kalksztyn [dziś Wapnik] itp.) i na tej podstawie proponuję spolszczenie nazwy jako Ślepsztyny. Nazwę obecną trudno uznać za choćby inspirowaną oryginałem.
  • Ten sam portal przytacza tu też parę innych, starszych zapisków, m.in. Swilgiten (1411/19), Swulgiten (1423), co również jest nazwą pruską, którą Gerullis umieszcza w komornictwie Cynty (co może odpowiadać położeniu tej wsi). Jednak, jako że trudno mi ocenić wiarygodność portalu w kwestiach nazewniczych, a nie spotkałem się z takim utożsamieniem nazwy w żadnej innej literaturze, to wolę traktować tę rewelację z pewną dozą dystansu.
Sówki Lelkowo 3 Schönfeld niemieckie --
Szarki Lelkowo 5 Sargen pruskie Sargi 1349 Sarien 1349 Sarginwalde. Nazwa pruska, chyba wypadałoby ją oddać dokładniej - bez adideacji.
Wilknicki Młyn Lelkowo 2 Wilknitter Mühle hybryda (prus. + niem.) --
Wilknity Lelkowo 2 Wilknitt pruskie -- 1304 Wilkini, 1309 Wilkenlauken, 1336 Wylkeniten. Początkowo wahanie prus. sufiksów.
Wola Wilknicka Lelkowo 3 Rosenwalde niemieckie -- Wieś powstała w pruskim polu osadniczym Wylkenithen (1336), które dało początek sąsiedniej wsi Wilknity (p. wyżej). Powojenna nazwa polska wyraźnie nawiązuje do tego faktu. Pierwszym właścicielem wsi (której pierwotna n. niem. to Wunnental - 1336) był Prus o imieniu Prestitunin.
Wołowo Lelkowo 2 Wohlau pruskie lub słowiańskie -- Potrzebne źródła. Gerullis tej nazwy nie notuje. Być może jest pruska, ale może być nawet słowiańska (por. Wohlau - Wołów na Śląsku. Może przeniesione?).
Wyszkowo Lelkowo 3 Hohenfürst niemieckie --
Zagaje Lelkowo 3 Hasselpusch niemieckie --
Zdrój Lelkowo 3 Schönborn niemieckie --
Białczyn Pieniężno 3 Lilienthal niemieckie --
Bornity Pieniężno 2 Bornitt pruskie -- 1304 Bornyten, Burnite
Borowiec Pieniężno 3 Borwalde niemieckie --
Brzostki Pieniężno 5 Freihagen niemieckie Fryhajny U Leydinga Fryhajny - fonetyczne spolszczenie n. niem. Końcówka -ajny zdaje się nawiązywać do nazw pruskich, niemniej taka cząstka zdarzała się również w spolszczeniach nazw niemieckich z członem -hain, -hagen (por. Grünhagen = Gronajny).
Cieszęta Pieniężno 5 Sonnenfeld niemieckie Szkudyty Miejscowość założona na pruskim polu Scudithen (1326). Warto by przywrócić tę nazwę, zwłaszcza że nazwa Cieszęta jest zupełnie ahistoryczna.
Gajle Pieniężno 2 Gayl pruskie --
Gaudyny Pieniężno 2 Gauden pruskie -- 1324 Gaudyn
Glądy Pieniężno 1 Glanden pruskie -- 1324 Glandin
Glebisko Pieniężno 2 Kleefeld niemieckie -- Pierwotnie: Glewiske, Glebisken (1317). Nazwa pochodzenia pruskiego. Obecna forma do niej nawiązuje, chociaż z pewną adideacją.
Jesionowo Pieniężno 1 Eschenau niemieckie --
Jeziorko Pieniężno 2 Seefeld niemieckie -- Wieś leży w pobliżu niewielkiego jeziorka o staropruskiej nazwie Perkun (1374 Perkune), pochodzenia teonimicznego (świadczącej o istnieniu tu miejsca kultu boga Perkuna). Niemiecka nazwa tego jeziora to Seefelder See, pochodząca od nazwy tej wsi.
Kajnity Pieniężno 5~2 Heistern niemieckie Kajmity
  • Do 1999 oficjalnie: Kajmity
  • Pierwotnie: 1309 Kaymitten (nazwa od samego początku współistniała z niem. Heistern). Po wojnie wprowadzono nazwę Kajmity, dokładnie odzwierciedlającą oryginał, jednak ostatecznie forma ta uległa przekształceniu do postaci Kajnity. Powód zmiany nazwy nie jest mi znany, prawdopodobnie miejscowi używali formy z -n-, niemniej warto byłoby przywrócić postać etymologicznie poprawniejszą (nawet Leyding uważa Kajnity za błąd i poprawia tę formę na Kajmity w erracie).
Kierpajny Małe Pieniężno 2 Klein Körpen pruskie -- Patrz niżej.
Kierpajny Wielkie Pieniężno 2 Groß Körpen pruskie -- 1280 Kirpayn; 1308, 1309 Kirpein.
Kiersiny Pieniężno 2 Kierschienen pruskie -- 1284 Kirsin, 1287 Cirsini. Wieś powstała na pruskim polu Possede (1284), podobnie jak wieś Posady (p. niżej), która wzięła od niego swoją nazwę.
Kowale Pieniężno 3 Schönsee niemieckie --
Lechowo Pieniężno 6 Lichtenau niemieckie Lichnowy
  • W źródłach przedwojennych jako Lichnowy, postać Lechowo jest sztuczna, powojenna, nawiązuje do polskiego imienia Lech.
  • Pierwotnie: Peliken (1326) - nazwa pola, na którym powstała wieś (stąd Leydingowa forma Pełki). Z okolicami tej wsi łączy się również pruską n. terenową Colkstitien (1326).
Lubianka Pieniężno 2 Liebenthal niemieckie --
Łajsy Pieniężno 1~2 Layß pruskie --
  • 1304 Laysen, Leyse, Layse.
  • U Chojnackiego co prawda jako Lajzy, ale to chyba jego spolszczenie, a nie coś faktycznie używanego. Do formy obecnej nie można mieć zastrzeżeń.
Łoźnik Pieniężno 5 Lotterfeld niemieckie Pełty Miejscowość założona na pruskim polu Pelten (1325). Po wojnie nazwę Pełty otrzymała raczej niesłusznie miejscowość Steinbotten (patrz niżej Pełty), której nazwa sama w sobie jest pruska (wbrew pozorom, jakie stwarza człon Stein-), podczas gdy pierwotne "Pełty" dostały całkowicie nieuzasadnioną nazwę Łoźnik. Należałoby to sprostować.
Niedbałki Pieniężno 3 Lotterbach niemieckie --
Pajtuny Pieniężno 2 Peythunen pruskie -- 1282 Poytun, 1304 Peytune. Wieś powstała na pruskich polach Marim (1282) i Speriti (1282). Wszystkie nazwy są pruskie.
Pakosze Pieniężno 5? Packhausen niemieckie? Pokusy (?) 1308 Pokusen, 1312 Puchusen. Nazwa uważana za niemiecką (co zgadzałoby się z faktami historycznymi - była to wieś niemiecka, nie pruska), jednak te zapisy historyczne mogą wskazywać na pierwotną formę pruską (za staropruską nazwę tę uważa Sieniawski - jednak jest to bardzo stare opracowanie, w dodatku jego wywody etymologicznie nierzadko bywają nietrafione). Jednak biorąc uwagę brzmienie tych zapisów, może można by się pokusić o dokładniejsze spolszczenie? KUNMowska forma Pakosze to już próba "slawizacji" nazwy - upodobnienia do słow. imienia Pakosz (Pakosław).
Pawły Pieniężno 2 Paulen pruskie -- 1374 Powils, Pewils. Nazwa pruska, być może utworzona od tamtejszej formy imienia Paweł.
Pełty Pieniężno 5 Steinbotten pruskie Sztambuty Obecna nazwa nawiązuje do pobliskiego pruskiego pola osadniczego Pelten, które dało początek wsi Łoźnik (p. wyżej) i to właśnie tej wsi należałaby się ta nazwa (choć też nierzadko jedno pole dawało początek kilku wsiom). Za to nazwę Steinbotten (1335 Steinebutten, 1390 Steynbuth), jako staropruską, należałoby zaadaptować do języka polskiego. Wbrew pozorom, nie jest to nazwa niemieckiego, Gerullis przytacza pruską nazwę osobową Steynebuth, gdzie drugi człon zdaje się odwoływać do prus. buttan - dom.
Piotrowiec Pieniężno 4 Peterswalde niemieckie Pietrzwałd W przedwojennych źródłach jako Pietrzwałd, Pietrzywałd.
Pluty Pieniężno 2 Plauten pruskie -- 1325 Pluth. Nazwa pruska, ponowiona od n. terenowej i wodnej (1304 Plut - dawne jezioro, dziś bagno zwane Plut Wałsz).
Posady Pieniężno 2 Palten pruskie -- Chociaż nazwa wsi Palten jest pochodzenia pruskiego, po wojnie nadano wsi n. Posady, będącej spolszczeniem równie starej nazwy pola Possede (1288), na którym powstała ta wieś. Może to i słuszny ruch, biorąc pod uwagę, że nieopodal znajduje się wieś o bardzo podobnej nazwie Pełty, co zapewne skutkowałoby pomyłkami.
Radziejewo Pieniężno 3 Sonnwalde niemieckie --
Różaniec Pieniężno 2 Rosengarth niemieckie --
Sawity Pieniężno 2~5 Engelswalde niemieckie (Salwity?) Wieś powstała na pruskim polu osadniczym o nazwie: 1326 Salwiten, Sawyten, Salwylten; 1404 Salwyten. Po wojnie oddano tę nazwę jako Sawity, ale większość zapisów wskazuje jednak na prus. *Salw-it, a więc zapewne słuszniejsza byłaby forma Salwity.
Wojnity Pieniężno 1 Woynitt pruskie -- 1288, 1289 Woyniten.
Wopy Pieniężno 2 Woppen pruskie -- 1325 Wuppe, Wuppen. Nazwa pruska. Przejściowo (XIV w.) oboczna n. niemiecka Hermannsdorf.
Wyrębiska Pieniężno 3 Lichtwalde niemieckie --
Żugienie Pieniężno 5 Sugnienen pruskie Sugniny
  • 1311, 1312, 1315, 1329 Sugenyn.
  • Nie znajduję uzasadnienia dla inicjalnego Ż- (dźwięk ten był ogólnie obcy językowi pruskiemu). Dlatego też postuluję wprowadzenie używanej przez Leydinga formy Sugniny.
Bliżewo Płoskinia 2 Blieshöfen niemieckie --
Chruściel Płoskinia 5 Tiedmannsdorf niemieckie Blizin Leyding podaje oboczną n. niem. Blissings, co spolszcza jako Blizin. Nazwa ta jest prawdopodobnie tożsama z nazwą łąki Plessinges, pojawiającej w dokumencie z 1284. Mamy więc tu do czynienia z prastarą pruską nazwą terenową (objaśnienie niem. z NMP nie ma podstaw). Zastosuję się więc do spolszczenia Leydinga, chociaż być może nagłosowe P- byłoby poprawniejsze.
Czosnowo Płoskinia 2 Knobloch niemieckie --
Dąbrowa Płoskinia 1 Schöndamerau niemieckie (2. człon z pol.) -- Leyding odnosi tu prus. nazwę Raystopelk (1284).
Demity Płoskinia 2 Demuth pruskie -- 1300 Demyta, 1301 Demita, 1346 Demyten
Długobór Płoskinia 2 Langwalde niemieckie -- Wieś znajduje się w pobliżu lasu o staropruskiej nazwie Worajny (1308 Worayne), zwanego po niem. Langwalder Wald.
Giedyle Płoskinia 2 Gedilgen pruskie --
Jarzębiec Płoskinia 3 Schönau niemieckie --
Lubnowo Płoskinia 2 Liebenau niemieckie --
Łojewo Płoskinia 5 Lauenhof hybryda (prus. + niem.) Łunowo Pierwotnie Lunow (1323, 1337). Nazwa pochodzenia pruskiego (por. też nieistniejącą dziś już wieś Łunowo [w SGKP Lunawa] w pow. braniewskim), zachowana w pierwszym członie nowszej n. niemieckiej. Powojenna nazwa Łojewo jej nie oddaje.
Łozy Płoskinia 3 Klingenberg niemieckie --
  • Polska nazwa Łozy jest wynikiem (według autorów NMP błędnej) identyfikacji nazwy źródłowej Loysis z tą wsią (dokonanej przez Sieniawskiego). Według autorów NMP nazwa ta w rzeczywistości odnosi się do wsi Łajsy (gm. Pieniężno). Niemniej, z braku innej tradycji, niech tak już zostanie.
  • Wieś nosiła w historii trzy różne nazwy: Klingenberg, Wonnenberg i Lemkenhowe (= -hof), wszystkie pochodzenia niemieckiego.
Pielgrzymowo Płoskinia 1 Pilgramsdorf niemieckie --
  • Oboczna n. niem. Pelmsdorf (XVIII w.), forma skrócona.
  • Wieś powstała na pruskim polu Monetiten (1301). Leyding spolszcza tę pruską nazwę jako Montyty. Z drugiej strony, spolszczenie n. niem. jako Pielgrzymowo znane już przed wojną.
Pierławki Płoskinia 2 Parlack pruskie -- 1320 Pirlauke, Perlauke; 1328 Sperlauken, Perlauken.
Pierzchały Płoskinia 6 Pettelkau pruskie Putylków
  • 1296 Pokilkow, 1297 Pötlickow, 1311 Pottelkow, 1361 Puttilkow.
  • Mimo pruskiego pochodzenia nazwy i istnienia spolszczonej wersji Putylków (tak u Chojnackiego i na niektórych mapach), po wojnie nadano nową nazwę Pierzchały. Zbrodnia przeciwko pruskiemu nazewnictwu.
Piórkowo Płoskinia 2 Födersdorf niemieckie --
Płoskinia Płoskinia 6 Plaßwich niemieckie Plaswik
  • 1301 Plastewiken, Plastwyten; 1232 Plastwyke. Nazwa pochodzenia pruskiego. Mimo istnienia przedwojennego spolszczenia Plaswik (Chojnacki), KUNM nadała miejscowości nową nazwę Płoskinia, może i bliską fonetycznie, ale kompletnie zacierającą pruskie pochodzenie oryginału.
  • Wieś założona na pruskim polu Scolyten (1305).
Podlechy Płoskinia 1 Podlechen pruskie --
  • 1311 Padeluchin, 1367 Padeluchen. Prawdopodobnie nazwa pruska.
  • Wieś powstała na pruskich polach Borwite i Penevelt (1315).
Robuzy Płoskinia 2 Rawusen pruskie -- 1304 Raus, Rabusen; 1314 Rawos. Przybytek rekonstruuje jako prus. *Rabusai lub *Rabuzai, toteż przyjęte przez KUNM spolszczenie (mimo dużych wahań fonetycznych oryginału), wydaje się być etymologicznie poprawne.
Strubno Płoskinia 2 Straubendorf niemieckie (hybryda?) -- Jakie jest pochodzenie pierwszego członu n. niem.? Skoro po 1945 skalkowano ją jako Strubno, być może uznano go za pruski. Czy ta nazwa stoi w związku z pruskimi toponimami typu Strobjehnen koło Rybak (niem. Fischhausen, obecnie "Primorsk" w obw. królewieckim).
Stygajny Płoskinia 2 Stigehnen pruskie -- 1290 Stigein, 1308 Scyen, 1344 Stigeynen.
Szalmia Płoskinia 1 Schalmey pruskie --
  • Dawniej też: Salmia.
  • 1287 Salmien, 1289 Schalmia.
Tolkowiec Płoskinia 5 Tolksdorf hybryda (prus. + niem.) Tulity
  • Pierwotnie: 1300 Tuliten. Nowo lokowana wieś miała dwie nazwy niemieckie: Bernhardsdorf (pocz. XIV w.) i Tolksdorf, przy czym ta druga to nazwa hybrydalna (od prus. *Tolk-, *Tulk-, por. Tolkmicko). Ostatecznie przetrwała ta druga.
  • Utworzona po wojnie forma Tolkowiec, chociaż odwołuje się do przedwojennej nazwy hybrydalnej, zachowując jej pruski rdzeń, sama w sobie jest tworem sztucznawym - razi w niej zderzenie pruskiego rdzenia z nadanym arbitralnie słow. sufiksem -owiec. Lepiej chyba byłoby spolszczyć nazwę starszą, jednoznacznie pruską, tak jak czyni to Leyding.
Trąbki Płoskinia 1~2 Klein Tromp pruskie --
  • Dawniej (XIII-XVII w.) Preuschtromp (Trąby Pruskie).
  • Wieś założona na pruskim polu osadniczym Baldingis (1284).
  • Co do zapisów dot. nazwy obecnej, patrz niżej Trąby.
Trąby Płoskinia 1~2 Groß Tromp pruskie --
  • Dawniej Deutschtromp (Trąby Niemieckie). Dopiero później dookreślenia Groß, Klein w miejsce starszych Deutsch-, Preusch-.
  • Chojnacki podaje Klein Tromp i Groß Tromp jako Trąby Małe i Wielkie. Niemniej, formy obecne też są "do przyjęcia".
  • 1284 Trumpe, 1355 Trumpa. Nazwa pruska, w pol. przejęta jako Trąby.
  • Wieś założona na pruskim polu osadniczym Worelauke (1297).
Wysoka Braniewska Płoskinia 5 Hogendorf niemieckie Stołgity Pierwotnie: Stolgiten (1317). U Leydinga spolszczenie n. pruskiej jako Stołgity. Co ciekawe, Leyding konsekwentnie używa tej nazwy również w drugim tomie swojego pracy (dotyczącym nazw fizjograficznych), mimo że został on wydany dopiero w 1959, długo po oficjalnym ustaleniu nazw w regionu (i wspominane tam nazwy miejscowe są na ogół zgodne z ustaleniami). Mogłoby to sugerować, że nazwa ta była jeszcze wtedy w potocznym użyciu.
Bardyny Wilczęta 2 Baarden pruskie -- 1282 Bardin, 1323 Bardyn
Bronki Wilczęta 2 Breunken niemieckie -- Wieś powstała na pruskim polu o nazwie Sultingen, Scultingen (1348), podobnie jak położona nieopodal osada Tatarki (p. niżej). Ponieważ przyjęta przez KUNM nazwa Bronki dobrze naśladuje n. niem. (Breunken od niemieckiej n. os. Breunig), uważam że tej drugiej miejscowości (o ahistorycznej nazwie Tatarki) bardziej należy się zmiana nazwy.
Chmielówka Wilczęta 2 Hopfenbruch niemieckie --
Dębień Wilczęta 3 Louisenwalde niemieckie --
Dębiny Wilczęta 5 Borchertsdorf niemieckie Burkarty
  • Leyding (1946) podaje powojenne spolszczenie n. niem. jako Burkarty - chyba warte wprowadzenia, zamiast obecnej, nieuzasadnionej formy.
  • Rymut (NMP vol. 2) podaje tu też nazwę Krungsten, niewątpliwie pruskiego pochodzenia, padającą w dokumentach. Obarcza ją jednak wykrzyknikiem (jako błąd?), ale w żaden sposób jej nie wyjaśnia.
Gładysze Wilczęta 5 Schlodien pruskie Skłodyny 1267 Schloydien. Nazwa pruskiego pochodzenia. Po wojnie nadano wsi ahistoryczną nazwę Gładysze, którą należałoby zastąpić spolszczeniem oryginału.
Górski Las Wilczęta 2 Guhrenwalde hybryda (prus. + niem.) -- Człon Górski w nazwie nie pochodzi od polskiego ap. góra, tylko od nazwy wsi Góry (pruskiego pochodzenia), p. niżej.
Góry Wilczęta 1 Guhren pruskie -- 1339 Girreyn, Gureyn; 1373 Guren. Nazwa pruska, w pol. adideowana (tak już u Chojnackiego).
Jankówko Wilczęta 3 Hensels niemieckie --
Karpówek Wilczęta 3 Muttersegen niemieckie --
Księżno Wilczęta 2 Fürstenau niemieckie --
Lipowa Wilczęta 5 Lipprode niemieckie (hybryda?) Lipród
  • Czy pierwszy człon n. niem. jest pruski? (por. różne inne pruskie toponimy z członem Lip-)
  • U Leydinga fonetyczne spolszczenie Lipród.
Ławki Wilczęta 2 Lauck pruskie -- 1366 Lauke, 1376 Lawken. Nazwa pruska, równa ap. lauks "pole".
  • SGKP podaje nazwę polską jako Łąk, ale obarcza ją znakiem zapytania - forma to raczej zmyślona, zresztą niepoprawna językowo. Forma Ławki, zgodna z licznymi spolszczeniami nazw pruskich, które asymilują prus. -lauks jako -ławki, jest formą jedynie poprawną.
Nowica Wilczęta 4 Neumark niemieckie Nowy Targ Przed wojną dosłowne spolszczenie. Obecna forma jest sztuczna.
Słobity Wilczęta 2~4 Schlobitten pruskie (Żłobice?)
  • 1344 Slobit, Slabite; 1349 Slowiten, Slowittin.
  • Przed wojną funkcjonuje (zwłaszcza na mapach) spolszczenie nazwy jako Żłobice (u Chojnackiego Żłobity - z restytucją prus. sufiksu). Nazwa ta w dość luźny sposób oddaje pruski oryginał i trudno mi powiedzieć, na ile jest wartościowa. Mało prawdopodobne, by nazwa ta wywodziła się z jakiejś ludowej tradycji, prędzej to wymysł kartografów. Forma Słobity, ustalona po wojnie przez KUNM, o wiele lepiej oddaje staropruskie pochodzenie nazwy. Generalnie staram się trzymać form przedwojennych, ale w tym wypadku chyba lepiej odstąpić od dość naciąganej i raczej sztucznawej "tradycji".
  • Inną formą, używaną zaraz po wojnie (jako nazwa stacji kolejowej) był Słowicin, chyba oparta na zapisie z 1349 r. albo sztucznie "zesłowiańszczona".
Sopoty Wilczęta 2 Seepothen pruskie -- 1402-08 Sapoten, 1413 Sopoythen
Sośnica Wilczęta 3 Friedrichshof niemieckie --
Spędy Wilczęta 2 Spanden pruskie --
  • Pierwotnie: 1267 Panyen, 1339 Panyn. Nazwa pruska, równa ap. pannin = bagno. Nazwa ta niekiedy bywa błędnie odnoszona do wsi Sąpy (gm. Młynary, p. tam), m.in. przez Gerullisa.
  • Nazwa Spanden późniejsza (notowana od połowy XVIII w.), również pruska.
Stare Siedlisko Wilczęta 5 Ebersbach niemieckie Wieprza Nazwa wsi pochodzi od n. strumienia Ebersbach (dosł. "dzicza struga"), którą po wojnie przełożono na polski w formie Wieprza. Wydaje mi się uzasadnione, żeby nazwa wsi była konsekwentna z nazwą wodną.
Tatarki Wilczęta 5 Spitzen niemieckie Skułtyny Osada powstała na pruskim polu osadniczym o nazwie Sultingen, Scultingen (1348), podobnie jak położona nieopodal wieś Bronki (p. wyżej). Ponieważ nazwa pierwotna jest pruskiego pochodzenia, a nazwa obecna (nadana przez KUNM) nie ma uzasadnienia historycznego, postanawiam spolszczyć pruski oryinał w formie Skułtyny (por. wieś Skułty koło Miłomłyna [dziś nieistniejąca]).
Wilczęta Wilczęta 6 Deutschendorf niemieckie Niemce Na niektórych starych mapach pojawia się spolszczenie Niemce. Trudno stwierdzić, czy kiedykolwiek takie spolszczenie istniało wśród ludności warmińskiej (brak na to dowodów), prędzej to wymysł kartografów. Niemniej, lepsze to od ahistorycznej, nieuzasadnionej nazwy Wilczęta.

Powiat iławski (d. suski)

Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.

Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu nowomiejskiego, które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Iława Iława (miasto) 1 Deutsch Eylau pruskie --
  • Nazwa pruskiego pochodzenia (rekonst. Īlawa). Człon Deutsch ("niemiecka"), obecny w niemieckiej postaci nazwy, odróżnia tę miejscowość od Iławki al. Pruskiej Iławy (niem. Preußisch Eylau), położonej w obecnym obw. królewieckim (pod sztuczną rosyjską nazwą "Bagrationovsk"), tuż za sztuczną granicą polsko-rosyjską.
  • Od 1999 (i wcześniej w latach 1959-75) siedziba powiatu. Przed 1959 i w okresie przedwojennym stolicą odpowiadającego powiatu był Susz.
Gródek Iława (miasto) 6 Klein Werder niemieckie Ostrówek Z tego, co udało mi się ustalić, powojenna nazwa tej części Iławy to "Gródek". Nazwa ta, nieumotywowana historycznie, dzisiaj już chyba nie znajduje użycia. W opracowaniach przedwojennych spotykamy polską nazwę Ostrówek, którą chyba warto przypomnieć.
Wesołówka Iława (miasto) 3 Freundshof niemieckie -- Nazwa urzędowa. Dzisiaj obszar tej dawnej miejscowości jest raczej określany jako "Osiedle Ostródzkie" (tylko czy ta nazwa jest równoznaczna z dawną "Wesołówką"?).
Wielka Żuława Iława (miasto) 4 Groß Werder niemieckie Ostrów Źródła przedwojenne notują nazwę Ostrów. Używana obecnie nazwa Wielka Żuława jest wtórnym, dosłownym tłumaczeniem n. niem.
Kisielice Kisielice 1 Freistadt niemieckie --
  • Dawniej też: Kisielec (w starej literaturze).
  • Nazwa Kisielice oryginalnie polska (słowiańska). Istnieje od przynajmniej XV w., obocznie do n. niemieckiej (zaświadczonej wiek wcześniej).
Witowo Kisielice (cz. miasta) 1 Vitowo polskie -- Nazwa południowego przedmieścia Kisielic. Została oficjalnie zniesiona w 2003 roku, zapewne nie funkcjonowała w powszechnym obiegu (brak potrzeby dzielenia tak niewielkiego miasta na dzielnice).
Susz Susz 1 Rosenberg niemieckie --
  • Nazwa Susz istnieje przynajmniej od XV w., obocznie do n. niemieckiej. Przypisuje się jej staropruskie pochodzenie (rekonst. Susē), prawdopodobnie od jakiejś stprus. nazwy osobowej.
  • Od XIX w. do 1958 stolica powiatu. Mimo to, siedziba reaktywowanego powiatu została ahistorycznie umieszczona w Iławie.
Zalewo Zalewo 1 Saalfeld niemieckie --
  • Dawniej też: Zełwałd
  • Nazwa niemiecka przeniesiona przez osadników z Turyngii, od położonego tam dużego miasta. Nazwa spolonizowana jako Zełwałd, następnie Zalewo.
  • Miasto leży nad jeziorem o pięknej staropruskiej nazwie Ewingi (niem. Ewing-See). Bywa ono też znane pod wtórną nazwą "Jezioro Zalewskie", co należy zwalczać.
Borek Iława 1 Borreck polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Hochfelde.
Dąbrowa Iława 1 Damerau polskie -- Dawniej też: Damry (Kętrzyński).
Dół Iława 1 Daulen pruskie lub słowiańskie --
  • NMP (t. II, s. 414) uważa tę nazwę za polską, chociaż nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia.
  • Położone obok wsi Jez. Iławskie, zwane było też Jeziorem Dolskim (niem. Eylenz-See albo Daulen-See).
Drwęca Iława 6 Forsthaus Stenkendorf niemieckie Stańkowo Leśne Przed wojną leśniczówka nosiła nazwę tożsamą z nazwą Stanowa (p. niżej). Ponieważ Stanowo nosiło przed wojną nazwę Stańkowo, uważam że powinno się tę nazwę tu przywrócić (z dookreśleniem Leśne, jak zwykło się odróżniać leśniczówki od tak samo nazwanych wsi). Powojenna nazwa Drwęca, pochodząca od rzeki, jest ahistoryczna.
Dziarnówko Iława 1 Klein Seehren pruskie --
  • 1317 Sernauken, 1333 Sernauken. Nazwa pochodzenia pruskiego.
  • Dawniej też: *Dziarnówki Małe (?), p. niżej Dziarny.
Dziarny Iława 1 Groß Seehren pruskie --
  • 1338 Sernawischen, 1436 Sernau. Nazwa staropruska.
  • Dawniej też: *Dziarnowo (?), Dziarnówki Wielkie (1667-72 Zarnowki Wielkie, odczytywane też jako "Żarnówki").
Emilianowo Iława 2 Emilienhof niemieckie --
Franciszkowo Iława 5~6 Freudenthal-Gut niemieckie Nowe Wybudowanie-Dwór (?)
  • Miejscowość była majątkiem, przynależącym do sąsiedniej wsi Freudenthal (ob. Franciszkowo Dolne, p. niżej), z którą dzieliła nazwę.
  • Początkowo po wojnie Freudenthal i Freudenthal-Gut nazywano po polsku Wesołowo i Wesołówko, tłumacząc znaczenie nazwy niemieckiej (ludową polską nazwę "Nowe Wybudowanie" zignorowano). Ostatecznie przyjęto jednak nazwę "Franciszkowo" Górne i Dolne (dookreślenie "Górne" z czasem przestało funkcjonować), która nie ma żadnego uzasadnienia.
  • Ponieważ obecne Franciszkowo i Franciszkowo Dolne przed wojną dzieliły tę samą nazwę, której odpowiada przedwojenne Nowe Wybudowanie (p. niżej), wydaje się zasadne, aby przywrócić tę nazwę również w przypadku tej osady. Ponieważ miejscowość była określana przed wojną jako "dwór" (Gut/Hof), wydaje się, że można by dookreślić tę nazwę jako Nowe Wybudowanie-Dwór. Taka nazwa może budzić zdziwienie, ale i tak wydaje się najbardziej rozsądnym rozwiązaniem i pozwala usunąć z mapy nieuprawnione "Franciszkowo". Ewentualnie można by przywrócić powojenne ludowe Wesołówko (jako nawiązanie do n. niem.), ale taka nazwa nie oddaje związku między miejscowościami.
Franciszkowo Dolne Iława 6 Freudenthal niemieckie Nowe Wybudowanie
  • Krótko po wojnie i potocznie: Wesołowo.
  • Wieś Freudenthal ludność polska określała mianem Nowe Wybudowanie ("wybudowanie" to północnopolskie określenie kolonii, przysiółka). Po wojnie jednak zamiast tego używano nazwy "Wesołowo" (kalka I członu n. niem.), a oficjalnie "Franciszkowo (Górne i Dolne)". Nazwa Franciszkowo nie ma żadnego uzasadnienia, a do tego jest niezgodna z tradycją. Należy więc bezzwłocznie przywrócić autentyczną polską nazwę Nowe Wybudowanie. Tworzy to pewien problem w kwestii pochodnej nazwy sąsiedniej osady, o czym wyżej.
Frednowy Iława 1 Frödenau niemieckie --
Gałdowo Iława 1 Goldau pruskie -- 1355 Goldowe.
Gardzień Iława 1 Garden pruskie al. słowiańskie -- Dawniej też: Gardy, Gardzin (formy raczej wtórne).
Gromoty Iława 1 Gramten pruskie -- 1437 Grammeth.
Gulb Iława 1 Gulbien pruskie --
  • Poprawna odmiana: Gulb - do Gulbi (r. żeński, jak Gołdap).
  • Nazwa pruska od gūlbs - łabędź. Notowana przez Leydinga nazwa Łabędno to zapewne sztuczne tłumaczenie.
Jachimówka Iława 2 Joachimsthal niemieckie --
Jażdżówki Iława 1 Jadziowken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Seefriede.
Jezierzyce Iława 1 Geserich pruskie (hydronimiczne) -- Nazwa wsi ponowiona od nazwy jeziora Jeziorak (niem. Geserich-See), zwanego dawniej po polsku także Jezierzyce. Nazwa jest pruskiego pochodzenia, w języku polskim silnie adideowana. Nazwa wsi utrwala starszą polską postać nazwy jeziora.
Jeziorno Iława 3 Schöneck niemieckie -- Do 1999 oficjalnie: Piec (tak również u Leydinga). Do dziś nazwa bywa używana w formie Piec-Jeziorno (często mylnie cytowana jako "Pięć-Jeziorno"). Nie ma jednak uzasadnienia historycznego dla takiej podwójnej nazwy. Oba warianty są tworami powojennymi.
Julin Iława 2 Julienhof niemieckie --
Kaletka Iława 4? Kalittken polskie Kalitka
  • Nazwa w latach 1938-45: Kallitten.
  • Z zapisów i tradycji przedwojennej wynika jednoznacznie forma Kalitka. Taką formę też przyjął po wojnie KUNM, tak więc używana dziś "Kaletka" jest wynikiem jakiegoś przeinaczenia (hiperpoprawność?). Chyba warto to naprostować.
Kałdunki Iława 6 Klein Schönforst niemieckie Szenworst Mały
  • Po więcej wyjaśnień, patrz niżej Kałduny.
  • Miejscowość włączona w skład Rudzienic, stąd używana często nazwa Rudzienice-Kałdunki. Jestem przeciwnikiem takiego nazewnictwa (a także łączenia miejscowości).
Kałduny Iława 6 Groß Schönforst niemieckie Szenworst Wielki Nazwa Kałduny (a także sąsiednie Kałdunki), wprowadzona po wojnie, pochodzi od nazwy wodnej Kałdun lub Kałdunek (niem. Groß, Klein Kaldunen-See), którą noszą aż cztery obiekty w pobliżu wsi (trzy jeziora i rzeczka). Jest to staropruska nazwa wodna (pierwotnie 1323 Candyein, 1400 Caldein, 1415 Kandein), która z czasem uległa wpływowi polskiemu. Nie jest to jednak historyczna nazwa tych miejscowości. Przedwojenne ludowe spolszczenie tej n. miejscowej brzmiało Szenworst (spotykane też: Szonforst), co wypadałoby przywrócić.
Kamień Iława 1 Stein niemieckie --
  • Pierwotnie: Łabędź (1335). Nazwa Stein pojawia się niedługo później.
  • Współcześnie miejscowość podzielona na Kamień Duży i Mały, przed wojną była to jedna miejscowość.
Kamionka Iława 1~4 Groß Steinersdorf niemieckie (Kamionki)
  • Wieś powstała na pruskim polu osadniczym Sogar (1294).
  • Przed wojną: Kamionki. Powojenna zmiana rodzaju nazwy niejasna.
  • Wieś wchłonęła sąsiednią miejscowość Klein Steinersdorf, zwaną po polsku Silma. Nazwa ta jest pochodzenia pruskiego, pochodzi od położonego obok wsi jeziora.
Karaś Iława 1 Karasch polskie --
Karłowo Iława 1 Karlau polskie -- Część wsi Rudzienice, często używana nazwa Rudzienice-Karłowo - unikałbym tego typu podwójnego nazewnictwa.
Katarzynki Iława 1 Katarschinken polskie -- Późniejsza, urzędowa n. niem: Neukrug (kiedy wprowadzona?).
Kozianka Iława 1 Kosanken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinsehren-Abbau.
  • Dawniej też: Kożanka (-ż- jako hiperpoprawność lub pod wpływem gwarowym).
Kwiry Iława 1 Quirren pruskie --
Laseczno Iława 6 Groß Herzogswalde niemieckie Rycwałd Oboczna (ludowa) n. niem: Retzwalde (stąd przedwojenne spolszczenie). Obecna nazwa jest chrztem KUNM.
Laseczno Małe Iława 6 Klein Herzogswalde niemieckie Rycwałdzik
  • Po więcej wyjaśnień: patrz wyżej.
  • Krótko po wojnie, Leyding odnotowuje polską formę Osiniec - ta się jednak ostatecznie nie przyjęła.
Lowizowo Iława 1 Luisenseegen niemieckie -- Obocznie: Łowizowo. Nie wiem, która nazwa obowiązuje obecnie, obie są spotykane w opracowaniach przedwojennych (Lowizowo częściej).
Ławice Iława 1 Hansdorf niemieckie --
  • Polska nazwa Ławice pojawia się pierwszy raz u Kętrzyńskiego. Niepewnego początku (zapiski terenowe Leydinga poświadczają, że funkcjonowała u ludu w latach 30. XX wieku).
  • Leyding odnotowuje formę Januszkowo, opartą na niemieckiej (por. 1325 Hannusdorf). Nie notowana wcześniej, może jego twór.
Makowo Iława 3 Melchertswalde niemieckie --
Mały Bór Iława 1 Klein Heide niemieckie -- Miejscowość Papiernia wydzielona z Małego Boru.
Mątyki Iława 1 Montig pruskie -- Dawniej też pisane: Montyki.
Mózgowo Iława 1~4 Mosgau słowiańskie (Mozgowo)
  • Przed wojną raczej: Mozgowo (bez "ó").
  • Pierwotnie: 1323 Nosgowicz, 1393 Nosgwicz, Nosowicz - chyba Mozgowice al. Nozgowice.
Nejdyki Iława 1 Neuguth niemieckie --
Nowa Wieś Iława 1 Neudorf niemieckie --
Nowy Ostrów Iława 1 Neu Werder niemieckie --
Owczarnia Iława 1 Schäferei niemieckie -- Cześć wsi Gałdowo, nie wiem na ile jej nazwa funkcjonuje.
Pikus Iława 1 Pikus pruskie? -- Przydałyby się informacje etymologiczne.
Prasneta Iława 1 Hütte niemieckie --
  • Niem. też Alt-Hütte.
  • Nazwa Prasneta pojawia się u Kętrzyńskiego. Pochodzenie tej nazwy jest niejasne, nie figuruje też ona w żadnych starych dokumentach. NMP (t. IX, s. 234) uważa tę nazwę za sztuczną, aczkolwiek być może ma ona jakiś związek z nazwą położonej nieopodal (aczkolwiek nie w bezpośrednim sąsiedztwie) wsi Praszki (niem. Prassen, patrz niżej).
Praszki Iława 4 Prassen pruskie? Prasy
  • U Chojnackiego i Leydinga Prasy. Dla obowiązującej formy Praszki nie znajduję uzasadnienia.
  • Potrzebne zapisy źródłowe i informacje etymologiczne. Identyczna n. Prassen (ob. Prosna) niedaleko Sępopola uchodzi za pruską.
Przejazd Iława 6 Freydeck niemieckie Frejdyki
Radomek Iława 1 Klein Radem słowiańskie -- 1324 Radem. Nazwa ponowiona od Radomna w obecnej gm. Nowe Miasto Lubawskie.
Rodzone Iława 1 Deutsch Rodzonne polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Rosen.
  • Oboczna nazwa niem. (przed 1938): Rosenkrug, także Rodnen.
  • Dawniej istniała po sąsiedzku również wieś Rodzone Polskie (niem. Polnisch Rodzonne, od 1877 Rosen), która po IWŚ znalazła się po drugiej (polskiej) stronie granicy.
Rudzienice Iława 1 Raudnitz pruskie --
  • Dawniej też: Rudzicz, Rudziąż, Rudzież.
  • 1249 Raydez, 1250 Rudencz. Nazwa pruskiego pochodzenia. Spolszczenie jako Rudzienice znane już w XVI w. W literaturze XIX-XX w. często pojawia się forma Rudzicz (rzadziej Rudziąż), prawdopodobnie sztucznawa. W przedwojennych źródłach można też zrzadka spotkać formę Rudzież (do Rudzieży), której ludowości dowodzi zapisana przez Leydinga nazwa terenowa Rudzieskie Lasy (z 1931 r.). Z kolei współczesny zapis gwarowy chyba należy odczytywać jako *Rudziądz.
  • Gwarowo: Ruʒ́onc.
Sarnówek Iława 6 Lannoch polskie Łanioch
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinschwalge.
  • Pierwotnie: Schwalge (1789), Klein Schwalgen. Nazwa ponowiona od pierwotnej nazwy Lasów Siemiańskich (1595 Schwalge - p. niżej Siemiany), która uchodzi za staropruską. Nazwa polska Łanioch (lub może Łanoch?) pojawia się w XIX w. W okresie hitlerowskim wprowadzono nazwę nawiązującą do pierwotnej.
  • Choć historyczną nazwę Łanioch (tak jak wg ustaleń KUNM) wciąż można spotkać w użyciu, to jednak częstsza wydaje się być postać Sarnówek (taka też widnieje w nazwie położonego tam ośrodka wypoczynkowego, należącego do TVP). Jest to jednak nazwa ahistoryczna, będąca powojennym przeinaczeniem. Należy niewątpliwie wrócić do historycznej i oficjalnej polskiej nazwy Łanioch.
Sąpy Iława 1 Sumpf niemieckie --
Segnowy Iława 1 Seegenau niemieckie --
Siemiany Iława 6 Schwalgendorf hybryda (prus. + niem.) Szwałkowo
  • Nazwa pierwotna pochodna od n. lasu Schwalge (1595). Pochodzenie tej nazwy nie jest w pełni jasne, ale prawdopodobnie mamy tu do czynienia z nazwą staropruską. Dzisiaj las ten nazywa się Lasem Siemiańskim, ale należałoby używać nazwy Szwałk.
  • Spolszczona nazwa Szwałkowo pojawia się na przedwojennych mapach i u Leydinga. Nazwa nadana po wojnie jest typowym pseudoimiennym chrztem KUNM.
  • Miejscowość Różek wydzielona z Siemian.
Skarszewo Iława 4 Scharschau pruskie Szarzewo
  • Nazwa pruska, pochodzi od pobliskiego jeziora, zwanego dziś jez. Karaś (niem. Scharschau-See albo Karrasch-See), od miejscowości Karaś (p. wyżej). Najstarszy zapis nazwy jeziora to: 1324 Sersaw, co Przybytek rekonstruuje jako *Skersaws.
  • Przyjęta przez KUNM nazwa Skarszewo, chociaż teoretycznie nienaganna (i bliska formie pruskiej, rekonstruowanej przez Przybytek), ma jednak starsze odpowiedniki. Ceynowa (XIX w.) notuje spolszczoną nazwę Szarszewo, a Leyding - Szarzewo (dla wsi oraz jeziora [zaśw. w 1931], obocznie Szerzawa). Mamy więc z pewnością do czynienia z nazwą przedwojenną, ludową, której nazwa obecna nie odzwierciedla.
Smolniki Iława 1 Theerofen niemieckie --
  • Nazwa w latach 1858-1945: Alteiche. Powód zmiany niejasny.
  • Od starszej niem. nazwy tej wsi pochodzi nazwa pobliskiego jeziora Theerofen See, zwanego po polsku Jez. Długim (nazwa genetycznie starsza - 1333 Dlugen, 1595 Langsee). Należy wystrzegać się niepoprawnej nazwy "Jezioro Zielone".
Solniki Iława 2 (1?) Zollnick słowiańskie? -- Potrzebne informacje etymologiczne dot. nazwy niemieckiej.
Stanowo Iława 4 Stenkendorf niemieckie Stańkowo Przed wojną: Stańkowo (tak u Chojnackiego i Leydinga - zapisy terenowe z drugiego tomu dowodzą ludowości tej nazwy). Choć nie dotarłem do odpowiedniego rozporządzenia, wydaje mi się, że taką formę uchwalono po wojnie (prawdopodobnie z dookreśleniem jako Stańkowo Iławskie). Obecna forma jest więc wynikiem jakiegoś przeinaczenia.
Starzykowo Iława 2~3 Groß Stärkenau niemieckie -- Osada Strakowo wydzielona ze Starzykowa. Jej nazwa jest chyba obocznym, nieoficjalnym powojennym spolszczeniem niemieckiej nazwy tej wsi.
Stęgwica Iława 1? Stengwitz pruskie? -- Nazwa wsi pochodna od n. jeziora (która ma pruskie pochodzenie - 1302 Schinewiten). Sądząc po brzmieniu formy niemieckiej, nazwa pruska mogła zostać spolonizowana. Brak w literaturze przedwojennej, ale Leyding zapisał nazwę terenową Stęgwickie Jezioro (a także Stęgwicki Mechacz) już w 1931 roku, co sugerowałoby ludowość nazwy Stęgwica. Przydałaby się jednak dokładniejsza dokumentacja.
Stradomno Iława 1 Stradem pruskie --
Szałkowo Iława 2 Schalkendorf niemieckie --
Szczepkowo Iława 1 Louisenhof niemieckie -- Nazwa polska Szczepkowo jest pierwotną nazwą tej wsi. Zniemczona postać tej nazwy to Szepkau, nie obowiązująca oficjalnie.
Szeplerzyzna Iława 1 Schönerswalde niemieckie -- Nazwa polska jest przedwojenna. Nie do końca jasna, zapewne twór od nazwiska.
Szwalewo Iława 5 Alt Schwalge pruskie Stary Szwałk
  • Do 2005 (?) roku: Stare Swale. Taką nazwę ustaliła KUNM. Forma obecna, chociaż bliska fonetycznie, wynika już ze zmiany powojennej.
  • Pierwotna nazwa miejscowości pochodzi od lasu Schwalge, dziś znanego jako Lasy Siemiańskie (p. wyżej Siemiany). Nazwa lasu jest prawdopodobnie pruskiego pochodzenia, więc uważam, że należy przywrócić tej miejscowości nazwę bliższą oryginałowi. Co prawda, oficjalna forma Stare Swale mogłaby się nadać, jednak preferuję używaną przez Leydinga formę Stary Szwałk, ponieważ jest ona bardziej konsekwentna z nazwą Szwałkowo - historyczną polską nazwą Siemian. Sam las również powinien nosić nazwę Szwałk.
  • Miejscowość leży nad jeziorem Urowiec (niem. Urowiecz-See, zmienione w czasach hitlerowskich na Schwalger-See). Należy bezwzględnie tępić wtórną, niepoprawną nazwę "Jezioro Siemiańskie".
Szymbark Iława 1 Schönberg niemieckie -- Dawniej też: Szenburk.
Tchórzanka Iława 1 Languth niemieckie -- Nazwa polska stara, istniała obocznie do niemieckiej. Być może pierwotna.
Tłokowisko Iława 3 Brunstplatz niemieckie -- Do 2005 (?) roku oficjalnie: Spędziny.
Tynwałd Iława 1 Tillwalde niemieckie --
Urwisko Iława 2 Urwiese niemieckie -- U Leydinga: Urwis. Forma ta, podobnie jak obecna, jest adideacją n. niem.
Wiewiórka Iława 1 Susannenthal niemieckie -- Nazwa polska jest stara (również nieofic. niem. Wiewiorken), być może pierwotna.
Wikielec Iława 1 Winkelsdorf niemieckie --
Wilczany Iława 1~4 Wolfsdorf niemieckie (Wilczan) W opracowaniach przedwojennych raczej Wilczan (w liczbie poj.). Pluralizacja powojenna, ale być może ludowa.
Windyki Iława 1 Windeck niemieckie? --
Wola Kamieńska Iława 5 Stein-Kaspendorf niemieckie Wodonity
  • Niem. też Kaspendorf (bez członu relacyjnego).
  • Pierwotnie: Woyatenig (ok. 1400 roku). Oprócz tego, w XVI w. pojawia się zapis Wodoniten, welches itzund Caspendorff heisst. Obie nazwy są bez wątpienia pruskiego pochodzenia. KUNM najwyraźniej przeoczyła te fakty, nadając wsi nową nazwę Wola Kamieńska, która zachowuje relacyjny przedwojennej nazwy niemieckiej, jednak sama w sobie jest ahistoryczna. Wobec istnienia dwóch historycznych nazw pruskich dla tej wsi, należało jedną z nich spolszczyć. Jako podstawę nowej nazwy polskiej wybieram, całkowicie arbitralnie, nazwę zanotowaną później, ze względu na bardziej przejrzystą budowę i większą łatwość spolszczenia.
Ząbrowo Iława 1 Sommerau niemieckie? --
Zazdrość Iława 1 Zazdrosz polskie -- Nazwa w latach 1865-1945: Bonin. Dość ciekawa zmiana nazwy.
Biskupiczki Kisielice 1 Bischdorf niemieckie --
Butowo Kisielice 1 Bauthen pruskie -- 1285 Buthowe, 1326 Buthow.
Nowy Folwark Kisielice 1 Neu Vorwerk niemieckie --
Stary Folwark Kisielice 1 Alt Vorwerk niemieckie --
Galinowo Kisielice 1 Gallnau pruskie -- Pierwotnie: Czemayn (1302). Również nazwa pruska.
Goryń Kisielice 1 Guhringen pruskie -- 1293 Goryn, 1314 Gorin.
Jędrychowo Kisielice 1 Heinrichau niemieckie -- Dawniej też: Henrykowo.
Kantowo Kisielice 2?? Kantershof (?) niemieckie (?) -- Na niemieckich przedwojennych mapach miejscowość jest bezimienna (najprawdopodobniej kolonia Gorynia). Nazwa Kantershof pochodzi ze źródeł internetowych, a więc jest niepewna.
Klimy Kisielice 6 Harnau niemieckie Harnowo
  • Pierwotnie niem. Hermenau.
  • Pol. przedwojenne: Harnowo, Hermanowo. Nazwa powojenna Klimy bez uzasadnienia.
Limża Kisielice 1 Limbsee pruskie -- 1326, 1329 Lynsen.
Łęgowo Kisielice 1 Langenau niemieckie -- Dawniej też: Łęgnowo, Lęgowo.
Łodygowo Kisielice 1 Ludwigsdorf niemieckie --
  • Dawniej dwie miejscowości: Łodygowo Małe i Wielkie (Klein, Gross Ludwigsdorf)
  • Pierwotnie: Scharnot (1285), Scharnothen (1293). Jest to nazwa staropruska (rekonst. *Skarn-ōt-), na jej podstawie Leyding postuluje pol. Szaroty, ale to sztuczność. Wieś jest jedną z najstarszych w okolicy.
Ogrodzieniec Kisielice 6 Neudeck niemieckie Nejdak Przedwojenną nazwę wsi utrwala leśniczówka o nazwie Nojdek (chociaż lepszą nazwą byłoby Łęgowo-Leśnictwo - przed wojną była to część Łęgowa). Przedwojenne spolszczenie brzmiało Nejdak, co KUNM zastąpiła sztucznym chrztem "Ogrodzieniec".
Pławty Małe Kisielice 1 Klein Plauth pruskie --
Pławty Wielkie Kisielice 1 Groß Plauth pruskie --
Sobiewola Kisielice 1 Sobiewolla polskie -- Nazwa w latach 1913-45: Eigenwill.
Trupel Kisielice 1 Traupel pruskie -- 1280 Tropil, 1371 Trupil.
Wałdowo Kisielice 1 Waldau niemieckie --
Wola Kisielice 1 Wolla polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Willenfeld.
Adamowo Susz 3 Adolfshof niemieckie --
Babięty Małe Susz 1 Klein Babenz pruskie lub słowiańskie -- Dawniej też: Babieniec Mały.
Babięty Wielkie Susz 1 Groß Babenz pruskie lub słowiańskie --
  • Dawniej też: Babieniec Wielki.
  • 1367 Bobenicz, 1373 Bobencz.
Bałoszyce Susz 1 Groß Bellschwitz prawdop. słowiańskie --
  • 1316 Belzicz, 1484 Belczytz. Postać Bałoszyce jest z pewnością wtórna, postać pierwotna jest jednak trudna do odtworzenia ze względu na zgermanizowane zapisy.
  • U Leydinga: Białoszyce, Bielszowice - są to chyba sztuczne próby odtworzenia postaci najstarszej.
  • Ceynowa z kolei podaje postać Belszwice, utworzoną na podstawie formy niemieckiej.
Bałoszyce Małe Susz 1* Klein Bellschwitz prawdop. słowiańskie (Bałoszyczki)
  • Więcej informacji: patrz wyżej.
  • W źródłach przedwojnnych raczej Bałoszyczki. Taka postać zdaje się być sensowniejsza, ze względu na to, że nazwę sąsiedniej wsi ustalono jako Bałoszyce, a nie Bałoszyce Wielkie.
Boleszów Susz 5 Wilhelmswalde niemieckie Wilamówka U Leydinga Wilamówka, co jest nawiązaniem do n. niemieckiej. Taka nazwa zdaje się lepsza od obowiązującego pseudoimiennego chrztu.
Bornice Susz 1 Bornitz pruskie lub słowiańskie -- Dawniej też: Borznice.
Bronowo Susz 1 Groß Brunau polskie? -- Dawniej też: Brunowo.
Brusiny Susz 2* Groß Brausen niemieckie? (Brusiny Wielkie) 1321 Brusen, 1338 Brusin. Przyjęta po wojnie polska nazwa zdaje się nawiązywać do zapisu z 1338, ale może jednak poprawniejszą etymologicznie formą byłyby Brusy? Tradycyjnej formy brak, chociaż niewykluczone, że używana przez Leydinga forma Brudzewo (i odpowiednio Brudzewko dla Brusin Małych) jest ludowa i przedwojenna (to dlatego, że materiał nazewniczy z tego obszaru Leyding zebrał już na początku lat 30. XX w., poza tym wspomina o nazwie "Brudzewo" jeszcze w drugim tomie swojego słownika [wydanym już długo po ustaleniach KUNM - nazwy różne od urzędowych trafiają się tam już tylko sporadycznie, podane w nawiasach i głównie tam gdzie faktycznie istnieje przedwojenna polska tradycja]).
Brusiny Małe Susz 2 Klein Brausen niemieckie? -- Zob. wyżej Brusiny.
Chełmżyca Susz 5 Kölmsee hybryda (prus. + niem.) Kołmin
  • 1336 Colmin, 1401 Colmen, Kaelmen.
  • Przyjęta po wojnie forma Chełmżyca, to potworek językowy, niesłusznie nawiązujący do n. Chełmża (niem. Kulmsee). W rzeczywistości mamy tu do czynienia z nazwą staropruską, ponowioną z nazwy pobliskiego jeziora (zwanego Kołm lub Kolmowo). Nazwę wsi należało ustalić konsekwentnie do nazwy jeziora, opierając się na formie pruskiej.
Czerwona Woda Susz 1 Rothwasser niemieckie --
Dąbrówka Susz 3 Muttersegen niemieckie --
Dolina Susz 6? Vogtenthal niemieckie Wójtowizna U Leydinga: Wójtowizna. Nazwa ta pojawia się nie tylko w pierwszym tomie jego słownika, ale jest również wspominana w drugim - "łąki (...) na półn-zach. od osady leśn. Doliny (Wójtowizny)". Jedynie nazwy ludowe, o przedwojennej tradycji są w taki sposób przez niego zaznaczane.
Emilianowo Susz 2 Emilienhof niemieckie --
Fabianki Susz 2 Fabianshof niemieckie --
Falknowo Susz 1 Groß Falkenau niemieckie -- 1448 Wyelhnyow - odczytywane Wielniów. Zapewne wcześniejsza adaptacja n. niemieckiej.
Falknowo Małe Susz 1* Klein Falkenau niemieckie (Falknówko) Przed wojną raczej Falknówko. Taka forma miałaby więcej sensu, ze względu na brak dookreślenia Wielkie w nazwie Falknowa.
Grabowiec Susz 4? Buchfelde niemieckie Grabowo
  • Chojnacki podaje nazwę polską: Grabowo. Jako, że nazwa ta nie pojawia się w żadnym wcześniejszym źródle, być może jest to sztuczność. Niemniej jednak, postać przyjęta przez KUNM jest bez wątpienia modyfikacją przekazu Chojnackiego, więc może warto przywrócić postać wcześniejszą, przedwojenną?
  • Oprócz tego, warto nadmienić, że Leyding notuje bardziej dosłowne tłumaczenie n. niem.: Bukowiec.
Huta Susz 1 Hütte niemieckie --
Jakubowo Kisielickie Susz 1* Jakobau polskie (Jakubowo)
Janowo Susz 6 Baadeln niemieckie? Watlewo Nazwa Baadeln tajemnicza - przez Czopek-Kopciuch i autorów NMP uważana za niemiecką (i zestawiana z niem. nazwami os. Badel, Battel), chociaż nie wykluczałbym też pochodzenia pruskiego, od zaświadczonej prus. n. os. Beydil (por. zapis 1400 Beydelsche See - jezioro k. Watlewa/Janowa, obecnie bagno). Ludność polska spolonizowała tę nazwę jako Watlewo (Kętrzyński podaje też wariant niem. Wadlau, ale nie znajduję go nigdzie indziej), mimo to po wojnie ustalono ahistoryczną nazwę "Janowo". Należy to zmienić, zwłaszcza że nazwa Watlewo funkcjonowała w potocznym użyciu jeszcze długo po wojnie.
Januszewo Susz 1 Januschau polskie -- Pierwotnie: *Jeniszowo (1312 Jenischau). Forma ta wykazuje cechy gwarowe.
Jawty Małe Susz 1 Klein Jauth pruskie --
Jawty Wielkie Susz 1 Groß Jauth pruskie -- 1287 Jautin.
Kamieniec Susz 1 Finckenstein niemieckie --
  • Pierwotnie: Halbendorf alias Media Villa (1321). Być może pol. *Półwieś.
  • Polska forma Kamieniec spotykana od XIX w., zapewne połowiczne tłumaczenie n. niem.
Karolewo Susz 2 Karlswalde niemieckie --
Krzywiec Susz 3 Freiwalde niemieckie --
Lisiec Susz 2 Fuchsmühle niemieckie --
Lubnowy Małe Susz 1 Klein Liebenau niemieckie (hydronimiczne?) -- Dawniej też: Lignowy, Lignowo Małe.
Lubnowy Wielkie Susz 1 Groß Liebenau niemieckie (hydronimiczne?) --
  • Dawniej też: Lignowy, Lignowo Wielkie.
  • Nie wykluczałbym hydronimicznego pochodzenia nazwy, od n. rz. Liwy (niem. Liebe). Wsie nie znajdują się bezpośrednio nad rzeką, ale w pobliżu.
Michałowo Susz 1 Michelau polskie --
Nipkowie Susz 1 Groß Nipkau słowiańskie -- 1361 Nypekaw. NMP wywodzi od słow. n. os. Nipek, Nipko.
Olbrachtowo Susz 1 Groß Albrechtau niemieckie -- Dawniej też: Albrachtowo, Albrechtowo.
Olbrachtówko Susz 1 Klein Albrechtau niemieckie -- Dawniej też: Albrachtówko, Albrechtówko.
Piaski Susz 2 Sandberg niemieckie --
Piotrkowo Susz 1 Peterkau polskie --
Redaki Susz 6 Charlottenwerder niemieckie Szarłatowo U Ceynowy pojawia się forma Szarłatowo. Jest to jedyny przykład przedwojennej polskiej (czy dokładniej kaszubskiej) tradycji dla tej wsi. Przyjęta po wojnie nazwa Redaki, choć brzmi dość intrygująco i nietypowo (jak na chrzest KUNM), nie wydaje się mieć uzasadnienia.
Róża Susz 2 Rosenhain niemieckie -- U Leydinga Różajny, co jest dokładniejszym przejęciem fonetycznym n. niem.
Różanki Susz 3 (2?) Rasenfeld niemieckie -- Powojenna n. polska wynika zapewne z błędnego odczytania nazwy Rasenfeld jako Rosenfeld (aczkolwiek może taka interpretacja ma jakieś uzasadnienie? Nie dysponuję dokumentacją).
Różnowo Susz 1 Rosenau niemieckie -- Osada Rumunki wydzielona z Różnowa lub powstała po wojnie. Brak jej na przedwojennych mapach.
Rudniki Susz 5 Liebenbruch niemieckie (hydronimiczne) Liwskie Bagno Wieś leży nad rzeką Liwą (Liebe), której nazwa ma starożytne, pruskie pochodzenie. Wypadałoby ten źródłosłów zachować.
Stawiec Susz 5 Merinoß niemieckie (internacjonalizm) Merynos
  • Osada (dawny folwark) znajduje się nad jeziorem Merynos (niem. Merinoß-See), którego nazwa pochodzi od nazwy rasy hodowanych tam niegdyś owiec. Nazwę miejscowości należało ustalić konsekwentnie do nazwy jeziora.
  • Jezioro Merynos nosiło również nazwę Olszan lub Olszewo (niem. Olszan See, 1386 Olschau), polskiego pochodzenia. Nie ma jednak takiej tradycji dla n. osady.
Ulnowo Susz 1 Faulen niemieckie --
  • Dawniej też: Falewo.
  • 1321 Wulowe - nazwa uważana w literaturze za niemiecką. Spolonizowana jako Ulnowo lub Falewo.
Wądoły Susz 3 Friedrichsburg niemieckie --
Wiśniówek Susz 3 Weizenfelde niemieckie --
Zieleń Susz 4 Grünhof niemieckie Zielony Dwór U Ceynowy: Zielony Dwór.
Zofiówka Susz 2 Sophienwalde niemieckie --
Żakowice Susz 2 Schakenbruch niemieckie -- Potrzebna informacja, co do genezy członu Schaken- (może być pruski, aczkolwiek prawdopodobnie to nazwisko). Powojenna nazwa polska naśladuje pierwszy człon n. niem. fonetycznie. Dodatkowo, u Leydinga pojawia się wariant Szakowice.
Bajdy Zalewo 2 Boyden pruskie --
Barty Zalewo 1 Barten pruskie --
Bądki Zalewo 2 Bündtken pruskie -- 1543 Bundicken.
Bednarzówka Zalewo 2 Böttchershof niemieckie --
Boreczno Zalewo 6 Schnellwalde niemieckie Szniewałd Przed wojną: Szniewałd. Leyding notuje co prawda Śniegwałd, ale wolę trzymać się formy o przedwojennej tradycji.
Brzeziniak Zalewo 2 Birkenthal niemieckie --
Bukowiec Zalewo 1 Bukowitz polskie -- Oboczna n. niem. Mottitscher Winkel (od miejs. Matyty - p.).
Dajny Zalewo 2 Deunen pruskie --
Dobrzyki Zalewo 3 Weinsdorf niemieckie -- Pierwotnie niem. Wigandesdorf (zlatynizowane Wygando villa [1304]).
Duba Zalewo 3 Leißnersberg niemieckie --
  • Miejscowość leży nad jeziorem Dauby (niem. Duben-See), którego nazwa ma staropruskie pochodzenie. Nadana po wojnie nazwa Duba nawiązuje do tego faktu, nie jest to jednak historyczna nazwa tej wsi (ta od początku nazywała się Leißnersberg). Nazwę można było ustalić konsekwentnie z nazwą jeziora.
  • Z drugiej strony, można mieć zastrzeżenia, co do polskiej formy nazwy jeziora - ustalono ją jako Dauby, co razi od razu nietypowym dla języka polskiego dyftongiem -au- (ten w przyswojeniach pruskich nazw był często zastępowany przez -u-). Co prawda, nazwa w takiej formie nie jest niemożliwa, ale fakt, że w języku niemieckim nazwa Dauben-See wyewoluowała do Duben-See może sugerować wpływ języka polskiego (Niemcy zwykle zachowują dyftong -au). Oznaczałoby to, że okoliczna ludność nazywała to jezioro Duby (lub podobnie), co nie zostało jednak utrwalone w dokumentach. Wówczas nazwa wsi mogłaby zostać bez zmiany.
Gajdy Zalewo 2 Goyden pruskie --
Girgajny Zalewo 2 Gergehnen pruskie -- 1315 Girgeine.
Gubławki Zalewo 1~2 Gablauken pruskie --
  • ok. 1400 Gubelawken.
  • Chojnacki co prawda podaje Gabławki (opierając się na formie niemieckiej), jednak nie jest to chyba forma oparta na ludowym użyciu. Ostateczna forma Gubławki, nadana przez KUNM, nawiązuje do pierwotnej, pruskiej postaci nazwy (rekonst. *Gubelauks), a więc nie można jej uznać za złą.
Huta Wielka Zalewo 2? Albrechtswalde niemieckie -- Leyding notuje oboczną n. niem. Groß Hütte. To uzasadniałoby nazwę obecną.
Janiki Małe Zalewo 2 Klein Hanswalde niemieckie -- Patrz niżej.
Janiki Wielkie Zalewo 2 Groß Hanswalde niemieckie -- W XIV w. odnotowana forma Joniken (1375), którą należy uznać za pruską. Stąd powojenna n. polska.
Jaśkowo Zalewo 1 Jäskendorf hybryda (pol. + niem.) --
Jerzwałd Zalewo 1 Gerswalde niemieckie -- Z okolicami Jerzwałdu utożsamia się staropruską nazwę Keysen (1272).
Jezierce Zalewo 5 Haack niemieckie Hak U Leydinga i w potocznym (obocznym) użyciu: Hak. Jako, że forma ta jest bezpośrednim i dość naturalnym przejęciem n. niem., warto ją wprowadzić w miejsce KUNMowskiego nowotworka.
Karpowo Zalewo 2 Kerpen pruskie -- 1286 Kerpow.
Kiemiany Zalewo 4 Kämmen pruskie Kamy
  • 1333 Kemen, obocznie Reynconis (1343). Obie nazwy pruskie.
  • Historyczne, przedwojenne spolszczenie to Kamy, co znajduje potwierdzenie w dokumencie z 1820 i u Leydinga. Po wojnie najwyraźniej przeoczono ten fakt, ustalając nowe spolszczenie Kiemiany.
  • Główna część dawnej wsi dziś nie istnieje. Pozostały jedynie zabudowania kolonii, dziś chyba należące do Dobrzyk.
Koziny Zalewo 5 Köszen pruskie Kiesy
  • 1437 Kesen.
  • Nadana przez KUNM nazwa Koziny raczej nie oddaje w poprawny sposób brzmienia pruskiego oryginału, jest to co najwyżej luźne nawiązanie. Uważam, że trzeba tę nazwę naprostować.
Kupin Zalewo 2 Kuppen pruskie --
Likszany Zalewo 1 Lixainen pruskie --
  • Pierwotnie: 1343 Juxeyne. Obie nazwy (pierwotna i współczesna) oczywiście o pruskim pochodzeniu.
  • U Leydinga: Liksajny (co bliższe pruskiemu oryginałowi, ale niekoniecznie zgodne z przedwojenną tradycją) - zob. też wieś Liksajny w gm. Miłomłyn (pow. ostródzki).
Matyty Zalewo 2 Motitten pruskie -- 1343 Matiten, Mathitin.
Mazanki Zalewo 5 Mosenz pruskie Mazańce
  • 1326 Mosancz, 1326 Masanz, ok. 1400 Mosencze.
  • Nie można uznać formy Mazanki za poprawne spolszczenie tej pruskiej nazwy, ze względu na nieetymologiczny sufiks -ki (w dokumentach konsekwentnie -nz, -ncze itp., nigdy nie było w tej nazwie -k-), stąd moja propozycja, by "naprostować" tę nazwę do postaci Mazańce (por. zwłaszcza do zapisu z 1400). Leydingowa propozycja Mosiądz wydaje mi się zbyt daleko adideowana.
Międzychód Zalewo 5 Mitteldorf niemieckie Luswity Za pierwotną nazwę tej wsi (a dokładniej terenu, na którym powstała) uważa się pruską nazwę Lusewithe (1358), 1419 Loysewiten. Ustalając powojenną nazwę przeoczono ten fakt albo nie skojarzono tej nazwy z tą konkretną wsią.
Mozgowo Zalewo 4 Nosewitz słowiańskie Nozgowice
  • Pierwotne zapisy: 1346 Nosgowicz, 1349 Nosgewicz. Nazwa słowiańska. Warta odnotowana jest też zapisana w 1437 forma Nosgowithen, z pewnością spruszczona.
  • Pierwotną słowiańską nazwę rekonstruuje się jako Nozgowice lub Noskowice (pierwsza forma bardziej wynika z zapisków [ale jest trudniejsza do objaśnienia], druga to tradycyjna rekonstrukcja Kętrzyńskiego [która jednak nastręcza problemów fonetycznych]). Z kolei nazwa Mozgowo, utrwalona po wojnie przez KUNM, ale przebąkująca w niektórych przedwojennych opracowaniach wydaje się być wynikiem pomyłki ze wsią Mózgowo w gminie Iława (p. wyżej). Nie jest to więc historyczna nazwa wsi, a utrwalony stary błąd (lub wtórne, sztucznawe spolszczenie n. niem.). Wydaje mi się więc, że warto by powrócić do rekonstrukcji nazwy pierwotnej.
Murawki Zalewo 3 Wilhelmswalde niemieckie --
Nowe Chmielówko Zalewo 1*~4 Chmelowken polskie Chmielówko
  • Nazwa w latach 1938-45: Försterei Auer.
  • Nie widzę uzasadnienia dla członu Nowe w obecnej nazwie. Nie wynika on z historii, brak go w niemieckiej postaci nazwy. Nie widzę też innej miejscowości, od której mógłby rozróżniać tę osadę. Zdaje się być całkowicie zbyteczny.
Piekło Zalewo 1 Pieklo polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinschnellwalde.
  • Wieś leży nad jeziorem Wajgart (niem. Frauen-See - pierwotnie Waygarth [1470], nazwa pruska). Należy tępić ahistoryczną nazwę "jezioro Piekło".
Polajny Zalewo 1 Paulehnen pruskie -- Pierwotna nazwa pruska: Utrainen, Utreyn (1264-69), Vutraynen (ok. 1270). Dopiero później: Paulin (ok. 1400), Paulein (1543, 79). Nazwa późniejsza prawdopodobnie pochodzi od imienia Paweł, ale jest tworem pruskim (co pokazuje sufiks). Spolszczoną formę Polajny potwierdza spis z 1820 roku.
Pomielin Zalewo 2 Pomehlen pruskie -- Pierwotnie: 1396 Pomenelauken, 1437 Pomelauken. Człon -lauks z czasem wypadł.
Pozorty Zalewo 1 Posorten pruskie --
Półwieś Zalewo 2 Halbendorf niemieckie -- Nazwa w latach 1850-1945: Ebenau. Powód zmiany niejasny.
Rąbity Zalewo 2 Rombitten pruskie -- 1499 Rumbithen, Rompyten, Rombiten.
Rucewo Zalewo 2 Rotzung pruskie -- Nazwa ponowiona od n. jeziora (Rucewo Duże i Małe, niem. Groß Rotzung-See i Klein Rotzung-See): 1343 Rutczow, 1375 Ruczowe, Rotczing. Powojenne spolszczenie opiera się na najstarszej pruskiej postaci nazwy, chociaż po wojnie nazwę jeziora notowano też jako Rocąg.
Rudnia Zalewo 5 Rohden pruskie Rodowo 1388 Rudow, 1437 Rodow. Nazwa pruska (por. inne miejscowości o nazwie Rodowo), należało ją oddać wierniej. Przychylam się do w pełni regularnego spolszczenia Rodowo, używanego przez Leydinga.
Sadławki Zalewo 2 Sadlauken pruskie -- 1383 Seyduken, 1437 Seduken. Forma z suf. -lauken, -lucken (wskazującym na prus. *lauks) pojawia się w dokumentach od XVIII w., ale musiała istnieć wcześniej.s
Skitławki Zalewo 2 Skittlauken pruskie -- 1379 Sketelauken.
Surbajny Zalewo 2 Sorbehnen pruskie -- ok. 1400 Surbayn.
Śliwa Zalewo 1 Schliewe pruskie (spolonizowane) -- 1338 Slewen, Slebo.
Tarpno Zalewo 2 Terpen pruskie? -- Potrzebne informacje etymologiczne i zapisy źródłowe. Może nazwa ma coś wspólnego z obecną dzielnicą Grudziądza o tej samej nazwie?
Urowo Zalewo 2 Auer pruskie (zniemczone) -- 1346 Uraw.
Wielowieś Zalewo 3 Dittersdorf niemieckie -- U Leydinga Dylewo - czy ma to jakieś uzasadnienie?
Wieprz Zalewo 1 Weepers pruskie --
Witoszewo Zalewo 6 Kunzendorf niemieckie Kończewo
  • Przed wojną spolszczano nazwę wsi jako Kończewo. Obecna nazwa Witoszewo nie ma uzasadnienia, jest chrztem KUNM.
  • Oprócz nazwy wsi, należy też naprawić nazwę pobliskiego jeziora, które przed wojną nosiło pruską nazwę Klostock-See (hist. Klockstock, co ma związek z prus. klākis - niedźwiedź). Dzisiaj jezioro to nazywa się ahistorycznie "Jeziorem Witoszewskim". Należy koniecznie przywrócić jego prawowitą nazwę w spolszczonej postaci Kłosztok.
Woryty Zalewskie Zalewo 2* Woritten pruskie (Woryty) Człon Zalewskie odróżniający w stosunku do wsi Woryty Morąskie (w gm. Morąg, p. tam).
Zatyki Zalewo 2 Kattern pruskie lub niemieckie --
  • Pierwotnie: Satheken (ok. 1400). Późniejsza nazwa Kattern niejasna - być może pruska, tożsama z nazwą wsi Kojtryny (pow. olsztyński, gm. Biskupiec, p.) lub niemiecka, utworzona od imienia Katarzyna.
  • Przyjęta po wojnie nazwa Zatyki nawiązuje do starszej n. pruskiej, z nieetymologicznym Z- (poprawniej byłoby Satyki, ale niech już zostanie).
Biskupiec Biskupiec (pow. nowomiejski) 1 Bischofswerder niemieckie --
  • Od 1331 do 1946 miasto. Po II Wojnie Światowej miejscowość straciła prawa miejskie i jak dotąd ich nie odzyskała.
  • Dawniej też: Biskupice.
  • Nieoficjalnie funkcjonuje też nazwa z dookreśleniem: Biskupiec Pomorski (dla odróżnienia od Biskupca w pow. olsztyńskim), taką nazwę nosi też stacja kolejowa.
Piotrowice Biskupiec (pow. nowomiejski) 1* Groß Peterwitz polskie (Piotrowice Wielkie)
  • Dawniej też: Piotrowiec Wielki.
  • W użyciu też forma: Piotrowice Duże, w przedwojennej tradycji raczej "Wielkie". Brak dookreślenia jest niekonsekwentny z nazwą wsi Piotrowice Małe (a nie *Piotrowiczki).
Piotrowice Małe Biskupiec (pow. nowomiejski) 1 Klein Peterwitz polskie -- Dawniej też: Piotrowiec Mały.
Podlasek Biskupiec (pow. nowomiejski) 6 Konradswalde niemieckie Konradzwałd W użyciu także: Podlasek Duży. Nazwa jest chrztem KUNM, oryginalne spolszczenie to Konradzwałd.
Podlasek Mały Biskupiec (pow. nowomiejski) 5 Louisenthal niemieckie Dłużki Relacyjna nazwa Podlasek Mały jest chrztem KUNM (podobnie jak sama nazwa "Podlasek", do której się odwołuje). Mimo braku przedwojennej tradycji dla tej wsi, nazwa "Podlasek Mały" jest niemożliwa do utrzymania z powodu zmiany nazwy Podlasek na Konradzwałd (p. wyżej), a nazwanie tej miejscowości "Mały Konradzwałd" byłoby ahistoryczne. Z tego powodu zasięgam do notowanej przez Leydinga formy Dłużki, która co prawda nie ma przedwojennej tradycji użycia, ale przynajmniej ma pokrycie w terenie - została utworzona od nazwy jeziora Dłużek (niem. Langer-See albo Dluzik-See).
Słupnica Biskupiec (pow. nowomiejski) 6 Stangenwalde niemieckie Stęgwałd Przed wojną: Stęgwałd, Stynwałd. Obecna nazwa jest chrztem KUNM.

Powiat ostródzki

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Ostróda Ostróda (miasto) 1~4 Osterode niemieckie (Ostród)
  • Przed wojną raczej: Ostród (rzad. też Ostródz). Taka forma zdaje się być najpoprawniejsza i zgodna z ludową tradycją. Forma żeńska jest z pewnością wtórna, ale również nie jest obca źródłom przedwojennym, dlatego też jestem sceptyczny, co do zmieniania tej nazwy. Może nie warto kopii kruszyć o jedną literkę (która i tak zdaje się bardzo arbitralna), aczkolwiek forma męska wydaje się zwyczajnie poprawniejsza.
  • Formy Ostrów, Ostrowo, spotykane nierzadko w starej literaturze są raczej życzeniowymi próbami objaśnienia nazwy jako słowiańskiej. Nazwa jest w rzeczywistości niemiecka, prawdopodobnie przeniesiona.
Cierzpięty Ostróda (miasto) 1 Czerpienten polskie --
  • Nazwa w latach 1902-45: Treuwalde.
  • Dawniej też: Cierpięty.
  • Wymowa gwarowa: Ćyř̥pi̯entï, do Ćyř̥pi̯ent.
  • Dzielnica położona nad jeziorem Smordy (niem. Schmording See), unikać wtórnej nazwy "Jezioro Jakuba"!
  • Znajdująca się w tej okolicy leśniczówka Przylądek jest prawdopodobnie obiektem nowym, brak takiego miejsca na przedwojennych mapach. Nie odpowiada ona położeniem przedwojennej leśniczówce Schießwald.
Zajezierze Ostróda (miasto) 5 Collishof niemieckie Kolisowizna
  • U Leydinga nazwa Kolisowizna, oddająca źródłosłów oryginału (od nazwiska Collis). Nazwa współczesna jest tworem KUNM.
  • Nie wiem, na ile nazwa tej dzielnicy funkcjonuje w powszechnym użyciu, ale chyba warto ją przypomnieć.
Miłakowo Miłakowo 4~6 Liebstadt niemieckie Libsztat Przed wojną spolszczenie Libsztat. Nazwę tę można interpretować dwojako - jako pochodzącą od hydronimu Liebe (obecnie pol. Miłakówka), przepływającej przez miasteczko rzeki, której nazwa miałaby się wywodzić z pruskiej bazy hydronimicznej liw- (por. n. miasta Miłomłyn) i brzmieć "Liwa" lub "Liwna". Ta interpretacja nastręcza jednak pewnych problemów - pierwotne zapisy dla tej rzeki to Mildie (1296), Mildio, Mildyge (1314), Milde (1398) (może więc lepszą nazwą spolszczoną byłaby Milda?), a nazwę Liebe spotykamy (w znanych mi zapisach) dopiero w XX w. Całkiem możliwe więc, że to właśnie wtórna n. rzeki wywodzi się od miasta. Zamek i podgrodzie założył tu Konrad von Liebenzell - i to z jego nazwiskiem próbują związać nazwę miasta autorzy NMP. Po wojnie przyjęto sztuczną nazwę Miłakowo (nawiązującą do znaczenia niem. Liebe), krótko po wojnie rozważano też Lubieniewo lub Lubomino (od "lubić, luby").
Miłomłyn Miłomłyn 1 Liebemühl niemieckie (hydronimiczne) --
  • Dawniej też: Miłomłynek, Liwski Młyn, Liwno, Jominek.
  • Nazwa niemiecka pochodzi od rzeki Liwy (niem. Liebe), nad którą leży miasteczko. Nazwa rzeki jest pruskiego pochodzenia. Ludność mazurska, z powodu adideacji nazwy do niem. Liebe ("miłość"), spolszczyli ją już w XV w. jako Miłomłyn (1462 Milimlin). W gwarze funkcjonuje również zdrobniała forma Miłomłynek (takie zdrobnienia nie są rzadkością - por. Pasym i Pasymek), która dała początek ciekawej, zniekształconej formie Jominek, która obowiązywała krótko po wojnie jako nazwa stacji kolejowej.
  • Z powodu adideacyjnego charakteru ludowego spolszczenia, wielu autorów przed wojną postulowało dla miasta nazwę Liwski Młyn, zachowującą oryginalny, pruski źródłosłów. Jest to jednak sztuczna, "uczoną" poprawka oryginalnego spolszczenia, a nie autentyczna nazwa. Podobnie sztuczna jest forma Liwno, używana w przedwojennych pracach Srokowskiego. Chociaż po wojnie poważnie rozważano wprowadzenie nazwy Liwski Młyn jako oficjalnej, ostatecznie zdecydowano się (moim zdaniem słusznie) na formę oryginalną, ludową.
  • Zapisy gwarowe: Mńiu̯omu̯inek, Mu̯inou̯inek.
Iląg Miłomłyn (cz. miasta) 2 Eylingshöh hybryda (prus. + niem.) --
  • Dawniej niem. Eylingswalde (XIV-XVIII w.), Eylingsee (XVIII-XIX w.).
  • Nazwa tej kolonii (dziś stanowiącej część m. Miłomłyna) pochodzi od nazwy jeziora Ilińsk (niem. Eyling-See), o staropruskim pochodzeniu. Rzuca się w oczy pewna niekonsekwencja w oficjalnym nazewnictwie - w nazwie miejscowej n. jez. spolonizowano jako Iląg, a dla jeziora zastosowano nazwę Ilińsk (pot. też Jelonek). W zasadzie, forma Iląg jest poprawniejsza strukturalnie (posiada regularny refleks prus. sufiksu -ings jako -ąg, por. Bartąg, Morąg, Skiertąg itp.), ale postać Ilińsk pojawia się już w opracowaniu Srokowskiego z 1930 roku. Mimo to, forma ta razi sztucznością (może stworzył ją sam Srokowski?) i nie przypomina w żadnym calu poprawnych spolszczeń nazw pruskich (zwłaszcza ten sufiks -sk zdaje się być nie na miejscu). Przychylam się więc do postaci Iląg, którą można by rozszerzyć także na jezioro.
Ludwisin Miłomłyn (cz. miasta) 4 Ludwigsberg niemieckie Ludwichowo Forma Ludwichowo pojawia się w Tece Toruńskiej. Forma obecna jest powojenna - nie wiem, na ile dziś funkcjonuje. Ta część Miłomłyna jest dość wyraźnie odcięta od części miasta.
Przejazd Miłomłyn (cz. miasta) 5 Sonnenhof hybryda (prus. + niem.) Sunie
  • Pierwotnie: Sunne (1335-39, 1314), Sonne (1371, 1437). Nazwa ta uchodzi za pruską (por. też pruską nazwę wodną Sunia), dopiero później została rozszerzona o niem. sufiks -hof i skojarzona z niem. Sonne "słońce". KUNM, ustalając nazwę Przejazd nie wziął tego faktu pod uwagę.
  • Nie wiem, na ile nazwa tej części Miłomłyna (dawniej osobnej wsi) dziś funkcjonuje (czy istnieje potrzeba dzielenia tak niewielkiego miasta?), jednak utrwala ją położona tam ulica Przejazdowa.
Wydmuch Miłomłyn (cz. miasta) 5 Karlshof niemieckie Karolewo U Leydinga Karolowo (co poprawiam na -ewo, co jest bardziej zgodne z lokalną polską toponimią), wydaje się to lepsze od obowiązującego (tylko czy faktycznie używanego?) nowotworka. Ponadto, w powojennym potocznym użyciu zanotowany wariant Karolinek.
Zacisze Miłomłyn (cz. miasta) 6 Liebrode niemieckie Liproda Przed wojną nazwę tej wsi (obecnie części Miłomłyna) spolszczano jako Libroda, Liproda.
Zatoka Miłomłyn (cz. miasta) 3 Emilienthal niemieckie --
Morąg Morąg 1 Mohrungen pruskie --
Bartki Dąbrówno 1 Bardtken polskie -- Pierwotnie: 1365 Weisbuthen, nazwa pruska.
Brzeźno Mazurskie Dąbrówno 1* Bergling pruskie (Brzeźno)
  • Nazwa pochodzi od jeziora Brzeźno (niem. Bergling-See, 1354 Birkeling), którego nazwa jest pochodzenia pruskiego, adideowaną do niem. Birke, co dało początek nazwie polskiej. Formy pol. i niem. współistnieją od bardzo dawna (por. 1397 Brysin, 1419 Brisen).
  • Forma gwarowa: Bžeźno / Bʳ'ežno.
Dąbrowa Dąbrówno 1 Dombrowa polskie --
  • Nazwa w latach 1881-1945: Reinshof.
  • Również jako Dąbrowo.
Dąbrówno Dąbrówno 1 Gilgenburg hybryda (prus. + niem.) --
  • Do 1946 miasto, obecnie wieś gminna.
  • Nazwa niem. jest hybrydą, której pierwszy człon pochodzi od prus. ilgs "długi" (1316 Ilieburg, 1325 Ilgenburgk), stąd też nazwa pobliskiego Elgnowa (p. niżej). Niezwiązana nazwa polska, znana już od XIV w. (1343 Dameraw, 1410 Dambrowno), pochodzi od pobliskich jezior Dąbrowa Mała i Wielka.
Elgnowo Dąbrówno 1 Elgenau pruskie (hybryda?) -- Pierwotnie: 1350 Ilgelauken, 1350 Ylgelauken. Z czasem prus. sufiks -lauks został zastąpiony (niemieckim?) -au.
Fiugajki Dąbrówno 1 Fiugaiken pruskie -- Dawniej też: Figajki.
Gardyny Dąbrówno 1 Gardienen pruskie --
  • Również niem. Groß Gardienen. Przysiółek Klein Gardienen (pol. powoj. Gardynki, aczkolwiek nazwa używana ludowo to Niziny) dziś nie istnieje jako samodzielny byt.
  • Forma gwarowa: Gardinï Duž́e.
Jabłonowo Dąbrówno 1 Jablonowo polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Dreililien.
Jagodziny Dąbrówno 6 Ketzwalde niemieckie (osobowe) Kiecwałd
  • Przed wojną (i w gwarze): Kiecwałd (Kecwałd) lub Klecwałd (od pierwotnej formy niem. Kletzenwalde). Nazwa ta pochodzi od n. os. Klec, słowiańskiego pochodzenia (ale była znana również prusom). Powojenna n. Jagodziny jest sztuczna, nieuzasadniona.
  • Forma gwarowa: Kecfau̯t, -da.
Jakubowo Dąbrówno 1 Jacubowo polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Wellhausen.
Kalbornia Dąbrówno 1~4 Kahlborn niemieckie (Kalborno) Przed wojną: Kalborno, taką formę też przyjęto oficjalnie. Obecna forma Kalbornia jest wynikiem zniekształcenia (zapewne ludowego, naturalnego - w gwarze zaśw. Kalborńa). Można by rozważyć powrót do historycznej formy.
Leszcz Dąbrówno 1 Heeselicht niemieckie --
  • Nazwa wsi (zarówno niem. jak i pol.) przeniesiona od miejscowości Leszcz pod Toruniem.
  • Forma gwarowa: Lėš́č́ / Lïš́č́.
Lewałd Wielki Dąbrówno 1 Groß Lehwalde niemieckie (hybryda?) --
  • 1414 Lebenwald - prawdopodobnie nazwa niemiecka, chociaż Biolik opowiada się za prus. pochodzeniem członu pierwszego.
  • Forma gwarowa: Levau̯t, -da.
  • Zob. też: Okrągłe (dawn. Lewałd Mały).
Łogdowo Dąbrówno 1 Logdau pruskie --
  • Dawniej też: Łobdowo.
  • Pierwotne zapisy: 1407, 1411 Lobdow.
Marwałd Dąbrówno 1 Marwalde niemieckie -- 1407 Marienwald.
Odmy Dąbrówno 1 Odmy polskie --
Okrągłe Dąbrówno 4~6 Klein Lehwalde niemieckie (hybryda?) Lewałd Mały Przed wojną: Lewałd Mały. Formę Okrągłe (pochodzącą od pobliskiego jeziora zwanego Okrąg lub Okrągłe), a także niem. formę Okrongeln podaje co prawda Leyding, ale nie znajduję dla niej żadnego potwierdzenia przedwojennego. Lepiej wrócić do tradycyjnej formy Lewałd Mały, zwłaszcza że istnieje też Lewałd Wielki (p. wyżej).
Osiekowo Dąbrówno 1 Oschekau polskie --
Ostrowite Dąbrówno 1 Ostrowitt polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Osterwitt.
Pląchawy Dąbrówno 1 Plonchau słowiańskie (przeniesione) -- 1368 Plengau, Plenigau. Nazwa uważana za przeniesioną przez osadników z Ziemi Chełmińskiej.
Samin Dąbrówno 1 Seemen pruskie --
  • 1365, 1416 Semen. Nazwa pruska, wg autorów NMP ponowiona od hydronimu (strumyk Saminiec, 1321 Samnicz).
  • Gwarowo: Saḿńin, Sańin.
Saminek Dąbrówno 6 Schönwäldchen niemieckie Szuwałdek
  • Nazwa niemiecka, spolszczona jako Szuwałdek (rzadziej: Szynwałdzik). Nazwa obecna, nawiązująca do sąsiedniej wsi Samin (prus. pochodzenia) jest tworem sztucznym, wprowadzonym przez KUNM.
  • Gwarowo: Šuvau̯dek (do Šuvau̯tka).
Stare Miasto Dąbrówno 1 Altstadt niemieckie --
Tułodziad Dąbrówno 1 Taulensee pruskie --
  • 1328 Tulenseitz, 1399 Tawelsehe. Nazwa pruskiego pochodzenia, polska wersja przejęta bezpośrednio z pruskiego.
  • Gwarowo: Tuu̯oǯ́at (Loc. Tuu̯oǯ́eǯ́e).
Wądzyn Dąbrówno 1 Wansen słowiańskie (przeniesione) -- Nazwa uważana za przeniesioną z Ziemi Brodnickiej (wieś Wądzyn w obecnej gm. Bobrowo).
Wierzbica Dąbrówno 6 Vierzighufen niemieckie Wierzgub Przed wojną: Wierzgub, Wierzkup. Dzisiejsza forma bez uzasadnienia.
Dąbrowo Grunwald 1 Dombrowo polskie --
  • Nazwa w latach 1877-45: Heinrichswalde.
  • Dawniej też: Dąbrowa (r. nijaki wtórny)
Domkowo Grunwald 1 Domkau polskie -- Pierwotnie: Dąbkowo (1335 Dombkau).
Dylewko Grunwald 6 Elisenhof niemieckie Elizowo
  • W Tece Toruńskiej jako Elizowewo (sic), co jest prawdopodobnie błędem lub kontaminacją równoległych form *Elizowo i *Elizewo. Jest to jedyny znany mi przypadek przedwojennej polskiej tradycji dla tej miejscowości. Nazwa Dylewko, nawiązująca do pobliskiego Dylewa (p. niżej) jest tworem KUNM. Nie znajduję też żadnego wcześniejszego potwierdzenia dla Leydingowej formy Dylewski Folwark.
  • Co ciekawe, w Tece Toruńskiej pojawia się również miejscowość o polskiej nazwie Dylewko. Jej niemiecka nazwa to Geiershau. Dziś ta miejscowość nie istnieje, nie udało mi się nawet zlokalizować jej dokładnego położenia (brak na przedwojennych niemieckich mapach). Prawdopodobnie jest to jednak tylko czysty zbieg okoliczności.
Dylewo Grunwald 1 Döhlau niemieckie -- Pierwotnie: 1328 Sickerin, 1334 Sickerinen, 1335 Sickerinenwangen. Jest to nazwa prus. pola osadniczego, na którym powstało Dylewo i sąsiednie Szczepankowo (p. niżej).
Frygnowo Grunwald 1 Frögenau niemieckie -- Pierwotnie: Freudenau (1335).
Gierzwałd Grunwald 1 Geierswalde niemieckie --
  • Siedziba gminy Grunwald (która swoją nazwę zawdzięcza chyba tylko historycznemu znaczeniu Grunwaldu).
  • Forma gwarowa: Geřvau̯t, -du.
Glądy Grunwald 1 Glanden pruskie -- Forma gwarowa: Glondï / Glundï, -duf.
Góry Lubiańskie Grunwald 1* Gurry polskie (Góry) Nazwa w latach 1877-1945: Weißberg.
Grabiczki Grunwald 1 Grabitzken pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Geierseck.
  • Nazwa pochodzi od pobliskiej rzeczki Grabiczka (niem. Grabitscheck, w czasach hitl. Schildecker Bach), której nazwa jest prawdopodobnie spolonizowaną nazwą pruską (1325 Grebiske).
  • Forma gwarowa: Grabïček, -čka.
Grunwald Grunwald 1 Grünfelde niemieckie --
  • Dawniej też: Grunwałd, Grywałd, Zielone Pole.
  • Taką, a nie inną formę tej nazwy zawdzięczamy historykom, którzy używali jej w kontekście Bitwy pod Grunwaldem. Po wojnie KUNM uszanował tę tradycję, uważając nazwę Grunwald (która w każdym innym przypadku byłaby pewnie uznana za nieakceptowalną) za pomnik bitwy. Dlatego też, mimo istnienia bardziej spolszczonych wariantów (Grywałd - nazwa używana gwarowo, Zielone Pole - dosłowne tłumaczenie, używane przez miejscowych Mazurów w XV w., utrwalone w dokumencie z 1410 r.), wybrano właśnie tę formę.
  • W niem. zachodziło wahanie między Grünfelde i Grünwalde, co sprawia że nazwę tę można interpretować dwojako ("Zielone Pole" lub "Zielony Las"). Ostatecznie w jęz. niemieckim ustaliło się to pierwsze znaczenie, ale w polskiej świadomości funkcjonuje raczej to drugie. Na tłumaczeniu "zielony las" opiera się również sztuczna litewska nazwa Žalgiris, stworzona przez litewskich historyków.
  • Forma gwarowa: Grïvau̯t / Grïvou̯t, -da.
Jędrychowo Grunwald 2 Heinrichau niemieckie --
Kalwa Grunwald 1 Kalwa pruskie -- Nazwa w latach 1938-45: Kleintal.
Kiersztanowo Grunwald 1 Groß Kirsteinsdorf niemieckie --
  • Spolszczenie znane już w XVI w. (1520 Kiersthanow).
  • Forma gwarowa: Kirštanovo / Keṛ̌tånovo.
Kiersztanówko Grunwald 1 Klein Kirsteinsdorf niemieckie -- Patrz wyżej.
Kitnowo Grunwald 1 Kittnau pruskie -- 1335 Kientenaw. Nazwa genetycznie pruska, przeniesiona z Ziemi Chełmińskiej (wieś Kitnowo w gm. Gruta) przez założyciela wsi, Piotra Kitnowskiego (von Kientenau).
Korsztyn Grunwald 1 Korstein niemieckie (tłum z prus.) --
  • Pierwotnie: 1370 Trumbstab (prus. Trumpstabs = "krótki kamień"), nazwa przetłumaczona na niemiecki jako Kurzstein (dolnoniem. Kortstein), ostatecznie Korstein. Forma polska przejęta z niem.
  • Forma gwarowa: Kåřtïn.
Lipowa Góra Grunwald 1 Lindenberg niemieckie --
Lubian Grunwald 1 Groß Lauben pruskie --
  • 1414 Lawban. Nazwa pruska.
  • Forma gwarowa: U̯ubźan / U̯ubi̯an.
Lubianek Grunwald 1 Klein Lauben pruskie -- Patrz wyżej.
Łącko Grunwald 6 Fritzchen niemieckie Frycki U Chojnackiego Frycki, u Leydinga Fryczkowo. Obecna nazwa bez uzasadnienia.
Łodwigowo Grunwald 1 Ludwigsdorf niemieckie -- Forma gwarowa: U̯oʒ́igovo.
Marcinkowo Grunwald 1 Mertensdorf niemieckie --
Mielno Grunwald 1 Mühlen pruskie (zniemczone) --
  • Nazwa ponowiona od nazwy jeziora Mielno (1321 Milen, 1328 Melyn), pruskiego pochodzenia.
  • Forma gwarowa: Ńelno.
Omin Grunwald 4 Ohmen pruskie Uminy
  • Nazwa miejscowa ponowiona z nazwy dwu pobliskich jeziór Omin Wielki i Mały (niem. Groß, Klein Ohmen See), pruskiego pochodzenia.
  • Ustalona przez KUNM forma Omin, chociaż spolszcza nazwę oryginalną, kłóci się z przedwojenną polską tradycją. W Tece Toruńskiej pojawia się forma Uniny (gdzie -ni- to z pewnością gwarowy refleks -mi-), ponadto w SGKP pojawia się forma Omen (w kontekście jeziora).
Pacółtowo Grunwald 1 Groß Pötzdorf niemieckie -- Pierwotnie Petzoldsdorf, stąd spolszczenie (znane już w XVI w.).
Pacółtówko Grunwald 1 Klein Pötzdorf niemieckie --
  • Dawniej też: Małe Pacółtowo, Krzyżówki.
  • Patrz też wyżej.
Rychnowo Grunwald 1 Reichenau niemieckie -- Gwarowo: Rixnovo.
Rychnowska Wola Grunwald 1 Sophienthal niemieckie --
  • Dawniej też: Zofia.
  • W polskiej tradycji ludowej nazwa relacyjna, niezwiązana z n. niemiecką (obocznie istniała jednak adaptacja n. niem. w postaci Zofia, zarejestrowana w spisie z 1820 r.).
Rzepki Grunwald 1 Rzepken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Geierskreutz.
Stębark Grunwald 1 Tannenberg niemieckie (Stembark)
  • Przed wojną raczej w grafii Stembark (nagłosowe S- jest wynikiem absorpcji przyimka "z"). Istniała też forma Sztymbark (zapewne bliższa wymowie gwarowej). Oprócz tego, Zarański (a za nim Leyding) podaje również formę Ruda, której pochodzenia jednak (ani autentyczności) nie udało mi się ustalić.
  • W niemieckiej oraz zachodnioeuropejskiej historiografii, Bitwa pod Grunwaldem z 1410 r. znana jest jako Bitwa pod Tannenbergiem (Stębarkiem). W rzeczywistości odbyła się ona na polach pomiędzy tymi dwiema miejscowościami. Błędne jest więc stwierdzenie, że Grunwald i Tannenberg to ta sama miejscowość.
Szczepankowo Grunwald 1 Steffenswalde niemieckie -- Wieś powstała na pruskim polu Sickerin (1328), podobnie jak pobliskie Dylewo (p. wyżej).
Tymawa Grunwald 1 Thymau pruskie -- 1360 Thimaw, 1450 Tymaw, 1585 Tieme. Nazwa przeniesiona z okolic Iławy.
Ulnowo Grunwald 1 Faulen niemieckie (przeniesione) --
  • 1328 Vulen, Vaulinbruche (Faulenbruch).
  • Nazwa uważana za przeniesioną z Ulnowa pod Suszem (p. tam).
Wróble Grunwald 1 Wrobbeln polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Geiershof.
Zapieka Grunwald 1 Kaulbruch niemieckie --
  • Dawniej też: Kolbrych, Sapieha (?)
  • Nazwa pol. Zapieka jest nazwą starszą, oryginalną. W spisie z 1820 pojawia się jako Sapieha - może to błąd?
Zybułtowo Grunwald 1 Seewalde niemieckie -- Pierwotnie: Sieboldsdorf (również bez członu -dorf: 1336 Seyboldth, 1414 Zybold), stąd nazwa polska.
Białka Łukta 5 Gehlfeld hybryda (prus. + niem.) Gil Nazwa pochodzi od pobliskiego jeziora Gil (niem. Gehl See, 1331 Geile). Ustalona po wojnie nazwa Białka, motywowana przez prus. gaīls - "biały" (czy słusznie?), łamie zasadę, że nazw pruskich się nie tłumaczy (chyba, że istnieje taka tradycja), a ponadto jest niekonsekwentna z nazwą jeziora. Motywem ustalenia takiej nazwy mogła być chęć odróżnienia od wsi Gil Wielki i Mały w gm. Miłomłyn (p. niżej). Priorytetem powinno być jednak zachowywanie nazw o pruskim pochodzeniu.
Dąg Łukta 1 Dungen pruskie -- Forma gwarowa: Duŋk, -ga.
Dragolice Łukta 1 Draglitz pruskie --
  • Pierwotnie: Oppyn (1349). Później: Dragildorf (1397), Dragelis (1554).
  • Dawniej też: Dragule.
Florczaki Łukta 5 Eckersdorf niemieckie Ekartowo
  • U Leydinga (w erracie) i w potocznym użyciu krótko po wojnie: Ekartowo. Taka nazwa wydaje się być sensowniejsza, niż obowiązująca forma Florczaki, która jest nieuzasadnionym "potworkiem językowym".
  • W pobliżu wsi znajdowała się pruska osada o nazwie Cockstadt (1448), Kuxethen (1578). Trudno tę nazwę jednak utożsamiać bezpośrednio z tą wsią.
Ględy Łukta 1 Gallinden pruskie --
  • 1345 Galindien.
  • Dawniej też: Galindy. Nazwa nawiązuje do pruskiego plemienia Galindów.
Kojdy Łukta 1 Koiden pruskie -- 1376 Koyde.
Komorowo Łukta 4 Kämmersdorf niemieckie Kamajzy
  • Wieś pierwotnie nosiła kilka nazw: 1354 Kemmen alias Cimmerdorf, 1402-08 Clausennendorf, 1543 Plaudenick, Polbenick, Clausennen. Nazwy Clausennen(dorf) i Plaudenick/Polbenick są pruskiego pochodzenia.
  • Chociaż powojenna nazwa Komorowo oddaje znaczenie n. niem., to Barczewski podaje ludową n. pol. jako Kamajzy i tę przedwojenną tradycję należałoby uszanować.
Kotkowo Łukta 2 Katzendorf niemieckie -- Pierwotnie niem. Hannolsdorf (1402-08).
Kozia Góra Łukta 1 Ziegenberg niemieckie --
  • Nazwa w latach 1926-45: Schönhausen.
  • Potoczny wariant niem. (przed 1926): Koseberg (hybryda pol. + niem.).
Lusajny Łukta 4 Luzeinen pruskie Lucejny
  • Niem. też Groß Luzeinen (dla odróżnienia od Klein Luzeinen - ob. Lusajny Małe w gm. Morąg [p. niżej])
  • 1433 Luzeinen, 1448 Lucyn, 1493 Lucien.
  • Ustalona forma Lusajny jest niezgodna z przedwojenną polską tradycją. Teka Toruńska podaje Lucejny, co jest również częściowo zgodne z przekazem Leydinga (który podaje niekonsekwentnie Locajny, ale Lucejny Małe).
Łukta Łukta 1 Locken pruskie --
  • Pierwotnie: Lucten (1348, 1352, 1384). Ludowa forma spolszczona przejęta bezpośrednio z pruskiego.
  • Gwarowo: U̯ukta, Ukta.
Markuszewo Łukta 1 Markuschöwen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Markushöfen.
  • Dawniej też: Markuszewskie (?)
Maronie Łukta 5 Magergut niemieckie Wojsiny
  • Wieś nosiła w historii wiele nazw: Magergut alias Dietrichswalde (1347), Woysyn (1359), Woyssin (1359), Grasy (1472), Grassie (1448). Cztery ostatnie zapisy (dwie nazwy) są pochodzenia pruskiego.
  • Nadana po wojnie nazwa Maronie (u Leydinga i w potocznym użyciu: Maroń) zdaje się być nawiązaniem do nazwy jeziora Marąg (pruskiego pochodzenia), nad którym leży wieś. Nie jest to jednak nazwa umotywowana historycznie. Należałoby więc nawiązać do jednej z historycznych form pruskich.
  • W powojennym użyciu istniała też forma Chudy Dwór (dosłowne tłumaczenie n. niem., aczkolwiek oparte na adideacji - Mager to w tym wypadku nazwisko). Dzisiaj tym mianem określa się nieoficjalny przysiółek, wydzielony z tej wsi.
Molza Łukta 1 Moldsen pruskie -- 1361 Mulsen, Mulsin. Nazwa pruska, obocznie (w XIV-XV w.) funkcjonowała n. Sandirs (1349), Sandirsdorf (1402/08), pochodząca od pruskiej n. os.
Mostkowo Łukta 1 Brückendorf niemieckie -- Popegeerowska osada Gucin sztucznie wydzielona z Mostkowa.
Niedźwiady Łukta 4 Bärenwinkel niemieckie Barenwynkiel Teka Toruńska notuję formę Barenwynkiel (-kla), którą ze względu na ruchome "e" należy uznać za spolszczoną. Nazwa powojenna, chociaż nawiązuje znaczeniowo do n. niem., jest bez tradycji.
Nowaczyzna Łukta 2 Neumannsruh niemieckie --
Orlik Łukta 4 Adlersbude niemieckie Orłowa Buda W Tece Toruńskiej (a także powojennym potocznym użyciu) dosłowne tłumaczenie. Dzisiejsza forma jest tworem KUNM.
Pelnik Łukta 1 Pulfnick pruskie --
  • 1450 Pylwenig, 1577 Belwenick.
  • Dawniej też: Pielownik (nazwa podawana w Tece Toruńskiej jako starsza, ponadto jest bliższa pruskiemu oryginałowi).
Plichta Łukta 1 Plichten polskie (osobowe) --
Pupki Łukta 1 Pupken pruskie --
Ramoty Łukta 1 Ramten pruskie --
  • 1374 Ramothen.
  • Dawniej też: (Stare) Ramty. Po niem. również jako Alt Ramten.
Nowe Ramoty Łukta 1 Neu Ramten pruskie --
  • Oboczna n. niem. Braxeinswalde. Pierwszym właścicielem wsi był Fabian von Braxein.
  • Dawniej też: Nowe Ramty (p. wyżej ramoty).
Skwary Łukta 6 Klein Eisings pruskie Isąg Mały Oryginalna nazwa leśniczówki pochodzi od n. jeziora Isąg (pruskiego pochodzenia). Powojenna nazwa "Skwary" jest sztucznym tworem KUNM, nie tylko zacierającym pruskie pochodzenie oryginału, ale także niezgodnym z wcześniejszą polską tradycją (zaświadczoną w Tece Toruńskiej M. Giersza).
Sobno Łukta 4 Sooben pruskie Coby Nazwa ustalona po wojnie oczywiście odzwierciedla pruską n. oryginalną, ale w źródłach przedwojennych (Barczewski, Giersz) pojawia się ludowa forma Coby.
Spórka Łukta 1~4 Sporken pruskie (Spórki) Przed wojną raczej w l. mnogiej: Spórki, Sporki.
Strzałkowo Łukta 6 Hinzbruch niemieckie Hyncbruch Forma spolszczona z Teki Toruńskiej.
Swojki Łukta 2 Schwoiken pruskie? -- Pierwotnie: Sclodien (1422)?
Szeląg Łukta 2 (1?) Eckschilling hybryda (niem. + prus.) -- Nazwa leśniczówki pochodzi od n. jeziora Szeląg (niem. Schilling-See), pruskiego pochodzenia. Pierwotnie była tożsama z nazwą wodną (1700 Schiling), potem pojawił się przedrostek Eck-.
Tabórz Łukta 1 Taberbrück hybryda (prus. + niem.) --
  • Dawniej też: Taborek.
  • Nazwa wsi pochodzi od n. jeziora Tabórz (niem. Taber See), pruskiego pochodzenia (1331 Tobar, 1349 Tabar). Nazwa ta powinna być traktowana jako rodzaj żeński, o czym świadczy odmiana Tabórz - Taborzy, używana w Tece Toruńskiej.
Trokajny Łukta 4? Trukeinen pruskie Trukajny (?)
  • 1402-08 Traykoyne.
  • W polskiej tradycji przedwojennej raczej Trukajny. Może warto by to naprostować?
Worliny Łukta 1 Worleinen pruskie -- 1342 Worlyne.
Wynki Łukta 1 Wönicken pruskie --
  • 1540 Wenycken
  • Dawniej też: Winki (tak w Tece Toruńskiej).
Zajączkowo Łukta 4 Falkenstein niemieckie Zajączki Oboczna n. niem. Hasenberg, stąd przedwojenne spolszczenie Zajączki. Po wojnie zmodyfikowano ją do postaci Zajączkowo, zapewne w celu odróżnienia od wsi Zajączki w gm. Ostróda (p. tam). Nie jest to wciąż jednak forma mająca przedwojenne korzenie. Może więc zamiast tego można by wykorzystać dookreślenie? U Leydinga są to Zajączki Łukciańskie.
Bagnity Małdyty 2 Bagnitten pruskie -- 1353 Begonithen
Bartno Małdyty 2 Reichbarten hybryda (niem. + prus.) --
  • 1401 Barthen, 1404 Bartin. Nazwa prawdopodobnie pruska (chociaż nie dysponuję informacjami etym.), od XVI w. rozszerzona o niem. człon Reich-. Obecna nazwa polska spolszcza formę pierwotną (chociaż może wierniejsza zapiskom byłaby forma Barcin).
  • Ponadto, z miejscowością tą utożsamia się obecnie prus. nazwę Surkapurn (1315). Nazwę tę dawniej błędnie odnoszono do wsi Słonecznik w obecnej gm. Morąg (stąd u Leydinga i krótko po wojnie wieś owa nosi nazwę Sorkobór, co jest dość nieudolnym spolszczeniem formy Surkapurn). Prawdopodobnie więc mamy do czynienia ze starą wsią, o dwóch różnych nazwach pruskich.
Budwity Małdyty 2 Bauditten pruskie -- 1302-06 Buditien, Budithen. Jeśli 1354 Baudewiten należy tutaj (tak jak podaje Leyding), to uzasadniałoby -w- w powojennym spolszczeniu.
Budyty Małdyty 2 Boditten pruskie --
Czulpa Małdyty 1? Zölp pruskie -- Leyding przytacza zapis Czulpa jako źródłowy.
Dobrocin Małdyty 3 Groß Bestendorf niemieckie --
Drynki Małdyty 2 Drenken pruskie -- 1304 Drinken.
Dziśnity Małdyty 2 Dosnitten pruskie -- 1367 Desynithen, 1369 Disnyten.
Fiugajki Małdyty 1 Figaiken pruskie --
Gizajny Małdyty 2 Gischainen pruskie -- 1376 Gysyein, Geysyein.
Ględy Małdyty 2~5 Gallinden pruskie Galindy (?) Nazwa pruskiego pochodzenia, nawiązująca do n. plemiennej Galindów. Po wojnie spolszczona jako Ględy, per analogiam do wsi koło Łukty. Jednak, wobec braku jednoznacznej polskiej tradycji, może można było się pokusić o bardziej dokładne spolszczenie, lepiej oddające źródłosłów oryginału (Chojnacki podaje Galindia, ale to raczej sztuczność)?
Gumniska Małe Małdyty 3 Klein Rüppertswalde niemieckie --
Gumniska Wielkie Małdyty 3 Groß Rüppertswalde niemieckie --
Jarnołtowo Małdyty 2 Groß Arnsdorf niemieckie -- Pierwotnie: Arnoldisdorf (ok. 1308).
Jarnołtówko Małdyty 2 Klein Arnsdorf niemieckie -- Patrz wyżej.
Kadzie Małdyty 1 Kadzie polskie -- Nazwa w latach 1868-1945: Eichhorst.
Kanty Małdyty 2 Groß Kanten pruskie -- Do 2010 oficjalnie Kęty.
Karczemka Małdyty 3 Hoffnungsmühle niemieckie --
Kiełkuty Małdyty 5 Kelken pruskie Kiełkuły
  • Dawniej dwie wsi: Stare i Nowe Kiełkuty (niem. Alt, Neu Kelken).
  • 1359 Kellekullen, 1427 Kellekolle
  • Obowiązująca forma Kiełkuty jest wynikiem jakiegoś fatalnego błędu lub przeinaczenia (prawdopodobnie zasugerowano się Kiejkutami pod Szczytnem) - daje ona mylne wrażenie, jakoby nazwa ta należała do nazw bałtyckich z sufiksem -utai (-uty), co w tym wypadku nie jest prawdą. Poprawną etymologicznie formę Kiełkuły notuje Leyding i uważam, że należałoby do niej powrócić. Ponadto, istnieje zapis Kellikuli z 1411-19, jakby ze spolszczoną końcówką. Może więc faktycznie istniała kiedyś spolszczona wersja *Kiełkuły lub *Kielikuły?
Klonowy Dwór Małdyty 3 Höfen niemieckie -- Biorąc pod uwagę n. niem., nie prościej byłoby Dwory (lub Dwórzno)? Po co tak komplikować nazwy?
Koszajny Małdyty 2 Koschainen pruskie --
  • 1271-76 Kusieyns, 1386 Kusieyn. Oboczna n. pruska: Pallawiten (1271-76) - przejęta od pobliskiej osady Połowite.
Kozia Wólka Małdyty 1? Klein Bestendorf niemieckie -- Oboczna nazwa (podawana w spisie z 1820): Kosse Wolle. Z pewnością jest to pol. Kozia Wólka lub Kozia Wola - trudno dziś chyba tego dociec.
Kreki Małdyty 2 Kröken pruskie -- 1315 Crekin, 1321 Kreken.
Leszczynka Mała Małdyty 5 Gut Linkenau pruskie Linkówko
  • Niem. też Klein Linkenau (tak u Leydinga, może to błąd?).
  • Po więcej wyjaśnień patrz niżej: Linki. Mimo zmiany "Leszczynka" na "Linki", nazwa "Leszczynka Mała" pozostała.
Leśnica Małdyty 4 Freiwalde niemieckie Frywałd
Linki Małdyty 5 Linkenau pruskie Linkowo
  • Niem. też Groß Linkenau (tak u Leydinga, może to błąd?).
  • Nazwa niem. Linkenau (1417 Linkenaw, Lynkenaw) uchodzi za staropruską. Po wojnie zastąpiono ją ahistoryczną formą Leszczynka, co następnie (kiedy?) uległo zmianie na Linki (choć można gdzieniegdzie spotkać się z informacją, jakoby Leszczynka i Linki były dwiema różnymi miejscowościami - albo jest to błąd, albo wieś była przez pewien czas podzielona). Forma Linki, chociaż zachowuje rdzeń oryginału, niedokładnie oddaje strukturę nazwy pruskiej. Uważam, że najlepiej byłoby nazwę "Linki" zmienić na Linkowo, a nazwę sąsiedniej wsi "Leszczynka Mała" (która, w przeciwieństwie do większej bliźniaczki, nie zmieniła nazwy) na Linkówko, tworząc przy tym prosty dublet nazewniczy (podobnie jest u Leydinga: Lęgowo i Lęgówko, co jednak wydaje mi się zbytnim spolszczeniem fonetycznym).
Małdyty Małdyty 2 Maldeuthen pruskie -- 1350 Maudithen, 1543 Maldeyten.
Naswity Małdyty 2 Naasewitt pruskie -- Również spotykana forma: Naświty (nieurzędowa, ale zapewne używana w mowie).
Niedźwiada Małdyty 5 Glocken pruskie Kłoki 1334 Cloken. Nazwa pochodzenia staropruskiego, od klākis - "niedźwiedź". Tak więc, nazwa powojenna oddaje znaczenie n. oryginalnej, ale łamie zasadę, aby nazw pruskich nie tłumaczyć. Należało ją spolszczyć fonetycznie.
Pleśno Małdyty 2 Plößen pruskie -- 1374 Plesen; ok. 1400 Pelesen, Pellesin.
Plękity Małdyty 2 Plenkitten pruskie --
Połowite Małdyty 2 Pollwitten pruskie --
  • ok. 1400 Palwyten, Pollewiten, 1419 Polowiten.
  • Systematyczniejsze byłoby spolszczenie Połowity, ale wobec braku tradycji niech już będzie, jak jest.
Rybaki Małdyty 2 Fischerbuden pruskie --
Sambród Małdyty 4 Samrodt pruskie Zamroty
  • 1297 Zambre, 1319 Sambrad, 133 Sambrade.
  • Chociaż powojenna forma Sambród dobrze spolszcza oryginalną pruską nazwę, to jednak autentycznym spolszczeniem, używanym w ludowej twórczości (m.in. u Kolberga) są Zamroty. Zawsze w takich przypadkach trzymam się zasady, że ludowa tradycja powinna być na pierwszym miejscu.
Sambród Mały Małdyty 4 Klein Samrodt pruskie Zamroty Małe Patrz wyżej.
Sarna Małdyty 2 Rehberg niemieckie --
Sasiny Małdyty 2 Sassen pruskie --
  • 1315 Sasne, 1350 Zossin, ok. 1400 Sassenen, Sasnen.
  • W pobliżu wsi znajduje się jezioro zwane Sasiny lub Tolin (niem. Sassener See, 1315 Tolim, 1334 Tullynen). Nazwa Tolin pierwotniejsza i to jej lepiej używać (nazwa Sasiny, chociaż również pruska, jest już wtórnym ponowieniem n. miejscowej).
Smolno Małdyty 5 Schmolehnen pruskie Smolajny ok. 1399 Smaleyn. Nazwa pruska, po wojnie oddana niedokładnie.
Sople Małdyty 2 Zöpel pruskie -- ok. 1400 Sopelyn, Soplyn; 1419 Sopelen.
Surzyki Małe Małdyty 2 Klein Sauerken pruskie --
Surzyki Wielkie Małdyty 2 Groß Sauerken pruskie -- 1304 Suriken, 1348 Surcken.
Szymonowo Małdyty 2 Groß Simnau pruskie? -- Przydała by się dokumentacja i informacje etymologiczne (Leyding podaje jedynie formę źródłową Symenaw, bez daty [jak ma w zwyczaju]). Może jest to jakaś adideowana nazwa pruska? Niemniej, forma Szymonowo zdaje się być dość naturalnym spolszczeniem formy niemieckiej.
Szymonówko Małdyty 2 Klein Simnau pruskie? -- Patrz wyżej.
Wielki Dwór Małdyty 5 Ankern pruskie Ankry Nazwa pruskiego pochodzenia, zniweczona po wojnie. Leyding podaje spolszczoną formę Ankry, całkowicie intuicyjną.
Wilamowo Małdyty 1 Groß Wilmsdorf niemieckie --
Wilamówko Małdyty 1 Klein Wilmsdorf niemieckie --
Wodziany Małdyty 2 Wodigehnen pruskie -- 1350 Wodieyn.
Zalesie Małdyty 3 Pfalsdorf niemieckie --
Zajezierze Małdyty 3 Seegertswalde niemieckie --
Zduny Małdyty 3 Bürgerhöfen niemieckie -- U Leydinga obocznie jako Miejska Wola - warte wprowadzenia? Dokładniejszym tłumaczeniem byłby "Miejski Dwór".
Bieniasze Miłakowo 5 Banners niemieckie Benery 1346, 1352 Benern. Według Biolik nazwa pruskiego pochodzenia. Można by było więc pokusić się o jej spolszczenie.
Biernatki Miłakowo 1 Bornädtken polskie? --
Boguchwały Miłakowo 5 Reichau niemieckie Rychowo U Leydinga intuicyjne, naturalnie brzmiące spolszczenie Rychowo (może nawet o jakiejś przedwojennej tradycji?). Lepsze to od nieuzasadnionej nazwy "Boguchwały".
Gilginia Miłakowo 5 Gillgehnen pruskie Ilgajny
  • Do 1966 oficjalnie Gilginie.
  • 1236 Ylien, Illigen, 1402-08 Ilgayn, Ilgeyn. Te zapisy pokazują dobitnie, że inicjalne G- jest w tej nazwie wtórne, toteż prononuję bardziej dokładne i systematyczne spolszczenie Ilgajny (Leydingowa forma "Ilin" jest zbyt zdegenerowana fonetycznie).
Głodówko Miłakowo 5 Karneyen pruskie Karnajny Pierwotnie: 1296 Tuseine, 1336 Thusieyn, 1350 Tussien, Tusieyn (...) ok. 1780 Tusseinen alias Karneyen. Obie nazwy pochodzenia pruskiego, po wojnie zniweczone.
Gudniki Miłakowo 1 Gudnick pruskie --
Henrykowo Miłakowo 2? Heinrichsegen (?) niemieckie --
  • Nazwę niemiecką Heinrichsegen udało mi się ustalić wyłącznie na podstawie nienaukowych źródeł internetowych. Miejscowość nie widnieje na przedwojenych mapach niemieckich. Według (mało naukowych) opisów historycznych, miejscowość powstała w latach 30 XX w. jako osada robotnicza przy nowopowstałej fabryce włókienniczej.
  • Niektóre źródła internetowe podają Henrykowo jako ekwiwalent niem. Gnuschkenhof, co jest błędem. Miejscowość Gnuschkenhof (po wojnie Gnuszyn), dzisiaj jest zatarta w granicach Miłakowa.
Janowo Miłakowo 1 Schillings niemieckie -- Polska nazwa Janowo znana już przed wojną, współistniała z niemiecką (istniał również zniemczony wariant Janowen, wymieniany w spisie z 1820).
Kantalice Miłakowo 1 Blumen niemieckie --
  • Pierwotnie: 1409 Kantels, 1411-19 Cantils. Nazwa pruska, przechowana w mowie ludności mazurskiej w spolszczonej formie Kantalice (1780 Cantelitzen).
  • Dziś wieś ahistorycznie połączona z Pitynami, bez wyodrębnionej nazwy. Chyba przez wzgląd na historię, warto by ponownie wydzielić Kantalice, zwłaszcza że te historyczne miejscowości są wciąż od siebie dość wyraźnie oddzielone.
Klugajny Miłakowo 2 Klogehnen pruskie -- 1411-19 Claugeyn, 1427 Claugene.
Kłodzin Miłakowo 5 Sackstein pruskie Saksztyn 1352 Saxtin, 1448 Sextin. Pruska nazwa, zniweczona po wojnie - należało ją spolszczyć.
Książnik Miłakowo 2 Herzogswalde niemieckie --
Lekławki Miłakowo 5 Schodehnen pruskie Skodajny
  • 1427 Scodeyne, 1448 Schodene.
  • Powojenna nazwa Lekławki wynika z pokutującego w starej literaturze, ale obecnie uważanego za błędne, utożsamienia zapisów Lekelauke, Leklawken (1305). Współcześnie uważa się, że zapisy te odnoszą się do wsi Mikołajki w gm. Młynary. Ponieważ nazwa Schodehnen również ma pruskie pochodzenie, należało ją spolszczyć.
  • Osada włączona do Warkałek, stąd trudno mi stwierdzić, czy jej nazwa wciąż funkcjonuje. Według Wikipedii osada jest opustoszała, jednak na obrazach satelitarnych wciąż widać jejk zabudowania.
Miejski Dwór Miłakowo 3 Henriettenhof niemieckie --
Mysłaki Miłakowo 5 Prägsden pruskie Praksy
  • Niem. także Groß Prägsden.
  • Nazwa pierwotna pruska, jednak trudna do zrekonstruowania, ze względu na niejednocznaczne zapisy hist.: 1411-19 Preywasyn, 1427 Prebesyn, 1448 (Gross)prebissen, 1579 (Kleinn) Preussen. Jednak na podstawie używanych w XVIII-XIX w. form Prächsen, Prägsen, można moim zdaniem utworzyć intuicyjne spolszczenie "Praksy" (podobnie u Leydinga - Praksewo, jednak z nieetymologicznym -ewo).
  • Do tej wsi (lub okolic) odnosi się prawdopodobnie prus. nazwa Koytebrickyte (1305).
Mysłaki Małe Miłakowo 5 Klein Prägsden pruskie Praksy Małe Patrz wyżej.
Naryjski Młyn Miłakowo 2 Narienmühle hybryda (prus. + niem.) -- Nazwa miejsc. pochodzi od jeziora Narie (niem Narien-See, 1337 Narge).
Niegławki Miłakowo 2 Näglack pruskie -- 1305 Naydelauken, 1339 Naydelauks.
Nowe Mieczysławy Miłakowo 1 Neu Menzels osobowe (słowiańskie) -- Sąsiednia wieś Stare Mieczysławy dziś nie istnieje.
Pawełki Miłakowo 2? Paulken niemieckie? -- Potrzebne informacje dot. nazwy niemieckiej - czy nie jest to przypadkiem jakaś zniemczona nazwa pruska lub słowiańska? Leyding spolszcza jako Pólko.
Pityny Miłakowo 2 Pittehnen pruskie -- 1419 Pyttenen, 1543 Pitteynen.
Pojezierce Miłakowo 5 Bobanden pruskie Pobądy
  • Pierwotnie: Trundele (1349), Trundel al. Papanden (1448), Pobanden (1539). Obie nazwy pruskiego pochodzenia, wcześniejsza pochodzi od niewielkiego jeziora Trądla (niem. Trundel-See), w pobliżu którego leży miejscowość.
  • Po wojnie zniweczono pruską nazwę tej miejscowości, nadając ahistoryczną n. "Pojezierce". U Leydinga pojawia się spolszczenie Pobądki, co poprawiam na Pobądy (brak uzasadnienia dla sufiksu -ki).
Polkajny Miłakowo 2 Polkehnen pruskie -- 1402-08 Pulkaym, 1411-19 Polkayn.
Ponary Miłakowo 1 Ponarien pruskie --
  • 1337 Ponargen; 1371 Panarigen, Panarien; 1427 Panargen.
  • Nazwa pochodzi od jez. Narie (p. też Naryjski Młyn, wyżej). Spolszczenie Ponary przedwojenne (może powstało przez podobieństwo do wileńskich Ponar).
Raciszewo Miłakowo 5 Reichenthal niemieckie (Bogaczewo?) Ze względu na pseudodzierżawczy charakter n. powojennej (sztuczny twór od słowiańskiego imienia Racisz), można by zastanowić się nad przywróceniem Leydingowego spolszczenia Bogaczewo (być może w formie zdrobniałej Bogaczewko, celem odróżnienia od Bogaczewa k. Morąga?). Tak czy inaczej, brak polskiej tradycji dla tej wsi.
Roje Miłakowo 1 Royen pruskie -- 1325 Rogin, 1388 Rogen, 1473 Roygen. Nazwa pruska, spolonizowana jako Roje jeszcze przed wojną (n. znana w SGKP).
Różnowo Miłakowo 2? Rosenau niemieckie (Roznowo?) Gwarowo: Roznovo (w NMP). Trudno mi stwierdzić, na ile jest to przedwojenna forma. Raczej brak starego polskiego osadnictwa w okolicy.
Rycerzewo Miłakowo 2 Ritters niemieckie --
Sąglewo Miłakowo 2 Sanglau pruskie -- Nazwa o dwóch starych pruskich nazwach: 1354 Remunendorf, 1427 Remonykame, 1448 Remekaym (jak widać, forma z prus. suf. -kaims współistniała z formą na niem. -dorf) oraz Sangelis (1531), Sangelauck (1543), Sengelau (1570). Ostatecznie to ta druga nazwa (dawniej z wahaniami w sufiksie) stała się podstawą nazwy znanej obecnie.
Stare Bolity Miłakowo 2 (Alt) Bolitten pruskie (Bolity) Człon Stare można teoretycznie pominąć. Miejscowość Nowe Bolity obecnie nie istnieje, a ponadto już przed wojną często pomijano w tej nazwie człon "Alt".
Stolno Miłakowo 2 Stollen pruskie -- U Chojnackiego Stoły, ale chyba nie jest to autentycznie używana forma.
Trokajny Miłakowo 2 Groß Trukainen pruskie --
Warkałki Miłakowo 5 Hartwich niemieckie Boldajny Pierwotnie: Baldeyn (1337). Pierwotna nazwa wsi była więc tożsama z nazwą jeziora Boldajny (niem. Boldehnen-See, unikać niepoprawnej nazwy "Jezioro Warkalskie"!), w pobliżu którego znajduje się miejscowość. Nazwa ta jest oczywiście pruskiego pochodzenia i warto ją przywrócić, w miejsce nadanej przez KUNM nazwy "Warkałki" (która nawiązuje do pobliskiej wsi Warkały [p. niżej], również o pruskiej nazwie. Jednak ta nowa n. relacyjna jest kompletnie ahistoryczna).
Warkały Miłakowo 2 Workallen niemieckie -- 1379 Warekallen, 1398 Warkallen.
Warny Miłakowo 2 Warnenhof hybryda (prus. + niem.) --
Wojciechy Miłakowo 5 Gartenpungel pruskie Gartelpąg 1323 Gartilpunge. Nazwa pruskiego pochodzenia. Trudna do spolszczenia, jednak lepsze najbardziej nieudolne spolszczenie n. pruskiej od chrztu nazewniczego.
Bagieńsko Miłomłyn 4 Baginsken polskie Bagińskie
  • Nazwa w latach 1938-45: Bürgersee
  • Pierwotną formą zdaje się być Bagińskie, od nazw. Bagiński. W takiej formie również w tradycji przedwojennej (istniał też wariant Bagieńskie). Dzisiejsza forma jest już jakimś powojennym przeinaczeniem.
Boguszewo Miłomłyn 1 Bogunschöwen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Ilgenhöh.
  • Dawniej też: Szur, Szczur (gw. Šur), Piker. Nazwa Sz(cz)ur polska lub niemiecka (od dolnoniem. schur "miejsce wolne, przykryte"), notowana od XVII w. Wariant Piker, poświadczony w Tece Toruńskiej niejasny (pruskie?).
Bynowo Miłomłyn 1 Bienau niemieckie? --
  • Dawniej też: Binowo. W gwarze do dziś: B'inovo.
  • Pierwotnie niem. Hayn (1324), dosł. "gaj".
Dębinka Miłomłyn 2 Schönaich niemieckie --
Faltyjanki Miłomłyn 1 Faltianken polskie -- Zapis gw. Faltïjank'i. Faltyjan to prawdopodobnie mazurska wariacja imienia Walenty.
Gil Mały Miłomłyn 1 Klein Gehlfeld hybryda (prus. + niem.) -- Patrz niżej.
Gil Wielki Miłomłyn 1 Groß Gehlfeld hybryda (prus. + niem.) -- 1344 Geylenvelde. Nazwa pochodzi od n. jeziora Gil Wielki (niem. Groß Gehl-See; 1311-15 Gailen, Geile), pruskiego pochodzenia.
Glimy Miłomłyn 4 Skapenwald hybryda (prus. + niem.) Glinki albo Skap
  • Oboczna n. niem. Glimmen.
  • Powojenna n. Glimy zdaje się być fałszywą repolonizacją niem. formy Glimmen, która prawdopodobnie pochodzi z polskiego i powinna brzmieć Glinki (1875 Glinken). Zaś równoległa n. niem. Skapenwald jest tożsama z nazwą lasu Skapenwald (1595 Scappen), pruskiego pochodzenia. Polska nazwa tego lasu to Skop (urz.) lub Skap (lud.).
Kamieńczyk Miłomłyn 3 Holstein niemieckie -- Według Biolik n. Kamieńczyk jest przeniesiona przez osadników z Mazowsza. Chodzi tu chyba o osadników powojennych, gdyż nie znajduję żadnego przedwojennego potwierdzenia tej nazwy.
Karnitki Miłomłyn 2 Klein Karnitten pruskie (Karnity Małe) Osobiście uważam, że tego typu nazw pruskich nie powinno się zdrabniać, brzmi to dość nienaturalnie. Poprawniejsza więc byłaby forma Karnity Małe. Jednak, wobec braku tradycji, może niech zostanie jak jest.
Karnity Miłomłyn 2 Groß Karnitten pruskie -- 1347 Motho al. Carnithen. Wieś miała więc pierwotnie dwie oboczne n. pruskie.
Kukła Miłomłyn 1 Althütte niemieckie -- Ludowa polska nazwa Kukła (poprawniej może Kukla? Tak w Tece Toruńskiej i spisie z 1820, o ile to nie objaw zniemczenia) istniała obocznie do niemieckiej Althütte.
Ligi Miłomłyn 1 Liegen pruskie -- 1400 Lygen.
Liksajny Miłomłyn 1 Nickelshagen niemieckie -- Polska forma Liksajny (pruskiego pochodzenia) pojawia się w niemieckim spisie z 1820 r. (w grafii Lixayni). Forma ta bez wątpienia ma związek z położoną nieopodal wsią Likszany (p.) w obecnej gm. Zalewo. Trudno stwierdzić, czy mamy tu do czynienia z pomyłką, czy rzeczywistym przeniesieniem nazwy. Brak jakiejkolwiek innej polskiej tradycji nie pozwala zweryfikować tego dylematu, więc niech zostanie jak jest, chociaż rozróżnienie pomiędzy formami Likszany i Liksajny wydaje się sztuczne (są to bez wątpienia warianty tej samej nazwy). Leyding stosuje dookreślenie Liksajny Jeziorne (dla odróżnienia od Likszan, które nazywa też Liksajnami).
Liwa Miłomłyn 1 Bieberswalde niemieckie -- Nazwa polska, istniejąca obocznie do niemieckiej (przynajmniej od XVIII w.), pochodzi od nazwy rzeki Liwa (staropruskiego pochodzenia).
Lubień Miłomłyn 5 Grünort niemieckie Liwno
  • Oboczna n. niem. Lieben. Stąd nazwa powojenna. Jednakże, z powodu pochodzenia tej nazwy od prus. hydronimu Liwa, należałoby ją oddać wierniej, zachowując źródłosłów.
  • Nazwa śluzy Zielona, położonej na obszarze tej wsi, utrwala przejściowe spolszczenie nazwy niem. Grünort, używane krótko po wojnie.
Majdany Małe Miłomłyn 1 Klein Altenhagen niemieckie --
  • Dawniej też: Małdajny, Majdajny Małe, Majdanki. Przez pierwszych kilka lat po wojnie obowiązywała oficjalnie forma Majdajny Małe.
  • Po więcej wyjaśnień: patrz niżej.
Majdany Wielkie Miłomłyn 1 Groß Altenhagen niemieckie --
  • Dawniej też: Małdajny, Majdajny.
  • Ludność mazurska zachowała genetycznie starszą, pruską nazwę tych dwóch wsi (co ciekawe, zaświadczoną dopiero od XIX w., jedynie w polskim kontekście. Dla porównania, forma niemiecka znana jest już od XIV w.), początkowo jako Małdajny, co następnie uległo ewolucji do postaci Majdany (zapewne pod wpływem rzeczownika pospolitego majdan). Forma Majdajny (używana przez Kętrzyńskiego, a następnie wprowadzona oficjalnie przez KUNM) jest albo formą przejściową, albo sztuczną restytucją prus. sufiksu -ajny. Taka forma obowiązywała oficjalnie przez parę pierwszych lat po wojnie, aż została wyparta przez ludową formę Majdany (Wielkie, Małe).
  • Zapis gwarowy: Mau̯doi̯nï. Autorzy NMP odnoszą tę formę do Małdyt, ale to chyba błąd.
Malinnik Miłomłyn 3 Amalienruh niemieckie --
Ostrów Wielki Miłomłyn 1* Groß Werder niemieckie (Ostrów) W spisie z 1820 r. po prostu Ostrów. Miejscowość Klein Werder nie istnieje (nie istniała już przed wojną), toteż dookreślenie wydaje się być lekko zbyteczne.
Piławki Miłomłyn 4 Pillauken pruskie Piluk
  • 1341 Pelukin, 1363 Pylawkin.
  • Forma Piławki, wprowadzona przez KUNM, jest oczywiście systematycznym przyjęciem oryginalnej n. pruskiej (z regularnym sufiksem -ławki), jest ona jednak niezgodna z przedwojenną ludową tradycja. Przedwojenne źródła dość zgodnie nazywają tę miejscowość Piluk (dane Leydinga [z tomu I i II] wskazują też na formę Piłuk).
Rogowo Miłomłyn 4 Hornsberg niemieckie Oręcbark W Tece Toruńskiej: Ornsberk, u Leydinga: Oręcbark. Forma Leydinga jest prawdopodobnie dalszą ewolucją. Należałoby przywrócić tę ludową formę, w miejsce obecnej (oddającej częściowo znaczenie n. niem., ale powojennej).
Skarpa Miłomłyn 1? Skerpen pruskie (Szkarpa?) 1400 Scarpen. Nazwa pochodzenia pruskiego. U Chojnackiego Szkarpa - hiperpoprawność?
Tarda Miłomłyn 1 Tharden pruskie --
  • Niem. oboczne Thardenkrug.
  • Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora Tarda (1595 Tharn See).
Wielimowo Miłomłyn 6 Wilmsdorf niemieckie Stromżyk
  • Oboczna n. niem. Sturmsee. W XV-XVII w. Halbe Hube (dosł. "pół włóki")
  • Historyczna n. polska, jak i wariantywna niemiecka, pochodzą od pobliskiego jeziorka Sturm-See (pol. Stromżyk). Jest to prawdopodobnie adideowana nazwa pruska. Po wojnie niestety zignorowano fakt istnienia ludowej polskiej nazwy wsi i uchwalono nową, ahistoryczną Wielimowo. Również jezioro nosi dziś nazwę Wielimowskie (wg ustaleń KUNM Strumyk, co chyba też jest sztucznością lub przeinaczeniem). Należy w trybie pilnym, zarówno wsi jak i jezioru przywrócić prawowitą, ludową polską nazwę Stromżyk.
Winiec Miłomłyn 5 Winkenhagen hybryda (prus. + niem.) Winki Pierwszy człon n. niem. uchodzi za pruski (być może tożsamy z nazwą wsi Wynki w gm. Łukta). Uważam, że można było ten źródłosłów oddać wierniej. Obecna forma Winiec, podobnie jak Leydingowy Wikowiec czyni to niedokładnie.
Wólka Majdańska Miłomłyn 3 Charlottenhof niemieckie -- W potocznym powojennym użyciu forma Karolewo (w pewien sposób oddająca znaczenie n. niem., pochodzącej od im. Charlotte = Karolina). Chyba jednak nie jest to nic wartego wprowadzenia.
Zalewo Miłomłyn 1 Sallewen pruskie (spolonizowane) --
Zatoka Leśna Miłomłyn 3 Thorchen niemieckie? -- U Leydinga: Bramka. Jeśli n. niem. pochodziłaby od Tor "brama", to byłoby to dosłowne tłumaczenie.
Ziemaki Miłomłyn 3 Goldsberg niemieckie --
Anin Morąg 2 Annenhof niemieckie --
Antoniewo Morąg 2 Antonienhof niemieckie --
Bartężek Morąg 5 Bärting pruskie Bartąg Nazwa pochodzi od n. jeziora Bartężek (niem. Bärting-See, 1340 Berting). Obecna, zdrobniona forma Bartężek chyba służy odróżnieniu od nazwy jeziora (a także wsi) Bartąg na Warmii. Jednak sama w sobie nie ma uzasadnienia historycznego - poprawna forma nazwy powinna brzmieć Bartąg.
Bogaczewo Morąg 3 Güldenboden niemieckie --
Borzymowo Morąg 3 Abrahamsheide niemieckie --
Bożęcin Morąg 2 Groß Gottswalde niemieckie --
Bramka Morąg 2 Himmelforth niemieckie --
Chojnik Morąg 6 Hagenau niemieckie Hajnowo
Dobrocinek Morąg 3 Neu Bestendorf niemieckie --
Dury Morąg 2 Döhringshof niemieckie --
Dworek Morąg 2 Inrücken niemieckie -- Oboczna n. niemiecka: Gütchen. Stąd powojenna n. polska.
Gubity Morąg 2 Gubitten pruskie --
Gulbity Morąg 2 Golbitten pruskie --
Jędrychówko Morąg 2 Heinrichshof niemieckie -- Nazwa nawiązuje do stpol. Jędr(z)ych = Henryk. Zdrobnienie chyba służy odróżnieniu od licznych w regionie miejscowości o nazwie Jędrychowo.
Jurecki Młyn Morąg 2 Georgenthalermühle niemieckie --
Jurki Morąg 2 Georgenthal niemieckie --
Kadzianka Morąg 3 Vogelgesang niemieckie --
Kalnik Morąg 5 Kahlau pruskie Kalewo 1400 Kalow, 1402-08 Calaw. Nazwa pruskiego pochodzenia, obecna forma pol. jej nie oddaje. Lepszy jest podawany przez Leydinga wariant Kalewo. Z kolei widniejąca na mapie z 1945 roku (której nazewnictwo opracowywali Rospond i Olszewicz) forma Kaliany jest chyba mało wartościowa.
Kamionka Morąg 2 Steinsdorf niemieckie --
Kępa Kalnicka Morąg 3~5 Wilhelmsthal niemieckie Kępa Kalewska Zmiana drugiego członu jest konsekwencją zmiany Kalnik na Kalewo, nie wynika ona z historii.
Kretowiny Morąg 5 Kranthau pruskie Krętowo 1448 Kranthaw al. Pelisten, 1540 Kranthaw. Nazwa pruska (oboczna również). Obecna forma jest jej bastardyzacją (Leydingowa forma Krańcowo jest również niedokładna). Najrozsądniejszym spolszczeniem byłoby Krętowo, taka forma zresztą pojawia się w okresie zaraz po wojnie.
Królewo Morąg 5 Königsdorf niemieckie Molzy Pierwotnie: 1361 Mulsen, Molsen. Nazwa pruska (zapewne etymologicznie tożsama z n. wsi Molza w gm. Łukta), funkcjonowała (obocznie do obecnej) aż do XVIII wieku. Wobec braku polskiej tradycji, należało utrwalić pierwotną nazwę pruską, nie spolszczać niemiecką.
Kruszewnia Morąg 2~3 Krausenhof niemieckie -- Leydingowa postać Kruzówko wydaje się naturalniejsza. Może warte wprowadzenia (może lepiej w formie Kruzowo, nie widzę bowiem tutaj motywacji dla zdrobnienia)?
Kudypy Morąg 2 Kuhdiebs pruskie -- 1540 Kodybis. Nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia, zapewne tożsama z nazwą wsi Kudypy w gm. Gietrzwałd. Z etymologią niemiecką (niby "Krowokrady") się nie zgadzam (podważa ją choćby najstarszy zapis).
Lubin Morąg 5 Louisenthal niemieckie Lowizówka U Leydinga Lowizówka, co wydaje się być naturalną adaptacją n. niem. Na pewno jest to lepsza nazwa od nieuzasadnionej Lubin.
Lusajny Małe Morąg 4 Klein Luzeinen pruskie Lucejny Małe Patrz też: Lusajny (gm. Łukta).
Łączno Morąg 4 Wiese niemieckie Łąka Przed wojną jako Łąka. Dzisiejsza forma, chociaż oczywiście wciąż zachowuje źródłosłów oryginału, jest już tworem powojennym.
Maliniak Morąg 5 Schertingswalde hybryda (prus. + niem.) Skiertąg
  • Oboczna n. niem. Kämmersdorf (stąd oboczny wariant pol. Komorowo, funkcjonujący krótko po wojnie).
  • Nazwa niem. pochodzi od jeziora Skiertąg (Scherting-See), pruskiego pochodzenia. Źródłosłów ten należało więc zachować. Wobec tego, że jakiekolwiek słowotwórstwo od Skiertąg brzmiałoby w jęz. polskim sztucznie, nazwę należałoby ustalić tożsamie z nazwą jeziora.
Markowo Morąg 5 Reichertswalde niemieckie Rykartowo Krótko po wojnie funkcjonowała forma Rykartowo, będąca całkiem naturalnym przejęciem n. niemieckiej. Chyba lepsze to od nieuzasadnionej nazwy obecnej.
Morzewko Morąg 5 Mahrau pruskie Marzewo (Morąskie) 1402-08 Maraw. Forma obecna jest zdrobniona celem odróżnienia od Morzewo (ob. Marzewo w gm. Pasłęk). I tę formę również konsekwentnie należałoby naprostować na Marzewo. O ile zastosowanie zdrobnienia jest tutaj dość zrozumiałe (ryzyko pomyłki z podpasłęckim Marzewem), to jednak wolałbym go tu nie stosować, aby nie zaburzać morfologii tej pruskiej nazwy. Ponieważ przed wojną stosowano czasami dookreślenie Mahrau bei Mohrungen, można by nazwać tę wieś Marzewem Morąskim.
Niebrzydowo Małe Morąg 5~6 Klein Hermenau osobowe (niemieckie?) Hermenowo Małe Patrz niżej.
Niebrzydowo Wielkie Morąg 5~6 Groß Hermenau osobowe (niemieckie?) Hermenowo Wielkie Istnieje przypuszczenie (podawane przez autorów NMP), że nazwa pierwotna jest tworem polskim i pierwotnie brzmiała Hermenowo (byłaby to wówczas polska nazwa utworzona na bazie germańskiego imienia). Świadczyć mogłoby o tym dość "nieniemieckie" użycie sufiksu -au. Jest to oczywiście tylko przypuszczenie, jednak moim zdaniem wystarczająco dobre, aby pozbyć się ahistorycznego "chrztu" Niebrzydowo.
Nowy Dwór Morąg 2 Neuhof niemieckie --
Obuchowo Morąg 1 Obuchshöfchen hybryda (pol. + niem.) --
Piłąg Morąg 2 Pfeilings pruskie --
Plebania Wólka Morąg 2 Pfarrsfeldchen niemieckie --
Prętki Morąg 3 Friedrichsfelde niemieckie --
Prośno Morąg 5 Pörschken pruskie Pierzki Pierwotna nazwa wsi pochodzi od pobliskiego jeziora, zwanego Prośno (n. urz.) lub Pieszkowo (niem. Pörschken-See). Leyding Pierzkowem (obecnie używana pisownia przez -sz- jest nieetymologiczna) nazywa również tę wieś. Uważam, że nazwę tę należałoby poprawić, poprzez usunięcie nieetymologicznego sufiksu -owo (niezgodnego z pruskim oryginałem).
Raj Morąg 2 Paradies niemieckie -- U Leydinga również adaptacja fonetyczna jako Paradyż.
Rogowo Morąg 2 Eckfeld niemieckie --
Rolnowo Morąg 2 Rollnau pruskie -- 1402-08 Rulnaw.
Ruś Morąg 1 Reußen niemieckie? --
  • Dawniej też: Ruski (u Chojnackiego).
  • 1334 Rusche Gotswald. Nazwa trudna do objaśnienia.
Silin Morąg 2 (5?) Sillehnen pruskie (Silajny?) Sądząc po formie niem., systematyczniejszym spolszczeniem byłoby Silajny, ale potrzebna jest dokumentacja.
Słonecznik Morąg 2 Sonnenborn niemieckie -- Przez długi czas niesłusznie identyfikowano z tą wsią prus. zapis Surkapurn (1315), stąd funkcjonująca wkrótce po wojnie spolszczona forma Sorkobór. Nowsze badania uważają, że zapis ten odnosi się do okolic wsi Bartno w gm. Małdyty (p. wyżej).
Stabuniki Morąg 5 Stobnitt niemieckie Stobnity Zapisy historyczne dla tej wsi zaczynają się dopiero od XVIII w. (ok. 1780 Stobnitt, Skobnitten; ok. 1790 Stobnitten). Żaden z tych zapisów nie daje uzasadnienia dla formy przyjętej przez KUNM, toteż poprawiam ją na Stobnity.
Strużyna Morąg 3 Silberbach niemieckie --
Szczuplinki Morąg 3 Hechtwinkel niemieckie --
Szymanowo Morąg 2 Simonetti nazwiskowe? -- Potrzebna dokumentacja i informacje etymologiczne.
Tątławki Morąg 5 Tomlack pruskie Tomławki Nie znajduję uzasadnienia historycznego dla osnowy Tąt-, toteż postuluję powrót do używanej przez Leydinga formy Tomławki.
Wenecja Morąg 1 Venedien pruskie -- Nazwa uważana za oryginalnie pruską. W pol. i niem. skojarzona z nazwą Wenecji (niem. też Venedig - forma zaświadczona już od XV w.).
Wilnowo Morąg 1 Willnau pruskie --
Wola Kudypska Morąg 1* Wolla pruskie (Wola)
  • Oboczna n. niem: Christalken (potrzebna etymologia).
  • Drugi człon obowiązującej nazwy jest dookreśleniem, dodanym po wojnie. Nie jest on oryginalną częścią nazwy (tak jak np. w przypadku nazwy wsi Rychnowska Wola).
Worytki Morąg 2~5 Klein Woritten pruskie (Woryty Małe) Tego typu nazw pruskich lepiej nie zdrabniać. Z drugiej strony, brak tradycji.
Woryty Morąskie Morąg 2* Woritten pruskie (Woryty)
Zawroty Morąg 5 Schwenkendorf niemieckie Swonkowo Krótko po wojnie i u Leydinga: Swonkowo. Wydaje się to być dość naturalnym przejęciem n. niem.
Zbożne Morąg 3 Gottesgabe niemieckie --
Złotna Morąg 2 Goldbach niemieckie --
Żabi Róg Morąg 5 Horn niemieckie Złoty Róg
  • Pierwotnie niem. Güldenhorn, Goldenhorn (1340). Z czasem pierwszy człon odpadł.
  • Początkowo po wojnie używana była spolszczona forma Złoty Róg, zgodna z najstarszą n. niemiecką. Jeżeli wierzyć przesiedleńczym legendom, to nazwa ta została zmieniona na "Żabi Róg", gdyż wywoływała "burżuazyjne" skojarzenia. Formę Żabi Róg miałyby motywować żaby, licznie zamieszkujące pobliskie jezioro (dzisiaj zwane również Żabim, ale poprawniejsza jego nazwa to Róg - niem. Horner See [od tej wsi]). Nie jest to jednak nazwa historycznie poprawna. Biorąc pod uwagę to i jej "cenzorski" charakter, chyba warto wrócić do wierniejszej historycznie formy Złoty Róg, trzymając się przy tym tradycji pierwszych powojennych osadników.
Bałcyny Ostróda 1 Balzen pruskie --
  • 1340 Baltzan, 1347 Balczan.
  • Zapis gwarowy: Bou̯cini, do Bau̯cin.
Bednarki Ostróda 1 Bednarken polskie --
  • Dawniej też: Bednarkowo, Bednarka (gw. Bednorka, do Bednorki).
  • Pierwotnie: Salken (1352). Nazwa genetycznie pruska, przejęta od jeziora Sałk (zwanego dziś także Jeziorem Francuskim, z niem. Franzosen-Teich - unikać tej nazwy jako wtórnej). Biolik przytacza też zapis Binaken (1352) - pruskie lub zniekształcone.
Brzydowo Ostróda 1 Seubersdorf niemieckie --
  • Zapis gwarowy: Břẹ́dovo -va.
  • Nazwa pol. spolszcza n. niemiecką, prawdopodobnie wcześniejszą formą było *Zebrzydowo (Zebrzyd to staropolska wersja niem. imienia Zygfryd = Seyfried, Seibert), co uległo skróceniu wskutek fałszywej dekompozycji (Zebrzydowa > ze Brzydowa). Najstarsze zapisy n. niemieckiej - 1332 Syvertisdorf, 1348 Siffridtsdorf.
Buńki Ostróda 1 Bunkenmühle hybryda (prus. + niem.) -- 1413 Bonyken, 1477 Punicken Mühle. Nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia, chociaż istnieją też wywody z pol.
Cibory Ostróda 1? Lehmannsgut niemieckie (Cibora?)
  • Dawniej też Lemanki, Lemany.
  • W przedwojennych polskich źródłach jako Lemanki, Lemany. Niemniej, zapis Ciborra ze spisu z 1820 r., a także niem. nazwa jeziora Cibory (niem. Zibora-See, ludowo zwanego "Morlinek" lub "Ciborowe"), prawdopodobnie przeniesiona od n. miejscowej, dają uzasadnienie nazwie obecnej (choć sądząc z zapisu z 1820, chyba było to pierwotnie femininum?). Prawdopodobnie nazwy istniały obocznie.
Czarny Róg Ostróda 3? Grünortspitze niemieckie -- W powojennym nieoficjalnym użyciu nazwa Szpic, oddająca ostatni człon n. niemieckiej. Nazwa oficjalna jest ahistoryczna, być może nawiązuje do pobliskiego Jeziora Czarnego.
Czerwona Karczma Ostróda 1 Rothekrug niemieckie --
Czyżówka Ostróda 3 Schießgarten niemieckie --
Durąg Ostróda 1 Döhringen niemieckie --
  • 1328 Duringe, w XIV-XV w. niem. Döhringswalde. Nazwa niem., od nazwiska założyciela.
  • Dawniej też: Duryng.
Dziadyk Ostróda 1 Dziadek pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1877-1945: Greisenau.
  • Dawniej też: Dziadek, Dziadygi (zapis gwarowy: ʒ́adigi).
  • 1430 Zadeke, Szadeck, XV w. Sadeke, Czadeke. Mamy tu więc do czynienia z pierwotną nazwą pruską (rekonst. *Sadiks?), przejętą przez język polski, gdzie nagłosowe S/Z- wyewoluowało w Dź- (rozwój analogiczny jak w Działdowo < prus. Saldawa, niem. Soldau lub Dziarny = niem. Seehren), przez co nazwa została skojarzona z ap. dziadek. Bardzo osobliwy przykład ewolucji nazwy.
  • Z tą wsią (lub jej okolicą) prawdopodobnie łączy się pruska nazwa Joduthen (1328).
Gąski Ostróda 1 Gensken polskie --
Gierłoż Ostróda 1* Preußisch Görlitz pruskie? (Gierłoż Pruska)
  • Dawniej też: Gierłoża.
  • Przed wojną z dookreśleniem: Pruska (obocznie istniała też postać Deutsch Görlitz), który odróżniał ją od sąsiedniej wsi Gierłoż Polska (obecnie w gm. Lubawa - miejscowość nieujęta w spisie, gdyż przed wojną znajdowała się w granicach RP). Po wojnie usunięto ten człon z przyczyn politycznych (zacieranie nazwy Prusy i pamięci o niej), więc uważam, że należy go przywrócić.
  • Pochodzenie nazwy niejasne, prawdopodobnie jest to jednak nazwa pruska, związanej z hydronimem Gryźlina al. Gizela (1303 Griselanos, 1338 Grisla) - rzeka ta przepływa przez wieś.
  • Zapis gwarowy: Geru̯uš, do Geru̯ožï.
Nowa Gierłoż Ostróda 1* Neu Görlitz pruskie? -- Patrz wyżej.
Giętlewo Ostróda 1~4 Güntlau pruskie --
  • 1398 Gunthyn, 1412 Guntlen. Nazwa pochodzenia pruskiego.
  • Zapis gwarowy: Gintu̯ovo, Gintlevo. Forma Gintlewo byłaby więc bardziej zgodna zarówno z mową ludu, jak i z większością źródeł przedwojennych. Z drugiej strony, postać Giętlewo też zdaje się mieć umocowanie historyczne (spis z 1820 przekazuje: Gętlewo).
Glaznoty Ostróda 1 Marienfelde niemieckie -- Pierwotnie: 1332 Glausotin alias Merginvelde. Mamy tu więc dwie nazwy (pruską i niemiecką), istniejące obocznie od zarania dziejów. Nazwa pruska zachowała się w mowie Mazurów w formie Glaznoty.
Górka Ostróda 2 Bergheim niemieckie --
Grabin Ostróda 1 (Groß) Gröben pruskie? --
  • 1325 Grobin. Nazwa o nie do końca jasnym pochodzeniu, prawdopodobnie hydronimiczna pruska.
  • Zapis gwarowy: Grob'in.
Grabinek Ostróda 1 Klein Gröben pruskie? -- Patrz wyżej.
Gruda Ostróda 3 Annenhorst niemieckie --
Idzbark Ostróda 1 Hirschberg niemieckie -- Dawniej też: Jedzbark, Jelenia Góra (to ostatnie u Leydinga, chyba powojenne).
Idzbarski Młyn Ostróda 1 Hirschberg-Mühle niemieckie -- Przysiółek ten "wchłonął" przykarczemną osadę Morastkrug, zwaną po polsku Oparczyska lub Oparczysta Karczma. Budynek karczmy wciąż istnieje i został odrestaurowany (niestety, bez zachowania jakiejkolwiek wierności historycznej) i dziś z powodzeniem funkcjonuje jako przydrożna (leżąca przy trasie nr 7) restauracja pod nazwą "Młyn pod Mariaszkiem". Nazwa ta jest zdecydowanie niegodna miejsca o tak długiej i ciekawej historii. Nazwa "Oparczysta Karczma" byłaby nie tylko zgodna z historią, ale także (moim zdaniem) atrakcyjniejsza marketingowo - bardziej intrygująca (jako, że pochodzi od gwarowego słowa oparczysko = bagno, trzęsawisko). Zazwyczaj nie postuluję zmian nazw prywatnych nieruchomości (nie jest to celem tego projektu), ale tutaj mamy do czynienia ze szczególnym przypadkiem. Poza tym, nazwa Oparczyska wciąż pozostaje urzędową nazwą tego miejsca (rzecz jasna "martwą", nie funkcjonującą). Ciekawe, czy właściciel przybytku w ogóle zdaje sobie z tego sprawę?
Jankowiec Ostróda 1~4 Jonasdorf niemieckie (Jankowice)
  • Dane przedwojenne wskazują raczej na formę Jankowice, ale być może wariant "Jankowiec" też jest uzasadniony.
  • Miejscowość ta dziś stanowi jedną całość ze wsią Rudno. Trudno mi więc stwierdzić, czy jej nazwa wciąż funkcjonuje.
Janowo Ostróda 1 Johannisberg niemieckie --
Kajkowo Ostróda 6 Buchwalde niemieckie Buchwałd
  • Oryginalna, ludowa adaptacja nazwy tej wsi to Buchwałd. Obecna n. Kajkowo jest tworem sztucznym, upamiętniającą mazurskiego poetę Michała Kajkę. Jest to więc nazwa z gatunku tych, których należy się wyzbyć w pierwszej kolejności.
  • Wieś leży nad jeziorem Sajmino (niem. Großer Zehmen See). Należy wystrzegać się używanej często nazwy "Jezioro Kajkowo" lub "Kajkowskie".
Kątno Ostróda 6 Tafelbude pruskie? Tafalbuda Niemiecka nazwa Tafelbude prawdopodobnie odzwierciedla jakąś zniekształconą n. pruską (1352 Tapilwodum, 1519 Tapelbuth). Wśród ludności mazurskiej funkcjonowało spolszczenie Tafalbuda (al. Tafelbuda), wtórna postać "Tabelka" wyłącznie u Leydinga. Obecna nazwa została sztucznie wprowadzona przez KUNM, bez motywacji.
Klonowo Ostróda 1 Klonau pruskie (spolonizowane)? -- 1349 Cronaw, 1379 Cronow. Autorzy NMP uważają tę nazwę za niemiecką, jendak nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia. Na gruncie polskim zmodyfikowana do postaci Klonowo, co następnie przejął j. niem. jako Klonau.
Kraplewo Ostróda 1 Kraplau pruskie --
  • Dawniej też: Kroplewo (tak we współczesnych zapisach gwarowych, dane Leydinga [1931 Kroplewka, Kroplewskie Łąki] dowodzą, że taki wariant funkcjonował już przed wojną).
  • 1351 Crapelnaw, 1550 Krappelnau. Nazwa pruska, związana z hydronimem Kraplewka (1396 Crappele). Niewykluczone też, że z tą wsią (lub jej okolicami) wiąże się pruska nazwa Joduttken (1348).
  • Gwarowo: Kroplevo.
Lesiak Ostródzki Ostróda 1* Leschaken pruskie (Lesiak)
  • Nazwa w latach 1938-45: Preußenwall.
  • Dookreślenie Ostródzki dodane po wojnie. Dziś jest tym bardziej zbędne, że osada Lesiak Lipowski (od której miał ją rozróżniać) dziś już nie istnieje. Możliwa też forma Lesiaki.
Lichtajny Ostróda 1 (Adlig) Lichteinen niemieckie --
  • Wieś powstała na pruskim polu Wayseln (1329).
  • Pierwotnie niem. Lichtenhain. Zmiana w Lichtainen może być skutkiem wpływu polskiego (pol. -ajny czasem oddaje niem. -hain, -hagen) lub pruskiego.
  • Forma gwarowa: L'ixtåi̯nï.
Lipowiec Ostróda 4 Lindenberg niemieckie Lipowa Góra
Lipowo Ostróda 1 Leip pruskie -- 1334 Lypow.
Lubajny Ostróda 1 Lubainen pruskie --
  • 1396 Lubeyne, 1404 Lubeen.
  • Dawniej też: Łubajny (wymowa gw. U̯uboi̯nï).
Marciniaki Ostróda 5 Martenshöh pruskie Symsy
  • Pierwotnie: 1327 Simesgut, 1348 Simßen. Pierwotnie więc miejscowość ta nosiła nazwę tożsamą z pobliskim jeziorem Symsy (niem. Semen-See), pruskiego pochodzenia.
  • Miejscowość nie miała historycznej polskiej nazwy, w Tece Toruńskiej jest określona opisowo jako "od Pana Martinsa z góry". Nazwa powojenna oddaje oczywiście znaczenie n. niem., ale może lepiej byłoby nawiązać do pierwotnej nazwy pruskiej.
  • Miejscowość tę umieszczam w spisie głównie ze względu na ciekawy przypadek nazewniczy (pierwotna pruska nazwa, opisowa nazwa w Tece Toruńskiej). Patrząc jednak na obraz satelitarny tych okolic, nie można oprzeć się wrażeniu, że nic tam już nie ma. Z drugiej strony, miejscowość wciąż figuruje w oficjalnych spisach.
Marynowo Ostróda 2 Marienhof niemieckie --
Miejska Wola Ostróda 1 Steinfließ niemieckie (kalka z pol.?) --
  • Dawniej też: Sztenflis, Kamionka (?)
  • Do tej wsi prawdopodobnie odnosi się zapis Camiontken (1371). Oznaczałoby to, że wieś nosiła pierwotnie polską nazwę Kamionka (prawdopodobnie hydronimiczną), a Steinfließ jest jej niemiecką kalką. Ostatecznie w lokalnej polszczyźnie upowszechniła się nazwa Miejska Wola, ale Teka Toruńska zna też (jako oboczną) formę Sztenflis.
  • Co ciekawe, w badaniu terenowym z 1976 roku stwierdzono istnienie potocznej nazwy Kamionka dla tej wsi. Czy jest to echo pradawnej, pierwotnej nazwy, czy może zbieg okoliczności (wtórne przetłumaczenie nazwy niemieckiej) pozostaje tajemnicą. Jeżeli ta nazwa przetrwała tyle wieków, musiała jakoś wymknąć się zapiskom.
Morliny Ostróda 1 Mörlen pruskie --
  • 1332 Oerlyn, 1351 Orleyn. Nazwa pruska, hydronimicznego pochodzenia. Nagłosowe M- (spotykane od połowy XIV w.) prawdopodobnie z absorpcji niem. przyimka im.
  • Dawniej też: Marliny, Orliny (ta ostatnia nawiązuje do najstarszych zapisów nazwy).
  • Gwarowo: Marl'inï.
Naprom Ostróda 1 Groß Nappern pruskie --
  • 1334 Napro, 1347 Napron. Nazwa pruska.
  • Dawniej też: Napromek Wielki, Napromki Wielkie.
  • Sąsiednia wieś Napromek (niem. Klein Nappern), obecnie w gm. Lubawa, nie jest ujęta w spisie, gdyż przed wojną znajdowała się w granicach RP (jest to jedna z tych kilku wsi, które wcielono do Polski w ramach plebiscytu w Prusiech).
Nastajki Ostróda 1 Nasteiken pruskie --
  • 1347 Nestakin, 1503 Anastaigk.
  • Dawniej też: Nastejki (tak w gwarze).
  • Gwarowo: Nastei̯k'i (do Nastei̯k).
Nowe Siedlisko Ostróda 4 Neugut pruskie Nejgut
  • Ludność mazurska spolszczyła tę nazwę jako Nejgut, o czym świadczy Teka Toruńska. Nazwa obecna, niedokładnie nawiązująca do znaczenia n. niemieckiej, jest nowa.
  • Na terenie miejscowości znajduje się ośrodek wypoczynkowy o nazwie "Parolewo". Z tego powodu sama miejscowość bywa tak nazywana, co jest błędem.
Nowy Folwark Ostróda 1 Louisenthal niemieckie -- Oboczna n. niem. Neu Vorwerk, stąd n. polska (znana przed wojną).
Ornowo Ostróda 1 Arnau pruskie -- 1322 Arnow.
Ostrowin Ostróda 1 Osterwein słowiańskie (hydronimiczne) -- Nazwa pochodna od n. jeziora - Biolik uważa tę za słowiańską, związaną ze słowem ostrów.
Pancerzyn Ostróda 1 Panzerei pruskie -- Nazwa pruska, pochodząca od n. jeziora (1321 Panczer, 1328 Ponzeryn), zwanego współcześnie jez. Durąg lub Durąskim (niem. Döhringer See, pierwotniejsza (a także gwarowa) jego nazwa to Pancerzyn (chyba warta przywrócenia). Formy niem. i pol. opierają się na adideacji do słowa Panzer, pancerz.
Pietrzwałd Ostróda 1 Peterswalde niemieckie -- Dawniej też: Pietrzywałd.
Pobórze Ostróda 1 Poburzen pruskie -- 1305 Pobursin, 1437 Pobors. Nazwa uważana za pruską, w j. polskim adideowana (pisownia przez "u" byłaby zgodniejsza z prus. etymologią, chociaż zapisy z -o- też się zdarzają).
Prusowo Ostróda 2 Preußhof niemieckie --
Reszki Ostróda 1 Röschken słowiańskie -- 1347 Ryczkow, 1437 Ryschaw. Pierwotnie więc była tu chyba końcówka -ów lub -owo. Autorzy NMP rekonstruują pierwotny *Ryczków.
Rudno Ostróda 1 Rauden pruskie lub słowiańskie -- 1480 Ruden. Pochodzenie nazwy niepewne, rdzeń rud- może być zarówno bałtycki, jak i słowiański.
Ruś Mała Ostróda 1 Klein Reußen słowiańskie --
  • 1324 Reuszen. Pierwszymi właścicielami tej wsi byli bracia, określani w dokumentach jako Rusini (Rutenis), stąd nazwa.
  • Gwarowo: Mau̯o Ruš́.
Ryn Ostróda 1 Rhein pruskie --
  • 1548-49; 1577 Reyn.
  • Gwarowo: Rïn.
Ryńskie Ostróda 1 Rheinsgut niemieckie --
  • Pierwotnie: Reinholdsguth (1615).
  • Dawniej też: Ryńsk (Giersz).
Samborowo Ostróda 6 Bergfriede niemieckie Barkfreda
  • Dawniej dwie wsie: Königlich i Adlig Bergfriede (po wojnie: Samborowo i Samborówko).
  • Nazwa przejęta przez ludność mazurską jako Barkfreda, Berkfreda. Nazwa "Samborowo" jest sztucznym tworem KUNM, pseudodzierżawczym.
  • Forma gwarowa: Barkfyda.
Smykowo Ostróda 4 Groß Schmückwalde hybryda (prus. + niem.)? Szmykwałd
  • W pierwotnym zapisie Smickinwalde (1332), Biolik doszukuje się nazwy pruskiej, pochodzącej od pruskiej n. osobowej Smigis z końcówką -in.
  • Leyding podaje również zapis Smyckow (którego daty ani źródła nie udało mi się ustalić), który mógłby dawać usprawiedliwienie obowiązującej formie Smykowo (jako pierwotnej nazwie słowiańskiej lub pruskiej), jednak nie znalazłem dowodów na istnienie takiej nazwy polskiej w tradycji przedwojennej. Autentycznie poświadczona jest za to forma Szmykwałd i do tej ludowej formy postuluję powrót.
Smykówko Ostróda 4 Klein Schmückwalde hybryda (prus. + niem.)? Szmykwałdzik Patrz wyżej.
Stare Jabłonki Ostróda 1 Alt Jablonken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Altfinken.
  • Obok określeń Stare, Nowe funkcjonowały też odpowiednio Duże, Małe (tak w Tece Toruńskiej).
  • Ponieważ wieś Stare Jabłonki wchłonęła osadę Nowe Jabłonki i parę innych okolicznych osad, teoretycznie możnaby uprościć jej nazwę do Jabłonki, nie jest to jednak zgodne z tradycją.
Staszkowo Ostróda 6 Baarwiese niemieckie Maderwiza
  • Przed wojną: Maderwiza, Barwyza (w Tece Toruńskiej). Pierwsza forma jest częstsza, prawdopodobnie wywodzi się od jakiejś obocznej, niezaświadczonej formy niemieckiej *Marderwiese. Nazwa "Staszkowo", nadana po wojnie, jest sztucznym wymysłem KUNM. Leydingowa oboczna "Madrowizna" też wydaje się być sztucznawa.
  • Wieś administracyjnie włączona do Starych Jabłonek, jednak (z tego co udało mi się ustalić) pamięć o niej jest żywa. Warto byłoby przywrócić ją na mapę, oczywiście pod tradycyjną polską nazwą, nie KUNMowskim nowotworkiem.
Szafranki Ostróda 3 (2?) Henriettenhof niemieckie -- Wieś bez tradycyjnej polskiej nazwy, jednak w Tece Toruńskiej jest opisana jako "od Pana Leutnanta (Leutnant Saffron)". Właścicielem wsi w połowie XIX w. musiał więc być porucznik o nazwisku Saffron. Obecna nazwa zdaje się nawiązywać do tego nazwiska, jednak jej dokładna geneza nie jest mi znana. Być może utworzył ją Leyding, znający się dobrze na historii regionu? Nie wykluczałbym nawet opcji, że taka forma istniała już przed wojną w mowie ludu, wydaje mi się to jednak mimo wszystko mało prawdopodobne (brak na to dowodów).
Szklarnia Ostróda 4 Luisenberg niemieckie Huta (Tafalbudzka)
  • Wcześniejsza nazwa niemiecka: Glashütte (znajdowała się tu niegdyś huta szkła).
  • W Tece Toruńskiej miejscowość pojawia się dwukrotnie - jako Huta i Tafelbudzka Huta (co do nazwy Tafalbuda - p. wyżej Kątno). Jest to jedyna znana mi przedwojenna polska tradycja dla tej miejscowości. Co prawda, przyjęta po wojnie nazwa Szklarnia odwołuje się do tego samego znaczenia (słowo "szklarnia" mogło też oznaczać hutę szkła - zwłaszcza w gwarze mazurskiej), jednak nie znajduję dowodów na istnienie takiej nazwy przed wojną. Dlatego też postuluję powrót do dziewiętnastowiecznej ludowej formy Huta (z dookreśleniem Tafalbudzka lub bez - oba warianty są zaświadczone).
Szyldak Ostróda 1 Schildeck pruskie -- Według Biolik nazwa pruska, rekonst. jako *Sildīks. Czopek-Kopciuch wywodzi z niem.
Turznica Ostróda 1 Theuernitz słowiańskie (przeniesione) -- 1270 Thurnitz. Wg Biolik nazwa przeniesiona z Ziemi Chełmińskiej (wieś Turznice w gminie Grudziądz).
Tyrowo Ostróda 1 Thyrau pruskie --
  • 1332 Tyrow, 1507 Tiraw. W XIV w. obocznie do tej nazwy pruskiej istniała inna - Stanken (gut) (1332) - pruskiego lub słowiańskiego początku.
Wałdowo Ostróda 1? Waldau niemieckie -- W Tece Toruńskiej miejscowość opisana jako: "od Pana Martinsa przy Czerwonej Karczmie" (por. też Marciniaki wyżej), bez typowej nazwy polskiej. Co do używanej obecnie formy Wałdowo, nie znalazłem żadnego potwierdzenia przedwojennego, jest jednak ona tak naturalnym spolszczeniem n. niem., że mogła istnieć wśród ludu.
Warlity Wielkie Ostróda 1* Warglitten (bei Osterode) pruskie (Warlity)
  • 1530 Wargelitthen.
  • Człon dookreślający Wielkie dodany po wojnie, dla odróżnienia od wsi o tej samej nazwie w gm. Olsztynek (obecnie Warlity Małe).
  • Gwarowo: Varlïtï, Vergl'ïtï.
Wirwajdy Ostróda 1 Warweiden pruskie --
  • 1418 Arwayde, 1539 Worwayden.
  • Gwarowo: Vervoi̯dï.
Worniny Ostróda 1 Warneinen pruskie -- 1348 Warnin, Warnein; 1354 Warnelin.
Wólka Klonowska Ostróda 6 Georgenthal niemieckie Jorkowo W Tece Toruńskiej: Jorkowo (jedyny przykład przedwojennej tradycji dla tej miejscowości). Być może zgodniejsza z polskim językiem literackim byłaby forma "Jurkowo", ale taka nie jest zaświadczona. U Leydinga z kolei pojawia się inna nazwa: Klin. Obecna "Wólka Klonowska" to już twór KUNM.
Wólka Lichtajńska Ostróda 6 Freiwalde niemieckie Frywałd
(Wajry?)
W Tece Toruńskiej jako Frywałd. Ponadto, Biolik w pracy pt. Onomastyka Literacka (251) wspomina nazwę Wajry, którą łączy właśnie z tą miejscowością - nie wiem jednak na jakiej zasadzie. Przydałyby się jakiekolwiek informacje, co do tej nazwy (spis z 1820 wymienia folwark Waeyren w pow. ostródzkim, jednak jej umiejscowienie nie odpowiada tej miejscowości. Może utożsamienie dokonane przez Biolik to błąd?). Z pewnością zaś, obecna nazwa jest tworem KUNM.
Wygoda Ostróda 1 Wigodda polskie -- Nazwa w latach 1882-1945: Ruhwalde.
Wysoka Wieś Ostróda 3 Kernsdorf niemieckie --
  • Oboczna n. niem. Kernshof.
  • Wieś bez historycznej polskiej nazwy - Teka Toruńska podaje tylko warianty niem. Kernsdorf i Kernshof. Nazwa obecna, wprowadzona przez KUNM, nawiązuje do położenia wsi w Górach Dylewskich (niem. Kernsdorfer Höhe), najwyżej położonym miejscu Prus Wschodnich. Dodatkowo, mazurski lud nazywa Górę Dylewską "Wysoką Górą", co mogło stanowić dodatkowy motyw dla uchwalenia takiej nazwy polskiej. Oprócz tego, Leyding podaje dla wsi ciekawy wariant przejściowy Znana Wieś - jest to zapewne nazwa o charakterze przezwiskowym, może autochtoniczna?
Wyżnice Ostróda 6 Horst niemieckie Horszt
(Orsz?)
Nazwa obecna sztuczna. Nazwę przed wojną polszczono jako Horszt, chociaż w Tece Toruńskiej pojawia się też bardziej spolszczona wersja Orsz.
Zabłocie Ostróda 5 Katharinenhof niemieckie Katarzynka U Leydinga sensowniejsza historycznie forma Katarzynka.
Zajączki Ostróda 1 Haasenberg niemieckie (kalka z prus.) --
  • Dawniej też: Zajączkowo.
  • Pierwotnie: Sassenpile (1303). Jest to nazwa pruska (dosł. "zajęczy [lub sasiński] gród"), forma niemiecka jest kalką pruskiego oryginału. Wieś była pierwotnie osadą pruskiego plemienia Sasinów. W XIV w. obocznie istniała też forma niem. Hasendamerau ("zajęcza dąbrowa").
Zawady Małe Ostróda 1* Königswiese niemieckie (Zawady)
  • Dawniej też: Kenigswyza (Giersz), Królewska Łąka (Chojnacki).
  • Autentyczność polskiej formy Zawady potwierdza spis z 1820 roku, jednak nie widzę uzasadnienia dla członu "Małe" (zapewne został dodany dla odróżnienia od Zawad koło Olsztynka).
Zwierzewo Ostróda 4 Thierberg niemieckie Terbark Nazwa spolszczona jako Terbark lub Tyrbark. Przyjęta po wojnie postać Zwierzewo, choć nawiązuje do n. niem. znaczeniowo, jest sztuczna.
Żurejny Ostróda 1 Szioreinen pruskie --
  • W latach 1936-45 pisownia: Schioreinen.
  • W Tece Toruńskiej jako Zorajny, Ziorajny. Formę zgodną z obecną podaje Kętrzyński. "Jeziorany" Chojnackiego to jakaś sztuczność.

Powiat niborski (nidzicki)

Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.

Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu działdowskiego, które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Nidzica Nidzica 4 Neidenburg hybryda (prus. + niem.) Nibork
  • Przed wojną: Nibork, Nidbork, Niedzbórz.
  • Oryginalna nazwa miasta pochodzi od pruskiego hydronimu Nida - nazwy rzeki, nad którym miasto leży. Nadana przez KUNM powojenna nazwa "Nidzica", chociaż nawiązuje do oryginalnego źródłosłowu, jest nazwą sztucznie "zesłowiańszczoną" (zapewne w celu uniknięcia pochodzącej z niemieckiego końcówki -bork), stworzoną po wojnie. Miejscowa ludność mazurska używała spolszczenia Nibork, Nidbork. W starej literaturze można spotkać też formę Niedzbórz (lub Niedzborek) - jest to jednak forma sztuczna, wynikająca z fałszywego wywodu formy oryginalnej od polskich słów: niedzy (=między [gwarowe]) i bór. Należy bez wątpienia powrócić do ludowej nazwy Nibork, odrzucając raz na zawsze obowiązujący nowotworek. Spotykane czasem w źródłach internetowych (m.in. Wikipedii) rewelacje, jakoby forma "Nidzica" istniała (jako oboczna) już przed wojną są błędne. Żaden przedwojenny autor nie zna takiej formy - jest to nazwa stworzona po wojnie i nadana komisyjnie przez KUNM.
Gniadki Janowiec Kościelny 1 Gniadtken słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Grenzhof.
  • Pierwotnie: Gniadkowice (1412 Gnetkowitz).
Grabowo Leśne Janowiec Kościelny 1* Grabowo polskie (Grabowo) Nazwa w latach 1938-45: Hasenheide.
Napierki Janowiec Kościelny 1 Napierken pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Wetzhausen
  • Pierwotnie: Dąbrówki lub Dąbrowskie (1371-1411 Dombroffky, Dameroffski). Nazwa ta współistniała z n. Napierki (1411 Nepirk, 1437 Napyrke), uważanej za staropruską. Ostatecznie wygrała ta druga.
  • Gwarowo: Napśerk'i.
Powierz Janowiec Kościelny 1 Powiersen pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Waldbeek.
  • Na tablicy wjazdowej i drogowskazach niepoprawnie Powierż. Nazwa ta jest zapewne zasugerowana gwarową wymową dźwięku rz, ale w języku pisanym nie ma żadnego uzasadnienia.
  • Gwarowo: Poźirš.
Safronka Janowiec Kościelny 1 Saffronken polskie --
  • Dawniej też: Szafranki, Safronki, Zawronka (to ostatnie tylko u Leydinga).
  • Nazwa najprawdopodobniej genetycznie polska, utworzona od greko-łacińskiego imienia Sopron[iusz], historycznie w różnych wariantach. Prawdopodobnie od wsi wzięła swą nazwę przepływająca przez wieś struga Safronka (1347 Zefronica - pierwotnie więc musiała to być Safronica).
  • Gwarowo: Savrunka, Šafronka.
Wiłunie Janowiec Kościelny 4 Willuhnen pruskie Wielona
  • 1411-14: Welune. Nazwa pruska.
  • Źródła przedwojenne poświadczają formę Wielona lub Filona (u Ley także: Wyłuń), chociaż brak niestety danych ludowych lub gwarowych. Obowiązująca forma Wiłunie oczywiście spolszcza pierwotną nazwę pruską, jednak wydaje się sama w sobie być powojennym tworem KUNM.
Zabłocie Kanigowskie Janowiec Kościelny 1* Sablotschen polskie (Zabłocie)
  • Nazwa w latach 1938-45: Winrichsrode.
  • Człon "Kanigowskie", dodany po wojnie przez KUNM, odróżnia tę wieś od położonego nieopodal Zabłocia Kozłowskiego.
Grabowo Janowo 1 Groß Grabowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Großeppingen.
Grabówko Janowo 1 Klein Grabowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Kleineppingen.
Jagarzewo Janowo 1 Jägersdorf niemieckie --
Komorowo Janowo 1 Kamerau polskie lub niemieckie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Großmuckenhausen.
  • Nazwa pierwotna: Mückenhausen (1474). Forma wprowadzona w czasach hitlerowskiej do niej nawiązuje.
  • Gwarowo: Kumorovo.
Łomno Janowo 1 Lomno polskie --
  • Oboczna forma niem. Lomnau.
  • Gwarowo: U̯omna.
Muszaki Janowo 1 Muschaken polskie --
  • Forma gwarowa: Mosak'i, -kuf (tak też u Leydinga [obocznie do Muszaki]), w Tece Toruńskiej pojawia się też zmazurzona forma "Musaki".
Puchałowo Janowo 1 Puchallowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Windau.
Róg Janowo 1 Roggen polskie -- Gwarowo: Ruk (do Rogu).
Ruskowo Janowo 1 Reuschwerder niemieckie -- Dawniej też: Ruski Grąd? (u Goldbecka [1789] Raski Grona, zapis zniekształcony).
Ulesie Janowo 1 Ulleschen słowiańskie --
Uścianek Janowo 1? Uszannek polskie (Uszczanek?)
  • Nazwa w latach 1938-45: Trotha.
  • U Kętrzyńskiego (a za nim również w innych przedwojennych opracowaniach): Uszczanek. Przydałaby się dokumentacja i informacje etymologiczne, aby rozstrzygnąć która forma jest poprawniejsza.
Wichrowiec Janowo 1 Wychrowitz polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Hardichhausen.
Więckowo Janowo 1 Wientzkowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Winsken.
Zachy Janowo 1 Sachen polskie? --
  • Dawniej też: Zachowo.
  • Potrzebne informacje etymologiczne, co do pochodzenia tej nazwy.
Zawady Janowo 1 Sawadden polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Herzogsau.
Zdrojek Janowo 1 Zdrojek polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Künsberg.
Bartki Kozłowo 1 Bartkenguth hybryda (pol. + niem.) --
Borowiec Kozłowo 1 Borrowitz-Mühle polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Dobeneck-Mühle.
  • Nazwa młyna, dziś będącego w ruinie, również stosowana w formie Borówiec.
Browina Kozłowo 1 Browienen słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Froben.
  • Gwarowo: Broźina / Broźini. Nazwa przeniesiona z okolic Chełmży.
Cebulki Kozłowo 2? Pilgramsaue niemieckie --
  • Oboczna/wcześniejsza n. niem. Abbau Cybulski.
  • Brak znanej mi przedwojennej tradycji dla tej miejscowości. W źródle internetowym znalazłem nazwę Abbau Cybulski oraz informację, że gospodarzem wsi był jakiś Cybulski. Zapewne do tego faktu nawiązuje nadana przez KUNM nazwa Cebulki (i Leydingowy wariant Cebulak). Wieś powstała jako wybudowanie Pielgrzymowa (do którego nawiązuje nazwa niemiecka), toteż można byłoby ją równie dobrze nazwać "Pielgrzymówko". Ale wobec braku takiej tradycji chyba nie ma co zmieniać, zwłaszcza że nazwa "Cebulki" nie jest zupełnie przypadkowa (chociaż, czy nie lepiej byłoby "Cybulskie" - w zgodności z nazwiskiem gospodarza?).
Dziurdziewo Kozłowo 1 Dziurdziau polskie -- Nazwa w latach 1877-1945: Thalheim.
Gołębiewo Kozłowo 1 Taubendorf niemieckie (tłum. z pol.) --
  • Pierwotnie: Gołąbki (być może też: Gołębie) - 1401 Golumbe, 1579 Golumki, Gollumken. Dopiero pod koniec XVIII w. zaczyna funkcjonować niemiecki przekład nazwy Taubendorf (początkowo obocznie z formą Gollombken).
  • Współczesna forma pol. Gołębiewo jest wtórna. Być może powstała przez retranslację nazwy niemieckiej. Niemniej, forma ta istniała długo przed wojną, a jej poświadczenie w Tece Toruńskiej (a także w zapisach gwarowych) potwierdza, że jest ona ludowa.
  • Gwarowo: Gou̯embźevo.
Górowo Kozłowo 1 Gorrau polskie -- W latach 1938-45 pisane: Gorau.
Januszkowo Kozłowo 1 Januschkau polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Osterschau.
  • Dawniej też: Januszki (por. zapis Januszky z 1579 i oboczną formę niem. Janusken).
Kadyki Kozłowo 1 Kadicki prusko-polskie -- Nazwa pochodzi od mazurskiego określenia jałowca - kadyk, które jest zapożyczeniem z pruskiego kaddegs.
Kamionki Kozłowo 1 Adlig Kamiontken polskie --
  • Nazwa w latach 1932-45: Steintal.
  • Dawniej też: Kamionka (Szlachecka).
  • Gwarowo: Kami̯onk'i.
Kownatki Kozłowo 1 Kownatken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kaunen.
  • Gwarowo: Kovnåtkï.
Kozłowo Kozłowo 1 Groß Koslau polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Großkosel.
  • Dzisiejsza wieś jest tak naprawdę połączeniem Kozłowa z sąsiednimi wsiami Kozłówko (niem. Klein Koslau, 1938-45: Kleinkosel) i Pólko (Kozłowskie) (niem. Polko, 1938-45: Koselmitte). Obecnie duża wieś Kozłowo tworzy spójną całość - granice między historycznymi miejscowościami zatarły się.
  • U początków istnienia wsi (w XIV-XV w.), obocznie do nazwy Kozłowo funkcjonowała również niemiecka Wildenau. Z czasem zanikła.
Lipowo Kozłowo 1 Lippau polskie (tłum. z niem.) -- Nazwa pierwotnie była niemiecka: Lynde (1437), Linden (1477). Od XVIII w. notowana jest jej polska kalka, przejęta wtórnie przez język niemiecki.
Michałki Kozłowo 1 Michalken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Michelsau.
  • Pierwotnie: Michałowo (por. zapisy: Michelaw, Michelau [1437]).
  • Gwarowo: Ḿixau̯k'i.
Miłkowiec Kozłowo 1 Milkowitz-Mühle polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Milkwitzmühle.
Niedanowo Kozłowo 1 Niedenau pruskie (spolszczone) --
  • 1383 Neydan. Nazwa uważana za staropruską. Niewykluczone nawet powiązanie z hydronimem Nida, chociaż bardziej prawdopodobne wydaje się jednak odosobowe pochodzenie nazwy.
  • Potocznie też Jadanowo, Jedanowo.
Pielgrzymowo Kozłowo 1 Pilgramsdorf niemieckie --
Rodowo Kozłowo 1 Rodau pruskie lub słowiańskie -- Potrzebne dokładniejsze informacje.
Rogóż Kozłowo 1 Roggenhausen niemieckie --
  • Forma spolszczona znana od XVIII w., adideowana do ap. rogóż, rogoża "sitowie".
  • Gwarowo: Rogus (Gen. -guza).
Rogóżek Kozłowo 1~4? Waltershausen niemieckie --
  • Na mapach także jako Rogóż Dolny.
  • Nazwa Waltershausen funkcjonuje od 1898. Miejscowość wydzielona z Rogoża (jako wybudowanie). Przedwojenne źródła podają dla niej polską nazwę jako Rogóż, to też nie do końca jest jasne, jak autochtoni rozróżniali tę miejscowość od sąsiedniego Rogoża. Nazwę Rogóżek, zatwierdzoną po wojnie podaje Leyding. Dzisiaj miejscowość znów stanowi część Rogoża, aczkolwiek jest wyraźnie oddalona od głównej części wsi. Trudno mi stwierdzić, jaki dokładnie jest uzus w kwestii nazwy.
Sarnowo Kozłowo 1 Scharnau słowiańskie --
  • Dawniej też: Szarnowo, Siarnowo.
  • 1352 Scharnau, 1357 Szernaw, 1387 Sernau. Według autorów NMP to pierwotne *Czarnowo (jako alternatywę podaje też etymologię niemiecką, która w ogóle do mnie nie przemawia). Na początku XIX w. funkcjonuje w zrepolonizowanej wersji Szarnowo (w Tece Toruńskiej [połowa XIX w.] jako Siarnowo, w wyniku szadzenia) , ostatecznie Sarnowo (adideacja do sarny).
Sątop Kozłowo 1 Sontopp pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Santop.
  • 1411-19 Santop, 1419 Czantop. Nazwa pruska, okresowo również z niem. członem -dorf (1484 Santopsdorf).
  • Gwarowo: Sontop (do Sontopśa) - a więc poprawny dopełniacz to Sątopia (a nie "Sątopu" - jak widnieje w oficjalnych spisach). W potocznym użyciu również forma Santop.
Siemianowo Kozłowo 4? Siemienau słowiańskie Siemianowo (?)
  • Do 2002 roku oficjalnie: Siemienowo. Taka forma funckjonuje we wszystkich źródłach przedwojennych, u Leydinga i w zapisie gwarowym (z nieco odmienną fonetyką, jednak odpowiadającą formie Siemienowo, a nie "Siemianowo"). Za formą wprowadzoną w 2002 mogłyby przemawiać zapiski z XVII w. (1667-72 Siemianowo), jednak ludowa tradycja dość jednoznacznie wskazuje na formę Siemienowo, więc wydaje mi się, że warto to z powrotem naprostować.
  • Gwarowo: Šiḿinovo
Sławka Mała Kozłowo 1 Klein Schläfken słowiańskie? --
Sławka Wielka Kozłowo 1 Groß Schläfken słowiańskie? -- Nazwa być może ponowiona od n. strumienia (dzisiaj zwanego Sławską Strugą) - 1328 Schlauke. Nazwie tej można przypisać słowiańskie lub pruskie pochodzenie - potrzebne informacje etym.
Szkotowo Kozłowo 1 Skottau pruskie --
  • Nazwa ponowiona od nazwy rzeki, zwanej dziś Szkotówką lub Szkotawą (urz.) (1349 Skuttaw), pruskiego pochodzenia.
  • W Tece Toruńskiej Skotowo (i odpowiednio Skotówka), zapewne forma gwarowa (zmazurzona).
Szkudaj Kozłowo 4? Skudayen pruskie Skudajny (?)
  • 1379 Skudenn, Scudeinen; 1411/19 Schudey.
  • Opracowania przedwojenne podają Skudajny (lub Skudany). Dla formy obecnej nie znajduje żadnego potwierdzenia przedwojennego (najwcześniej podaje ją Leyding), ale istnieje w gwarze, więc być może ma tradycję (o ile nie jest to przejęcie nazwy urzędowej przez miejscowych).
  • Gwarowo: Škudai̯.
Szymany Kozłowo 1 Schiemanen polskie --
Turowo Kozłowo 1 Thurau polskie --
Turówko Kozłowo 1 Thurowken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Turauken.
Ważyny Kozłowo 1 Wasienen pruskie --
  • 1356 Beyschin; 1411 Weschin, Wessin.
  • Gwarowo: Vazïnï.
Wierzbowo Kozłowo 1 Wiersbau polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Wiesenfeld.
Wola Kozłowo 1 Wolla polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Grenzdamm.
Zabłocie Kozłowskie Kozłowo 1* Sabloczyn polskie (Zabłocie)
  • Nazwa w latach 1938-45: Sablau.
  • Człon "Kozłowskie", dodany po wojnie przez KUNM, odróżnia tę wieś od położonego nieopodal Zabłocia Kanigowskiego.
Zaborowo Kozłowo 1 Saberau polskie -- W Tece Toruńskiej Zaworowo (i odpowiednio niem. Saverau).
Zakrzewko Kozłowo 1 Klein Sakrau słowiańskie --
Zakrzewo Kozłowo 1 Groß Sakrau słowiańskie --
Zalesie Kozłowo 1 Salleschen polskie --
Bartoszki Nidzica 1 Bartoschken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Bartzdorf.
  • Pierwotnie: Spycimierz (1350 Spiczemir), potem Bartuschdorf (1381, hybryda pol. + niem. -dorf). Ostatecznie przyjęła się w pełni polska forma Bartoszki.
  • Forma gwarowa: Bartuš́k'i / Bartosk'i (dop. -usk/-osk).
Bolejny Nidzica 4 Bolleinen słowiańskie (sprutenizowane) Bolemin
  • 1370 Bolemin, Boleinen; 1579 Bolemin.
  • Formy gwarowe: Bol'ińin, Bolem'in.
  • Wszystko wskazuje na to, że mamy tu do czynienia z pierwotnie słowiańską nazwą Bolemin (od słow. n. os. Bolema), która pod wpływem pruskim wyrównała się do pruskich nazw z członem -ein-. Forma Bolemin przechowała się w mowie Mazurów, o czym świadczą zapisy gwarowe i m.in. Teka Toruńska. Formę spolszczoną "Bolejny" powołał do życia chyba Kętrzyński i uważam, że warto przywrócić formę ludową.
Borowy Młyn Nidzica 1 Heydemühle niemieckie --
Brzeźno Łyńskie Nidzica 1* Persing pruskie (Brzeźno)
  • Nazwa Persing pruskiego pochodzenia (1411 Perszing, 1437 Pirsingk). Polska forma Brzeźno pojawia się w źródłach pisanych dopiero w XIX w., jej związek z pierwotną nazwą pruską jest niejasny (być może żaden). Dookreślenie dodano po wojnie.
  • Forma gwarowa: Bžeźno / Bžezïna.
Bujaki Nidzica 1 Bujacken polskie --
Dobrzyń Nidzica 1 Dobrzienen polskie --
  • Nazwa w latach 1877-1945: Gutfeld.
  • Dawniej: Sokoły, Dobrzyńskie (1355 Sokolo, Doberzintzky).
Frąknowo Nidzica 1 Frankenau niemieckie --
  • Dawniej też: Franknowo, Frączkowo (ostatnia forma oboczna u Leydinga).
  • Forma gwarowa: Fruŋknowo.
Glinki Nidzica 1 Glinken polskie --
Grzegórzki Nidzica 1 Gregersdorf niemieckie --
  • Forma gwarowa: Gřegušk'i (do Gřegušk).
  • Pierwszy właściciel wsi, wymieniony w akcie nadania z 1359 r., nazywał się Greger Sosnowiten (co można przełożyć jako "Grzegorz Sasinowic"). Był to więc Prus (z plemienia Sasinów) o chrześcijańskim imieniu. Nadanie wspomina też o położeniu wsi na Ziemi Sasinów (1359 in Sossin).
Jabłonka Nidzica 1 Jablonken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Seehag.
  • Gwarowo: Jebu̯ȯnka / Jebu̯unka.
Kamionka Nidzica 1 Kamiontken polskie --
  • Nazwa w latach 1931-45: Steinau.
  • Również niem. Königlich Kamiontken. Pierwotna nazwa mogła być niemiecka (1349 Steyne).
Kanigowo Nidzica 1 Kandien pruskie -- 1371 Canegaw, 1420 Kanegaw, 1496 Candien. Wieś posiadała dwie nazwy pruskie, o wyraźnie tym samym rdzeniu. Forma starsza zachowała się w mowie miejscowych Mazurów, zaś Niemcy używali drugiej formy pruskiej, zaświadczonej później.
Koniuszyn Nidzica 1 Kommusin słowiańskie? --
  • 1372 Conoschin, 1437 Konuschen.
  • Formy gwarowe: Komzïn / Komuźin (wtórne spolszczenia n. niem.?)
Las Miejski Nidzica 4 Stadtwald niemieckie Gaj Tradycja przedwojenna wskazuje na formę Gaj. Taką nazwę również zatwierdziła KUNM. Nazwa "Miejski Las", co jest dokładnym tłumaczeniem n. niemieckiej, musiała upowszechnić się wbrew ustaleniom. Chyba warto wrócić do formy tradycyjnej.
Leśne Pólko Nidzica 4 Terten niemieckie? Pólko Przed wojną: Pólko (u Kętrzyńskiego też obocznie: Tertl). Tak również według ustaleń KUNM. Człon "Leśne" musiał rozpowszechnić się później. Nazwa pol. niezwiązana z niemiecką, której pochodzenia nie udało mi się ustalić.
Likusy Nidzica 1 Lykusen pruskie -- Forma gwarowa: L'ikuzï (do L'ikus).
Litwinki Nidzica 1 Littfinken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Neidenburg-Littfinken.
  • Najstarsze zapisy: Littow, Littowa (1384). Może więc pierwotnie pol. Litwa.
Łyna Nidzica 1 Lahna hydronimiczne --
  • Forma niem., a także zapisy piewotne (1387 Lana, 1437 Lanaw) pokazują, że wcześniejsza słowiańska forma nazwy rzeki Łyny brzmiała Łana (z prus. Alnā, por. też n. niem. tej rzeki - Alle) z typową dla języków słowiańskich przestawką.
  • Dawniej dwie odrębne wsie - Łyna (niem. Lahna) i Łyna Mała (niem. Klein Lahna, 1899-1945: Allendorf, u Leydinga Wymiary), w czasach hitlerowskich złączone pod nazwą Allendorf. Dzisiaj granica pomiędzy historycznymi miejscowościami jest zatarta.
Łyński Młyn Nidzica 1 Lahnamühle hybryda (prus. hydronim + niem.) --
Łysakowo Nidzica 4? (1?) Lissaken polskie Lisaki (?)
  • Nazwa w latach 1938-45: Talhöfen.
  • Forma dwuznaczna - większość przedwojennych źródeł potwierdza formę Lisaki (też Lisakowo?). Z drugiej strony, nie można też wykluczyć pochodzenia nazwy od n. os. Łysak. Nie dysponuję zapisami gwarowymi, które mogłyby to ostatecznie rozstrzygnąć. W Tece toruńskiej niejednoznaczna forma Lysak, którą można różnie interpretować.
Magdaleniec Nidzica 1 Magdalenz polskie -- Forma gwarowa: Magdalence (do Magdalenc).
Moczysko Nidzica 1 Moczisko polskie --
  • Nazwa w latach 1893-1945: Adlershorst.
  • Gwarowo: Mocïsko.
Mogiłowo Nidzica 1~4 Magilowa polskie (Mogiłowa?)
  • Nazwa w latach 1938-45: Gelbsattel.
  • Według przedwojennej literatury i ustaleń KUNM, nazwa powinna być w rodzaju żeńskim: Mogiłowa (świadczy również o tym forma niem.). Zmiana na "Mogiłowo" musiała zajść po wojnie, ale być może jest to zmiana naturalna (lub forma nijaka istniała wcześniej obocznie).
Módłki Nidzica 1 Modlken słowiańskie? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Moddelkau.
  • Dawniej też: Motylki (XVI w.).
  • Pierwotnie: Mottilkau (1436-37), Modilkaw (1437). Według NMP słowiańskie (porównywane do polskich toponimów typu Modlna, Modlnica), chociaż nie wykluczałbym w pełni pruskiego pochodzenia.
  • Gwarowo: Motk'i.
Napiwoda Nidzica 1 Napiwoda pruskie (spolonizowane)? --
  • Nazwa w latach 1890-1945: Grünfließ.
  • Nazwa izolowana na terenie RP, trudna do objaśnienia. NMP dopuszcza możliwość, że jest to pierwotna nazwa bałtycka, chociaż nie można też wykluczyć słowiańskiego pochodzenia.
  • Gwarowo: Napśivoda.
Natać Mała Nidzica 1 Klein Nattatsch pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinseedorf
  • Patrz niżej.
Natać Wielka Nidzica 1 Groß Nattatsch pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Großseedorf.
  • Dawniej też: Natacz (Wielki, Mały) - tak w literaturze (np. u Chojnackiego), jednak Teka Toruńska i dane gwarowe potwierdzają formę obecną (żeńską z wygłosowym -ć). Forma męska Natacz chyba powstała ze złej interpretacji wymowy gwarowej. Sama zaś nazwa jest pruskiego pochodzenia (od n. jeziora), jednak zaświadczona późno - dopiero od XVIII w.
  • Gwarowo: Duza Natač́.
Nibork Drugi Nidzica - (zu Neidenburg) -- -- Brak znanej mi przedwojennej nazwy - na przedwojennych mapach kolonia widnieje jako część Niborka (Nidzicy), dopiero po wojnie wydzielono ją jako osobną miejscowość. Jej obecna nazwa jest oczywiście nawiązaniem do przedwojennej, tradycyjnej polskiej nazwy Nidzicy (p. wyżej).
Olszewko Nidzica 1 Klein Olschau polskie -- Część Olszewa - miejscowości złączono już w czasach hitlerowskich. Nie wiem, czy nazwa przysiółka wciąż funkcjonuje, ale musiała funkcjonować jeszcze długo po wojnie, gdyż widnieje na mapach.
Olszewo Nidzica 1 (Groß) Olschau polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Struben.
Orłowo Nidzica 1 Orlau polskie --
Parowa Nidzica 3 Springborn niemieckie -- Brak przedwojennej n. polskiej. Powojenna n. Parowa nawiązuje do nazwy terenowej Modłecka Parowa (niem. Modlker Thal) - osada położona jest w dolinie o takiej nazwie.
Pawliki Nidzica 1 Pawlicken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Palicken.
Piątki Nidzica 1 Piontken polskie -- Nazwa w latach 1932-45: Freidorf.
Piotrowice Nidzica 1 Piotrowitz polskie -- Nazwa w latach 1932-45: Alt Petersdorf.
Radomin Nidzica 1 Radomin słowiańskie -- Gwarowo: Raduńin.
Rączki Nidzica 1 Rontzken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Hornheim.
  • Gwarowo: Rȯnčk'i (do Rȯnčk).
Robaczewo Nidzica 2~3 Robertshof niemieckie --
Rozdroże Nidzica 5 Karlshöhe niemieckie Karły U Leydinga: Karły. Nie wiem, czy to przedwojenna nazwa (nie mam dowodów), ale wydaje się naturalniejsza i sensowniejsza od obecnej.
Siemiątki Nidzica 1~4? Schimiontken polskie Siemionki (?)
  • U przedwojennych i Leydinga: Siemionki. Na taką postać wskazywałaby przedwojenna tradycja i zapis gwarowy, więc może warte przywrócenia?
  • 1359 Szementky, Szemencky; 1359 Schemantki, Sementken. Trudno rozstrzygnąć, czy pierwotną formą są Siemiątki czy Siemionki (a -t- jest już wstawką niemiecką, jak w Kamionka > Kamiontken). Ludowa tradycja wskazuje na Siemionki, ale po wojnie ustalono Siemiątki (zapewne uważając taki wariant za bardziej "prasłowiański", od stpol. n. os. Siemięta).
  • W czasach hitlerowskich wieś wcielona do Zagrzewa (Sagsau). Do dziś pozostaje częścią tego sołectwa.
  • Gwaowo: Siemionk'i.
Szerokopaś Nidzica 1 Sierokopaß polskie -- Nazwa w latach 1933-45: Breitenfelde.
Tatary Nidzica 5 Berghof niemieckie Berkowo U Leydinga: Berkowo, co wydaje się być naturalnym spolszczeniem n. niemieckiej (choć zapewne nie przedwojennym). Nazwa Tatary, będąca chrztem KUNM, nawiązuje do znajdującego się nieopodal obiektu fizjograficznego - Tatarskiego Kamienia (niem. Tartaren Stein).
Trzciano Nidzica 3 Eichwerder niemieckie -- Leśniczówka leży nad jeziorem Trzciano (niem. Eich See lub Trzanno See) - jej przedwojenna nazwa również nawiązuje do nazwy jeziora.
Wały Nidzica 1 Wallendorf niemieckie --
Waszulki Nidzica 1 Waschulken pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Waiselhöhe.
  • 1411-14 Waysils, 1412 Waschilis. Nazwa pruska, w języku polskim rozszerzona dodatkowo o sufiks -ki (chociaż Kętrzyński podaje też oboczną formę Waszule), w jęz. niemieckim przyjęta z polskiego.
Wietrzychowo Nidzica 1* Adlig Dietrichsdorf niemieckie (Wietrzychowo Szlacheckie?) U Chojnackiego i Leydinga: Wietrzychowo Szlacheckie. Starsze źródła (np. Kętrzyński, Giersz) nie posiadają rozróżnienia pomiędzy Wietrzychowem Szlacheckim a Chełmińskim - może więc podział wsi jest dość późny. Tego typu dookreślenia wydają się jednak być dość obce ludowemu nazewnictwu (potrzebowała ich przede wszystkim administracja), więc być może formy ustalone przez KUNM są naturalniejsze.
Wietrzychówko Nidzica 1~4? Köllmisch Dietrichsdorf niemieckie (Wietrzychowo Chełmińskie?) U Leydinga: Wietrzychowo Włościańskie, u Chojnackiego - Chełmińskie. Tego typu dookreślenia wydają się jednak dość sztucznawe. Trudno mi ustalić, jak dokładnie nazywali tę wieś Mazurzy (może nie czynili jakiegoś systematycznego rozróżnienia?), jako że starsze źródła ich nie rozróżniają.
Wikno Nidzica 1 Wickno pruskie (spolonizowane)? -- Nazwa w latach 1938-45: Wickenau.
Wilczyce Nidzica 2 Wolfsgarten niemieckie -- Leśniczówka dziś uchodzi za część Koniuszyna - nie wiem, na ile jej nazwa funkcjonuje.
Wolisko Nidzica 1 Wolisko polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Schnepfenberge.
Wólka Orłowska Nidzica 1* Wolka polskie (Wólka) Nazwa w latach 1938-45: Großkarlshof (nawiązanie do sąsiedniej miejsc. Karlshof - pol. Karłowo [Giersz], powojenne Wysokie - dziś miejscowość nieistniejąca).
Zagrzewo Nidzica 1 Sagsau pruskie --
  • 1412 Sagesaw, Sagese, Sagsche; 1420 Sagesow.
  • Pisownia Zagrzewo zdaje się być wprowadzona przez Kętrzyńskiego. Być może poprawniejsza etymologicznie byłaby forma Zagżewo (por. zniemczony zapis Sagsewo z ok. 1780 r.), o ile tak brzmiała ta nazwa w mowie ludu.
Załuski Nidzica 1 Sallusken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Kniprode.
Zimna Woda Nidzica 1 Zimnawodda polskie -- Nazwa w latach 1893-1945: Kaltenborn.
Żelazno Nidzica 1 Seelesen słowiańskie --
Gąsiorowo Działdowo (pow. działdowski) 1 Ganshorn niemieckie -- Gwarowo: Goš́orovo / Guśorovo.
Grzybiny Działdowo (pow. działdowski) 1 Groß Grieben słowiańskie --
  • 1333 Grebin, 1387 Grsibenn. Według NMP pierwotne *Grzybno.
  • Gwarowo: Gřibźini.
Grzybiny Małe Działdowo (pow. działdowski) 1* Klein Grieben słowiańskie (Grzybinki) Dawniej raczej: Grzybinki. Taka forma jest zresztą bardziej konsekwentna, biorąc pod uwagę fakt, że nazwa sąsiedniej wsi to "Grzybiny", a nie "Grzybiny Wielkie". Formę Grzybinki początkowo ustaliła KUNM, ale szybko została zmieniona na obecną.
Jankowice Działdowo (pow. działdowski) 1 Jankowitz polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Sassendorf.
  • Dawniej też: Jankowiczki (pierwotnie też: Hankowice, Hankowiczki [por. zapisy z 1399 - Henkowitz, Hankowyczki]).
  • Gwarowo: Jankojince / Jankoźice.
Lipówka Działdowo (pow. działdowski) 4 Lindenau niemieckie Lindowo
  • Ustalona przez KUNM forma jest sztuczna - przed wojną stosowano spolszczenia Lindenowo i Lindowo - przy czym ta druga ma poświadczenie gwarowe (również w Tece Toruńskiej).
  • Gwarowo: Lindovo
Mosznica Działdowo (pow. działdowski) 1 Moschnitz słowiańskie --
Ruszkowo Działdowo (pow. działdowski) 1 Rauschken słowiańskie --
  • Dawniej też: Ruskowo (tak do dziś w gwarze - wynik mazurzenia?
  • 1399 Rawschaw, Ruschau. Według autorów NMP nazwa polska.
  • Gwarowo: Ruskovo..
Sławkowo Działdowo (pow. działdowski) 1 Frödau niemieckie -- Nazwa niem. Frödau i pol. Sławkowo, niepowiązane etymologicznie, współistniały już przed wojną. Nie dysponuję źródłami, które mogłyby wskazać, która z nich jest starsza.

Powiat olsztyński

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Olsztyn Olsztyn (miasto) 1 Allenstein hybryda (prus. + niem.) --
  • Nazwa miasta jest pochodzenia hybrydalnego - pierwszy człon pochodzi od nazwy rzeki Łyny (niem. Alle, prus. Alnā). W języku polskim przejęta fonetycznie jako Olsztyn. Świadectwa istnienia takiego spolszczenia pojawiają się już w XV w. (samo miasto powstało wiek wcześniej).
  • Gwarowo: U̯olstïn.
  • Poniżej opisane są nazwy historycznych dzielnic Olsztyna (część z nazw może być dawno zapomniana lub zanikająca). Pomijam zupełnie nazwy nowych osiedli, stworzonych w PRLu (np. Brzeziny, Mazurskie, Kormoran itp.). Jestem ponadto zdania, że należy jak najczęściej nawiązywać do historycznych dzielnic, a administracyjne nowotwory stopniowo rugować. Niestety, tendencje są odwrotne - na mapie współczesnego Olsztyna dominują raczej nowe twory.
Augustówka Olsztyn (miasto) 2 Augustthal niemieckie -- Nazwa zatarta w terenie. Dzisiaj ta dawna dzielnica jest częścią os. Kętrzyńskiego. Może warto przypomnieć nazwę dzielnicy, zamiast komunistycznego tworu?
Dajtki Olsztyn (miasto) 1 Deuthen pruskie -- 1355 Deyten.
Grądek Olsztyn (miasto) 3 Thalberg niemieckie -- Podobnie jak Augustówka (p. wyżej), nazwa dziś nie funkcjonuje. Na miejscu tej dzielnicy znajduje się część os. Kętrzyńskiego.
Gutkowo Olsztyn (miasto) 1 Göttkendorf hybryda (prus. + niem.) --
  • Dawniej też: Gietkowo.
  • Pierwotnie: Aucul (1352). Nazwa ponowiona od jez. Ukiel, pruskiego pochodzenia. Nazwa niem. Göttkendorf pochodzi od imienia zasadźcy Godeke, prawdopodobnie Prusa.
  • Gwarowo: Gutkovo / Gétkovo.
  • Część wsi, która nie została włączona do Olsztyna stanowi osobną wieś w gm. Jonkowo.
Jakubowo Olsztyn (miasto) 2 Jakobsberg niemieckie --
Jaroty Olsztyn (miasto) 6 Jomendorf hybryda (prus. + niem.) Jądorf
  • Nazwa niem. pochodzi od imienia Prusa Jome. Warmiacy spolszczyli ją jako Jądorf (pisane też Jondorf), z zachowaniem niem. członu -dorf. Taka nazwa nie znalazła aprobaty KUNM (zapewne ze względu na sufiks) i została zastąpiona pseudosłowiańskim chrztem Jaroty. Staropruska proweniencja tej miejscowości (obecnie dzielnicy Olsztyna) została więc zupełnie zatarta.
  • Gwarowo: Jondorś, f Jondorśi. Nazwa więc została przejęta z miękkim wygłosowym -f (w gwarze wymawianym jako -ś) i odmieniana jak rodzaj żeński - Jądorf, w Jądorfi.
  • Część wsi, która nie została włączona w granice Olsztyna stanowi osobną miejscowość ("resztówkę") w gm. Stawiguda o tej samej nazwie. Zmiana nazwy na Jądorf dotyczy również owej resztówki.
Kortowo Olsztyn (miasto) 1 Kortau pruskie -- Nazwa wsi pochodzi od pruskiej nazwy jeziora Kort (niem. Kort-See, 1348 Curtoyn, 1352 Curtoyen). Lepiej nazywać jezioro to "Kort" (tak jak u Barczewskiego), a nie "Kortowskie", gdyż to nazwa dzielnicy pochodzi od jeziora, a nie odwrotnie.
Likusy Olsztyn (miasto) 1 Likussen pruskie -- Używane też: Likuzy (tak w gwarze oraz u Barczewskiego).
Łupstych Olsztyn (miasto) 1 Abstich pruskie --
  • Dawniej też: Abstych, Upstych. Używane także jako Łupsztych. Nazwa pruskiego pochodzenia (rekonst. *Abistiks) - dość osobliwie przyjęta przez język polski. Pisownia z Ł- jest nieetymologiczna (jest to gwarowa prelabializacja samogłoski, a nie dawne "ł"), ale taka przyjęła się już w przedwojennej literaturze.
  • Gwarowo: U̯upstïx, Upstïx.
  • Część wsi, nie przyłączona do Olsztyna stanowi osobną miejscowość (tzw. "resztówkę"), należącą do gminy Gietrzwałd.
Nagórki Olsztyn (miasto) 2 Bergenthal niemieckie --
Niedźwiedź Olsztyn (miasto) 2 Bärenbruch niemieckie --
Pieczewo Olsztyn (miasto) 3 Stolzenberg niemieckie --
Pieszkowo Olsztyn (miasto) 5 Pörschkau pruskie? Perszkowo Nazwa dzielnicy dziś raczej nie używana. Uwiecznia ją jednak nazwa niewielkiego jeziorka Perszkowo (niem. Pörschken-See), zapewne pruska. Jeżeli ta jednostka administracyjna miałaby wrócić do łask, warto by użyć formy zgodnej z nazwą jeziorka.
Pozorty Olsztyn (miasto) 1 Posorten pruskie --
  • Używane też: Posorty (tak w gwarze).
  • Dzielnica ta nie stanowi dziś osobnej jednostki administracyjnej - stanowi część osiedla Brzeziny (nowy twór administracyjny). Nie powinno tak być - to nazwy historycznych dzielnic zasługują na utrwalenie na mapach, nie nowotwory.
Redykajny Olsztyn (miasto) 1 Redigkainen pruskie --
  • 1363 Raynkaym, 1521 Radecaim, 1564-80 Radicaym.
  • Gwarowo: Redïkai̯nï.
  • Część wsi, nie przyłączona do Olsztyna stanowi osobną miejscowość (tzw. "resztówkę") w gminie Dywity.
Starkowo Olsztyn (miasto) 2 Stärkenthal niemieckie -- Dzielnica zatarta w terenie. Jej nazwa pochodzi od nazwiska pierwszego właściciela - Starck.
Track Olsztyn (miasto) 1 Trautzig słowiańskie? -- Pierwotnie: *Drawsk (1353 Drawsken). Nazwa ponowiona od jeziora, sama w sobie jest zapewne tworem słowiańskim (choć niewykluczałbym w pełni pruskiego pochodzenia), utworzonym od jakiejś pruskiej nazwy wodnej typu *Drawā (dziś nieznanej). Ostatecznie zepsuta do postaci Track.
Zielona Górka Olsztyn (miasto) 2 Grünberg niemieckie --
Barczewo Barczewo 6 Wartenburg niemieckie Wartembork
  • Nazwa niem. (początkowo Wartberg, jakby "strażnicza góra"), spolszczona przez polskich Warmiaków jako Wartembork. Po wojnie KUNM zmienił tę nazwę na sztuczną Barczewo - nadaną na cześć ks. Walentego Barczewskiego - badacza kultury polskojęzycznych Warmiaków i lokalnego działacza. Jakkolwiek nie można odmówić mu zasług, to tego typu sztuczne i "zideologizowane" nazwy nigdy nie powinny były znaleźć się na mapie.
  • Jako ciekawostkę dodam, że krótko po wojnie rozważano, aby przechrzcić Wartembork na "Nowowiejsk" (na cześć urodzonego tu kompozytora Feliksa Nowowiejskiego). Nazwa ta została ostatecznie odrzucona ze względu na sztuczne brzmienie, przywołujące na myśl nazewnictwo sowieckie.
  • W pobliżu miasta znajdował się pruski obszar osadniczy o nazwie *Gunelauks (1311 Genelauken, 1349 Gunlawke), Barczewski spolszcza tę nazwę jako Gunławki.
  • Gwarowo: Våtymbork.
Biskupiec Biskupiec 1 Bischofsburg niemieckie --
  • Ludowo także niem. Bischburg.
  • Nazwa bywa dookreślana jako Biskupiec Reszelski (zapewne dla odróżnienia od Biskupca w pow. nowomiejskim), taką nazwę nosi stacja kolejowa. Nie lepiej byłoby "Warmiński", jeśli już?
Dobre Miasto Dobre Miasto 1 Guttstadt niemieckie (hybryda?) --
  • Dawniej też: Gutsztat.
  • Według niektórych teorii, pierwszy człon n. niem. pochodzi od prus. guddi - zarośla, krzaki. Niezależnie od tego możliwego znaczenia, polscy Warmiacy przejęli tę nazwę jako "Dobre Miasto".
Jeziorany Jeziorany 1 Seeburg niemieckie --
  • Dawniej też: Zybork.
  • Starsze jest fonetyczne spolszczenie nazwy jako Zybork. Forma Jeziorany pojawia się dopiero w późnym XIX w. i być może jest sztucznawa. Niemniej, zanotowano ją współcześnie w gwarze (jako Jeźorany), o ile to nie wpływ nazwy urzędowej.
Olsztynek Olsztynek 1 Hohenstein niemieckie --
  • Nazwa polska Olsztynek istniała obocznie do niemieckiej Hohenstein (pierwotnie nazwa zamku, założonego w XIV w.) już od XV w. (kiedy to pojawia się w dokumentach w zlatynizowanej formie Parvum Olstin). Jej początek nie jest do końca jasny - być może faktycznie jest to nawiązanie do warmińskiego Olsztyna. Niewykluczone jednak, że n. niem. Hohenstein została początkowo przejęta przez ludność polskojęzyczną w formie *Olsztyn (jedynie przypadkiem zbieżną z nazwą warmińskiego Olsztyna), która następnie została rozszerzona o formant zdrabniający, celem odróżnienia od znacznie większego miasta na Warmii.
    • Gwarowo: U̯olstinek.
Barczewko Barczewo 6 Alt Wartenburg niemieckie Stary Wartembork Po wyjaśnienia, patrz wyżej: Barczewo.
Barczewski Dwór Barczewo 6 Klein Wartenburg niemieckie Wartembork Mały
Bark Barczewo 1? Barkheim niemieckie? -- Według Pospiszylowej n. Barkheim niemiecka (choć na upartego można by tu się doszukać pruskiej nazwy na -kaims). Brak w literaturze przedwojennej, ale nazwa Bark pojawia się w zapisach gwarowych.
Bartołty Małe Barczewo 1 Klein Bartelsdorf niemieckie --
  • Pierwotnie: Bartelsdorf Buden ("Bartołckie Budy"), 1755.
  • Dawniej (i gwarowo): Bartółty Małe (p. niżej).
Bartołty Wielkie Barczewo 1 Klein Bartelsdorf niemieckie -- Dawniej też: Bartółty Wielkie (gw. V'elk'e / Duže Bartůu̯tï).
Biedowo Barczewo 1 Neu Maraunen pruskie --
  • Niem. też Klein Maraunen.
  • Dawniej też: Nowe/Małe Maruny, Muchorowo (Barcz.)
  • Wieś powstała jako wybudowanie pobliskich Marun (p. niżej). Polska nazwa Biedowo jest ludowa, o charakterze przezwiskowym.
Bogdany Barczewo 1 Bogdainen słowiańskie --
  • Pierwotnie: Klein Scayboth (XV w.), p. niżej Skajboty.
  • Dawniej też: Bogdajny. Końcówka -ainen (-ajny) w tej nazwie jest zapewne wywołana analogią do nazw pruskich z tym sufiksem (wykluczałbym tu raczej bezpośrednie oddziaływanie jęz. pruskiego, jako że zapisy z -ain pojawiają się dopiero w XVII w.).
  • Gwarowo: Bogdai̯nï.
Czerwony Bór Barczewo 2 (4?) Rothwalde niemieckie (Czerwony Las?) Barczewski używa nazwy Czerwony Las, ale w odniesieniu do lasu (nie leśniczówki). Może zbyt mała zmiana, aby uznać ją za wartą zachodu. Forma "Czerwony Bór" również odzwierciedla nazwę oryginalną. Wśród członków KUNM panowała jakaś dziwna tendencja do unikania słowa "las" i zastępowania go synonimami (bór, gaj itp.).
Dadaj Barczewo 6 Schönfließ niemieckie Sząflis
  • N. niem. Schönfließ ludność warmińska spolonizowała jako Sząflis. Po wojnie KUNM zastąpiła ją nazwą Dadaj, ponowioną od nazwy dużego jeziora Dadaj, nad którym osada się znajdują. Nazwa jeziora jest oczywiście pruskiego pochodzenia, ale nie jest to historycznie poprawna nazwa tej wsi.
  • Leyding przytacza tu też nazwę Kurken (spolszczoną jako Kurkowo), która jednak odnosi się do zaginionej pruskiej osady, położonej nad jez. Dadaj i nie można jej wiązać bezpośrednio z tą wsią.
Dąbrówka Mała Barczewo 1 Klein Damerau słowiańskie --
Dobrąg Barczewo 1 Debrong pruskie --
  • 1364 Dobrin. Nazwa pruska, hydronimicznego pochodzenia (od n. rzeki i jeziora).
  • Gwarowo: Dobrȯŋk.
Jedzbark Barczewo 1 Hirschberg niemieckie --
  • Dawniej też: Jecbark, Jecpark.
  • Gwarowo: Jeʒbark / Jėčpark / Jecpark (Gen. na -ka lub -ga).
Kaplityny Barczewo 1 Kaplitainen pruskie --
  • 1364 Kaipletyn, 1409 Kaypletin.
  • Gwarowo: Kaplitïnï (Gen. zerowy lub -ów).
Kierzbuń Barczewo 1 Kirschbaum niemieckie -- Gwarowo: K'ežbuń.
Kierzliny Barczewo 1 Kirschleinen pruskie --
  • 1381 Kirsyn, 1393 Kirsnyn, 1533 Kirsneynen.
  • Dawniej też: Duże Kierzniny (za czasów biskupa Szembeka, wg Barczewskiego).
  • Gwarowo: Keršl'iny / K'ežl'iny.
Klimkowo Barczewo 1 Klimkowo polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Klimkau.
Klucznik Barczewo 1 Klutznick polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Klausen.
Kołaki Barczewo 1 Kollacken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Kallacken.
Koronowo Barczewo 4 Försterei Kronau pruskie Wróblewo Niem. nazwa leśniczówki nawiązuje do pobliskiej wsi Kronowo (p. niżej), pruskiego pochodzenia. Jej polska nazwa brzmiała Wróblewo, o czym świadczy spis z 1820 r. i słownik Leydinga. Taką nazwę przyjęła też KUNM, ale w wyniku jakiegoś przeinaczenia powojennego, rozpowszechniła się forma Koronowo (wyraźnie oparta na n. niem., ale niesłusznie adideowana do słowa korona [niem. Krone]). Chyba należałoby powrócić do starszej n. pol. Wróblewo, chociaż Barczewski pisze o Leśnictwie Kronowo, toteż i taki wariant można by rozpatrzyć.
Kromerowo Barczewo 1 Krämersdorf niemieckie (tłum. z pol.) --
  • Dawniej też: Kramarowo.
  • 1572 Kromeraw, 1584 Cromerovium. Pierwotna była więc forma polska (n. niem. z członem -dorf zaświadczona od połowy XVIII w.). Nazwa pochodzi od nazwiska biskupa warmińskiego Marcina Kromera.
  • Gwarowo: Kramerovo.
Kronowo Barczewo 1 Groß Kronau pruskie -- Nazwa w latach 1936-45: Cronau. Pruskiego pochodzenia.
Kronówko Barczewo 1 Klein Kronau pruskie -- Nazwa w latach 1938-45: Cronau-Gut.
Krupoliny Barczewo 1 Kroplainen pruskie --
  • 1364 Kropelyn, 1587 Kropelein. Wieś powstała na pruskim polu osadniczym zwanym Kautyn (1364).
  • Gwarowo: Kroplai̯ny / Krupolïny.
Lamkowo Barczewo 1 Groß Lemkendorf niemieckie --
  • 1350 Villa Lemkoni, 1363 Brunsdorf alias Lemkendorf. Wieś nosiła więc początkowo dwie oboczne n. niemieckie, z czasem ustaliła się jednak nazwa Lemkendorf. Spolszczenie Lamkowo znane już od XVII w.
  • Gwarowo: Lamkovo (Duže).
Lamkówko Barczewo 1 Klein Lemkendorf niemieckie -- Gwarowo: Lamkovo Mau̯e / Lamkůfko / Lamkůvek.
Leszno Barczewo 1 (Groß) Leschno polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Leschnau (taka postać zaświadczona już w 1789).
  • Dawniej też: Leśno (Barczewski).
Leszno Małe Barczewo 1 Klein Leschno polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Försterei Leschnau.
  • Dawniej też: Leśnictwo Leśno (Barczewski).
Łapka Barczewo 1 Lapka polskie --
  • Nazwa w latach 1933-45: Lapken. Stosowano też określenia Lapkawald lub Lapkaabfindung.
  • Wybudowanie dość nowe. Nazwa ponowiona od n. lasu.
Łęgajny Barczewo 1 Lengainen pruskie --
  • Potocznie też: Lęgajny (tak też u Barczewskiego, gw. Leŋgai̯ny). Taką nazwę nosi też przystanek kolejowy.
  • 1364 Langene; 1388 Langeyn, Langeynen.
Maruny Barczewo 1 Maraunen pruskie --
  • Dawniej też: Maruny Duże (Wielkie), niem. Groß Maraunen.
  • 1349 Merun, 1376 Merune. Nazwa pruska, przejściowo z niem. członem -dorf (1381 Merunendorf).
Mokiny Barczewo 1 Mokainen pruskie --
  • Dawniej też: Mokajny (XVII w.)
  • 1364 Mockin, 1384 Mokyn. Początkowo też pojawia się n. niem. Grünenwald (1364), która nie przyjęła się.
  • Gwarowo: Mok'iny.
Niedźwiedź Barczewo 4 Bärenbruch niemieckie Niedźwiedziak U Barczewskiego: Niedźwiedziak (GPW, s. 20, 64). Przeoczyli tę formę najwyraźniej Leyding i KUNM, nadając folwarkowi nową n. Niedźwiedź. Współcześnie w gwarze odnotowano jeszcze jedną formę - Niedźwiady (gw. Ńeʒ́v́ady), która chyba raczej powstała po wojnie, pod wpływem KUNMowskiego nazewnictwa. W takich przypadkach wolę zaufać tradycji przedwojennej.
Nikielkowo Barczewo 1 Nickelsdorf niemieckie -- Spotykany również wariant: Nikiełkowo (do 2007 r. oficjalny, ale niezgodny z tradycją i ustaleniami KUNM).
Odryty Barczewo 1 Odritten pruskie --
  • 1381 Waidriten, 1492 Woydriten. Nazwa pruska, wieś powstała na polu Kyrsynen (1381).
  • Dawniej też: Woryty (XVII w.)
  • Gwarowo: Odrïtï.
Orzechówko Barczewo 4 Orzechowo-Mühle polskie Orzechowo
  • Nazwa w latach 1938-45: Alt Wartenburg Abbau.
  • Poprawna nazwa młyna to Orzechowo (por. gwarowe Ožexovo). Forma na -ówko jest powojenna, nie znajduję dla niej uzasadnienia. Jeśli potrzebne jest dookreślenie, można by użyć formy Orzechowo-Młyn.
Próle Barczewo 1 Prohlen pruskie --
  • 1372 Pralesdorf. Z czasem odpada człon niem. -dorf - 1615 Proles.
  • Dawniej też: Prole (częściej u przedwojennych autorów). Postać z "ó" znana jest w gwarze.
  • Gwarowo: Průle (Gen. Průlůf).
Radosty Barczewo 5 Ottendorf niemieckie Stara Wieś (?)
  • Brak historycznej polskiej nazwy - Barczewski używa tylko nazwy "Otendorf". Powojenna nazwa Radosty jest chrztem KUNM - pseudosłowiańskim (od im. Radost), a więc nieakceptowalnym. Leyding podaje jednak niem. wariant Altendorf i na jego podstawie - spolszczenie Stara Wieś. Wariant ten nie pojawia się nigdzie indziej, być może jest on zniekształceniem nazwy Ottendorf. Tak czy inaczej, nazwa "Stara Wieś" wydaje się lepsza od obecnego chrztu. Wieś jest faktycznie dość stara, pierwsza wzmianka pochodzi z 1353.
  • Wieś powstała w pobliżu lasu o pruskiej nazwie Wungerithen (1353). Nie można jednak tej nazwy wiązać bezpośrednio z tą wsią. W tym samym lesie powstała m.in. wieś Studzianka w obecnej gm. Jeziorany (p.)
  • W NMP podany następujący zapis gwarowy (jako dawny): Votendorf (Gen. -dorfa). Raczej nie jest to forma, którą można by wykorzystać, jednak fakt istnienia tu protetycznego v- jest ciekawy i wart odnotowania.
Ramsowo Barczewo 1 Groß Ramsau pruskie --
  • 1379 Rampsow, 1597-98 Ramsaw.
  • Gwarowo: Ramsovo.
Ramsówko Barczewo 1 Klein Ramsau pruskie --
  • Pierwotnie niem. Ramschebuden (1755).
  • Dawniej też: Ramsówka (koniec XVIII w.).
Rejczuchy Barczewo 1 Karolinenhof niemieckie -- Nazwa Rejczuchy oryginalnie polska (odnazwiskowa) - istniała już przed wojną, obocznie do niemieckiej. Por. zapis 1855 Abbau Reyczug i formę gw. Rai̯č́uxï. Wobec takiej formy gwarowej, może powinny to być "Rajczuchy"?
Ruszajny Barczewo 1 Reuschhagen niemieckie -- Nazwa uważana za niemiecką (1336 Russchenhain), w języku polskim przejęta analogicznie do nazw pruskich na -ajny (co nie jest rzadkością przy niem. sufiksie -hain, hagen - por. Rozajny, Gronajny).
Rycybałt Barczewo 1 Rittebalde pruskie --
  • 1373 Rythabalt. Nazwa pruska.
  • Dawniej też: Ryczybałdy (Barczewski).
Sapunki Barczewo 4 Klein Sapuhnen pruskie Zapuny Małe
  • Po wyjaśnienia, patrz niżej. Zgodna z przedwojenną tradycją jest forma Zapuny Małe (lub Zupuny Małe), chociaż zapis gwarowy daje też możliwe uzasadnienie formie Zapunki (chociaż takie zdrobnienia pruskich nazw są raczej "odchyłem od normy"). Barczewski rozróżnia Zupuny-Dwór (ob. Sapuny) i Folwark (ob. Sapunki).
  • Gwarowo: Zapunk'i
Sapuny Barczewo 4 (Groß) Sapuhnen pruskie Zapuny
  • 1367 Sapon, 1394 Supone. Nazwa pruska.
  • W przedwojennej tradycji: Zapuny, Zupuny. Tak samo również w gwarze - Zapunï (-ůf). Forma obecna, Sapuny jest nietradycyjna. Utworzył ją KUNM, celem przybliżenia polskiej formy do pruskiego oryginału (który miał nagłosowe S-. Polskie Z- to wpływ wymowy niemieckiej). Wykładnikiem polskiej nazwy powinna być jednak ludowa tradycja, dlatego też uważam, że należy wrócić do formy Zapunym.
Skajboty Barczewo 1 Skaibotten pruskie --
  • 1362 Scayboth, 1380 Schayboten.
  • Dawniej też: Skajwoty.
Stare Włóki Barczewo 4 Alt Vierzighuben niemieckie Stary Wierckub
  • Przed wojną: Stary Wierzgub, Wierzkub, Wierckub. Ta ostatnia forma zaświadczona w gwarze (gw. Źyrckup, Źyckup - początek XX w. Współcześnie Stare Vu̯ůk'i), u Barczewskiego (opracowanie najwierniejsze ludowemu językowi) i Leydinga, toteż właśnie ją wybieram spośród możliwych wariantów. Powojenna forma Stare Włóki nawiązuje do ostatniego członu n. niem. (-huben), ale sama w sobie jest tworem sztucznym, nieludowym (powojenne gwarowe Stare Vu̯ůk'i to już wpływ nazewnictwa urzędowego, ale mieszkaniec wsi to wciąż v́ežkubźåk).
  • Zob. też Nowe Włóki, gm. Dywity.
Studzianek Barczewo 6 Kutzborn niemieckie Kucbory
  • Przed wojną: Kucbory lub Kodborno (rzadziej).
  • Barczewski wspomina także o historycznej nazwie Małe Kierzniny (p. wyżej Kierzliny), która miała obowiązywać w czasach biskupa Szembeka.
  • Gwarowo: Kucbory. Obecnie, pod wpływem nazwy urzędowej także Stuʒ́ank'i.
Szynowo Barczewo 1 Schönau pruskie? --
  • Pierwszy zapis: Schonow (1395). Pospiszylowa uważa za nazwę pruską (nie przedstawia jednak żadnych mocnych argumentów) i rekonstruuje *Sanaws. W polskim nazwa przejęta fonetycznie z niem.
  • Zapis gwarowy: Š́ïnovo.
Tęguty Barczewo 1 Tengutten pruskie -- 1344, Tungebouth, 1381 Tungebuten. Nazwa pruska dwuzłożona *Tungebutai, wtórnie uproszczona.
Tumiany Barczewo 1 Daumen pruskie --
  • 1364, 1375 Dumen, 1354 Dewmen. Nazwa pruska.
  • Gwarowo: Tumńanï.
Wipsowo Barczewo 4 Wieps pruskie Gipsowo
  • 1347 Wypsowen, 1389 Wypsaw. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Wipsowskiego (1364 Wypsow).
  • Wszystkie opracowania przedwojenne poświadczają formę Gipsowo. Forma ta niewątpliwie jest wynikiem jakiejś adideacji, jednak taka właśnie funkcjonowała wśród ludności warmińskiej. Powojenne "Wipsowo" to już KUNMowska "poprawka", mająca za cel zbliżyć tę nazwę do pruskiego oryginału. Wolę trzymać się jednak form ludowych.
Wójtowo Barczewo 1 Fittigsdorf niemieckie -- Pierwotnie: Vogtsdorf (1359), stąd nazwa polska (notowana od XVI w.). Wtórnie (od połowy XVII w.) - Fittigsdorf.
Wrócikowo Barczewo 5 Robertshof niemieckie Robertowo U Leydinga: Robertowo. Nazwa obecna to pseudosłowiański chrzest KUNM.
Zalesie Barczewo 6 Vorwerkswalde niemieckie Folwark
  • Nazwa w latach 1938-45: Waldhausen.
  • Już w 1820 r. zaświadczona polska nazwa Folwark (u Leydinga: Folwark Leśny). Dzisiejsza nazwa jest tworem KUNM.
Żarek Barczewo 5 (6?) Neurode niemieckie Nieród U Leydinga fonetyczne spolszczenie Nieród. Ponadto, w gwarze jako Noi̯rot. Nazwa obecna jest ahistoryczna.
Adamowo Biskupiec 1 Adamshof niemieckie --
  • Niem. także Adamsheide.
  • Dawniej też: Jedamowo (u Barczewskiego, forma gwarowa).
Biesowo Biskupiec 1 Groß Bößau pruskie --
  • 1354 Bezow, 1369 Besow. Nazwa pruska.
  • W gwarze: Bźesovo.
Biesówko Biskupiec 1 Klein Bößau pruskie -- Patrz wyżej.
Boreczek Biskupiec 2 Heide niemieckie (Borek) U Leydinga: Borek, ostatecznie przyjęto jednak formę "Boreczek". Forma Leydinga wydaje mi się bardziej intuicyjna, chociaż wobec braku tradycji, nie ma to większej różnicy. Z drugiej strony, Barczewski wspomina o lesie Borek w pobliżu Ramsowa - może to ten sam las, w którym znajduje się ta leśniczówka?
Borki Wielkie Biskupiec 1 Groß Borken polskie -- Osada Borki Małe straciła jednostkowość i obecnie stanowi część Borek Wielkich. Niemniej, kolonia Borki Małe wciąż znajduje się w pewnym oddaleniu od właściwych Borek Wielkich, więc może jej nazwa jakoś funkcjonuje?
Botowo Biskupiec 1 Bottowen pruskie (spolonizowane) -- Nazwa w latach 1938-45: Bottau.
Bredynki Biskupiec 1 Bredinken pruskie --
  • Dawniej też: Bredynek, Nowa Wieś (niem. Neudorf - tak w XVI w.).
  • 1587 Breding. Nazwa staropruska.
  • Gwarowo: Brei̯dïnk'i / Brei̯dïnek.
Bukowa Góra Biskupiec 1 Bukowagurra polskie --
  • Nazwa w latach 1927-45: Buchenberg.
  • Nazwa pierwotna: Brandtheide (1585).
  • Gwarowo: Bukovo Gůra.
Chmielówka Biskupiec 1? Chmielowken polskie (Chmielówko?)
  • Nazwa w latach 1938-45: Neumoithenen.
  • W opracowaniach przedwojennych w rodzaju nijakim: Chmielówko. Nie mam danych, które mogłyby rozstrzygnąć, który rodzaj jest poprawniejszy. Z drugiej strony, w Tece Toruńskiej jest Chmielewka (jednak nie jestem pewien, czy to ta wieś).
Czerwonka Biskupiec 1 Rothfließ niemieckie --
  • Dawniej też: Rótlis, Rotflis.
  • W przedwojennej literaturze istnieje zarówno spolszczenie znaczeniowe (Czerwonka), jak i fonetyczne (Rotflis lub Rótlis). Co prawda, to drugie pojawia się w opracowaniach bliższych ludowemu językowi, ale forma Czerwonka również zdaje się być ugruntowana w tradycji. Współcześnie w gwarze znane obie formy.
  • Gwarowo: Rȯtlis lub Červȯnka.
Dębowo Biskupiec 1 Dembowo polskie -- Nazwa w latach 1930-45: Stockhausen-Försterei.
Droszewo Biskupiec 6 Kunzkeim pruskie Kunckajny 1359 Cunczekaym, 1365 Kunczen, 1567 Kunigkeim. Nazwa pruska. Nawet jeśli w osnowie leży niemiecka n. os. Kunz, to i tak nazwa sama w sobie jest tworem pruskim. Przed wojną istniało ludowe spolszczenie Kunckajny (rzadziej -kajmy). Mimo istnienia tradycyjnego spolszczenia i pruskiego pochodzenia nazwy, KUNM zdecydowała się zbrodniczo przechrzcić tę wieś na sztuczne "Droszewo".
Dworzec Biskupiec 6 Schönbruch niemieckie (zepsute z pol.?) Czembrucha (Trzemcha?)
  • 1587 Neudorf vel Schönbruch, 1588 Tsremcha, 1597 Tstremzucha/Trzemicha.
  • Pierwotnie pol. Trzemcha (co jest staropolską formą słowa "czeremcha" - dzisiejsza postać to rutenizm). Nazwa ta w mowie ludu wyewoluowała do postaci Czembrucha, Sząbrucha (już w 1609 zanotowane Czobrucha), zapewne pod wpływem formy niemieckiej (która sama w sobie może być zepsuciem nazwy polskiej). Szkoda, że mimo słowiańskiego pochodzenia nazwy tej wsi, KUNM zdecydowała się ją zniweczyć na rzecz kompletnie nowej, ahistorycznej nazwy "Dworzec". Niewątpliwie należy tę nazwę zmienić na ludową Czembrucha, chociaż można by też rozważyć powrót do pierwotnej formy Trzemcha.
Dymer Biskupiec 1~4 Dimmern pruskie (Dymry?)
  • 1411 Dimber, Dymmer. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Dymer (dziś spuszczonego).
  • Literatura przedwojenna wskazuje dość jednoznacznie na formę liczby mnogiej - Dymry (Gen. do Dymer). Powojenna zmiana rodzaju może być motywowana chęcią utrwalenia na mapie nazwy nieistniejącego dziś jeziora w formie niezmienionej. Jednak niewykluczone też, że forma syngularna Dymer była już wcześniej w użyciu u ludności mazurskiej. Ponadto, Barczewski w tekście "Geografii Polskiej Warmii" pisze też "...pod wsią Dymrem" (s. 70), co wskazuje na mianownik "Dymer", jednak w spisie nazw pod koniec książki już wymienia "Dymry". Może rodzaj gramatyczny był chwiejny?
Gęsikowo Biskupiec 1 Labuch-Försterei pruskie --
  • Dawniej też: Łabuch
  • Nazwa Gęsikowo (zaświadczona już w 1820 r.) współistniała z nazwą Łabuch, ponowioną od pruskiej nazwy wsi Łabuchy (p. niżej).
Januszewo Biskupiec 2 Johannisberg niemieckie --
  • Potocznie używana też nazwa Biskupiec-Kolonia. Lepiej unikać takiego nazewnictwa.
  • U Leydinga Janowo. Żadna z tych nazw nie ma jednak tradycji przedwojennej.
Józefowo Biskupiec 1 Josephshof niemieckie --
Kamionka Biskupiec 1 (Groß) Kamionken polskie --
  • Powojenna wieś Kamionka powstała z połączenia trzech wsi: Kamionka Mała (niem. Klein Kamionken, 1938-45: Rogetten), Kamionka Wielka (niem. Groß Kamionken, 1938-45: Groß Steinfelde) i Kamionka (niem. Kamionken lub Steinhof [urz., wprow. w XIX w.]), przy czym ta ostatnia zdaje się być jakimś sztucznawym tworem, wydzielonym z Kamionki Wielkiej.
  • U początków istnienia wsi w XIV-XV w. obok nazwy Kamionka funkcjonowały również niemieckie nazwy Steindamerau, Mönchgut, Nickelsberg, które z czasem zanikły.
Kobułty Biskupiec 1 Kobulten pruskie? --
  • 1388 Koboltaw. Nazwa odosobowa, autorzy NMP uważają ją za twór słowiański, ale osobiście nie wykluczałbym pruskiej etymologii.
  • Gwarowo: Kobutï.
Kojtryny Biskupiec 4 Kattreinen pruskie Katrejny
  • 1359 Köytrin. Nazwa pruska.
  • Przed wojną: Katrejny lub Katrajny (rzadziej). Takiej formy musiała używać polskojęzyczna ludność warmińska. Forma Kojtryny jest już powojennym tworem KUNM, chyba mającym za cel zbliżyć tę nazwę do pruskiego oryginału.
Kramarka Biskupiec 1 Kramarka polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Krammen.
Labuszewo Biskupiec 6 Haasenberg niemieckie Hozębark
  • Nazwę niem. (pochodzącą od nazwiska założyciela) ludność mazurska spolszczyła jako Hozębark, Hozanbark. KUNM zmieniła tę nazwę na sztuczną Labuszewo, która upamiętna działacza mazurskiego Bogumiła Labusza.
  • Gwarowo: U̯ozymbark / U̯ozembark.
Lipowo Biskupiec 1 Lipowo polskie -- Nazwa w latach 1933-45: Lindenhorst.
Łabuchy Biskupiec 1 Labuch pruskie (Łabucha)
  • Dawniej też: Łabuch, Łabucha.
  • Barczewski używa formy żeńskiej Łabucha i wyraźnie zaznacza, że jest to forma ludowa, uważając "Łabuchy" Kętrzyńskiego za błąd. Z drugiej strony, w gwarze zanotowano też formę męską, więc być może rodzaj tej nazwy był chwiejny. Może nie ma sensu już teraz tego poprawiać?
  • Współczesne formy gwarowe: Labux (Gen. -a lub u) / U̯abuxï.
Łąka Dymerska Biskupiec 1? Dimmernwiese hybryda (prus. + niem.) -- U Chojnackiego: Dymrowska Łąka. Kwestia przymiotnika jednak wydaje się być czysto arbitralna (poza tym, forma dymerski jest strukturalnie poprawniejsza).
Ługi Biskupiec 4 Wiesenthal niemieckie Wizental Gwarowo: V'izentol. To świadczy o tym, że lud przejął tę nazwę fonetycznie. Forma Ługi chociaż nawiązuje znaczeniowo do n. niemieckiej (stpol. ług = podmokła łąka), jest tworem KUNM.
Mojtyny Biskupiec 1 Moythienen pruskie --
  • Pisownia w latach 1938-45: Moithienen.
  • Dawniej też: Mojtyń, Mojtejny (Teka Toruńska).
  • 1601-02 Modien. Nazwa pochodzenia pruskiego.
Najdymowo Biskupiec 1 Neudims pruskie --
  • 1374 Nydem; 1389 Nedem, Neydem; 1430 Neydems. Nazwa pruska, przez polskich Warmiaków przyswojona z sufiksem -owo.
  • Zapis gwarowy: Noi̯dïmovo.
Nasy Biskupiec 1 Nassen pruskie --
  • 1585 Nassa, 1609 Nassau. Nazwa pruska.
  • Dawniej też: Salwin (XVI w., notowane u Kętrzyńskiego), również pruskie.
Nowe Marcinkowo Biskupiec 1 Neu Märtinsdorf niemieckie -- Człon Nowe (Neu) pojawia się dopiero w XIX w., dla odróżnienia od Marcinkowa w obecnej gm. Purda (p. niżej).
Parleza Mała Biskupiec 1 (Klein) Parlösen pruskie -- Patrz niżej.
Parleza Wielka Biskupiec 1 Groß Parleese pruskie --
  • Niem. także Groß Parlösen. Nazwa pruskiego pochodzenia.
  • W potocznym użyciu także forma Parlice Wielkie. Należy unikać tej formy, będącej powojennym przeinaczeniem.
Pierwój Biskupiec 1 Pierwoy pruskie -- Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (1388 Perwais, Perwante).
Pudląg Biskupiec 1 Paudling pruskie --
  • 1397 Pudeling. Nazwa ponowiona od jeziora (spuszczonego).
  • Gwarowo: Pudlȯŋk.
Rasząg Biskupiec 1 Raschung pruskie --
  • Nazwa ponowiona od jez. Rasząg (1400 Ransinge).
  • Gwarowo: Råšȯŋk (gen. -yŋga). Ludowa odmiana tej nazwy brzmi więc: Rasząg - do Raszęga (a nie "Rasząga", jak sugerują to powojenne ustalenia).
Rozwady Biskupiec 5 (6?) Erdmannsdorf niemieckie Erdmanki
  • U Leydinga Erdmanki, co wydaje się naturalnym (może nawet przedwojennym) przyswojeniem nazwy niemieckiej. Innej tradycji brak, Barczewski milczy o tej wsi. Nazwa obecna to chrzest KUNM.
  • W potocznym użyciu także: Biskupiec-Kolonia Druga.
Rudziska Biskupiec 1 Rudzisken polskie -- Nazwa w latach: 1928-45: Rudau.
Rukławki Biskupiec 4 Rochlack pruskie Ruchławki
  • Źródła przedwojenne podają: Rochławki, Ruchławki (to drugie zaświadczone w gwarze). Forma obecna jest już powojenną "poprawką" KUNM, mającą zbliżyć nazwę do pruskiego oryginału (1379 Roklawken). Nie jest to forma ludowa.
  • Gwarowo: Ruxu̯afk'i.
Rzeck Biskupiec 6 Ridbach niemieckie Rydbach
  • Pierwotnie: Richenbach (1426). Nazwa spolonizowana jako Rydbach, forma obecna jest chrztem.
  • Wieś znajduje się w pobliżu jeziora o staropruskiej nazwie Nałcz (niem. Nautsch-See, 1576 Naltz). Należy wyrugować rozpowszechnioną obecnie niepoprawną nazwę "Jezioro Rzeckie".
  • Gwarowo: Rïdbax.
Sadłowo Biskupiec 1 Sadlowo pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Forstamt Bischofsburg.
  • Pierwotnie: Saddel (1426). Jest to nazwa pruska (prus. sadellis = zagroda, majątek), przejęta przez polskojęzyczną ludność z sufiksem -owo.
Sadowo Biskupiec 1 Saadau polskie --
Stanclewo Biskupiec 1 Stanislewo polskie --
  • Nazwa w latach 1931-45: Sternsee. W XVI-XVII w. pojawia się inna forma niem. - Stenzeldorf.
  • Pierwotnie: Stanisławowo (XVI-XVII w.). Nazwa ta następnie uprościła się do formy Stanislewo (taka forma utrwaliła się w niem.), ostatecznie Stanclewo. Barczewski zapisywał tę nazwę "Stańslewo", uważając wymowę z -nc- za objaw wymowy gwarowej.
Stryjewo Biskupiec 1 Striewo pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1928-45: Stockhausen.
  • Nazwa uważana za pruską, ponowioną od nazwy jeziora Stryjewskiego (1369 Strene, Streue; 1395 Strege), spolonizowana do postaci "Stryjewo".
Węgój Biskupiec 1~4 Wengoyen pruskie (Węgoje) Bliższa językowi ludowemu jest chyba postać liczby mnogiej: Węgoje. Taką podaje literatura przedwojenna. Z drugiej strony, pewne wahania rodzajowe wydają się w pełni naturalne. Sama nazwa jest staropruska, ponowiona od n. wodnej (rzeczki i jeziora).
Wilimy Biskupiec 4 Willims niemieckie Wylims
  • Pierwotnie nazwa pruska: Suszekaim (1359), następnie niem. Wilhelmsdorf (XIV w.), ostatecznie Willims.
  • U Barczewskiego: Wylims. Tak najwyraźniej spolszczyli tę nazwę Warmiacy. Obecna forma Wilimy to już ponowne spolszczenie, stworzone przez KUNM, zapewne w celu pozbycia się z nazwy obcego morfemu.
Wólka Wielka Biskupiec 1 Groß Wolka polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Großwolken.
  • Dawniej też: Wólka Łabuska (niem. Labuch-Wolka).
Zabrodzie Biskupiec 1 Zabrodzin polskie -- Nazwa w latach 1926-45: Schöndorf.
Zameczek Biskupiec 2 Neu Chatell niem.-francuskie (Nowy Zameczek)
  • Używane też: Biskupiec-Kolonia Pierwsza, Nowy Zameczek (to ostatnie bliższe oryginałowi).
  • Nazwa niem. utworzona z francuskiego (zapewne pod wpływem mody, osada postała w XIX w.). Nadana przez KUNM nazwa Zameczek nawiązuje do znaczenia franc. chatel = zamek. Oprócz tego, w potocznym użyciu spotyka się formę "Nowy Zameczek", bliżej oddającą oryginał.
Zarębiec Biskupiec 6 Kleisack niemieckie Klejzak Przed wojną: Klejzak, Klajsak. Również współcześnie w gwarze: Klei̯zak. Należy przywrócić tę nazwę, w miejsce sztucznego chrztu "Zarębiec".
Zawada Biskupiec 1 Sawadden polskie --
Zazdrość Biskupiec 1 Sazdrosz polskie -- Nazwa w latach 1930-45: Falkenheim.
Barcikowo Dobre Miasto 5 Battatron pruskie Bartroby 1353 Barthentroben; 1365, 1388 Bartentroben. Nazwa pruskiego pochodzenia. Nadana po wojnie forma Barcikowo w jakiś sposób oddaje rdzeń nazwy oryginalnej, ale nie można jej uznać za spolszczenie nazwy pruskiej. Wobec braku tradycji, postuluję własne spolszczenie fonetyczne Bartroby (z prus. Bart-an-trob-).
Bzowiec Dobre Miasto 3 Beiswalde niemieckie --
Cerkiewnik Dobre Miasto 6 Münsterberg niemieckie Nisztembark
  • Barczewski podaje dla nazwy wsi spolszczenie Nisztembark. Jest to forma zdecydowanie ludowa, naznaczona warmińskimi cechami gwarowymi. Można byłoby ją naprostować na "Misztembark" (lub nawet "Mistembark"), ale lepiej korzystać z form zaświadczonych. Dzisiejsza nazwa jest chrztem KUNM.
  • Internetowe źródła podają starszy wariant pol. Miła Góra, ale raczej nie jest to forma przedwojenna - prędzej jakiś twór powstały wkrótce po wojnie.
Chmury Dobre Miasto 6? Wölken polskie? Wólka (?)
  • Nazwa oficjalnie ustalona przez KUNM: Wilki. Ostatecznie przyjęła się jednak nazwa Chmury.
  • Brak tradycji przedwojennej. Używana obecnie forma Chmury wynika zapewne z powierzchownego, dosłownego przetłumaczenia formy niem. Nie wydaje mi się jednak, żeby interpretacja ta była poprawna. Być może forma niem. oddaje pol. Wólka - taki pogląd najwyraźniej przedstawia Leyding, notując dla tej osady właśnie taką nazwę. Potrzebna jednak jest dokumentacja hist. i informacje etymologiczne, aby móc to ostatecznie ustalić. Zastanawia też geneza KUNMowskiej formy Wilki.
Głotowo Dobre Miasto 1 Glottau pruskie --
  • 1290 Glottov, 1312 Glottowia. Bardzo stara nazwa pruska.
  • W użyciu również Glotowo. Obie formy już od czasów przedwojennych (forma z "l" u Barczewskiego).
Jesionowo Dobre Miasto 1~2 Eschenau niemieckie -- U Chojnackiego Jesionów, ale nie jest to raczej ludowa forma. Zresztą, dla tego regionu bardziej naturalne są formy nijakie na -owo.
Kabikiejmy Dobre Miasto 4 Ober Kapkeim pruskie Kapki Górne
  • 1284 Cabekayme, 1344 Kabocaym.
  • Barczewski podaje ludowe spolszczenie Kapki (Górne, Dolne), co ma potwierdzenie w szesnastowiecznych księgach kościelnych. Nazwa pruska została przejęta przez polskich Warmianków z pominięciem prus. członu -kaim (co nie jest na Warmii rzadkością - por. Pistki = niem. Piestkeim, Pupki = Pupkeim). Przyjęta przez KUNM forma Kabikiejmy jest oczywiście bliższa pruskiemu oryginałowi, ale za to niezgodna z ludową tradycją.
Kabikiejmy Dolne Dobre Miasto 4 Unter Kapkeim pruskie Kapki Dolne Patrz wyżej.
Kłódka Dobre Miasto 2 (1?) Klutkenmühle hybryda (pol. + niem.)? -- Potrzebne dokładniejsze informacje.
Knopin Dobre Miasto 2 Knopen pruskie -- 1297 Knopin, 1386 Knopyn. Wieś założona na polu o nazwie Troben.
Kosyń Dobre Miasto 4? Koßen pruskie Kos (?)
  • 1339, 1340 Cossow; 1432 Cossen. Nazwa raczej pruska. Wywód niemiecki z NMP wydaje mi się niesłuszny.
  • Leyding podaje historyczną formę Coss (nie wiadomo jednak, z jakiego źródła ona pochodzi), więc może historycznie nazwę tej wsi spolszczano jako Kos. Sądząc po dawnych zapisach, możliwa też byłaby forma "Kosów" lub "Kosowo".
Krzyżno Dobre Miasto 2 Weißkreuz niemieckie -- W potocznym powojennym użyciu zanotowana nazwa Biały Krzyż (podobnie u Leydinga: Białokrzyże), co jest dokładnym tłumaczeniem n. niemieckiej. Może taki wariant byłby lepszy, z drugiej strony jednak brak tradycji.
Kunik Dobre Miasto 2 Windenhof niemieckie -- Według niemieckich źródeł internetowych, miejscowość początkowo nosiła nazwę Abbau Kunig od nazwiska właściciela - Valentina Kuniga. Tego typu odnazwiskowe nazwy były typowe dla nowo założonych wybudowań, nie posiadających jeszcze nazwy urzędowej. Po wojnie KUNM ustalił nazwę nawizującą do tego nazwiska w formie Kunik (tak też u Leydinga, który co ciekawe poprawia tę formę w erracie na Konik).
Łęgno Dobre Miasto 4 Lingenau niemieckie Linowo Pierwotnie: Lindenau. Szesnastowieczny polski spis jezior na Warmii wspomina pobliskie jezioro Sawąg (niem. Sawang- lub Lingenauer See, dziś w większości osuszone) jako Jezioro Linowskie. Oznacza to, że używanym wówczas spolszczeniem nazwy tej wsi było Linowo. Forma "Łęgno", chociaż w pewien sposób nawiązuje fonetycznie do oryginału jest już powojenna.
Mawry Dobre Miasto 2 Mawern pruskie -- 1366 Mauren, 1357 Mawren.
Międzylesie Dobre Miasto 6 Schönwiese niemieckie Krasnołąka Forma Krasnołąka pojawia się na przedwojennych mapach. Nie jest to raczej ludowa tradycja, ale na pewno jest to forma lepsza od obowiązującego tworu powojennego.
Nowa Wieś Mała Dobre Miasto 1* Neuendorf (bei Guttstadt) niemieckie (Nowa Wieś)
Orzechowo Dobre Miasto 4~6 Noßberg niemieckie Noszbark Spis jezior z XVI w. wspomina Noszbarski Staw. Oryginalnym spolszczeniem n. niem był więc Noszbark. Forma "Orzechowo" co prawda oddaje znaczenie n. niem. (niem. Noßberg < Nußberg), ale powstała już po wojnie.
Piotraszewo Dobre Miasto 4 Peterswalde niemieckie Pietrzywałd W literaturze przedwojennej: Pietrzywałd, Pietrzwałd.
Podleśna Dobre Miasto 3 Klingerswalde niemieckie -- Pierwotnie: Clunderswalde (1362). Od niem. nazwiska Klunder lub Klünder. Brak polskiej tradycji.
Praslity Dobre Miasto 2 Altkirch niemieckie --
  • Pierwotnie nazwa pruska: Prasliten (1340-49), Praysliten (1354), Prayslite (1354). Powojenna nazwa polska jest jej spolszczeniem. Oprócz tego, nazwa pruskiego pola (lauku), na którym powstała wieś brzmiała Sangawiten (1345).
  • W użyciu także wariant: Praślity.
Smolajny Dobre Miasto 1 Schmolainen pruskie -- Dawniej też: Szmolajny, Smolany.
Stary Dwór Dobre Miasto 2 Althof niemieckie --
Swobodna Dobre Miasto 4 Schwuben pruskie Swoby 1316 Swoben. Nazwa pruska. W XVI w. funkcjonowała spolszczona forma Swoby, o czym świadczy spis jezior, wspominający "Jeziorko niewielkie przy Swobach". Ponadto, jeżeli podawane przez Barczewskiego historyczne zapisy subno, ssubno odnoszą się do tej wsi (nie ma jednak na to dowodu - Barczewski ich nie identyfikuje), to mogłyby one być zgodne z podawaną przez Leydinga formą Swobno. Tak czy inaczej, obowiązującej nazwy "Swobodna" nie można uznać za poprawne spolszczenie nazwy pruskiej. Ciekawym jest fakt, że mimo takiego ustalenia nazwy wsi, nazwę terenową Schwubener Werder (półwysep wchodzący w jezioro Limajno) ustalono urzędowo jako Swobno.
Urbanowo Dobre Miasto 6 Zechern pruskie? Czechreń
  • Potrzebne informacje, co do pochodzenia nazwy niem. Zechern (w XVII-XVIII w. Cechren). Prawdopodobnie jest to nazwa pruska, nie mam jednak wystarczających danych, by to stwierdzić. Tak czy inaczej, w przedwojennej literaturze pojawia się spolszczenie Czechreń. Nazwa powojenna jest chrztem.
  • Wieś powstała na pruskim polu osadniczym Wurlawken (1366). Na tym samym polu powstała też wieś Wróblik (obecnie w gm. Lidzbark Warmiński).
Wichrowo Dobre Miasto 2 Wichertshof niemieckie --
Barkweda Dywity 1 Bergfriede niemieckie -- Gwarowo: Barkfyda.
Brąswałd Dywity 1 Braunswalde niemieckie --
  • Dawniej też: Brunswałd.
  • Gwarowo: Brůnzvou̯t / Bruncfau̯t, -du.
Bukowina Dywity 4 Forsthaus Buchwalde niemieckie Bukwałd Leśny Chociaż nazwa obecna nawiązuje znaczeniowo do n. Bukwałd, to jednak przed wojną nazwa leśniczówki była taka sama jak wsi - Bukwałd (również w pol., por. Chojnacki), więc należałoby ten oryginalny układ przywrócić, dodając do nazwy typowe dla leśniczówek dookreślenie Leśny (w grę wchodzi też nazwa Bukwałd-Leśniczówka).
Bukwałd Dywity 1 Groß Buchwalde niemieckie --
  • Dawniej też: Buchwałd.
  • W gwarze: Buxfau̯t / Bukfau̯t.
Dąbrówka Wielka Dywity 1 Groß Damerau słowiańskie --
  • Dawniej też: Dąbrowa.
  • Gwarowo: Dambrůfka.
  • Zob. też Dąbrówka Mała (gm. Barczewo).
Dągi Dywity 1 Dongen pruskie --
  • Pierwotnie nazwa niemiecka: Marquartshof (XIV-XVII w.). Dopiero od XVII w. zaświadczona forma Dongen (Dągi), pruskiego pochodzenia (zapewne ponowiona od n. wodnej).
  • Dawniej też: Dągówki.
  • Gwarowo: Dȯng'i.
Dywity Dywity 1 Diwitten pruskie --
  • 1320 Diwite, 1328 Dewithen, 1354 Dewythen.
  • Forma gwarowa: Div'itï.
Frączki Dywity 6 Fleming niemieckie Flemnąg Forma gwarowa: Flemnuŋk (do Flemneŋga). Oznacza to, że Warmiacy spolonizowali tę nazwę jako Flemnąg - do Flemnęga (analogicznie do nazw pruskich na -ąg). Jest to więc zapewne forma stara, z pewnością autochtoniczna. Nie ma zaś uzasadnienia nazwa obecna, powojenna.
Gady Dywity 1 Jadden pruskie --
  • Pierwotnie wieś miała dwie nazwy: niemiecką Hohenfeld i pruską Gedden (1369). Przyjęła się ostatecznie ta druga.
  • Gwarowo: Gadï / Jadï.
Gradki Dywity 1 Gradtken pruskie (spolonizowane) -- Pierotnie: Grauden (1350-55), Gruden (1366). Prrzejściowo także z sufiksem -kaim (1376 Grawdekayme). Nazwa pruska, rozszerzona w j. polskim o człon -ki i z polskiego przejęta w niem.
Kieźliny Dywity 1 Köslienen słowiańskie --
  • Pierwotnie dwie oboczne nazwy: niemiecka Friedrichsdorf (1348) oraz druga, zapisana jako Koselern (1348), Koseler (1399). Ta druga nie do końca pewnego pochodzenia - możliwe (wg Rosponda) pochodzenie od antroponimu Koźlarz lub nawet od śląskiej miejscowości Koźle (o ile wieś założyli osadnicy ze śląska). Pod koniec XVI w., nazwa ta przybiera formę podobną do obecnej (1598 Keslin, 1615 Kesling).
  • Gwarowo: Keśl'iny / K'ež́lïnï.
  • Do tej wsi nawiązuje nazwa olsztyńskiego osiedla Stare Kieźliny, położona na drugim brzegu rzeki Wadąg.
Lipniak Dywity 1 Lippnak polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Lindenhain.
Ługwałd Dywity 1 Hochwalde niemieckie --
  • Dawniej też: Ugwałd, Hugwałd. Podstawą przejęcia była zapewne dialektalna niem. forma Hogenwald (por. zresztą zapis Hogenwalt z 1363). Pisownia z nagłosowym Ł- jest nieetymologiczna - zasadniczo jest to gwarowa prelabializacja. Niemniej, taka pisownia utrwaliła się w polskiej literaturze.
  • Leyding podaje też formę Ługowo, z pewnością powojenną. Zapewne była to próba nadania wsi nazwy całkowicie spolszczonej, która jednak nie przyjęła się.
Myki Dywity 1 Micken pruskie --
Nowe Włóki Dywity 4 Neu Vierzighuben niemieckie Nowy Wierckub Przed wojną: Nowy Wierzgub, Wierzkub, Wierckub. Dalsze wyjaśnienia: p. wyżej Stare Włóki, gm. Barczewo.
Pistki Dywity 1 Piestkeim pruskie --
  • Dawniej też: Pistkiejmy.
  • 1388 Pisdekayme, 1404 Pisdekayn. Nazwa pruska, przejęta w języku polskim z pominięciem prus. sufiksu -kaim (chociaż przedwojenna literatura zna też wariant Pistkiejmy - być może ze sztuczną restytucją sufiksu).
  • Wieś obecnie włączona do Brąswałdu jako przysiółek. Jej nazwa nie ma obecnie charakteru oficjalnego. Mimo to, warto jej używać ze względu na pradawne pochodzenie i długą tradycję.
  • Przysiółek znajduje się nad jeziorem o staropruskiej nazwie Skutelnik (takie spolszczenie u Barczewskiego), niem. Skutling-See (1333-45 Schutelyng). Lepiej nie używać rozpowszechnionej dziś nazwy "jezioro Pistki" lub "Pisteckie".
Plutki Dywity 1 Plutken pruskie (spolonizowane) --
  • Dawniej też: Płotki (Barczewski).
  • 1407, 1554 Ploten. Nazwa pruska, sufiks -ki jest przydatkiem polskim.
  • Gwarowo: Plutk'ï (gen. -ek/-ůf).
Rozgity Dywity 1 Rosgitten pruskie --
  • W użyciu także spotyka się formy: Różgity (tak według ustaleń KUNM), Rózgity. Forma "Rozgity" widnieje na tabliczce wjazdowej i jest najwyraźniej tą używaną przez miejscowych (pojawia się w zapisach gwarowych).
  • W przedwojennej literaturzes także: Rosogity. Sama nazwa jest staropruska. Najstarsze wzmianki: 1328 Resigethen, 1388 Rosegithen.
  • Forma gwarowa: Rozg'itï.
Różnowo Dywity 1 Rosenau pruskie? --
  • 1354 Rosenaw, 1382 Rosenowe. Według Pospiszylowej nazwa pruska (chociaż dopuszcza też niemieckie pochodzenie).
  • Forma gwarowa: Roznovo.
Sętal Dywity 1 Süßenthal niemieckie -- Gwarowo: Sėntal.
Słupy Dywity 4 Stolpen pruskie Sztolpy 1364 Stolpe. Nazwa pochodzenia pruskiego (od wspólnego bałtosłowiańskiego słowa - prus. stulps = słow. stołp = słup). Nazwa Słupy jest więc poprawnym tłumaczeniem (a zarazem etymologicznym kognatem) tej nazwy. Niemniej, taka forma nigdy wcześniej nie funkcjonowała - polska ludność używała formy Sztolpy (co prawda, naznaczonej wpływem wymowy niemieckiej), która pojawia się we wszystkich źródłach przedwojennych. Współczesne gwarowe Su̯upy to zapewne wpływ nazewnictwa oficjalnego (zresztą, forma ta nie przedstawia fonetycznych cech gwarowych).
Spręcowo Dywity 1 Spiegelberg niemieckie -- Pierwotnie nazwa pruska: Sprenzin (1360), przechowana w mowie polskich Warmiaków (z prus. sufiksem -ins zastąpionym przez -owo). Forma polska znana od XVII w., istniała obocznie do n. niemieckiej Spiegelberg, znanej od początku istnienia wsi.
Szypry Dywity 1 Schippern pruskie --
  • Pierwotnie: Schipperkaim (1337). Nazwa pruska, sufiks -kaim z czasem wypadł.
  • Gwarowo: Š́ïpry.
Tuławki Dywity 1 Tollack pruskie -- 1369 Breytenfeld alias Tollauken. Nazwa pruska (*Tāl-lauks, dosł. "dalekie [obszerne] pole"). Forma niemiecka Breitenfeld jest jej kalką, szybko zanikła.
Wadąg Dywity 1 Wadang pruskie --
  • 1399 Wadangen. Nazwa pruska, ponowiona od jez. Wadąg.
  • Gwarowo: Vadaŋk, -ga.
Wopy Dywity 1 Woppen pruskie --
Zalbki Dywity 1 Salbken pruskie (spolonizowane) --
  • Pierwotnie: Glandemansdorf (1386). Taka nazwa funkcjonowała aż do XVIII w. Uważa się, że zawarty w niej antroponim Glandeman ma pochodzenie pruskie. W XVII w. pojawia się oboczna n. Zalbki, używana przez ludność polskojęzyczną, której również przypisuje się pruskie pochodzenie (prawdopodobnie wiąże się z licznymi pruskimi nazwami z członem Salp-). Niewykluczone, że sufiks -ki ukrywa pierwotne -kaim (tak jak w nazwach Pistki, Pupki), jednak nie ma to potwierdzenia w dokumentach.
  • Olsztyńskie osiedle Stare Zalbki to dawna część wsi Zalbki, która znalazła się w granicach Olsztyna.
Barduń Gietrzwałd 1 Bardungen pruskie --
Barwiny Gietrzwałd 1 Barwienen pruskie --
  • Niem. także Barwes.
  • 1417 Berwin, 1564-80 Berwis. Nazwa pruska.
  • Gwarowo: Barźini / Barž́ini.
Biesal Gietrzwałd 1 Biessellen pruskie --
  • Dawniej też: Bieża, Bieżele (formy z dawnej literatury, raczej nieludowe).
  • 1416 Bysseylen, 1484 Byssaylen.
  • Gwarowo: Bž́esol.
Cegłowo Gietrzwałd 6 Hermsdorf niemieckie Zamajsdorf
  • Oboczna n. niem. Zamensdorf. Spolonizowana przez ludność warmińską jako Zamajsdorf, z rzadką w nazwach spolszczonych retencją członu -dorf. Po wojnie wieś przechrzczono na "Cegłowo" - ta nowa nazwa nawiązuje do znajdującej się tu niegdyś cegielni. Jest jednak tworem sztucznym, stworzonym przez KUNM.
  • Gwarowo: Zamai̯storf.
Dłużki Gietrzwałd 1 Dlusken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Seebude.
Gietrzwałd Gietrzwałd 1 Dietrichswalde niemieckie --
  • Dawniej też: Dzietrzwałd, Jetrzwałd.
  • Gwarowo: Gytʳšfau̯t.
Grazymy Gietrzwałd 1 Grasnitz pruskie --
  • Spotykany też wariant: Grażymy (tak według ustaleń KUNM).
  • 1352 Grasym, 1469 Grasnisse.
  • Gwarowo: Grazimi / Graźnica (to drugie to wtórna polonizacja n. niem., raczej powojenne).
Gronity Gietrzwałd 1 Gronitten pruskie --
  • 1334 Garonith, 1361 Garonich, 1379 Grunitthen.
  • Gwarowo: Grȯńitï.
Guzowy Młyn Gietrzwałd 1 Thurnitzmühle hybryda (słow. + niem.) --
  • Niem. oboczne Gusen, Gusemühle.
  • Dawniej też: Turznicki Młyn, Guz (w Tece Toruńskiej jako oboczna)
  • Starsza nazwa Turznicki Młyn (niem. Thurnitzmühle) nawiązuje do wsi Turznica w obecnej gm. Ostróda (p.). Z czasem upowszechniła się w mowie Mazurów forma Guzowy Młyn (również jako niem. Gusemühle), nawiązująca do nazwy jeziora Guz oraz sąsiedniej wsi Guzowy Piec (p. niżej).
Guzowy Piec Gietrzwałd 1 Gusenofen hybryda (prus. + niem.) --
  • Niem. także Gusen, Gusen-Theerofen (forma pełna, pierwotna, używa na pocz. XVIII w.).
  • Dawniej też: Guzy, Guzowe Piece, Piece (tak do dziś w gwarze).
  • Nazwa wsi nawiązuje do jeziora Guz, którego nazwa ma prawdopodobnie staropruskie pochodzenie (brak jednak dawnych zapisów nazwy tego jeziora). Człon Piec (Ofen) odwołuje się do smolarni (pierwotna nazwa wsi to Gusen-Theerofen [1711]).
  • Gwarowo: Pš́ece.
Jadaminy Gietrzwałd 1 Adamsguth niemieckie --
  • Dawniej też: Jedaminy, Adaminy (to drugie to uczona "poprawka" - usunięcie gwarowej prejotacji).
  • Formy gwarowe: Jedominï / Jedanïnï.
Kudypy Gietrzwałd 1 Kudippen pruskie --
  • Niem. także Seidelshof' (dopoczątku XIX w.), Eißingsheide (ponowiona od n. lasu, po polsku zwanego Bór [Barczewski, s. 40]).
  • Pierwotnie dualizm nazw: 1379 Seydels alias Kudieph, 1591 Seidelshoff alias Kudip. Nazwa Seidels(hof) antroponimiczna - n. os. pruskiego lub niemieckiego pochodzenia. Nazwa Kudypy pruska (nie wierzę w niemiecką etymologię z NMP). Prawdopodobnie pierwsza nazwa była używana przez ludność niemieckojęzyczną, druga - polskojęzyczną. W XIX w. jednak ostatecznie upowszechniła się ta druga, również w niem.
  • Gwarowo: Kudïpï.
Łajsy Gietrzwałd 1~4 Leißen pruskie (Lajsy)
  • U przedwojennych raczej: Lajsy (też: Lejsy). Jednak takie wahania między "L" a "Ł" nie są rzadkością.
  • 1358 Lessin, 1378 Luysen. Nazwa pruskiego pochodzenia.
  • W gwarze: Lai̯sy / Lai̯s.
Łęgucki Młyn Gietrzwałd 1 Langgut-Mühle hybryda (prus. + niem.) -- Patrz niżej Łęguty.
Łęguty Gietrzwałd 1 Langgut hybryda (prus. + niem.) --
  • Dawniej też: Lęguty, Languty (gw. Leŋgutï).
  • 1352 Langengute, 1402-08 Langendorf. Dokumenty poświadczają, że Lange to imię Prusa, któremu nadano ziemię nad jeziorem Humelink (obecnie jez. Łęguty).
  • Co do wyżej wspomnianego jeziora, zwanego dziś jeziorem Łęguty (lub Łęguckim), pierwotnie ono miało nazwę pruską - Humelink (1344), Hummelingin (1346). Lepiej więc byłoby używać nazwy Umląg - nazwa ta jest bowiem tożsama z Umlęgiem koło Wartemborka.
Łopkajny Gietrzwałd 1 Lopkeim pruskie --
  • Do niedawna oficjalnie Łopkojny (obecnie jednak forma z usuniętą cechą gwarową, dostosowana do nazw na -kajny).
  • Dawniej też: Lipkajmy, Lipkajny.
  • 1346 Lobekayme. Nazwa staropruska, jej pierwszy człon pochodzi od (również pruskiej) nazwy jeziora Łoby (1331 Luben, 1346 Lobin). W XIV-XV wieku pojawiają się obocznie również n. niem. Henkenwald i efemerycznie n. hybrydalna Nalubendorf (też najprawdopodobniej związana z n. jeziora Łoby).
Naglady Gietrzwałd 1 Nagladen pruskie --
  • 1331 Naglande, 1343 Naglanden.
  • Gwarowo: Nogladï.
Naterki Gietrzwałd 1 Nattern pruskie -- 1349 Natursdorf, 1417 Natern. Nazwa pruska (początkowo hybrydalna z niem. członem -dorf), w polskim przejęta z sufiksem -ki.
Nowy Młyn Gietrzwałd 1 Neumühl niemieckie -- Pierwotnie: Gilbing (1564-80). Nazwa pruska, ponowiona od n. rzeki i jez. Gilbing (pol. Giłwa), istniała obocznie z n. Neumühl do XVIII w. W polskiej tradycji znana jedynie nazwa Nowy Młyn.
Parwółki Gietrzwałd 1 Parwolken pruskie --
  • 1437 Parwulken, 1411-19 Parwolke.
  • Gwarowo: Parvulk'ï.
Pęglity Gietrzwałd 1 Penglitten pruskie --
  • 1350 Pendelythen, 1564-80 Pendelitten.
  • Forma gwarowa: Pėŋgl'itï.
Podlejki Gietrzwałd 1 Podleiken pruskie --
  • Dawniej też: Podlajki, Polejki.
  • 1364 Carnithen, 1427 Carnithen adder Poleyke. Obie nazwy pruskiego pochodzenia.
Rapaty Gietrzwałd 1 Rapatten pruskie -- 1352 Rapotin, 1515 Rapatan.
Rentyny Gietrzwałd 1 Rentienen pruskie --
  • 1380 Rantheyn, 1423 Rantheynen.
  • Gwarowo: Rantïnï.
Salminek Gietrzwałd 1 Salmeien pruskie --
  • 1483, 1537 Schalmey. Nazwa pruskiego pochodzenia.
  • Gwarowo: Selńïnek (forma zgodna z Gierszowym Selminek).
Siła Gietrzwałd 1 Schilla-Mühle hybryda (prus. + niem.)? -- Pierwotnie dwie oboczne nazwy: Wulping alias Schilmühl. Pierwsza n. pruska, ponowiona od nazwy jeziora Wulpink (dziś Wulpińskie), nad którym leży młyn. Pochodzenie tej drugiej jest kontrowersyjne - najbardziej prawdopodobna wydaje mi się wersja z pochodzeniem od prus. silā = pustkowie. Istnieją jednak również wywody z pol. lub niem. Nazwę Wulping (co prawda, w zniekształconej postaci Pulping) notuje jeszcze spis z 1820 r., a więc musiała dotrwać ona w potocznym użyciu do tych czasów.
Smoleń Gietrzwałd 6 Vonferne niemieckie Fąfernia Leśna
  • Niem. też Passargental (p. niżej Tomarynki - nazwy tych dwóch miejscowości najwyraźniej mieszały się).
  • Gwarowo: Fǫferńo.
  • Do nazwy dodaję dookreślenie Leśna (typowy dla leśniczówek), ze względu na odróżnienie od osady Fąfernia = ob. Tomarynki. Osadzie większej bardziej należy się nazwa bez dookreślenia.
Sząbruk Gietrzwałd 1 Schönbrück niemieckie --
  • Barczewski podaje dla tej wsi ciekawą formę historyczną Sambrzeg (niestety bez podania źródła ani daty). Być może forma ta przedstawia polonizację jakiejś n. pruskiej? Chociaż możliwe też, że jest to po prostu mocniej spolonizowana forma n. niem.
  • Gwarowo: Šȯmbruk.
Śródka Gietrzwałd 4 Mittelgut niemieckie Mytelki Przed wojną: Mitelki, Mytelki. Obecna nazwa, choć nawiązuje znaczeniowo do n. niem., jest sztuczna.
Tomarynki Gietrzwałd 6 Passargental niemieckie (hydronimiczne) Fąfernia
  • Niem. także Vonferne (p. wyżej Smoleń - nazwy tych dwóch miejscowości najwyraźniej mieszały się).
  • Niewykluczone, że obecne miejscowości Tomarynki i Smoleń były pierwotnie jedną miejscowością. Zapis Passarienthal (Fomfernia) ze spisu z 1820 roku odnosi się prawdopodobnie do tej miejscowości, gdyż jest ona wspomniana jako posiadłość szlachecka (a nie leśniczówka). Wygląda więc na to, że ludność polskojęzyczna nazywała tę miejscowość Fąfernią. Prawdopodobnie tak samo nazywano pobliską leśniczówkę. Leyding odróżnia te miejscowości pisownią - podaje Fąfernia dla obecnego Smolnia i Fomfernia dla obecnych Tomarynek, a ponadto podaje wariant Tomaryński Dwór dla tej drugiej miejscowości. Ta ostatnia nazwa stanowi bez wątpienia podstawę formy obecnej, jednak nie znajduję dowodów na to, że taka relacyjna nazwa istniała przed wojną. Wydaje mi się najrozsądniejsze, aby użyć ludowej nazwy Fąfernia dla obu miejscowości, rozróżniając leśniczówkę typowym dookreśleniem "Leśna".
Tomaryny Gietrzwałd 1 Thomareinen pruskie -- 1352 Tungemyr, Tungemerin, Tungamerin.
Unieszewo Gietrzwałd 6 Schönfelde niemieckie Sząfałd
  • Ludowe spolszczenie nazwy niem. tej wsi to Sząfałd (w przedwojennej literaturze pisane często Sząfałt lub Szomfałt, jednak w odmianie pojawia się dźwięczność - do Sząfałda). Nazwa dzisiejsza jest całkowicie sztucznym chrztem KUNM (według opowieści miejscowych, związanym z nazwiskiem jakiegoś sowieckiego generała - traktowałbym to jednak z pewnym przymrużeniem oka).
  • Gwarowo: Šůfalt.
Woryty Gietrzwałd 1 Woritten pruskie -- Gwarowo: Vorïtï.
Zaskwierki Gietrzwałd 1 Dorotheenthal niemieckie --
  • Dawniej też: Dorotowo (Teka Toruńska).
  • Nazwa niem. Dorotheenthal i ludowa pol. Zaskwierki (przez miejscowych wymawiana: Zasksierki) współistniały już na długo przed wojną. Forma niem. zaświadczona wcześniej.
Zdrojek Gietrzwałd 1 Sdroiken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Eulenwinkel.
  • U Chojnackiego: Zdrojki, ale być może postać obecna jest poprawniejsza.
  • W powojennym potocznym użyciu zanotowano nazwę: Draby - raczej forma nowa, bez przedwojennej tradycji.
Derc Jeziorany 1 Dertz pruskie --
Franknowo Jeziorany 1 Frankenau niemieckie --
  • Używane też: Frankowo (taka forma również w gwarze). Forma urzędowa jednak przeważa w przedwojennych materiałach.
  • Wieś założona na pruskim polu osadniczym o nazwie Wainlauken (1346), odczytywane też jako Wamlauken.
  • Gwarowo: Frankovo.
Kalis Jeziorany 2 Kunkendorf hybryda (prus. + niem.) --
  • Pierwotnie: Kalis (1345, 1349), Calis (1345). Obocznie n. Cunikendorf (1345), ostatecznie Kunkendorf. Pierwsza nazwa pruska, druga hybrydalna (z niem. członem -dorf do pruskiego imienia Kunicke). Po wojnie KUNM przywróciła pierwotną nazwę pruską. Co prawda, Chojnacki spolszcza n. niem. jako Kuńki, ale nie jest to raczej nazwa autentycznie używana przez lud - nie ma takiej formy w innych źródłach. Nazwa oficjalna Kalis, jako w stu procentach pruska wydaje się być bardziej wartościowa. Ponadto, nazwa ta też dobrze przyjęła się wśród miejscowych (powstała nawet ludowa forma Kalisz - adideacja do nazwy wielkopolskiego miasta), o czym świadczą zapisy gwarowe.
  • Gwarowo (współcześnie): Kalis / Kališ.
Kiersztanowo Jeziorany 1 Kirschdorf niemieckie --
  • Dawniej też: Kierztanowo (gw. K'eštanovo).
  • Pietwotnie: Kirstandorf. Na tej formie opiera się tradycyjne spolszczenie.
Kikity Jeziorany 1 Kekitten pruskie --
  • Dawniej też: Kiekity (tak w gwarze i zapiskach Leydinga - lud. 1929 Kiekicka Góra)
  • 1314 Kikitten.
  • Gwarowo: K'ek'ity / Kek'ity.
Kostrzewy Jeziorany 6 Zehnhuben niemieckie Canuby
  • 1350, 1364-65, 1380 Decem Mansos. Nazwa niemiecka ("dziesięć włók"), znana już w kancelaryjnych zapisach łacińskich.
  • Gwarowo: Canub'i -buf. Oznacza to więc, że autochtoni spolszczyli nazwę oryginalną jako Canuby. Brak w przedwojennej literaturze, jednak nie widzę powodów, by uważać tę formę za nieautentyczną. A na pewno jest lepsza od kompletnie nie uzasadnionej nazwy Kostrzewy, będącej chrztem KUNM.
Kramarzewo Jeziorany 4? Krämersdorf niemieckie Kramarowo (?)
  • Według NMP, w XVII-XVIII w. istniało spolszczenie Kramarowo (por. zapisy: 1688 Kramarowo, 1758 Cramarowo). Pospiszylowa odnosi jednak te zapisy do Kromerowa w gm. Barczewo (p.). Ponadto, Kramarowo jest też jedną z form zaświadczonych gwarowo, więc może można by ją wprowadzić oficjalnie (chociaż Kramarzewo również jest całkiem poprawnym tłumaczeniem n. niem.).
  • Formy gwarowe: Kramarovo / Kramerovo / Kremenževo (to ostatnie jest chyba zniekształceniem n. obowiązującej).
Krokowo Jeziorany 1 Krokau pruskie? -- 1350 Cracow, 1353 Crocov. Możliwe pruskie lub słowiańskie pochodzenie.
Lekity Jeziorany 1 Lekitten pruskie --
  • 1351 Lekotyten, 1358 Lecotiten.
  • Dawniej też: Likitki (w XVI w. - p. Barczewski, s.89, gdzie podany jest zapis źródłowy lykytki, obok nazwy obecnej).
Miejska Wieś Jeziorany 2 Bürgerdorf niemieckie -- Słownik NMP podaje tutaj zapis gwarowy: Baǵendůrf, który mógłby świadczyć, że autochtoni spolszczyli n. niem. fonetycznie jako Bagiendorf. Niewykluczone jednak, że zapis ten jest źle odniesiony - mianem Bagiendorf Mazurzy określali inną wieś, obecnie Bagienko (część wsi Zełwągi) w powiecie ządzborskim (mrągowskim). Może zapis ten dostał się tu przez nieporozumienie? Tak czy inaczej, forma Miejska Wieś jest poprawnym tłumaczeniem n. niemieckiej.
Modliny Jeziorany 4? Modlainen pruskie Modlajny
  • 1384 Madeleyn, 1404 Madeleynen.
  • U Leydinga i w gwarze Modlajny (gw. Modlai̯ny, -ůf). Co prawda, literatura przedwojenna nie dostarcza dowodów istnienia takiej formy już przed wojną, to jednak taka forma zdaje się być bardziej ludowa i poprawna etymologicznie. Zatwierdzona przez KUNM nazwa Modliny może wynikać z chęci większego "spolszczenia" nazwy miejscowości (odwołanie do słow. toponimów typu Modlin).
Olszewnik Jeziorany 4 Elsau osobowe (słowiańskie?) Olsza 1354 Ülsen, 1505 Vlse. Pospiszylowa łączy n. niem. z n. osobową Ölsen / Elsen, która może wywodzić się od słowiańskiego słowa olsza. Według NMP, w XV-XVI w. wieś nosiła polską nazwę Olsza, którą odzwierciedlają zapisy: 1430 Olsa; 1533 Olsa, Olsen; 1597-98 Ilsa. Ustalona przez KUNM forma Olszewnik, mimo że nawiązuje do tego znaczenia jest ahistoryczna. Po wojnie potocznie Elzowo, co jest bardzo naturalnym przejęciem, jednak nie posiada potwierdzenia przedwojennego. Warto więc chyba wrócić do autentycznej dawnej polskiej formy Olsza.
Pierwągi Jeziorany 2? Porwangen pruskie --
  • 1341, 1381 Perwangen.
  • U Leydinga: Pierwańce, w gwarze P'ervańce (-ůf). Prawdopodobnie forma powojenna - polska tradycja nazewnicza na tym obszarze była słaba. Dlatego też nie postuluję wprowadzenia tej formy, chociaż fakt jej istnienia jest godny odnotowania.
Piszewo Jeziorany 2? Pissau pruskie --
  • Nazwa w latach 1910-45: Waldensee (przywrócenie nazwy pierwotnej, istniejącej w XIV w.).
  • Chojnacki podaje: Pisa (n. tożsama z nazwą rzeki), jednak w przedwojennej literaturze brak jakiejkolwiek nawy polskiej dla tej miejscowości (brak też dostępnych mi zapisów gwarowych). Ustalona przez KUNM forma Piszewo bliżej odpowiada nazwie pruskiej.
Polkajmy Jeziorany 2 Polkeim pruskie -- 1354 Pulkaym, 1376 Pollekaymen.
Potryty Jeziorany 1 Potritten pruskie -- 1346 Poteriten, 1355 Potriten.
Radostowo Jeziorany 2 Freudenberg niemieckie -- N. Radostowo, nadana przez KUNM nawiązuje do znaczenia n. niem., ale jest jednocześnie chrztem nazewniczym, utworzonym od staropolskiego imienia Radost. Brak tradycji.
Studnica Jeziorany 5 Schönborn niemieckie Szymbory U Leydinga Szymbory, co zdaje się być naturalnym spolszczeniem fonetycznym n. niemieckiej (nawet jeśli powojennym). Obok tego pojawia się też forma Łazarek, zapewne przejściowa. Forma obecna to już twór KUNM. Najbardziej naturalna wydaje się forma Szymbory i do niej powrót postuluję.
Studzianka Jeziorany 3 Wonneberg niemieckie --
Tłokowo Jeziorany 1 Lokau pruskie --
  • 1318 Tlokowe, 1321 Tlocowe.
  • Dawniej też: Tłokowa.
Ustnik Jeziorany 1 Lichtenhagen niemieckie --
  • Pierwotnie nazwa pruska: 1355 Wuxtenik, 1382 Woxtenicken. Od XVIII w. nazwa niem. Lichtenhagen. Pierwotna nazwa pruska zachowała się w tradycji polskiej, w spolszczonej formie Ustnik (notowanej od połowy XVII w.).
  • W XV-XVI w. istniała inna, oboczna nazwa pruska - Wargels
Wilkiejmy Jeziorany 4? (2) Walkeim pruskie Wilkajmy (?)
  • 1348 Wilkekaym, 1355 Welkekaym.
  • Gwarowo: V'ilkai̯my / V'ilkai̯ny. Taka forma zdaje się być bardziej ludowa i poprawniejsza (człon -kiejmy jest typowy raczej dla wschodnich obszarów Prus, dotkniętych wpływem litewskiego), dlatego może warto by to poprawić. Nie znajduję jednak żadnej przedwojennej tradycji dla tej wsi, więc można kwestię tę potraktować jako arbitralną.
Wójtówko Jeziorany 1? Voigtshof niemieckie -- Leyding zapisał nazwę pobliskiego jeziora (zwanego po niem. Kleiner See lub Amtssee) jako Wójtówko już w 1929 roku. Prawdopodobne jest więc, że nazwa Wójtówko dla wsi funkcjonowała już przed wojną (chociaż brak na to dowodów w przedwojennej literaturze). Raczej mało prawdopodobne, aby jezioro pierwotnie nazywało się "Wójtówkiem" - raczej to nazwa ponowiona od n. miejscowej.
Wólka Szlachecka Jeziorany 1 Adlig Wolka polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Adlig Wolken.
Zerbuń Jeziorany 1 Sauerbaum niemieckie --
  • Do niedawna oficjalnie: Żerbuń. Taka forma zdaje się jednak być nieludowa. U Kętrzyńskiego też obocznie: Zorbań.
  • 1379 Sorbom, 1388 Sorboum. Nazwa niemiecka, pochodząca od nazwiska zasadźcy.
Żardeniki Jeziorany 4 Scharnigk pruskie Sarniki (Szarniki?)
  • 1306, 1321 Schardeniten; 1379 Schardenyken. Nazwa pruska.
  • Forma gwarowa: Sarńiki. Ponieważ literatura przedwojenna podaje formę Szarnik (chociaż ta chyba raczej odnosi się do nazwy wsi pod Licbarkiem - obecnie też zwanej Żardeniki), niewykluczone że nagłosowe S- jest wynikiem mazurzenia. Tak czy inaczej, forma Żardeniki jest już formą utworzoną sztucznie, mającą zbliżyć nazwę polską do pruskiego oryginału (nie jest to jednak w pełni poprawna forma, gdyż w języku pruskim nie istniała głoska "Ż").
Bałąg Jonkowo 1~4 Ballingen pruskie (Baląg)
  • Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora. Przedwojenna literatura oraz zapisy gwarowe wskazują raczej na formę Baląg. Formę "Bałąg" pojawia się dopiero po wojnie w oficjalnych dokumentach. Być może warto powrócić do formy starszej, niemniej wahania między "l" a "ł" również nie są rzadkością.
  • Gwarowo: Balȯŋk.
Bobry Jonkowo 6 Försterei Klein Gemmern pruskie Gamerki Leśne Oryginalna nazwa leśniczówki pochodziła od pobliskiej wsi Gamerki Małe (p. niżej). Dzisiejsza nazwa "Bobry" jest kompletnie ahistoryczna. Barczewski pisze o leśnictwie Gamerki, toteż można na potrzeby urzędowego nazewnictwa ustalić formę Gamerki Leśne (w taki sposób przyjęło się nazywać leśniczówki).
Gamerki Małe Jonkowo 1 Klein Gemmern pruskie --
  • Dawniej też: Gimry Małe, Giemry Małe, Giemerki.
  • Patrz też niżej: Gamerki Wielkie.
Gamerki Wielkie Jonkowo 1 Groß Gemmern pruskie --
  • Używane również bez członu Wielkie.
  • Dawniej też: Gamry, Giemry, Gimry.
  • 1355 Gymer, 1400 Gymmer. Nazwa staropruska, ponowiona od nazwy jeziora (zwanego dziś Gamry, Gamerki lub Gamerskie).
  • Pierwotnie w języku polskim funckjonowała nazwa Gamry (oraz warianty Giemry, Gimry) dla Groß Gemmern oraz zdrobnienie Gamerki dla Klein G. Ostatecznie jednak "zwyciężyła" forma zdrobniona, którą przeniesiono również na nazwę większej wsi. Jeszcze w opracowaniach przedwojennych spotyka się różne warianty.
Garzewko Jonkowo 1 Neu Garschen pruskie --
  • Niem. także Klein Garschen. Nazwa pruska (1412 Nuwegarssyn).
  • Dawniej też: Nowe Garsze (Barczewski), u Leydinga Nowy Garsz. Postać obecna (znana przed wojną) nawiązuje do obocznej formy niem. z członem Klein. Niewykluczone, że postać Barczewskiego jest bardziej ludowa (ma oparcie w zapiskach kościelnych).
  • Zob. także Garzewo (gm. Świątki).
Giedajty Jonkowo 1 Gedaithen pruskie --
  • 1346 Gedeten, Gediten; 1426 Gedawten.
  • Gwarowo: G'edoi̯tï.
Godki Jonkowo 1 Gottken pruskie --
  • 1346 Gudecus, 1355 Gudekus. Nazwa pruska.
  • Przed wojną raczej pisane: Gotki. Pisownia przez "d" odzwierciedla jednak pruską etymologię. Nazwę Gotki do dziś nosi zlokalizowany we wsi przystanek kolejowy.
Jonkowo Jonkowo 1 Jonkendorf hybryda (prus. + niem.) --
  • Dawniej też: Jankowo.
  • Nazwa hybrydalna, pochodzi od pruskiego imienia Joneke (prawdopodobnie spruszczona wersja im. Jan, Janek).
Kajny Jonkowo 1 Kainen pruskie --
  • 1354 Kaynyn, 1430 Cainin.
  • Gwarowo: Kai̯nï / Koi̯nï.
Nowe Kawkowo Jonkowo 5 Neu Kockendorf hybryda (prus. + niem.) Nowe Kuki Patrz niżej: Stare Kawkowo po więcej wyjaśnień.
Stare Kawkowo Jonkowo 5 Alt Kockendorf hybryda (prus. + niem.) Stare Kuki
  • 1380 Kuckendorf, 1388 Kukendorff, 1518 Cukendorf. Nazwa hybrydalna, pierwszy człon najprawdopodobniej pochodzi od prus. kuks "czart" (ewentualnie jest to pruska n. osobowa).
  • Brak polskiej tradycji. Miejscowi najwyraźniej zadowalali się nazwą niemiecką - Barczewski nazywa tę wieś jedynie "Kokendorfem", zapis Konkodorph z szesnastowiecznych metryk ślubnych jest raczej zniekształcony niż spolszczony. Powojenna n. Kawkowo, nadana przez KUNM próbuje najwyraźniej oddać pruskie pochodzenie oryginału, jednak wydaje się być niesłusznie motywowana przez prus. kaūks (zły duch), czemu przeczą zapisy hist. (brak form typu Kaukendorf). Wypadałoby więc oddać ten rdzeń w formie kuk-, stąd postulowana przeze mnie nowa forma Kuki (r. gramatyczny oparty na podawanej przez Leydinga formie Kawki. Ponadto, liczba mnoga jest bardziej typowa w oddawaniu nazw pruskich).
Łabędź Jonkowo 1 Labens polskie (tłum. z prus.) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Gulben (przywrócenie pierwotnej n. pruskiej pruskiej).
  • Pierwotnie: Gulben (1374, 1511, 1595), Golben (XVI-XVII w.). Nazwa polska Łabędź jest tłumaczeniem nazwy pruskiej (prus. gulbis = łabędź). Sama nazwa jest ponowiona od n. jeziora (dziś nieistniejącego).
  • Dawna osada dziś nie stanowi odrębnej jednostki administracyjnej - oficjalnie włączono ją do Szałster. Niemniej, warto pamiętać nazwę Łabędź ze względu na jej długą historię.
Łomy Jonkowo 6 Steinberg niemieckie Sztębark
  • Przed wojną: Sztębark, Sztembark. Obecna n. jest chrztem KUNM.
  • Gwarowo: Stambark / Štembark. Obecnie również U̯omï, pod wpływem urzędowego nazewnictwa.
Mątki Jonkowo 1 Mondtken pruskie --
  • Dawniej też pisane: Montki (częściej).
  • 1348 Montiken, 1352 Montkendorf, 1356 Muntikindorf. Nazwa pruska, okresowo z niem. członem -dorf. W XIV w. istniała obocznie n. niem. Hohenfeld, która jednak nie przetrwała.
  • Gwarowo: Mȯntk'i (Gen. -tek).
Polejki Jonkowo 1 Polleiken pruskie --
  • Dawniej też: Polejki, Polajki.
  • Gwarowo: Polei̯k'i / Půlk'i.
Polejki Leśne Jonkowo 1 Klein Steinberg niemieckie --
  • Niem. także Försterei Steinberg.
  • Nazwę Polejki dla Klein Steinberg podaje już Kętrzyński. Po wojnie rozszerzono tę nazwę o dookreślenie Leśne (typowe dla leśniczówek), celem odróżnienia od sąsiedniej wsi Polejki. Oprócz tego, Barczewski pisze o leśnictwie Sztembark.
  • W potocznym użyciu także określenie Kamienna Góra (dosłowny przekład n. niemieckiej). Jako, że taka forma nie ma umocowania historycznego, powinna być unikana.
Porbady Jonkowo 1 Neu Schöneberg niemieckie --
  • Nazwa niem. Neu Schöneberg współistniała z inną, pruskiego pochodzenia: Porbadien (1591-1603). Polskojęzyczni Warmiacy zachowali starą nazwę pruską, w spolszczonej wersji Porbady.
  • Gwarowo: Porbadï.
  • Por. też niżej wieś Wrzesina (pol. hist. Sząbark), o powiązanej n. niemieckiej.
Pupki Jonkowo 1 Pupkeim pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Tolnicken (nawiązanie do obocznej n. pruskiej z XIV w.).
  • 1374 Pupkaym, 1388 Pubkaym. Nazwa pruska, przejęta przez ludność polskojęzyczną bez członu -kaim. Obocznie w XIV w. istniała również n. hybrydalna Tulnikendorf (1359), o antroponimicznym pruskim pochodzeniu.
  • Gwarowo: Pupk'i (Gen. -pek).
Stękiny Jonkowo 1 Stenkienen pruskie --
  • 1343 Stenekayn, 1564-80 Stenokien. Nazwa pruska.
  • Wieś założona na pruskim polu o nazwie Sculpayn (1343).
  • Gwarowo: Staŋk'iny.
Szałstry Jonkowo 1 Schaustern pruskie --
  • Dawniej też: Siostry (forma ludowa).
  • 1352 Sawstern, 1374 Saustern. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora. Obocznie w XIV w. pojawia się też nazwa Wisacker, niemiecka lub hybrydalna (pierwszy człon prus.).
  • Gwarowo: Š́au̯strï / Š́ostrï.
Szatanki Jonkowo 1 Schattens pruskie --
  • 1564 Schoeten, 1576 Schednitz. Nazwa pruska, przejęta przez polskich Warmiaków z adideacją.
Szelągowo Jonkowo 1 Schillings pruskie -- Nazwa uważana za pruską (od silā - bór, pustkowie). Przejęta w pol. z sufiksem -owo.
Warkały Jonkowo 1 Warkallen pruskie --
  • 1345, 1380 Warikallen; 1564-80 Wurcalla.
  • Dawniej dwie wsi: Warkały Wielkie i Małe (niem. Groß, Klein Warkallen).
Węgajty Jonkowo 1 Wengaithen pruskie --
  • 1366 Wangaythen, 1564-80 Wangaiten.
  • Gwarowo: Vaŋgai̯tï.
Wilimowo Jonkowo 1? Wilhelmsthal niemieckie (Wylimowo?) Przed wojną (u Barczewskiego i Chojnackiego): Wylimowo (także: Wylimy). Z drugiej strony forma obecna jest zgodna z danymi gwarowymi: gw. Źil'imovo. Sądząc po cechach gwarowych, raczej forma autochtoniczna.
Wołowno Jonkowo 1 Windtken pruskie --
  • Dawniej też: Wołówko (raczej błąd/przeinaczenie).
  • Oryginalna nazwa pruska: Wyndeken (1364, 1374), Wyndyken (1400). Zachowana w niem., w polskim zastąpiona nowszą nazwą Wołowno, notowaną od XVII w.
Wrzesina Jonkowo 6 Alt Schöneberg niemieckie Sząbark
  • Przed wojną: Sząbark, Szombark (Barczewski pisze Sząbarg, ale wyrównuję tego typu formy do -bark), co jest fonetycznym spolszczeniem n. niem. (z pominięciem członu Alt, gdyż wieś Neu Schöneberg nosiła nazwę Porbady [p. wyżej], pruskiego pochodzenia). Nazwa Wrzesina sztuczna, nadana przez KUNM.
  • Gwarowo: Šȯmbark.
Żurawno Jonkowo 6 Kaltfließ niemieckie Kaflis
  • Nazwa współczesna Żurawno jest nazwą sztuczną, jak pisze Leyding "zaprojektowana (...) przez grono inteligencji warmińskiej" (SNMOM, s. 207), a następnie zatwierdzona przez KUNM. Upamiętnia ona warmińskiego działacza Stanisława Żurawskiego, którego przodkowie byli niegdyś posiadaczami tej miejscowości. Chrztem tym zastąpiono dotychczasowe, tradycyjne warmińskie spolszczenie n. niem. - Kaflis.
  • Gwarowo: Kofl'is.
Augustówka Kolno 2 Augustwalde niemieckie --
Bęsia Kolno 1 Bansen pruskie --
  • Dawniej też: Bęś (r.ż., Gen. Bęsi)
  • Gwarowo: Bei̯śa / Bei̯ś (Gen. -i).
Bocianowo Kolno 1 Bodzianowo polskie -- Nazwa w latach 1930-45: Buchental.
Gajówka Augustowska Kolno 2 Waldhaus Augustwalde niemieckie -- Można było nazwać Augustówka Leśna (dla regularności), ale ze względu na brak tradycji - niech będzie jak jest.
Górkowo Kolno 2 Görkendorf niemieckie --
  • Osnowa Görken- antroponimiczna, uważana za niemiecką (chociaż istniały też podobne nazwy pruskie).
  • Wieś prawdopodobnie powstała z połączenia dwóch wcześniejszych osad - Glabunen i Marquartshof. Ta pierwsza była bez wątpienia siedliskiem staropruskim, o pruskiej nazwie. Wobec tego faktu i braku polskiej tradycji teoretycznie można by wieś nazwać Głabuny. Jednak nie wiadomo, na ile można tę dawną nazwę identyfikować z dzisiejszym Górkowem. Nazwa obecna, choć powojenna, w pewien sposób spolszcza fonetycznie nazwę niemiecką, więc może niech zostanie.
Górowo Kolno 2 Bergenthal niemieckie --
Kabiny Kolno 1 Kabienen pruskie --
  • 1346 Cabin, 1359 Cabyn. Obocznie: 1359 Rynow. Wieś powstała na pruskim polu osadniczym o nazwie Drutlauken, Druthelaucken (1346). Wszystkie trzy nazwy pruskiego pochodzenia.
  • Gwarowo: Kabźinï.
Kolenko Kolno 1~4 Klein Köllen słowiańskie (Kolno Małe)
  • Przedwojenna literatura wskazuje raczej na formę Kolno Małe - postać Kolenko pojawia się dopiero po wojnie, ale niewykluczone, że taka postać zdrobniała mogła powstać naturalnie. Oprócz tego, istniała także forma Kiełki (tak u Leydinga, w erracie Kielka - por. Kiela, oboczna ludowa nazwa pobliskiego Kolno), a w gwarze - Mała Kiela.
  • Gwarowo: Mau̯a K'ela.
  • Patrz też niżej: Kolno.
Kolno Kolno 1 Groß Köllen słowiańskie --
  • Dawniej też: Kiela (wtórne spolszczenie postaci zniemczonej, znane już u Barczewskiego i współcześnie w gwarze).
  • Nazwa Kolno ma charakter przeniesiony, prawdopodobnie od jakiejś słowiańskiej miejscowości na Śląsku, Łużycach lub Brandenburgii przez osadników stamtąd.
  • W gwarze: K'ela.
Kominki Kolno 1 Komienen pruskie --
  • Dawniej też: Kominy.
  • 1338 Camynis, Camyn; 1353 Camynen. Nazwa pruska.
Kruzy Kolno 1 Krausen niemieckie -- Pierwotnie: Krusendorf (1374). Od XVI w. bez członu -dorf. Nazwa najprawdopodobniej niemiecka.
Lutry Kolno 1 Lautern niemieckie --
  • 1333-42 Lutern. Nazwa niemiecka, pochodząca najprawdopodobniej od nazwiska von Luter - wójtów biskupich.
  • Wieś leży nad jeziorem Lutry lub Luterskim (niem. Lautern-See, tak od połowy XVIII w.). Jego pierwotna nazwa to Pisa (1306 Pisse), tożsama z nazwą wypływającej z niego rzeki.
Oterki Kolno 1 Klein Ottern pruskie -- Patrz niżej.
Otry Kolno 1 Groß Ottern pruskie -- 1609 Otteren. Nazwa pruskiego pochodzenia, ponowiona od n. jeziora (1346 Atirs), dziś wysuszonego.
Ryn Reszelski Kolno 1* Schellen pruskie (Ryn)
  • Nazwa pierwotna: Ryn, Renus (1339). Następnie: Schelden (1353), Scheldin (1359). Obie nazwy są staropruskie, druga (Schelden > Schellen) pochodzi od imienia pierwszego właściciela (Prusa).
  • Nazwa Ryn dla tej wsi funkcjonowała już w literaturze przedwojennej (m.in. SGKP) oraz na starych mapach. Raczej jest to nazwa "uczona", wskrzeszenie pierwotnej nazwy wsi. KUNM zatwierdził ją z dookreśleniem Reszelski, dla odróżnienia od miasta Ryn. Dodatkowo, w gwarze pojawia się określenie Szela, najwcześniej zaświadczone u Leydinga (obocznie do nazwy obecnej).
  • Gwarowo: Šela.
Samławki Kolno 1 Samlack pruskie --
  • Dawniej też: Sąpławki, Sampławki, Zamlówki (wszystkie trzy formy u Barczewskiego).
  • 1390 Sambelaken, 1391 Sambelauken.
  • Gwarowo: Zamu̯afk'i.
Tarniny Kolno 2? Tornienen pruskie --
  • 1359 Ternynen, 1381 Ternyn. Nazwa pruska.
  • U Leydinga i współcześnie w gwarze: Torniny. Może jest to bardziej ludowa forma, aczkolwiek nie znajduję dla niej żadnego potwierdzenia w źródłach przedwojennych. Obie formy zresztą oddają pruski oryginał.
  • Gwarowo: Torńiny / Torńino.
Tejstymy Kolno 1 Teistimmen pruskie -- Gwarowo: Tai̯stïmy.
Wągsty Kolno 2 Wangst pruskie --
  • 1308 Wangste, 1381 Wangeste, 1433 Wangiste.
  • U Leydinga i w powojennym potocznym użyciu: Wańce. Jest to prawdopodobnie jednak forma powojenna (tradycji brak), a urzędowa Wągsty nieporównywalnie lepiej oddaje pruski oryginał.
Wólka Kolno 1 Ottenburg niemieckie --
  • Niem. obocznie Wolka, Gemirren.
  • Dawniej też (pol.): Gmyry.
  • Wieś posiada trzy różne nazwy - niemiecką Ottenburg (od XIX w.), polską Wólka (notowaną najwcześniej - w 1785) oraz niem. Gemirren (spol. Gmyry), uchodzącą za staropruską. Ta ostatnia była pierwotnie osobną wsią, którą połączono z Wólką. Po wojnie zatwierdzono urzędowo wariant Wólka.
Wysoka Dąbrowa Kolno 3 Schöneberg niemieckie -- Gwarowo: Dombrůfka. Raczej powojenne, wieś nie ma przedwojennej polskiej tradycji.
Ameryka Olsztynek 1 Amerika przeniesione (internacjonalizm) --
  • Nazwa w latach 1917-45: Pagelshof.
  • Po wojnie krótko: Pagłowo (nazwa oparta na nowszej n. niem., pochodzącej od nazwiska Pagel). Formę tę wprowadzono zapewne z przyczyn politycznych. Ostatecznie jednak nie przyjęła się.
Borowy Młyn Olsztynek 4 Heidemühle niemieckie Dygnac
  • Miejscowość dziś opustoszała, jednak zabudowania przetrwały.
  • Mazurzy nazywali tę osadę Dygnac (zapewne od nazwiska), o czym świadczą źródła przedwojenne (spis z 1820 r., Teka Toruńska), a także słownik Leydinga. Wybrana po wojnie nazwa Borowy Młyn, będąca dosłownym przekładem n. niem., nie jest nazwą ludową (wybrano ją zapewne przez analogię do dwóch innych Borowych Młynów - w pow. kwidzyńskim i niborskim). Nazwa Dygnac, wnioskując z danych Teki Toruńskiej, prawdopodobnie była traktowana jako rodzaj żeński (Dygnac - do Dygnacy).
Cichogrąd Olsztynek 1 Sensutten Neusaß niemieckie (relacyjne) --
  • Nazwa w latach 1895-1945: Mortzfeld.
  • Potoczne warianty niem. (przed 1895): Czechogrond, Stillegrund.
  • Nazwa pol. Cichogrąd (wraz ze zniemczonymi wariantami) współistniała z niemiecką Sensutten Neusaß, relacyjną od sąsiedniej wsi Zezuty (p. niżej). Pod koniec XIX w. wprowadzono urzędowo sztuczną n. Mortzfeld, upamiętniającą poetę Fryderka Moritzfelda, związanego z Olsztynkiem.
Czerwona Woda Olsztynek 1 Rothwasser niemieckie --
Dąb Olsztynek 1 Dembenofen hybryda (pol. + niem.) --
Dębowa Góra Olsztynek 1 Eichberg niemieckie --
Drwęck Olsztynek 1 Dröbnitz słowiańskie --
  • 1351 Trebnicz, 1480 Drebnicz. NMP rekonstruuje tę słowiańską nazwę (kontynuowaną w nowożytnej formie niem.) jako *Trzebnica.
  • Nazwa Drwęck, utworzona od hydronimu Drwęca pojawia się w takiej formie w XIX w. (w 1820 zapis Drwenk - NMP całkowicie niesłusznie uważa tę nazwę za twór Kętrzyńskiego), ale możliwe że istniała wcześniej - por. zapisy Drewantcz (1416), Drewancz (1436), tożsame z nazwą Drwęcy.
  • Osada Czarci Jar, położona obok Drwęcka jest nowa, nie istniała przed wojną.
Elgnówko Olsztynek 1 Gilgenau pruskie --
  • 1350 Hilgenaw, 1410 Ilgenaw. Nazwa pruska, w języku polskim utrwalona w formie Elgnówko, zdrobnianej zapewne w celu odróżnienia od Elgnowa koło Dąbrówna (p.).
  • W potocznym użyciu zanotowana nazwa: Fabryka. Unikać.
Gaj Olsztynek 1 Gay polskie --
  • Nazwa w latach 1932-45: Neuhain.
  • Osada Stare Gaje (też: Stary Gaj) wydzielona z Gaju.
Gąsiorowo Olsztyneckie Olsztynek 1* Ganshorn polskie (zniemczone) (Gąsiorowo) Gwarowo: Guśorovo. Nazwa pochodzi od nazwiska właściciela - Mikołaja Gąsiora.
Gębiny Olsztynek 1 Heinrichsdorf niemieckie --
  • Nazwa polska Gębiny, notowana od końca XVIII w. istniała obocznie do niemieckiej. Biolik uważa ją za nazwę staropruskiego pochodzenia, utworzoną od prus. nazwy osobowej Gimbis.
  • Gwarowo: Gambźinï.
Gibała Olsztynek 1 Giballen polskie --
Jadamowo Olsztynek 1 Adamsheide niemieckie -- Gwarowo: Jedamovo.
Jagiełek Olsztynek 1 Jagielleck polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Försterei Hohenstein.
  • Niem. (przed 1938) także Giegelka (postać zniekształcona).
  • Nazwa ponowiona od nazwy lasu, podobno upamiętniającej Władysława Jagiełłę, niegdyś tu obozującego. Sam las zwano także obocznie Komornym Lasem (niem. Kämerei Wald).
Jemiołowo Olsztynek 1 Mispelsee niemieckie (tłum. z prus.) --
  • 1359 Amellung, Ammelingen. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora. Formy niemiecka i polska są kalkami pierwotnej nazwy pruskiej (prus. amelna, emelna = jemioła).
  • Gwarowo: Jeńiu̯ovo (tak samo w Tece Toruńskiej: Jeniłowo).
Juńcza Olsztynek 5 Julienhof niemieckie Julkowo Brak historycznej n. polskiej (w Tece Toruńskiej tylko niemiecka), jednak podawana przez Leydinga forma Julkowo wydaje się warta wprowadzenia w miejsce obowiązującego chrztu KUNM, bez jakiejkolwiek motywacji.
Kąpity Olsztynek 1 Kompitten pruskie --
  • Przed wojną zwykle pisane: Kompity.
  • Gwarowo: Kompśitï.
Kołatek Olsztynek 6 Schlagamühle hybryda (prus. + niem.) Szlagi
  • 1419 Slegen. Nazwa młyna, uważana za staropruską. Spolszczona przez lud jako Szlaga, Szlagi. Mimo to, KUNM nadała osadzie całkowicie nową, sztuczną n. Kołatek.
  • Gwarowo: Ślagi, Š́lagi.
Królikowo Olsztynek 1 Königsgut niemieckie -- Prawdopodobnie do tej wsi odnosi się nazwa Mileikendorff (1350), podhocząca od imienia Prusa Mileike. Na początku XVIII w. obocznie do n. niem. występowała również n. Opleycken (1717), również staropruska. Spolszczenie Królikowo, znaczeniowo nawiązujące do n. niem. znane od końca XVIII w.
Kunki Olsztynek 1 Kunchengut niemieckie (hybryda?) --
  • 1341 Kuncziswelt, 1410-11 Kuniken Gut, 1541 Kunicke. Nazwa odosobowa - antroponim Kun(i)ke można interpretować jako niemiecki lub pruski.
  • Gwarowo: Kunk'i, do Kunk.
Kurecki Młyn Olsztynek 4 Kurkenmühle niemieckie (relacyjne) Kurkowski Młyn
  • Przed wojną: Kurkowski Młyn (również w Tece Toruńskiej, zaświadczającej nazwy ludowe). Co prawda, kwestia przymiotnika od n. Kurki jest dość arbitralna, jednak miejscowi używali formy kurkowski. Ponadto, nawet nazewnictwo KUNM nie jest tutaj konsekwentne - inna wieś otrzymała nazwę Lipowo Kurkowskie (p. niżej), nie "Kureckie". Lepiej trzymać się tradycji ludowej.
  • Potocznie: Rybaczówka. Unikać tej nazwy.
Kurki Olsztynek 1 Kurken pruskie -- 1254 Kurksadel, 1314 Kurkosadel, później 1428 Korkow, 1428 Korkaw, ostatecznie Kurken. Nazwa staropruska, pierwotnie z sufiksem -sadellis (zagroda, majątek).
Lichtajny Olsztynek 1 (Köllmisch) Lichteinen niemieckie --
  • Pierwotnie: Lichtenhain (zmiana hain -> hagen być może pod wpływem polskim lub pruskim).
  • Niem. także Königlisch Lichteinen. Dookreślenia pojawiają się w XX w., celem odróżnienia od Lichtajn koło Ostródy.
  • Współcześnie w gwarze: Švïgl'in. Ciekawa forma powojenna, zapewne wynikająca z przejęcia przez autochtonów nazwy Świetlin, używanej przez ludność napływową. Niemniej, jedyna spolszczona forma mająca umocowanie historyczne to Lichtajny.
Lipowo Kurkowskie Olsztynek 1* Lindenwalde niemieckie (Lipowo) Gwarowo: L'ipovo.
Lutek Olsztynek 1 Luttken słowiańskie --
  • Dawniej też: Lutki (współcześnie w gwarze obie formy)
  • Pierwotnie: Luttkengut (1414, 1429). Niem. człon -gut wkrótce odpadł. Nazwa antroponimiczna, słowiańska.
Łęciny Olsztynek 6 Langstein niemieckie Lenksztyn
  • Przed wojną nazwa spolszczona jako Lenksztyn. Dane powojenne (słownik Leydinga, zapisy gwarowe) poświadczają też istnienie formy pluralnej (u Ley pisownia Lęgsztyny). Forma dzisiejsza jest sztuczna.
  • Gwarowo: Lenkštini / Leŋkštïn.
Łutynowo Olsztynek 1 Lautens pruskie --
  • 1411 Lutens, 1501 Lautens. Nazwa pruska, w języku polskim rozszerzona o sufiks -owo.
  • Gwarowo: Utïnovo.
Łutynówko Olsztynek 6 Wenigsee niemieckie Wenigza Przed wojną n. miejscowości spolszczona jako Wenigza. Dzisiejsza nazwa, nawiązująca do sąsiedniego Łutynowa jest sztucznym chrztem nazewniczym. Również pobliskie jezioro, zwane dziś Łutynówkiem (niem. Wenig-See) powinno zwać się po polsku Wenigzą.
Makruty Olsztynek 1 Makrauten pruskie --
  • 1351 Makrutin, 1411-19 Macruten. Nazwa pruska.
  • Wieś założona na pruskim polu o nazwie Graudelawke lub Grandelawke (1374).
Malinowo Olsztynek 1 Amalienhof niemieckie -- Dawniej też: Amalinowo (Teka Toruńska).
Mańki Olsztynek 1 Manchengut hybryda (prus. + niem.) --
  • Dawniej też: Manki.
  • 1340 Manneken, 1344 Maniken, 1351 Mankin. Nazwa pruska (od imienia Prusa Maneke - odbiorcy nagania), później z niem. członem -gut.
  • Gwarowo: Mańk'i / Manki.
Marązy Olsztynek 1 Forsthaus Maransen pruskie -- Patrz też niżej: Maróz, Marózek. Przed wojną nazwy Maróz i Marązy były używane wymiennie. Po wojnie dość arbitralnie wybrano tę pierwszą formę na określenie wsi, a drugą - leśniczówki.
Maróz Olsztynek 1 Groß Maransen pruskie --
  • Dawniej też: Marąz, Marązy.
  • 1411 Marensen. Nazwa pruska, hydronimicznego pochodzenia.
Marózek Olsztynek 1 Klein Maransen pruskie -- Dawniej też: Marązek.
Mierki Olsztynek 1 Mörken pruskie --
  • 1343, 1350, 1359 Merkaw; 1359 Mercken. Nazwa pruska.
  • Gwarowo: Ńyͤrki.
Mycyny Olsztynek 1 Meitzen osobowe -- 1410 Meycz, 1540 Myczenn. Nazwa pochodzi od nazwiska odbiorcy nadania, którym był Piotr Myc (dok. Meicz). Nazwisko (wg autorów NMP) prawdopodobnie polskie.
Nadrowo Olsztynek 1 Nadrau pruskie --
  • 1374 Nadrow, 1405 Naderow. Nazwa pruska, przejściowo (XV-XVI w.) z niem członem -dorf.
  • Gwarowo: Nådrovo.
Nowa Wieś Ostródzka Olsztynek 1* Neudorf niemieckie (Nowa Wieś)
Orzechowo Olsztynek 1 Orzechowo polskie -- Nazwa w latach 1905-45: Nußtal.
Pawłowo Olsztynek 1 Paulsgut niemieckie -- 1351 Pawelszguth. Nazwa więc była pierwotnie oparta na polskiej wersji imienia Paweł
Platyny Olsztynek 1? Platteinen pruskie (Płatyny?)
  • Według ustaleń KUNM: Płatyny. Ostatecznie przyjęła się forma obecna. Być może postać Płatyny bardziej ludowa (chociaż przed wojną można spotkać obie).
  • 1351 Platynen, 1360 Platten. Nazwa pruska, ponowiona z n. jeziora.
Ruda Waplewska Olsztynek 4 Freudenthal niemieckie Hamernia Waplewska
  • Niem. także Freudenthaler Mühle.
  • W Tece Toruńskiej zapisano nazwę polską Hamernia Waplewska. Nazwa ta odnosi się do mieszczącej się tu niegdyś kuźnicy (hamerni). Powojenna nazwa Ruda Waplewska (obecna już u Leydinga) również oddaje to znaczenie (nazwą "Ruda" określano miejscowości, w których wytapiano lub przerabiano żelazo), jednak nie ma ona charakteru przedwojennego. Być może forma z Teki Toruńskiej kalkuje jakąś formę niem. typu (Waplitzer) Hammermühle, ale nie posiadam informacji, które mogłyby to potwierdzić.
Samagowo Olsztynek 1 Sabangen pruskie -- 1411/19 Sambangin. Nazwa pruska, w pol. przejęta z sufiksem -owo.
Selwa Olsztynek 1 Sellwa pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Sellwen.
  • Dawniej też: Sełwa.
  • 1402/08 Silwen. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora.
  • Gwarowo: Zelva.
Sitno Olsztynek 1 Seythen pruskie --
  • Dawniej też: Szytno (Teka Toruńska)
  • 1328 Sytin. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (wyschniętego - dziś to Sicińskie Bagno). Obocznie istniała (w XIV w.) inna n. pruska, zapisana jako Kalmuschen (1328).
  • Gwarowo: Šitno.
Smolanek Olsztynek 1 Jugendfelde hybryda (prus. + niem.) --
  • Dawniej też: Gugowo, Gugnowo.
  • 1350 Goygen, 1351 Guegen (...) 1550 Gugenfeldt. Mamy tu więc do czynienia z nazwą pruską (potem hybrydalną z niem. członem -feld), ponowioną od pobliskiego jeziora Gugowo (1350 Gugen, 1595 Gugaw). Z czasem człon Gugen- został w niem zniekształcony do Jugend-.
  • W języku polskim upowszechniła się ludowa nazwa Smolanek (również Smolonek - wym. gwarowa), wskazująca na istnienie tutaj niegdyś smolarni. Obocznie istniała również nazwa tożsama z n. jeziora.
  • Patrząc na obraz satelitarny, nie można się oprzeć wrażeniu, że nie ma tu już nic oprócz wykarczowanego kawałka lasu. Umieszczam tę miejscowość tutaj głównie ze względu na ciekawy przypadek nazewniczy, a także fakt, że miejscowość wciąż istnieje w oficjalnych spisach (co świadczy o tym, że jej nazwa wciąż ma zastosowanie - nawet jeżeli jest to już tylko "uroczysko").
Spogany Olsztynek 1 Spogahnen pruskie --
  • Lepiej unikać wariantu Spoguny, spotykanego nawet w oficjalnych dokumentach wymiennie z oficjalną formą Spogany (zgodnej z tradycją). Trudno jednak powiedzieć, na ile nazwa wsi w ogóle funkcjonuje - dzisiaj wydaje się być integralną częścią Zezut.
  • 1418 Plaweth, 1419 Spogayn. Obie nazwy pruskiego pochodzenia.
Sudwa Olsztynek 1 Sauden pruskie -- 1360 Sawden, 1380 Sawden. Nazwa pruska. Obocznie: Windikendorf (1380) - hybrydalna, od pruskiego imienia Windiko.
Swaderki Olsztynek 1 Schwedrich pruskie -- Dawniej też: Szwaderki.
Świerkocin Olsztynek 4 Schwirgstein pruskie Wierztyn
  • 1410/11 Swirxstein, 1428 Swirkoczen. Nazwa pruska (sufiks -stein być może niemiecki, ale może też być zniemczonym elementem pruskim).
  • Formę Świerkocin utworzył Kętrzyński na podstawie zapisu z 1428 r. Niewykluczone, że zapis ten faktycznie oddaje taką formą (będącą spolszczeniem pierwotnej n. pruskiej), jednak nie jest to forma ludowa. Lud używał spolszczenia formy niemieckiej jako Wier(s)ztyn (obocznie istniała forma l. mnogiej Wierztyny - potwierdzają ją zapisy gwarowe i spis z 1820 r., gdzie pojawia się zniekształcony zapis "Gerzsztyny"). Ponadto, Teka Toruńska poświadcza formę Zwierztyn (z absorpcją przyimka lub adideacją do słowa "zwierz"). Forma ta funkcjonowała w potocznym użyciu jeszcze w latach 70 XX w.! I choć trudno jednoznacznie "potępić" nazwę obowiązującą, to jednak uznaję wyższość form ludowych nad "uczonymi" rekonstrukcjami.
  • Gwarowo: Ž́iʳš́tini.
Świętajny Olsztynek 1 Schwenteinen pruskie -- 1448 Swenntene. Nazwa ponowiona od wysuszonego dziś jeziora Świętajny (1333 Swentin).
Świętajńska Karczma Olsztynek 2? Karlsrode niemieckie -- M. Biolik odnosi tu zapis ze spisu w 1820 r. - Schwentainen (Plathenscher Krug). To mogłoby oznaczać, że karczmę tę nazywano początkowo nazwą sąsiedniej wsi Świętajny, co mogłoby usprawiedliwiać nazwę obecną. Z drugiej strony, może na podstawie nazwy Plathenscher Krug lepiej byłoby ustalić nazwę Platyńska Karczma (jako, że brak zaświadczonego złożenia "Schwentainer Krug")?
Tolejny Olsztynek 4 Tolleinen pruskie Toliny
  • 1410-11 Toleyn, 1411-19 Tolynne.
  • Dane przedwojenne, wraz z wierną językowi ludowemu Teką Toruńską wskazują na formę Toliny. Powojenna forma Tolejny to już chyba próba wierniejszego oddania pruskiego oryginału.
Tolkmity Olsztynek 1? Tolkemüth pruskie --
  • 1425 Tholkemyte.
  • W Tece Toruńskiej jako Tolkemyty, jednak nie widzę powodu, by nie uważać postaci obecnej za kontynuację tej formy.
Tomaszyn Olsztynek 1 Thomascheinen polskie --
Waplewo Olsztynek 1 Waplitz pruskie -- 1344 Wapil, 1414 Wapels, 1461 Waplis.
Warlity Małe Olsztynek 1* Warglitten (bei Hohenstein) pruskie --
  • 1414 Wargeliten, 1495 Waregalitten.
  • Patrz też: Warlity Wielkie (gm. Ostróda). Wieś o identycznej pruskiej nazwie. Dookreślenie Małe (i odpowiednio Wielkie) dodane po wojnie dla rozróżnienia.
  • Osada Warglewo nowa, wydzielona z Warlit. Jej nazwa jest zniekształceniem nazwy Warglit.
Waszeta Olsztynek 1 Waschetta pruskie (spolszczone) --
  • 1304 Woyseten, 1419 Wayszethe.
  • Nazwa w latach 1938-45: Waschette.
  • Dawniej też: Waszety. Współcześnie potoczne Faszety (gw. Faš́ety), raczej powojenne.
Wigwałd Olsztynek 1 Wittigwalde hybryda (prus. + niem.) --
  • Dawniej też: Bigwałd.
  • 1351 Wittichenwalde; 1360 Witchen, Wittichen; 1363 Wittich, Wittichensdorf. Nazwa uważana przez Biolik za pierwotnie pruską (od nazwy osobowej *Witiks), opatrzoną niem. członem -walde. W tradycji polskiej adaptacja formy niemieckiej.
Wilkowo Olsztynek 1 Wilken pruskie -- 1359 Wilkaw.
Witramowo Olsztynek 1 Wittmansdorf niemieckie --
  • Dawniej też: Wytramowo, Wytrębowo.
  • Pierwotnie niem. Wittremsdorf, stąd nazwa spolszczona.
Witułty Olsztynek 1 Witulten pruskie -- 1344 Wiltote, 1350 Wilthutten, 1351 Wiltauten, 1380 Wiltaut.
Zawady Olsztynek 1 Sawadden polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Jungingen.
Ząbie Olsztynek 1 Sombien pruskie (spolonizowane) -- 1374, 1564-80 Samen. Nazwa staropruska, spolonizowana do postaci Ząbie.
Zezuty Olsztynek 1 Sensutten pruskie -- 1494 Sansutten.
Bałdy Purda 1 Balden pruskie --
  • 1418 Balcza, 1428 Balcze.
  • Gwarowo: Bau̯di.
Bałdzki Piec Purda 1 Baldenofen hybryda (prus. + niem.) --
  • Dawniej też: Bałdzkie Piecki (Barczewski).
  • Osada znajduje się w pobliżu niewielkich jezior o nazwach Jachty (niem. Groß Jagd-See) i Jachetki (niem. Klein Jagd-See). Należy wytępić rozpowszechnione obecnie błędne formy Jezioro Łowne (Duże i Małe).
Biedówko Purda 1~4? Ernstinenhöh niemieckie (Biedowo)
  • U Barczewskiego i Leydinga: Biedowo. Nazwa ludowa, przezwiskowa. Postać obecna zdrobniała, być może dla odróżnienia od Biedowa koło Wartemborka (Barczewa). Niewykluczone, że zdrobnienie to zaszło naturalnie.
  • W użyciu powojennym też zanotowana forma Brzydowo. Wtórna i zapewne sztucznawa. Unikać.
Bruchwałd Purda 1 Bruchwalde niemieckie --
  • Niedługo po wojnie próbowano "przechrzcić" tę wieś na Bagieniec (wg znaczenia n. niem.). Forma ta (na szczęście) nie przyjęła się.
  • Gwarowo: Bruxvou̯t.
Butryny Purda 1 Wuttrienen pruskie --
  • Dawniej też: Wutryny (postać nieludowa, używana w literaturze, bliższa pruskiemu oryginałowi).
  • 1412 Wotrinen, 1531 Vutrin.
  • Gwarowo: Butrinï.
Chaberkowo Purda 1 Neu Wuttrienen pruskie --
  • Dawniej też: Chabrowo, Nowe Butryny.
  • Nazwa Chaberkowo (też: Chabrowo) stara, oboczna do Nowe Butryny. Jest to ludowe przezwisko dla "nieurodzajnej ziemi", jak pisze Barczewski.
Dziuchy Purda 1 Dzuchen polskie (osobowe) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Grabenau-Wald
  • Dawniej też: Trzcianki (wg Leydinga Trzyścianki, chyba błąd).
  • Niektóre źródła odnoszą do tej osady również nazwy Jaśniewo, przysługującą sąsiedniej osadzie Nowy Przykop (p. niżej). Możliwe, że nazwy tych małych, blisko położonych osad mieszały się ze sobą w mowie ludu. Innym potocznym wariantem jest Nowy Przykopiec (p. niżej Przykopiec).
Gąsiorowo Purda 1 Gonschorowen polskie -- Nazwa w latacah 1938-45: Lichtenstein.
Giławki Purda 1 Klein Gillau pruskie --
  • Dawniej też: Giławy Małe.
  • Patrz niżej: Giławy.
Giławy Purda 1 Gillau pruskie --
  • Pierwotnie: Sirwinthen (1407), n. ponowiona od jez. Serwent. Następnie: Gillaw (1441) - n. również pruska, pochodna od nazwy lasu.
  • Gwarowo: G'iu̯avï.
Groszkowo Purda 4 Graskau pruskie (osobowe) Graskowo Przed wojną: Graskowo, Graszkowo, Graśk (to ostatnie u Barczewskiego). Forma obecna jest wynikiem powojennego przeinaczenia - adideacji do słowa groszek. Lepiej wrócić do oryginalnej formy, która pochodzi od nazwiska jednego z osadników - Lukasa Graska, które to nazwisko miało najprawdopodobniej staropruskie pochodzenie.
Kaborno Purda 1 Kalborno niemieckie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach: 1938-45: Kalborn. Pierwotnie niem. Kalt(e)born.
  • Dawniej też: Kalborno.
  • Gwarowo: Kaborno / Kalborno.
Nowa Kaletka Purda 1 Neu Kaletka polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Herrmannsort.
  • Patrz też niżej.
Stara Kaletka Purda 1* Alt Kaletka polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Teerwalde.
  • W użyciu również bez I członu: Kaletka.
  • Dawniej też: (Stara) Kalejtka, Kalitka.
  • Gwarowo: Kalïtka, Kalei̯tka.
Klebark Mały Purda 1 Klein Kleeberg niemieckie -- Dawniej też: Nowy Klebark (niem. Neu Kleeberg).
Klebark Wielki Purda 1 Groß Kleeberg niemieckie --
  • Dawniej też: Stary Klebark (niem. Alt Kleeberg).
  • Gwarowo: Klei̯bark.
Klewki Purda 1 Klaukendorf niemieckie (hybryda?) -- Nazwa dwuznaczna - n. os. Clauko może być pruska lub niemiecka.
Kołpaki Purda 1 Kolpacken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinpuppen.
  • Pierwotnie: 1564-80 Senscaim, 1574 Puppen, 1615 Puppen. Obie nazwy staropruskie. Polska n. Kołpaki zaświadczona pierwszy raz w 1622-25.
  • Gwarowo: Kau̯pak'i.
Kopanki Purda 1 Kopanken polskie --
Kośno Purda 1 Koschno pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kösnick.
  • Dawniej też: Kośnik.
  • Pierwotnie: Kosnik (1591-16030), Koschnick (1615). Nazwa pruskiego pochodzenia, ponowiona od nazwy wodnej - jeziora Kośno (1363 Koysnyk, 1369 Koysnik) i strugi Kośnik (1359 Koyznykzculik, 1352 Kosnyc-vlis). Nazwa spolonizowana do postaci Kośnik, następnie Kośno i z polskiego przejęta w niem. W czasach hitlerowskich przyjęto formę nawiązującą do pierwotnej.
Lalka Purda 1 Lallka polskie --
  • Niem. także Klein Ramuck (w latach 1938-45 nazwa oficjalna)
  • Dawniej też: Mały Ramuk (zob. Stary Ramuk, gm. Stawiguda).
  • Osada dziś opustoszała, jednak zabudowania wciąż istnieją.
Linowo Purda 1 Leynau pruskie --
  • W latach 1938-45 pisane: Leinau.
  • 1274 Lynaw. Nazwa pruska, ponowiona z n. jeziora.
Łajs Purda 1 Layß pruskie -- N. przejęta od n. jeziora - 1369 Laysson.
Marcinkowo Purda 1 Alt Märtinsdorf niemieckie (z prus.?) --
  • Pierwotnie: Merthyn (1380). Nazwa pruska, zapewne pochodząca od spruszczonej formy chrześcijańskiego imienia Marcin (rekonst. *Mertins).
  • Człon Alt w n. niem. pojawia się w XIX w., w celu odróżnienia od Nowego Marcinkowa w obecnej gm. Biskupiec. W polskiej tradycji bez dookreślenia.
Mędrzyny Purda 1 Mendrienen pruskie --
  • Dawniej (i dziś potocznie): Mędryny.
  • Nazwa pruska, najprawdopodobniej ponowiona z nazwy jeziora, wtórnie zwanego Młyńskim Stawem (Mühlen Teich). W XVI-XVII w. pojawia się niem. forma Amdrei, Armdrei - etymologicznie niejasna, być może wynikająca ze zniekształcenia nazwy pruskiej. Pod koniec XVIII w. istniała również forma niem. Andrä, Andrea, wynikająca z dalszych przekształceń formy Armdrei.
Nerwik Purda 1 Nerwigk pruskie --
  • Dawniej też: Szawice. Nazwa notowana w XVI w., nie do końca jasna (ponowiona od młyna, dziś nieistniejącego?).
  • 1392 Nerweken. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora - 1369 Nerdingi, 1392 Nerdingyn. Dziś jezioro to nosi nazwę Nerwik lub Wardąg (od XIX w. notowana nazwa Wardung See).
  • Gwarowo: Nerźik
Nowa Wieś Purda 1 Neu Bartelsdorf niemieckie --
  • Nazwa niemiecka być może ma związek ze wsiami Bartołty Wielkie i Małe w obecnej gm. Barczewo (p. wyżej). W użyciu polskich Warmiaków przyjęła się nazwa Nowa Wieś.
  • Gwarowo: Novo Źeś.
Nowy Ramuk Purda 1 Neu Ramuck pruskie --
  • Używane też: Nowe Ramuki.
  • Zob. też Stary Ramuk, gm. Stawiguda.
Ostrzeszewo Purda 6 Elisenhof niemieckie Liznowy Przed wojną: Liznowy (u Barczewskiego). U Leydinga w r. nijakim - Liznowo. Ponadto, w potocznym użyciu po wojnie zanotowano formę Elizowo (jeszcze w latach 60.). W miejsce dzisiejszego pseudosłowiańskiego, obrzydliwego chrztu "Ostrzeszewo", wprowadzonego przez KUNM, należałoby powrócić do przedwojennego spolszczenia.
Pajtuny Purda 1 Pathaunen pruskie -- 1374 Peytunen, Peuthunen.
Nowe Pajtuny Purda 1 Neu Pathaunen pruskie --
Pajtuński Młyn Purda 1 Mühle Pathaunen pruskie -- Gwarowo: Mu̯ïn / Źetrok.
Patryki Purda 1 Patricken pruskie --
  • 1420 Petricken, 1517 Petrica. Według Pospiszylowej n. pruska, związana z prus. imieniem pochodzenia chrześcijańskiego. W niem. i pol. adideowana do imienia Patryk.
  • Gwarowo: Patrïk'i.
Podlazy Purda 1 Podlassen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Klausenhof.
  • Dawniej (i dziś) też: Podlaza (tak w ustaleniach KUNM), Podłaza, Podlasy. Nazwa nie do końca jasna etymologicznie i znaczeniowo (chociaż prawdopodobnie polska) - trudno jednoznacznie rozstrzygnąć, która forma jest pierwotna.
  • Nazwa przysiółka ma dziś charakter nieurzędowy - miejscowość oficjalnie włączono do Prejłowa.
  • Gwarowo (początek XX w.): Podlaza.
Pokrzywy Purda 1 Friedrichstädt niemieckie --
  • Nazwa pol. Pokrzywy ludowa - istniała obocznie do niemieckiej (zaświadczonej wcześniej).
  • Gwarowo: Pokšïvï.
Prejłowo Purda 1 Preylowen pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Preiwils.
  • Dawniej też: Prajłowo, Pryłowo.
  • Pierwotnie: 1380 Preywils, 1529 Prewilsz. Nazwa pruska, w języku polskim zniekształcona do postaci Prejłowo (formy podobne do obecnej notowane od XVII w.) i wtórnie przejęta do niem. w formie spolonizowanej. W okresie hitlerowskim sztucznie wprowadzono formę wierną pruskiemu oryginałowi.
  • Formy gwarowe: Prei̯u̯ovo / Prai̯u̯ovo.
Przykop Purda 1 Przykopp polskie --
  • Nazwa w latach 1932-45: Grabenau.
  • Pierwotnie: Przikop alias Nova Wutrin (1549). Pierwsza nazwa polska, przetrwała do dziś. Nazwa druga krótkotrwała, ponowiona od n. pruskiej wsi Butryny (p. wyżej), przypadkowo zbieżna z nazwą założonej dużo później wsi Chaberkowo (p. wyżej).
  • Gwarowo: Pŗ̌ikop, wtórnie Pšïkop / Pšėkop.
Nowy Przykop Purda 1 Neu Przykopp polskie --
  • Nazwa w latach 1933-45: Neu Grabenau.
  • W użyciu również nazwa Jaśniewo (wariant znany już u Barczewskiego - ludowy, ale niewątpliwie wtórny wobec nazwy obecnej). Barczewski notuje jeszcze jeden wariant: Przykopek.
  • Patrz też wyżej: Przykop.
Przykopiec Purda 4? Försterei Przykopp polskie Przykop Mały
  • Nazwa w latach 1938-45: Wilhelmshütte.
  • W SGKP Przykop Mały, u Leydinga - Przykop Leśny. Nazwa leśniczówki była historycznie tożsama z nazwą wsi Przykop. Formę derywacyjną z sufiksem -ec wprowadził KUNM.
Purda Purda 1 Groß Purden pruskie -- 1384 Porden. Niem. człon Groß pojawia się w XVI w., dla odróżnienia od Purdki (p. niżej).
Purda Leśna Purda 1* Försterei Purden pruskie -- Patrz wyżej.
Purdka Purda 1 Klein Purden pruskie -- Dawniej też: Purda Mała.
Rykowiec Purda 1 Rykowitz polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Birkenhof.
  • Gwarowo: Rïkoźec.
Silice Purda 1 Quidlitz słowiańskie --
  • Dawniej też: Kwilice, Filice, Fidlice (są to sztucznawe próby odtworzenia "literackiej" polskiej formy tej nazwy).
  • Nazwa Quidlitz podchodzi od nazwiska pierwszych osadników (słowiańskiego pochodzenia, NMP łączy z n. os. Kwila, Kwiela, Kwi(e)lic). W mowie polskojęzycznych Warmiaków postać ta wyewoluowała do postaci Silice, pod wpływem gwarowych zmian fonetycznych. Przypuszcza się, że nazwa ta została początkowo przyjęta jako *Kwi(d)lice, gdzie początkowa zbitka Kw'- przekształciła się, zgodnie z fonetyką gwarową w Kś-, by w końcu uprościć się do Ś-. Zbitkę -dl- w formie niem. autorzy NMP uważają za wtórną. W przedwojennej literaturze najczęściej funkcjonuje forma zgodna z wymową gwarową - Silice, aczkolwiek istniały również próby jej "naprawy". Nie zważając na to, po wojnie zatwierdzono ludową postać Silice.
  • Gwarowo: Š́il'ice.
Stary Olsztyn Purda 1 Alt Allenstein niemieckie (relacyjne) -- Dawniej też: Forsztant (u Barczewskiego) - zapewne z niem. Vorstand - zarząd.
Szczęsne Purda 6 Schönwalde niemieckie Sząwałd Gwarowo: Šůvåu̯t. Nazwa obecna to chrzest KUNM.
Trękus Purda 1 Groß Trinkhaus pruskie --
  • 1359 Trynkos, 1389-1423 Trinkus. Nazwa pruska, mocno adideowana w niem.
  • W XVI-XVII w. Alt Trinkaus (Stary Trękus).
  • Gwarowo: Tryŋkus.
Trękusek Purda 1 Klein Trinkhaus pruskie --
  • Dawniej też: Trękus Mały.
  • W XVI-XVII w. Neu Trinkaus (Nowy Trękus).
  • Gwarowo: Tryŋkusek.
Wały Purda 1 Wallen niemieckie -- Miejscowość obecnie przyłączona do Prejłowa, jej nazwa nie ma już charakteru oficjalnego.
Wesołowo Purda 1 Wessolowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Frohwalde.
Wojtkowizna Purda 1 Wodkowisna polskie --
  • Nazwa w latach 1852-1945: Karlberg.
  • Dawniej też: Wódkowizna (forma wtórna, ale ludowa).
Wygoda Purda 1 Wygodda polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Waldruh.
Wyrandy Purda 1 Wiranden pruskie (spolonizowane) --
  • 1362 Werein, 1564-80 Worein, 1615 Worainen.
  • Dawniej też: Worany, Werandy.
  • Gwarowo: Źerandï.
Zaborowo Purda 1 Saborowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Heideberg.
  • Dawniej też: Żaborowo (hiperpoprawność).
Zapurdka Purda 1 Purden Mühle pruskie --
  • Dawniej też: Purdzki Młyn.
  • Nazwa młyna, w niem. tożsama z nazwą Purdy. Polskojęzyczni Warmiacy nazywali ten młyn Zapurdka.
Zgniłocha Purda 1 Gimmendorf hybryda (prus. + niem.) --
  • Dawniej też: Gim.
  • Nazwa niem. hybrydalna, ponowiona od n. jeziora Gim (niem. Gimmen-See, 1369 Gymen). U polskich Mazurów pojawia się zarówno przejęcie fonetyczne jako Gim, jak i forma Zgniłocha, prawdopodobnie oparta na znaczeniu n. prus. (por. litewskie gimus - mazisty, obślizgły).
  • Po wojnie arbitralno przyjęto, że Gim to nazwa jeziora, zaś Zgniłocha - wsi. W mowie Mazurów te nazwy były jednak używane całkowicie wymiennie - zarówno w odniesieniu do wsi, jak i jeziora.
Bartąg Stawiguda 1 Groß Bertung pruskie --
  • Dawniej też: Bartąg Wielki.
  • Pierwotnie niem. Deutsch Bertung (XIV-XVII w.), obocznie też Bertingshausen. Forma z członem Groß notowana od połowy XVIII w.
  • Sama nazwa Bartąg jest pruska (1317 Bertingen) - jest to nazwa staropruskiego obszaru osadniczego, a także położonego wewnątrz niego jeziora.
  • Gwarowo: Bartȯŋk.
Bartążek Stawiguda 1~4 Klein Bertung pruskie (Bartężek)
  • Przed wojną: Bartężek (także Bartąg Mały). W mowie Warmiaków nazwy na -ąg odmieniały się z -ęga w dopełniaczu, toteż forma Bartężek zdaje się poprawniejsza. Być może wypadałoby to poprawić. Z drugiej strony, współczesne zapisy gwarowe znają formę Bartążek.
  • Pierwotnie niem. Preußisch Bertung (XIV-XVII w.). Forma z członem Klein notowana od połowy XVIII w.
  • Gwarowo: Bartȯnžek
Binduga Stawiguda 1 Wienduga polskie --
  • Dawniej też: Winduga, Więduga.
  • Polskie dialektalne słowo binduga (posiadające również różne modyfikacje), samo w sobie będące germanizmem oznaczało "miejsce, gdzie składano drewno na spław".
Ćwikielnia Stawiguda 1 Neu Stabigotten pruskie --
  • Dawniej też: Stabiguda Nowa (Chojnacki).
  • Polskie określenie Ćwikielnia (pochodne od ćwikła) zastąpiła w języku ludowym oryginalną nazwę Nowa Stawiguda (p. niżej Stawiguda).
Dorotowo Stawiguda 1 Dorothowo pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1913-45: Darethen.
  • 1348 Daroth, 1410 Darath. Nazwa pierwotnie pruska, spolonizowana do postaci Dorotowo. Na początku XX w. wprowadzono urzędowo nazwę nawiazującą do pruskiego oryginału (taka sama zresztą obowiązywała w XVI-XVII w.).
Gągławki Stawiguda 1 Ganglau pruskie --
  • 1348, 1538 Gandelawken.
  • Gwarowo: Gȯŋgu̯afk'i.
Grada Stawiguda 1 Gradda pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1930-45: Försterei Ganglau.
  • Zapisy nazwy tej leśniczówki są późne, jednak przypuszcza się, że pierwotną formą była prus. *Graudā.
Gryźliny Stawiguda 1 Grieslienen pruskie --
  • 1356 Greselynk, 1358 Grezeling. Obocznie do tej n. pruskiej istniała w XIV w. n. niem. Wiesenthal (1358 Wesintal), która szybko zanikła.
  • Gwarowo: Grïźlinï.
Kielary Stawiguda 1 Kellaren polskie --
  • Według Pospiszylowej nazwa Kielary (występująca od XVI w.) wywodzi się od polskiego nazwiska Kielar.
  • Wcześniej wieś nosiła nazwę Prosen (1564-80), Prossen' (1673-74) - pruską, ponowioną od pierwotnej nazwy jez. Kielarskiego (1335 Prawes, 1348 Prawe).
  • Wieś oficjalnie nieistniejąca - pozostałe po niej zabudowania dziś administracyjnie należą do Bartążka, toteż nie wiem, na ile nazwa miejscowości funkcjonuje (niemniej, utrwala ją nazwa jez. Kielarskiego).
Klekotowo Stawiguda 6 Klein Plautzig pruskie Pluski Małe Przed wojną Pluski Małe (p. niżej Pluski), nazwa "Klekotowo" nie ma uzasadnienia.
Kręsk Stawiguda 6 Kranz niemieckie Kraniec
  • Przed wojną n. niem. spolszczano jako Kraniec (przez miejscowych zapewne wymawiane jako Krańc - tak u Barczewskiego). Nazwa "Kręsk" (niby od krąg + -sk) jest nieuzasadnionym "potworkiem językowym". Wyjątkowo dziwna decyzja KUNM.
  • W gwarze: Krańec / Krånc.
Łański Piec Stawiguda 4 Lanskerofen hydronimiczne Smolniki
  • Nazwa Łański Piec, będąca dosłownym przetłumaczeniem n. niem., jest nazwą nieludową, uchwaloną przez KUNM. Ludność warmińska nazywała tę osadę Smolniki (taka nazwa pojawia się m.in. u Barczewskiego, który podaje również wariant Piecki - uznając go jednak za przestarzały). Lepiej w takich sytuacjach słuchać tradycji ludowej.
  • Nierzadko (acz niepoprawnie) stosuje się dla tej miejscowości nazwę Łańsk - spowodowane jest to istnieniem tam ośrodka o takiej nazwie (ponowionej od n. jeziora), był to niegdyś ośrodek wypoczynkowy władz PRL. Co zaś do samej nazwy Łańsk, p. niżej wieś Rybaki (dawn. Łańsk).
Majdy Stawiguda 1 Mauden pruskie -- Gwarowo: Moi̯dï.
Miodówko Stawiguda 1 Mniodowko polskie --
  • Nazwa w latach 1908-45: Honigswalde.
  • Gwarowo: Mńodůfko. Forma niem. odzwierciedla wymowę gwarową.
Muchorowo Stawiguda 1 Mucherowo polskie -- W czasach hitlerowskich osada włączona do Rusi (p. niżej).
Owczarnia Stawiguda 1 Neu Bertung pruskie --
  • Dawniej też: Nowy Bartąg (p. wyżej Bartąg).
  • Polskie określenie Owczarnia zastąpiło w języku ludowym nazwę Nowy Bartąg w XIX w.
  • Gwarowo: Ofčarńo.
Pluski Stawiguda 1 Plautzig pruskie -- 1407 Pluczk, 1517 Plauczk. Nazwa staropruska, ponowiona od n. jeziora.
Ruś Stawiguda 1 Reußen pruskie? --
  • 1374 Rewszen. Pospiszylowa uważa tę nazwę za pruską.
  • Gwarowo: Ruš́ (Gen. -i).
Rybaki Stawiguda 1 Lansk hydronimiczne (słowiańskie) --
  • Dawniej też: Łańsk.
  • Nazwa Rybaki notowana od początku XIX w., używana w mowie ludu zamiennie z oryginalną nazwą Łańsk, którą ponowiono od nazwy jeziora. Sama zaś nazwa jeziora uchodzi za twór staropolski, utworzony od nazwy rzeki Łyny (która wcześniej musiała zwać się po polsku *Łaną lub *Łanią - [p. Łyna w pow. nidzickim] z suf. -sk), nazwa ta zastąpiła pierwotną staropruską nazwę jeziora (1544 Elling, 1556 Elend - być może również związaną z hydronimem Łyny, prus. *Alnā). Aprobatę KUNM zyskała jednak ostatecznie forma Rybaki. Nazwę Łańsk dziś często stosuje się na określenie osady Łański Piec (p. wyżej).
Stary Dwór Stawiguda 1 Althof niemieckie -- Wcześniejsze nazwy niemieckie: Nummergut (1390), Tiefensee (oboczna w XVII w.). Ta druga nawiązuje do położonego na terenie majątku jeziora, zwanego Tiefen See lub Althofer See (pol. Jezioro Starodworskie).
Stary Ramuk Stawiguda 1 Alt Ramuck pruskie --
  • Po wojnie także: Stare Ramuki. Leyding podaje również formę Szklarnia - być może ludowe, od mieszczącej się tu niegdyś huty szkła.
  • Nazwa osady staropruska, ponowiona od nazwy lasu Ramuk (1591-1603). Zob. też Lalka i Nowy Ramuk w gm. Purda - miejscowości o powiązanych nazwach.
  • Osada dziś opustoszała, jednak zabudowania wciąż istnieją.
Stawiguda Stawiguda 1 Stabigotten pruskie --
  • Dawniej też: Stabigoda, Stabiguda. Z punktu widzenia języka ludowego jednak, uzasadnienie ma tylko forma Stawiguda, gdyż w wymowie gwarowej mamy tu ź (< w'). Formy z "b", funckjonujące w starej literaturze są zapewne próbą zbliżenia nazwy polskiej do pruskiego oryginału.
  • 1357 Stabegoide, 1564-80 Stabegoda. Stara wieś o pruskiej nazwie.
  • Gwarowo: Staźiguda (ale przymiotnik staźigock'i - być może pod wpływem formy niemieckiej lub wymiany ó/o).
Tomaszkowo Stawiguda 1 Thomsdorf niemieckie --
Wymój Stawiguda 1 Wemitten pruskie --
  • 1351 Wemitten, 1656 Wemitten alias Wymoy. Nazwa pruska w dwóch wariantach - z suf. -it lub -āj. Tradycja niemiecka kontynuuje pierwszy wariant, polska - drugi.
  • Gwarowo: V'ïmoi̯.
Zarośle Stawiguda 1 Klein Stabigotten pruskie --
  • Dawniej też: Stabiguda Mała (Chojnacki).
  • Nazwa pol. Zarośle ludowa, zastąpiła nazwę Stawiguda Mała. Jest ona prawdopodobnie nawiązaniem znaczeniowym do n. pruskiej Stawiguda, gdzie drugi człon guddi oznacza "zarośla".
Zazdrość Stawiguda 1 Zasdrocz polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Neidhof.
Zezuj Stawiguda 1 Sensujen pruskie -- 1540 Senssugen
Zielonowo Stawiguda 4 Grünau niemieckie Grynał
  • Do 1996 oficjalnie: Zieleniak. Jednakże, zarówno ustalona przez KUNM forma Zieleniak, jak i obecna Zielonowo (zapewne wariant używany przez napływową ludność), chociaż nawiązują znaczeniowo do n. niem. są tworami powojennymi. Autentycznym, przedwojennym ludowym spolszczeniem n. niemieckiej jest Grynał (Loc. w Grynale).
  • Gwarowo: Grynau̯.
Zofijówka Stawiguda 1 Sophienhof niemieckie -- Gwarowo: Zof'inůfka.
Brzeźno Świątki 5 Bergling pruskie Berkląg Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (1354 Birkeling, dziś osuszone). Nazwa polska nadana przez KUNM analogicznie do Brzeźna na Ziemi Ostródzkiej (obecnie Brzeźno Mazurskie w gm. Dąbrówno - p.). W tym przypadku jednak brak takiej tradycji, toteż należało nazwę pruską oddać wiernie, fonetycznie.
Brzydowo Świątki 1 Seubersdorf niemieckie -- Co do ewolucji formy polskiej - p. Brzydowo w gm. Ostróda.
Dąbrówka Świątki 5 Deppen pruskie Depno
  • Według ustaleń KUNM: Żółwin. Nazwa obecna wprowadzona później. Żadna z nich jednak nie oddaje pruskiego oryginału i nie ma uzasadnienia historycznego.
  • 1350 Toppis, Döppen, Tuppis. Na tej podstawie, a także na podstawie ostatecznej formy niem. Deppen, postuluję spolszczenie Depno.
Drzazgi Świątki 3 Kienberg niemieckie --
Garzewo Świątki 1 Alt Garschen pruskie --
  • Niem. obocznie Groß Garschen. Pierwotnie: Garsen (1347), Garczyn (1386). W XVI wieku: Garschau. Nazwa staropruskiego pochodzenia. U początków istnienia wsi, pojawia się też oboczna n. niem. Heiligenfelde.
  • Dawniej też: Stare Garsze (Barczewski), u Leydinga Stary Garsz. Być może forma Barczewskiego jest bardziej ludowa (ma oparcie w zapiskach kościelnych), ale obecna też była znana przed wojną.
  • Zob. także Garzewko (gm. Jonkowo).
Gołogóra Świątki 4 Blankenberg niemieckie Blanki U Barczewskiego: Blanki. Jest to ludowe spolszczenie n. niem., pojawiające się w zapiskach kościelnych i współcześnie w gwarze (gw. do Blank). Forma współczesna, choć oddaje znaczenie n. niem., jest powojenna i wprowadzona sztucznie.
Jankowo Świątki 5 Ankendorf niemieckie Ankowo
  • Pierwotnie: Hannikendorf (1366), obocznie Lindenberg (XIV w.)
  • Forma spolszczona Ankowo (używana przez Leydinga) naturalniejsza i trafniejsza, biorąc pod uwagę n. niem.
Kalisty Świątki 2 Kallisten pruskie -- 1411-19 Colisten, 1427 Kalisten. W XVIII w. pojawia się efemerycznie oboczna n. Wengitten. Obie pruskie.
Kiewry Świątki 2 Käbern pruskie -- 1348 Kewern; 1350 Keweren, Keuweryn.
Klony Świątki 5 Kleinenfeld niemieckie Stabunik U Leydinga: Stabunki, co pochodzi od położonego w pobliżu wsi wzgórza o pruskiej nazwie Stabbunke Berg (pol. powoj. Stabunik [urz.] lub Stabunka). Co prawda, nie jest to historyczna nazwa tej wsi (a przynajmniej nie znajduję na to dowodów), jednak skoro istnieje precedens dla takiej nazwy pruskiej i jest ona uzasadniona w terenie, to chyba warto z tego skorzystać. Na pewno jest to lepsze od obowiązującej nazwy Klony (nazewniczy "pustak" bez uzasadnienia). Formę nazwy poprawiam tak, aby była zgodna z urzędową nazwą pagórkę.
Kłobia Świątki 2 Kloben pruskie -- Pierwotnie: Lymeyeyn (1402-08), Limigein (1411/19). Później: Kelobe (1448), Cloben (1494, 1539). Obie nazwy pruskiego pochodzenia. Autorzy NMP niesłusznie uważają tę nazwę za tożsamą z Kłobią w pow. włocławskim (tym samym, uważając ją za nazwę słowiańską) - to oczywisty błąd (zasugerowano się powojenną formą spolszczoną, która sama w sobie jest niezła).
Komalwy Świątki 2 Komalmen pruskie -- 1366 Kamalwen, 1356 Komalwen.
Konradowo Świątki 5 Waltersmühl niemieckie Swarbonity Wieś powstała na polu o nazwie Swarboniten (1310), Swarbonityen (1312). Jest to stara nazwa pruska, należało ją spolszczyć. Tymczasem, zdecydowano się na chrzest nazewniczy Konradowo - imię Konrad rzekomo pojawia się w akcie nadania tej wsi. Niewykluczone jednak, biorąc pod uwagę n. niem., że jest to (także) ciche nawiązanie do Wallenroda. Zalecam powrót do pierwotnej nazwy pruskiej.
Kwiecewo Świątki 1 Queetz pruskie --
  • Dawniej też: Kwiec.
  • 1338-73, 1355, 1364 Queczow. Nazwa pruska.
Łumpia Świątki 2 Lomp pruskie -- 1411-19, 1427, 1448 Lumpe; 1531 Lumpe.
Różynka Świątki 4 Rosengarth niemieckie Rozengort Gwarowo: Rozengort (do Rozengorta). Ludność warmińska oddała więc tę nazwę fonetycznie. Teoretycznie można by poprawić tę formę na regularniejszy Rozengart, ale wydaje mi się, że taka gwarowa końcówka lepiej spolszcza (por. też Trygort w gm. Węgorzewo).
Skolity Świątki 1 Schlitt pruskie --
  • Dawniej też Szelity (u Barczewskiego i w XVI-wiecznym spisie jezior). Postać ludowa, ale oparta na zgermanizowanej postaci n. prus.
  • 1388 Scholytyn, 1390 Scoliten.
Świątki Świątki 2 Heiligenthal niemieckie -- Ze względu na sakralny charakter nazwy i prawdopodobne istnienie na tym terenie miejsca kultu pogańskich Prusów, przypuszcza się, że n. niem. Heiligenthal kalkuje jakąś wcześniejszą n. pruską (być może *Swintalindā lub *Swintadaubā), ta jednak nie zachowała się w dokumentach.
Włodowo Świątki 3 Waltersdorf niemieckie -- Nazwa obecna jest chrztem pseudoimiennym.
Worławki Świątki 2 Warlack pruskie -- 1297 Worelauke, 1379 Wurlauke.
Żardeniki Świątki 4 Scharnigk pruskie Szarnik 1332 Schardenithen. Nazwa pruska, przed wojną spolszczana jako Szarnik. Chociaż powojenna postać Żardeniki jest bardziej podobna do pruskiego oryginału, to jednak formą ludową jest Szarnik (por. też Żardeniki w gm. Jeziorany).

Powiat szczycieński

Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.

Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu przasnyskiego (woj. mazowieckie), które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Szczytno Szczytno (miasto) 1 Ortelsburg niemieckie --
  • Nazwa niemiecka Ortelsburg (pierw. Ortolfsburg, od im. komtura Ortolfa z Trewiru) oraz polska Szczytno, niepowiązane znaczeniowo, współistnieją ze sobą praktycznie od początków miasta (por. zapis Sczithno alias Ortelsburg z kroniki Długosza). Nazwa Szczytno jest więc nazwą rdzennie polską, mazurską - jedną z najstarszych tego typu nazw w regionie. Pierwsi, czternastowieczni polscy osadnicy w okolicy miasta zajmowali się bartnictwem, stąd też nazwa jednej z części Szczytna (dawnej wsi) - Bartna Strona.
  • Położona tuż za miastem osada Młyńsko jest chyba nowym osiedlem - nie znajduję dla niej przedwojennego opowiednika.
Bartna Strona Szczytno (miasto) 1 Beutnersdorf niemieckie -- Dawna wieś, wcielona do Szczytna w 1913 roku. Była to osada przybyłych z Mazowsza bartników, stąd nazwa polska oraz odpowiadająca niemiecka.
Fiugaty Szczytno (miasto) ? Fiugatten pruskie --
  • W źródłach przedwojennych Fiugaty lub Figaty. Nie jestem pewien, która z tych form została zatwierdzona przez KUNM (być może żadna, jako że już wówczas ta dawna wieś była już integralną częścią Szczytna). Nazwa ta jest pochodzenia pruskiego.
  • Dawna wieś, wcielona do Szczytna w 1906 roku. Dzisiaj zatarta w terenie, jej nazwa nie funkcjonuje we współczesnej toponimii miasta. Warto jednak o niej pamiętać.
Podborek Szczytno (miasto) 3 Schönbruch niemieckie -- W użyciu także nazwa Osiedle Królewskie.
Zielona Góra Szczytno (miasto) 1? Grüneberge niemieckie --
  • Zapisana w 1926 r. przez Leydinga nazwa Zielonogórskie Lasy sugeruje, że polska nazwa tej osady funkcjonowała już przed wojną. Istnieje również n. terenowa Zielone Góry (niem. Grünes Gebirge), położonego w Zielonogórskich Lasach. Brak polskiej nazwy dla osady w przedwojennej literaturze.
  • Położona na południe od tego osiedla popegeerowska osada Leśny Dwór (obecnie de facto przedmieście Szczytna) jest tworem nowym, bez przedwojennego odpowiednika.
Pasym Pasym 1 Passenheim niemieckie -- Dawniej też: Pasyń, Pasymek. Obie formy o charakterze gwarowym - w pierwszej obserwujemy gwarową zmianę fonetyczną m' > ń, podczas gdy druga jest przykładem nierzadkiego na Mazurach zdrabniania nazw miejscowych (por. też Miłomłyn, obocznie Miłomłynek).
Kiepunki Pasym (cz. miasta) 3 Walhalla niemieckie -- Powojenna nazwa polska nawiązuje do jeziora Kiepunek (n. pruskiego pochodzenia), nad którym leży to przedmieście. Brak tradycji - nazwa niemiecka (o mitologicznym, jakby ideologicznym zabarwieniu) wskazuje raczej na miejscowość założoną późno.
Słonecznik Pasym (cz. miasta) 2 Sonnenberg niemieckie --
Augustowo Dźwierzuty 1 Augusthof niemieckie --
Babięty Dźwierzuty 1 Babanten pruskie --
  • Dawniej też: Pupki, Babięta, Babanty (ostatnie u Leydinga [również w ludowych nazwach terenowych] i Srokowskiego [1930]).
  • Nazwa wsi staropruska, pochodna od nazwy jeziornej (1238 Bawand, 1388 Babbanten - są to jez. Babięty Małe i Wielkie). Obocznie do niej istniała w mowie ludu inna nazwa Pupki (zaśw. m.in. w Tece Toruńskiej czy spisie z 1820), również staropruska, często powtarzająca się - por. miejscowość Pupki w gm. Jonkowo czy Pupki (ob. sztuczne "Spychówko") w gm. Świętajno.
  • Z jeziora Babięty (Babięta) Małe wypływa rzeczka, na nowych mapach widniejąca pod nazwą Babant (niem. Babant-Fließ), jednak jej pierwotna, staropruska nazwa to Woricke (1387), co mazurski lud spolszczył jako Worek - i to właśnie tę formę zalecałbym jako poprawną nazwę tej strugi.
Budy Dźwierzuty 1 Moritzruhe niemieckie --
  • Niem. także Schobenbuden.
  • Dawniej też: Saskie Budy, Moryc, Morycówka (ostatnie tylko u Ley).
  • Wieś o dwóch różnych obocznych nazwach w pol. i niem. (być może pierwotnie dwie wsi, które uległy scaleniu?). Nazwa Saskie Budy (niem. Schobenbuden), nawiązuje do położenia miejscowości w pobliżu jeziora Sasek Wielki (niem. Groß Schoben-See - po więcej wyjaśnień p. Sasek w gm. Szczytno) - w języku polskim również z opuszczeniem I członu (formę Budy notuje m.in. spis z 1820 roku i to właśnie ta forma znalazła aprobatę KUNM po wojnie). Formę niem. Moritzruhe Mazurzy spolszczali jako Moryc (tak w Tece Toruńskiej i współczesnych zapisach gwarowych) lub Morycówka (tylko Leyding, więc może powojenne).
  • Gwarowo: Mȯric.
Dąbrowa Dźwierzuty 1~4? Damerau słowiańskie Dąbrówka (?) Źródła przedwojenne wskazują raczej na formę pol. Dąbrówka - może warto by to naprawić.
Dźwierzuty Dźwierzuty 1 Mensguth hybryda (słow. + niem.) --
  • 1399 Swersutten, Swerszutten.
  • Wieś o dwóch, niepowiązanych nazwach - Dźwierzuty i Mensguth. Ta pierwsza jest starym przejęciem, pierwotnej nazwy staropruskiej, używana przez Mazurów od wieków, podczas gdy niemiecka Mensguth (pierwotnie Menzelsguth, n. zwana od XV w.) pochodzi od imienia właściciela, Menzla (co jest zniemczoną formą słowiańskiego imienia Miecisław, Mieczysław). Oprócz tego, w piętnastowiecznych dokumentach pojawia się efemerycznie jeszcze jedna nazwa - Auszlevo, również staropruska, jakby ze spolszczoną końcówką.
  • Według danych Teki Toruńskiej, wieś dzieliła się dawniej na dwie części - Polską Wieś i Niemiecką Wieś, zwanej według zamieszkującej je ludności.
  • Gwarowo: ʒ́veʳžuti.
Gisiel Dźwierzuty 1 Geislingen pruskie -- Nazwa pruska, pochodzi od n. jeziora (dziś spuszczonego) - 1389 Gislingen.
Grądy Dźwierzuty 1 Gronden polskie --
Grodziska Dźwierzuty 1 Grodzisken polskie -- Nazwa w latach 1908-45: Burggarten.
Jabłonka Dźwierzuty 1? Jablonken polskie (Jabłonki?)
  • Nazwa w latach 1938-45: Wildenau.
  • 1411 Gabilnaw, Gabelnaw (spruszczone?), Jebbelunicke, Jeblonka. Większość źródeł przedwojennych wskazuje na formę pluralną Jabłonki, jednak forma obecna jest zgodna z jednym z pierwotnych zapisów oraz z zapisem gwarowym poniżej.
  • Zapis gwarowy: Jabu̯ȯnka.
Jeleniowo Dźwierzuty 1? Jellinowen polskie (Jeleniewo?)
  • Do 2002 roku oficjalnie: Jeleniewo.
  • Nazwa w latach 1938-45: Gellen.
  • Według ustaleń KUNM: Jeleniewo (tak też w zapiskach gwarowych), co w 2002 roku z nie do końca jasnych przyczyn zmieniono na Jeleniowo. Forma tej nazwy chyba musiała być chwiejna - większość opracowań przedwojennych podaje formę Jelinowo (również w Tece Toruńskiej, więc z pewnością ludowe), która przedstawia cechy gwarowe lub jest zniekształcona pod wpływem niemieckim. Najpierwotniejsza zdaje się być forma Jeleniewo i jeżeli ostatnia zmiana jest wynikiem wpływu elementu napływowego, to może wypadałoby ją cofnąć?
  • Gwarowo: Jeleńevo.
Julianowo Dźwierzuty 2 Julienfelde niemieckie --
  • Miejscowość początkowo chciano "przechrzcić" na Jugowo, co oprotestowała powojenna lokalna władza, używająca formy Julianowo. Ostatecznie, krakowska podkomisja KUNM przychyliła się do wniosku (podobne protesty nie udały się w przypadku wsi Mycielin - p. niżej), ratując tym samym źródłosłów nazwy pierwotnej.
  • Brak tradycji przedwojennej - w Tece Toruńskiej jedynie ledwie spolszczone Julienfelda, zaś u Leydinga spotykamy formę Julki. Obecna forma spolszcza pierwotną n. niem., a ponadto ze względu na jej historię warta jest uszanowania.
Julkowo Dźwierzuty 2 Julienhof niemieckie --
Kałęczyn Dźwierzuty 1 Kallenczin słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kallenau.
  • 1436 Kallenczynen. Nazwa polska, być może przeniesiona.
  • Stacja kolejowa (dziś nieistniejąca) nosiła nazwę Kałęczyn Mazurski, dla rozróżnienia od innych miejscowości o takiej samej nazwie.
  • Gwarowo: Kau̯encïn, Kalencïn.
Kulka Dźwierzuty 1 Kulk niemieckie? --
  • Obocznie formy niem. Kulken, Kalken (koniec XVIII w.).
  • Według opracowań etym., nazwa niemiecka (chociaż osobiście nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia), przyjęta przez Mazurów w formie Kulka. Co ciekawe, nazwa ta jest morfologicznie pluralna (l. mn. rodz. nijakiego na -a), gdyż jej dopełniacz w gwarze brzmi Kulk (literackie: Kulek). Warto na to zwrócić uwagę, żeby nie odmieniać tej nazwy jak rzeczownika pospolitego kulka (co może być mało oczywiste dla postronnych).
Laurentowo Dźwierzuty 4 Laurettenhof niemieckie Morczek al. Laretowo Przedwojenne polskie dane dla tej osady są skąpe, jednak w Tece Toruńskiej znajdujemy ciekawy dualizm nazw: Laretowo lub Morcek. Podobnie jest też u Leydinga (chociaż to już źródło powojenne): Morczek albo Lauretowo. Obowiązująca forma Laurentowo jest więc nie do końca zgodna z tymi ludowymi danymi (jest bardziej "dosłowna" w porównaniu z formami Giersza i Leydinga, nawiązuje wprost do literackiej postaci imienia Laurenty). Można by ją naprostować na Laretowo, według przekazu Giersza. Z drugiej strony, ciekawa jest druga nazwa - Morcek/Morczek (forma Leydinga zdaje się być bardziej zgodna z językiem literackim). Pochodzi ona od nazwiska pierwszego właściciela wsi, który nazywał się Morzeck (możliwe, że osada pierwotnie nosiła nazwę niem. Abbau Morzeck - taką nazwę podają pewne źródła internetowe, ale nie znalazłem jej bezpośredniego potwierdzenia). Mamy więc do czynienia z autentyczną mazurską nazwą, utworzoną od słowiańskiego (?) nazwiska. Wydaje mi się więc, że wariant Morczek powinien być tym preferowanym (choć oczywiście najlepiej byłoby pamiętać o obu wariantach - Laretowo i Morczek).
Linowo Dźwierzuty 1 Leynau pruskie --
  • W latach 1938-45 pisane: Leinau.
  • 1387 Leine, 1426 Linoff. Nazwa pruska, pochodząca od nazwy jeziornej (1388 Leynaw - dziś Jezioro Linowskie).
  • W XV w. wieś nosiła oboczną n. Wagilsdorf, Weigilsdorf (ok. 1426), pochodząca od im. odbiorcy nadania - Szymona Wagila. Jego nazwisko zdaje się mieć staropruskie pochodzenie.
Łupowo Dźwierzuty 1 Wappendorf hybryda (prus. + niem.) --
  • Dawniej też: Upowo.
  • Nazwa hybrydalna, pochodzi od imienia odbiorcy nadania, prusa Wope, z niem. członem -dorf. Polskojęzyczni Mazurzy przejęli ten rdzeń jako Wop- > Up-, z protezą początkowego u̯-. Pisownia Łupowo z początkowym Ł- jest więc nieetymologiczna, chociaż przyjęła się już w opracowaniach przedwojennych (niemniej, można spotkać dawniej też pisownię Upowo).
  • W gwarze: U̯upovo.
Małszewko Dźwierzuty 1 Malschöwen pruskie -- Nazwa genetycznie pruska, może pochodna od pobliskiego jeziora lub przeniesiona od Małszewa w gm. Jedwabno (patrz). W języku polskim zdrobniona (tak przynajmniej od połowy XIX w.), zapewne dla odróżnienia od owego Małszewa.
Miętkie Dźwierzuty 1 Mingfen pruskie --
  • Dawniej też: Mingwy, Mingfy.
  • 1383 Mynkuwin, 1408 Minckquinn. Nazwa pochodzenia pruskiego. Polska forma Miętkie, znana w spisie w 1820 i Tece Toruńskiej (w opracowaniach etym. często niesłusznie uważana za chrzest KUNM) ludowa, mazurska. Prawdopodobnie powstała ona z adaptacji n. pruskiej - znaczeniowej (rdzeń *mink- w nazwie mógł oznaczać "miękki", por. lit. minkštas) lub fonetycznej (być może formę prus. *Minkuwin(s) zapożyczono pierwotnie jako *Miękwin lub *Miękwie, co następnie uległo adideacji do postaci Miętkie). Wierniejsze pruskiemu oryginałowi (a także zniemczonej postaci Migfen) formy Mingwy, Mingfy pojawiają się w przedwojennej literaturze, aczkolwiek brak ich w źródłach ludowych, więc raczej są to formy sztucznawe.
  • Gwarowo: Ńetk'e.
Mirowo Dźwierzuty 1 Mirau słowiańskie --
Mycielin Dźwierzuty 6 Mietzelchen pruskie? Miczelka Przed wojną: Miczelka, Micelka (ta druga postać w Tece Toruńskiej - zmazurzona?). Trudno mi określić pochodzenie tej nazwy, potrzebne informacje etymologiczne (raczej nie jest to nazwa typowo niemiecka). Szcześniak w swoim opracowaniu Teki Toruńskiej próbuje wywodzić od myceczka (rodzaj czapki), co niezbyt mnie przekonuje. W źródłach powojennych znajdujemy kolejne iteracje - u Leydinga Mycolka, powojenna administracja używana zaś formy Micołka. KUNM zastąpiła te formy neologizmem Mycielin, który został oprotestowany przez przedstawicieli lokalnej władzy (patrz też wyżej wieś Julianowo, gdzie miały miejsce podobne protesty), które jednak nie zostały wysłuchane przez KUNM, przez co sztuczny nowotwór trwa do dziś.
Nowe Kiejkuty Dźwierzuty 1 Neu Keykuth pruskie --
  • Dawniej też: Nowe Kikuty, Kejkuty.
  • Zob. też: Stare Kiejkuty (gm. Szczytno).
Olszewki Dźwierzuty 1 Olschöwken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Kornau
Orzyny Dźwierzuty 4 Erben pruskie Arwiny
  • 1414 Erwein. Nazwa pruska, pochodząca od nazwy jeziora (dziś Arwiny lub Arwinek, niem. Erbener See), zniemczona do postaci Erben.
  • Ludność mazurska przed wojną używała formy spolszczonej Arwiny, którą spotykamy w źródłach wiernych językowi ludowemu (dokument z 1780, spis z 1820 i Teka Toruńska). Formę Orzyny stworzył i rozpowszechnił najprawdopodobniej Kętrzyński i należałoby ją uznać za nieludową, zniekształconą (może wynikła ze złej interpretacji danych gwarowych?). Mimo to, to właśnie ta forma znalazła po wojnie aprobatę KUNM i obecnie funkcjonuje najczęściej w potocznej formie Orżyny (która chyba jest wynikiem przejęcia tej sztucznawej formy przez miejscową gwarę - z typowo gwarową wymową rz), taki bowiem zapis znajdujemy na bramie wjazdowej do wsi, a nierzadko nawet w oficjalnych dokumentach. Warto by więc chyba wrócić do autentycznie ludowej i wiernej pruskiemu oryginałowi formy Arwiny (taka forma zresztą przetrwała w nazwie jeziora), rugując wszelkie potworki na dobre.
  • Forma gwarowa: ᶸarzinï.
Popowa Wola Dźwierzuty 1 Pfaffendorf niemieckie -- Nazwa pol. jest starym (notowanym od XVIII w.), mazurskim tłumaczeniem n. niem.
Przytuły Dźwierzuty 1 Przytullen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Steinhöhe.
Rańsk Dźwierzuty 1 Rheinswein pruskie --
  • 1414 Reinswein. Nazwa pruska, pochodząca od n. jeziora (1386 Reyswin, 1388 Reinswin, ob. jez. Rańskie). Forma spolszczona Rańsk (wcześniej chyba Rańsko - por. zapis z 1560 Ransko) powstała zapewne z jej wczesnego zniekształcenia.
  • Gwarowo: Ransk
Rogale Dźwierzuty 1 Rogallen pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Rogenau.
  • Pierwotnie: 1436, 1468 Rogenaw. Nazwa pruska, w języku polskim zniekształcona do postaci Rogale, co przejął język niemiecki. W okresie hitlerowskim powrót do formy pierwotnej.
Rów Dźwierzuty 1 Rowmühle hybryda (pol. + niem.) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Babantmühle.
  • Dawniej też: Karaś (tak w Tece Toruńskiej).
Rumy Dźwierzuty 1 Rummy pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Rummau.
  • 1507 Rome. Nazwa pruskiego pochodzenia.
  • Wieś przed wojną dzieliła się na dwie osady: Rummy A i Rummy B (w czasach hitlerowskich odpowiednio: Rummau-Ost i Rummau-West). Według danych Teki Toruńskiej, Mazurzy nazywali je odpowiednio: Duży Koniec i Mały Koniec.
  • Gwarowo: Rumï.
Rusek Mały Dźwierzuty 1 Klein Rauschken pruskie -- Zob. też Rusek Wielki (gm. Pasym).
Rutkowo Dźwierzuty 1 Ruttkowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Ruttkau.
  • pocz XV w. Rudechin, XVI w. (Groß) Ruttken. Według autorów NMP, nazwa pierwotnie brzmiała Rudki.
Sąpłaty Dźwierzuty 1~4 Samplatten pruskie (Sąpłat?)
  • Dawniej też: Sąpłat.
  • 1411 Somplat, 1411-19 Samplotin. Nazwa pruska, ponowiona od jeziora (1369 Samplot). W języku polskim przejęta jako Sąpłaty, Sąpłat, przy czym forma singularna pojawia się w źródłach bliższych językowi ludowemu (spis z 1820, Teka Toruńska, Leyding, zapis gwarowy), co wskazuje jednoznaczna, że takiej formy używali Mazurzy (forma Sąpłaty powstała zapewne przez zasugerowanie niem. -en), więc można by to naprostować, o ile jest to zmiana "warta zachodu".
  • Gwarowo: Sůmpu̯åt (do Sůmpu̯ata).
Stankowo Dźwierzuty 6 Probeberg niemieckie Probark Przed wojną używano spolszczenia Probark, nazwa obecna jest sztuczna.
Szczepankowo Dźwierzuty 1 Szczepanken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Stauchwitz. Ta sztucznie nadana nazwa nawiązuje do nazwiska wójta szczycieńskiego, Konrada von Stauchwitza, wydawcy nadania tej wsi w 1483 roku.
  • Formy historyczne (u Kętrzyńskiego): Scheppanicke, Czschypenchin (daty?).
Śledzie Dźwierzuty 1 Heering niemieckie -- Nazwa niem. od nazwiska zasadźcy. Ludowe spolszczenie Śledzie (znane już od XVIII w.) opiera się na skojarzeniu nazwiska z apelatywem (niem. Hering = śledź).
Targowo Dźwierzuty 1 Theerwisch słowiańskie --
  • 1498 Tergofa, Targowa. Pierwotna jest więc polska nazwa Targowa. Niemiecka forma Theerwisch zdaje się kontynuować jakąś inną formę słowiańską - być może *Targowskie lub *Targowisko. Potrzebne informacje etymologiczne.
  • Obocznie (potrzebne daty - ale zapewne w XV w.) funkcjonowała też nazwa niem. Wildenhain.
Targowska Wola Dźwierzuty 1 Theerwischwolla słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Theerwischwalde.
  • Oboczne nazwy niem. (przed 1938): Klein Theerwisch, Wyrziwilken.
  • Dawniej też: Wyrzywilk.
Targowska Wólka Dźwierzuty 1 Theerwischwolka słowiańskie -- Nazwa w latach 1938-45: Waldrode.
Zalesie Dźwierzuty 1 Salleschen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Ingelheim. Nazwę tę zaczerpnięto od położonego nieopodal folwarku (zwanego po pol. Maniny - tak u Leydinga i po wojnie, w spisie z 1820 jako Maninen [pruskie?]) - dzisiaj chyba część Kałęczyna.
Zazdrość Dźwierzuty 1 Louisenthal niemieckie --
  • Dawniej też: Wyzental (Teka Toruńska).
  • Nazwa Zazdrość stara (być może pierwotna), istniała równolegle do niemieckiej.
Zimna Woda Dźwierzuty 1 Zimnawodda polskie --
  • Nazwa w latach 1934-45: Hirschtal.
  • Dawniej też: Jelinowo Małe (w Tece Toruńskiej - por. wyżej Jeleniowo).
Brajniki Jedwabno 1 Braynicken niemieckie (spolonizowane)? --
  • 1410 Breunnigk. Według opracowań etym., nazwa niemiecka od niem. n. os. Breuning. Na ostateczny kształt formy niem. mógł wpłynąć język polski lub pruski.
  • Gwarowo: Brańik'i.
Burdąg Jedwabno 1 Burdungen pruskie -- 1383 Burdungen alias Burgelin. Obie nazwy są pruskie, ta druga zapewne pochodzi od starszej nazwy jeziora Burdąskiego.
Czarny Piec Jedwabno 1 Schwarzenofen niemieckie --
  • Niem. oboczne (XVIII w.) - Schwarzer Theerofen. Nazwa oficjalna jest jej skróceniem.
  • Gwarowo: Carnï Pśec.
Dębowiec Jedwabno 6 Omulefmühle hydronimiczne Przysowa
  • Przed wojną: Przysowa, Omulewski Młyn. To pierwsze to nazwa używana przez mazurski lud, zaś wariant drugi to dosłowne tłumaczenie urzędowej n. niem. - zapewne forma sztucznawa, funkcjonująca tylko w literaturze. Pochodzenie nazwy Przysowa jest dla mnie niejasne, być może wpisuje się w lokalny trend nazw "odzwierzęcych" takich jak Kot (p. wyżej) czy nieistniejąca dziś smolarnia Niedźwiedź.
  • Obecna leśniczówka Dębowiec znajduje się na miejscu przedwojennej osady młyńskiej Omulefmühle (pol. Przysowa). Nie udało mi się dotrzeć, jaką nazwę dla tej miejscowości ustaliła po wojnie KUNM, zaś obecna nazwa wzięła się od sąsiadujących niegdyś wsi Dębowiec (Duży i Mały), zburzonych w latach 50. pod budowę poligonu Muszaki (p. wyżej Małga po więcej informacji). Być może taka nazwa leśniczówki ustaliła się już po wyburzeniu owych miejscowości i stanowi dla nich swoisty hołd. Nawet jeżeli tak jest, to jednak uważam że historycznie sprawiedliwie byłoby powrócić do historycznej polskiej nazwy tego miejsca (mimo wyraźnie dobrych intencyj kryjących się za obecną nazwą osady), zaś nazwę "Dębowiec" pozostawić przy jej pierwotnym znaczeniu i pielęgnować ją w pamięci, jako nazwę jednej ze zburzonych wsi.
Dłużek Jedwabno 1 Dluszek polskie -- Nazwa w latach 1932-45: Hartigswalde.
Dzierzki Jedwabno 1 Dziersken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Althöfen.
Grobka Jedwabno 1 Grobka polskie (Gróbka?)
  • Do 1996 oficjalnie: Gróbki. Tak również w wielu opracowaniach przedwojennych. Forma zgodna z obecną w Tece Toruńskiej. Potrzebne informacje dot. etymologii nazwy.
  • Nazwa w latach 1938-45: Mittewald.
Jedwabno Jedwabno 1 Jedwabno pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Gedwangen.
  • 1397 Gedewesen, Gedewewen. Nazwa pol. Jedwabno jest więc przekształceniem pierwotnej nazwy pruskiej. Forma ta przenikła następnie do języka niemieckiego, a w okresie hitlerowskim zastąpiono ją sztuczną formą Gedwangen, luźno nawiązującą do najstarszych zapisków.
  • Gwarowo: Jedvabno (przym. jedvabźeńsk'i).
Kot Jedwabno 1 Omulefofen hydronimiczne --
  • Niem. także Omulefscher Babbenkrug (nazwa ta nawiązuje do nieistniejącego dziś wybudowania nad jez. Omulew - Babbenkrug, pol. Baby - nazwa hybrydalna od pol. baba + niem. Krug - karczma).
  • Dawniej też: Omulewski Piecek, Omulew (o ile to ostatnie to nie mylne odniesienie nazwy sąsiedniej osady Omulew - p. niżej).
  • Nazwa Kot (notowana już w spisie z 1820 i Tece Toruńskiej) ludowa, przezwiskowa. Najwyraźniej smolarniom w tej okolicy nadawano takie "zwierzęce" przezwiska, gdyż nie istniejąca dziś osada smolarna niedaleko Małgi (zwana po niem. Malgaofen, p. niżej Małga) nosiła potoczną nazwę Niedźwiedź.
  • Zob. też niżej Omulew, w kwestii pochodzenia hydronimu.
Lipniki Jedwabno 1 Lipnicken polskie --
Małga Jedwabno 1 Malga pruskie --
  • Dawniej też: Ruda. Nazwa ludowa, nawiązująca do wydobywanej tutaj rudy darniowej. Nazwa ta pojawia się w kontekście polskim dużo częściej, mimo to po wojnie wybrano pochodzącą ze staropruskiego nazwę Małga (bardziej "książkową", podczas gdy forma Ruda jest bardziej ludowa), która wywodzi się od staropruskiej nazwy rzeki Omulwi (1331-35 Mallien, 1341 Malie).
  • Wieś dziś nieistniejąca. Jest to jedna ze wsi (największa), ewakuowanych i zburzonych w latach 50 XX w. pod budowę wielkiego poligonu wojskowego Muszaki. Była to wieś mazurska, zamieszkana głównie przez autochtonów i mająca korzenie już w czasach staropruskich (staropruska jest jej nazwa, dawność osadnictwa potwierdzają też badania archeologiczne). Umieszczam ją tu, gdyż jest to jedyna ze zburzonych wsi, po której pozostały jakieś resztki zabudowań - pozostawiono wieżę kościoła protestanckiego, aby służyła za punkt orientacyjny. Ponadto, nazwa wsi jest wciąż żywa, gdyż utrwala ją nazwa rezerwatu przyrody Małga, utworzonego na terenie dawnego poligonu. Wieś stanowi również swego rodzaju "reprezentację" owych zburzonych wsi, których zniszczenie i wysiedlenie stanowi jedną z najczarniejszych (a słabo znanych) kart powojennej historii "polskich Warmii i Mazur".
  • Pozostałe wsie zniszczone pod budowę owego poligonu to: Niedźwiedź (też: Rudzki/Małgowski Piec lub Piece, niem. Malgaofen), Dębowiec (Duży) (niem. Dembowitz, 1938-45: Eichenau), Dębowiec Mały (niem. Klein Dembowitz, 1938-45: Kleineichenau), Kanwezy (niem. Kannwiesen, KUNM Chwalibogi), Retkowo (niem. Rettkowen, 1938-45: Rettkau), Sadek (niem. Saddek, 1938-45: Gartenau) oraz kilka pomniejszych. Zburzono również większość wsi Puchałowo i Ulesie, po których jednak pozostały maleńkie osady, kontynuujące ich nazwy (obecnie w gm. Janowo w pow. niborskim, p. tam). Mało kto dziś pamięta te nazwy, a powinien każdy. W imię chorych ambicji zniszczono kilka tętniących życiem, nierzadko starych (takich jak Małga, o długiej i pięknej historii) i pięknych miejscowości, a mieszkańcom kazano opuścić rodzinne domy. To polska zbrodnia wobec Mazurów, którą trudno zwalić na jakiekolwiek obce mocarstwo czy "okrucieństwo wojny" (stało się to już lata po zakończeniu wojny). Trzeba o tej ponurej historii pamiętać i przypominać.
Małszewo Jedwabno 1 Malschöwen pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Malshöfen.
  • 1383 Malsoven, 1411-19 Malsobin. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora Małszewskiego (1369 Malsobe).
Narty Jedwabno 1 Narthen słowiańskie? --
  • Dawniej też: Narcyn, Jejsuki, Niejsuki. Wszystkie te formy pojawiają się tylko w Tece Toruńskiej, przy czym wariant Niejsuki/Jejsuki jest opisany jako "przezywka". Pochodzenie tej nazwy jest zapewne staropruskie, por. Geisuken - oboczną nazwę wsi Babrosty w gm. Pisz (powiat piski).
  • NMP wywodzi nazwę Narty od staropolskiego nart "las, wyróżniający się położeniem terenu". Nie wykluczałbym jednak też staropruskiego pochodzenia.
  • Gwarowo: Nartï, Źeimk'i. Trudno mi określić pochodzenie drugiego wariantu - może pol. Ziemki? Zapewne powojenne.
Nowe Borowe Jedwabno 1 Neu Borowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Buschwalde.
  • Niem. także: Jagdbude (XV-XVI w.), Neu Schuttschen (zob. niżej Szuć).
  • Dawniej też: Borowo, Borowe (bez członu "Nowe"). Człon "Nowe", często pomijany w przedwojennych materiałach (zwłaszcza ludowych), nie do końca jasny - brak "Starego Borowego" w bezpośredniej okolicy. Być może miał służyć odróżnieniu od nieistniejącej dziś miejscowości Stare Borowe (niem. Alt Borowen, 1938-45: Seinsheim) w obecnej gm. Nidzica. Przed wojną miejscowości znajdowały się w tym samym powiecie.
Nowy Dwór Jedwabno 1 Neuhof niemieckie --
Nowy Las Jedwabno 2 Neuwald niemieckie --
Omulew Jedwabno 1 Omulef hydronimiczne (pruskie) -- Nazwa osady ponowiona od nazwy rzeki Omulwi (niem. Omulef), której nazwa ma bałtyckie pochodzenie - w języku pruskim brzmiała *Malija lub *Mōlija, por. zapisy Mallien (1331-35), Malie (1341, 1343). Polska forma Omulew (również notowana od XIV w. - 1341-43 Omolow, później przejęta przez język niemiecki) jest genetycznie młodsza i prawdopodobnie powstała przez absorpcję przyimka. Pierwotną, pruską nazwę Omulwi odzwierciedla również nazwa dawnej wsi Małga (p. wyżej).
Piduń Jedwabno 1 Schuttschenofen hybryda (prus. + niem.) --
  • Dawniej też: Przyduń, Pidun.
  • Ciekawa nazwa polska Piduń istniała obocznie do n. niemieckiej. Trudno ją objaśnić, prawdopodobnie wywodzi się od jakiegoś nazwiska. Odnotowuje się również wahania formy (w części źródeł Przyduń - m.in. u Kętrzyńskiego i SGKP, na taką postać zdaje się też wskazywać zapis gwarowy?). Duża część źródeł wskazuje też na twardą końcówkę (Pidun, Przydun).
  • Gwarowo: Pšidun (Gen. -una).
Rekowe Jedwabno 1 Rekowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Reckau
  • Dawniej też: Rekowo.
  • Nazwa ponowiona od jeziora, uważana za polską - z dialektalną zmianą ra- > re-.
Rekownica Jedwabno 1 Rekownitza polskie --
  • Nazwa w latach 1921-45: Großwalde.
  • Nazwa polska, pochodna od n. miejscowości (i jeziora) Rekowe (p. wyżej).
Szuć Jedwabno 4 Schuttschen pruskie Susz Dla postaci Szuć nie znajduję żadnego potwierdzenia przedwojennego. W Tece Toruńskiej znajdujemy postać Susz (dop. Suszy - a więc rodzaj żeński), zaś w innych źródłach (m.in. Kętrzyński, SGKP) znajdujemy postać Sutszy, która jednak wydaje się być błędna ("potworek językowy"). Sztuczna jest raczej postać Szczucze u Chojnackiego. U Leydinga spotykamy już Szucz, co w erracie poprawione jest na formę obecną - Szuć. W okresie powojennym funkcjonowała też postać Sucz. Wobec tej mnogości zaistniałych form, postanawiam dać wiarę postaci Susz z Teki Toruńskiej, która jest z pewnością formą przedwojenną i ludową. Przydałyby się jednak informacje etym. i dokumentacja hist. co do tej nazwy, chociaż raczej mamy tu czynienia z nazwą pochodzenia bałtyckiego.
Waplewo Jedwabno 1 Waplitz pruskie --
  • 1388, 1429 Waplis; 1429 Woplisdorf. Nazwa pruska, przejściowo także z niem. dostawką -dorf, która ostatecznie zanikła.
  • Nazwa bywała czasem dookreślana jako Waplewo Szczycieńskie, dla odróżnienia od innych wsi o tej samej nazwie. Dookreślenie to nie ma jednak charakteru oficjalnego.
Warchały Jedwabno 1 Warchallen pruskie? -- Nazwa w latach 1938-45: Warschallen.
Witowo Jedwabno 1 Ittowen polskie --
  • Nazwa w latach 1927-45: Gittau.
  • Dawniej też: Itowo.
  • Formy historyczne: Wittaw, Gittaw (u Kętrzyńskiego, potrzebne daty). W źródłach ludowych funkcjonuje postać Itowo, która powstała prawdopodobnie przez dialektalną zmianę w' > j. Postać przyjęta po wojnie jest "zliteracczona".
Witówko Jedwabno 1 Ittowken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Ittau.
  • Dawniej też: Itówko. Patrz wyżej Witowo.
Dybowo Pasym 1 Schützendorf niemieckie -- Polska nazwa Dybowo, niezwiązana z niemiecką, znana w zapiskach od XVIII w.
Dźwiersztyny Pasym 1 Schwirgstein pruskie --
  • 1414, 1429, 1474 Swyrxten. Nazwa pruskiego pochodzenia.
  • Gwarowo: ʒ́veŕtïnï.
Elganowo Pasym 1 Gilgenau pruskie --
  • Dawniej też: Elgnowo, Elginowo.
  • 1412 Liebenau, 14448 Liebenaw, 1472 Gilgenaw, 1579 Gylgenaw. Dwa pierwsze zapisy zdają się odzwierciedlać niemiecką nazwę Liebenau, aczkolwiek możliwe też, że wynikły z adideacji nazwy pruskiej, zarejestrowanej w późniejszych zapisach i zachowanej do dziś w formie spolszczonej.
  • Gwarowo: Elganovo / Elg'inovo.
Gaj Pasym 1? Passenheimer Stadtförsterei niemieckie -- Nazwa niem. oznacza tyle, co Leśnictwo Pasymskie. Zapisane w spisie z 1820 Stadtwald (Gay) oraz Gay, Waldchengut zu Stadt Passenheim z Teki Toruńskiej chyba odnoszą się do tej leśniczówki, co oznaczałoby, że nazwa Gaj jest rzeczywiścien historyczna.
Grom Pasym 1 Grammen pruskie --
  • Dawniej też: Gromy.
  • Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora Grom lub Gromskiego (1394 Gramen, ok. 1400 Gramme).
  • Gwarowo: Grȯm (gen. -mu).
Grzegrzółki Pasym 1 Kukukswalde niemieckie --
  • Pierwotnie nazwa pruska: Camalven (1412). Obocznie istniała n. niem. Kukuckswalde, która ostatecznie "zwyciężyła". Forma polska jest tłumaczeniem z niem., opartym na ludowym określeniu kukułki, które obecne słowniki nakazują zapisywać gżegżółka. Nie oznacza to jednak, że pisownia tego toponimu jest "nieortograficzna" - w historii zapisywano to słowo różnie, zaś jego obecna normatywna pisownia jest całkowicie arbitralna i skrojona pod to, by "straszyć nią dzieci w szkołach". Jeśli chodzi zaś o pisownie tego toponimu, konsekwentnie w różnych materiałach mamy tu zapis przez "rz".
  • Gwarowo: Gřegṛ̌uu̯ki / Gṛ̌egṛ̌elanki.
Jurgi Pasym 1 Georgensguth niemieckie -- 1414 Jorgenguth, Jurgensdorf. Nazwa pochodząca od chrześcijanskiego imienia Jerzy, niewykluczone jednak, że pierwotna postać tej nazwy odzwierciedla bałtycką postać tego imienia (por. lit. Jurgis i nazwisko Jurga). Forma spolszczona Jurgi zdaje się oddawać ten źródłosłów.
Krzywonoga Pasym 1 Krzywonoggen polskie -- Nazwa w latach 1877-1945: Krummfuß. Forma ta, będąca dosłownym tłumaczeniem n. polskiej, funkcjonowała w potocznym użyciu przynajmniej od początku XIX w., w 1877 przyjęta jako oficjalna.
Leleszki Pasym 1 Lehlesken pruskie -- 1381 Lelischken, 1422 Leyliske. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora (1369 Loyliske, 1394 Leylisken, dziś Leleskie Jezioro), przejściowo z niem. członem -dorf jako Leleschkendorf (XV w.).
Łysa Góra Pasym 1 Anhaltsberg niemieckie --
  • Dawniej też: Zasraje, Analtsberk.
  • Nazwa pol. Łysa Góra, niezwiązana z niem., znana od XIX w. (1818 Lissagora), ponowiona od znajdującego się nieopodal wzgórza. Oprócz tego funkcjonowało przyswojenie fonetyczne nazwy niemieckiej oraz ciekawa forma Zasraje, należąca do nierzadkich w regionie nazw przezwiskowych o wulgarnym odcieniu. Tego typu przezwiskami określano kolonie, osady położone poza zwartym obszarem osadniczym. Miały one funkcję i odcień znaczeniowy podobny do współczesnego słowa "zadupie".
Michałki Pasym 1 Michelsdorf niemieckie --
  • Pierwotnie Schwanendorf, Schwansdorf (XIV-XV w.), nazwa Michelsdorf notowana od 1498. Nazwa pierwotna ma prawdopodobnie związek z położonym nieopodal wsi jeziorem Gulbik (1391 Gulbing, od prus. gūlbs "łabądź" = niem. Schwan). Forma pol. znana od XVIII w.
  • Gwarowo: Ḿixau̯k'i / Ńixau̯k'i.
Miłuki Pasym 1 Milucken pruskie --
  • 1411/19 Meluken, 1419 Myluken.
  • Gwarowo: Ńiu̯uk'i.
Narajty Pasym 1 Nareythen pruskie --
  • Do 1999 oficjalnie: Narejty. W predwojennych źródłach obie formy, przy czym forma Narajty wydaje się być bardziej ludowa.
  • 1383-87 Nareyten, 1411-19 Nereyte. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora.
  • Gwarowo: Narai̯tï.
Otole Pasym 2~3 Ottilienhof niemieckie -- Brak tradycyjnej nazwy polskiej. Wprowadzona przez KUNM sztuczna forma Otole jest luźnie oparta na brzmieniu oryginału. U Leydinga forma Otyłki, może teoretycznie naturalniejsza, ale wobec braku tradycji może nie ma co zmieniać.
Rudziska Pasymskie Pasym 1* Waldheim niemieckie (Rudziska) Oboczna/historyczna nazwa u Leydinga: Rudzisken. Brakuje w innych źródłach, nie notuje tej miejscowości Teka Toruńska, Kętrzyński pisze jedynie o Rudziskach koło Biskupca. Przydałyby się więc wyjaśnienia co do tej nazwy. Być może Waldheim to forma wprowadzona urzędowo - wówczas przydałaby się data zmiany.
Rusek Wielki Pasym 1 Groß Rauschken pruskie --
  • 1412 Rusky, 1427 Rauwske. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (1369 Ruske, dziś jez. Ruskie), w jęz. polskim adideowana.
  • Gwarowo: Rusk.
  • Zob. też Rusek Mały (gm. Dźwierzuty).
Rutki Pasym 1 Klein Ruttken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinruten.
  • Niem. (przed 1938) też: Ruttken (bez członu Klein).
  • Gwarowo: (Mau̯e) Rutki (do Rutk/Rutkuf).
Siedliska Pasym 6 Freythen niemieckie Frejty
  • Brak w przedwojennych źródłach, jednak z powojennych danych gwarowych (oraz z danych Leydinga) wiadomo, że miejscowi Mazurzy nazywali tę wieś Frejty. Jest to wieś typowo mazurska, zamieszkana przez autochtonów, ewangelików. W latach 50. wioska posłużyła za jeden z punktów badawczych Małego Atlasu Gwar Polskich, ma więc ona swoje zasługi w utrwalaniu gwary mazurskiej. Tym bardziej należy uszanować jej oryginalne miano, a nie urzędowy nowotwór "Siedliska".
  • Gwarowo: Frïtï.
Tylkowo Pasym 1 Scheufelsdorf niemieckie -- Forma Tylkowo ludowa, bez związku z n. niem.
Tylkówko Pasym 1 Scheufelsmühle niemieckie --
  • W użyciu również wariant Tylkówek. Nie ma on uzasadnienia historycznego, więc lepiej go unikać.
  • Zob. też wyżej Tylkowo.
Borki Rozoskie Rozogi 1* Borken (bei Farienen) polskie (Borki)
  • Nazwa w latach 1938-45: Wildheide.
  • Forma Borki Rozowskie, w której nazwa ta jest często cytowana, zwłaszcza w źródłach internetowych, jest niepoprawna ortograficznie (błąd wynika z hiperpoprawnej interpretacji cząstki -oskie). Jeżeli zwyczaj takiej pisowni jest głęboko zakorzeniony, należy go pilnie wyrugować. Ogólnie rzecz biorąc, dookreślenie to jest ahistoryczne - służy odróżnieniu od licznych innych miejscowości o takiej nazwie, w szczególności Borek Wielbarskich (p. niżej).
  • Gwarowo: Bork'i.
Faryny Rozogi 1 Farienen polskie -- Gwarowo: Farïn (Gen. -nu), podobnie w Tece Toruńskiej: Faryn (gen. Faryna). Forma mnoga zapewne jednak pierwotniejsza, jako n. rodowa od nazwiska Faryna.
Grodzie Rozogi 5~6 Rosengarten polskie Rozgart Nie znalazłem dla tej wsi żadnej przedwojennej tradycji, jednak Leyding podaje dla tej wsi formę Rozgart, która wydaje się być naturalnym przystosowaniem n. niem.
Kiełbasy Rozogi 1 Kelbassen polskie --
  • Nazwa w latach 1935-45: Wehrberg.
  • Dawniej też: Kiełbasin.
  • Gwarowo: Keu̯basï.
Kilimany Rozogi 1 Lipniak (bei Liebenberg) polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Friedrichshagen.
  • Dawniej też: Lipniak.
  • Wieś o dwóch obocznych polskich nazwach - Lipniak (u Leydinga dookreślane jako Lipniak Klonowski, ludowe Lipniak kole Klonu w Tece Toruńskiej) oraz Kilimany. Ta pierwsza obowiązywała oficjalnie przed 1938 rokiem, zaś po 1945 jako oficjalny wprowadzono (dość rzadki przed wojną) wariant Kilimany (zapewne dla odróżnienia od Lipniaka koło Faryn - p. niżej). Etymologia nazwy Kilimany jest niepewna - zapewne jest to nazwa odosobowa, autorzy NMP nie wykluczają nawet bałtyckiego pochodzenia.
  • Gwarowo: K'il'imanï, L'ipńak.
Klon Rozogi 1 Liebenberg polskie -- Polska nazwa Klon, niezwiązana z niemiecką, ludowa - notowana od XIX w.
Kokoszki Rozogi 1 Kokosken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinlindengrund.
  • Dawniej też: Kokoszka (w Tece Toruńskiej jako Kokoska).
  • Gwarowo: Mau̯i Grunt, co jest albo spolszczeniem nazwy nadanej w okresie hitlerowskim (z opuszczeniem członu -linden-) albo opozycją do Wysokiego Grądu (p. niżej). W paru źródłach (powojennych) spotkałem się też z nazwą Niski Grąd (zapewne nazwa funkcjonująca potocznie po wojnie), która odnosi się do tej wsi lub jakiejś jej części (nie udało mi się tego do końca ustalić).
Kopytko Rozogi 1 Kopitko polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Langerdamm.
Kowalik Rozogi 1 Kowallik polskie -- Nazwa w latach 1928-45: Waldburg (nazwa zaczerpnięta od pobliskich dóbr rycerskich - ob. Możdżenie, p. niżej)
Księży Lasek Rozogi 1 Fürstenwalde niemieckie -- Dawniej też: Nowa Wieś.
Kwiatuszki Małe Rozogi 1 Klein Blumenau niemieckie --
  • Dawniej też: Kwiatuszek Mały.
  • Zobacz niżej: Kwiatuszki Wielkie.
Kwiatuszki Wielkie Rozogi 1 Groß Blumenau niemieckie --
  • Dawniej też: Kwiatuszek Duży. Postać singularna w źródłach bardziej "ludowych" (spis z 1820, Teka Toruńska), a także współcześnie w gwarze.
  • Gwarowo: Kśatusek.
Lipniak Rozogi 1 Lipniak (bei Farienen) polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Lindenheim.
  • U Leydinga dookreślone jako Lipniak Faryński, miejscowi Mazurzy zaś dookreślali położenie wsi jako Lipniak kole Faryna (tak w Tece Toruńskiej). Dookreślenie (dodawane czasami i w nazwie niemieckiej) odróżniało tę wieś od wsi Kilimany (p. wyżej), znanej również jako Lipniak.
Łuka Rozogi 1 Lucka pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Luckau.
  • Nazwa pruska, pochodząca od nazwy strugi (1331-45, 1341, 1343 Luko), znanego po polsku jako Trybówka (tak przynajmniej od XIX w., z niem. Triebe).
Możdżenie Rozogi 6? Waldburg (Gut) niemieckie Karczmarskie lub Pieczysko (?)
  • W 1928 nazwę Waldburg rozciągnięto również na wieś Kowalik (p. wyżej).
  • Kwestia polskiej nazwy tej osady jest niezwykle problematyczna i chyba trudno będzie ją rozstrzygnąć bez szczegółowych danych historycznych i językowych, którymi nie dysponuję (brak tej wsi również w NMP pod red. Rymuta) i mogę opierać się jedynie na poszlakach. W Tece Toruńskiej miejscowość jest wymieniana, jednak nie ma polskiej nazwy. Leyding z kolei podaje tu aż trzy polskie warianty - Możdżenie, Karczmarzysko i Pieczysko. Te dwa ostatnie zdają się korespondować ze spisem z 1820, gdzie widnieje miejscowość o nazwie Karczmarskie lub Pieczysko. Oprócz tego, Leyding podaje też ciekawy wariant niemiecki Chatouletz, którego znaczenie i etymologię przydałoby się bliżej ustalić (może pol. *Szkatulec? Nazwa zdaje się mieć związek z niem. Chatoul "szkatuła", co odnosi się do tzw. osadnictwa szkatułowego). Ostatecznie niewykluczone też, że nazwa Możdżenie ma pochodzenie przedwojenne - udało mi się bowiem dojść do informacji, że miejscowość założyli bracia o nazwisku Możdżeń w 1822 r. (w takim razie też, zapisy z 1820 nie mogą odwoływać się do tych dóbr, aczkolwiek niewykluczone, że osada ta powstała na gruntach jakiejś wcześniejszej miejscowości). Źródła, jakimi dysponuję niestety nie pozwalają w jednoznaczny sposób rozwiązać tej kwestii.
Nowy Suchoros Rozogi 1 Neu Suchoroß polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Auerswalde.
  • Dawniej też: Suchoroż (tak w Tece Toruńskiej - przydałoby się ustalić, jaka postać jest pierwotna).
  • Miejscowość Stary Suchoros (niem. Alt Suchoroß, 1938-45: Ostfließ) dziś już nie istnieje.
Orzeszki Rozogi 1 Zielonygrund polskie --
  • Nazwa w latach 1933-45: Schützengrund.
  • Dawniej też: Zielony Grąd.
  • Wieś o dwóch obocznych nazwach polskich. Nazwa Zielony Grąd obowiązywała jako oficjalna (w zniemczonej formie) aż do 1933 roku, jednak Mazurzy częściej używali młodszej nazwy Orzeszki (nazwa funkcjonuje od początku XIX w.), co znalazło odzwierciedlenie w powojennych ustaleniach.
Radostowo Rozogi 1 Radostowen polskie --
  • Nazwa w latach 1936-45: Rehbruch.
  • Dawniej też: Radostówka (XVIII w.).
Rozogi Rozogi 1 Friedrichshof niemieckie (tłum. z pol.) --
  • Niem. także: Friedrichowen, Rosoggen.
  • Dawniej też: Frydrychowo.
  • Pierwotnie: Frydrychowo (n. pol. utworzona od germ. imienia, zniemczona jako Friedrichowen, wtórnie Friedrichshof). Obocznie w mowie ludu istniała pol. nazwa Rozogi, pochodzi od n. rzeki Rozoga, która zdaje się mieć bałtyckie pochodzenie (1331-34 Rutzogo, 1335 Rusow). Po wojnie to właśnie ta druga nazwa znalazła aprobatę KUNM.
Spaliny Małe Rozogi 1 Klein Spalienen pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Spallingen.
  • Zob. niżej Spaliny Wielkie.
Spaliny Wielkie Rozogi 1 Groß Spalienen pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Neuwiesen.
  • Nazwa pruska. Brak starych zapisów, być może pierwotna forma to *Spal-ing, o czym świadczyłaby nazwa Spallinger Theerofen (pol. Spaliński Piec - dziś obiekt nieistniejący), do czego zdaje się nawiązywać wprowadzona za Hitlera nazwa Spalin Wielkich.
Suchorowiec Rozogi 1 Suchorowitz polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Deutschwalde.
Wilamowo Rozogi 1 Willamowen polskie (może z niem.?) -- Nazwa w latach 1932-45: Wilhelmshof.
Wujaki Rozogi 1 Wujaken polskie -- Nazwa w latach 1934-45: Ohmswalde.
Wysoki Grąd Rozogi 1 Wysockigrund polskie --
  • Nazwa w latach 1932-45: Lindengrund.
  • Dawniej też: Grąd (Teka Toruńska).
Występ Rozogi 1 Wystemp polskie -- Nazwa w latach 1934-45: Höhenwerder
Zawojki Rozogi 1 Zawoyken polskie --
  • Nazwa w latach 1934-45: Lilienfelde
  • Dawniej też: Zagon.
Czarkowy Grąd Szczytno 1 Worfengrund niemieckie --
  • Niem. obocznie Czarkengrund.
  • Dawniej także: Warfowy Grąd (w Tece Tor., u Leydinga Worfowy), Grądy (1789 Worfen-Grund oder Gronden).
Dąbrowa Nadjezierna Szczytno 4 Hinterdamerau niemieckie (II człon ze słow.) Dąbrówka Tylna U Kętrzyńskiego: Dąbrówka Tylna. Dawniej istniała też Dąbrówka Przednia (niem. Vorder Damerau). O ile formy Dąbrówka i Dąbrowa mogły istnieć obocznie (było to częste wahanie), to dookreślenie Nadjezierna jest ahistoryczne. Wolę więc skorzystać z formy używanej przez Kętrzyńskiego.
Dębówko Szczytno 1 Eichthal niemieckie --
Gawrzyjałki Szczytno 1 Gawrzialken polskie (osobowe) --
  • Nazwa w latach 1928-45: Wilhelmsthal (nazwa zaczerpnięta od wsi Pużary - p. niżej).
  • Dawniej też: Gawrzyjałka (tak w Tece Toruńskiej oraz w gwarze: Gavřijau̯ka).
Janowo Szczytno 1 Johannisthal niemieckie (z pol.?) --
  • Dawniej też: Janistal, Janstal.
  • Według Chojnackiego (który odsyła do pozycji Gausego z 1935 r., którą niestety nie dysponuję), pierwotna jest forma pol. Janowo (obowiązująca do początku XIX w.). W mowie Mazurów została jednak z czasem zastąpiona przez spolszczenie oficjalnej formy niemieckiej - Janstal lub Janistal. Po wojnie powrót do formy pierwotnej.
Jęcznik Szczytno 1 Davidshof niemieckie --
  • Pierwotnie: Weissenicze (1427). Następnie (od XVII w.) - Davidshof. Obie nazwy upamiętniają odbiorcę nadania - Dawida Weissenitza (nazwisko pruskiego pochodzenia?). Polska forma Jęcznik (niezwiązana) pojawia się w zapiskach od XIX w., ale być może ma dłuższą historię
  • Gwarowo: Jencńik'i.
Kamionek Szczytno 4 Steinberg niemieckie Stębark W Tece Toruńskiej pojawia się spolszczenie n. niem. w grafii Stenberk, co można by uwspółcześnić na Stębark (-berk > regularne -bark + regularyzacja pisowni), ewentualnie Stembark. Forma Kamionek, choć nawiązuje do oryginału znaczeniowo, jest już tworem powojennym.
Kaspry Szczytno 1 Kaspersguth niemieckie -- Gwarowo: Kasprï.
Kobyłocha Szczytno 1 Kobbelhals niemieckie --
  • Niem. oboczne Lichtenstein (XVII w.), od nazw. odbiorcy nadania.
  • Dawniej też: Kobylocha, forma ta bywa używana do dziś.
  • Gwarowo: Kobéloxa. Forma polska jest dość osobliwą adaptacją znaczeniową n. niem.
Korpele Szczytno 1 Korpellen pruskie? -- Nazwa o niejasnym pochodzeniu, w NMP rozważa się zarówno bałtyckie, jak i polskie pochodzenie (od n. os. Kurpiel, która jednak sama w sobie ma raczej bałtyckie pochodzenie). "Karpiele" Chojnackiego to raczej przeinaczenie.
Lemany Szczytno 1 Lehmanen polskie (osobowe) --
  • Pierwotnie: Silben (1496). Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Silwa (1402-08 Silwen, 1414 Silben). Dzisiaj jezioro częściej nazywane jest Jeziorem Lemańskim, jednak zalecałbym używanie nazwy Silwa. Od początku XVIII w. wieś przybiera nazwę Lemany, która mimo iż pochodzi od germańskiego nazwiska, sama w sobie jest tworem polskim (świadczy o tym forma rodowa pluralna - niemieckiemu nazewnictwu ten typ jest obcy, spodziewalibyśmy się raczej nazwy typu *Lehmannsdorf).
  • Gwarowo: Lemanï.
Lipnik Szczytno 1 Lipnick polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Jägerforst.
Lipowa Góra Szczytno 1 Lindenberg niemieckie -- Współcześnie miejscowość podzielona na dwie części - Lipowa Góra Wschodnia i Zachodnia. Przed wojną brak takiego podziału.
Lipowiec Szczytno 1 Lipowitz polskie --
  • Nazwa w latach 1933-45: Lindenort.
  • Gwarowo: L'ipȯvi̯ec.
Lipowiec Mały Szczytno 1 Klein Lipowitz polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Kleinlindenort.
Łęg Leśny Szczytno 1*? Mittenwalde niemieckie (Łęg) Leyding podaje oboczną n. niem. Lonck, co mogłoby usprawiedliwiać nazwę pol. Łęg (o ile ta interpretacja jest poprawna). Człon Leśny zdaje się być dookreśleniem.
Małdaniec Szczytno 1 Maldanietz pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Maldanen.
  • Gwarowo: Maldańec, Mau̯dańec.
Marksewo Szczytno 1 (Alt) Marxöwen pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Markshöfen.
  • Do 1983 oficjalnie: Marksoby.
  • Dawniej dwie wsi: Marksewo Nowe i Stare.
  • Nazwa wsi pruska, ponowiona od n. jeziora (ok. 1400, 1420 Markxebe), spolonizowana przez lud w postaci Marksewo. Po wojnie uchwalono jednak tę nazwę w postaci Marksoby, która jest bardziej zbliżona do pruskiego oryginału, ale zarazem niezgodna z ludową, przedwojenną tradycją. Ostatecznie jednak zwyciężyła tradycyjna, zwyczajowa forma Marksewo, którą w 1983 ostatecznie wprowadzono jako oficjalną. W odniesieniu do jeziora jednak wciąż często stosuje się nazwę Marksoby, ale najlepiej byłoby i tutaj stosować ludową nazwę Marksewo, a o sztucznej formie "Marksoby" raz na zawsze zapomnieć.
Niedźwiedzie Szczytno 4 Bärenbruch niemieckie Belembruch
  • U Leydinga spolszczenie fonetyczne Berembruch, a w gwarze nawet Belembruch (z dysymilacją). Poniekąd zgadza się to z danymi Teki Toruńskiej, gdzie miejscowość widnieje pod niezasymilowaną nazwą niemiecką. Dla formy Niedźwiedzie nie znajduję potwierdzenia przedwojennego, za to Chojnacki zna dosłowne przetłumaczenie n. niem. jako Niedźwiedzie Bagno. Niemniej, wolę zaufać danym ludowym.
  • Gwarowo: Belembrux (gen. -xa).
Nowe Dłutówko Szczytno 1 Neu Dlottowken polskie --
  • Nazwa w latach 1903-45: Försterei Finsterdamerau.
  • Dawniej pisane: Dłótówko (zgodnie z ówczesną [i etymologicznie poprawną] pisownią słowa dłóto).
  • Osada (Stare) Dłutówko (niem. Alt Dlottowken, Dlottowken), od której nazwę wzięła ta leśniczówka, włączona do Szymanek już w czasach hitlerowskich.
Nowe Gizewo Szczytno 1 (Neu) Gisöwen polskie --
  • Osada Stare Gizewo (niem. Alt Gisöwen, obocznie Klein Seedanzig), położona nad jeziorem Sędańskim dziś nie istnieje. Ponieważ już przed wojną często opuszczano człon Neu (Nowe) w nazwie tej wsi, można by się pokusić o jego opuszczenie, ale nie jest to konieczne.
  • Według NMP nazwa polska, od n. os. Giza, Giża.
Nowiny Szczytno 1 Neu Schiemanen polskie --
  • Dawniej też: Nowe Szymany.
  • Gwarowo: Novźinï.
Ochódno Szczytno 1 Achodden słowiańskie? -- Nazwa w latach 1938-45: Neuvölklingen.
Olszyny Szczytno 1 Olschienen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Ebendorf.
Piece Szczytno 1 Ulonskofen hybryda (pol. + niem.) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Schobendorf.
  • Dawniej też: Piec, Uloński Piec (Leyd. Uląskowy Piec).
  • Niemiecka nazwa wsi pochodzi od nazwy leśniczówki Ulążki (hist. Ulońsk, niem. Ulonsk), p. niżej tam.
Piecuchy Szczytno 1 Wessolygrund polskie --
  • Nazwa w latach 1933-45: Freudengrund.
  • Dawniej też: Wesoły Grąd.
  • Wieś o dwóch polskich nazwach: Wesoły Grąd i Piecuchy. Ta pierwsza to nazwa oryginalna (i oficjalna - aż do 1933 r.), ale z czasem w mowie ludu upowszechniła się forma Piecuchy i to ją po wojnie wybrano jako oficjalną.
Płozy Szczytno 1 Plohsen pruskie? --
Prusowy Borek Szczytno 1 Prussowborrek polskie (Prusów Borek)
  • Nazwa w latach 1933-45: Preußenwalde.
  • Dawniej też: Bogacz. Pierwotnie dwie różne wsi: Bogacz (niem. Bogatz) i Prusów Borek, które uległy złączeniu.
  • Przed wojną (i ludowo) raczej Prusów Borek, z archaiczną formą przymiotnika dzierżawczego (tego typu formy zachowały się w gwarze). Po wojnie przyjęto formę "uprzymiotnikowioną", zgodną z językiem literackim (zapewne pierwotna forma dzierżawcza była nieprzejrzysta dla nowych osadników i przyjezdnych).
Pużary Szczytno 1~4 (Gut) Wilhelmsthal niemieckie Puzary (?)
  • Do 2005 oficjalnie: Puzary. Taka forma widnieje w większości przedwojennych źródeł i wydaje się być poprawniejsza ("ż" jakby hiperpoprawne?). Z drugiej strony, Teka Toruńska notuje formę Pożary (z wyraźną adideacją do ap. pożar), a więc może to "ż" ma jakąś tradycję?
  • Dawniej też: Pożary (Teka), Puzarskie Budy.
  • Nazwa pol. jest pierwotna - wieś zbudowano w 1813 r. na miejscu osady o polskiej nazwie Puzary, Puzarskie Budy (niem. Pussarybuden). Oficjalnie otrzymała ona nazwę Wilhelmsthal (na cześć Wilhelma III, króla pruskiego), ale w w mowie ludu Mazurskiego przejęła ona nazwę tej osady. Pochodzenie tej nazwy nie jest do końca jasne, być może od nazwiska Puzar, Puzer bałtyckiego pochodzenia.
Romany Szczytno 1 Rohmanen pruskie (spolonizowane) --
  • 1399 Rohme, 1411-19 Romen. Nazwa pruska (wg Przybytek), w pol. adideowana.
  • Gwarowo: Romanï.
Rudka Szczytno 1 Hamerudau hybryda (niem. + pol.) -- Nazwa niem. Hammerrudau (wtórnie Hamerudau) hybrydalna. Oba człony są w zasadzie bliskoznaczne - niem. Hammer odnosi się do wsi, w której mieści się kuźnica (Hammermühle). W jęz. polskim takie wsie często nosiły nazwę Ruda, Rudka (stąd niem. -rudau).
Sasek Szczytno 1 Schobensee hydronimiczne --
  • Niem. obocznie Schoben (bez członu -see), 1414 Schowbin.
  • Nazwa osady ponowiona od nazwy jeziornej Sasek (niem. Schoben-See, dok. 1352 Soben), którą noszą dwa jeziora - Sasek Mały i Wielki (Duży), położone od siebie w pewnej odległości. Co ciekawe, oryginalna pruska nazwa tego jeziora (zachowana w niem.), wywodząca się od prus. *Sōwis "staw, jeziorko", w mowie Mazurów została zastąpiona nowszą nazwą Sasek. Mimo to, czasami można też spotkać w użyciu nazwę Szoby (w odniesieniu do jeziora, nie miejscowości).
  • Ta sama nazwa jeziorna dała nazwę też dwóm innym wsiom - Sasek Mały i Sasek Wielki (p. niżej). Wbrew nazwom, obie te miejscowości znajdują się nad jeziorem Sasek Mały, podczas gdy opisywana tu miejscowość Sasek znajduje się nad Saskiem Wielkim.
Sasek Mały Szczytno 1 Paterschobensee hydronimiczne --
  • Zob. też wyżej Sasek (tam wyjaśnienia co do nazwy jeziornej) i Sasek Wielki niżej.
  • Gwarowo: Mau̯ï Sask
Sasek Wielki Szczytno 1 Materschobensee hydronimiczne --
  • Nietypowym określeniom Pater-, Mater- (jakby z łaciny?) w nazwie niemieckiej, odpowiadają w pol. bardziej typowe Mały, Wielki (lud. Duży). Geneza i funkcja członów dookreślających w niem. pozostaje niejasna.
  • Gwarowo: Duzï Sask.
  • Co do pochodzenia nazwy jeziornej, patrz wyjaśnienia pod Sasek wyżej.
Sawica Szczytno 1 Sawitzmühle niemieckie (hydronimiczne) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Heidmühle.
  • Dawniej też: Sawicki Młyn.
  • Nazwa pochodna od hydronimu Sawica (nazwa jeziora i wypływającej z niej strugi), bałtyckiego pochodzenia.
Sędańsk Szczytno 1 Seedanzig pruskie --
  • 1565 Sendantzk, Sechedanzigk (za Kętrzyńskim).
  • Nazwa pruska, o nieprzejrzystej etymologii, ponowiona od n. jeziora Sędańskiego (1595 Sententz), być może sufiks -sk to dodatek polski.
Siódmak Szczytno 1 Schodmack polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Wiesendorf.
  • Gwarowo: Šůdmak (gen. -aku).R
Stare Kiejkuty Szczytno 1 Alt Keykuth pruskie --
  • 1399 Kikott, 1302-08 Keykot, 1411-19 Kykwth, 1422 Kykoyte.
  • Przed wojną: Kikuty lub Kejkuty. Trochę dziwię się, że po wojnie nie wybrano postaci Kikuty, jako tej bardziej spolszczonej (a także zgodnej z najstarszymi wzmiankami). Z drugiej strony, u ludu funkcjonuje postać Kejkuty i chyba urzędową postać Kiejkuty można uznać za dostosowanie tej nazwy do fonotaktyki ogólnopolskiej.
  • Gwarowo: Kei̯kutï.
  • Zob. też: Nowe Kiejkuty (gm. Dźwierzuty).
Szczycionek Szczytno 1 Scziczonnek polskie -- Nazwa w latach 1928-45: Waldsee.
Szymany Szczytno 1 Groß Schiemanen polskie -- Por. też Szymanki (gm. Wielbark).
Trelkowo Szczytno 1 Groß Schöndamerau niemieckie (ostatni człon ze słow.) -- 1426 Trilkow. Nazwa polska jest więc pierwotna. Zapewne jest to n. dzierżawcza od n. os. Trel, Trelek - raczej nie podejrzewałbym tu pruskiego pochodzenia. Nazwa niemiecka niezwiązana.
Trelkówko Szczytno 1 Klein Schöndamerau niemieckie (ostatni człon ze słow.) -- Patrz wyżej Trelkowo.
Ulążki Szczytno 4? (1?) Ulonsk słowiańskie Uląsk (?)
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinrehbruch.
  • Nazwa niejasna. W przedwojennych opracowaniach figuruje jako Ulońsk, jednak niewykluczone, że jest to forma wtórna lub przeinaczona pod wpływem formy niem. W Tece Toruńskiej brak, ale pojawia się Uląskofen (co sugeruje, że przynajmniej -ą- w tej nazwie jest uzasadnione), u Leydinga z kolei Uląsk. Po wojnie uchwalono tę nazwę w formie Ulążki, dla której nie znajduję żadnego potwierdzenia przedwojennego, ale być może ma jakieś uzasadnienie w mowie ludu (z pewnością jest najbardziej przejrzysta pod względem słowotwórczym ze wszystkich wymienionych form). Potrzebne są dodatkowe dane (hist. i etym.), aby rozstrzygnąć problem tej nazwy.
  • Leśnictwo z kolei nosi obecnie nazwę Ułańsk, która z pewnością jest powojenna i niepoprawna. Należy tę formę wyrugować.
Wałpusz Szczytno 1 Waldpusch (bei Ortelsburg) pruskie -- Nazwa pruska, pochodna od n. jeziora Wałpusz (ok. 1400, 1420 Alpus), z którego wypływa rzeka Wałpusza (choć lepiej byłoby i na rzekę mówić Wałpusz). Nazwa jest rodzaju żeńskiego - odm. do Wałpuszy, w Wałpuszy.
Wawrochy Szczytno 1 Wawrochen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Deutschheide.
Wikno Szczytno 1 Wickno pruskie (spolonizowane)? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Wickenau.
  • Potrzebne informacje etymologiczne i dokumentacja hist. Wydaje mi się, że mamy do czynienia z nazwą pruską.
Wólka Szczycieńska Szczytno 1* Lentzienen słowiańskie? (Wólka) Potrzebne informacje etym. na temat pochodzenia n. niem. (brzmi słowiańsko, być może pol. *Łęciny lub *Łęczyny?). Tak czy inaczej, w mowie Mazurów nazwa ta została zastąpiona formą pol. Wólka i jedynie taką znajdujemy w polskojęzycznych źródłach. Dookreślenie Szczycieńska jest powojenne.
Wyżega Szczytno 1 Wysegga pruskie (spolonizowane)? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinwilhelmsthal.
  • Nazwa być może pruska, por. Wyżegi w gm. Wielbark.
Zielonka Szczytno 1 Zielonken polskie --
  • Nazwa w latach 1912-38: Seelonken, 1938-45: Ulrichssee.
  • Zapisy z lat 1408-1497: Selonken, Selonice, Preweyss, Prywisz (za kętrzyńskim). Jak widać, pierwotnie nazwa pol. Zielonka istniała obocznie z pruską *Preiwais-/*Preiwis-. Ostatecznie jednak przetrwała nazwa o polskim pochodzeniu (chociaż Przybytek dopuszcza możliwość, że i ta nazwa jest adideacją jakiejś pruskiej formy typu *Selenik-, por. pruskie toponimy Selniken, Sollnicken - wydaje mi się to jednak mało prawdopodobne).
Biały Grunt Świętajno 4 Bialygrund polskie Mateuszki (al. Biały Grąd)
  • Nazwa w latach 1934-45: Weißengrund.
  • Przed wojną: Biały Grąd, Mateuszki.
  • Według ustaleń KUNM Mateuszki, co jednak już w 1952 roku zmieniono na Biały Grunt. Podejrzewam, że forma obecna wynikła z wtórnego przetłumaczenia formy niem. Weißengrund na polski. Niewykluczone też, że powstała poprzez zniekształcenie pierwotnej formy Biały Grąd (słowo grąd mogło być niezrozumiałe dla nowych osadników, więc zamieniono je na bardziej ogólnopolskie grunt). Jest to jednak niezgodne nie tylko z przedwojennym użyciem (gdzie miejscowość ta nazywała się konsekwentnie Biały Grąd lub Mateuszki - ta druga forma, genetycznie młodsza, częściej pojawia się w kontekście ludowym), ale także z miejscowymi zwyczajami nazewniczymi, gdzie ap. grąd jest bardzo częstym elementem nazewniczym (por. Grądy, Wysoki Grąd, Czarkowy Grąd i inne). Dlatego uważam, że należy tę wtórną formę naprostować na Biały Grąd, lub też skorzystać z alternatywnej formy Mateuszki. Osobiście jestem zwolennikiem tego drugiego rozwiązania, gdyż jest ono konsekwentne z tendencją, aby używać form nowszych, które w mowie Mazurów zastępowały wcześniejsze nazwy polskie, używane oficjalnie (por. Orzeszki - a nie Zielony Grąd, Piecuchy - a nie Wesoły Grąd itp.). Wydaje mi się to dość logicznym rozwiązaniem (takie też rozwiązanie przyjęła pierwotnie KUNM, co zapewne zostało oprotestowane przez ludność napływową).
Brzozówka Świętajno 2 Birkenheide niemieckie -- Oficjalna, ustalona przez KUNM nazwa tej osady leśnej to Brzózki, jednak forma oficjalnie używana przez leśnictwo to Brzozówka. Żadna z tych form nie ma przedwojennej tradycji (brak takowej, leśniczówkę prawdopodobno założono bardzo późno).
Bystrz Świętajno 1 Bystrz-Mühle polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Brücknersmühl.
  • SGKP odnosi tu nazwę niem. Dieblitzthal - ta jednak w rzeczywistości odnosi się do zanikłej osady, położonej nieopodal.
Chajdyce Świętajno 1 Neu Jerutten pruskie --
  • Dawniej też: Nowe Jeruty (Giersz: Nowa Jeruta).
  • Forma Nowe Jeruty zastąpiona w mowie Mazurów formą Chajdyce (nie do końca jasnego, zapewne nazwiskowego pochodzenia), która być może jest zmazurzona (Teka Toruńska podaje Chojdycze).
Chochół Świętajno 1 Friedrichsfelde niemieckie -- Nazwa pol. Chochół (samo słowo ma pochodzenie wschodniosłowiańskie) starsza, notowana od XVIII w. Nazwa niem. zdaje się być nazwą typowo "z nadania".
Cis Świętajno 1 Czies polskie -- Nazwa w latach 1811-1945: Friedrichsthal.
Nowe Czajki Świętajno 1 Neu Czayken polskie --
  • Nazwa w latach 1933-45: Neu Kiwitten.
  • Zob. niżej Stare Czajki.
Stare Czajki Świętajno 1 Alt Czayken polskie --
  • Nazwa w latach 1933-45: Alt Kiwitten.
  • Nazwa wsi może pochodzić od nazwiska pierwszego kolonisty - Frydryka Kiwitta, którego nazwisko można przetłumaczyć z dolnoniemieckiego jako "czajka" (wysokoniem. Kiebitz). Nie wykluczałbym jednak możliwości, że nazwisko jest pochodzenia pruskiego, a nazwa jest adideacją (por. pruski toponim Kiwity w pow. lidzbarskim). W okresie hitlerowskim wprowadzono nazwę nawiązującą wprost do nazwiska kolonisty. Brak jednak dowodów na to, że wieś ta nosiła taką nazwę kiedykolwiek wcześniej.
  • Gwarowo: Cai̯k'i.
Długi Borek Świętajno 1 Dlugiboreck polskie -- Nazwa w latach 1829-1945: Langenwalde.
Jerominy Świętajno 1 Jeromin polskie -- Gwarowo: Jeronińi / Jeromiń. Nazwa polska, pochodząca od dawnej/ludowej formy imienia Hieronim (Jaronim, Jaromin).
Jerutki Świętajno 1 Klein Jerutten pruskie --
  • Dawniej też: Jerutka (u Leydinga, oboczne).
  • Zob. niżej Jeruty.
Jeruty Świętajno 1 Groß Jerutten pruskie --
  • Dawniej też: Jeruta. Na formę singularną wskazuje również zapis gwarowy, chociaż z drugiej strony sąsiednia wieś widnieje tam pod nazwą Jerutki (nie "Jerutka" - tak tylko u Leydinga).
  • Gwarowo: Jeruta (do Jerutï).
Kierwik Świętajno 4 Kurwick pruskie Kurwik
  • Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Kierwik (hist. Kurwik, dok. 1387 Kerwicke, ok. 1420 Kerwoyken).
  • Po mazursku: Kurwik. Taka forma znajduje się we wszystkich materiałach przedwojennych. Po wojnie jednak, KUNM zdecydowała się zmienić tę formę na Kierwik (w nawiązaniu do najstarszych zapisów nazwy jeziora), w celu uniknięcia skojarzeń z popularnym wulgaryzmem. Nie uważam jednak tego ruchu za zasadny - "śmieszne" nazwy miejscowości były, są i będą i zamiast robić (nomen omen) "podśmiechujki", lepiej zastanowić się, co one znaczą. Nazwa Kurwik brzmi tak, a nie inaczej, gdyż nie jest to nazwa polska, lecz staropruska - w jej osnowie leży staropruskie słowo kurwas, "wół". Nazw z tym rdzeniem było więcej (por. też wieś Karwica w powiecie piskim, hist. Kurwia) i nigdy one miejscowym Mazurom nie przeszkadzały. Problem jak zwykle stworzyli przyjezdni oraz ówczesna sytuacja, która pozwalała na uczynienie pewnych zmian i "uładzeń" w toponimii. Jednak w niniejszej pracy najwyższym autorytetem jest mazurska tradycja, a ta wskazuje jednoznacznie na formę Kurwik (nie uładzony "Kierwik") - formę przejętą przez Mazurów bezpośrednio z języka pruskiego. Uważam, że warto zerwać z prymitywnymi skojarzeniami i przywrócić tę autentyczną, piękną staropruską nazwę miejscową i wodną o ponad sześciu wiekach historii (a zapewne dużo, dużo starszą niż pierwszy zapis).
Kobiel Świętajno 1 Kobiel słowiańskie? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Seeblick.
  • Dawniej też: Wiesiadło (Ley Wieszadło). Ze spisu z 1820 wynikałoby, że ta nazwa odnosiła się do położonej na terenie Kobieli smolarni.
Koczek Świętajno 1 Kotzek polskie -- Nazwa w latach 1905-45: Waldersee.
Kolonia Świętajno 1 Grünwalde niemieckie --
  • Nazwa niem. nadana urzędowo nowej osadzie. Polscy Mazurzy zaś nazywali ją po prostu Kolonią.
  • Gwarowo: Kolońija.
Konrady Świętajno 4? Kiparren polskie Kipary (?)
  • Nazwa w latach 1936-45: Konraden.
  • Pierwotnie niem. Konraden, dopiero w połowie XIX w. zaczyna funkcjonować w oficjalnym obiegu nazwa Kiparren, przejęta z polskiego (n. rodowa od nazw. Kipar, o niemieckim pochodzeniu). W 1936 przywrócono oficjalnie nazwę pierwotną.
  • Lud mazurski nazywał tę wieś Kipary i praktycznie tylko taką formę znachodzimy w materiałach przedwojennych w kontekście polskim. Mimo to, po wojnie zdecydowano się wprowadzić urzędowo formę pol. Konrady, będącą dosłownym spolszczeniem pierwotnej formy niem. Motywem takiego ruchu był zapewne fakt istnienia innej wsi o nazwie Kipary w gm. Wielbark i chęć uniknięcia pomyłek pomiędzy tymi dwiema wsiami. Wydaje się jednak, że w ten sposób złamano ludową tradycję, może więc trzeba było rozwiązać tę kwestię dookreśleniami. Z drugiej strony, niewykluczone jednak, że sama forma Konraden jest również tworem polskim - imię Konrad było dobrze znane zarówno Niemcom, jak i Polakom, a sama nazwa pasuje do modelu częstych w regionie nazw rodowych pluralnych. Może więc w mowie ludu formy Konrady i Kipary istniały obocznie, podobnie jak w niem. (taki stan zresztą notuje krótko po wojnie Leyding)? Trudno mi więc jednoznacznie "potępić" decyzję KUNM, jednak nie ulega wątpliwości, że nazwa Kipary była Mazurom bliższa i używano jej nieporównywalnie częściej (jeśli nie zawsze).
Łąck Wielki Świętajno 4 Lontzig słowiańskie Łączyk
  • Przedwojenne ludowe: Łączyk. Ustalona przez KUNM forma Łąck jest próbą rekonstrukcji pierwotnej formy pol., która prawdopodobnie wywodzi się od słowa łąka z sufiksem -sk(o) (w niem. sufiks ten był zwykle adaptowany jako -zig). Forma Łączyk jest więc repolonizacją formy niem., ale jest to forma ludowa i próżno w źródłach przedwojennych (czy to tych bardziej "ludowych" czy bardziej "uczonych") szukać innej formy polskiej. Uważam, że w takich przypadkach lepiej pójść za ludową tradycją, niż uciekać się do form niezaświadczonych. Rekonstrukcja jest dobrą metodą jedynie wtedy, gdy nazwa ludowa się nie zachowała lub jest z jakiegoś powodu nieakceptowalna.
  • Dookreślenie Wielki raczej nie pojawia się w źródłach przedwojennych (ani pol. ani niem.). Pomimo istnienia leśniczówki Łączyk Mały (po wojnie Łąck Mały), członu "Wielki" do tej nazwy nie dodawano. Dzisiaj owa leśniczówka (która nie znajdowała się w bezpośrednim sąsiedztwie tej wsi) już nie istnieje. Jest więc tym bardziej zbyteczne.
Myszadło Świętajno 1? Försterei Schwentainen pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Storchwiese.
  • W niem. (przed 1938) leśniczówka nosiła nazwę ponowioną od wsi i jeziora Świętajno (p. niżej), również u Chojnackiego notowana jest pod nazwą Świętajno. Niemniej nazwa Myszadło też zdaje się mieć uzasadnienie - leśniczówkę o nazwie Myssadlo notuje spis z 1820 roku, przydałoby się jednak upewnienie, że to na pewno ten sam obiekt. Sama nazwa Myszadło jest ponowiona od n. terenowej - tak nazywano okoliczne łąki.
Niedźwiedzi Kąt Świętajno 2 Bärenwinkel pruskie -- Oficjalnie ustalona nazwa leśniczówki to Niedźwiedzica. Ostatecznie przyjęła się jednak forma Niedźwiedzi Kąt, będąca dosłownym przetłumaczeniem n. niem.
Piasutno Świętajno 1 Piassutten pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Seenwalde.
  • Nazwa Piasutno ponowiona od jeziora. Ze względu na typowo bałtycki sufiks -ut-, wydaje mi się, że mamy tu do czynienia z mocno spolonizowaną (wcześnie przejętą) nazwą staropruską. Nie przekonuje mnie raczej postulowana w opracowaniach hydronimicznych teoria o hybrydalnym pochodzeniu nazwy (słowiański rdzeń od słowa piasek + bałtycki sufiks), prędzej chyba podejrzewałbym związek z prus. rdzeniem *paist- (tak jak Pasłęk czy wieś Piasty w gm. Górowo Iławeckie).
Połom Świętajno 1 Polommen polskie --
  • Ludowo: Połoń - wygłosowa spółgłoska wywodzi się od zmiękczonego "m". Dane gwarowe i z Teki Toruńskiej potwierdzają, że mamy tu do czynienia z nazwą rodzaju żeńskiego. Poprawna odmiana to więc Połom - do Połomi (a nie, jak podają urzędowe dokumenty, do Połomu, co sugeruje rodzaj męski).
  • Forma gwarowa: Pou̯oń (do Pou̯ońi).
Powałczyn Świętajno 1 Powalczin polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Schönhöhe.
  • Gwarowo: Povau̯cïn / Povalcïn.
Racibórz Świętajno 4? Ratzeburg słowiańskie Racbork (?)
  • Brak w przedwojennej polskiej tradycji (mimo potencjalnie słowiańskiego pochodzenia n. osady), jednak Leyding w swoich zapiskach terenowych zapisał Racborskie Lasy (1924), co sugerowałoby mazurską formę *Racbork (raczej mniej prawdopodobny **Racbór lub **Racbórz), będącą spolszczeniem formy niemieckiej. Brak jednak wystarczających informacji.
  • Potrzebne informacje, co do genezy tej nazwy. Czyżby nazwa przeniesiona ze śląskiego Raciborza? Jeśli tak, nazwę obecną można by zostawić.
Spychowo Świętajno 6 (Groß) Puppen pruskie Pupy
  • Do roku 1960 oficjalnie Pupy.
  • Nazwę Pupy zmieniono urzędowo na Spychowo (nazwa całkowicie sztuczna, wybrana podobno drogą plebiscytu - rozważano też "Jurandowo", "Bobowo" i "Zamczysko") z powodu niezadowolenia wynikającego ze skojarzeniem nazwy z rzeczownikiem pupa. Jak zwykle w takich przypadkach, problem stworzył element napływowy (tzw. "bose antki") - w Pupach bowiem od dawna mieszkała ludność mazurska, bez oporów używająca tej nazwy. Nazwa Pupy nie ma bowiem z tyłkiem nic wspólnego, a jest nazwą staropruską, z dość często powtarzającym się prus. rdzeniem *Pup- (por. Pupki w pow. olsztyńskim - te już nikomu nie przeszkadzają...). Ponadto, zmiana na "Spychowo" posłużyła (nie przypadkowo zresztą) całkowicie ahistorycznemu skojarzeniu wsi z postacią Juranda z "Krzyżaków" Sienkiewicza. Można powiedzieć wręcz, że wieś niejako "przywłaszczyła" sobie Juranda, co jest tym głupsze, że miejscowość z której (w zamyśle Sienkiewicza) miał wywodzić się Jurand nazywała się Spychów. Nazwa ta jest przykładem onomastycznego urągowiska, którym pogrzebano wieki tradycji ludowej i staropruskiej (w zamian dając tylko nie mające pokrycia mity). Należy więc bezsprzecznie zerwać z nią i z niesłusznymi, prymitywnymi skojarzeniami i wrócić do jedynie poprawnej, oryginalnej i staropruskiej nazwy Pupy (a także pochodnych Pupki i Pupski Piec, p. niżej). Nie oszczędzono nawet hydronimów - jezioro Pupskie (lub Pupek) zmieniono na "Spychowskie", o podwójnym pechu może mówić rzeczka Kurwienica, która po wojnie stała się Pupską Strugą (z niem. Puppener Fließ) po to, by ostatecznie stać się "Spychowską Strugą". Te nazwy również należałoby poprawić.
Spychowski Piec Świętajno 6 (Försterei) Groß Puppen pruskie Pupski Piec
  • Do 1960 oficjalnie: Pupski Piec. Co do dalszych wyjaśnień, p. wyżej Spychowo.
  • Wcześniejsza n. niem. Puppener Theerofen, co przed wojną tłumaczono jako Pupski Piec lub Pupski Piecek (forma zdrobniała w Tece Toruńskiej) i tę nazwę należałoby przywrócić.
Spychówko Świętajno 6 Klein Puppen pruskie Pupki Do 1960 oficjalnie: Pupki. Co do dalszych wyjaśnień, p. wyżej Spychowo.
Szklarnia Świętajno 1 Adamsverdruß niemieckie --
  • Dawniej też: Łukta.
  • Osada powstała wokół niewielkiej huty szkła, nazwanej po niem. Adamsverdruß (dosł. "strapienie Adama"), gdyż powstała wbrew woli dzierżawcy terenu. Polska nazwa miejscowości, znana przed wojną, wprost nawiązuje do istnienia tutaj huty (czyli "szklarni", mówiąc po mazursku), a obocznie istniała też forma Łukta, która zdaje się mieć staropruskie pochodzenie (czyżby nazwa ponowiona od Łukty w pow. ostródzkim?).
Świętajno Świętajno 1 Schwentainen pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Altkirchen.
  • Nazwa pruska, ponowiona od jeziora (nazywanego dziś często Świętajnem Łąckim, dla odróżnienia od innych jezior o tej samej nazwie). Jest to często powtarzający się hydronim staropruski, sugerujący istnienie nad jeziorem miejsca pogańskiego kultu (prus. swints = święty). W Prusiech istnieje pięć jezior o tej nazwie (jedno spuszczone).
  • Gmina o tej samej nazwie istnieje również w powiecie oleckim, co prowadzi do okazjonalnych pomyłek.
Zielone Świętajno 1 Zielonen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Grünflur.
Baranowo Wielbark 1 Barranowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Neufließ.
Borki Wielbarskie Wielbark 1* Borken (bei Willenberg) polskie (Borki) Nazwa w latach 1938-45: Borkenheide.
Ciemna Dąbrowa Wielbark 1 Finsterdamerau niemieckie (tłum. z pol.) -- Dawniej też: Dąbrowa Ciemna (odwrotny szyk).
Dąbrowa Wielbark 1 Dombrowa polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Neudankheim.
  • U Leydinga dookreślone jako Dąbrowa Ruska, od sąsiedniej wsi Ruskowo (gm. Janowo). Ostatecznie jednak nazwa przyjęta bez dookreślenia.
Głuch Wielbark 1 Glauch polskie -- Gwarowo: Gu̯ux.
Jakubowy Borek Wielbark 1 Jakobswalde niemieckie (tłum. z pol.) --
  • Niem. także: Kapiteinsbuden (pierwotne, pocz. XIX w.), Pikarzbuden.
  • Dawniej też: Piekarzowe Budy (por. oboczną n. niem.), Jakubów Borek (forma ludowa, z archaiczną postacią przym. dzierżawczego).
  • Pierwszy właściciel wsi nazywał się Jakub Kaptein, stąd n. polska oraz pierwotna forma niem. Kapteinsbuden. Ostatecznie w niem. urzędowo przyjęto tłumaczenie nazwy polskiej.
Jankowo Wielbark 1 Jankowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Wildenort.
Jesionowiec Wielbark 1 Jeschonowitz polskie --
  • Nazwa w latach 1930-45: Eschenwalde.
  • Gwarowo: Jėśonovi̯ec.
Kipary Wielbark 1 Kiparren niemieckie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Wacholderau.
  • Pierwotnie: 1579 Keypersgut. W języku polskim nazwa przejęta jako n. rodowa Kipary, a następnie wtórnie przejęta przez n. niem.
  • W XVIII w. Ogrodzone (w NMP odnoszone tutaj).
  • Gwarowo: K'iparï.
Kołodziejowy Grąd Wielbark 1~4 Kollodzeygrund polskie (Kołodziei Grąd?)
  • Nazwa w latach 1933-45: Radegrund.
  • Krótko po wojnie: Kołodziejgrąd, następnie Kołodziejowy Grąd. W powojennym użyciu zanotowano również formę Grądy oraz Kołodziej(owy) Grunt. W tym ostatnim mamy do czynienia zapewne ze zniekształceniem, związanym z niezrozumieniem słowa grąd przez ludność napływową (por. Biały Grunt w gm. Świętajno).
  • Ze źródeł przedwojennych wynika raczej forma Kołodziejgrąd, która jednak reprezentuje nietypowy (a wręcz niepoprawny, z punktu widzenia morfologii ogólnopolskiej) typ słowotwórczy. Trudno się więc dziwić zmianie na Kołodziejowy Grąd. Z drugiej strony, z danych gwarowych wynika forma Kołodziei Grąd (pierwszy człon to Gen. plur.), więc z punktu widzenia języka ludowego to ona wydaje się być najpoprawniejsza (jest jednak również niezgodna ze słowotwórstwem ogólnopolskim - spodziewalibyśmy się raczej zestawienia "Grąd Kołodziejów").
  • Gwarowo: Koloʒ́eji Grȯnt.
Kucbork Wielbark 1 Kutzburg niemieckie (hybryda?) -- Pierwotnie niem: Kottenberg. Por. zapisy 1408 Kottenbergk, 1413 Caitenberg, 1473 Kotenberg. Być może pierwszy człon ma nawet pochodzenie pruskie (zwłaszcza zapis z 1413 zdaje się wskazywać na prus. człon Kait-, ale może to zniekształcenie zapisu). Nazwa z czasem zniekształcona do postaci Kutzburg, a tę przejęli Mazurzy w postaci Kucbork.
Lejkowo Wielbark 6 Röblau słowiańskie? Roblewo
  • Nazwa Röblau o niepewnym pochodzeniu - według jednej z wersji, u jej podstawy może leżeć słowiańska nazwa osobowa związana ze stpol. rob - chłop, sługa, niewolnik. U Chojnackiego forma pol. Roblewo, u Leydinga Roblewo lub Rebłowo. W Tece Toruńskiej trudne do jednoznacznej interpretacji Röblowo (sic). Przychylam się do formy Roblewo, jako pasującej do potencjalnej słow. etymologii.
  • Po wojnie powyższą nazwę zastąpiono sztuczną n. Lejkowo, upamiętniającą mazurskiego działacza Gottlieba (Bogumiła) Leyka (1860-1945), lub raczej całą rodzinę Leyków, związaną ze Szczytnem i okolicami i zaangażowaną w sprawę mazurską.
  • Gwarowo: Reblevo, Rïlovo.
Lesiny Małe Wielbark 1 Klein Leschienen polskie --
  • Dawniej też: Leszynin Mały
  • Gwarowo: Leśinï Mau̯e.
Lesiny Wielkie Wielbark 1 Groß Leschienen polskie --
  • Dawniej też: Leszynin Wielki (zapewne repolonizacja formy zniemczonej).
  • Gwarowo: Leśinï Duze.
Łatana Mała Wielbark 1 Klein Lattana pruskie (spolonizowane?) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinheidenau.
  • Patrz też Łatana Wielka poniżej.
Łatana Wielka Wielbark 1 Groß Lattana pruskie (spolonizowane?) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Großheidenau.
  • Nazwa wsi ponowiona od bagna o nazwie Łatana (niem. Lattanabruch). Niewykluczona bałtycka geneza nazwy bagna. Według oficjalnych dokumentów nazwa odmienia się przymiotnikowo (do Łatanej), jednak Teka Toruńska podaje odmianę do Łatany i ten typ odmiany, jako zgodny z językiem ludowym, zalecałbym.
  • Gwarowo: U̯atana Duza.
Łysak Wielbark 1 Lysack polskie --
  • Nazwa w latach 1933-45: Kahlfelde.
  • Dawniej też: Lisak, Lizak. Trudno jednoznacznie stwierdzić, która forma pierwotna.
Maliniak Wielbark 1 Neu Werder niemieckie --
  • Niem. także Maliniack, Maliniak.
  • Dawniej też: Nowe Werdry.
  • Polska nazwa Maliniak (niesłusznie uważana przez autorów NMP za chrzest KUNM) istniała w ludowym użyciu już przed wojną, obocznie do fonetycznego spolszczenia n. niem. jako Nowe Werdry. Forma Maliniak była nieporównywalnie rzadsza - nie zna jej Kętrzyński ani Teka Toruńska, pojawia się za to w niemieckim Słowniku Topograficznym Prus z 1823 r. oraz dużo późniejszym słowniku Chojnackiego, co dowodzi jej autentyczności. Chociaż chciałoby się przywrócić związek pomiędzy Starymi Werdrami i Nowymi (obecnie Ostrowy i Maliniak - dwie kompletnie różne nazwy), to jednak nie mogę "potępić" nazwy Maliniak, skoro jest autentyczna. Warto jednak pamiętać o starym wariancie Nowe Werdry, choćby dla podkreślenia związku między wsiami.
  • Zob. też niżej Ostrowy (niem. Alt Werder).
Nowojowiec Wielbark 1 Nowojowitz słowiańskie -- Nazwa w latach 1934-45: Neuenwalde.
Olędry Wielbark 3 Wagenfeld niemieckie --
  • Brak polskiej tradycji, w Tece Toruńskiej niespolszczony Wagenfeld. Wieś położona w okolicy zwanej Olędry lub Holendry (lud. 1926 Oléndry, po niem. die Holländerei). Nazwa ta prawdopodobnie nawiązuje do niskiego położenia tej okolicy, choć może też być śladem faktycznego olęderskiego (menonickiego) osadnictwa. Nazwę terenową przeniesiono na wieś, jednak prawdopodobnie już po wojnie (brak dowodu na to, że przed wojną używano nazwy Olędry w odniesieniu do wsi).
  • W powojennym potocznym użyciu odnotowano też nazwę Wozowe Pole, która jest dosłownym spolszczeniem n. niem. (aczkolwiek niepoprawnym, wg autorów NMP źródłosłowem n. niem jest ap. Wagen, Woge "poruszona woda, bałwan"). Wieś powstała na osuszonym bagnie Łatana w XVIII w.
Ostrowy Wielbark 4 Alt Werder niemieckie Stare Werdry Przed wojną: Stare Werdry. Przyjęta po wojnie forma Ostrowy co prawda oddaje znaczenie niem. Werder, ale jest niezgodna z ludową tradycją. Wieś tworzyła dublet nazewniczy ze wsią Nowe Werdry (Neu Werder), obecnie (i przed wojną obocznie) Maliniak (p. wyżej). Po wojnie zerwano ten związek. Ponieważ jednak Maliniak to tradycyjna nazwa polska, a forma Ostrowy jest tworem KUNM, który należałoby na powrót zastąpić tradycyjną spolszczoną formą Stare Werdry, nie można przywrócić tego związku nazewniczego bez ingerowania w tradycyjną nazwę (a staram się tego nie robić). Dlatego też muszą być Stare Werdry i Maliniak, co może niestety razić asymetrią. Człon Stare wówczas staje się nieco zbyteczny, ale usunięcie go byłoby ahistoryczne.
Piwnice Małe Wielbark 1 Klein Piwnitz polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinalbrechtsort.
  • Dawniej też: Rokitka. Nazwę tę przeniesiono na pobliską osadę o niem. nazwie Karolinenhof (p. niżej Rokitka).
  • Miejscowość dziś uchodzi za część Przezdzięku Wielkiego (jest jednak oddalona od właściwej wsi), więc trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa funkcjonuje.
Piwnice Wielkie Wielbark 1 Groß Piwnitz polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Großalbrechtsort.
  • Gwarowo: Pśivńice.
Przeździęk Mały Wielbark 1 Klein Przesdzenk polskie (Przezdzięk Mały)
  • Nazwa w latach 1900-45: Klein Dankheim.
  • Zob. niżej Przeździęk Wielki
Przeździęk Wielki Wielbark 1 Groß Przesdzenk polskie (Przezdzięk Wielki)
  • Nazwa w latach 1900-45: Groß Dankheim.
  • Według oficjalnych ustaleń, poprawna jest pisownia Przezdzięk przez "z". Obecnie jednak często stosuje się pisownię przez "ź" (taka widnieje na drogowskazach), która jest "nadgorliwie fonetyczna", co wydaje się być wręcz niezgodne z polskimi zasadami ortografii. Nie piszemy przecież "ździwiony" czy "Ździsław". Uważam więc, że należy to poprawić i stosować poprawną i tradycyjną pisownię Przezdzięk przez "z".
  • Gwarowo: Přeźʒ́ėŋk / Pšeźʒ́iŋk (Gen. -ʒ́iŋku). Autochtoni używają więc dopełniacza "Przezdzięku", a nie "Przezdzięka" - jak widnieje w oficjalnych dokumentach.
Rokitka Wielbark 1 Karolinenhof niemieckie --
  • Miejscowość dzisiaj chyba uchodzi za przysiółek Przezdzięku Wielkiego. Nie wiem, czy jej nazwa wciąż funkcjonuje. We współczesnych źródłach można spotkać nazwę Karolinka, która musiała upowszechnić się wbrew ustaleniom KUNM. Wariant ten oddaje częściowo n. niem, ale jest tworem powojennym.
  • W Tece Toruńskiej: Wałpuski. Brak informacji o odmianie, trudno więc mi jednoznacznie interpretować tę nazwę. Chyba jest to forma przymiotnikowa, z elizją drugiego członu (prawdopodobnie: Wałpuski Dwór). Nazwę Rokitka notują przed wojną Kętrzyński, SGKP i Chojnacki, więc również wydaje się być uzasadniona. Nazwa ta pierwotnie odnosiła się do Piwnic Małych (p. wyżej).
Róklas Wielbark 1 Rocklaß pruskie --
  • Nazwa w latach 1933-45: Eckwald.
  • Nazwa staropruska (rekonst. *Rokels lub *Rukels). Przez miejscowych musiała być postrzegana jako złożenie "róg + las", o czym świadczy wprowadzona w okresie hitlerowskim niem. kalka Eckwald.
  • Gwarowo: Ruklas, Ruxlas (Gen. -u).
Sędrowo Wielbark 1 Sendrowen polskie (osobowe) -- Nazwa w latach 1938-45: Treudorf.
Stachy Wielbark 1 Waldpusch (bei Willenberg) pruskie --
  • Niem. oboczne Stachen (u Kętrzyńskiego).
  • Dawniej też: Wałpusz (Leyding: Wałpusz Wielbarska).
  • Oryginalna nazwa wsi ponowiona od hydronimu (zob. Wałpusz - gm. Szczytno, po dalsze wyjaśnienia), pruskiego pochodzenia. W przedwojennych opracowaniach przeważa polska nazwa Wałpusz dla tej wsi. Kętrzyński jednak (a później także Leyding) notuje dla wsi oboczną nazwę Stachy (a nawet wariant zniemczony Stachen), więc nie ma chyba powodu, by uważać tę nazwę (mimo jej rzadkości) za nieautentyczną. Po wojnie przyjęto za oficjalny wariant Stachy, zapewne dlatego, żeby uniknąć pomyłek z Wałpuszą koło Szczytna. Niemniej, wydaje mi się, że nazwa Wałpusz jest bliższa mowie Mazurów.
  • Gwarowo: Vau̯puš.
Szymanki Wielbark 1 Klein Schiemanen polskie -- Zob. też Szymany (gm. Szczytno).
Wesołowo Wielbark 1 Wessolowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Fröhlichshof.
Wesołówko Wielbark 1 Fröhlichswalde niemieckie -- Nazwa wsi pochodna od sąsiedniego Wesołowa. Od razu rzuca się w oczy jednak różnica w nazwach niem. - Wesołowo nosi (do 1938) nazwę pochodzącą z polskiego, a Wesołówko - nazwę czysto niemiecką (niemniej, wśród Mazurów i tak funkcjonowała nazwa Wesołówko). Fakt ten świadczy o tym, że Wesołówko powstało dużo później, w czasach gdy nowym miejscowościom nadawano już niemieckie nazwy "z urzędu", podczas gdy Wesołowo jest starą wsią mazurską.
Wielbark Wielbark 1 Willenberg niemieckie --
  • Do 1945 miasto. Krótko po wojnie odebrano Wielbarkowi prawa miejskie i jak dotąd ich nie odzyskał.
  • N. niem. pochodzi od nazwiska założyciela, komtura Fryderyka von Willenberga. Spolszczona jako Wielbark
  • Gwarowo: Želbark. Początkowe zmiękczone "w", zgodnie z rozwojem gwarowym rozwinięte w "ź", ostatecznie wyewoluowało do "ż". Jest to nieregularny rozwój fonetyczny.
Wyżegi Wielbark 1 Wyseggen pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Grünlanden.
  • Według Przybytek, nazwa pochodzenia pruskiego (może od pruskiej n. os., spolonizowanej jako Wyżega).
Zabiele Wielbark 1 Sabiellen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Hellengrund.
Zapadki Wielbark 6 Schrötersau niemieckie Szrotowo Przed wojną spolszczenie n. niem. jako Szretrowo, Szrotrowo, Szrotowo. Ta ostatnia forma, najbardziej spolszczona, pojawia się w Tece Toruńskiej. Obecna nazwa, wprowadzona po wojnie, jest całkowicie sztuczna.
Zieleniec Wielbark 1 Radzienen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Hügelwalde.
  • Dawniej też: Radziny (Duże).
  • Pierwotna n. pol. Radziny (zachowana w niem. do 1938 roku), zastąpiona w mowie mazurów nowszą n. Zieleniec (co po wojnie przyjęto jako n. oficjalną). W źródłach przedwojennych praktycznie zawsze niemieckiemu Radzienen odpowiada pol. Zieleniec. Niemniej, Leyding notuje Zieleniec i Radziny Duże obocznie.
Zieleniec Mały Wielbark 1 Klein Radzienen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinhügelwalde.
  • Dawniej też: Radziny Małe.
  • Zob. też wyżej Zieleniec.
Mącice Chorzele (woj. mazowieckie) 1 Montwitz polskie --
  • Dawniej też Mątwice (w Tece Toruńskiej pisane Montwice). Taka jest zapewne forma pierwotna, z czasem przekształcona do postaci Mącice.
  • Gwarowo: Monćice.
Opaleniec Chorzele (woj. mazowieckie) 1 Opalenietz polskie -- Nazwa w latach 1904-45: Flammberg.
Ścięciel Chorzele (woj. mazowieckie) 1 Czenczel polskie --
  • Nazwa w latach 1928-45: Rodefeld.
  • Dawniej też: Czenczel (obocznie jako forma pol. w Tece Toruńskiej).

Powiat jańsborski (piski)

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Pisz Pisz 4 Johannisburg niemieckie Jańsbork
  • U przedwojennych: Jańsbork (rzadziej Hansbork). Spotykane czasami w starej literaturze formy Janów, Janowo są sztuczne.
  • Pierwotnie nazwa niemiecka Johannisburg (zaśw. od 1360) istniała z oboczną, pruską nazwą Pyss (1457), Piss (1523), związanej z nazwą rzeki Pisy. Miejscowi Mazurzy przejęli nazwę niemiecką jako Jańsbork i w zasadzie nie używali żadnej innej (chociaż istniały pewne wahania fonetyczne - por. poniższe formy gwarowe). Polska forma Pisz, utworzona co prawda już przed wojną (wspomina się o niej w SGKP, tom III, s. 441; również Kętrzyński w dziele O ludności polskiej... mówi o Piszu i powiecie piskim, mimo że w wydanych trzy lata wcześniej Nazwach miejscowych... pisze tylko i wyłącznie o Jańsborku), nigdy przed 1945 rokiem nie wyszła poza ramy pewnego naukowego postulatu, "uczonej poprawki". Nie była ona szeroko używana, zaś jeśli nawet jej użyto, to było to użycie sztucznie i sekundarne w stosunku do Jańsborka. Nie ulega więc wątpliwości, że tradycyjną, ludową i naturalną polską tego miasta jest odniemiecki Jańsbork, zaś "Pisz" (wbrew niektórym życzeniowym interpretacjom materiału źródłowego) - jedynie uczonym tworem naukowców, który po wojnie (z przyczyn dość oczywistych) został "przyklepany" jako oficjalna nazwa miasta. Dlatego też postuluję powrót do ludowego, mazurskiego Jańsborka. W tym przypadku robię to z niemałym bólem serca, gdyż nazwa Pisz jest również wartościowa - jest to wszak adaptacja starej, pruskiej nazwy tego miasta - nie można więc stawiać tej nazwy w jednym rzędzie z tworami całkowicie sztucznymi jak "Kętrzyn" czy "Mrągowo". Nie mogę więc nazwy "Pisz" jednoznacznie potępić i uznać za "złą", jednak uważam, że w przypadku polskiego nazewnictwa w Prusiech głównym wyznacznikiem powinna być ludowa mazurska i warmińska tradycja (takie jest zresztą założenie tego projektu), a ta wskazuje w sposób dość jednoznaczny na Jańsbork.
  • Formy gwarowe: ʼAnzbork, ʼAnʒbork.
Biała Piska Biała Piska 1* Bialla polskie (tłum. z prus.) (Biała)
  • Nazwa w latach 1938-45: Gehlenburg.
  • 1334 Gailen, 1424 Gayle. Pierwotna nazwa pruska (z prus. gailis = biały), przetłumaczona przez Mazurów dosłownie (polska wersja nazwy notowana od połowy XVI w.). Język niemiecki przejął formę polską, zaś w czasach hitlerowskich wprowadzono formę nawiązującą do pierwotnej nazwy pruskiej, jednak z ahistoryczną dostawką członu -burg (bezsensowną z punktu widzenia historii - w Białej nigdy nie było krzyżackiego "Burgu" czyli grodu. Jest to staropruska wieś, która urosła do rangi miasta). Po wojnie powrót do formy polskiej, z dookreśleniem Piska, w celu odróżnienia od licznych w Polsce miast o nazwie "Biała" (którym również dorobiono dookreślenia).
  • Oprócz tego w XVI w. istniała oboczna nazwa pruska: Geselen, Gesslen (1539), o ile to nie zniekształcenie nazwy Gailis.
Orzysz Orzysz 1 Arys pruskie --
  • 1443 Arisz, 1507 Aris. Nazwa pruskiego pochodzenia, zapewne ponowiona od n. jeziora.
  • Dawniej też: Orzesz, Orzesze (w XVI w. - 1550 Orsesche).
  • Gwarowo: ʼOʳžys.
Ruciane Ruciane-Nida (cz. miasta) 1 Rudczanny polskie? --
  • 1 stycznia 1966 r. wsie Ruciane i Nida (a także kilka sąsiednich miejscowości) połączono w nowy twór - miasto o nazwie Ruciane-Nida. Dla wygody i przejrzystości, nazwy obu historycznych wsi są omawiane oddzielnie. Mimo złączenia, granica między Rucianem i Nidą jest wciąż zauważalna - są one przedzielone lasem.
  • Nazwa w latach 1938-45: Niedersee.
  • Dawniej też: Rudczany, Ruciany, Rudziany.
  • Nazwa prawdopodobnie o polskim pochodzeniu (od słowa ruda, rudka), chociaż autorzy NMP nie wykluczają pierwotnej nazwy jaćwieskiej (istnieją nazwy bałt. z członem Rud-). Postać fonetyczna nazwy ulegała wahaniom. Prawdopodobnie pierwotna jest forma Rudczany (taka też przeważa w przedwojennej literaturze), która ulegała przekształceniom fonetycznym. Chwiejny też był rodzaj gramatyczny - Teka Toruńska poświadcza Ruciany - do Rucianego, co sugeruje odmianę rzeczownikową rodzaju męskiego (spotykana w starej literaturze odmiana "do Rucian", "Rudczan" jest więc nieludowa), ale zapisy gwarowe zebrane przez Nitscha potwierdzają też istnienie w mowie ludu postaci nijakiej Ruciane, która to po wojnie stała się tą oficjalną.
  • Gwarowo: Ruʒ́ony, Rućane, Rućanï.
Nida Ruciane-Nida (cz. miasta) 1 Nieden pruskie --
  • Od 1966 r. część połączonego miasta Ruciane-Nida.
  • Nazwa pruska, hydronimiczna (por. Jezioro Nidzkie - niem. Nieder-See, 1367 Neden).
Dybówek Ruciane-Nida (cz. miasta) 4 Diebowko polskie Dybówko Nie widzę uzasadnienia dla formy rodzaju męskiego. Musiała upowszechnić się po wojnie, zapewne już w czasach, kiedy wieś przestała być osobną miejscowością i została wcielona do Rucianego-Nidy. Przed wojną wyłącznie nijakie Dybówko i chyba taką formę należałoby przywrócić.
Guzianka Ruciane-Nida (cz. miasta) 1 Guszianka polskie? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Guschienen.
  • Osiedle (dawniej wieś) leży nad jeziorami Guzianka Wielkie i Mała (lub Guzin, Guzinek). Trudno powiedzieć, czy pierwotna jest nazwa wsi czy jeziora (dla jeziora zapisy w ESHP zaczynają się dopiero od XX w.). Nazwę wsi można by wywodzić z polskiego (od n. os. Guz), ale jeżeli pierwotna jest nazwa jeziora, to może mieć ona pochodzenie staropruskie.
Bełcząc Biała Piska 1~4 Belzonzen polskie (Bełczące)
  • Nazwa w latach 1938-45: Großdorf. Jest to przywrócenie obocznej n. niemieckiej, zaświadczonej w XV w.
  • Przed wojną: Bełczące (odm. do Bełczących). Tak w praktycznie wszystkich źródłach przedwojennych. Niemniej, zmiana rodzaju mogła zajść naturalnie (por. zapis gwarowy poniżej), zwłaszcza że ludność mazurska mianem Bełcząc (lud. 1928 Bełcónc, niem. Belzonzer Fließ) określała pobliski strumyk. Nazwa strugi mogła wpłynąć na powiązaną nazwę wsi.
  • Gwarowo: Beu̯čȯnce / Beu̯čȯnc.
Bemowo Piskie Biała Piska 6 Schlagakrug nazwiskowe Szlaga Oryginalna nazwa zdaje się pochodzić od polskiego nazwiska Szlaga. Wprowadzona po wojnie nazwa Bemowo Piskie jest całkowicie sztuczna.
Cibory Biała Piska 1 Czyborren polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Steinen.
  • Niem. (do 1938) również Zyborren.
  • Gwarowo: Cïborï.
Cwalinki Biała Piska 1 Klein Zwallinen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Kleinschwallen.
Cwaliny Biała Piska 1 Zwallinen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Schwallen.
  • Gwarowo: Cfal'inÿ.
Danowo Biała Piska 1 Dannowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Siegenau.
  • Dawniej obocznie: Danowszczyki (?) - 1471 Danuffczicken.
Dąbrówka Drygalska Biała Piska 1* Dombrowken polskie (Dąbrówka) Nazwa w latach 1938-45: Altweiden.
Długi Kąt Biała Piska 1 Dlugikont polskie -- Nazwa w latach 1903-45: Klarheim.
Dmusy Biała Piska 1 Dmussen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Dimussen.
Drygały Biała Piska 1 Drygallen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Drigelsdorf. Jest to przywrócenie formy niem. funkcjonującej w XV w., wypartej przez adaptację pol. Drygały.
  • Odbiorcą nadania był Marcin Drygała - wg autorów NMP nazwisko jest pochodzenia polskiego.
Nowe Drygały Biała Piska 1 Neu Drygallen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Neu Drigelsdorf.
Giętkie Biała Piska 1 Gentken polskie -- Gwarowo: G'entk'i (gen. -kuf).
Grodzisko Biała Piska 1 Grodzisko polskie --
  • Nazwa w latach 1932-45: Burgdorf.
  • Dawniej też: Okurowskie, Okurowo, Grodzisk (dwa pierwsze w XV w. - 1471 Okuroffzke, od nazwiska odbiorcy nadania - Okurowskiego).
  • Gwarowo: Groʒ́isk.
Gruzy Biała Piska 1 Gruhsen pruskie -- 1476 Grusen. Nazwa uchodząca za pruską, wcześnie spolonizowaną.
Guzki Biała Piska 1 Gusken polskie --
  • Dawniej też: Zdrojewskie, Zdrojewo (w XV w. - 1471 Sdroieffsken).
  • Nazwa obecna od nazwiska odbiorcy nadania - Jerzego Guzka.
Idźki Biała Piska 1 Itzken polskie -- Obecnie integralna część wsi Kózki (p. niżej). Nie wiem, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje.
Iłki Biała Piska 5 Annafelde niemieckie Annopol Brak tradycji. W powojennym potocznym użyciu forma Annopol. Forma ta, jako przetłumaczenie n. niemieckiej, wydaje się wartościowsza od wprowadzonej przez KUNM nazwy "Iłki", która jest tworem od początku do końca sztucznym.
Jakuby Biała Piska 1 Jakubben polskie --
  • W XV w. Czarne Jakuby (1471 Zczarne Jacuben, Schwartz Jacubs). Odbiorcą nadania był Jakub Czarny.
  • Gwarowo: Jakubï.
Kaliszki Biała Piska 1 Kallischken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-4: Flockau.
  • W XV-XVI w. wieś nosiła oboczną nazwę niem. Hintzen (1471 Hennitz, Henitza; 1555 Hintzen), pochodzącą od nazwiska Hintze, które nosili odbiorcy nadania. Być może nazwę tę spolszczano jako Henica (na co wskazywałyby zapisy z 1471). Kętrzyński notuje też formę Hacynten (pol. Hiacynty?). Nazwa ta szybko zanikła.
Klarewo Biała Piska 2 Klarashof niemieckie --
Kolonia Kawałek Biała Piska 4 Eichental niemieckie Kawałek
  • Do 2005 oficjalnie Kawałek. Do nazwy dodano człon Kolonia (oznaczający typ osady). Nie rozumiem motywu tej zmiany - człon ten jest zupełnie zbyteczny (nie ma w pobliżu innej miejscowości o nazwie Kawałek), a ponadto rozwiązanie to przeczy tradycji. Uważam, że należy znieść ten człon i powrócić do tradycyjnej nazwy Kawałek.
  • Dawniej też: Kawał, Dębowa Górka, Etlental. Wszystkie te trzy formy pochodzą z Teki Toruńskiej, inne przedwojenne materiały poświadczają formę Kawałek.
  • Sąsiednia kolonia Zatorze jest raczej nowym zabudowaniem, brak dla niego odpowiednika przedwojennego.
Komorowo Biała Piska 1 Kommorowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Ebhardshof.
  • W XVI w. Komorowskie (1516 Kummeroffsken).
Konopki Biała Piska 1 Konopken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Mühlengrund.
  • Sąsiednia Kolonia Konopki, wydzielona z tej wsi powstała już po wojnie.
Kowalewo Biała Piska 1 Kowalewen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Richtwalde.
  • Oboczne n. niem. (przed 1938): Dworracken, Dworken.
  • Dawniej też: Kowalewskie (XV w. - 1428 Kowaleffsken), Dworki, Dworaki.
Kożuchowski Młyn Biała Piska 1~4 Mühle Kosuchen polskie (Kożuchy-Młyn)
  • Nazwa w latach 1938-45: Mühle Kölmerfelde.
  • Tradycja wskazuje raczej na formę Kożuchy-Młyn (tak w Tece Toruńskiej i u Leydinga)
Kożuchy Biała Piska 1 (Groß) Kosuchen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kölmerfelde.
  • Dawniej też: Kożuchy Wielkie, Niepierkowo (XV w. - 1435-45 Nepirkoff). Człon "Wielki" można było pozostawić dla konsekwencji z Kożuchami Małymi, niemniej już przed wojną bardzo często go pomijano (w nazwie niemieckiej również).
  • Gwarowo: Kozux'i.
Kożuchy Małe Biała Piska 1 Klein Kosuchen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kölmerfelde-Vorwerk.
  • Dawniej też: Kożuszki (Teka Toruńska).
Kózki Biała Piska 1 Kosken polskie -- Gwarowo: Kosk'i.
Kruszewo Biała Piska 1 Krussewen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Erztal.
  • Gwarowo: Krusevo.
Kukły Biała Piska 1 Kuckeln polskie --
Kumielsk Biała Piska 1 Kumilsko pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Morgen.
  • Dawniej też: Kumielsko, Kumilsk(o).
  • 1471 Kumelischken, Kumilszken. Nazwa pruskiego pochodzenia, przejęta w pol. z sufiksem -sk(o).
  • Gwarowo: Kuńelsko, Kum'elsko.
Lipińskie Biała Piska 1 Lipinsken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Eschenried.
  • Dawniej też: Lipieńskie (forma pierwotna), Lipinek.
  • Gwarowo: Lipˣinsk'e.
Lisy Biała Piska 1 Lissen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Dünen.
  • Gwarowo: L'isi.
Łodygowo Biała Piska 1 Lodigowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Ludwigshagen.
  • Dawniej (XV w.): Łodwigowo, Łodwigowszczyki (1471 Lodwigowen, Lodewigoffczyken). Podstawą nazwy jest imię Ludwik (w stpol. Łodwig). Wtórnie nazwa została skojarzona z ap. łodyga.
  • Gwarowo: U̯odïgovo.
Mikuty Biała Piska 1 Mykutten polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Mikutten.
  • Gwarowo: M'ikutï / Ńikutï.
Monety Biała Piska 1 Monethen pruskie -- Gwarowo: Mȯnetï. Nazwa uchodzi za staropruską.
Myszki Biała Piska 1 Mysken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Misken.
  • Gwarowo: Mïsk'e, do Misk.
Myśliki Biała Piska 1 Fröhlichen niemieckie --
  • Dawniej też: Frelichy.
  • 1471 Miszlicken. Pierwotna jest więc nazwa pol. Myśliki (od nazw. odbiorcy nadania, Jakuba Myślika), później zastąpiona niem. Fröhlichen, spolszczoną jako Frelichy. W literaturze przedwojennej obie formy funkcjonują obocznie, chociaż prawdopodobnie to forma Frelichy była używana przez lud (nazwę Myśliki zapewne odtworzono ze starych dokumentów). Niemniej, obie postaci są stare i warto o nich pamiętać.
  • Gwarowo: Frelixï.
Nitki Biała Piska 1 Nittken polskie -- 1481 Mitken. Pierwotnie więc: Mitki. Nazwa została dotknięta gwarową zmianą m' > ń i skojarzona z ap. nitka.
Oblewo Biała Piska 1 Oblewen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Kolbitzbruch.
Orłowo Biała Piska 1 Orlowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Siegmunden.
  • Pierwotnie: Orłowskie (1448 Orloffsken).
Pawłocin Biała Piska 4 Pawlozinnen polskie Pawłoczyn
  • Nazwa w latach 1938-45: Paulshagen.
  • U przedwojennych: Pawłoczyn, Pawłoczyny. Taka postać widnieje w praktycznie we wszystkich przedwojennych opracowaniach (u Kętrzyńskiego i Chojnackiego plur., w Tece Toruńskiej sing.), również Leyding ma Pawłoczyny (co jednak w erracie poprawia na Pawłociny al. Pawłocin). Według Kętrzyńskiego, pierwotny właściciel wsi nazywał się Mikołaj Pawłoczyński, a jej pierwotna nazwa to Pawłoczyńskie (1435 Pawlozcinsken). Autorzy NMP wywodzą od n. os. Pawłoka. Wydaje się więc, że przyjęta przez KUNM forma Pawłocin jest błędna, a poprawna forma to Pawłoczyn(y).
  • W Tece Toruńskiej oboczna n. niem. Plachken. Zapewne polskiego pochodzenia - jak ją rozszyfrować?
  • Gwarowo: Pavu̯ocïn.
Pogorzel Mała Biała Piska 1 Klein Pogorzellen polskie --
  • Nazwa w latach 1930-45: Brandau.
  • Zob. też niżej.
Pogorzel Wielka Biała Piska 1 Groß Pogorzellen polskie --
  • Nazwa w latach 1907-45: Brennen.
  • Dawniej też: Pogorzele, Pogorzelskie (1484 Pogorzelszken).
Radysy Biała Piska 2 Radishöh niemieckie? -- Potrzebne informacje etym. Radis to prawdopodobnie nazwisko, być może pruskiego pochodzenia. Brak tradycji.
Rakowo Małe Biała Piska 1*~4 Köllmisch Rakowen polskie (Rakowo Chełmińskie)
  • Nazwa w latach 1938-45: Köllmisch Rakau.
  • Dookreślenie Małe jest w tym wypadku niehistoryczne. Prawdopodobnie zostało wybrane przez KUNM dla odróżnienia od Rakowa Piskiego (dawniej Rakowo Szlacheckie, obecnie w gm. Pisz), a zarazem dla uniknięcia niezbyt zrozumiałego dziś określenia Chełmińskie (odnoszącego się do lokacji wsi), związanego z ustrojem feudalnym. Być może warto przywrócić dawne dookreślenie, dla uszanowania historii.
Rogale Wielkie Biała Piska 1 Groß Rogallen polskie --
  • Wieś Rogale Małe (położona w obecnej gm. Prostki) dziś nie istnieje.
  • Dawniej też: Rogale (podczas gdy Rogale Małe to Rogalki), tak w Tece Toruńskiej.
Rolki Biała Piska 1 Rollken polskie -- 1480 Rolkoff (pol. Rolkowo?). U podstawy nazwy leży n. os. Rolko (zdrobnienie od Rolanda).
Ruda Biała Piska 1 Ruhden polskie -- Dawniej też: Kisiny (niem. Kischein, XV-XVI w.), nazwa pruska. Do XVI w. także n. niem. Eisenwerk, Eisenpleser. Podobnie jak obecna (notowana od XVI w.) pol. nazwa Ruda, odnoszą się one do istnienia tutaj kuźnicy.
Skarżyn Biała Piska 1~4? Skarzinnen polskie (Skarzyn)
  • Nazwa w latach 1938-45: Richtenberg.
  • Do 2005 roku oficjalnie: Skarzyn. Obecna forma być może powstała na podstawie gwarowej wymowy głoski rz. Niemniej, pisownia ta jest niezgodna z tradycją. Możliwe też, że jest to adideacja do słowa skarga, skarżyć. Potrzebne informacje etym.
Sokoły Biała Piska 1 Sokollen (am Berg) polskie --
  • Nazwa w latach 1935-45: Falkendorf.
  • U Leydinga dookreślenie: Sokoły Górskie (od niem. dookreślenia am Berg, czasami stosowanego), w odróżnieniu od Sokół Jeziornych (p. niżej).
  • Pierwotnie: Sokołowskie (XV w. - Sokoloffzken).
Sokoły Jeziorne Biała Piska 1* Sokollen (am See) polskie (Sokoły)
  • Nazwa w latach 1938-45: Rosensee.
  • 1481 Roseintze - może pol. Różańce? Potrzebne informacje etym. W okresie hitlerowskim wprowadzono formę nawiązującą do tej nazwy.
  • Dookreślenie Jeziorne oparte na niem. am See, dla odróżnienia od powyższych Sokół (zwanych też Sokołami Górskimi), położonych w obrębie tej samej gminy. Prawdopodobnie jest ono czysto urzędowe, nie istniało w mowie ludu.
Sulimy Biała Piska 1 Sulimmen polskie --
Szkody Biała Piska 1 Skodden polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Schoden.
Szkody-Kolonia Biała Piska 3 Friedensruh niemieckie -- Według ustaleń KUNM: Olszyna. Ostatecznie przyjęła się jednak nazwa obecna, pochodna od pobliskich Szkód (p. wyżej). Osada raczej młoda, brak tradycji.
Szymki Biała Piska 1 Symken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Simken.
  • 1495 Kludene, zapewne nazwa pruska.
Świdry Biała Piska 1 Schwiddern polskie -- Sąsiednia miejscowość Świdry Kościelne jest nowa, nie posiada przedwojennego odpowiednika.
Włosty Biała Piska 1 Wlosten polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Flosten.
Wojny Biała Piska 1 Woynen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Woinen.
Zabielne Biała Piska 1 Sabielnen polskie? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Freundlingen.
  • Dawniej też: Kupisze (XV w. - Cupischen, Kopischen).
Zalesie Biała Piska 1 Salleschen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Offenau.
Zaskwierki Biała Piska 1 Jurgasdorf niemieckie (imienne) -- Nazwy niem. i pol. niepowiązane, współistniały już przed wojną. Potrzebne dokładniejsze informacje.
Aleksandrowo Orzysz 1 Alexandrowen polskie --
Bogaczewo Orzysz 1 Bogatzewo polskie -- Obecnie część (prawobrzeżna) wsi Rostki Skomackie. Trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje.
Buwełno Orzysz 1 Buwelno pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Ublick-Vorwerk.
  • Nazwa ponowiona od staropruskiej nazwy jeziora Buwełno (1559 Buffeln, Bowellen).
Chmielewo Orzysz 1 Chmielewen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Talau.
  • Gwarowo: Xńelevo.
Cierzpięty Orzysz 1 Czierspienten polskie --
  • Nazwa w latach 1905-45: Seehöhe.
  • W XV w. obocznie: Kucze (ok. 1492 Kutschen).
  • Gwarowo: Ćeřpʲentï.
Czarne Orzysz 1 Czarnen polskie (tłum. z niem.?) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Herzogsdorf.
  • 1490 Schwarzenstein. Autorzy NMP uważają tę formę za pierwotną. Nazwa pol. byłaby wówczas tłumaczeniem pierwotnej n. niemieckiej.
Dąbrowa Orzysz 1 Dombrowa polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Vorwerk Tuchlinnen.
  • Osada przyłączona do Tuchlina, nie wiem czy jej nazwa wciąż obowiązuje.
Dąbrówka Orzysz 1 Dombrowken polskie --
  • Nazwa w latach 1929-45: Eichendorf.
  • Należące do wsi przysiółki Golec, Górki i Kępa bez oficjalnych przedwojennych nazw.
Dąbrówka Mała Orzysz 1 Klein Dombrowken polskie --
  • Nazwa w latach 1898-1945: Grüntal.
  • Miejscowość potocznie zwana pod nazwą Stefanowo. Unikać tej wtórnej, nieuzasadnionej historycznie nazwy.
Drozdowo Orzysz 1 Drosdowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Drosselwalde. Jest to nawiązanie do funkcjonującej w XVI w. n. niem. Drossel (1555).
Dziubiele Orzysz 1 Dzubiellen polskie -- Nazwa w latach 1904-45: Zollerndorf.
Dziubiele Małe Orzysz 1 Klein Dziubiellen polskie -- Nazwa w latach 1904-45: Klein Zollerndorf.
Gaudynki Orzysz 2 (1?) Pappelheim niemieckie --
  • Oboczna n. niem. Gaudingken. Stąd obecna nazwa polska. Prawdopodobnie jest to nazwa pruskiego pochodzenia (prus. *Gaud-ing-), jednak rozważa się też pochodzenie od imienia Gaudenty (dawniej zdrabnianego jako Gaudenek, Gaudynek). W tym drugim przypadku należałoby uznać tę nazwę za genetycznie polską.
  • Nazwy używane potocznie: Paple, Gaudynek. Pierwsza forma jest adaptacją n. niem. Pappelheim, zapewne już powojenną.
Gorzekały Orzysz 1 Gorzekallen polskie (nazwiskowe) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Gortzen.
  • Gwarowo: Gořek'au̯ï.
Góra Orzysz 1 Gurra polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Gebürge.
  • Dawniej też: Góry (tak chyba bardziej "po ludowemu").
  • Gwarowo: Goᵘri / Guri / Gura.
Grądy Orzysz 1 Gronden polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Grunden (forma taka była znana już wcześniej).
  • Osada Grądy Podmiejskie przed wojną należała do Orzysza, bez wydzielonej nazwy.
Grzegorze Orzysz 1 Gregersdorf niemieckie --
  • Pierwotnie: Kunstottinbrast (1437). Nazwa pruska z członem -brast(an) "bród".
  • Gwarowo: Gřegoře.
Kamieńskie Orzysz 1 Kaminsken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Erlichshausen.
  • Dawniej też: Kamieńsk, Kamińskie (ta druga forma chyba pierwotna).
Klusy Orzysz 1 Klaussen pruskie? --
  • 1454 Clausgall, Clausigall. Być może nazwa pruskiego pochodzenia (z członem -gals "kres, kraniec"), wtórnie z opuszczeniem drugiego członu. Niemniej, autorzy NMP wywodzą od nazwy klasztoru Clausula Mariana, zbudowanego w 1354.
  • Gwarowo: Klusï.
Koziaki Orzysz 3 Rothof niemieckie -- Jeden z przysiółków Dąbrówki. Bez znanej tradycyjnej nazwy.
Koźle-Leśniczówka Orzysz 4 Kosseln polskie Kozieł
  • Używane również: Leśniczówka Grądówka.
  • Przed wojną: Kozieł, Koziół (dop. Kozła). Obecnie leśniczówka funkcjonuje pod ahistorycznymi nazwami Koźle-Leśniczówka i Grądówka. Nie wiem, jakie jest ustalenie KUNM w tej kwestii (nazwy leśniczówek często wymykają się urzędowym ustaleniom), niemniej uważam, że należy przywrócić nazwę historyczną.
Mikosze Orzysz 1 Mykossen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Arenswalde.
  • W XVI-XVII w. obocznie Pęckie lub Pęskie (1516 Panszken), od odbiorcy nadania Stanisława Pęckiego vel Pęskiego (von der Pansee).
  • Gwarowo: M'ikose.
Nowa Wieś Orzysz 1 Neuendorf niemieckie -- Dawniej też: Chmielewko (Chojnacki, Leyding [dopisane w erracie]). Pochodne od n. sąsiedniej wsi Chmielewo (p. wyżej).
Nowe Guty Orzysz 1* Gutten pruskie (Guty)
  • Nazwa w latach 1935-45: Seegutten.
  • Nazwa być może przeniesiona z jakiejś innej wsi o nazwie Guty. Jest to często powtarzający się pruski toponim. Po wojnie przyjęto tę nazwę z ahistorycznym członem Nowe, mającym odróżnić tę wieś od innych miejscowości o nazwie Guty (por. też wieś Stare Guty w gm. Pisz). Podobnie zrobiono wcześniej z formą niemiecką, do której dodano w 1935 człon See- (nawiązującym do nadjeziornego położenia wsi). W mowie ludu były to po prostu Guty.
  • Gwarowo: Gutï.
Odoje Orzysz 1 Odoyen pruskie? -- Nazwa w latach 1938-45: Nickelsberg.
Ogródek Orzysz 1 Ogrodtken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Kalgendorf.
Stary Ogródek Orzysz 1 Alt Ogrodtken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Altkalgendorf.
  • Obecnie integralna część wsi Ogródek. Jeżeli jej nazwa wciąż funkcjonuje, to czysto nieoficjalnie.
Okartowo Orzysz 1 Eckersberg polskie -- Dawniej też: Ekartowo. Forma spolszczona znana od połowy XV w.
Osiki Orzysz 6? Schönwiese niemieckie Szenwiza U Leydinga: Osikowo lub Szenwiza. Ta druga forma to bez wątpienia naturalna i regularna polonizacja n. niemieckiej. Mimo, że brak w innych źródłach to uważam, że warto tę formę przywrócić.
Pianki Orzysz 1 Pianken polskie? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Altwolfsdorf.
  • Początkowo: Wolfsdorf (1452). Ostatecznie wyparta przez n. pol. Pianki (może pruskiego pochodzenia? Potrzebne informacje etym.). W okresie hitlerowskim wprowadzono nazwę nawiązującą do pierwotnej.
Rostki Skomackie Orzysz 1* Rostken polskie (Rostki) W XVI w. obocznie: Krigstin (1519), co nawiązuje do nazwy pobliskiego jeziora Kraksztyn, nazwa jez. pruskiego pochodzenia.
Rzęśniki Orzysz 4 Rzesniken polskie Rzeźniki
  • Nazwa w latach 1938-45: Försterei Nickelsberg.
  • Oboczna n. niem. (przed 1938): Försterei Odoyen.
  • W przedwojennej tradycji i ustaleniach KUNM: Rzeźniki. Forma obecna jest wynikiem jakiegoś powojennego przeinaczenia (może nie chciano, by nazwa leśniczówki kojarzyła się z "rzeźnią"?) i należy ją naprostować. Zmiana nazwy powinan obejmować również nazwane od tej osady jezioro.
Strzelniki Orzysz 1 Strzelnicken polskie --
  • Nazwa w latach 1930-45: Schützenau.
  • Dawniej też: Strzelnik (Teka Toruńska).
Suchy Róg Orzysz 1 Suchirog polskie --
  • Nazwa wprowadzona w XIX w. (potrzebna data) i obowiązująca do 1945: Trockenhorn. Jest to dosłowne tłumaczenie n. polskiej.
  • Dawniej też: Danielczyki (niem. Abbau Danielczig), od nazwiska właściciela.
Sumki Orzysz 1 Sumken polskie --
Szwejkówko Orzysz 1~4 Mittel Schweykowen polskie (Szwejkowo Średnie?)
  • Nazwa w latach 1938-45: Schweiken (na mapach też jako Gut Scharnhorst).
  • Poprawniejsza historycznie wydawałaby się nazwa Szwejkowo Średnie (tak w Tece Toruńskiej i niem.), podczas gdy nazwa Szwejkówko raczej przysługiwała leśniczówce Klein Schweykowen (1938-45 Reihersbruch, po wojnie nie wiedzieć czemu Czaplina). Leśniczówka ta dziś nie istnieje - podobnie jak większa wieś Szwejkowo (niem. Groß Schweykowen, 1938-45: Scharnorst) zostały zburzone wraz z rozbudową poligonu wojskowego Orzysz. Nazwy tych trzech miejscowości były ze sobą powiązane i niewykluczone, że mieszały się ze sobą. Dziś to i tak bez znaczenia, skoro została tylko jedna.
Tuchlin Orzysz 1 Tuchlinnen pruskie -- Nazwa ponowiona od n. jez. Tuchlin (1494 Aytocklin). Nazwa ma najprawdopodobniej pruskie pochodzenie, aczkolwiek przydałyby się informacje etymologiczne.
Tyrkło Orzysz 1? Rudolfswalde niemieckie -- Czy Terkla, Abbau (pol. Terkło) z Teki Toruńskiej odnosi się do tej osady? Jeśli tak, to oznaczałoby, że obecna nazwa Tyrkło (ponowiona od staropruskiej n. jeziora o tej samej nazwie) funkcjonowała już przed wojną (formy Tyrkło i Terkło istniały w mowie ludu obocznie, przynajmniej w kontekście jeziora). Brak danych dla osady w innych polskich źródłach przedwojennych. W jej pobliżu znajdowało się starożytne grodzisko Prusów.
Ublik Orzysz 1 Ublick pruskie --
  • Nazwa pruska, ponowiona od n. jezior Ublik Wielki i Mały (1539 Uplicken, 1595 Ubeling).
  • W XV w. oboczna n. Zadewitz (1557). Zapewne słowiańska, ale nie objaśniona (może pol. *Dziadowice?).
Wężewo Orzysz 1 Wensewen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Wensen.
Wierzbiny Orzysz 1 Wiersbinnen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Stollendorf.
Zastrużne Orzysz 1 Sastrosnen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Schlangenfließ.
  • W wielu przedwojennych opracowaniach pisane jako Zastróżne. Jeśli jednak nazwa pochodzi od ap. struga, to pisownia obecna jest poprawna.
Zdęgówko Orzysz 1 Klein Sdengowen polskie --
  • W czasach hitlerowskich miejscowość przyłączona do Tuchlina (prawdopodobnie w celu usunięcia z mapy jej słowiańsko brzmiącej nazwy). Stan ten trwa do dziś, dlatego trudno mi stwierdzić, na ile nazwa Zdęgówko dzisiaj funkcjonuje.
  • Miejscowość Zdęgowo (niem. Groß Sdengowen), również przyłączona do Tuchlina w czasach hitlerowskich, od której nazwę wzięła i ta osada, dzisiaj nie istnieje.
Anuszewo Pisz 1 Annussewen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Brennerheim.
  • Oboczna n. niem. (przed 1938): Borreck.
  • Dawniej też: Borek, Anuszowy Borek.
Babrosty Pisz 1 Babrosten pruskie --
  • Oboczna n. niem. Geisuken.
  • Dawniej też: Jaszczurki, Gejsuki (Leyding).
  • Wieś o dwóch różnych nazwach pochodzenia staropruskiego - Babrosty (prus. *Bab-raist-) i Geisuken (prawdopodobnie odosobowego pochodzenia). Forma Jaszczurki, zaświadczona w XVI w. (1538 Jeschzurcken) jest prawdopodobnie zniekształceniem (z adideacją) formy Gejsuki. Nazwa prus. *Geisuk- powtarza się w paru miejscach (Teka Toruńska zaświadcza Jeysuki jako pol. nazwę jakiegoś Vorwerk Schweiken, zapewne jakiś zaginiony folwark niedaleko Szwejkowa w gm. Orzysz).
Bogumiły Pisz 1 Bogumillen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Brödau
  • Gwarowo: Bogum'iu̯i.
Borki Pisz 1 (Adlig) Borken polskie --
Ciesina Pisz 1 Erdmannen niemieckie --
  • Dawniej też: Erdmany.
  • Nazwa ponowiona od leśniczówki o pol. nazwie Ciesina (niem. Czesinna), która w 1908 roku otrzymała urzędową nazwę Försterei Erdmannen. Nazwy wsi i leśniczówki mieszały się (niestety, również bywają mylone przez literaturę - NMP twierdzi, że wieś otrzymała nazwę Erdmannen w 1908 roku, podczas gdy zmiana nazwy w rzeczywistości dotyczyła leśniczówki, wieś zaś nosiła tę nazwę dużo wcześniej - Kętrzyński rozróżnia Ciesinę i Erdmany). Obecnie leśniczówka (nazwana przez KUNM Ciesinką) już nie istnieje. Zapewne najbardziej "po ludowemu" byłoby nazywać wieś Erdmanami, a leśniczówkę Ciesiną (takie rozróżnienie sugeruje większość przedwojennych opracowań), ale jako że nazwy bywały już przed wojną mieszane (vide Chojnacki), a leśniczówka dziś nie istnieje (eliminując ryzyko pomyłki), niech już zostanie jak jest.
Czarny Róg Pisz 3? (1?) Faulbruchswerder niemieckie -- Nazwa niem. ponowiona od n. terenowej Faulbruchswerder, półwyspu na jeziorze Roś, zwanego po pol. Czarny Ostrów (u Leydinga lud. 1928 Carny Ostrów). Na półwyspie tym znajduje się leśne bagno o nazwie pol. Czarny Róg (niem. Faulbruchseck, Czarnirock) i to od niego wzięła się powojenna urzędowa nazwa tej osady. Niewykluczone więc, że za tym ustaleniem kryje się jakaś ludowa tradycja, jednak przedwojenna literatura nie dostarcza odpowiedzi na to pytanie (nie ma dowodu, że nazwa bagna odnosiła się również do osady).
Dziadki Pisz 1 Dziadtken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Jagdwiesen.
Hejdyk Pisz 1 Heydik niemieckie (spolonizowane) -- Nazwa w latach 1938-45: Heidig.
Imionek Pisz 1 Faulbruch niemieckie --
  • Oboczne n. niem. Immioneck, Mnien.
  • Nazwa Imionek, rdzennie polska, współistniała z formą niem. od dawna. Nie dysponuję dokumentacją, mogącą rozstrzygnąć, która z nazw jest pierwotna (miejscowość pominięta w NMP).
Jabłoń Pisz 1 Jablon polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Wasserborn.
Jagodne Pisz 1 Jegodnen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Balkfelde.
  • Gwarowo: Jegodne.
Jaśkowo Pisz 1 Jaschkowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Reiherswalde.
Jeglin Pisz 1 Jeglinnen polskie (zapoż. z bałt.) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Wagenau.
  • Dawniej też: Jegliny, gw. Jeglina.
  • Nazwa pochodzi od gwarowego słowa jegla, jeglija "świerk", które jest zapożyczeniem z języków bałtyckich (por. lit. eglė).
Jeże Pisz 1 Gehsen polskie --
  • 1445 Jeschen. Nazwa polska, od założyciela wsi, Stanka Jeżko.
  • W Tece Toruńskiej: Jezy, Wieze. Formy gwarowe - ta druga jest zapewne naznaczona hiperpoprawnością.
Kałęczyn Pisz 1 Kallenzinnen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Dreifelde.
  • Dawniej też: Kałęczyny, Kawęczyn.
  • Gwarowo: Kau̯encïn.
Karpa Pisz 1 Karpa polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Karpen.
  • Wg autorów NMP nazwa polska, pochodząca od stpol. karpa "pień drzewa sosnowego z korzeniami".
  • Gwarowo: K'arpa.
Karwik Pisz 1 Karwik polskie --
  • Według NMP nazwa od pol. karw "stary wół". Zapisy dla tej nazwy zaczynają się na początku XIX w., więc nie doszukiwałbym się tu pruskiego pochodzenia.
  • Gwarowo: Karźik, Kurźik.
Kocioł Duży Pisz 1* Groß Kessel niemieckie (Kocioł)
  • Według ustaleń KUNM: Kocioł. W 2000 roku dodano do nazwy człon Duży, według ludowego użycia. Moim zdaniem jest to ruch zbyteczny, gdyż nie ma miejscowości Kocioł Mały (jest za to Kociołek Szlachecki, p. niżej). Ponadto, w skonwencjonalizowanej toponimii używa się określenia "Wielki", a nie "Duży".
  • Pierwotnie: Kesselsdorf (1445), z czasem opuszczenie członu -dorf.
  • Gwarowo: Duzï Koč́ou̯.
Kociołek Szlachecki Pisz 1* Adlig Kessel niemieckie (Kociołek)
  • Oboczna n. niem. Klein Kessel (pierwotnie chyba dwie różne wsie - Klein Kessel i Adlig Kessel, które uległy scaleniu).
  • Dawniej też: Kociołek, Kocioł Szlachecki.
  • Według ustaleń KUNM: Kociołek. Już w latach 50. XX w. dodano do nazwy człon Szlachecki, naśladujący niem. Adlig. Człon ten jest tu o tyle niepotrzebny, gdyż nie ma w pobliżu innej miejscowości o nazwie Kociołek, a obecnie po zmianach w 2000 r. mamy Kocioł Duży i Kociołek Szlachecki, mimo że wystarczyłoby Kocioł i Kociołek - tak jest regularniej i wcale nie bardziej dwuznacznie. Zresztą, taki stan rzeczy byłby chyba zgodny z przedwojennym użyciem ludowym.
  • Gwarowo: Koćou̯ek / Kosel / Kasel (dwie ostatnie formy bezpośrednio z niem.).
Kulik Pisz 1 Kullik polskie -- Nazwa w latach 1930-45: Försterei Grünheide.
Kwik Pisz 1 Quicka pruskie --
  • 1434 Quick, Quicke. Nazwa najprawdopodobniej pochodzenia pruskiego.
  • Gwarowo: Kśik.
Lipa Przednia Pisz 1 Vorder-Lippa polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Vorder Oppendorf.
  • Gwarowo: Předna L'ipa.
Lipa Tylna Pisz 1 Hinter-Lippa polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Hinter Oppendorf.
  • Gwarowo: Tilna L'ipa.
Lisie Jamy Pisz 1 Lissigammi polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Abbau Dorren.
  • Przed urzędową zmianą w 1938 spotykane różne zniemczone warianty pisowni nazwy, np. Lissigammi, Lischijami, Lissijamy itp.
Liski Pisz 1 Lisken polskie lub pruskie -- 1471 Lyszken. Istnieje hipoteza o staropruskim pochodzeniu nazwy, od słowa liskas "siedlisko, obóz". Bardziej prawdopodobne jednak chyba pochodzenie polskie.
Łupki Pisz 1 Lupken polskie --
Łysonie Pisz 1 Lyssuhnen pruskie --
  • W 1938 r. ustalona pisownia niem. Lissuhnen.
  • Dawniej też: Lisonie.
  • 1450 Springe, Lisson. Obie nazwy pochodzenia pruskiego, nazwa druga (tożsama z obecną) pochodzi od nazwiska odbiorcy nadania, Macieja Lyssun, co spolszczono jako Łysoń. Spotykana czasem w przedwojennej literaturze forma Lisonie to chyba błędna rekonstrukcja Kętrzyńskiego.
  • Gwarowo: U̯ïsuńe, Vïsuńe.
Maldanin Pisz 1 Maldaneyen pruskie --
  • Po 1938 r. stosowano pisownię Maldaneyen. Przed 1938 spotykana również oboczna n. niem. Magdalenken.
  • Dawniej też: Magdalenki, Maldanieje (to ostatnie tylko u Leydinga). Forma Magdalenki (również we wtórnie zniemczonej formie Magdalenken) powstała prawdopodobnie ze zniekształcenia pruskiego oryginału (adideacja do im. Magdalena).
  • 1612 Maldanein. Nazwa pruska, wieś leży w pobliżu jeziora o tej samej nazwie (brak jednak starych poświadczeń dla nazwy jeziora).
Maszty Pisz 1 Masten słowiańskie --
  • Do 2002 oficjalnie Masty.
  • W przedwojennej literaturze spotykamy najczęściej formę Maszty, którą autorzy NMP uważają za mylnie odmazurzoną. Postać Masty miałaby więc być tą pierwotną, od n. os. Masta i to właśnie tę postać ustalono po wojnie jako oficjalną. Niemniej, forma Maszty musiała pozostać w ludowym użyciu i w 2002 została urzędowo wprowadzona jako oficjalna. Nie widzę powodu, aby tu cokolwiek zmieniać, gdyż obie formy mają poświadczenie przedwojenne. Etymologia nie jest tu najważniejsza.
  • Gwarowo: Mastï.
Niedźwiedzie Pisz 1 Niedzwedzen polskie --
  • Nazwa w latach 1904-45: Reinersdorf. Nazwa nadana na cześć żyjącej tu od pokoleń rodziny Reinerów.
  • Gwarowo: Ńeʒ́veʒ́e.
Pietrzyki Pisz 1 Pietrzyken polskie -- Nazwa w latach 1904-45: Wiesenheim.
Pilchy Pisz 1 Pilchen polskie --
Piskorzewo Pisz 1 Piskorzewen polskie -- Nazwa w latach 1904-45: Königsdorf.
Pogobie Średnie Pisz 1 Mittel Pogobien pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Mittelpogauen.
  • Do 1999 oficjalnie: Pogubie Średnie.
  • Dawniej też: Pogóbie, Pogubie. Do dziś można spotkać różne warianty. Po wojnie oficjalnie uchwalono tę nazwę w formie Pogubie, jednak w 1999 urzędowo zmieniono tę formę na Pogobie, używaną przez miejscową ludność. Nazwa jest pochodzenia pruskiego, ponowiona od nazwy jeziora (1595 Pogabia).
  • Gwarowo: Pogobɣ́e Tïlne.
Pogobie Tylne Pisz 1 Hinter Pogobien pruskie --
  • Nazwa w latach 1933-45: Hirschwalde.
  • Do 1999 oficjalnie: Pogubie Tylne. Po więcej wyjaśnień, patrz wyżej.
  • Dawniej trzy wsi: Pogubie Przednie, Średnie i Tylne. Ta pierwsza dziś nie istnieje.
  • Gwarowo: Pogobɣ́e Š́redne.
Rakowo Piskie Pisz 1* Adlig Rakowen polskie (Rakowo Szlacheckie)
  • Nazwa w latach 1938-45: Raken.
  • Dawniej też: Grabowo, Grabowskie (XV w.).
  • Popegeerowska osada Rakowo (bez dookreślenia), wydzielona z Rakowa Piskiego.
  • Dookreślenie dodane po wojnie, dla odróżnienia od licznych innych wsi o nazwie Rakowo. Najpoprawniej historycznie byłoby nazywać całą wieś po prostu Rakowem (tak jak dziś zwie się jego kolonia) lub zmienić to dookreślenie na Rakowo Szlacheckie.
Rostki Pisz 1 Rostken polskie --
  • W XV w. obocznie: Bartosze (1484 Bartuschen).
  • Gwarowo: Rostk'i (gen. -kuf)
Rybitwy Pisz 1 Ribittwen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Ribitten.
  • Gwarowo: Ribźitf'ï.
Snopki Pisz 1 Snopken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Wartendorf.
Stare Guty Pisz 1* Gutten (bei Johannisburg) pruskie (Guty)
  • Człon Stare ahistoryczny, dodany po wojnie dla odróżnienia od innych wsi o tej samej nazwie. Por. też Nowe Guty w gm. Orzysz.
  • Gwarowo: Gutï.
Szczechy Małe Pisz 1 Klein Zechen polskie --
Szczechy Wielkie Pisz 1 Groß Zechen polskie --
Szparki Pisz 1 Sparken polskie --
  • Oboczna n. niem. Lyszöwen.
  • Dawniej też: Lisewo.
Trzonki Pisz 1 Trzonki polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Mövenau.
Turośl Pisz 1 Turoscheln słowiańskie? -- Nazwa w latach 1938-45: Mittenheide.
Turowo Pisz 1 Turowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Turau.
  • W XV w. Turowczyki (Turoffczicken), również niem. Tomkenfeld.
  • Osada Turowo Duże wydzielona z Turowa.
Uściany Nowe Pisz 1? (4?) Neu Uszanny słowiańskie? (Nowe Uszczany?)
  • Nazwa w latach 1930-45: Fichtenwalde.
  • Do 2014 odwrotny szyk nazwy: Nowe Uściany. Taki szyk był bardziej systematyczny.
  • Patrz też niżej.
Uściany Stare Pisz 1? (4?) Alt Uszanny słowiańskie? (Stare Uszczany?)
  • Nazwa w latach 1905-45: Grünheide.
  • Do 2014 odwrotny szyk nazwy: Stare Uściany. Taki szyk był bardziej systematyczny.
  • W przedwojennej literaturze: Uszczany. Nie wiem, czy uchwalona po wojnie forma Uściany jest formą poprawioną według użycia ludowego, czy przeinaczeniem (chęć uniknięcia skojarzeń ze "szczaniem"?). Niestety nie dysponuję informacjami etymologicznymi ani gwarowymi. W Tece Toruńskiej polska forma nie jest podana. Potrzebne dodatkowe informacje.
Wądołek Pisz 1 Wondollek polskie -- Nazwa w latach 1927-45: (Kolonie) Wondollen.
Wąglik Pisz 1 Wonglik pruskie (spolonizowane)? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Balzershausen.
  • Potrzebne informacje etymologiczne dot. pochodzenia nazwy. Podejrzewam, że nazwa jest polonizacją pruskiej nazwy typu *Wangeniks, ale nie dysponuję literaturą, która mogłaby to potwierdzić.
Wiartel Pisz 1 Wiartel pruskie (spolonizowane) --
  • Rzadziej też niem. Groß Wiartel (pol. Wiartel Duży/Wielki).
  • Nazwa pochodzenia pruskiego, ponowiona od n. jeziora.
Wiartel Mały Pisz 1 Klein Wiartel pruskie (spolonizowane) -- Patrz wyżej.
Wielki Las Pisz 1 Wielgilasz polskie -- Nazwa w latach 1905-45: Tannenheim.
Zawady Pisz 1 Sawadden polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Ottenberge.
Zdory Pisz 1 Sdorren słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Dorren.
  • Dawniej też: Wilkusy (niem. Wilkusche). Nazwa ta była pochodzenia pruskiego.
  • Gwarowo: Zdorï, do Zdorůf.
Zdunowo Pisz 1 Sdunowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Sadunen.
Zimna Pisz 1 Zimna polskie -- Nazwa w latach 1932-45: Kaltenfließ.
Bartlewo Ruciane-Nida 1 Bartlowo polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Barteln.
  • Dawniej też: Bartłowo.
Borek Ruciane-Nida 3 Ellerborn niemieckie -- Według ustaleń KUNM: Dudek (tak samo u Leydinga). Ostatecznie przyjęła się jednak nazwa Borek. Brak tradycji dla tej leśniczówki.
Gałkowo Ruciane-Nida 1 Galkowen-Nikolaihorst polskie i niemieckie (Gałkowo-Mościska)
  • Nazwa w latach 1938-45: Nickelshorst.
  • Dawniej też: Ignatowo.
  • Wieś powstała z połączenia dwóch wsi - Gałkowa (niem. Galkowen) i Mościsk (niem. Nikolaihorst). W czasach hitlerowskich nazwę Nikolaihorst zmodyfikowano do Nickelshorst i uogólniono na całą wieś. Obecnie złączona wieś nosi nazwę Gałkowa. Gałkowo jest osadą starszą, o dłuższej historii, ale Mościska historycznie były większe. Można by złączoną osadę nazywać Gałkowo-Mościska (por. Osiniak-Piotrowo), ale obecne rozwiązanie jest z pewnością prostsze.
  • Nazwa Gałkowa jest rdzennie polska, zaś jeśli chodzi o Mościska, to tutaj mamy dualizm nazw - niemiecką Nikolaihorst, nadaną na cześć cara Mikołaja (zapewne stworzoną przez miejscowych filiponów) oraz ludową, mazurską Mościska. Używana na początku XIX w. nazwa Ignatowo pochodzi od nazwiska jednego z filipońskich osadników - Ignatowa.
  • Współcześnie nazwa Mościsk zachowała się w nazwie pobliskiej leśniczówki, obecnie położonej w sąsiednim powiecie ządzborskim (p. Mościska, pow. mrągowski, gm. Piecki).
  • Gwarowo: Gau̯kovo, Mośćiska.
Gąsior Ruciane-Nida 1 Gonschor polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Gonscher.
Głodowo Ruciane-Nida 1 Glodowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Spirdingshöhe.
Iwanowo Ruciane-Nida 1 Iwanowen ruskie --
  • Nazwa w latach 1929-45: Schlößchen. Wieś połączono z sąsiednim Zameczkiem (p. niżej) i odniesiono do niej jego nazwę.
  • Nazwa pochodzi od imienia właściciela wsi, starowiercy Iwana Lariwanowa. Nazwę można uznać za wschodniosłowiańską, lub też za twór polski, utworzony od ruskiego imienia.
  • Po wojnie przejściowo używana też nazwa Zamek, zapewne utworzona od sąsiedniego Zameczka. Motywem pojawienia się takiej nazwy było zapewne połączenie Iwanowa i Zameczka w czasach międzywojennych.
Iznota Ruciane-Nida 1 Isnothen pruskie -- 1603 Isznoten, nazwa pruska, ponowiona od n. strumienia, zwanego dziś Czarną Strugą.
Kadzidłowo Ruciane-Nida 1 Kadzidlowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Einsiedeln.
Kamień Ruciane-Nida 1 Kamien polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Keilern.
Karwica Ruciane-Nida 4 Kurwien pruskie Kurwia
  • Przed wojną: Kurwia lub Kurwie. Jest to nazwa pochodzenia staropruskiego (od słowa kurwas = wół), przejęta przez Mazurów. Niestety po wojnie, już na etapie ustalania nazw przez KUNM, tę tradycyjną formę zmieniono na Karwica, z przyczyn (dość oczywistego) skojarzenia z polskim wulgaryzmem. Podobny los spotkał wieś Kierwik (pierwotnie Kurwik), w pow. szczycieńskim, o tym samym pruskim źródłosłowie. I podobnie jak w tamtym przypadku uważam, że bez względu na wszystko należy przywrócić pierwotną formę Kurwia. Wiadomo z relacji, że jeszcze w XX w. w Kurwi żyli głównie polskojęzyczni Mazurzy i prawdopodobnie nigdy im nie przeszkadzała taka nazwa wsi - problem jak zwykle stworzyli obcy, przyjezdni. Co prawda, forma Karwica, którą wybrano jako oficjalną, w pewien sposób oddaje oryginał - utworzono ją od staropolskiego słowa karw, oznaczającego stary wół, co jest kognatem prus. kurwas, niemniej jest to forma nietradycyjna, łamiąca też zasadę, że nazw pruskich się nie tłumaczy. Celem tego projektu jest przywracanie oryginalnych polskich form nazw miejscowości tam, gdzie to tylko możliwe.
  • Dawniej dwie miejscowości - Kurwia (lub Kurwia Wielka / Duża, niem. (Groß) Kurwien, po wojnie Karwica) oraz Kurwia Mała lub Dudy (niem. Klein Kurwien, Dudden, po wojnie Dudy). Dzisiaj miejscowości te stanowią jedność, granica pomiędzy nimi się praktycznie zatarła.
  • Położona za wsią stacja kolejowa nosi nazwę Karwica Mazurska. Typowy przykład bardziej "nadgorliwego" dookreślania nazw stacji, aby się nie powtarzały.
Kokoszka Ruciane-Nida 1 Kokoska polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Kienhausen.
Końcewo Ruciane-Nida 1~4 Konzewen polskie (Kończewo)
  • Nazwa w latach 1938-45: Warnold. Nazwa ponowiona od pobliskiego jeziora (obecnie pol. Warnołty) oraz osady Warnold, zwanej dziś Warnowo (p. niżej), położonej po drugiej stronie tegoż jeziora.
  • Według ustaleń KUNM: Kończewo. Taka forma widnieje w praktycznie wszystkich źródłach przedwojennych. Ostatecznie jednak przyjęła się forma Końcewo, być może naznaczona gwarowym mazurzeniem. Nazwę Kończewo zachowuje się w nazwie leśniczówki (p. niżej), położonej po drugiej strony jeziora Warnołty, niedaleko osady Warnowo. Owa leśniczówka jednak nosi tę nazwę ahistorycznie.
  • Gwarowo: Koncevo.
Kończewo Ruciane-Nida 6 Forsthaus Warnold pruskie? Warnołt-Leśniczówka
  • Leśniczówka, przynależąca historycznie do wsi Warnold (dziś Warnowo, p. niżej), której polską nazwę na podstawie Teki Toruńskiej i hydronimicznych danych Leydinga ustaliłem jako Warnołt. Dla leśniczówki dodaję człon dookreślający Leśniczówka, wzorem formy Wejsuny-Leśniczówka (p. niżej Wejsuny).
  • Nazwa Kończewo przylgnęła do tej leśniczówki zapewne nieporozumieniem. Źródła tego nieporozumienia należy szukać w tym, że zarówno Końcewo (p. wyżej), jak i Warnowo nosiły w okresie przedwojennym niem. nazwę Warnold. Nie udało mi się ustalić, jakie są ustalenia KUNM w przypadku tej leśniczówki (nie notuje jej nawet Leyding), ale jak to często w przypadku osad leśnych bywa, mogą się one różnić od stanu faktycznego.
Krzyże Ruciane-Nida 1 Kreuzofen niemieckie -- Dawniej też: Piece, Piecki. U Leydinga również Krzyżaki, jednak nie znajduję dla tej formy potwierdzenia przedwojennego. Wszystkie polskie formy są kalką pierwszego bądź drugiego członu n. niem.
Lipnik Ruciane-Nida 1 Lipnik polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Falkenhöhe.
Lisiczyn Ruciane-Nida 2 Fuchswinkel niemieckie -- Według ustaleń KUNM: Lisek. Jak to zwykle bywa w przypadku leśniczówek, stan faktyczny minął się z oficjalnymi ustaleniami.
Ładne Pole Ruciane-Nida 1 Schönfeld niemieckie -- Pierwotnie: Kanaławiszki (niem. Kanalawischken). Nazwa ponowiona od n. terenowej, bałtyckiego pochodzenia. Interpretacja słowiańska (niby "Koniołowiska") nie przemawia do mnie w ogóle. Wieś otrzymała urzędowo nazwę Schönfeld, a w mowie Mazurów utrwaliła się jej dosłowna kalka.
Majdan Ruciane-Nida 4? (1?) Kloster niemieckie Małdany (?)
  • Oboczna n. niem. Maudannen (?). Pod taką niem. nazwą notuje tę osadę Leyding (nie notuje on w ogóle nazwy Kloster, widniejącej na mapach). Ogólnie mówiąc, trudno odnaleźć tę miejscowość w niemieckich opracowaniach - zapewne istniała "półoficjalnie" i uchodziła za przyklasztorną część Wojnowa (którą de facto pozostaje do dziś).
  • W Tece Toruńskiej znajdujemy aż dwie takie "przyklasztorne" miejscowości - Männerkloster i Frauenkloster (współczesny Majdan to zapewne to drugie, gdyż znajduje się tu [wciąż istniejący, choć nieczynny] żeński klasztor staroobrzędowy). Pierwsza nazywa się po polsku Mostery (co jest ciekawą kontrakcją formy Männerkloster), zaś druga nosi pol. nazwę Małdany (zgodną z ww. przekazem Leydinga), która jest bez wątpienia nazwą staropruską i stanowi podstawę współczesnej formy Majdan. Być może forma ta powstała pod wpływem starowierców, którzy mogli adideować oryginalną nazwę pruską do dobrze znanego im wschodniosłowiańkiego słowa majdan (zapożyczonego z tur.), por. zresztą podobną adideację w nazwie wsi Majdany (Małe i Wielkie) w gm. Miłomłyn (i to bez wpływu starowierców). Nie znajduję jednak żadnego dowodu na to, że forma Majdan istniała przed wojną, wolę więc trzymać się zaświadczonej w Tece Toruńskiej formy Małdany (która jest jedyną znaną mi polską tradycją dla tej osady). W ten sposób również bardziej uwidaczniamy staropruskie pochodzenie tej nazwy.
  • Trudno mi powiedzieć, na ile nazwa Majdan funkcjonuje dziś w obiegu. Osada jest oficjalnie częścią Wojnowa, tutejszy klasztor nazywany jest "Klasztorem w Wojnowie", a nie w Majdanie.
Maskulińskie Ruciane-Nida 6 Oberförsterei Kurwien pruskie Nadleśnictwo Kurwia
  • Przed 1973: Nadleśnictwo Ruciane, Nadleśnictwo Karwica.
  • Współczesna intrygująca nazwa Maskulińskie została utworzona od nazwiska pierwszego powojennego leśniczego - Mariana Maskulińskiego. Jest to więc nazwa o charakterze pamiątkowym. Nie jest to co prawda nazwa z gatunku tych "karygodnych", gdyż nie jest to czymś dziwnym ani rzadkim, że leśniczówka (lub inna mała osada) nosi imię swojego gospodarza. Niemniej, nazwę tę utworzono dopiero w 1973 roku, długo po śmierci p. Maskulińskiego (który zginął niedługo po wojnie), a więc jest to nazwa powstała sztucznie. Ponadto, nadleśnictwo nosiło przed wojną staropruską nazwę Kurwien (którą wyjaśniam pod hasłem Karwica - p. wyżej) i uważam, że należałoby ją przywrócić. Ciekawe, czy moi przeciwnicy zarzucą mi teraz, że w miejsce męskości promuję kurewstwo?
Niedźwiedzi Róg Ruciane-Nida 1 Bärenwinkel niemieckie (tłum. z pol.) --
  • Dawniej też: Niedźwiedzi Kąt (tylko Teka Toruńska).
  • Według autorów NMP, pierwotna jest forma polska, a forma niem. to jej dosłowna kalka. Spotykana również forma Niedzwiedzirok w źródłach niemieckich (jako nazwa niemiecka).
Oko Ruciane-Nida 3 Eichhorst niemieckie --
Onufryjewo Ruciane-Nida 1 Onufrigowen ruskie --
  • Nazwa w latach 1929-45: Rehfelde.
  • W Tece Toruńskiej obocznie: Anufrigowo. Forma ta jest uważana za naznaczoną akaniem, które było typową cechą osiadłych tu rosyjskojęzycznych starowierców. Sama wieś wzięła swoje miano od imienia założyciela wsi - filipona Onufrego Jakowlewa.
Orłówko Ruciane-Nida 1 Orlowko polskie -- Miejscowość stanowi dziś część Wygryn, prawdopodobnie jego nazwa nie funkcjonuje już w obiegu.
Osiniak Ruciane-Nida 1 Fedorwalde niemieckie (tłum. ze słow.?) --
  • Obecnie część połączonej wsi Osiniak-Piotrowo (niem. Fedorwalde-Peterhain). Według Encyklopedii Warmii i Mazur, miejscowości połączono już w 1874 roku. Dla własnej wygody, omawiam ich nazwy oddzielnie.
  • Dawniej też: Fedorowo (również niem. Fedorowen).
  • Osada starowierców, nazwana pierwotnie od nazwiska gospodarza Fedorowa (Fiodorowa). Formę Fedorowo (odpowiadającą niem. Fedorwalde lub Fedorowen - wariant pierwszy, urzędowy, mógł powstać jako kalka formy używanej przez filiponów) w mowie Mazurów z czasem zastąpiła jednak nazwa Osiniak, pochodząca od nazwy terenowej. Co ciekawe, nazwa ta mogła się również odnosić do sąsiedniego Piotrowa (p. niżej) - Teka Toruńska nazywa Fedorwalde po pol. Fedorowem, a Peterhain - Osiniakiem.
Piotrowo Ruciane-Nida 1 Peterhain niemieckie (tłum. ze słow.?) --
  • Obecnie część połączonej wsi Osiniak-Piotrowo.
  • Teka Toruńska podaje polski ekwiwalent niem. Peterhain jako Osiniak (podczas gdy Fedorwalde, czyli współczesny Osiniak, nazywa Fedorowem). Oznacza to, że nazwy tych dwóch miejscowości potrafiły się mieszać jeszcze przed połączeniem miejscowości. Nazwa Piotrowo/Peterhain pochodzi od imienia Piotra Jakowlewa - jednego z filipońskich osadników.
Piaski Ruciane-Nida 1 Piasken polskie --
  • Nazwa w latach 1929-45: Rehfelde (wieś włączono do sąsiedniego Onufryjewa).
  • Dawniej też: Jakublewo (niem. Jakublewen), nazwa starowiercza, od nazwiska Onufrego Jakowlewa (przekształcona zapewne pod wpływem pol. imienia Jakub).
  • Gwarowo: Pš́ask'i.
Pieczysko Ruciane-Nida 1 Pieczisko polskie -- Nazwa w latach 1933-45: Waldofen.
Popielno Ruciane-Nida 4 Popiellnen polskie Popielne
  • Nazwa w latach 1928-45: Spirding.
  • Według oficjalnych ustaleń KUNM: Popielne (dop. -ego). Taka nazwa wynika ze wszystkich danych przedwojennych oraz zapisków gwarowych. Ostatecznie jednak przyjęła się forma Popielno, która jest wynikiem jakichś przeinaczej. Może to niewielka zmiana, ale wydaje mi się, że warto wrócić do formy tradycyjnej, autochtonicznej.
  • Gwarowo: Popśelne.
Pranie Ruciane-Nida 1 Pranie polskie -- Nazwa w latach 1908-45: Seehorst.
Ruczaj Ruciane-Nida 6 Forsthaus Kurwien pruskie Kurwia-Leśniczówka Leśniczówka wzięła swą oryginalną nazwę od pobliskiej wsi Kurwien (pol. Kurwia), znanej dziś jako Karwica (zob. tam po więcej wyjaśnień). Obecna nazwa Ruczaj (nie wprowadzona oficjalnie) jest ahistoryczna, nawiązuje do położenia leśniczówki nad strumieniem (dziś znanym również jako Ruczaj, aczkolwiek to nazwa funkcjonująca od lat 80., wcześniej ciek ten był bezimienny).
Szeroki Bór Ruciane-Nida 1 Breitenheide niemieckie -- Położona nieopodal wsi stacja kolejowa nosi nazwę Szeroki Bór Piski (nazwy stacji kolejowych często tak dookreślano [czasem wbrew nazwie miejscowości], aby się nie powtarzały). Osada o takiej samej nazwie, położona nad jez. Jegocin Mały (w gm. Pisz), jest nowym wybudowaniem - na przedwojennych mapach nie ma tam nic.
Śwignajno Małe Ruciane-Nida 1 Klein Schwignainen pruskie -- Patrz niżej.
Śwignajno Wielkie Ruciane-Nida 1 Groß Schwignainen pruskie -- Nazwa pruska, ponowiona od spuszczonego jeziora Śwignajno (niem. Schwignainer-See).
Ukta Ruciane-Nida 1 (Alt) Ukta pruskie --
  • Dawniej też: Stara Ukta. Człon "Stara" często pomijano już przed wojną. Nazwa jest pochodzenia pruskiego.
  • Gwarowo: U̯ukta.
Nowa Ukta Ruciane-Nida 1 Neu Ukta pruskie -- Patrz wyżej.
Warnowo Ruciane-Nida 4 Warnold pruskie? Warnołt Wieś położona nad jeziorem Warnołty (niem. Warnold-See), którego nazwa notowana jest od XVII w. (1663 Warmult See). Nie jestem pewien, co do pochodzenia tej nazwy - w SGKP przewija się w formie Warnow, co mogłoby wskazywać na pruskie pochodzenie (i zapewne stanowi podstawę współczesnej formy Warnowo), ale brak takiej formy w innych źródłach. Z drugiej strony, Leyding podaje też oboczną nazwę Arnold dla wsi i spolszczenie Jarnołty, co mogłoby wskazywać na pochodzenie niem. (od imienia Arnold, stpol. Jarnołt). Tak czy inaczej, uchwalona przez KUNM forma Warnowo nie ma tradycji w języku polskim, a w Tece Toruńskiej wieś nosi, zarówno w niem., jak i w pol. nazwę Warnold (dop. do Warnoldu, a więc nazwa zasymilowana morfologicznie). Dodatkowo, Leyding w drugim tomie swojego słownika podaje gwarową nazwę jeziora jako Łarnółt (zapis z 1927), co chyba można by przełożyć na ogólnopolską fonetykę jako *Warnołt, *Warnółt. Taka forma zdaje się godzić zarówno dane z Teki Toruńskiej, dane Leydinga oraz współczesną postać nazwy jeziora, ponadto odpowiada wszelkim prawidłom asymilacji nazw niemieckich. Uważam, że taka forma nazwy wsi jest najbardziej adekwatna, a na pewno lepsza od uładzonego KUNMowskiego "Warnowa".
Wejsuny Ruciane-Nida 1 (Groß) Weissuhnen pruskie --
  • Dawniej też: Wejsuny Wielkie (człon Wielkie/Groß często pomijano już przed wojną), Wejsun. Forma singularna pojawia się w Tece Toruńskiej i zapisie gwarowym, więc jest zapewne bardziej ludowa.
  • Dawna osada Wejsuny Małe (lub Wejsun Mały, Wejsunek - niem. Klein Weissuhnen) dziś całkowicie zlała się z Wejsunami.
  • Gwarowo: Vei̯sun (do Vei̯suna).
  • Do wsi przynależy leśniczówka, o tej samej nazwie (Wejsuny-Leśniczówka).
Wierzba Ruciane-Nida 1 Wiersba polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Beldahnsee.
Wojnowo Ruciane-Nida 1 Eckertsdorf niemieckie --
  • Dawniej też: Wejnowo, Ekertowo.
  • Wieś filipońska, nazywana przez starowierców Wejnowo (co Mazurzy przekształcili do postaci Wojnowo), etymologia tej nazwy nie jest dla mnie jasna (może od nazwiska któregoś z filipońskich osadników?). Teka Toruńska notuje również oboczną formę Ekertowo, spolszczenie nazwy niemieckiej (nadanej urzędowo).
Wólka Ruciane-Nida 1 Dietrichswalde niemieckie -- Nazwa polska ludowa, niepowiązana z niemiecką.
Wygryny Ruciane-Nida 1 Wigrinnen pruskie --
  • Dawniej też: Wydryny (w Tece Toruńskiej).
  • Gwarowo: Vidrïnï.
Wypad Ruciane-Nida 1 Wypad polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Waldsiedeln.
  • Przed 1938 również spotykana w niem. forma Wipath (bardziej zniemczona graficznie).
Zakątki Ruciane-Nida 3 Gnadenfeld niemieckie -- Osada leśna notowana w Tece Toruńskiej, niestety bez polskiej nazwy.
Zameczek Ruciane-Nida 1 Schlößchen niemieckie -- Dawniej też: Zamczyki (tylko w Tece Tor., jako forma oboczna). Według B. Czopek-Kopciuch, pierwotna jest forma niemiecka, a nazwa polska jest jej kalką.
Zamordeje Ruciane-Nida 1 Samordei pruskie -- Dawniej też: Zamordej (z Zamordeja), w Tece Toruńskiej. Przydałaby się dokumentacja i informacje etym.
Zaroślak Ruciane-Nida 3 Niederwald niemieckie --
Zdrużno Ruciane-Nida 1 Sdrusno słowiańskie -- Nazwa w latach 1938-45: Eichenborn.

Powiat ządzborski (mrągowski)

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Mrągowo Mrągowo (miasto) 6 Sensburg hybryda (prus. + niem.) Ządzbork
  • Przed wojną: Ządzbork (rzadziej Żądzbork, Żądbork). Leyding podaje jeszcze ciekawą formę Sędzibórz, której nie znajduję nigdzie indziej. Zapewne jest to jakiś postulat powojenny, próba "większego" spolszczenia nazwy oryginalnej, nawiązujący do takich form jak Niedzbórz (dla Niborka, ob. Nidzicy) czy kolbergowski Raścibórz (czyli Rastembork, ob. Kętrzyn).
  • Niemiecką nazwę Sensburg (wcześniej Seinszburg [1384], spolszczone Ządzbork), a dokładniej jej tajemniczy pierwszy człon, próbowano wywodzić na wiele sposobów (istnieje też dużo etymologii "legendarnych", wywodzących tę nazwę z niemieckiego). Najbardziej prawdopodobną i uznaną przez współczesną literaturę etymologią jest etymologia hydronimiczna, wywodząca tę nazwę z bałtyckiego rdzenia *Sain-, *Sein- (por. nazwę wodną Seynicz [1321], poświadczoną w okolicy), będący źródłem wielu bałtyckich hydronimów i toponimów (m.in. rzeka Sajna, jezioro Sajno koło Orzysza, czy też jaćwieskie Sejny).
  • Mimo prawdopodobnego bałtyckiego pochodzenia oryginału oraz istnienia spolszczenia Ządzbork, po wojnie zdecydowano się przechrzcić miasto na Mrągowo, na cześć Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza (1764-1855), pochodzącego z Olsztynka duchownego ewangelickiego i językoznawcy. W ten sposób powołano do życia potworek językowy (to, że do jakiejś nazwy przywykliśmy nie oznacza, że nie jest ona "potworkiem") z niespotykanym nigdzie indziej w polskiej toponimii rdzeniem Mrąg-. Związki Mrongowiusza z Ządzborkiem są też bardzo słabe, większość życia spędził on w Gdańsku i o wiele bardziej przysłużył się Kaszubom (badając ich mowę) niż Mazurom.
  • Gwarowo: Zůnʒbork (do Zůnʒbork'a).
Porębiska Mrągowo (miasto) 1 Porembischken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Vierwinden.
  • Teren majątku dziś jest częscią Mrągowa i stanowi teren Wojskowego Ośrodka Szkoleniowo-Kondycyjnego. Najprawdopodobniej nie funkcjonuje pod nazwą Porębiska. Warto by tę nazwę przypomnieć.
Mikołajki Mikołajki 1 Nikolaiken polskie (z prus.?) --
  • 1444 Sanct Niclas, Nicolaiken; 1493 Niklasdorf alias Nikolaiken; 1508 Niclawken.
  • Nazwa miasta nawiązuje do istnienia tutaj kościoła św. Mikołaja. Co ciekawe, stary zapis Niclawken (z 1508 r.) zdaje się mieć pruskie pochodzenie (jakby nazwa z członem -lauks), jednak ze względu na "chrześcijańskie" pochodzenie nazwy, raczej bardziej prawdopodobne, że jest to prutenizacja pierwotnej nazwy polskiej. Z drugiej strony, por. też nazwę wsi Mikołajki w gm. Młynary (p. tam), która rzeczywiście ma staropruskie pochodzenie.
  • Gwarowo: Ńikou̯ai̯ki (do Ńikou̯ai̯k / -kuf).s
Bagienko Mikołajki 4 Heydebruch niemieckie Bagiendorf
  • Obecnie miejscowość włączona do sąsiednich Zełwąg (p. niżej), trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa jest wciąż używana.
  • Dość osobliwy przypadek nazewniczy, bowiem miejscowa ludność przed wojną używała dla tej miejscowości ciekawej formy Bagiendorf (notowanej w Tece Toruńskiej i zapisku gwarowym). Kętrzyński co prawda zapisuje tę nazwę w bardziej niemiecko brzmiącej formie Bakendorf, ale i tak notuje tę formę jako polską (po stronie niemieckiej zapisuje urzędową formę Heydebruch). Wszystko wskazuje więc na to, że mamy tu do czynienia z ludową (być może przezwiskową) nazwą o charakterze hybrydalnym - o polskim rdzeniu i niemieckim przyrostku -dorf ("wieś"). Po wojnie formę tę "uładzono" do postaci Bagienko, co jest ruchem w pewnym sensie zrozumiałym, jednak wciąż łamie on ludową tradycję i odbiera tej nazwie wyjątkowość.
  • Gwarowo: Baǵendůrf (autorzy NMP co prawda odnoszą ten zapis do wsi Miejska Wieś w gm. Jeziorany [p. tam], ale wydaje mi się, że jest to wynik błędu lub nieporozumienia i w rzeczywistości odnosi się do Bagienka).
Baranowo Mikołajki 1 Barranowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Hoverbeck.
Cimowo Mikołajki 4? Zymowo polskie Zimowo (?)
  • Nazwa w latach 1929-45: Winterau.
  • Osobiście nie wiem, co o tej nazwie sądzić. Autorzy NMP wywodzą ją od n. os. Czyma, Cima (pierwotnie nazwa była rodzaju żeńskiego - 1785 Zimmowa). W literaturze przedwojennej (zwłaszcza u Kętrzyńskiego) nazwa ta pokutuje w formie Czymowo, zaś Teka Toruńska i dużo późniejszy Leyding podają formę pol. Zimowo. NMP uważa tę formę za wtórną, niemniej musiała ona funkcjonować w użyciu ludowym. Międzywojenny chrzest Winterau również wskazuje na to, że nazwa była popularnie kojarzona z "zimą". Dla formy Cimowo, wprowadzonej oficjalnie przez KUNM, nie znajduję żadnego potwierdzenia przedwojennego, więc wydaje się być błędna (chyba, że przemawiają za nią jakieś argumenty). Brak zapisów gwarowych dla tej wsi, ale z danych, które posiadam, jedynie forma Zimowo (jakkolwiek wtórna) zdaje się mieć potwierdzone ludowe użycie (Teka Toruńska raczej rejestrowała nazwy w formach, w jakich były używane, bez "uładzeń", które wprowadzał Kętrzyński).
Cudnochy Mikołajki 1 Zudnochen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Siebenhöfen.
Dybowo Mikołajki 1 Diebowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Dommelhof.
Faszcze Mikołajki 1 Faszen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Fasten.
  • Nazwa przeniesiona przez osadników ze wsi Faszcze na Mazowszu (obecnie w gm. Wysokie Mazowieckie). Nazwa przedstawia typową dla dawnej mazowiecczyzny zmianę fonetyczną chw -> f.
  • Gwarowo: Fasce.
Górkło Mikołajki 1 Gurkeln pruskie -- 1477 Gorklen. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora. Pruskie słowo gurklē oznacza tyle co "gardło", co zapewne odnosi się do kształtu jeziora.
Grabek Mikołajki 4 Neuhof-Grabowken niemiecko-polskie Nowy Dwór Grabowski
  • Nazwa w latach 1929-45: Neuhof-Buchenhagen.
  • Przed wojną: Nowy Dwór Grabowski (u Chojnackiego: Nowy Dwór-Grabówka). Przyjęta przez KUNM forma Grabek, choć nawiązuje do pobliskiej Grabówki, jest sztuczna.
Grabnik Mikołajki 1 Grabnik polskie -- Osada dziś włączona do Zełwąg, nie wiem na ile jej nazwa dziś funkcjonuje. Zob. też niżej Grabnik Mały.
Grabnik Mały Mikołajki 1 Klein Grabnick polskie -- W użyciu również: Grabnik, bez członu "Mały". Uważam jednak, że warto ten człon zachować. Po pierwsze, tak jest bardziej historycznie, a po drugie pozwala on odróżnić tę wieś od wyżej wymienionej osady Grabnik.
Grabówka Mikołajki 1 Grabowken polskie --
  • Nazwa w latach 1929-45: Buchenhagen.
  • Dawniej też: Grabówko. Postać żeńska jednak zgodna z zapisem gwarowym.
  • Gwarowo: Grabufka.
Inulec Mikołajki 1 Inulzen pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Neufasten.
  • 1540 Ginoltzken. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora. Obocznie w XVI w. funkcjonowała forma Neu Faschtzen (czyli "Nowe Faszcze", p. wyżej Faszcze). W okresie hitlerowskim wprowadzono formę nawiązującą do tej historycznej nazwy.
  • W gwarze nazwa wymawiana Inułc. Leyding podaje też formę Janulec, która jednak z pewnością jest wtórna.
  • Forma gwarowa: ʲinuu̯c.
Jora Mała Mikołajki 1 Klein Jauer pruskie -- Patrz niżej.
Jora Wielka Mikołajki 1 Groß Jauer pruskie --
  • Dawniej też: Jóra, Jawor. Forma Jóra zdaje się być zgodna z zapisami gwarowymi, które sugerują wymowę Jura. Z kolei Jawor to już fałszywa repolonizacja formy niem. Nazwa jest pochodzenia pruskiego, od nazwy jeziora Jorzec (1440 Jauer). Nazwa jest etymologicznie związana z bałtyckim słowem oznaczającym "morze" - jūra.
  • Gwarowo: (Mau̯a, Duza) Jura.
Klon Mikołajki 1 Klonn polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Zwergofen.
Kulinowo Mikołajki 1 Kulinowen polskie -- Nazwa w latach 1930-45: Waldesruh.
Lelek Mikołajki 4? 6? Julienthal niemieckie Urgintal (?) / Lelikowizna (?)
  • Nazwa historycznie problematyczna. Przyjęta przez KUNM forma Lelek zdaje się nawiązywać do form Lekowissna, Lelikowizna (1638), notowanych przez Białuńskiego. Niestety, nie mam dostępu do tej pozycji i trudno mi ustalić jakiekolwiek szczegóły. Chciałbym mieć pewność, że faktycznie odnoszą się one do tej miejscowości. Oprócz tego, SGKP notuje miejscowość o nazwie Leleki (niem. Lelecken) w pow. ządzborskim, ale próżno szukać jej w jakimkolwiek innym źródle. Teka Toruńska z kolei podaje polską nazwę tej miejscowości jako Urgintal lub Urgintayt, co zdaje się być dość mocno przekształconym fonetycznie spolszczeniem n. niem. Dodatkowo ma prawdopodobnie związek z nazwą osady Urwitałt (p. niżej), położonej w tej samej gminie oraz zdaje się być zgodna z zapisem gwarowym poniżej. Może więc "bezpieczniej" byłoby zastosować formę z Teki Toruńskiej? Jeżeli jednak zapisy Białuńskiego faktycznie odnoszą się do tej osady, to można by jej nazwę przywrócić w formie Lelikowizna, tak jak obowiązywała w XVIII w. (dla formy Lelek nie ma żadnego źródła przedwojennego).
  • Powyższą sytuację jeszcze bardziej komplikuje fakt, że u Leydinga oboczną nazwę Leleki nosi także wieś Zielony Lasek (dziś w pow. giżyckim, gm. Ryn, p. tam), a oprócz tego w drugim tomie swojej pracy (dotyczącym nazw terenowych), Leyding notuje też ludową nazwę Lelecki Kanał (zarejestrowaną w 1928 r.) oznaczającą kanał, łączący jez. Tałtowisko z jeziorem Kotek. Oznacza to, że nazwa Leleki (lub Lelek) rzeczywiście funkcjonowała w terenie, ale nazwa kanału (zwanego po niem. Grünwalder Kanal [stąd dziś bywa mylnie znany "Kanałem Grunwaldzkim"], od miejscowości Zielony Lasek, obok której ów kanał przepływa) sugerowałaby raczej, że bardziej przynależy ona Zielonemu Laskowi.
  • Gwarowo: Urźitau̯t (a więc prawdopodobnie nazwa tożsama z Urwitałtem).
Lisiny Mikołajki 4 Forsthaus Lissuhnen pruskie Lisunie Leśne Leśniczówka nazwana od pobliskiej wsi Lisunie (p. niżej). Nazwa ta jest pruskiego pochodzenia, a poza tym nie widzę powodu, aby sztucznie rozróżniać nazwy tych miejscowości. Lepiej użyć typowego dookreślenia "Leśne" dla osady leśnej.
Lisunie Mikołajki 1 Lissuhnen pruskie --
Lubiewo Mikołajki 1 Lubjewen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Grünbruch.
  • Dawniej też: Lubiewko (1582 Lubiewken).
Łuknajno Mikołajki 1 Lucknainen pruskie --
  • Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora (1555 Lucknein).
  • Gwarowo: U̯uknai̯no.
Małoszewo Mikołajki 6 Wiesenau niemieckie Wyznowo Przed wojną substytucja n. niem. jako Wyznowo. Obecna nazwa jest chrztem KUNM.
Mateuszek Mikołajki 1 Matheussek polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Mathießen.
Nadawki Mikołajki 1 Nadafken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Kuppenhof.
Nowe Nadawki Mikołajki 1* Nadafken (?) polskie --
  • Nazwa w latach 1895-1945 Vollmarstein.
  • Osada prawdopodobnie nosiła pierwotnie nazwę ponowioną od pobliskich Nadawek (p. wyżej), w 1895 otrzymała urzędowo nazwę Vollmarstein. Po wojnie przywrócono nazwę pierwotną, z dookreśleniem "Nowe", które jest tu tak naprawdę niezbędne, aby uniknąć pomyłki z Nadawkami.
  • Osada stanowi obecnie część Baranowa, nie wiem na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. Jeżeli wierzyć Wikipedii, potocznie używaną nazwą osady jest Kamienna, co jest najprawdopodobniej powojenną formą, utworzoną na bazie ostatniego członu urzędowej n. niem. Należałoby wyrugować tę formę.
Olszewo Mikołajki 1 Olschewen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Erlenau.
  • Osada Grabówek wydzielona z Olszewa, bez przedwojennego odpowiednika. Jej nazwa nawiązuje do pobliskich wsi Grabówka, Grabek, Grabnik.
Prawdowo Mikołajki 1 Prawdowen polskie -- Nazwa w latach 1929-45: Wahrendorf.
Pszczółki Mikołajki 3 Karlshorst niemieckie -- Brak tradycji. Pierwszy właściciel tego wybudowania nazywał się Karl Pszolla (Pszczoła), stąd jego powojenna polska nazwa, nadana przez KUNM (przedwojenna zaś wzięła się od jego imienia).
Nowe Sady Mikołajki 1 Neu Schaden polskie? -- Patrz niżej.
Stare Sady Mikołajki 1* Schaden polskie? (Sady)
  • Do 2003 oficjalnie: Sady.
  • Nazwa Stare Sady powstała w opozycji do pobliskich Nowych Sad, jednak przed wojną funkcjonowała bez dookreślenia Alt/Stare (tak również w ustaleniach KUNM i oficjalnie do 2003 r.). Wydaje mi się więc, że najlepiej byłoby się ahistorycznego dookreślenia pozbyć.
  • Gwarowo: Sadï.
Stawek Mikołajki 3 Schöneberg niemieckie --
Szymonka Mała Mikołajki 1 Klein Schimonken polskie? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinschmidtsdorf.
  • Zob. też Szymonka (pow. giżycki, gm. Ryn).
Śmietki Mikołajki 1 Schnittken polskie? -- W Tece Toruńskiej: Śnietki. Trudno mi stwierdzić, czy forma z Teki jest pierwotna (mogłaby na to wskazywać większa zgodność z formą niem.), czy forma obecna (funkcjonująca w literaturze) jest hiperpoprawna. Nie dysponuję danymi historycznymi ani etymologicznymi.
Śmietki Małe Mikołajki 1 Klein Schnittken polskie? -- Patrz wyżej.
Śniardwy Mikołajki 1 (Forsthaus) Spirding pruskie (hydronimiczne) --
  • Według ustaleń KUNM: Śniardewno.
  • W tradycji przedwojennej nazwa leśniczówki tożsama z nazwą jeziora: Śniardwy (niem. Spirding-See). KUNM ustalił po wojnie formę rozszerzoną o sufiks -no (o ile chodzi o ten sam obiekt?), zapewne w nawiązaniu do starszych spolszczeń nazwy jeziora typu Śniardewie. W potocznym użyciu jednak leśniczówkę nazywano Śniardwy (taka nazwa widnieje na mapach) i zdaje się, że taka nazwa leśniczówki funkcjonuje do dziś. Ze względu na przedwojenną tradycję, uważam ten wariant za właściwszy.
  • Co zaś do samego pochodzenia wielkiego jeziora Śniardwy (największego jeziora na terenie RP), to jest to rzecz jasna nazwa pruska, zaświadczona po raz pierwszy w XV w. - 1450 Sperden. Jeśli chodzi o polską postać tej nazwy, to zauważamy tutaj zmianę nagłosowego Sp'- w Śm'- (por. XVIII w. niem. Smarden), a następnie (pod wpływem gwarowym) Śń-. Starsza spolszczona postać nazwy jeziora to Śniardewie (por. 1796-1802 Schnardewie), w starej literaturze funkcjonują też postaci takie jak Śniardowe, Śmiardowe. Ostatecznie przyjęła się postać Śniardwy. Razi jedynie sztuczny dopełniacz "Śniardw", ustalony w oficjalnych dokumentach. Poprawniej byłoby Śniardew, co zresztą sugeruje starsza postać Śniardewie. W dawnej literaturze spotykana również odmiana przymiotnikowa.
Tałty Mikołajki 1 Talten pruskie -- Nazwa pruska, ponowiona od jeziora. Gwarowo: Tau̯tï.
Urwitałt Mikołajki 1 Georgenthal niemieckie -- Polska forma tej nazwy jest zaiste tajemnicza. Jest z pewnością przedwojenna i znana w starej literaturze, ale trudno mi jednoznacznie ustalić jej pochodzenie. Na pierwszy rzut oka, forma ta wydaje się mieć pruskie pochodzenie (drugi człon przypomina istniejące w okolicy pruskie nazwy wodne typu Tałty, Tałtowisko). Z drugiej strony, niewykluczone że jest to po prostu mocno przekształcone fonetycznie spolszczenie niemieckiego oryginału. Rdzeń Georg- mógł w mowie Mazurów ulec substytucji do Jurg- (możliwe nawet, że istniała oboczna postać niem. *Jurgenthal, to częsta oboczność) i wówczas hipotetyczna forma pol. *Jurgintal (lub podobna) mogła ulegać kolejnym przemianom fonetycznym, ostatecznie do postaci Urwitałt. Wartym odnotowania faktem jest również to, że położona nieopodal (aczkolwiek nie w bezpośrednim sąsiedztwie) osada Julienthal (obecnie Lelek, p. wyżej) nosiła historycznie bardzo podobną nazwę spolszczoną (w Tece Toruńskiej Urgintal lub Urgitayt, z kolei osady Georgenthal Teka nie notuje wcale). Może to oznaczać, że formy Julienthal i *Jurgenthal brzmiały na tyle podobnie, że w mowie potocznej (Mazurów, a może także Niemców) się mieszały. Przypadek nazewniczy godny pochylenia się, niestety nie dysponuję zadowalającą literaturą.
Wesołowo Mikołajki 1 Wessolowen polskie -- Nazwa w latach 1929-45: Wesselhof.
Wioska Mikołajki 1 Neuwalde niemieckie --
  • Polska nazwa osady ludowa (gwarowo Wieska, jak przekazuje Teka Toruńska), przedwojenna, niezwiązana z niemiecką.
  • Osada dziś uchodzi za część Prawdowa, nazwa Wioska prawdopodobnie już nie funkcjonuje, jednak warto ją przypomnieć.
Woźnice Mikołajki 1 Wosnitzen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Julienhöfen.
Zełwągi Mikołajki 1 Selbongen pruskie --
  • Dawniej też: Zewągi, Oblistowizna (to ostatnie tylko u Kętrzyńskiego).
  • Nazwa pruska, ponowiona od jez. Zełwąg, Zełwążek (1663 Zelwong).
Bagienice Mrągowo 1 Alt Bagnowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Althöfen.
  • Dawniej też: Stare Bagnowo, Staka.
  • Forma niem. (przed urzędową zmianą w czasach hitlerowskich) odzwierciedla formę pol. Bagnowo. Obocznie funkcjonowała forma Bagienice, która zyskała aprobatę KUNM po wojnie. Pod koniec XVIII w. w niemieckich źródłach pojawia się oboczna forma Staka, zapewne pruskiego pochodzenia. Sąsiednie miejscowości, które wzięły swoje miano od Bagienic/Bagnowa również noszą oboczne nazwy. W zapisach gwarowych Bagienice (niem. Alt Bagnowen) noszą nazwę Bagnowo, zaś Bagienice Małe (Klein Bagnowen) - Bagienica, jednak literatura nie poświadcza takiego stanu rzeczy - nazwy Bagnowo i Bagienice są używane zamiennie, w odniesieniu do wszystkich wsi o tej nazwie. W Tece Toruńskiej niestety żadna z miejscowości się nie pojawia.
  • W gwarze: Bagnovo.
  • Zob. też niżej: Bagienice Małe, Nowe Bagienice, Bagnowski Dwór, Wólka Bagnowska.
Bagienice Małe Mrągowo 1 Klein Bagnowen polskie --
  • Nazwa w latach 1929-45: Bruchwalde.
  • Dawniej też: Bagnowo Małe, Stawy.
  • Gwarowo: Baǵenica.
  • Zob. też wyżej: Bagienice.
Nowe Bagienice Mrągowo 1 Neu Bagnowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Borkenau.
  • Dawniej też: Nowe Bagnowo, Kopelewo (to drugie prus. pochodzenia?).
  • Zob. też wyżej: Bagienice.
Bagnowski Dwór Mrągowo 2~1? Gut Bagnowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Gut Althöfen.
  • Niem. obocznie Bagnowerwald (o ile to ta sama miejscowość).
  • Przyjęta po wojnie nazwa Bagnowski Dwór utrwala dawną nazwę Bagienic - Bagnowo (podobnie jak pobliska Wólka Bagnowska, p. niżej). Nazwa być może ludowa, aczkolwiek nie znajduję do niej potwierdzenia przedwojennego.
Boża Wólka Mrągowo 1* Bosembwolka hybryda (prus. + pol.) (Wólka)
  • Nazwa w latach 1938-45: Dreißighuben. W rozporządzeniach KUNM widnieje nazwa Bussen-Ziegelei, może oboczna.
  • W polskich źródłach przedwojennych po prostu Wólka. Człon relacyjny od wsi Boże (p. niżej) istniał w niem., Mazurzy najwyraźniej radzili sobie bez niego. Mimo to, po wojnie ustalono nazwę tej wsi jako Boża Wólka, zapewne dla odróżnienia od wielu innych "Wólek". Niemniej, forma ta brzmi jakby odnosiła się bardziej do "Boga" (i licznych w RP miejscowości o nazwie Boża Wola, które mają odniesienie religijne) niż do wsi Boże (której nazwa ma pruskie korzenie). Przymiotnik od nazwy Boże jest kwestią sporną - wg oficjalnych dokumentów jest to bożeński (tak też u Leydinga: Bożeńska Wólka), ale jezioro położone obok wsi nosi nazwę Boskie (i jest to forma ludowa - Leyding zapisał w 1926 r. "Boskie Jezioro" i "Boski Rów"). Rozszerzenie -eń- w formie bożeński można by postrzegać jako pozostałość prus. sufiksu (por. niem. formę Bosemb, 1369 Bosym), jednak chyba bardziej prawdopodobnie, że jest to forma sztuczna. Może właśnie z powodu problemów z utworzeniem przymiotnika, nazwano Wólkę "Bożą", a nie "Boską" lub "Bożeńską"?
Boże Mrągowo 1 (Groß) Bosemb pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Bussen.
  • Dawniej też: Boże Wielkie. Człon dookreślający zwykle pomijano (zarówno w pol., jak i w niem.).
  • Nazwa wsi pruska - 1369 Bosym, 1426 Bosem. Taką samą pruską nazwę nosiło pobliskie jezioro (dziś zwane Boskim) oraz las (1326 Bosin). W mowie Mazurów nazwa przejęta jako Boże, z kasacją prus. sufiksu -im/-em (obecnego w formie niemieckiej) oraz adideacją do przymiotnika boży. Według oficjalnych dokumentów, nazwa powinna się odmieniać przymiotnikowo (do Bożego), jednak w mowie Mazurów panuje odmiana rzeczownikowa (do Boża) - taką spotykamy w zapisach gwarowych oraz Tece Toruńskiej. Dyskusyjna również kwestia utworzonego od nazwy przymiotnika, omówiona wyżej przy okazji nazwy sąsiedniej wsi Boża Wólka.
  • Gwarowo: Bozo / Buzo (do Bȯza).
Boże Małe Mrągowo 1 Klein Bosemb pruskie -- Nazwa w latach 1871-1945: Waldhausen.
Brodzikowo Mrągowo 6? Marienhof niemieckie Mariewo
  • Brak polskiej nazwy w przedwojennej literaturze, nazwa obecna jest chrztem. Za to Leyding zaraz po wojnie notuje dla wsi spolszczenie Marynowo, a w swoim tomie o nazwach terenowych podaje nazwę pobliskiego jeziorka (zwanego dziś Jez. Czarnym lub Jez. Brodzikowo) jako Mariewskie Jezioro. Jako, że nazwa ta jest zakwalifikowana jako ludowa i opatrzona datą 1927, pozwala to twierdzić, że przedwojenną polską nazwą tej osady jest Mariewo i taką właśnie postać postuluję.
  • Co do wymienionego powyżej jeziorka (dziś Czarnego lub Brodzikowa), to nosi on po niemiecku nazwę Marienteich lub Sisdinek See (również 1904 Syszduinek) - ta ostatnia forma z pewnością odzwierciedla jakąś spolonizowaną nazwę pruską, jednak dokładne polskie brzmienie tej formy się nie zachowała. Biolik (przytaczana w ESHP) wywodzi tę nazwę od prus. zigzda - piasek (por. niżej Zyzdrój, z tego samego rdzenia), toteż postuluję polską nazwę tego jeziorka jako *Zyzdynek.
Budziska Mrągowo 1 Budzisken polskie lub bałtyckie --
  • Nazwa w latach 1929-45: Wachau.
  • Dawniej też: Budziszki (na taką formę wskazuje zapis gwarowy i Teka Toruńska w formie Budziski [zmazurzonej?]). Taką postać spotyka się w potocznym użyciu do dziś.
  • 1473 Budschischken. Zapis ten (wraz z danymi gwarowymi) może wskazywać na pierwotność formy z suf. -iszki. Byłaby to wówczas nazwa pochodzenia bałtyckiego. Autorzy NMP wywodzą jednak z polskiego.
  • Gwarowo: Buʒ́isk'i.
Czerniak Mrągowo 2? Schwarzwald niemieckie (Czarny Las?) Brak tradycji. U Leydinga dokładniejsze tłumaczenie nazwy jako Czarny Las. Taką samą nazwę nosi na mapach pobliski las, od którego osada wzięła nazwę. Może warto by uczynić te nazwy konsekwentnymi?
Czerwonki Mrągowo 1 Czerwanken polskie --
  • Nazwa w latach 1930-45: Rotenfelde.
  • Dawniej też: Czerwanki (pierwotne?).
  • SGKP podaje również oboczną niem. nazwę Uszranken, albo ponowiona od pobliskiej wsi Użranki (p. niżej) albo błędnie odniesiona.
Dobroszewo Mrągowo 6 Freynowen niemieckie (spolonizowane) Frejnowo
  • Nazwa w latach 1938-45: Freihof.
  • Niem. obecznie Ober-Grabowen (być może też pol. Grabowo Górne, chociaż nie znajduję w polskich źródłach takiej formy. Polską tradycyjną formę Frejnowo zastąpiono po wojnie sztucznym chrztem "Dobroszewo".
Gązwa Mrągowo 1 Gonswen polskie (osobowe) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Gansen.
  • Gwarowo: Gůnzva.
Głazowo Mrągowo 1 Neu Grabowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Neugrabenhof.
  • Niem. oboczne (przed 1938): Glassowen.
  • Dawniej też: Nowe Grabowo, Nowy Grabowiec. Po wojnie aprobatę KUNM uzyskał jednak wariant Głazowo.
Gniewkowo Mrągowo 6 Heinrichssorge niemieckie Nowy Zorg
  • W Tece Toruńskiej: Nowy Zorg. Taką samą nazwę w tym dokumencie nosi również pobliska wieś Friedrichsberg (dziś Witomin, p. niżej). Zapewne nazwy tych miejscowości mieszały się, ale ze względu na człon Zorg (odzwierciedlający niem. Sorge), jestem skłonny twierdzić, że nazwa ta pierwotnie odnosiła się tutaj. Być może istniała jakaś niezaświadczona forma niem. *Neusorge.
  • Osada nie stanowi dziś osobnej jednostki, uchodzi za część Gronowa. Prawdopodobnie więc również jej nazwa już nie funkcjonuje (choć widnieje na mapach Geoportalu). Uważam jednak, że warto przypomnieć jej ludową polską nazwę Nowy Zorg.
Grabowo Mrągowo 1 Grabowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Grabenhof.
  • Dawniej też: Grabowiec.
  • Gwarowo: Gravovo, Grabuv'ec.
Gronowo Mrągowo 1 Grunau niemieckie --
  • Dawniej też: Grunowo.
  • Położona obok Gronowa osada Palestyna (zwana też Wólką) jest nowym wybudowaniem. Nie istnieje na przedwojennych mapach.
Gwiazdowo Mrągowo 1 Sternfelde niemieckie --
Joachimowo Mrągowo 1 Joachimowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Joachimshuben.
  • Dawniej też: Jachimowo (w Tece Toruńskiej, jako forma oboczn).
  • Dawniej dwie wsi - Joachimowo Małe i Wielkie. Dzisiaj pozostała z nich tylko niewielka osada leśn.
Karwie Mrągowo 1 Karwen pruskie --
  • Dawniej też: Karwy (w SGKP).
  • Nazwa pochodzenia pruskiego, w spolszczonej wersji odmienia się jak rzeczownik rodzaju nijakiego (do Karwia, w Karwiu).
Kiersztanowo Mrągowo 1 Kerstinowen pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kersten.
  • 1422 Kerstinau alias Schwarzenburg, 1476 Kersitten.
  • Dawniej też: Kiersztynowo (tak w zapisku gwarowym oraz w Tece Toruńskiej [w grafii Kerśtynowo]).
  • Nazwa wsi pruska, utworzona od pobliskiego jeziora Kiersztanowskiego (poprawniej Kiersno, niem. Kerstin-See lub Kerstinower-See, 1326 Kirsno), którego nazwa oznacza po prusku tyle, co "czarne" (kirsnan). Zatem piętnastowieczna, oboczna forma niem. Schwarzenburg jest prawdopodobnie kalką nazwy pruskiej. Na gruncie niemieckim oraz polskim ta pruska nazwa została adideowana do często powtarzającego się toponimu Kiersztanowo/Kerstenau (por. Kiersztanowo w gm. Grunwald i gm. Jeziorany), który pochodzi od germańskiego imienia Kerstan.
  • Gwarowo: K'erštinovo.
Kosewo Mrągowo 1 Kossewen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Rechenberg.
  • Dawniej też: Kosowo, pierwotnie Koszewo (1546 Koschouen), odbiorca nadania miał na nazwisko Kosz. Współczesna forma jest więc zmazurzona.
  • Gwarowo: Kosevo.
Kosewo Górne Mrągowo 1 Ober Kossewen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Oberrechenberg.
  • Patrz wyżej: Kosewo.
Krzesowo Mrągowo 4 Krzossowen polskie Krzosowo
  • Nazwa w latach 1938-45: Kreuzeck.
  • Niem. oboczne (przed 1938): Klein Grabowen (być może też pol. *Grabowo Małe lub *Grabówko).
  • Do 2007 oficjalnie Krzosowo i tylko taką formę mogę uznać za poprawną - widnieje we wszystkich przedwojennych źródłach, a ponadto założyciel wsi nazywał się Krzosa. Formę "Krzesowo" należy tępić jako wtórną.
Krzywe Mrągowo 1 Krummendorf niemieckie? --
  • Niem. obocznie Krzywen (germanizacja formy pol.).
  • Dawniej też: Kromienica lub Kromienice (w powojennym potocznym użyciu także wariacja Kromnice).
  • Wieś nazwana od pobliskiego Jeziora Krzywego (niem. Krummensee, wtórnie Krummendorfer See). Notowana od XVIII w. forma Krzywe jest tłumaczeniem pierwszego członu n. niem. Wcześniej (już w XV w.) obowiązywała forma Kromienica (lub Kromienice), dok. 1437 Crommeniczcze. Prawdopodobnie powstała poprzez substytucję fonetyczną rdzenia niem. (Krumm- > Krom-) i dodanie pol. sufiksu. Istnieje jednak też teoria, że nazwa Krummensee jest w rzeczywistości adideacją pierwotnej nazwy pruskiej (związanej z lit. krūmas "krzak"), wówczas forma Kromienica mogłaby być polonizacją pierwotnej, pruskiej nazwy jeziora.
Krzywiec Mrągowo 5~4 Klein Krummendorf niemieckie Krzywe Małe Nie znajduję tradycji dla tego folwarku, jednak wydaje mi się, że zasadne byłoby ustalenie tej nazwy konsekwentnie do nazwy Krzywe.
Kucze Mrągowo 1 Kutzen pruskie --
  • Dawniej też: Kuc, Koniec (?)
  • Nazwa przejęta od n. jeziora Kuc (niem. Kutz See), pruskiego pochodzenia. Chojnacki i Leyding używają nazwy tożsamej z nazwą jeziora. W Tece Toruńskiej z kolei mamy trudną do odczytania formę, którą Szcześniak odczytuje jako Iloniec lub Koniec (to pierwsze chyba mało prawdopodobne). Jest to więc najpewniej nazwa ludowa, ale z racji problemów z jej odczytaniem, wolę trzymać się ("dla bezpieczeństwa") formy obecnej, notowanej w SGKP. Ewentualnie można by zastosować formę Kuc, dla konsekwencji z jeziorem.
Lasowiec Mrągowo 3 Sternwalde niemieckie --
Lembruk Mrągowo 1 Langenbrück niemieckie -- Gwarowo: Lėmbruk / Lembruki.
Marcinkowo Mrągowo 1 Mertinsdorf niemieckie -- Niem. także Martensdorf, Marczinkowen.
Miejski Las Mrągowo 2 Stadtwald niemieckie --
Mierzejewo Mrągowo 1 Mnierczeiewen polskie --
  • Nazwa w latach 1928-45: Mertenau.
  • 1427 Mörszewen, 1539 Mersewen. Nazwa polska (pierwotnie może *Mierzewo?). Obocznie także funkcjonowała nazwa Neu Zcanders (1519), czyli "Nowe Sądry" (p. niżej Sądry).
  • Gwarowo: Ńeřejevo. Forma niem. z kolei odzwierciedla gwarową wymowę zmiękczonego "m" jako "mń".
Młynowo Mrągowo 1 Mlynowo polskie -- Nazwa w latach 1817-1945: Mühlenthal.
Muntowo Mrągowo 1 Muntowen pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Muntau.
  • 1422 Montow, 1508 Montaw. Nazwa pochodzenia pruskiego.
Nikutowo Mrągowo 1 Nikutowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Niekuten.
Notyst Mały Mrągowo 1 Klein Notisten pruskie -- Patrz niżej.
Notyst Wielki Mrągowo 1 Groß Notisten pruskie --
  • 1422 Notisten, 1437 Nothis. Nazwa pruska, przeniesiona od n. jeziora Notyst (niem. Notister See, 1427 Notist).
  • Gwarowo: Notïst (Mau̯ï, Duzï).
Pełkowo Mrągowo 2 Pelkshof niemieckie (osobowe) --
Piotrówka Mrągowo 4 Petersberg niemieckie Peterbork
  • Przed wojną pol. Peterbork. Forma obecna jest tworem powojennych.
  • Osada dziś uchodzi za część Muntowa (i tak jest zaznaczona na drukowanych mapach Geoportalu), więc prawdopodobnie jej nazwa dziś nie funkcjonuje w obiegu.
Polska Wieś Mrągowo 1 Polschendorf niemieckie --
  • Nazwa w latach 1928-45: Stangenwalde.
  • 1386 Stangiswalt, 1442 Stangenwalde, potem Polnischdorf (1459), ostatecznie nazwa przybrała formę Polnischdorf (a po pol. Polska Wieś). W międzywojniu powrót do nazwy najstarszej, z powodów ideologicznych.
  • Gwarowo: Polska Źeś.
Popowo Salęckie Mrągowo 1* Pffafendorf niemieckie (Popowo) Dookreślenie Salęckie (od n. jeziora Salęt) dodane po wojnie, dla odróżnienia od innych wsi o nazwie Popowo.
Poręby Mrągowo 1 Poremben polskie --
Probark Mrągowo 1 Proberg pruskie --
  • Dawniej też (rzadko): Probark Wielki (niem. Groß Proberg). Dawniej istniała też osada Probark Mały - dziś nie istnieje.
  • Nazwa wsi ponowiona od nazwy jeziora (dziś zwanego jez. Probarskim, niem. Proberg See) - 1414 Proborg. Ponieważ nazwa jeziora jest wcześnie zaświadczona, prawdopodobnie jest staropruskiego pochodzenia.
Nowy Probark Mrągowo 1 Neu Proberg pruskie -- Patrz wyżej.
Ruska Wieś Mrągowo 1 Reuschendorf hybryda (prus. + niem.) --
  • Pierwotnie: 1370 Ruskayn, Ruskain; 1376 Ruszken. Nazwa pruska ponowiona od pobliskiego jeziora, zwanego dziś wtórnie jez. Ruskowiejskim (niem. Reuschendorfer See), pierwotnie Ruskayn (1370). Nazwa zniemczona do postaci Reuschendorf (od połowy XV wieku), z niem. dostawką -dorf i adideacją do Reuss "Rusin" i na tej podstawie skalkowana w pol. jako Ruska Wieś (notowane od XVIII w.).
  • W XV w. obocznie funckjonowała nazwa Medebaum, Meybaum (ok. 1404), również w spolszczonej formie Meybowen (*Mejbowo lub *Majbowo). Nazwa ta pochodziła od nazwiska odbiorcy nadania, Jakuba Medebauma.
  • Gwarowo: Ruska Źeś.
Rydwągi Mrągowo 1 Rudwangen pruskie -- 1367 Reunewange, Rawnenwangen; 1419 Ruwewange.
Sądry Mrągowo 1 Zondern osobowe --
  • 1427 Sanderwald, Sanders. Nazwa odosobow (pierwotnie niemiecka z członem -wald), n. os. Sander można interpretować jako (niemieckie) zdrobnienie od Aleksandra lub jako n. pruską (taką interpretacje przyjmuje Białuński). Nazwa spolonizowana jako Sądry, wtórnie przejęta do języka niemieckiego z pol. (o czym świadczy -on-).
  • Gwarowo: Sondrï (do Sondruf).
Sobięcin Mrągowo 6 Kleinsruh niemieckie Nastorgaj (?) W Tece Toruńskiej jako polską nazwę tej osady zapisano tajemniczą, trudną do odszyfrowania formę, rozdczytywaną przez K. Szcześniak jako Nastorgaih (opatruje jednak tę formę znakiem zapytania). Niestety, opracowanie K. Szcześniak nie zawiera żadnych fotografij rękopisów, po których można by ocenić, na ile poprawne jest to odczytanie. Niemniej, bez wątpienia mamy tu do czynienia z nazwą pochodzenia staropruskiego, nie uchwyconą nigdzie indziej. Postuluję więc "sprostowanie" tej formy do postaci "Nastorgaj" tak, aby była zgodna z polską morfofonologią. Być może ta forma jest daleka od poprawności, ale wciąż wolę nawet najbardziej nieudolną próbę spolszczenia nazwy pruskiej od ahistorycznego chrztu KUNM, jakim jest "Sobięcin". Jeżeli forma zanotowana przez Szcześniak jest (mniej więcej) poprawna, to prawdopodobnie zawiera ten sam pruski rdzeń, co zaświadczona na Warmii (koło Stękin) nazwa terenowa Nosterpelk (1343).
Stamka Mrągowo 1 Klein Stamm pruskie --
  • Dawniej też: Stamka Mała, Sztamka.
  • Po więcej wyjaśnień, zob. Stama (gm. Sorkwity).
Szczerzbowo Mrągowo 1 Scziersbowen polskie -- Nazwa w latach 1927-45: Talhausen.
Szestno Mrągowo 1 Seehesten pruskie --
  • Dawniej też: Szesno (z gwarowym uproszczeniem grupy spółgłoskowej). Zapisane przez Leydinga ludowe nazwy terenowe Siesieńska Struga i Siesieński Las (obie 1927) sugerują istnienie również gwarowej formy z zaznaczonym szadzeniem (może *Sieśno?).
  • 1357 Sestin; 1400 Seysten, Systen. Nazwa pruska, wieś należy do najstarszych w okolicy.
  • Gwarowo: Šėsno.
Śniadowo Mrągowo 4 Schniodowen polskie Śniodowo
  • Nazwa w latach 1938-45: Schniedau.
  • Do 2007 oficjalnie: Śniodowo i tylko taka forma ma oparcie w źródłach przedwojennych. Obecna forma jest wynikiem powojennych przekształceń i chyba należy ją tępić jako błędną. W źródłach internetowych można też spotkać postać "Żniadowo" - jeżeli autentycznie funkcjonuje, to również powinna być tępiona.
  • Pierwotnie: Śmiodowo (1818 Smiodowen. Śm- -> Śń- pod wpływem gwarowym). Niemniej, potrzebne informacje etymologiczne.
Troszczykowo Mrągowo 1 Troszigsberg hybryda (pol. + niem.) -- Nazwa w latach 1936-45: Trotzigsberg.
Tymnikowo Mrągowo 1 Timnikswalde hybryda (pol. + niem.) -- Nazwa w latach 1938-45: Ratswalde.
Użranki Mrągowo 4 Uszranken pruskie Usranki
  • Nazwa w latach 1881-1945: Königshöhe. Nazwę tę ponowiono od położonego nieopodal wsi wzniesienia, zwanego po niem. Königshöhe (pol. Patryja [ludowe, 1928] lub Królewska Góra [urzędowo]).
  • Przed wojną: Usranki. Po wojnie KUNM zmodyfikowała tę formę do postaci Użranki, co prawdopodobnie było próbą bliższego nawiązania do bałtyckiego oryginału (restytucja bałt. prefiksu -, odpowiadającemu pol. w(e)z-), niemniej nie jest to forma tradycyjna. Dodatkowym motywem uchwalenia takiej formy mogło być uniknięcie skojarzeń ze "sraniem" (por. Uścianek, Uściany). Tak czy inaczej, lepiej powrócić do formy tradycyjnej, przedwojennej.
  • U Leydinga obocznie też: Klimczykowo. Jest to nawiązanie do nazwiska pierwszych właścicieli wsi - Wawrzyńca i Mikołaja Klimczyków. Nie wiem jednak, czy taka forma funkcjonowała naprawdę (brak na to dowodu), czy to tylko postulat powojenny.
  • Gwarowo: Ušrank'i.
Wierzbowo Mrągowo 1 Wiersbau polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Lockwinnen.
Witomin Mrągowo 6 Friedrichsberg niemieckie Frydrychowo Przed wojną: Frydrychowo, Nowy Zorg. Ta druga, z pewnością ludowa forma pojawia się wyłącznie w Tece Toruńskiej i odnosi się do dwóch różnych osad - Friedrichsberg (czyli obecny Witomin) Heinrichssorge (ob. Gniewkowo, p. wyżej). Uznałem, że najlepiej będzie nazwę Nowy Zorg zastosować dla Gniewkowa (podejrzewam, że ta nazwa pierwotnie odnosiła się właśnie do tej miejscowości, ze względu na niem. -sorge i dopiero później została przeniesiona na Witomin), a dla obecnego Witomina - dobrze znaną przedwojennej literaturze formę Frydrychowo (tak też u Leydinga). Obecna nazwa Witomin jest oczywiście sztucznym chrztem KUNM.
Wola Muntowska Mrągowo 1 Muntowenwolla polskie (relacyjne) -- Nazwa w latach 1938-45: Muntau-Abbau.
Wólka Bagnowska Mrągowo 1 Bagnowenwolka polskie (relacyjne) --
  • Nazwa w latach 1929-45: Tiefendorf.
  • Dawniej też: Piardowo (niem. Piardowen).
  • Nazwa relacyjna do nazwy Bagienice, formą nawiązująca do dawnej nazwy tej wsi - Bagnowo. Po więcej wyjaśnień, zob. wyżej Bagienice.
Wólka Baranowska Mrągowo 3 Bieberstein niemieckie -- Brak polskiej tradycji. Wg opisów historycznych, folwark założył właściciel Baranowa (o nazwisku Bieberstein), co uzasadnia nazwę obecną (nadaną komisyjnie).
Wymysły Mrągowo 1 Wymisly polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Katzenbuckel.
Wyszembork Mrągowo 1 Weißenburg niemieckie --
Zalec Mrągowo 1 Salza pruskie -- Nazwa ponowiona od jeziora, uważana za pruską.
Zawada Mrągowo 1 Sawadden polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Balz.
Babięta Piecki 1 Babienten pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Babenten.
  • Adideowana nazwa pruska, pochodząca od przepływającej przez wieś rzeki, zwanej dziś Babięcką Strugą (1388 Babbantinen Flis, 1595 Babent).
  • Gwarowo: Babźenta.
Bieńki Piecki 1 Bienken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Bönigken.
Bobrówko Piecki 1 Bubrowko polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Biebern.
Brejdyny Piecki 1 Brödinen pruskie --
  • 1419 Preden, 1449-51 Bredyn.
  • Gwarowo: Bredini, Brei̯dini.
Chostka Piecki 1 Chostka polskie --
  • Nazwa w latach 1930-45: Walddorf.
  • Według NMP nazwa polska, od ap. chostka, chwostka "skrzyp".
Cierzpięty Piecki 1 Czierspienten polskie --
  • Nazwa w latach 1906-45: Zollernhöhe.
  • W XVI w. obocznie niem. Tirtel (wg NMP nazwa niemiecka, odosobowa).
Czaszkowo Piecki 4 Zatzkowen polskie Czaczkowo
  • Nazwa w latach 1938-45: Eisenack.
  • W źródłach przedwojennych: Czaczkowo. W Tece Toruńskiej mamy formę "Zatzkowo", która z pewnością odzwierciedla zmazurzoną wymowę Cackowo. Wszystko to zdaje się potwierdzać, że poprawną formą jest Czaczkowo (również autorzy NMP uważają, że nazwa ta wywodzi się od n. os. Czaczek, Czaczko). U Leydinga również znajdziemy Czaczkowo, co jednak w erracie poprawia już na Czaszkowo al. Cackowo. Nie wiem, co było przyczyną takiej zmiany zdania, ale KUNM zastosowała się do niej i ostatecznie zatwierdziła formę Czaszkowo. Tak czy inaczej, uważam że należy ją naprostować na tradycyjną, etymologicznie poprawną formę Czaczkowo.
Dłużec Piecki 1 Langendorf niemieckie (tłum. z pol.) --
  • Dawniej też: Dłużcze, Dłuziec, Dłuwiec (to ostatnie to zapewne hiperpoprawne wobec mazurskiej zmiany v' > ź)
  • Forma polska zaświadczona wcześniej - 1554 Dlusinitz. Nazwa niem. Langendorf (notowana od końca XVIII w.) jest więc kalką z polskiego. Nazwa pochodzi od pobliskiego jeziora Dłużec (1555 Dlusitz, od połowy XVII w. niem. Langen See, ostatecznie Langendorfer See).
Dobry Lasek Piecki 1 Guttenwalde niemieckie (osobowe) --
  • Dawniej też: Dobre Laski (XVI w.)
  • Nazwa niem. pochodzi od nazwiska odbiorcy nadania, Jana Guta. Polska kalka tej nazwy jest więc oparta na adideacji.
Gajne Piecki 1 Gaynen polskie? --
  • Dawniej też: Gajno (na tę formę wskazuje Teka Toruńska i zapis gwarowy, więc wydaje się być bardziej ludowa).
  • Według NMP nazwa polska, od ap. gaj. Nie wykluczałbym jednak w pełni pruskiego pochodzenia, zwłaszcza że wieś powstała nad jeziorem o tej samej nazwie (a większość hydronimów w regionie jest pruska).
  • Gwarowo: Gai̯no.
Gant Piecki 1 Ganthen pruskie? --
Głogno Piecki 1 Glognau słowiańskie -- Gwarowo: Gu̯ugno.
Goleń Piecki 1 Gollingen pruskie --
  • Dawniej też: Golenie. Nazwa pruskiego pochodzenia (1570 Gellingen).
  • Gwarowo: Gol'iń, do Gol'ini.
  • Współczesne mapy podają w nawiasie oboczną nazwę Golanka. Należy ją tępić jako niepoprawną.
Jakubowo Piecki 1 Jakobsdorf niemieckie --
Nowe Kiełbonki Piecki 1 Neu Kelbonken słowiańskie? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Neukelbunken.
  • Patrz niżej.
Stare Kiełbonki Piecki 1 Alt Kelbonken słowiańskie? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Altkelbunken.
  • Dawniej też: Kiełbon(e)k (u Giersza, w grafii "Kelbonk"), Kiełbonka (tylko Leyding).
  • Według NMP nazwa rdzennie polska, od n. os. Kiełbonek. Nie wykluczałbym jednak w pełni pruskiego pochodzenia.
  • Gwarowo: Kelbuŋk (Novï, Starï).
Kołowin Piecki 1 Kollogienen (I) pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kalgienen.
  • Nazwa leśniczówki ponowiona od pruskiej n. jeziora Kołowin.
  • W gwarze mazurskiej nazwa wymawiana Kołojin. Brak dokładnego zapisu gwarowego, ale na taką formę wskazuje Teka Toruńska oraz dane terenowe Leydinga.
  • Zob. też niżej Kołowinek, Kosowiec. Leśniczówki Kołowin i Kosowiec nosiły przed 1926 taką samą n. niem.
Kołowinek Piecki 5 Forsthaus Guttenwalde niemieckie (osobowe) Dobry Las W niem. leśniczówka nazwana od pobliskiego Dobrego Lasku (p. wyżej). Mimo to, po wojnie postanowiono jej nadać nazwę Kołowinek (zapewne z powodu położenia nad jeziorem o tej nazwie), a leśniczówkę o tradycyjnej nazwie Kołowinek (niem. Kollogienen II, od 1926 Modersohn) nadano zupełnie nową nazwę Kosowiec. Leyding obie te leśniczówki nazywa Kołowinek (nic nie wskazuje jednak na to, by za takim przekazem stała jakaś tradycja). Decyzja KUNM jest tutaj zaiste dziwna, może jest wynikiem jakiejś pomyłki. To leśniczówce Kosowiec bardziej należy się nazwa Kołowinek, a jeśli chodzi o nazwę dawnej Forsthaus Guttenwalde, proponuję wprowadzenie notowanej na jednej z map Geoportalu nazwę Dobry Las, jako nawiązującej do pierwotnej nazwy leśniczówki. Mapy notują również nazwę Dębie.
Kosowiec Piecki 6 Kollogienen (II) pruskie Kołowinek
  • Nazwa w latach 1926-45: Modersohn.
  • Przed wojną pol. Kołowinek. Po wojnie, z niewiadomych przyczyn nadano tę nazwę innej leśniczówce - opisanej wyżej (może motywem zmiany było położenie tej leśniczówki nad jez. Kołowinek), a dawną leśniczówkę Kołowinek przechrzcić na "Kosowiec". Uważam, że warto ten fakt naprostować i nadać tej leśniczówce nazwę historycznie należną. Przed urzędową zmianą nazwy na Modersohn w 1926 roku, leśniczówka ta nosiła tę samą niem. nazwę co Kołowin (p. wyżej), co dookreślano cyframi I, II. Niemniej, taki stan rzeczy musiał być źródłem pomyłek.
Krawno Piecki 1 Krawno pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kaddig.
  • Dawniej też: Krawienko.
  • Nazwa ponowiona od j. Krawno (1387 Kroven, Krowum), pruskiego pochodzenia.
Krutyń Piecki 1 Kruttinnen pruskie --
  • Nazwa niem. również często spotykana w grafii Crutinnen (zwłaszcza w starszych źródłach).
  • Dawniej też: Krutynia.
  • Nazwa pochodząca od n. rz. Krutynia (niem. Kruttinna), pruskiego pochodzenia. Współczesna n. wsi jest w stosunku do nazwy rzeki zmaskulinizowana, ale Teka Toruńska notuje n. wsi jako femininum, tożsame z nazwą rzeki.
  • Gwarowo: Krutna.
Krutyński Piecek Piecki 1 Kruttinnerofen hybryda (prus. + niem.) --
  • Pierwotnie niem. Cruttinner Theerofen.
  • Dawniej też: Piecek (Giersz), Ratajowa Wola.
  • W okresie hitlerowskim do wsi przyłączono małą osadę Ratajowa Wola (niem. Ratteywolla, Ratajwolla), stąd Chojnacki podaje nazwę Ratajowa Wola jako pol. odpowiednik Kruttinnerofen. Nie jest to do końca poprawne utożsamienie - Ratajowa Wola to tylko mała część połączonej wsi, zresztą nieco oddalonej od Krutyńskiego Piecka. Leyding notuje dla Ratajowej Woli oboczną nazwę Rora (niem. Rohra), zapewne pruskiego pochodzenia, ale u Kętrzyńskiego są to dwie różne miejscowości. Zabudowania Ratajowej Woli dziś już nie istnieją.
Krzywy Róg Piecki 1 Krummenort niemieckie --
  • Niem. obocznie Krzywirock (zniemczony zapis n. polskiej [będącej kalką n. niem.]).
  • U Leydinga także: Lega. Nie znajduję jednak żadnego innego potwierdzenia dla tej nazwy. Może ma związek z prus. hydronimem Lega (rzeka przepływająca przez Olecko), jednak wieś nie znajduje się w pobliżu tej rzeki.
  • Gwarowo: Křive (NMP odnosi tutaj, ale może chodzi w rzeczywistości o wieś Krzywe w gm. Mrągowo?).
Lipowo Piecki 1 Lindendorf niemieckie --
  • Dawniej też: Lipnowo, Majc. Druga nazwa (pojawiająca się w Tece Toruńskiej i zapisie gwarowym, ponowiona od n. jeziora Majcz, z mazurzeniem).
  • Gwarowo: Mȧi̯c.
Ławny Lasek Piecki 1 Lawnilassek polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Altkelbunken-Abbau.
  • Dawniej też: Lasek (obocznie w Tece Toruńskiej).
Łętowo Piecki 4 Lentag niemieckie? Łętak
  • Niem. obocznie Neu Zatzkowen (taką nazwę notuje Teka Toruńska przy formie pol. Łentak), ponowiona od sąsiedniej wsi Czaszkowo (p. wyżej). Być może istniała forma pol. Nowe Czaczkowo, ale nie znajduję na to dowodów.
  • Tradycyjnie: Łętak, Łentak. Współczesna forma jest uchwalona przez KUNM, mimo pewnego nawiązania dźwiękowego do oryginału, jest sztuczna. Przydałyby się informacje etymologiczne, co do pochodzenia n. niem. (może od nazwiska)?
Machary Piecki 1 Macharren polskie (osobowe) --
  • Dawniej też: Machara (Teka).
  • Gwarowo: Max́arï.
Młyniska Piecki 1 Mlinisken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Meiler.
Mojtyny Piecki 1 Moythienen pruskie --
  • Dawniej też: Mojtyn.
  • 1400 Maudinen (tu?); 1422 Moten, Montingen. Nazwa pruska, ponowiona od jez. Mojtyny (1388 Motyn).
  • Gwarowo: Moi̯tïnï.
Mostek Piecki 4 Kleinbrück niemieckie Mały Most Przed wojną: Mały Mostek, Mały Most. Po wojnie przyjęto tę nazwę po prostu jako Mostek, co jest poniekąd zrozumiałe ("Mały Mostek" brzmi jak masło maślane, a poza tym nie ma w okolicy miejscowości o nazwie "Duży/Wielki Most(ek)", jest jedynie Nowy Most [p. niżej], ale nie w bezpośrednim sąsiedztwie), jednak mimo wszystko wolę się trzymać form autentycznie przedwojennych. Formę Mały Most notuje Teka Toruńska, więc uważam ją za bardziej ludową.
Mościska Piecki 1 Forsthaus Nikolaihorst niemieckie (odosobowe) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Forsthaus Nickelshorst.
  • Leśniczówka wzięła swoją nazwę od sąsiedniej wsi Mościska, która dzisiaj stanowi część Gałkowa (w gm. Ruciane-Nida), bez wydzielonej nazwy. Po więcej wyjaśnień co do jej nazwy, zob. Gałkowo (pow. piski, gm. Ruciane-Nida). Wieś ta była osadą Filiponów (starowierców z Rosji).
Nawiady Piecki 1 Aweiden pruskie --
  • Niem. obocznie Weiden.
  • 1397 Aweiden, 1422 Aweyden. Nazwa pruska. Oboczna forma Weiden notowana od XV w. (1484, ok. 1500 Weyden), wynika być może z adideacji do niem. Weide "pastwisko". W formie spolszczonej warto odnotować nagłosowe N-, zapewne wynikające z absorpcji przyimka "na".
  • Gwarowo: Naźadï (do Naźat).
Nowy Most Piecki 1 Neubrück niemieckie --
Nowy Zyzdrój Piecki 1 Neu Sysdroy pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Neusixdroi.
  • Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora i strugi Zyzdrój (1387 Syxdryne, Syxdrin; ok. 1400 Seghesdrien). Prawdopodobnie dawniej istniała też wieś Zyzdrój Stary, ale dziś na próżno jej szukać.
  • Od tego samego hydronimu nazwę wzięły też Zyzdrojowa Wola i Zyzdrojowy Piecek (p. niżej).
Ostrów Pieckowski Piecki 1* Peitschendorfswerder niemieckie (Pieckowski Ostrów) W źródłach przedwojennych raczej odwrotny szyk - Pieckowski Ostrów. W Tece Toruńskiej z kolei: Pieckowska Żuława.
Piecki Piecki 1 Peitschendorf niemieckie (osobowe) --
  • 1401 Petzendorf. Odbiorca nadania nazywał się Petze, co Kętrzyński tłumaczy jako Piecio, Piecek (zdrobnienie od Piotra). W mowie Mazurów nazwa przyjęła się w formie Piecki. Dziś to największa wieś na Mazurach.
  • Przysiółek Jeleń na przedwojennych mapach widnieje jako część Piecek (zu Peitschendorf), bez osobnej nazwy. Nie wiem, jaka jest geneza tej nazwy - jeżeli wierzyć Wikipedii, to osada to została założona w XIX w. przez niejakiego Jelenia, ale nie znalazłem żadnego potwierdzenia tego faktu w literaturze. Nie znam żadnej pozycji, która mówiłaby o tym przysiółku jako o osobnym bycie w kontekście przedwojennym.
Piersławek Piecki 1 Kleinort niemieckie -- Nazwa pol. Piersławek ludowa, istniała obocznie do (niezwiązanej) n. niem. Jest to nazwa raczej słowiańskiego pochodzenia.
Prusinowo Piecki 1 Pruschinowen polskie -- Nazwa w latach 1930-45: Preußental.
Rosocha Piecki 1 Jägerswalde niemieckie --
  • Polska nazwa Rosocha ludowa, istniała obocznie do niemieckiej. W Tece Toruńskiej jako pluralis - Roszochy.
  • Gwarowo: Rozoxi.
Rostek Piecki 1 Rostek polskie -- Nazwa w latach 1928-45: Steinbruch
Rutkowo Piecki 1 Schön Ruttkowen pruskie (spolonizowane)? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Schönrauten.
  • Dawniej też: Rutkowo Piękne
  • Teka Toruńska podaje (oboczną) n. niem. jako Schön Rutkainen - z wyraźnie pruskim przyrostkiem. Może to świadczyć o pruskim pochodzeniu tej nazwy, aczkolwiek możliwe też, że to prutenizacja polskiej nazwy Rutkowo.
Strzałowo Piecki 4? Pfeilswalde niemieckie Pilnik
  • Według ustaleń KUNM: Pilnik.
  • Nadleśnictwo założono w 1870 r. i nazwano na cześć niemieckiego uczonego i leśnika Wilhelma Pfeila (nie związanego z Prusami Wschodnimi). Brak dla tej osady polskiej nazwy w przedwojennych opracowaniach, jednak Leyding w drugim tomie swojego opracowania (dotyczącym nazw terenowych) notuje nazwę Pilnickie Lasy, zapisaną już w 1927 roku, podczas gdy oboczna nazwa tego samego obiektu, Strzałowskie Lasy, opatrzona jest datą 1945. Oznaczałoby to, że nazwa Pilnik (wynikająca chyba z fonetycznego spolszczenia rdzenia nazwy niem.: Pfeil- > Pil-) funkcjonowała już w czasach międzywojennych, podczas gdy nazwa Strzałowo (kalka znaczeniowa, oparta na niem. Pfeil "strzała") upowszechniła się zaraz po wojnie, najpewniej za sprawą ludności napływowej. Z dwóch współistniejących wariantów, nazwa Pilnik otrzymała aprobatę KUNM, ale w potocznym użyciu ustaliła się jednak forma Strzałowo. Z powodu prawdopodobnego przedwojennego, ludowego pochodzenia pierwszej nazwy, postuluję jej przywrócenie.
Szklarnia Piecki 1 Glashütte niemieckie --
Świnie Oko Piecki 1 Schwienieoko polskie --
  • Nazwa w latach 1840-1945: Eichelswalde.
  • Miejscowość uchodzi dziś za część Lipowa (wyraźnie oddaloną), jej nazwa dziś nie funkcjonuje. Z dawnej wsi zostało tylko parę budynków.
Wólka Prusinowska Piecki 4 Pruschinowenwolka polskie Prusinowa Wólka
  • Nazwa w latach 1929-45: Preußenort.
  • Przed wojną: Prusinowa Wólka, a nie "Prusinowska". Może to niewielka zmiana, ale warto się trzymać form ludowych.
  • U Goldbecka (1785 r.) obocznie: Czerawolka (pisownia zgermanizowana). Nie mam pojęcia, jak rozszyfrować tę formę.
Zakręt Piecki 1 Sakrent polskie --
Zgon Piecki 1 Sgonn polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Hirschen.
Zielony Lasek Piecki 2 Grünheide niemieckie -- Brak tradycji. U Leydinga: Papiernia. Rzeczywiście, w tej wsi znajdował się niegdyś taki zakład.
Zyzdrojowa Wola Piecki 1 Sysdroywolla hybryda (prus. + pol.) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kranzhausen.
  • Dawniej też: Zyzdrój-Wola (por. zapis gwarowy), Zyzdrój-Wólka, Wólka (dwa ostatnie w Tece Toruńskiej).
  • Nazwa utworzona od jeziora Zyzdrój, po więcej wyjaśnień patrz wyżej Nowy Zyzdrój.
  • Gwarowo: Zïzdroi̯ Vola.
Zyzdrojowy Piecek Piecki 1 Sysdroyofen hybryda (prus. + niem.) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Sixdroi.
  • Dawniej też: Zyzdrój-Piecek, Piecek (Teka Toruńska)
  • Po więcej wyjaśnień, zob. wyżej Nowy Zyzdrój.
Żabieniec Piecki 6? Probergswerder hybryda (prus. + niem.) Probarski Ostrów (?) W przedwojennych źródłach: Probarski Ostrów. Dla nazwy Żabieniec nie znalazłem żadnego uzasadnienia, aczkolwiek brzmi ona trochę jak ludowe przezwisko, więc może kryje się za nim jakaś "ukryta" ludowa tradycja. Pewne źródła internetowe co prawda twierdzą, że Żabieniec istniał już w 1618 r. i podają zapis Szabiniec z tego roku, ale nie byłem w stanie tego faktu potwierdzić w żadnej literaturze.
Bałowo Sorkwity 6 Bothau pruskie Botowo
  • Według ustaleń KUNM i przed wojną: Botowo. Jest to oryginalna, pruska nazwa tej miejscowości. Dlaczego więc obecnie nazywa się ona "Bałowo" - trudno mi stwierdzić. Nie udało mi się dotrzeć do żadnej urzędowej zmiany w okresie powojennym. Prawdopodobnie nazwa ta urosła jakimś nieporozumieniem i należy ją w trybie pilnym zmienić.
  • 1449-51 Bothen. Nazwa pruskiego pochodzenia.
  • Gwarowo: Butovo.
Borowe Sorkwity 1~4 Borowen polskie (Borowo)
  • Nazwa w latach 1938-45: Prausken.
  • Przed wojną: Borowo. Taka forma wynika ze wszystkich przedwojennych źródeł. Taką formę mamy też w zapisie gwarowym, jednak odmienianą jak przymiotnik, co mogłoby dawać uzasadnienie formie obecnej. Z drugiej strony, w Tece Toruńskiej Borowo odmienia się rzeczownikowo. Większość źródeł przemawia za sufiksem -owo, więc może można by to naprostować?
  • Gwarowo: Borovo (do Borov'igo).
Borowski Las Sorkwity 2 Borower Waldkolonie niemieckie (relacyjne) -- Nazwa w latach 1938-45: Prauskenwalde.
Burszewo Sorkwity 1 Burschewen polskie (osobowe) --
  • Pierwotnie: Falkenhain (1426 Valkenhayne). Ta niemiecka nazwa szybko zanikła.
  • Nazwa w latach 1938-45: Prusshöfen.
  • Gwarowo: Burzevo.
Choszczewo Sorkwity 1 Choszewen polskie --
  • Dawniej też: Kościewo (Barczewski).
  • Nazwa w latach 1936-45: Hohensee.
  • Gwarowo: Koscevo.
Mały Gieląd Sorkwity 1 Klein Gehland pruskie --
  • Dawniej też: Jeląd Mały, Małe Gielądy, Gielądek (to ostatnie u Leydinga)
  • Po więcej wyjaśnień, p. poniżej Stary Gieląd.
Stary Gieląd Sorkwity 1 Alt Gehland pruskie --
  • Dawniej też: Jeląd (Teka Toruńska).
  • Miejscowość Nowy Gieląd dziś stanowi integralną część Starego Gielądu, granica pomiędzy dawnymi wsiami zatarła się, co czyni dookreślenie "Stary" nieco redundantnym.
  • Nazwa pruska, ponowiona od pobliskiego jeziora Gielądzkiego (1379 Galanten, 1391 Gellant).
  • Gwarowo: Gėlont.
Gizewo Sorkwity 1 Giesewen polskie --
  • Nawa w latach 1938-45: Giesenau.
  • Pierwotnie: Giżewo, odbiorca nadania nazywał się Giża. Obecna forma jest więc rezultatem mazurzenia.
  • Gwarowo: Giźevo.
Głodowo Sorkwity 1 Glodowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Hermannsruh.
  • Dawniej też: Wilamowo (niem. Willamowen), n. przejęta od pobliskiej osady Wilamowo (niem. Köllmisch Alt Glodowen), dziś będącej częścią wsi Maradzki Chojniak (p. niżej). Por. też niżej Wilamówko.
  • Gwarowo: Gu̯odovo.
Janiszewo Sorkwity 4 Johannisthal niemieckie Janistal Przed wojną: Janistal, tak u Barczewskiego (i bez wątpienia chodzi mu o tę wieś, nie Janowo vel. Janistal w gm. Szczytno). Dzisiejsza forma, mimo nawiązania znaczeniowego do oryginału, jest sztuczna.
Janowo Sorkwity 1 Janowen polskie -- Nazwa w latach 1928-45: Heinrichsdorf.
Jełmuń Sorkwity 1 Allmoyen pruskie --
  • Dawniej też: Jełomie, Jełmonie, Ilmonie, Jemuń. Współcześnie w gwarze: Jemioły (co jest formą późną, adideowaną).
  • 1379 Galemen al. Allmoyen. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Jełmuń (1369 Calmoy, 1400 Almoy). W spolszczonej wersji tego toponimu obserwujemy bardzo duże wahania fonetyczne i morfologiczne. Na formę obecną wskazuje Teka Toruńska oraz zapis Jelmon z 1775.
  • Gwarowo: Jeḿou̯i.
Jędrychowo Sorkwity 1 Heinrichshöfen niemieckie --
  • Obocznie: Łapinóżka (niem. Lapinuschka). Na taką oboczną nazwę wskazują dane Leydinga (który podaje też formę zniemczoną) i terenowe. U przedwojennych tylko Jędrychowo. Nazwa Łapinóżka jest ludową nazwą jeziora Lampasz (niem. Lampasch-See) i prawdopodobnie wynikła z adideacji wcześniejszej nazwy pruskiej (1388 Lappaschken, Lapask).
  • Gwarowo: Jendrïxovo. W użyciu potocznym również funkcjonuje wyżej wymieniona n. Łapinóżka.
Karczewiec Sorkwity 3 Neusorge niemieckie -- Brak tradycji. U Leydinga: Duży Folwark.
Kozarek Mały Sorkwity 1 Klein Kosarken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Zweilinden.
  • Nazwa w latach 1930-38: Lindenhof.
  • Po więcej wyjaśnień, p. niżej Kozarek Wielki.
Kozarek Wielki Sorkwity 1 Groß Kosarken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Köhlersgut.
  • Dawniej też: Koszarek, Koszarki Kozarki, Koziarki. Duże wahania fonetyczne, trudno sprawdzić, która z form jest pierwotna.
  • Dawniej dwa majątki: Groß Kosarken-Dönhoffstädt (1938-45: Köhlersgut) i Groß Kosarken-Wehlack (1938-45: Köhlershof). Dookreślenia zapewne od nazwisk (lub może miejsc pochodzenia?) właścicieli. Majątek z dookreśleniem Wehlack otrzymał po wojnie nazwę Kozarek Średni, ale dziś na próżno szukać takiej miejscowości na mapie.
  • Gwarowo: Kozark, Kozark'i.
Kozłowo Sorkwity 1 Koslau polskie -- 1437 Kozelaw. Nazwa uważana za przeniesioną z Ziemi Radomskiej wg autorów NMP.
Lesiny Sorkwity 1~4? Leschienen polskie (Lesin?) Przed wojną: Lesin (Teka Toruńska) lub Lesinowo (Kętrzyński, SGKP, Chojnacki). Dla formy Lesiny nie znalazłem żadnego przedwojennego uzasadnienia (najwcześniej podaje ją Leyding), chociaż w pewien sposób wynika ona z formy niemieckiej. Być może warto by rozważyć przywrócenie ludowej formy Lesin?
Maradki Sorkwity 1 Maradtken osobowe --
  • 1445 Marettesfeldt, 1449-51 Merettich. Nazwa wywodząca się od imienia osobowego - pruskiego lub niemieckiego. Przez Mazurów dostosowana do nazw rodowych jako Maradki i z tej formy wtórnie przejęta w niem.
  • Gwarowo: Maratk'i.
Maradzki Chojniak Sorkwity 2? Maradtkenwalde niemieckie (relacyjne) -- Wybudowanie założone pod koniec XIX w., nie znajduję dla niego polskiej tradycji. Najbardziej logicznym tłumaczeniem byłoby "Maradzki Las", ale po wojnie uchwalono Maradzki Chojniak. Kto wie, być może kryje się za tą formą jakieś ludowe użycie (w końcu mazurskie tradycje są w tej okolicy dość silne).
Miłuki Sorkwity 1 Millucken pruskie --
  • 1414 Melucken, 1449-51 Mhelnicken (= *Mielniki? A może to forma błędna). Nazwa pruskiego pochodzenia.
  • Gwarowo: Ḿiu̯uk'i.
Młynik Sorkwity 1 Lasken polskie --
  • Dawniej też: Lasek, Ulasek. Tylko u Leydinga: Leskowo.
  • Pierwotnie pol. Lasek. Ludowa nazwa Młynik, odwołująca się do typu osady (była to osada młyńska), notowana od połowy XIX w. Nazwa Lasek notowana jako oboczna jeszcze na współczesnych mapach.
Nibork Sorkwity 1 Neeberg niemieckie -- Niem. obocznie (i chyba pierwotnie): Neuberg. W NMP objaśnione dziwnie, niby od nazwiska właściciela Groebena, czytanego wspak (Neboerg). Nie przemawia do mnie ta interpretacja.
  • Gwarowo: Ńibork, Nebork.
Piłak Sorkwity 1~4 Pillacken pruskie (Piłakno)
  • Nazwa ponowiona od pruskiej n. jeziora Piłakno (niem. Pillacker See lub Klucken See, 1388 Perlauken).
  • Dawniej dwie osady - leśniczówka Pillacken i młyn Pillackermühle. Większość przedwojennych źródeł nazywa leśniczówkę Piłaki, a młyn - Piłak (u Leydinga jako Piłanka [może w wyniku przestawki?], co zaznacza jeszcze w drugim tomie swojej pracy). W Tece Toruńskiej obie te osady noszą nazwę Piłakno, tożsamą z nazwą jeziora. Dzisiaj osady te tworzą administracyjne jedną miejscowość nazwaną Piłak. Nie udało mi się jednak ustalić jakie są ustalenia KUNM, co do tych dwóch osad. Jeśli chodzi o nazewnictwo to najbardziej "racjonalna" wydaje mi się forma używana w Tece Toruńskiej - jest na pewno ludowa, a ponadto jest tożsama z ludową nazwą jeziora. Nie widzę zbytniego sensu w rozróżnianiu nazwy osady i jeziora, skoro nazwa osady wzięła się bezpośrednio od jeziora, a wg Teki Toruńskiej, nazwy te były w mowie Mazurów tożsame. Niemniej, obecna forma też ma pokrycie w przedwojennych źródłach (aczkolwiek tylko jako nazwa młyna).
Pustniki Sorkwity 1 Pustnick pruskie --
  • Dawniej też: Pustnik.
  • 1437 Paistenik. Nazwa pruska. Wieś leży nad jez. Pustnik Mały (niem. Pustnick-See), ale w tym wypadku to raczej jezioro wzięło nazwę od wsi (a nie, jak zwykle bywa, odwrotnie), bowiem pierwotna nazwa tego jeziora to Moltin (1391). Jeszcze w XIX w. Kętrzyński podaje nazwę tego jeziora jako Moty.
  • Gwarowo: Pustńiki, Pustńik.
Rodowo Sorkwity 1 Rodowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Abbau Heinrichsdorf.
Rozogi Sorkwity 1 Rosoggen słowiańskie? -- Autorzy NMP objaśniają jako n. polską, por. jednak wieś Rozogi w pow. szczycieńskim, której nazwa ma staropruskie (hydronimiczne) pochodzenie.
Rybno Sorkwity 1 Ribben słowiańskie -- Gwarowo: Rïbno.
Słomowo Sorkwity 6 Neblisch niemieckie? Nebliś W Tece Toruńskiej: Nebliś (dop. -u). Wygłosowe -ś można by uznać za cechę gwarową (szadzenie) i naprostować tę formę na "Neblisz", co czyniłoby tę nazwę dźwiękowo tożsamą z formą niem. (jedynie przystosowaną graficznie). Niemniej, wydaje mi się, że w tym przypadku lepiej spolszcza. Poza Teką Giersza tradycji brak. Przydałyby się też informacje etymologiczne dot. nazwy.
Sorkwity Sorkwity 1 Sorquitten pruskie --
  • Dawniej też: Zorkwity (rzadko, pod wpływem niem.).
  • 1414 Surquit, 1449-51 Sorgkwitten, 1451 Serkewit.
  • Gwarowo: Zorkfitï. Ponadto, Leyding zapisał w 1926 formę "Sórksickie Lasy", co sugerowałoby starszą formę gwarową *Sȯrkśitï.
Stama Sorkwity 1 Groß Stamm pruskie --
  • Dawniej też: Stamka Wielka, Sztama.
  • 1379 Stam, 1419 Stamen. Nazwa pruska, tożsama z nazwą pobliskiego jeziora (dziś nieistniejącego).
Surmówka Sorkwity 1 Surmowen polskie (osobowe) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Surmau.
  • Dawniej: Surmowo, Surmowa Wola.
  • Kętrzyński podaje pierwotną nazwę wsi jako Surmowa Wola (1577 Surmowolla). Nazwa ta pochodzi od pierwotnego właściciela wsi, Jakuba Surmo. Nie wykluczam pruskiego pochodzenia tego nazwiska.
Szarłaty Sorkwity 1 Charlotten niemieckie (osobowe) -- Dawniej też: Siarloty (wym. gwarowa, w Tece Toruńskiej).
Szelągówka Sorkwity 1 Schellongowken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Schillingshöfen.
Szymanowo Sorkwity 1 Siemanowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Altensiedel.
  • Dawniej też: Szymanówka (Giersz).
Tyszkowo Sorkwity 3 Heinrichshöhe niemieckie -- Brak polskiej tradycji. Folwark założony w połowie XIX w. przez Henryka Tyszkę (właściciela Rybna), stąd jego obecna nazwa, utworzona po wojnie. Nazwa oryginalna pochodziła od imienia tegoż właściciela.
Warpuny Sorkwity 1 Warpuhnen pruskie --
  • 1373 Weistein al. Warpunen. Obie nazwy pruskiego pochodzenia. Ta pierwsza pochodzi od pobliskiej n. jeziornej Weystinnen (1373), obecnie jeziora Warpuńskie i Zyndackie. Niemiecki sufiks -stein jest tu więc tylko pozorny (jak w wielu innych nazwach). Ostatecznie przyjęła się ta druga nazwa.
  • Gwarowo: Varpunï.
Wilamówko Sorkwity 4? Neu Willamowen polskie Nowe Wilamowo (?)
  • Nazwa w latach 1938-45: Hermannsruh (miejscowość włączona do Głodowa, p. wyżej).
  • Nazwa pochodna od miejscowości Wilamowo (niem. Köllmisch Alt Glodowen, Willamowen), która również była oboczną nazwą pobliskiego Głodowa (p. wyżej) - nazwy tych miejscowości stale mieszały się. Dziś pierwotne Wilamowo przynależy do Maradzkiego Chojniaka (p. wyżej), zaś Wilamówko istnieje jako przysiółek Borowskiego Lasu (p. wyżej).
  • Chyba poprawniej historycznie byłoby mówić Nowe Wilamowo (w niem. Neu, a nie Klein Willamowen), chociaż najwcześniejszą polską tradycją, jaką znajduję dla tej miejscowości jest Leyding, który podaje właśnie taką formę nazwy.
Wola Maradzka Sorkwity 1 Maradtkerwolla polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Abbau Maradtken.
  • Dawniej też: Wólka Maradzka (niem. Maradtkenwolka).
Załuki Sorkwity 1 Salucken pruskie --
  • Dawniej też: Załawki, Sałuki (obocznie w Tece Toruńskiej, może tylko zniemczona grafia?).
  • Zapis z 1785 r. Saalack oder Saalawki (Załawki) dowodzi pruskiego początku tej nazwy, być może prus. Zal-lauks "zielone pole".
  • Miejscowość widnieje na mapach, ale patrząc na obraz satelitarny nie mogę się oprzeć wrażeniu, że nie ma już tam żadnych zabudowań.
Zamkowo Sorkwity 1 Samkowen polskie -- Dawniej też: Sankowo (niem. Sankowen) - tak tylko w Tece Toruńskiej.
Zyndaki Sorkwity 1 Sonntag niemieckie -- Pierwotnie: Sonntagsfeld. Nazwa niemiecka, od nazwiska. Forma polska jest spolszczeniem n. niem.

Powiat lecki (giżycki)

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Giżycko Giżycko (miasto) 6 Lötzen pruskie? Lec
  • Przed wojną pol. Lec. Rzadsze warianty: Lece, Lecko, Łoczany, Łuczany. Szczególnie o tym ostatnim wariancie poniżej.
  • 1339 Lesk; 1340 Lezcen; 1335-41 Letzenburg, Leczenburg; 1366 Lesken, Letczen; 1369 Leitcze. Jak widać, oryginalna nazwa Lötzen posiadała również wariant z niem. członem -burg, który jednak zanikł wraz z końcem XIV w. Przejściowo notowano również n. Neu(en)dorf (XV w.), co prawdopodobnie odnosiło się do jakiejś części obecnego miasta. Nazwy Lec/Lötzen nie udało się naukowcom dostatecznie wytłumaczyć. Nie da się jej przekonująco zestawić z jakimkolwiek niemieckim słowem (wszelkie naukowe wywody z niem. zakładają bardzo archaiczne, germańskie korzenie tej nazwy, co wydaje się mało prawdopodobne na tych terenach, chyba że nazwa byłaby skądś przeniesiona), więc raczej trzeba dociekać pruskiego jej początku. Przypuszczalnie tkwi w niej ten sam rdzeń, co w pierwotnej formie nazwy Lidzbarka Warmińskiego - Lecbarg (1240).
  • Oryginalną nazwę miasta, Mazurzy spolszczyli jako Lec na długo przed wojną i w zasadzie tylko takiego wariantu nazwy (wymawianego w gwarze przez "e pochylone") używali. W starej literaturze co prawda można znaleźć różne inne warianty (podane powyżej), ale są one raczej tworami sztucznawymi, próbami stworzenia "bardziej polskiej" nazwy dla miasta (takie praktyki nie były rzadkie - por. formę Niedzbórz dla Niborka [Nidzicy] lub Rośle dla Reszla). Najbardziej spolszczony z tych wariantów, Łuczany zrobił zawrotną karierę po wojnie, kiedy miasto zostało świeżo wcielone do nowej, komunistycznej Polski. Nazwę Łuczany ochoczo przyjęli i używali nowi osadnicy i kiedy wydawałoby się, że uzus w kwestii użycia tej nazwy jest już wśród nowych mieszkańców miasta ustalony, weszła z butami władza ludowa i zarządzenie, aby przechrzcić miasto na Giżycko na cześć kaznodziei ewangelickiego i mazurskiego działacza Gustawa Gizewiusza (pierwotna, niezlatynizowana postać jego nazwiska miałaby brzmieć "Giżycki", stąd "Giżycko"). Ta decyzja wywołała protesty wśród miejscowej ludności (chyba jedyna tak szeroko oprotestowana zmiana nazwy na całych Mazurach), która żądała utrzymania nazwy Łuczany jednak mimo nacisków i próśb ze strony lokalnych władz, KUNM oraz władze centralne nie dały się przebłagać i ostatecznie utrwalił się ten sztuczny nowotwór "Giżycko", którą trwa do dziś. Pamiątką tej batalii o nazwę miasta są m.in. ulice Łuczańskie w kilku mazurskich miejscowościach, a także przepływający przez miasto Kanał Łuczański (w zasadzie jego oficjalna nazwa brzmi "Kanał Giżycki", ale ludność miasta wciąż używa tej starszej postaci nazwy). Mimo, iż uważam, że warto o formie "Łuczany" pamiętać, choćby ze względu na jej powojenną historię (jest to swoisty symbol oporu przeciw chrztom KUNM), to jednak jedynym autentycznie używanym, ludowym spolszczeniem nazwy oryginalnej jest Lec (ta forma również oddaje pruski oryginał najdokładniej) i uważam, że właśnie tę najstarszą, najpierwotniejszą polską formę należy przywrócić jako oficjalną.
  • Gwarowo: Lyc / Lïc (Gen. -u).
Niegocin Giżycko (miasto) 5~6 Boyen niemieckie (osobowe) Boje
  • Nazwa stacji kolejowej i (dawniej też?) dzielnicy Giżycka, nazwanej od zbudowanej tu w XIX w. twierdzy Boyen (nazwa na cześć feldmarszałka Hermanna von Boyena). Nazwę tę spolonizowano jako Boje i taką formę przyjęła KUNM, jednak ostatecznie (przynajmniej dla stacji kolejowej) przyjęła się nazwa Niegocin (od jeziora). Chyba lepiej byłoby wrócić do spolszczenia nazwy oryginalnej.
  • Samą twierdzę dziś zwykle nazywa się jej niemieckim mianem. Urzędową postać "Boje" spotyka się raczej rzadko.
Stary Dwór Giżycko (miasto) 2 (1?) Althof Lötzen niemieckie (relacyjne) --
  • Oboczna n. niem. Schlößchen (?). Znam ją jedynie ze źródeł internetowych, nie wiem na ile jest autentyczna.
  • Dawny dworek, późniejsze osiedle Leca (Giżycka). Nie wiem, czy dzisiaj funkcjonuje pod taką nazwą.
Wilanów Giżycko (miasto) 2 Villa Nova włoskie (sztuczne) -- Jeszcze przed I wojną istniało w Lecu osiedle Villa Nova (nazwa o "snobistycznym" zabarwieniu), zniszczone podczas Wielkiej Wojny (na międzywojennych mapach niemieckich widnieje jako obiekt zniszczony). Po wojnie (bez żadnych ustaleń KUNM) spolszczono nazwę tego miejsca (dziś istniejącego jako osiedle domków jednorodzinnych) jako Wilanów, zapewne inspirując się warszawskim Wilanowem.
Ryn Ryn 1 Rhein pruskie --
  • 1324-45: Ryne, 1418 Reyn. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora (1444 Rayn), dziś Jezioro Ryńskie.
  • Gwarowo: Rin (do Rinu). Sugerowana przez oficjalne dokumenty odmiana "do Ryna" jest nieludowa i w zasadzie rzadko używana.
Ryn Mały Ryn (cz. miasta) 1 Klein Rhein pruskie -- Po więcej wyjaśnień, p. wyżej.
Antonowo Giżycko 1 Antonowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Antonsdorf.
Bogacko Giżycko 1 Bogatzko polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Rainfeld.
  • Dawniej też: Bogacze (niem. Bogaczen; 1559 Bogatschen).
  • W przedwojennej literaturze zwykle: Bogaczko, co wydaje się jednak formą błędną, niepoprawnie "odmazurzoną".
  • Gwarowo: Bogacko (przym. Bogack'i).
Bogaczewo Giżycko 1 Bogatzewen polskie --
  • Nazwa w latach 1927-45: Reichensee.
  • Dawniej też: Bogacze (1545 Bogatschen). Pierwszymi właścicielami miejscowości byli Szymon i Jan Bogaczowie.
  • Gwarowo: Bogacevo.
Bystry Giżycko 1 Biestern niemieckie? -- Według autorów NMP, nazwa jest pochodzenia niemieckiego, od śrdniem. bister "zły, nieurodzajny". Forma pol. byłaby wówczas polonizacją fonetyczną (z adideacją).
Doba Giżycko 1 Doben pruskie -- 1340 Duben, 1419 Dowen. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora.
Dziewiszewo Giżycko 6 Kühnort niemieckie Kinort Według ustaleń KUNM: Dziwiszewo. Obecnie nazwa jednak funkcjonuje w formie "Dziewiszewo". Żadna z tych form nie ma uzasadnienia historycznego - jest to chrzest powojenny. Przed wojną mazurski lud spolszczał niem. nazwę tej miejscowości jako Kinort. Również pobliskie jezioro (dziś "Dziewiszewskie") zwało się pierwotnie Kinorckim.
Fuleda Giżycko 1 Faulhöden niemieckie --
  • Dawniej też: Fuledy.
  • Pierwotnie: Faulheide (1561), później Faullehden, Faulhöden. Nazwa niemiecka (dosł. "zgniły bór"), przekształcenia są chyba wynikiem wpływu wymowy dolnoniemieckiej.
Gajewo Giżycko 3 Grünhof niemieckie --
  • Pierwotnie: Abbau Lötzen (?). Nazwę te napotkałem jedynie w niemieckojęzycznych źródłach internetowych.
  • Brak tradycji. W NMP zapisy dla tej wsi zaczynają się od Leydinga (1946 r.), który podaje dla tej miejscowości nazwę Gaj. Zarówno ta forma, jak i obecna Gajewo nie mają umocowania historycznego. Przed wojną, miejscowość ta była zaledwie osadą dworską. Obecnie ma status wsi, a de facto stanowi przedmieście Leca.
Gorazdowo Giżycko 6 Thiemau osobowe? Tymowo
  • Niem. obocznie Reichenhagen (u Kętrzyńskiego). Niemieckie źródła internetowe podają też wcześniejsze nazwy: Abbau Thiem (1836), Thiem-Bogatzewen (1855). Nazwy te (zwłaszcza pierwsza) zdają się wskazywać na pochodzenie nazwy od nazwiska (nie jest to więc raczej nazwa staropruska czy słowiańska, jak np. Tymawa w pow. ostródzkim). Miejscowość była Wybudowaniem (Abbau) Bogaczewa, do czego może również nawiązywać podawana przez Kętrzyńskiego oboczna nazwa Reichenhagen (od Reich - bogaty). Przydałoby się jednak więcej informacji.
  • Niezależnie od pochodzenia n. niem., w przedwojennej literaturze osada ta jest znana pod nazwą Tymowo i tę nazwę należy przywrócić w miejsce obecnego nowotworka, będącego pseudoimiennym chrztem KUNM.
Grajwo Giżycko 1 Graywen pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Greiwen.
  • Do 1996 oficjalnie: Grajewo.
  • 1550 Greuwen. Nazwa pruska, zapewne odnosiła się pierwotnie do położonego obok wsi jeziora (dziś zwanego Grajewko).
  • W przedwojennej literaturze spotykamy zarówno formę Grajwo, jak i Grajewo. Forma pierwsza jest postacią gwarową, używaną przez lud, zaś druga to już literacka "poprawka", wyrównanie tej nazwy do fonetyki ogólnopolskiej. Po wojnie ustalono brzmienie Grajewo, jednak miejscowi wciąż używali formy Grajwo i w 1996 roku wprowadzono ją do oficjalnego użycia. Nie widzę powodu, aby ten stan rzeczy zmieniać. Wraz ze zmianą nazwy, ustalono formę przymiotnika od wsi jako "grajwowski". Forma ta, w moim odczuciu, razi sztucznością i powinna brzmieć "grajewski" (ze wstawnym -e- w stosunku do formy "Grajwo", zresztą pobliskie jezioro również zwie się "Grajewkiem", a nie "Grajwkiem"), ale być może za formą "grajwowski" stoi jakaś ludowa tradycja.
  • Gwarowo: Grai̯vo (do Grai̯va).
Guty Giżycko 1 Gutten pruskie --
  • Pierwotnie dwie n. pruskie: Gussenpilcke (1450) i Gutten (1450). Ta pierwsza (z prus. członem -pelki "bagna") pochodzi od n. bagna.
  • Gwarowo: Gutï.
Jegliniec Giżycko 2 Tannenheim niemieckie -- Osada przynależąca do Spytkowa (Śpierstu), nie wiem na ile jej nazwa dziś funkcjonuje. Wprowadzona po wojnie polska nazwa Jegliniec (u Leydinga Jegliak) opiera się na gwarowym słowie jeglija "jodła, choinka", co jest kalką I członu n. niem. Przedwojennej tradycji brak.
Kalinowo Giżycko 1 Kallinowen polskie --
Kamionki Giżycko 1 Kamionken polskie (kalka z niem.?) --
  • Nazwa w latach 1928-45: Steintal.
  • Pierwotnie niem. Steindamerau (1436). Od XVII w. notowana forma pol. Kamionki - kalka oparta na I członie n. niemieckiej (a może pierwotne?). Ostatecznie przeniknęła ona również do języka niemieckiego, w zgermanizowanej formie Camionken, Kamionken. W latach 20 XX w. wprowadzono zupełnie nową formę niem. (postulowany powrót do nazwy Steindamerau podobno spotkał się z dezaprobatą miejscowej ludności).
Kąp Giżycko 1 Kampen pruskie --
  • Dawniej też: Kąpie (?, taką formę sugeruje postać gwarowa), Kępa (tak tylko u Leydinga). Przedwojenna literatura podaje nazwę Kąp (odmienianą miękko - do Kąpia), tożsamą z obecną. Nazwa jest pochodzenia pruskiego, notowana od XV w. (jako Campen).
  • Gwarowo: Kumpśe.
Kozin Giżycko 1 Koszinnen polskie --
  • Nazwa w latach 1928-45: Rodenau.
  • Dawniej też: Kozinowa (1555), Kozinówko, Koziny.
  • Gwarowo: Kořïnï (jakby *Korzyny? Może zapis źle odniesiony przez autorów NMP?).
Kożuchy Małe Giżycko 1 Klein Kosuchen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinallenbruch.
  • Dawniej też: Kożuszki.
Kożuchy Wielkie Giżycko 1 Groß Kosuchen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Allenbruch.
  • Gwarowo: Kozuxśi.
Kruklin Giżycko 1 Kruglinnen pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kraukeln. Jest to nawiązanie do pierwotnej pruskiej postaci, o której poniżej.
  • 1513-19 Kraukell. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Kruklin (ok. 1300 Kreukelin, 1355-41 Kreukelyn).
Pieczonki Giżycko 1 Pietzonken polskie -- Nazwa w latach 1930-45: Grünau.
Pierkunowo Giżycko 1 Pierkunowen hybryda (prus. + pol.) --
  • Nazwa w latach 1935-45: Perkunen.
  • Dawniej też: Nowy Dwór (u Kętrzyńskiego).
  • Nazwa hybrydalna - twór polski (z suf. -owo), utworzony od pruskiego imienia Perkuns (tutaj prędzej chodzi o nazwę osobową niż bezpośrednio o teonim, nazwisko Perkuhn było dość częste wśród zgermanizowanych potomków Prusów).
  • Gwarowo: Perkunï (zapewne pod wpływem wprowadzonej w latach 30. formy Perkunen).
Piękna Góra Giżycko 1 Schönberg niemieckie -- U Leydinga obocznie: Wartowizna. Nie znajduję żadnego innego potwierdzenia tej nazwy i nie wiem, do czego miałaby się odnosić. Wszystkie inne źródła notują jedynie nazwę pol. Piękna Góra (co jest wybitnie dosłowną kalką n. niem.).
Poganty Giżycko 2 Poganten pruskie -- W dostępnej mi literaturze osada całkowicie przemilczana (nie ma nawet dla niej żadnej polskiej nazwy u przedwojennych). Co jest bardzo dziwne, gdyż jej nazwa jest niewątpliwie pruskiego pochodzenia.
Róg Pierkunowski Giżycko 1* Roggen polskie? (Róg)
Sołdany Giżycko 1 Soldahnen pruskie -- Potrzebna dokumentacja.
Nowe Sołdany Giżycko 1 Neu Soldahnen pruskie --
Spytkowo Giżycko 6 Spiergsten pruskie Śpierst
  • W latach 1938-45 oficjalnie: Spirgsten (powód zmiany pisowni dla mnie zupełnie niejasny).
  • 1480 Spirgsten, 1507 Spircks. Nazwa pruska, przez Mazurów spolonizowano jako Śpierst (także spotykane brzmienie Śpierśt). Po wojnie zastąpiono tę piękną, staropruską nazwę ahistorycznym nowotworem "Spytkowo". Być może nazwa "Śpierst" brzmiała nowym osadnikom obco, "dziwnie". Niemniej, powrót do nazwy oryginalnej jest tu konieczny.
Sterławki Małe Giżycko 1 Klein Stürlack pruskie --
  • Dawniej też: Styrławki Małe.
  • Pierwotnie: Dillen (1407), nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia. Później zastąpiona nazwą obecną, ponowioną od sąsiedniej wsi Sterławki Wielkie (obecnie w gm. Ryn). Po więcej wyjaśnień, zob. Sterławki Wielkie, gm. Ryn.
  • Istniejąca pomiędzy Sterławkami Małymi a Wielkimi popegeerowska miejscowość Sterławki Średnie jest nowym wybudowaniem, nie istniała przed wojną.
Strzelce Giżycko 1 Strzelzen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Zweischützen.
Sulimy Giżycko 1 Sulimmen słowiańskie --
Szczybały Giżyckie Giżycko 1* Sczyballen (bei Lötzen) pruskie (spolonizowane)? (Szczybały)
  • Nazwa w latach 1928-45: Schönballen.
  • Białuński odnosi tu pierwotną nazwę Beigenski (1563), pol. Bagieńskie? Późniejsze formy: Ziball (1566), Zibaltzi (1579) odzwierciedlają nazwę Szczybały, zapewne mocno spolonizowaną nazwę pruskiego pochodzenia.
  • Dookreślenie ahistoryczne, dla odróżnienia od Szczybał Orłowskich (gm. Wydminy, p. niżej). W razie utrzymania dookreślenia, trzeba by je wymienić na Leckie (p. wyżej Giżycko).
Świdry Giżycko 1 Schwiddern polskie --
Upałty Giżycko 1 (Groß) Upalten pruskie --
  • Dawniej też: Upałty Wielkie. Człon "Wielkie" często pomijano już przed wojną.
  • 1471 Uppalten, 1507 Opalten. Nazwa pruska, być może pierwotnie odnosiła się do jeziora.
  • Gwarowo: Upau̯tï (do Upau̯t).
Upałty Małe Giżycko 1 Klein Upalten pruskie --
  • Niem. obocznie Kolzenwerder.
  • Po więcej wyjaśnień, p. wyżej.
Wilkaski Giżycko 1~4 Gut Wolfsee niemieckie -- Miejscowość powstała z podziału gruntu pobliskich Wilkas (p. niżej), a jej nazwa (w czasach hitlerowskich uogólniona również na Wilkasy) to nawiązanie do historycznej nazwy tejże wsi. Wśród ludności mazurskiej miejscowość funkcjonowała pod tą samą nazwą, co sąsiednie Wilkasy, nie ma żadnego rozróżnienia między tymi dwiema nazwami. Po wojnie konieczność takiego rozróżnienia się pojawiła, dlatego też zastosowano zdrobnienie Wilkaski. Nie ma ta forma bezpośredniego poparcia w starych źródłach, ale wydaje się być dość naturalnym i racjonalnym rozwiązaniem, więc nie widzę powodu, aby ją zmieniać.
Wilkasy Giżycko 1~4 Willkassen pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Wolfsee. Nazwa ponowiona od sąsiedniego majątku Wolfsee (ob. Wilkaski, p. wyżej), jest jednocześnie przywróceniem oryginalnej niemieckiej nazwy wsi, funkcjonującej w XV w.
  • 1493 Wilkasch alias Wolffsehe. Pierwotnie więc funkcjonowały dwie nazwy - pruska i niemiecka, będące odpowiednikami znaczeniowymi. W XIX w. historyczna nazwa Wolffsehe (w uwspółcześnionej wersji Wolfsee) posłużyła za miano przynależącego do wsi majątku Wilkaski (p. wyżej), a w czasach hitlerowskich uogólniono ją na całe Wilkasy.
  • Gwarowo: ɣ́ilkasï.
Wronka Giżycko 1 Klein Wronnen polskie (tłum. z prus.) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinwarnau. Nawiązanie do oryginalnej n. pruskiej, po więcej wyjaśnień p. niżej Wrony.
  • Gwarowo: Vrȯnk'i.
Wrony Giżycko 1 Groß Wronnen polskie (tłum. z prus.) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Großwarnau.
  • Pierwotnie: Warrnaw (1507). Nazwa pruska (od prus. warni - wrona), z czasem zastąpiona przez jej dosłowną polską kalkę. W czasach hitlerowskich powrót do formy opartej na pruskim oryginale.
  • W polskim nazewnictwie rzuca się pewna niekonsekwencja: Wrony, ale Wronka (regularnie byłoby Wrony/Wronki lub Wrona/Wronka), niemniej taki stan rzeczy panuje już u Kętrzyńskiego, więc chyba nie widzę przesłanek, aby to zmieniać. Niemniej, u Leydinga mamy konsekwentnie Wrona i Wronka (być może poprawka?), a w zapisach gwarowych pojawia się forma Wronki.
Wrony Nowe Giżycko 1* Gut Groß Wronnen polskie (tłum. z prus.) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Gut Großwarnau (?, brak bezpośredniego potwierdzenia).
  • Do 1996: Wrony (bez wydzielonej nazwy).
  • Majątek wydzielony z sąsiednich Wron. Oryginalnie bez wydzielonej nazwy, dopiero w 1996 wprowadzono oficjalnie formę Wrony Nowe. Takie dookreślenie, choć ahistoryczne, wydaje się dość "neutralne", raczej nie ma sensu nic tu zmieniać.
Zielony Gaj Giżycko 4 Spiergsten-Grünwalde hybryda (prus. + niem.) Śpierst-Zielony Lasek
  • Nazwa w latach 1936-45: Grünwalde bei Lötzen.
  • Początkowa n. niem. Abbau Hillenhagen (1839). Literatura potwierdza, założyciel majątku faktycznie nazywał się Carl Hillenhagen, ale co do autentyczności tej nazwy nie jestem pewien (podają ją źródła internetowe).
  • W oryginalnej nazwie niemieckiej I człon ponowiony od sąsiedniej wsi Śpierst (dziś Spytkowo, p. wyżej), zapewne dla rozróżnienia od wsi Zielony Lasek (niem. Grünwalde) w obecnej gminie Ryn (p. tam). Chojnacki oddaje tę nazwę jako Śpierst-Zielony Lasek i taką formę, jako przedwojenną i najwierniejszą oryginałowi, postuluję.
Boćwinka Kruklanki 1 Neu Freudenthal niemieckie -- Oboczna n. niem. Bodschwingken. Nazwa polska współistniała z oficjalną niemiecką w zasadzie od początku istnienia wsi.
Borki Kruklanki 1 Borken polskie --
Brożówka Kruklanki 1 Gansenstein niemieckie --
  • Niem. obocznie Brosowken, Brzosowken (z pol.).
  • Dawniej też: Brzozówka, Brzozówko.
  • Nazwy niem. Gansenstein i pol. Brożówka współistnieją od dawna (n. niem. zaświadczona wcześniej). Uważa się, że nazwa pol. pochodzi od n. os. Broż (=Ambroży), toteż formy typu Brzozówka (spotykane od dawna) należy uznać za wynik zniekształcenia, adideacji do ap. brzoza.
Budziska Leśne Kruklanki 1 Försterei Budzisken polskie --
  • Nazwa w latach 1890-1945: Heydtwalde.
  • Leśniczówka wzięła swoją nazwę od sąsiedniej wsi Budziska (dziś w pow. gołdapskim, gm. Banie Mazurskie). Po wojnie rozszerzona o człon Leśne, typowy dla leśniczówek.
  • Potocznie także: Belweder. Nazwa współczesna, o żartobliwym charakterze.
Chmielewo Kruklanki 1 Hopfental niemieckie (tłum. z pol.?) -- Potrzebna dokumentacja (brak w NMP). Forma pol. Chmielewo pojawia się już u Goldbecka (1785), obocznie do postaci niemieckiej. Możliwe więc, że nazwa niem. jest kalką n. polskiej. Niemniej, przydałoby się rozstrzygnąć, który z wariantów był pierwszy.
Diabla Góra Kruklanki 4 Teufelsberg niemieckie Czarcia Góra
  • Do 2009 oficjalnie: Czarcia Góra.
  • W tradycji przedwojennej: Czarcia Góra. Taką formę przyjął również KUNM po wojnie, jednak ostatecznie upowszechniła się forma "Diabla Góra". Jest to prawdopodobnie przykład "zwycięstwa" uzusu nowych osadników nad mazurską tradycją oraz oficjalnymi ustaleniami (co częste w przypadku małych osad leśnych). Niemniej, przez wzgląd na tradycję, warto wrócić do pierwotnego spolszczenia nazwy góry oraz pochodzącej od niej leśniczówki.
Grądy Kruklaneckie Kruklanki 1* Grunden polskie? (Grądy)
Jasieniec Kruklanki 4 (Groß) Eschenort niemieckie Jasinort
  • Teka Toruńska dowodzi, że przed wojną Mazurzy spolszczyli n. niem. jako Jasinort. Forma obecna jest już tworem KUNM.
  • Na mapach również jako: Jesion (zapewne oboczna n. powojenna, używana potocznie).
  • Zob. też Jasieńczyk (pow. węgoborski, gm. Pozezdrze).
Jeziorowskie Kruklanki 1 Jesziorowsken polskie -- Nazwa w latach 1927-45: Seehausen.
Jurkowo Kruklanki 1 Jorkowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Jorken.
  • Do 2009 oficjalnie: Jurkowo Węgorzewskie.
  • Dawniej też: Jorkowo.
  • Początkowo po wojnie ustalono polską nazwę wsi jako Jurkowo Warmińskie (człon dookreślający nieuprawniony, gdyż miejscowość nie znajduje się na Warmii), by niedługo potem zmienić drugi człon na Węgorzewskie (wieś należała historycznie do pow. węgoborskiego). Dookreślenie nigdy nie przyjęło się w potocznym użyciu, dlatego też od 2009 roku oficjalnie usunięto je z nazwy, dzięki czemu wieś funkcjonuje dziś pod swoją historyczną nazwą Jurkowo.
Kamienna Struga Kruklanki 4 Steinbach niemieckie Sztynbach Przed wojną: Sztynbach (Teka Toruńska). Chociaż powojenna n. Kamienna Struga jest bardzo dokładnym tłumaczeniem n. niem., to wciąż jest to twór powojenny. Przedwojenna ludność mazurska używała spolszczenia fonetycznego.
Knieja Łuczańska Kruklanki 6 Waldgut Lötzen niemieckie (relacyjne) Lecka Buda
  • Wcześniejsza n. niem. Lötzensche Waldbude.
  • Wg ustaleń KUNM: Giżycka Buda. Ostatecznie jednak przyjęła się nazwa obecna, być może jest ona pamiątką "walki" o nazwę Łuczany (p. wyżej Giżycko). Leśniczówka ta była historycznie własnością miasta Lec, chociaż leżała na terenie powiatu węgoborskiego.
  • Nazwę niemiecką oryginalnie spolszczono jako Lecka Buda (m.in. u Kętrzyńskiego) i tę formę, jako znaną już przed wojną, należałoby przywrócić.
Kruklanki Kruklanki 1 Kruglanken pruskie --
  • Dawniej też: Kruglanka (w Tece Toruńskiej).
  • 1545 Krucklanicken, 1576 Krukelaniken. Nazwa pruska.
Lipowo Kruklanki 1 Lipowen polskie --
  • Nazwa w latach 1928-45: Lindenheim.
  • Należący obecnie do sołectwa Lipowo przysiółek Majerka na przedwojennych mapach widnieje jako część Łękuka Małego (p. niżej Łękuk Mały, gm. Wydminy), bez wydzielonej nazwy. Nie wiem, czy za nazwą "Majerka" kryje się jakaś przedwojenna ludowa tradycja, brak w dostępnych mi źródłach.
Łękuk Wielki Kruklanki 1 Groß Lenkuk pruskie --
  • Dawniej też: Lękuk, Łękut (to ostatnie w SGKP - błędne?).
  • Nazwa pruska, ponowiona od jeziora (1355-41 Lankucke, 1340 Lunkucken).
Możdżany Kruklanki 1 Mosdzehnen pruskie (spoloniowane) --
  • Nazwa w latach 1930-45: Borkenwalde.
  • 1522 Mosehnen, 1540 Mosonen. Nazwa oryginalnie pruska, spolonizowana do postaci Możdżany. Obocznie funkcjonowała również nazwa Borken (XVI-XVIII w.), ponowiona od pobliskiej osady Borki (p. wyżej) lub może raczej od n. terenowej. Nazwa ta stała się podstawą międzywojennego "chrztu" Borkenwalde.
Podleśne Kruklanki 3 Knobbenort niemieckie -- Brak tradycji, w Tece Toruńskiej jedynie niezmieniona n. niem. (odmieniana "do Knobenortu").
Sołtmany Kruklanki 1 Soltmahnen osobowe -- Wieś założona przez braci Jana i Pawła Sołtmanów. Nazwisko może bałtyckiego pochodzenia?
Wolisko Kruklanki 4? Walisko polskie Walisko (?)
  • Nazwa w latach 1938-45: Waldsee.
  • Zarówno forma niemiecka, jak i wszystkie źródła przedwojenne zgodnie wskazują na formę pol. Walisko (Teka Toruńska ma co prawda Walicko, ale nie zmienia to faktu, że rdzeń brzmi Wal-, a nie Wol-), co sugeruje związek ze słowem "wał" lub "walić". Dlaczego więc po wojnie ustalono tę nazwę jako Wolisko (jakby od "woli"?), jest dla mnie niepojęte. Wydaje mi się, że to wynik przeinaczenia i warto to naprostować. Niemniej, przydałyby się dokładniejsze informacje.
Wyrzywilki Kruklanki 1 Wolfsbruch niemieckie --
  • Osada ochodzi dziś za część Żywek, nie wiem na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje.
  • Nazwa polska pojawia się już w źródłach przedwojennych (również w formie Wyrzywilk), ale nie wiem jaka jest jej geneza. Potrzebna dokumentacja hist.
Żabinka Kruklanki 1~4? Zabinken polskie (Żabinki?)
  • Nazwa w latach 1938-45: Hochsee.
  • Do 2010 oficjalnie: Żabinki.
  • W przedwojennej literaturze generalnie: Żabinki. Tak również nazwę ustaliła KUNM, jednak obecnie funkcjonuje ona w syngularnej formie "Żabinka". Z drugiej strony, w Tece Toruńskiej znajdujemy męską formę Żabinek, toteż niewykluczone, że pewne wahania rodzajowe nazwy występowały już w okresie przedwojennym.
Żywki Kruklanki 1~4 Siewken pruskie (spolonizowane) (Żywek?)
  • 1544 Klein Sieben. Nazwa pruska, ponowiona od hydronimu. W języku polskim funkcjonowała jako zdrobnienie od nazwy Żywy (p. niżej), co potem przejął również j. niemiecki w formie Siewken. Po więcej wyjaśnień, zob. niżej Żywy.
  • W przedwojennym ludowym użyciu: Żywek. Taką formę spotykamy w większości przedwojennych źródeł (jedynie SGKP oraz tużpowojenny Leyding notują nazwę Żywki jako oboczną do "Żywek") oraz w danych gwarowych. Po wojnie uchwalono Żywki chyba dla konsekwencji z nazwą "Żywy", ale złamano przy tym ludową tradycję. Może warto by to naprostować, chociaż tego typu wahania rodzajowe nie są rzadkością.
  • Gwarowo: Zïvek (do Zïfku), także Š́efki. Ta ostatnia forma to najpewniej wpływ powojennego osadnictwa, które fałszywie zrepolonizowało formę niem. jako "Siewki".
Żywki Małe Kruklanki 4~1 Luisenhof niemieckie Babki (?)
  • Obocznie niem. Klein Siewken.
  • W zasadzie nazwa Żywki Małe pojawia się (w formie Żywek Mały) u Chojnackiego i Leydinga, jednak z Teki Toruńskiej wynika, że Mazurzy używali dla tej osady zupełnie innej nazwy, odczytanej przez Szcześniak z rękopisu jako "Balki" lub "Batki". Nie wzięła jednak pod uwagę, że osada ta znajduje się nad jeziorem o nazwie Babka (niem. Babke-See), dlatego też formę tę najpewniej należy odczytywać jako Babki. Ewentualnie można też obstać przy formie obecnej (jako mającej uzasadnienie), jednak bardziej ludowa wydaje się i tak postać "Żywek Mały" (p. wyżej Żywki). Niemniej, forma z Teki jest zwyczajnie ciekawsza.
Żywy Kruklanki 1 Siewen pruskie --
  • 1551 (Groß) Sieben. Nazwa pruska, przejęta od nazwy jeziora (1576 Seben), w języku polskim przejęta z adideacją do przym. żywy. Według oficjalnych dokumentów nazwa ta odmienia się do Żyw, zaś Teka Toruńska podaje zarówno odmianę "do Żyw", jak i "do Żywego".
  • Gwarowo: Zïvï (do Zïf).
Bielskie Miłki 4? Bilsken pruskie (spolonizowane)? Bilskie (?)
  • Nazwa w latach 1938-45: Billsee.
  • W zasadzie wszystkie źródła przedwojenne wskazują na formę pol. Bilskie (rzadko też Bilsko). Taka forma wynika też z zapisu gwarowego. Forma powojenna zdaje się być zasugerowana starszymi zapisami n. niem. typu Bielsken i wywodem od słowa "biel". Jednak jeżeli forma Bilskie jest ludowa, to chyba warto by to naprostować. Nazwa wsi pochodzi od pobliskiego jeziora (1476 Bill), którego nazwa może mieć staropruskie pochodzenie. Obecna forma jego nazwy, Bielewo jest sztuczna - przedwojenne opracowania dają Bilskie lub Biała.
  • Gwarowo: B'ilsk'e.
Borki Miłki 1 Borken polskie --
Czyprki Miłki 1 Czyprken polskie --
  • Nazwa w latach 1928-45: Freiort.
  • Dawniej też: Cyprki, Czyprzki.
  • Wg autorów NMP pierwotna forma to Cyprki (od im. Cyprian), a obecne nagłosowe Cz- jest wynikiem hiperpoprawności.
  • Gwarowo: Cipṛk'i.
Danowo Miłki 1 Dannowen polskie -- Nazwa w latach 1936-45: Dannen.
Drochowo Miłki 5 Ottilienhof polskie Otylkowo
  • Brak tradycji, u Leydinga Otylkowo, co zdaje się być dość naturalnym spolszczeniem n. niem. Warte przywrócenia w miejsce ahistorycznej nazwy "Drochowo", która jest typowym chrztem KUNM, bez jakiegokolwiek uzasadnienia.
  • Miejscowość dziś stanowi część Miłek, nie wiem czy jej nazwa wciąż funkcjonuje.
Jagodne Małe Miłki 1 Klein Jagodnen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinkrösten.
  • Gwarowo: Jegodne Mau̯e.
Jagodne Wielkie Miłki 1 Groß Jagodnen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Großkrösten.
  • Gwarowo: Jegodne Duze.
Jedamki Miłki 1 Jedamken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Stenzeln.
  • Dawniej też: Jadamki, Adamki (to ostatnie to "uczona" poprawka Chojnackiego), wg Białuńskiego w XVI w. Czyprki (1507 Czypprichen).
  • Nazwa pochodzi od gwarowej formy imienia Adam (wymawianego przez miejscowych Jedam, Adam). Dawna oboczna Czyprki od odbiorcy nadania, Adama Czyprka. Por. też wyżej Czyprki (gm. Miłki).
  • Gwarowo: Jedamk'i.
Kleszczewo Miłki 1 Kleszewen polskie --
  • Nazwa w latach 1928-45: Brassendorf.
  • Gwarowo: Klėscevo.
Konopki Małe Miłki 1 Klein Konopken polskie --
  • Nazwa w latach 1929-45: Waldfließ.
  • Zob. też poniżej Konopki Wielkie.
Konopki Wielkie Miłki 1 Groß Konopken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Hanffen.
  • 1475 niem. Hanfstengel. Ta niemiecka nazwa nie przetrwała długo, ustąpiła nazwie polskiej, pochodzącej od nazwiska założycieli. Forma wprowadzona w okresie hitlerowskim zdaje się nawiązywać do pierwotnego zapisu.
  • Gwarowo: Konopk'i (Duze, Mau̯e), do Konopk.
Lipińskie Miłki 1 Lipiensken polskie --
  • Nazwa w latach 1928-45: Lindenwiese.
  • Dawniej też: Lipieńskie.
  • Gwarowo: L'ipʲinsk'e.
Lipowy Dwór Miłki 1 Lindenhof niemieckie -- Przed 1857 - Abbau Schacht (wg źródeł internetowych).
Marcinowa Wola Miłki 1 Marczinawolla polskie --
  • Nazwa w latach 1929-45: Martinshagen.
  • Dawniej też: Marcinowola.
Miechy Miłki 1 Mniechen polskie --
  • Nazwa w latach 1928-45: Münchenfelde.
  • W XVI w. obocznie Kurczątka lub Kurzątka (1507 Gorsuntkie, 1508 Kursuntken). Nazwa ta współistniała z n. Miechy, w wymowie gwarowej Mniechy (taką formę odzwierciedla forma niemiecka). Obie nazwy polskiego pochodzenia.
  • Gwarowo: Mńex́i.
Miłki Miłki 1 Milken pruskie? -- 1481 Milken. Nazwa od nazwiska sołtysa Jana Milkena, pierwszego właściciela wsi. Być może nazwisko pochodzenia pruskiego, choć nie można w pełni wykluczyć słowiańskiego lub niemieckiego pochodzenia.
Paprotki Miłki 1 Paprodtken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Goldensee.
Przykop Miłki 1 Przykopp polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Hessenhöh.
Ruda Miłki 1 Ruhden polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Eisenwerk. Jest to wskrzeszenie pierwotnej niem. nazwy wsi, funkcjonującej w XV w. (1481 Eysenwerk, Eisenwergk).
Rydzewo Miłki 1 Rydzewen polskie --
  • Nazwa w latach 1927-45: Rotwalde.
  • Gwarowo: Rïʒevo.
Staświny Miłki 1 Staßwinnen pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Eisermühl.
  • 1475 Eisermühle. Nazwa niemiecka, oboczna do pruskiej. Przywrócona w okresie hitlerowskim.
Wierciejki Miłki 1 Wierczeyken osobowe (pruskie?) --
  • Nazwa w latach 1928-45: Gregerswalde.
  • Nazwa wsi od nazwiska założyciela - bałtyckiego pochodzenia?
Wyłudki Miłki 1 Willudtken osobowe (bałtyckie) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Heydeck.
  • 1533 Willuden. Nazwa od nazwiska założyciela, Jakuba Wyłudy. Nazwisko to według Przybytek jest pochodzenia bałtyckiego, prawdopodobnie litewskiego. Najstarsze zapisy mogą sugerować istnienie formy pol. *Wyłudy, później zdrobnionej.
Wyszowate Miłki 1 Wissowatten osobowe (słowiańskie?) --
  • Dawniej też: Wiszowate, Wysowate.
  • Nazwa wsi od nazwiska założyciela, przydałyby się jednak informacje etym.
Bachorza Ryn 3 Wiesenthal niemieckie -- Według źródeł internetowych, pierwotnie Abbau Rastell (1875). Brak polskiej tradycji.
Canki Ryn 1 Waldhof niemieckie -- Pierwotnie: Zankenicht (1823), stąd ludowa forma spolszczona. Nazwa prawdopodobnie niemiecka, choć trudna do objaśnienia.
Dzikowizna Ryn 3 Ludwigsheim niemieckie --
Głąbowo Ryn 1 Glombowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Leithof.
Grzybowo Ryn 1 Grzybowen polskie --
  • Nazwa w latach 1929-45: Birkensee.
  • W XV w. obocznie niem. Sperlings, od nazw. odbiorcy nadania, Henryka Sperlinga.
  • Gwarowo: Gžïbovo.
Hermanowa Wola Ryn 1 Hermanawolla polskie --
  • Nazwa w latach 1929-45: Hermannshorst.
  • Dawniej też: Hermanowola, Karczanka.
Jeziorko Ryn 1 Jesziorken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Preußenburg.
Knis Ryn 1 Gneist pruskie -- Gwarowo: Knis (przym. knisofsk'i).
Knis-Podewsie Ryn 5? Gneisthöhe hybryda (prus. + niem.) Knisówko Brak przedwojennej tradycji, n. niem. pochodna od sąsiedniego Knisa (p. wyżej). U Leydinga: Knisówko, co wydaje się być naturalną adaptacją n. niem. (z zachowaniem pruskiego rdzenia tej nazwy). Forma Knis-Podewsie wydaje się sztuczna, nadana przez KUNM. Ewentualnie można by nazwać tę miejscowość Knis Górny (z powodu niem. -höhe), ale brak takiej tradycji.
Kronowo Ryn 1 Kronau pruskie -- Oboczna n. niem. Krone (dok. Crone, w XV w.). Nazwa uważana za pruską.
Krzyżany Ryn 1 Krzysahnen polskie --
  • Nazwa w latach 1927-45: Steinwalde.
  • Gwarowo: Křïzanï.
Ławki Ryn 1 Lawken pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Lauken.
  • Gwarowo: U̯afki.
Mioduńskie Ryn 1 Mniodunsken polskie --
  • Nazwa w latach 1929-45: Immenhagen.
  • Gwarowo: Ńodunsk.
Mleczkowo Ryn 3 Reichenhof niemieckie --
  • Według źródeł internetowych, osada nosiła pierwotnie nazwę Abbau Kühl (1874).
  • Brak tradycji. U Leydinga: Mleczarnia. Widać kiedyś mieścił się tu tego typu zakład.
Monetki Ryn 5~6? Sophienthal niemieckie Jany (?)
  • Według źródeł internetowych, miejscowość nosiła pierwotnie nazwę Abbau Jany (1860). Jeżeli jest to nazwa pochodzenia polskiego (n. rodowa od im. Jan), to warto by ją przywrócić. Niemniej, znam ją jedynie ze źródeł internetowych, więc nie wiem nawet, czy jest autentyczna.
  • Brak pol. tradycji, powojenna n. Monetki ciekawa, ale nie znajduję dla niej żadnego uzasadnienia (być może nawiązuje do prus. toponimu Monety [p. Monety w gm. Biała Piska], niemniej jaka mogłaby być tutaj motywacja dla takiej formy?). Przydałyby się dokładniejsze informacje i dokumentacja (w NMP miejscowość niestety pominięta).
Mrówki Ryn 1 Mrowken polskie -- Nazwa w latach 1929-45: Neuforst.
Orło Ryn 1 Orlen pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Arlen. Jest to nawiązanie do najstarszych zapisków nazwy.
  • Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Orło (1548 Arlenn).
Prażmowo Ryn 6 Salpia pruskie Salp
  • Przed wojną pol. Salp (r. żeński, odm. do Salpi), zapewne istniała też postać a-tematowa Salpia, o czym świadczy forma niem. Jest to nazwa pruska, ponowiona od nazwy lasu. Niestety, po wojnie zdecydowano się przechrzcić tę wieś na Prażmowo, na pamiątkę nabywcy sołectwa we wsi (w 1546 r.), Stanka Prażmo. To ogromna szkoda, że zniweczono tak piękną, staropruską nazwę. Bez dwóch zdań należy to zmienić.
  • Gwarowo: Salpxś, Salpś.
Rybical Ryn 1 Rübenzahl niemieckie --
  • Pierwotnie niem. Klementenort (ok. 1435 Clementen Ohrt), według Białuńskiego.
  • Gwarowo: Rïb'ical.
Ryński Dwór Ryn 2 Rheinshof niemieckie (relacyjne) --
Ryńskie Pole Ryn 2 Rheinsfelde niemieckie (relacyjne) -- Oboczna n. niem. Stadienhof.
Siejkowo Ryn 1 Justusberg niemieckie (osobowe) -- Nazwa pol. przedwojenna, niezwiązana z niemiecką.
Skop Ryn 1 Skoppen słowiańskie? -- Nazwa w latach 1938-45: Reichenstein.
Skorupki Ryn 1 Skorupken polskie -- Nazwa w latach 1927-45: Schalensee.
Słabowo Ryn 1 Slabowen polskie -- Nazwa w latach 1928-45: Langenwiese.
Stara Rudówka Ryn 1 Alt Rudowken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Hammerbruch.
  • Miejscowość Nowa Rudówka (niem. Neu Rudowken) została wcielona do gminy "Hammerbruch" już w okresie hitlerowskim, toteż można było po wojnie złączoną miejscowość nazwać po prostu Rudówką. Niemniej, brak takiej tradycji, więc niech zostanie jak jest.
  • Gwarowo: Rudofka.
Sterławki Wielkie Ryn 1 Groß Stürlack pruskie --
  • Dawniej też: Styrławki.
  • 1419 Sterlawken, 1490 Sturlauken. Nazwa pruska.
  • Gwarowo: Steru̯afk'i.
  • Zob. też wyżej Sterławki Małe (gm. Giżycko).
Szymonka Ryn 1 Schimonken polskie? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Schmidtsdorf.
  • Wieś leży niepodal jeziora Szymon (niem. Schimon-See, 1503 Simon). Być może to polska nazwa odimienna (wówczas to jezioro wzięło nazwę od wsi), ale nie wykluczałbym w pełni adideowanej nazwy pruskiej. Potrzebne dokładniejsze informacje.
Tros Ryn 1 Trossen pruskie --
Wejdyki Ryn 1 Weydicken pruskie --
  • W 1938 r. urzędowa zmiana zapisu na Weidicken (literę "y" często usuwano z nazw, jako nietypową dla języka niemieckiego).
  • Pierwotnie: Caithemedien (1415, 1488), następnie Waidikaimen (1539). Obie nazwy pochodzenia pruskiego, ta druga jest podstawą nazwy obecnej (ze skróceniem prus. -kaims > -ki, zapewne już na gruncie polskim).
  • Gwarowo: Vei̯dïk'i.
Zielony Lasek Ryn 1 Grünwalde (bei Rhein) niemieckie -- U Leydinga obocznie: Leleki. Zapewne ma to związek z sąsiednią wsią Lelek (zob. Lelek, pow. ządzborski, gm. Mikołajki). Wszystkie inne źródła polskie notują jedynie nazwę obecną, znaną już od XVIII w., jednak zarejestrowana przez Leydinga w 1928 r. nazwa wodna Lelecki kanał (niem. Grünwalder Kanal), oznaczającej przepływający obok wsi sztuczny kanał, łączący jez. Tałtowisko i Kotek (dziś zwykle zwany mylnie "Kanałem Grunwaldzkim" - zapewne bałamutne nawiązanie do Bitwy Grunwaldzkiej na podstawie nazwy niem.), sugerowałaby, że nazwa ta rzeczywiście funkcjonowała w terenie.
Berkowo Wydminy 1 Berghof niemieckie --
  • U Leydinga obocznie: Dobrzyny. Chyba jakiś postulat powojenny (od pobliskiego jeziora Dobrzyń, niem. Dobrin-See), który się nie przyjął.
  • Gwarowo: Berkovo (na Berkoźe).
Biała Giżycka Wydminy 1* Adlig Bialla polskie (tłum. z niem.?) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Bleichenau.
  • Pierwotnie niem. Weißenfließ (1513-18 Weyszenflis). Nazwa ta, nawiązująca do pobliskiego jeziora Białego (1595 Weissen, wtórnie niem. Bialla See), funkcjonowała w języku Mazurów w formie Biała (może jednak pierwotne?). Po wojnie nazwa przyjęta z ahistorycznym dookreśleniem Giżycka, celem odróżnienia od innych miejscowości o takiej nazwie (np. Biała Piska, Biała Olecka). Dookreślenie to, w razie konieczności jego utrzymania, można by zastąpić określeniem Szlachecka, odpowiadającym niem. Adlig.
Cybulki Wydminy 1 Czybulken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Richtenfeld.
  • Gwarowo: Cïbulk'i.
Czarnówka Wydminy 1 Czarnowken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Grundensee.
  • Dawniej też: Trojany Czarne (obocznie w XVI w. - 1572 Trojan Zarni), od nazwiska odbiorcy nadania - Trojana Czarnego (nazwa obecna zresztą również utrwala jego nazwisko).
  • Gwarowo: Carnufka.
Dudka Wydminy 3 Schraderswert niemieckie -- Brak tradycji. Może nazwa obecna ma jakieś uzasadnienie (brzmi nietypowo jak na chrzest KUNM)? Ponadto, Leyding notuje jako Dudkowo.
Ernstowo Wydminy 2 Ernstfelde niemieckie -- Brak u Leydinga, nie znalazłem też odpowiedniego ustalenia KUNM. Nazwa obecna jest kalką n. niem., ale brak w przedwojennej literaturze.
Franciszkowo Wydminy 1 Franziskowen polskie -- W 1938 miejscowość złączona z Pańską Wolą (p. niżej) pod nazwą Freihausen.
Gajlówka Wydminy 1 Gaylowken pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Gailau.
  • Dawniej też: Giejlówka (Teka Toruńska).
  • Nazwa wsi ponowiona od n. strugi Gajlówka, której nazwa z kolei została utworzona od pruskiej n. jeziora Gaylo (1563), dziś osuszonego i znanego jako Gajłowskie Łąki.
  • Gwarowo: Gai̯lȯfka.
Gajrowskie Wydminy 4? (1?) Friedrichsheide niemieckie Gajrówka (?) Przed wojną: Gajrówka, rzadziej Garejówki (1785 Gerreyoffcken). Jest to nazwa o bałtyckim rdzeniu, z końcówką -ówka (lub -owskie?), istniejąca obocznie do nazwy niemieckiej. Po wojnie ustalono tę nazwę w niespotykanej wcześniej formie Gajrowskie, na bazie zapisu niem. Geirowsken, znanego tylko Leydingowi. Trudno z pewnością ustalić poprawną formę tej nazwy (brak w Tece Toruńskiej, nie dysponuje też żadnymi zapisami gwarowymi), ale przekaz Goldbecka z 1785 zdaje się wskazywać na formę z suf. -ówka.
Gawliki Małe Wydminy 1~4 Klein Gablick pruskie (Gawlik Mały)
  • U przedwojennych raczej sing. Gawlik Mały (po więcej wyjaśnień, zob. niżej Gawliki Wielkie).
  • Dawniej też: Drygalsk (może *Drygalskie? - niem. Drygalsken [koniec XVIII w.], od nazwiska odbiorcy nadania - Drygalskiego). W gwarze: Gawliczek.
  • Zapis gwarowy: Gavl'icek.
Gawliki Wielkie Wydminy 1~4 Groß Gablick pruskie (Gawlik Wielki)
  • U przedwojennych w formie sing. Gawlik (Mały, Wielki), tak samo jak jezioro. Forma Gawlik wynika również jasno z zapisów gwarowych, więc chyba warto to naprostować (powód powojennej pluralizacji niejasny).
  • Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Gawlik (niem. Gablick-See, 1574 Gablicken).
  • Gwarowo: Gavl'ik (gen. -ku).
Gębałki Wydminy 1~4 Gembalken polskie (Gębalka)
  • Podobnie jak w przypadku powyższych dwóch wsi, tutaj również nazwę ustalono po wojnie jako pluralis, mimo że dane przedwojenne i gwarowe wskazują jednoznacznie na formę Gębalka. Chyba warte naprawy.
  • Gwarowo: Gembalk'a.
Grądzkie Wydminy 1 Grondzken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Funken.
  • Gwarowo: Gronsk'e.
Grodkowo Wydminy 3 Maxhof niemieckie -- Brak tradycji (u Leydinga Nowe Siedlisko). Nazwa obecna jest typowym chrztem KUNM.
Hejbuty Wydminy 1 Heybutten pruskie --
  • 1513-18 Haybuthen. Nazwa pruska, odimienna, rekonstruowana jako *Eibutai.
  • Gwarowo: Xeibut'i.
Kowalewskie Wydminy 1 Kowalewsken polskie --
  • Już przed wojną (za Hitlera?) miejscowość przyłączona do Szczybał (wówczas Lorenzhall), na ówczesnych mapach jako część tej wsi.
  • Dawniej dwie miejscowości: Kowalewskie Wielkie i Małe (niem. Groß, Klein Kowalewsken).
Krzywe Wydminy 1 (Gut) Krzywen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: (Gut) Kriewen.
  • Oboczna n. niem. Sodrest. Niejasna, zapewne staropruska. Autorzy NMP zapis Sadrost al. Saderst z 1564 odnoszą do wsi Krzywe w gm. Prostki, ale być może należałoby je odnieść tutaj.
  • Zob. też sąsiednie wsi Nowe i Stare Krzywe w gm. Stare Juchy, od których nazwę wziął ten majątek.
Łękuk Mały Wydminy 1 Klein Lenkuk polskie -- Po więcej wyjaśnień, zob. Łękuk Wielki (gm. Kruklanki).
Malinka Wydminy 1 Mallinken polskie --
  • Nazwa w latach 1930-45: Birkfelde.
  • Pierwotnie niem. Tannewald (1568). Ponadto, Białuński przytacza zapisy z XVII w.: Milowen, Miłowce, Malicken, Malincken (autorzy NMP odczytują: Miłowo, Miłowce, Maliki). Ostatecznie upowszechniła się forma Malinka.
Mazuchówka Wydminy 1 Masuchowken polskie --
  • Nazwa w latach 1936-45: Rodental.
  • Gwarowo: Mazuxufk'a.
Okrągłe Wydminy 1 Okrongeln polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Schwansee.
Orłowo Wydminy 1 Orlowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Adlersdorf.
Pamry Wydminy 1 Pammer pruskie -- Nazwa ponowiona od n. jeziór Pamer i Pamerek (1540 Panner, 1595 Pammer [Groß u. Klein]), staropruskiego pochodzenia.
Pańska Wola Wydminy 1 Adlig Wolla hybryda (niem. + pol.) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Freihausen.
  • Niem. oboczne: Weißenfluß, Weißensee (XVIII-XIX w.), Wolla.
Radzie Wydminy 1 Radzien polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Königsfließ.
  • 1485 Massir (=pol. Mazur), następnie Raße, Rase (1507); Radtschy, Radzien (1513). Nazwa polska.
Ranty Wydminy 1 Ranten pruskie --
Rostki Wydminy 1 Rostken polskie --
Róg Orłowski Wydminy 1* Rhog polskie (Róg) W 1938 r. miejscowość włączona do Łękuka Małego (p. wyżej).
Rydze Wydminy 3 Nienstedten dolnoniemieckie -- Brak tradycji.
Siedliska Wydminy 1 Schedlisken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Dankfelde.
Siejba Wydminy 1 Scheuba niemieckie??? -- 1560 Schiben, 1563 Scheube. Autorzy NMP objaśniają z niem. (niby od n. os. Scheublin, Schaub lub śrwniem. schoup "wiązka słomy"), moim zdaniem zupełnie nieprzekonująco. Może prędzej to mocno zniekształcona nazwa pruska lub słowiańska (szczególnie rzuca się w oczy nieniemiecka końcówka)? Ponadto, w XVI w. występowała obocznie n. niem. Macht (od nazw. odbiorcy nadania).
Siemionki Wydminy 1 Schemionken polskie --
  • Nazwa w latach 1928-45: Bergwalde.
  • Gwarowo: Š́eńonk'i.
Skomack Mały Wydminy 1 Klein Skomatzko pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Skomand.
  • Dawniej też: Skomacko Małe. Po więcej wyjaśnień zob. Skomack Wielki (pow. łecki, gm. Stare Juchy).
  • Gwarowo: Mau̯ï Skȯmack.
Sucholaski Wydminy 1~4? Sucholasken polskie (Suchy Lasek?)
  • Nazwa w latach 1935-45: Rauschenwalde.
  • Przed wojną: Suchy Lasek (często zapisywane łącznie, jako "Suchylasek"). Możliwe, że taka forma jest poprawniejsza (przydałyby się dane gwarowe), chociaż postać niem. zdaje się wskazywać na formę obecną. Internetowa "Encyklopedia Warmii i Mazur" przypisuje stare zapisy Suchy Lassa (1554), Suchylassek (1558) i Suchilaski (bez daty), ale niestety nie dysponuję literaturą, mogącą je zweryfikować.
Szczepanki Wydminy 1 Sczepanken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Tiefen.
Szczybały Orłowskie Wydminy 1* Sczyballen (bei Orlowen) pruskie (spolonizowane)? (Szczybały)
  • Nazwa w latach 1938-45: Lorenzhall.
  • Dawniej też: Panistrugi (w XVI w., dok. Pannistruga), od nazwiska właścicieli. Taką nazwę nosi dziś wieś Panistruga w gm. Stare Juchy.
Talki Wydminy 1 Talken pruskie -- Potrzebna dokumentacja. Wieś leży nad niewielkim jeziorem o tej samej nazwie.
Wężówka Wydminy 1 Wensowken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Großbalzhöfen.
  • Wieś współcześnie wchłonęła dawną miejscowość Junie (niem. Junien, 1938-45: Kleinbalzhöfen), o bałtyckiej nazwie.
Wólka Cybulska Wydminy 3 Paulinenhof niemieckie --
  • Brak tradycji. Współczesna nazwa, nawiązująca do sąsiednich Cybulek jest tworem powojennym.
  • Miejscowość dziś stanowi część Cybulek. Nie wiem, na ile wciąż funkcjonuje pod osobną nazwą.
Wydminy Wydminy 1 Widminnen pruskie --
  • 1384 Wedem. Nazwa pruska, ponowiona od pobliskiego jeziora Wydmin (dziś wtórnie zwane jez. Wydmińskim) - 1340 Wedemyn, ok. 1390 Wedem, 1542 Widdem.
  • Gwarowo: Vïdńinï (do Vïdńin).
Zelki Wydminy 1 Neuhoff niemieckie -- 1513 Selken. Stąd nazwa polska. Forma niem. Selken funkcjonowała (obocznie do Neuhof) jeszcze pod koniec XVIII w., o czym świadczy spis Goldbecka z 1785. Potrzebne informacje dot. pochodzenia tej nazwy.

Powiat łecki

Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Ełk Ełk (miasto) 1 Lyck prusko-jaćwieskie --
  • Pierwotnie pol. Łek (do Łku, we Łku).
  • 1343 Luk, 1420 Licke. Nazwa pochodzi od prusko-jaćwieskiej n. rzeki *Luks (dziś Ełk), której nazwa została już na etapie starosłowiańskim przejęta w formie *Lъkъ (n. rzeki widnieje już w trzynastowiecznych ruskich zapiskach jako Лъкъ, Лѹкъ), co w języku polskim dało Łek (dop. Łku, z "e" ruchomym z jeru). W różnej literaturze stara nazwa miasta i rzeki bywa cytowana w formie "Łęk" lub "Łęg" - jest to jednak stale przepisywany stary błąd, w rzeczywistości nigdy w tej nazwie nie było nosówki. Od osiemnastego wieku pojawiają się świadectwa istnienia przestawionej formy Ełk (u Goldbecka w zniemczonej grafii Oelck), która jest wynikiem fałszywej dekompozycji ("we Łku" > "w Ełku"). Takiej zmianie sprzyjał zapewne fakt, że w miejscowej gwarze akcent mógł padać na przyimek. Choć to niewątpliwie kuriozalna przemiana, nieco łamiąca prawa polskiej morfofonologii, to jednak zaszła w pełni naturalnie i nie widzę przesłanek, aby ją zmieniać.
  • Inną kwestią, chociaż blisko powiązaną z wyżej wspomnianą przestawką, jest kwestia utworzonego od nazwy miasta przymiotnika. Przymiotnik od Łek brzmi łecki i, co ciekawe, przestawka do postaci "Ełk" nie wywołała zmiany formy przymiotnika. Nawet wtedy, kiedy nazwa miasta już od dawna brzmiała "Ełk", utworzony od niej przymiotnik wciąż brzmiał "łecki" i w zasadzie tylko taki spotykamy w przedwojennej literaturze. Chyba najbardziej znanym przykładem użycia tej formy jest nazwa gazety Przyjaciel Ludu Łecki, wydawanej przez G. Gizewiusza i M. Giersza. Dla każdego, kto był w jakiś sposób zaznajomiony ze sprawą mazurską i pruską wiedział, że przymiotnikiem od Ełku jest "łecki". Formę "ełcki" (być może używaną już wcześniej przez postronnych?) wprowadzono tak naprawdę po wojnie, wraz z oficjalnymi ustaleniami KUNM (które mówiły o powiecie "ełckim"), zapewne dla uregularyzowania nazwy i ułatwienie sprawy nowym osadnikom, którzy mogli zasady "Ełk - łecki" nie rozumieć. Niemniej, uważam że warto przypomnieć historyczną formę "łecki" i używać jej (zwłaszcza miłośnicy lokalnej historii powinni o to zabiegać). Jest ona bardziej prestiżowa, lepiej nawiązuje do mazurskiej tradycji i zapisała się w historii Mazur tytułem wspomnianej wcześniej gazety. Jedyną jej wadą jest to, że może się mylić z przymiotnikiem "lecki" od Leca (Giżycka), niemniej dawniej jakoś sobie z tym radzono i uważam, że tradycja jest najważniejsza. Dlatego też w niniejszym projekcie, używam właśnie tej formy jako przymiotnika od nazwy "Ełk".
  • Gwarowo: U̯ek (do U̯ku), Jeu̯k. Jak widać, w lokalnym użyciu gwarowym forma bezprzestawkowa przetrwała (obocznie do przestawionej) do czasów współczesnych.
Baranki Ełk (miasto) 1 Klein Barannen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Walden-Abdeckerei.
  • Zob. też niżej Barany (sąsiednia wieś w gm. Ełk).
  • U Leydinga obocznie: Rakarnia (tłumaczenie niem. Abdeckerei).
Szyba Ełk (miasto) 1 Sybba polskie? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Walden.
  • Potrzebne informacje etymologiczne. Czy nazwa jest na pewno polska?
  • Należy wyrugować ahistoryczną, stworzoną przez urzędników nazwę "Osiedle Leśne", która widnieje m.in. w planach zagospodarowania miasta jako nazwa tej dzielnicy.
Bajtkowo Ełk 1 Baitkowen pruskie lub słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Baitenberg.
  • N. wsi niejasnego pochodzenia - być może jej rdzeń jest słowiański (odimienny), ale niewykluczone też, że jest to spolonizowana pierwotna nazwa pruska.
  • Gwarowo: Bai̯tkovo.
Barany Ełk 1 Barannen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Keipern.
  • Gwarowo: Barani.
Bartosze Ełk 1 Bartossen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Bartendorf.
  • Dawniej też: Bartosy (w Tece Toruńskiej, zapewne wynik gwarowego mazurzenia).
Białojany Ełk 1 Biallojahnen pruskie (spolonizowane)? --
  • Nazwa w latach 1935-45: Weißhagen.
  • Oboczna n. niem. (przed 1935): Biellen.
  • Dawniej też: Biele, Białojania.
  • Według autorów NMP, nazwa może mieć stare, hydronimiczne pochodzenie (od ide. *yana "rzeka", w drugim członie), chociaż i rdzennie polskie pochodzenie nie jest w pełni wykluczone. Obocznie istniała też forma Biele, być może wynikająca ze skrócenia nazwy Białojany.
  • Gwarowo: B'au̯ojańi.
Bienie Ełk 1 Bienen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Binien.
  • Gwarowo: B'ińe.
Bobry Ełk 1 Bobern polskie --
  • Gwarowo: Bobrẹ́.
  • Wieś obecnie, nie wiedzieć czemu, podzielona między dwie gminy. Część północna należy do gm. Ełk, a południowa (dawny PGR) do gm. Prostki.
Borecki Dwór Ełk 2 Borkenhof hybryda (pol. + niem.) -- Miejscowość założona w 1914 roku. Stąd brak tradycji, jednak nazwa ustalona po wojnie jest logicznym tłumaczeniem n. niem.
Borki Ełk 1 Borken polskie -- Obecnie wieś podzielona między dwie gminy (podobnie jak pobliskie Bobry, p. wyżej). Część wschodnia należy do gm. Ełk, a zachodnia (popegeerowska) do gminy Prostki.
Brodowo Ełk 1 Brodowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Broden.
  • Dawniej też: Lachy, Brodowskie (w XVI w. - 1513 Lachen, Brodoffsken).
Buczki Ełk 1 Buczken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Kleinseliggen.
Buniaki Ełk 3 Mathildenhof niemieckie --
  • Według źródeł internetowych, miejscowość nosiła przed r. 1857 nazwę Abbau Hüllmann (od nazwiska właściciela).
  • Brak polskiej tradycji. Nazwa obecna nadana po wojnie, nie brzmi jednak jak typowy "chrzest" KUNM. Może odnosi się do jakiegoś nazwiska?
Chełchy Ełk 1 Chelchen polskie (osobowe) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kelchendorf.
  • Gwarowo: X́eu̯x́či.
Chojniak Ełk 3 Löbelshof niemieckie --
Chruściele Ełk 4? Chroscziellen niemieckie Chrościele (?)
  • Nazwa w latach 1933-45: Kreuzfeld.
  • Przedwojenna literatura i zapiski historyczne (1483 Chroschzillen) wskazują jednoznacznie na formę z "o". Odbiorcą nadania był Jan Chrościel. Formę z "u" wprowadziła KUNM. Uważam, że warto to naprostować.
Chrzanowo Ełk 1 Chrzanowen polskie --
  • Nazwa w latach 1933-45: Kalkofen.
  • Pierwotnie (XV w.): Kałtkowo, Kałtkowskie (1437 Caltkoffen, Kalckoffsken). Nazwa prawdopodobnie o pruskim rdzeniu, tak jak n. wsi Kałtki w gm. Stare Juchy (zob.). Ostatecznie przyjęła się n. Chrzanowo, od nazwiska odbiorcy nadania. W okresie hitlerowskim przyjęto formę nawiązującą (w zniekształcony, zgermanizowany sposób) do nazwy pierwotnej.
  • W gwarze: Xřanovo.
Ciernie Ełk 1 Czernien polskie -- Nazwa w latach 1929-45: Dorntal.
Czaple Ełk 1 Zappeln polskie --
Giże Ełk 1 Giesen słowiańskie --
  • Dawniej też: Gize, Gizy (formy gwarowe?).
  • Nazwa słowiańska, od nazw. odbiorcy nadawcy, Macieja Giży.
Guzki Ełk 1 Gusken słowiańskie --
Janisze Ełk 2 Johannisberg niemieckie -- Na mapach Geoportalu: Janów. Zapewne nazwa używana potocznie po wojnie. U Leydinga z kolei: Janowo. Z kolei nazwą ustaloną przez KUNM (i widniejącą dziś na drogowskazach) są Janisze. Brak polskiej przedwojennej tradycji.
Judziki Ełk 1 Judzicken jaćwieskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Gutenborn.
  • Gwarowo: Juǯ́ik'i. Nazwa o bałtyckim rdzeniu.
Kałęczyny Ełk 1~4 Kallenzinnen polskie (Kałęczyn)
  • Przed wojną: Kałęczyn, Kawęczyn, Pogorzel.
  • Literatura przedwojenna wskazuje dość jednoznacznie na postać singularną. Co prawda, pluralizacja mogła zaistnieć tu naturalnie (zwłaszcza pod wpływem formy niem. z -en, nie jest to rzadkie zjawisko), ale również we współczesnych zapisach gwarowych mamy formę singularną, więc chyba należałoby to naprawić.
  • Obocznie istniała nazwa pol. Pogorzel (zniemcz. Pogorzellen), notowana w XVIII-XIX w.
  • Gwarowo: Kavenčin, Kau̯enčin.
Karbowskie Ełk 1 Karbowsken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Siegersfeld.
  • Wieś założona na polu o pruskiej nazwie Quesaw (1523). Obecna nazwa wsi od nazw. odbiorcy nadania.
Konieczki Ełk 2? Elisenthal niemieckie --
  • Niemieckie źródła internetowe podają jako pierwotną (przed 1885) nazwę Abbau Konietzko. Rzeczywiście, właścicielem wsi był Otto Konietzko, stąd powojenna n. polska.
  • Nazwa osiedla Konieczki w Ełku ponowiona od n. tej wsi.
Koziki Ełk 1 Kozycken polskie --
  • Nazwa w latach 1935-45: Selmenthöhe.
  • Dawniej też: Dąbrówka.
Krokocie Ełk 1 Soffen niemieckie? --
  • Oboczna n. niem. Krokotschen.
  • Dawniej też: Sofy, Krokocze.
  • Wieś o dwóch obocznych nazwach - n. Krokocie (niem. Krokotschen) o bałtyckim (zapewne jaćwieskim) rdzeniu. Urzędową nazwę Soffen (pol. Sofy) autorzy NMP i Przybytek wywodzą z niemiekciego, chociaż nie wykluczałbym możliwości, że jest to również zniemczona nazwa pruska. Po wojnie wybrano n. Krokocie jako urzędową.
  • Gwarowo: Sofi, Krokoče, Krokoč́e.
Lega Ełk 1 Leegen jaćwieskie -- Nazwa bałtycka, od jaćwieskiego hydronimu Lega (stąd też Olecko).
Lepaki Małe Ełk 1 Klein Lepacken słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinramecksfelde.
  • U Leydinga: Lepaczki. W innych źródłach brak takiego zdrobnienia.
Lepaki Wielkie Ełk 1 (Groß) Lepacken słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Ramecksfelde.
  • Człon Groß/Wielkie często pomijano w tej nazwie przed wojną.
Lipinka Ełk 2 Linde niemieckie -- Nazwa leśniczówki zapewnie nawiązuje do pobliskiej wsi Lipińskie Małe (dziś gm. Prostki, p. tam). Brak polskiej tradycji.
Maleczewo Ełk 1 Malleczewen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Malletten.
Malinówka Mała Ełk 1 Klein Malinowken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinschmieden.
  • Miejscowości Malinówka Mała i Wielka dziś często traktowane jako jedna miejscowość Malinówka (taki stan rzeczy odzwierciedlają drogowskazy).
Malinówka Wielka Ełk 1 Groß Malinowken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Großschmieden.
  • Miejscowości Malinówka Mała i Wielka dziś często traktowane jako jedna miejscowość Malinówka (taki stan rzeczy odzwierciedlają drogowskazy).
Małkinie Ełk 1~4 Malkiehnen pruskie (Małkiń)
  • W latach 1938-45 pisownia: Malkienen.
  • Przed wojną: Małkiń, Małkiny, w XV w. Małkińskie (1473 Malkinsken). Postać pluralna Małkinie pojawia się dopiero po wojnie - u Leydinga i w ustaleniach KUNM. Prawdopodobnie poprawniejsza jest postać Małkiń (r. ż. - do Małkini), którą podaje większość opracowań przedwojennych, Teka Toruńska oraz zapis gwarowy (jako jedną z form). Ponadto, jest ona zgodna z hydronimem (o czym poniżej). Chyba warto byłoby to naprostować.
  • Sama nazwa jest pruskiego pochodzenia, pochodzi od bałt. hydronimu Małkiń (n. odcinkowa rz. Legi, 1412 Malken) oraz jeziora o tej samej nazwie (dziś zwanego jez. Woszczelskim - niem. Woszczeller See al. Malkiehnen-See, pol. hist. Małkiń, Małkińskie).
  • Gwarowo: Mau̯kińä, Mau̯kiń.
Mącze Ełk 1 Monczen pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Montzen.
  • Oboczna n. niem. Oltunien (także Holtunien, z protetycznym H-).
  • Dawniej też: Ołtuny.
  • Wieś o dwóch nazwach: Mącze (niem. Montzen) i rzadszy wariant Oltunien (pol. Ołtuny, tylko w Tece Toruńskiej). Obie nazwy uchodzą za staropruskie.
  • Gwarowo: Monče.
Mąki Ełk 1 Monken pruskie --
  • W Tece Toruńskiej oboczna n. niem. Monkenkaymen, co odzwierciedla starszą postać prus. z członem -kaims ("wieś").
  • Dawniej też: Monki. Nazwa pruskiego pochodzenia.
  • Gwarowo: Moŋk'i.
Miluki Ełk 1~4 Mylucken pruskie (Miłuki)
  • W latach 1938-45 pisane: Milucken.
  • Do 2002 oficjalnie: Miłuki. Forma z "ł" wynika z wszystkich opracowań przedwojennych oraz zapisów gwarowych. Chociaż wahanie Ł~L nie jest rzadkie, to jednak forma z "ł" wydaje się poprawniejsza.
  • Gwarowo: Ńiu̯uk'i (do Ńiu̯k).
Mleczkowo Ełk 2 Milchbude niemieckie --
Młynik Ełk 1 Klein Plotzitznen polskie --
  • Oboczna n. niem. Mlinicken.
  • Dawniej też: Płociczno Małe.
  • Osada włączona do Płociczna (już przed wojną - w okresie hitlerowskim była to część Bunhausen [p. Płociczno], bez wydzielonej nazwy). Dziś jej oficjalna nie funkcjonuje, aczkolwiek na terenie osady znajduje się gospodarstwo agroturystyczne o nazwie Młynek (co jest przeinaczeniem n. osady - nie można było nawiązać do niej wprost?).
Mołdzie Ełk 1~4 Moldzien pruskie (spolonizowane) (Moldzie)
  • Nazwa w latach 1938-45: Mulden.
  • Według ustaleń KUNM: Moldzie. Taka forma również wynika jednoznacznie z danych przedwojennych i gwarowych. Jednak już od lat 50. notowana jest forma z "ł". Urosła ona najpewniej nieporozumieniem lub drogą przeinaczenia, więc chyba warto to z powrotem naprostować.
  • 1476 Molsen, Mulden; 1483 Mulde. Nazwa genetycznie pruska. W czasach hitlerowskich wprowadzono formę bezpośrednio nawiązującą do najstarszych zapisów nazwy.
  • Gwarowo: Molʒ́e, przym. molʒ́efsk'i (inaczej w ustaleniach KUNM: moldziański).
Mostołty Ełk 1 Mostolten jaćwieskie -- 1479 Monstet, 1519 Monstuth. Nazwa bałtyckiego pochodzenia, raczej jaćwieska niż pruska (wg autorów NMP od lit. imienia Ma(n)stautas).
Mrozy Małe Ełk 1 Klein Mrosen słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Schönhorst. Miejscowość połączona z Mrozami Wielkimi (p. niżej) i tak naprawdę pozostaje ich częścią do dziś.
  • Oboczna n. niem. (u Goldbecka, koniec XVIII w.): Andres Korzep. N. niejasna, zapewne od nazwiska.
  • Po więcej wyjaśnień, zob. niżej Mrozy Wielkie.
Mrozy Wielkie Ełk 1 (Groß) Mrosen słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Schönhorst.
  • Najstarsze zapisy: Mrosen (1473), Merosen (1479, 1519). Nazwa słowiańska, w zapisie Merosen autorzy NMP doszukują się ruskiego pełnogłosu. Białuński identyfikuje z tą wsią nazwę *Budziły (1473 Butzschil, 1484 Butschil), od nazwiska założyciela. Kętrzyński rekonstruuje jako Budziłowo, jednak nie identyfikuje on tej nazwy z Mrozami.
  • Gwarowo: Mrozi.
Niekrasy Ełk 1 Nekrassen słowiańskie -- Nazwa w latach 1938-45: Krassau.
Nowa Wieś Ełcka Ełk 1* Neuendorf niemieckie (Nowa Wieś)
  • Pierwotnie: Damerau auf die Jagd (1439 Dameraw uff die Jagd). Pierwszy człon z pol. Dąbrowa. Nazwa prędko zastąpiona przez niem. Neuendorf, pol. Nowa Wieś (po wojnie z dookreśleniem).
  • Gwarowo: Nova V́i̯eś.
Oracze Ełk 1 Oratzen polskie (Oracze-Żmujdzie?)
  • Nazwa w latach 1928-45: Wittenwalde.
  • Współczesna wieś Oracze powstała z połączenia w 1928 r. dwóch wsi Oracze (niem. Oratzen) oraz Żmujdzie (też Żmudziny, Żamejty; niem. Szameyten al. Zmoydszen) w jedną gminę o niem. nazwie Wittenwalde (n. sztuczna, nadana urzędowo). Po wojnie, złączoną wieś nazwano już po prostu Oracze (choć można było "Oracze-Żmujdzie"). Nazwa Żmujdzie (północna część połączonej wsi), choć ustalona oficjalnie, dziś nie funkcjonuje.
Piaski Ełk 1 Piasken polskie (kalka z niem.) --
  • Nazwa w latach 1927-45: Klein Rauschen.
  • Pierwotnie: Sandenn (1474), Sannda (1513). Nazwa prawdopodobnie niemiecka, chociaż zapis z 1513 z nieniemiecką końcówką -a może też wskazywać na pruskie pochodzenie. Tak czy inaczej, nazwa została przez Mazurów jako Piaski i ta forma od XVI w. wypiera formę niemiecką. W czasach międzywojennym zamiast zasięgnąć nazwy pierwotnej, wprowadzono zupełnie nową formę.
  • Gwarowo: Pš́ask'i.
Pisanica Ełk 3 (Forsthaus) Birkenwalde polskie --
  • Leśniczówka o nazwie Birkenwalde istniała pod tą nazwą już w XIX w. (jej założycielem był niejaki Andreas von Below). W okresie międzywojennym nazwę tę uogólniono również na pobliską wieś Przykopka (p. niżej), której podlegała leśniczówka.
  • Brak polskiej tradycji. Obecnie leśniczówka istnieje pod nazwą Pisanica. Nie udało mi się ustalić, czy jest to nazwa zatwierdzona przez KUNM (nie dotarłem do stosownej uchwały, być może takowej nie ma?) i czy ma ona jakikolwiek związek z dużą wsią Pisanica w gm. Kalinowo (miejscowości bywają w źródłach internetowych mylone).
Pistki Ełk 1 Pistken pruskie (spolonizowane?) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kröstenwerder.
  • 1559 Pischken, Pitschken. Nazwa prawdopodobnie pruska (tak jak Pistki w gm. Dywity), ale przydałyby się informacje etym.
Płociczno Ełk 1 Plotzitznen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Bunhausen.
Przykopka Ełk 1 Przykopken polskie -- Nazwa w latach 1926-45: Birkenwalde. Nazwa ponowiona od pobliskiej leśniczówki, zwanej dziś Pisanica (p. wyżej).
Przytuły Ełk 1 Przytullen polskie -- Nazwa w latach 1927-45: Seefrieden.
Regiel Ełk 1 Regeln bałtyckie? --
  • Dawniej też: Rygiel, Rygielsk.
  • Wieś leży nad jez. Regielskim (niem. Regeler-See, 1469 Rygel), odbiorcą nadania był Jan Rygielski. Antroponim niejasnego pochodzenia - być może bałtycki.
  • Gwarowo: Regel, Rigel (do Rėgla).
Regielnica Ełk 1 Regelnitzen polskie (hybryda?) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Regelnhof.
  • Dawniej też: Rygielnica.
  • Pierwotnie: Klein Rygel (1486), nazwa ponowiona od sąsiedniego Regla (p. wyżej). W XVI w. nazwa wyparta przez formę Regielnica, urobiona z przyrostkiem -nica. Być może nazwa ta pierwotnie odnosiła się od przepływającej przez osadę strugi.
  • Gwarowo: Regelńica.
Rękusy Ełk 1 Renkussen prusko-jaćwieskie --
  • N. od nazwiska odbiorcy nadania - Macieja Renkusa. Nazwisko najprawdopodobniej bałtyckiego (jaćwieskiego?) pochodzenia.
  • Gwarowo: Reŋkusï.
Rostki Bajtkowskie Ełk 1* Rostken polskie (Rostki)
  • Nazwa w latach 1938-45: Waiblingen.
  • 1519 Queso. Wieś powstała na tym samym pruskim polu, co wieś Karbowskie (p. wyżej).
Rożyńsk Ełk 1 Rosinsko jaćwieskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Rosenheide.
  • Również spotykany wariant: Różyńsk.
  • Dawniej pol. Rożyńsko (por. formę niemiecką), z regularną zmianą rodzaju (por. Skomack, daw. Skomacko; Oleck obok Olecko). W Tece Toruńskiej jako Ruzinsk (por. formy gwarowe poniżej). Sama nazwa jest ponowiona od n. lasu i bardzo często powtarza się w regionie (por. Rożyńsk Mały i Wielki w gm. Gołdap, Rożyńsk Wielki w gm. Prostki czy zaginioną wieś Różyńsko-Konopczyno koło Grajewa), nie występuje zaś na innych obszarach Prus. Mamy więc do czynienia z nazwą typowo jaćwieską.
  • Gwarowo: Ruzinsko, Ruzïnsko.
Ruska Wieś Ełk 1 Reuschendorf niemieckie -- Według NMP, spolszczenie Ruska Wieś powstało drogą adideacji (n. os. Reusch, Reisch zostało skojarzone z ap. Reusse "Rusin").
Rydzewo Ełk 1 Rydzewen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Schwarzberge.
  • Gwarowo: Rïʒevo.
Rymki Ełk 1 Rymken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Riemken.
  • Gwarowo: Rïmk'i.
Sajzy Ełk 4 Zeysen niemieckie Cejzy Przed wojną i u Leydinga: Cejzy. Wprowadzona po wojnie forma Sajzy jest chyba sztuczną próbą większego spolszczenia nazwy (lub nawet próbą doszukania się w niej pruskiego początku?). Sama nazwa uważana jest przez autorów NMP za niemiecką (od niem. n. os. Zeise, Zeiß).
Sędki Ełk 1 Sentken słowiańskie --
  • Dawniej też: Sętki, Sentki (pisownia fonetyczna). Według NMP nazwa pochodzi od słowiańskiej n. os. Sędek.
  • Gwarowo: Sentk'i.
Siedliska Ełk 1 Schedlisken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Sonnau. Ta sztuczna forma nawiązuje do położenia wsi nad jez. Sunowo (n. jeziora pruska).
  • Dawniej też: Siedliski (Teka Toruńska, gwarowo). Zmiana paradygmatu być może pod wpływem nazw bałtyckich na -iszki.
  • Gwarowo: Šedl'isk'i.
Sikory Ostrokolskie Ełk 1* Schikorren (bei Ostrokollen) polskie (Sikory)
  • Nazwa w latach 1938-45: Kiefernheide.
  • Dawniej też: Rosochackie (w XV-XVI w. - ok. 1479 Rochosatzky, 1564 Rosochatzky). Według Białuńskiego to ta sama miejscowość.
  • Gwarowo: Šikori.
Sordachy Ełk 1 Sordachen osobowe --
  • Nazwa w latach 1938-45: Sorden.
  • N. wsi od nazw. odbiorcy nadania, Jana Sordacha. Potrzebne informacje etym., co do pochodzenia antroponimu (germańskie? A może jednak bałtyckie?).
Straduny Ełk 1 Stradaunen prusko-jaćwieskie --
  • Potrzebna dokumentacja i dane etym.
  • Osada znana dziś jako Zalesie widnieje na przedwojennych mapach jako część Stradun, bez wydzielonej nazwy.
Suczki Ełk 1 Sutzken polskie -- Nazwa w latach 1934-45: Morgengrund.
Szarejki Ełk 1 Sareyken jaćwieskie --
  • W latach 1938-45 pisownia: Sareiken.
  • Dawniej też: Sarejki. Nazwa bałtycka, jaćwiesko-litewskiego pochodzenia (1574 Schereyken).
Szarek Ełk 1 Sarken pruskie? -- Dawniej też: Sarek (w Tece Toruńskiej Sark [gen. Sarku] - postać z pewnością gwarowa). Potrzebna dokumentacja, ale nazwa wydaje się być pruskiego pochodzenia.
Szeligi Ełk 1 Seliggen osobowe -- Dawniej też: Zalesie (w XVI w., dok. 1536 Zalusche). Odbiorcą nadania był Michał Piętkowski, stąd podawana w źródłach internetowych n. Penthkoffsky (= pol. *Piętkowskie), nie znalazłem jednak dla niej potwierdzenia. Nazwa Szeligi od herbowego nazwiska Szeliga, o prawdopodobnie germańskiej genezie.
Śniepie Ełk 1 Schnepien prusko-jaćwieskie -- Nazwa w latach 1938-45: Schnippen.
Talusy Ełk 1 Thalussen pruskie --
  • W latach 1938-45 pisownia: Talussen.
  • Dawniej też: Talusze, Tulusy (?, Teka Toruńska).
  • 1476 Taluschen. Nazwa bałtycka, wg Przybytek pruska.
  • Gwarowo: Talusï.
Tracze Ełk 1 Tratzen polskie? -- Nazwa w latach 1938-45: Trabenau.
Wityny Ełk 1 Wittinnen pruskie? --
  • Dawniej też: Wityń, Wytyń, Wityńskie? (1532 Wittinsken). Odbiorcą nadania był Wojtek Wityński. Potrzebne informacje etymologiczne.
Woszczele Ełk 1 Woszellen osobowe (jaćwieskie?) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Neumalken.
  • Dawniej też: Nowa Małkiń (XVI w., u Kętrzyńskiego bez podania formy źródłowej). W okresie hitlerowskim wprowadzono formę nawiązującą do tej historycznej nazwy.
  • Nazwa Woszczele od n. odbiorcy nadania, Marcina Woszczelka (dok. Woszczilka). Potrzebne informacje etym.
Zdedy Ełk 1 Sdeden pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Stettenbach.
  • Nazwa ponowiona od jez. Zdedy (1595 Steden), bałtyckiego pochodzenia.
Zdunki Ełk 1 Sdunken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Ulrichsfelde.
  • Dawniej też: Zduny (XV w., 1465 Sdunen).
Borzymy Kalinowo 1 Borszymmen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Borschimmen.
  • Gwarowo: Bořẹ́mi.
Czyńcze Kalinowo 1 Czynczen polskie (osobowe) -- Nazwa w latach 1938-45: Zinschen.
Długie Kalinowo 1 Dluggen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Langenhöh.
  • Wieś Długie wchłonęła (już w okresie międzywojennym) inną wieś o nazwie Długoniedziele (niem. Dlugoniedziellen), stąd Leyding podaje nazwy Długie i Długoniedziele jako synonimiczne.
Dorsze Kalinowo 1 Dorschen polskie --
Dudki Kalinowo 1 Duttken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Petzkau.
Ginie Kalinowo 1 Gingen pruskie? --
  • N. wsi od odbiorcy nadania Grzegorza Ginne. Antroponim pruskiego pochodzenia?
  • Gwarowo: G'ińe (dop. -ńȯf).
Golubie Kalinowo 1 Gollubien pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Gollen.
  • Nazwa prawdopodobnie pruska, ponowiona od n. jeziora Golubskiego (1502 Goluben).
  • Dawniej wieś podzielona na dwie części - Golubie A i B, położone po przeciwległych stronach jeziora Golubskiego (dziś w pełni scalone). Obok istniał majątek Karolinenthal, w Tece Toruńskiej utożsamiony z Golubiem B - po wojnie Wólka Golubska, dziś część Golubia bez wydzielonej nazwy.
Golubka Kalinowo 1 Gollupken hybryda (prus. + pol.) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Lübeckfelde.
  • Dawniej też: Golubko (chyba pierwotne), u Leydinga Gołubki. Nazwa uchodzi za zdrobnienie od sąsiedniego Golubia (p. wyżej).
Grądzkie Ełckie Kalinowo 1* Gronsken polskie (Grądzkie)
  • Nazwa w latach 1938-45: Steinkendorf.
  • Dookreślenie czysto urzędowe, raczej nie funkcjonuje w obiegu. Nawet nazwa na tabliczce wjazdowej to po prostu Grądzkie.
  • Gwarowo: Gronck'e (do Gronck'ex).
Iwaśki Kalinowo 1 Iwaschken słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Hansbruch.
  • Oboczna nazwa niem. (przed 1938): Waschken.
  • Pierwotnie chyba: Iwaszki. Oboczna forma niem. sugeruje też istnienie formy pol. *Waszki lub *Waśki.
Jędrzejki Kalinowo 1 Jendreyken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Andreken.
Kalinowo Kalinowo 1 Kallinowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Dreimühlen.
Kile Kalinowo 1 Kiehlen pruskie --
  • W latach 1938-45 pisane: Kielen.
  • Gwarowo: K'eᵃle. Nazwa prawdopodobnie pruska, chociaż autorzy NMP rozważają też słowiańskie pochodzenie osobowe.
Koleśniki Kalinowo 1 Kolleschnicken słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Jürgenau.
  • Dawniej też: Pohybel (w XV w.), nazwa przejęta z n. pobliskich dóbr (dziś nieznane).
  • Gwarowo: Koleśńik'i.
Krzyżewo Kalinowo 1 Krzysewen polskie (kalka z niem.) --
  • Nazwa w latach 1928-45: Kreuzborn.
  • Pierwotnie: Crewtzigen (1513), odczytywane jako Kreutzigen - tak nazywano wsi należące do zakonu krzyżackiego. Oznaczałoby to, że n. pol. jest kalką.
  • Gwarowo: Křïzevo.
Kucze Kalinowo 1 Kutzen bałtyckie (spolonizowane?) --
  • Dawniej też: Kuce, Kuc, w XV w. Cierpięty (1492 Zierpient, Scirpiunt).
  • Nazwa odosobowa, od antroponimu bałtyckiego (jaćwieskiego?) pochodzenia.
  • Gwarowo: Kuce.
Kuczki Kalinowo 2 (1?) Gut Kutzen bałtyckie (spolonizowane?) --
  • Także spotykany wariant Kolonia Kucze. Nie wiadomo, jak odróżniali ten majątek od sąsiedniej wsi mazurscy autochtoni. KUNM ustaliła Kuczki, według przekazu Leydinga. Możliwe, że to zdrobnienie jest naturalne.
  • Po więcej wyjaśnień dot. nazwy, p. wyżej Kucze.
Kulesze Kalinowo 1 Kulessen polskie --
  • Dawniej też: Kulisze, Kulesy (zmazurzone).
  • Białuński odnosi tu zapisy: Klein Scomante (1510-11), ponowione od wsi Skomętno Małe (dziś część Skomętna Wielkiego - p. niżej) oraz Smeds (ok. 1540) - zapewne od niem. Schmied "kowal".
Laski Małe Kalinowo 1 Klein Lasken polskie --
  • Po więcej wyjaśnień, zob. niżej Laski Wielkie.
  • Gwarowo: Mau̯e U̯ask'i.
Laski Wielkie Kalinowo 1 Klein Lasken polskie --
  • Dawniej też: Laszki, Lasek, współcześnie w gwarze Łaski (wtórne). Forma Laski uchodzi za pierwotną.
  • Gwarowo: Duze U̯ask'i (gen. U̯askuf).
Lisewo Kalinowo 1 Lyssewen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Lissau.
  • Dawniej też: Lisowa, Liszowa (XVI w.)
  • 1474 Lissou, Lissowen. Nazwa polskiego pochodzenia.
Łoje Kalinowo 1 Loyen polskie --
  • W latach 1938-45 pisane: Loien.
  • Gwarowo: U̯oje.
Makosieje Kalinowo 1 Makoscheyen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Ehrenwalde.
  • Dawniej też: Małkiń (w XV w. - ok. 1479 Melkin, Melckenen) - por. Małkinie w gm. Ełk.
Marcinowo Kalinowo 1 Marczynowen polskie -- Nazwa w latach 1928-45: Martinshöhe.
Mazurowo Kalinowo 6 Sieden polskie? Żydy
  • Do 1983 oficjalnie: Żydy.
  • 1564 Schieden, Sydden. Potrzebne informacje etymologiczne (czy jest to nazwa pierwotnie polska?). Tradycyjną nazwę Żydy zmieniono dopiero w 1983 roku na sztuczne "Mazurowo" na wniosek zamieszkujących wieś osadników, którym tradycyjna nazwa najwyraźniej źle się kojarzyła. Szkoda, że w taki sposób pogrzebano ponad cztery wieki tradycji.
Maże Kalinowo 1 Maaschen jaćwieskie --
  • W latach 1938-45 pisane: Maschen.
  • Dawniej też: Masie (Teka Toruńska). Nazwa bałtyckiego pochodzenia.
Mikołajki Kalinowo 1 Mikolaiken polskie? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Thomken. Chrzest od imienia jednego z odbiorców nadania, Tomka.
  • 1475 Nickolaico, 1507 Nicolgko. Być może nazwa polska odimienna, poddana wpływowi pruskiemu (por. miasto Mikołajki w pow. ządzborskim). W XVI w. obocznie Galube (1507, 13, 19), również Alt Gollubien (1621) - por. n. Golubie wyżej.
  • Gwarowo: Ńikou̯au̯k'i.
Milewo Kalinowo 1 Millewen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Millau.
Piętki Kalinowo 1 Pientken polskie -- Nazwa w latach 1926-45: Blumental.
Pisanica Kalinowo 1 Pissanitzen polskie -- Nazwa w latach 1926-45: Ebenfelde.
Prawdziska Kalinowo 1 Prawdzisken jaćwieskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1934-45: Reiffenrode.
  • Dawniej też: Prawdziszki (tak zapis gwarowy interpretuje Nitsch).
  • Jedna z najstarszych osad w okolicy. Jej nazwę najwcześniej rejestrują kroniki ruskie, jako Привища, на Правищихъ, Привищихъ (1256), później Превишки, отъ Превишокъ (1559). Formy te przedstawiają zeslawizowaną (konkretnie - zrutenizowaną) postać pierwotnej nazwy jaćwieskiej, zapisanej jako Preywisci, Preywiski (1256), Preywosti (1422), rekonst. *Preiv-isk-iai. W języku polskim ustaliła się wtórnie forma Prawdziska (notowana od XVI w.), drogą adideacji do n. os. Prawda (znane w tej okolicy jako nazwisko) z przyrostkiem -isk(o) (chociaż gwarowe -iski < *-iszki zdaje się być oddźwiękiem bałtyckiego pochodzenia tej nazwy), notowana od XVI w., którą z czasem przejął język niemiecki.
  • Gwarowo: Pravʒ́isk'i (Gen. -ʒ́isk, adj. pravʒ́iskofsk'i).
Romanowo Kalinowo 1 Romanowen pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Heldenfelde.
  • Nazwa uważana za pruską, związaną z n. pruskiego miejsca świętego Romowe (*Rāmawa), przejęta w pol. jako Romanowo (drogą adideacji). Wersja ta, choć prawdopodobna, nie ma jednak bezpośredniego potwierdzenia w dokumentach (najstarszy zapis n. wsi głosi Romanoua [1510-11]).
Romoty Kalinowo 1 Romotten pruskie -- 1539 Romutt. Nazwa pruska.
Ryczywół Kalinowo 3 Marienhof niemieckie -- Wg źródeł internetowych pierwotnie Abbau Schumann. Brak polskiej tradycji.
Skomętno Wielkie Kalinowo 1 (Groß) Skomentnen jaćwieskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Skomanten.
  • Wieś Skomętno Małe (niem. Klein Skomentnen, 1938-45: Kleinskomanten, w Tece Toruńskiej pol. Kumki) włączono do Skomętna Wielkiego już przed wojną, a połączona wieś stanowi dziś wspólną całość. Dlatego też nazwa funkcjonuje często bez drugiego członu jako Skomętno (takie użycie zresztą ma dłuższą tradycję - W Tece Toruńskiej bowiem, Skomętno Małe to "Kumki", a Skomętno Wielkie to po prostu "Skomętno").
  • 1422 Skoymontischki, Schoymonthi; 1474 Scomanthen. Nazwa jaćwieska, związana ze bałtyckim imieniem Skomand (dobrze znanym, dzięki jaćwieskiemu wodzowi i dowódcy rebelii antykrzyżackiej, noszącemu to imię), pierwszy zapis wskazuje na formę z suf. -išk-. W języku polskim nazwa przejęta ze słow. sufiksem -no. W okresie hitlerowskim usunięto z formy niemieckiej morfem polski i upodobniono ją do pierwotnej formy bałtyckiej.
  • Gwarowo: Skȯmentno.
Skrzypki Kalinowo 1 Skrzypken polskie -- Nazwa w latach 1926-45: Geigenau.
Stacze Kalinowo 1 Statzen pruskie? -- Potrzebne informacje etym.
Stare Cimochy Kalinowo 1 Alt Czymochen słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1929-45: Finsterwalde.
  • Oboczna n. niem. (końcówka XVIII w.) Klein Czymochen (pol. *Małe Cimochy lub *Cimoszki).
  • Zob. także Cimochy i Cimoszki (pow. olecki, gm. Wieliczki). Nazwa tej wsi podobno ponowiona z tamtych okolic.
Stożne Kalinowo 1 Stosznen pruskie? --
  • Nazwa w latach 1936-45: Sprindenau.
  • Dawniej też: Stożny (gen. Stożnów) - w Tece Toruńskiej.
  • Potrzebne informacje etym. Podejrzewam spolonizowaną nazwę bałtycką, ale bazuję jedynie na domysłach.
Sypitki Kalinowo 1 Sypittken pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Vierbrücken.
  • Dawniej też: Spytki (koniec XVIII w.).
  • 1483 Schipitchen. Nazwa pruskiego odosobowego pochodzenia. W XVIII w. funkcjonowała też bardziej spolonizowana forma Spytki (z adideacją do n.os. Spytek).
Szczudły Kalinowo 1 Szczudlen polskie -- Nazwa w latach 1936-45: Georgsfelde.
Turowo Kalinowo 1 Thurowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Auersberg.
Wierzbowo Kalinowo 1 Wiersbowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Waldwerder.
Wysokie Kalinowo 1 Wyssocken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Waltershöhe.
Zaborowo Kalinowo 1 Saborowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Reichenwalde.
Zanie Kalinowo 1 Sanien prusko-jaćwieskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Berndhöfen.
  • 1471 Sanien, Saynen. Nazwa bałtyckiego pochodzenia.
Zocie Kalinowo 1 Soczien bałtyckie? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kechlersdorf.
  • Dawniej też: Socie (Teka Toruńska).
  • N. wsi od odbiorców nadania w 1493 r. Potrzebne informacje etymologiczne.
Bzury Prostki 1 Bzurren słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Surren.
  • Gwarowo: Bzurẹ́. Nazwa przeniesiona przez osadników z Mazowsza.
Ciernie Prostki 1 Czernien polskie --
  • Nazwa w latach 1930-45: Dornberg.
  • Pierwotnie: Grądzkie (1501 Grontzke). Następnie przyjęła się n. Ciernie, od nazw. jednego z odbiorców nadania.
  • Gwarowo: Cïrńe (gen. -uf).
Cisy Prostki 4 Cziessen słowiańskie Ciesze
  • Nazwa w latach 1908-45: Seeheim.
  • Przed wojną: Ciesy, Ciosy, Czyże, Ciesze, Płachetnie, Płachetno.
  • 1545 Zieschen. W literaturze przedwojennej różne warianty, przy czym najwierniejsza językowi ludowemu Teka Toruńska podaje Ciesze (i właściwie tylko tam taka forma się pojawia). Na formę "Cisy" nie wskazuje właściwie nic (poza domysłami etymologicznymi) - pojawia się ona pierwszy raz dopiero po wojnie u Leydinga i została zatwierdzona przez KUNM. Nie wydaje się jednak ona poprawna, być może wynika ze złej interpretacji formy gwarowej (podanej poniżej), którą chyba należy odczytywać jako *Cisze lub *Ciésze. Postuluję więc naprostowanie nazwy tej wsi na Ciesze - forma ta, pochodząca z Teki Toruńskiej (której dane opierały się na badaniu terenowym wśród ludności miejscowej, a nie na analizie dokumentów historycznych, jak prace Kętrzyńskiego) zdaje się być nie tylko zgodna z zapisem gwarowym, ale także z pierwotnym zapisem z 1545 r. (sugerującym pierwotne -sz-) oraz przeważającą w przedwojennej literaturze formą "Ciesy" (która jest zapewne rezultatem mazurzenia). Wydaje się więc najpoprawniejsza.
  • Wieś nosiła również oboczną polską nazwę Płachetnie lub Płachetno (zniemcz. Plachten), dziś zapomnianą.
  • Gwarowo: Č́ise.
Chochołki Prostki 6 Hellmahnen niemieckie Helmany
  • Dzisiaj część Lipińskich Małych, bez wydzielonej nazwy. Niemniej, zabudowania istnieją, a ta dawna wieś jest oddzielona od właściwych Lipińskich rzeką Ełk, więc uważam, że warto przypomnieć jej nazwę, oczywiście w oryginalnej przedwojennej formie Helmany (nie sztuczne powojenne "Chochołki").
  • Co ciekawe, miejscowość widnieje na mapach Geoportalu jako (Leśniczówka) Helmany, co świadczyłoby o tym, że KUNMowski chrzest "Chochołki" nigdy nie przyjął się wśród ludności miejscowej.
Czyprki Prostki 1 Czyprken polskie --
  • Nazwa w latach 1930-45: Kolbitz.
  • Gwarowo: Cïpŗ́k'i.
Dąbrowskie Prostki 1 Dombrowsken polskie --
  • Nazwa w latach 1927-45: Eichensee.
  • Dawniej też: Dąbrowa, Dąbrówka.
  • Gwarowo: Důmbrofsk'e (Gen. -k'yx).
Długochorzele Prostki 1 Dlugochorellen polskie --
  • Nazwa w latach 1897-1945: Langsee.
  • Pierwotnie: Chorzele (1574 Chorellen).
Długosze Prostki 1 Dlugossen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Langheide.
Dybowo Prostki 1 Dybowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Diebau.
Dybówko Prostki 4? Amerika internacjonalizm Ameryka (?)
  • Niem. także Gut Dybowen (po 1938 zapewne Gut Diebau).
  • Przed wojną majątek o nazwie niem. Amerika (pol. zapewne Ameryka - co prawda brak w przedwojennych źródłach polskich, ale taką formę spolszczoną podaje Leyding). Co prawda, można spotkać również formę Gut Dybowen w niektórych źródłach niem., ale jest to zapewne nazwa czysto urzędowa, wynikająca z faktu, że miejscowość ta była majątkiem (Gut) przynależącym do Dybowa. Na tym użyciu najpewniej bazuje powojenna forma pol., która jest zapewne tworem KUNM, bez przedwojennej tradycji. Najprawdopodobniej wśród ludu funkcjonowała nazwa Ameryka, zwłaszcza że nieopodal mieścił się inny majątek o nazwie Australia (niem. Australien, po wojnie Szczęsne [KUNM]), dziś nieistniejący, więc nazwy te tworzyły pewną regularność.
Glinki Prostki 1 Glinken polskie -- Dawniej też: Gliny (niem. Glinnen), notowane w XVIII-XIX w. obocznie do n. obecnej.
Gorczyce Prostki 1 Gorczitzen polskie --
  • Nazwa w latach 1928-45: Deumenrode.
  • Dawnej też (w XV w.): Gramackie (1484 Gramaczken al. Gortzitzen).
Guty Rożyńskie Prostki 1* Gutten (bei Rosinsko) pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Reitzenstein.
  • Dawniej też: Bolkowy (u Kętrzyńskiego). Nazwa prawdopodobnie funkcjonowała w XV w. (kiedy lokowano wieś), ale Kętrzyński nie podaje żadnego zapisu źródłowego.
Jebramki Prostki 4? Jebrammen polskie Jebramy
  • Nazwa w latach 1938-45: Bachort.
  • Dawniej też: Jebramy, Jabramki, Trojany, Pomiany (dwie ostatnie nazwy podaje Kętrzyński w kontekście piętnastowiecznym, bez podania jednak zapisów źródłowych).
  • Forma niemiecka, Teka Toruńska i zapis gwarowy wskazują na postać Jebramy (a nie zdrobniałe "Jebramki"). Postać zdrobniałą wprowadził do literatury prawdopodobnie Kętrzyński, być może drogą pomyłki z miejscowością Jebramken (pol. Jebramki, p. niżej) - dzisiaj część wsi Cisy w tej samej gminie (p. wyżej). Wydaje się więc, że forma niezdrobniała Jebramy jest tą "poprawną", używaną przez lud w odniesieniu do tej wsi. Warto ją więc przywrócić, zwłaszcza że pozwoli to odróżnić tę wieś od osady należącej dziś do Cis (Ciesz).
  • Gwarowo: Jebramï.
Jebramki (osada) Prostki 1 Jebramken polskie --
  • Dawniej też: Jabramki.
  • Przed wojną miejscowość należąca do Lasek Wielkich (tak na mapach), obecne zaś część Cis.
  • Prawdopodobnie nazwa tej osady dziś nie funkcjonuje (jest to oficjalnie część wsi Cisy), chociaż widnieje na mapach Geoportalu. Być może nazwę wyrugowano z użytku, gdyż była tożsama z wsią Jebramki (p. wyżej) w tej samej gminie. Jednak postulowana wyżej korekta nazwy tej wsi na Jebramy eliminowałaby taką dwuznaczność. Uważam, że warto pamiętać o nazwach małych mazurskich osad i przysiółków, zamiast je łączyć.
Katarzynowo Prostki 4 Katrinowen polskie Katrynowo
  • Nazwa w latach 1938-45: Katrinfelde.
  • Przed wojną: Katrynowo. Oryginalna, ludowa nazwa opiera się na n. os. Katryna, co jest miejscową, przejętą z niemieckiego, formą imienia Katarzyna. Dopiero po wojnie "poprawiono" tę formę na Katarzynowo dla większego spolszczenia. Jest to jednak sztuczna poprawka. Lepiej używać form ludowych.
Kibisy Prostki 1 Kibissen jaćwieskie? --
  • Do 2005 oficjalnie: Borki.
  • Dawniej też: Kibisze, Borki.
  • Wieś o dwóch pierwotnych nazwach obocznych: Kibisze al. Borki (1511 Kibischen al. Borken). Z czasem jednak utrwaliła się ta pierwsza (w ludowym użyciu zmazurzone Kibisy - taką formę rejestruje już Teka Toruńska). Mimo to, po wojnie ustalono oficjalną nazwę jako Borki, co jest dość dziwnym ruchem KUNM, gdyż nazwa ta funkcjonowała w XVI w. i była już w XIX-XX w. zapomniana - wtedy używano już wyłącznie nazwy Kibisze/Kibisy. Ponadto, miejscowości o nazwie "Borki" jest na Mazurach bardzo dużo, jest to jeden z najczęściej powtarzających się toponimów w regionie. Tym bardziej dziwi taka decyzja - być może nazwa "Kibisze" została uznana za zbyt niepolską? Tak czy inaczej, ustalenie to raczej nie przyjęło się wśród ludności miejscowej, która wciąż używała nazwy przedwojennej w zmazurzonej formie Kibisy. Forma ta została wreszcie zatwierdzona oficjalnie w roku 2005. Co prawda, może lepiej byłoby ustalić Kibisze, jako formę bardziej zgodną z etymologią i konsekwentną do wielu innych ustaleń (gdzie zwykle nie uwzględniano mazurzenia). Jednak, jako że forma ta jest zgodna z ludowym użyciem i poświadcza ją przynajmniej jedno źródło przedwojenne, nie widzę podstaw, aby ją zmieniać.
  • Nazwa Kibisy (daw. Kibisze) pochodzi od występującego w regionie nazwiska Kibisz (nie poświadczonego jednak w kontekście tej konkretnej wsi). Antroponim zapewne jaćwieski, Przybytek zalicza tę nazwę do bałtyckich.
Kobylin Prostki 1 Gut Kobylinnen polskie (Kobylin-Dwór?)
  • W latach 1938-45 pisane: Gut Kobilinnen
  • Według ustaleń KUNM, Kobylinnen (Dorf) to pol. Kobylin, a Gut Kobylinnen to Kobylinek. Porównując jednak mapy współczesne i przedwojenne wygląda na to, że jest wprost odwrotnie. Prawdopodobnie miejscowości zostały pomylone w okresie powojennym. Chyba warto by tę pomyłkę jakoś zrewidować.
  • Kętrzyński rozróżnia dwie miejscowości jako Kobylin i Kobyliny. Nie da się jednak, według podanych przez niego danych, ustalić która miejscowość jest wsią (Dorf), a która osadą (Gut). Ze słownika Chojnackiego wynikałoby, że wieś gminna to Kobyliny, a przynależąca do niej osada to Kobylin, więc przynajmniej nazwa dawnego Gut Kobylinnen zgadzałaby się ze stanem obecnym. Niemniej, to rozróżnienie wydaje się sztuczne - może lepiej byłoby ustalić człony dookreślające Kobylin-Dwór i Kobylin-Wieś, według dookreśleń niemieckich.
  • Gwarowo: Kobïl'ino. Mogłoby to oznaczać, że wśród ludu pokutowała forma rodzaju nijakiego Kobylino. Nie wiem jednak, czy zapis ten odnosi się do obecnego Kobylina czy Kobylinka (autorzy NMP umieszczają go pod hasłem "Kobylin", ale hasła te omawiane są odpowiednio do ustaleń KUNM - nie biorąc pod uwagę faktu, że nazwy te zostały zamienione miejscami).
Kobylinek Prostki 4 Kobylinnen (Dorf) polskie (Kobyliny al. Kobylin-Wieś?)
  • W latach 1938-45: (Adlig) Kobilinnen.
  • Według ustaleń KUNM, Kobylinnen (Dorf) to pol. Kobylin, a Gut Kobylinnen to Kobylinek. Porównując jednak mapy współczesne i przedwojenne wygląda na to, że jest wprost odwrotnie. Prawdopodobnie miejscowości zostały pomylone w okresie powojennym. Chyba warto by tę pomyłkę jakoś zrewidować.
  • Jak wspomniano wyżej, opracowania przedwojenne rozróżniają (raczej sztucznie) Kobylin i Kobyliny. Jeżeli wierzyć Chojnackiemu, to forma pluralna przynależała wsi (dziś znanej jako Kobylinek), a singularna - dawnej osadzie dworskiej (dziś Kobylin). Można by więc rozważyć wprowadzenie nazwy Kobyliny dla tej wsi, celem naprawienia powojennej pomyłki. Niemniej, może jednoznaczniej byłoby ustalić człony dookreślające Kobylin-Wieś i Kobylin-Dwór. Po niemiecku właśnie w ten sposób rozróżniano te tak samo nazwane miejscowości, więc może i Mazurzy stosowali dla nich tę samą nazwę? Stan obecny (będący wynikiem fatalnej pomyłki) jest moim zdaniem nie do obronienia, gdyż jest zaprzeczeniem stanu historycznego (miejscowość historycznie większa jest określana jakby była "tą mniejszą"). Ponadto, nie ma żadnego dowodu na istnienie formy zdrobniałej Kobylinek przed wojną.
  • Białuński odnosi tu wcześniejszą nazwę Dituschen (1510-11), Dzydzuschen (1519), Dzydzusz (1529). Jest to z pewnością nazwa bałtycka (pewnie jaćwieska), być może spolszczona jako *Dzidziusie (można tak odczytywać zapis z 1519, chociaż nie ma na to bezpośredniego dowodu).
Kopijki Prostki 1 Kopicken polskie --
  • Nazwa w latach 1864-1945: Goldenau.
  • Dawniej też: Wiśniewko, Grajewskie.
  • Najstarsze zapisy: Kraieffsken (1486), Klein Wischnowen od. Kopicken (1579). Nazwa o trzech obocznych nazwach (wszystkie pochodzenia polskiego, n. Wiśniewko ponowiona od dzisiejszej wsi Wiśniowo Ełckie - p. niżej), z czego utrzymała się nazwa Kopijki (pierwotnie może *Kopiki od nazw. Kopik), która jednak w XIX w. została zastąpiona nową n. niem. Goldenau.
  • Gwarowo: Kopx́ei̯k'i.
Kosinowo Prostki 1 Andreaswalde polskie --
  • Oboczna n. niem. Koszinowen (koniec XVIII w.)
  • Dawniej też: Kozinowo, Kozinowo, Koszynowy, Andrysiowo, Andrychowo (to ostatnie tylko u Leydinga).
  • 1480 Andres, Andreswald; 1559 Andrissowo; po 1559 Kozinowen.
  • Wieś o dwu obocznych nazwach - niem. Andreaswalde (wtórnie spolszczone jako Andrysiowo, Andrychowo) oraz pol. Kosinowo (również w innych wariantach, wymienionych wyżej - trudno stwierdzić, który jest pierwotny, brak też danych ludowych). Ostatecznie po wojnie zatwierdzono pol. Kosinowo, formę przeważającą w tradycji przedwojennej.
Krupin Prostki 1 Krupinnen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinwittingen.
  • Dawniej też: Krupino (tak pod koniec XVIII w., zapewne pierwotne).
Krzywe Prostki 1 Krzywen polskie --
  • Nazwa w latach 1907-45: Rundfließ.
  • 1439 Schriffen, 1568 Skrifen. Pierwsze zapisy być może odzwierciedlają formę pol. *Skrzywe, z absorpcją przyimka z-. Dodatkowo, autorzy NMP odnoszą tu (za Białuńskim) zapis Sadrost / Saderst (1564), ale być może nazwa ta odnosi się w rzeczywistości do miejscowości Krzywe w gm. Wydminy, która nosiła oboczną n. niem. Sodrest, prawdopodobnie pruską.
  • Gwarowo: Křive.
Krzywińskie Prostki 1 Krzywinsken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Heldenhöh.
  • Dawniej też: Krzywieńskie (tak w Tece Toruńskiej, por. też zapis z 1506 Krziwenszken).
  • Gwarowo: Křivïnsk.
Kurzątki Prostki 1 Kurziontken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Seeland.
  • Dawniej też: Kurczątki.
Lipińskie Małe Prostki 1* Lipinsken (bei Ostrokollen) polskie (Lipińskie)
  • Nazwa w latach 1935-45: Lindenfließ.
  • Człon "Małe" ahistoryczny, dodane po wojnie celem odróżnienia od innych miejscowości o tej nazwie (szczególnie osady Lipińskie w gm. Ełk, dziś nieistniejącej).
Marchewki Prostki 1 Marchewken polskie --
  • Nazwa w latach 1926-45: Bergfelde.
  • Gwarowo: Marx́efk'i.
Miechowo Prostki 1 Miechowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Niederhorst.
  • Białuński identyfikują z tą wsią (na podstawie opisu położenia w dokumentach) zapisy: Mischkakuntz (1519), Myszkakuntz (1521), Myszkykunczen (1529), Kuntza (1539). Zapewne odzwierciedlają one jakąś pruską lub jaćwieską nazwę, mocno zniekształconą. Od XVII w. nazwa obecna - może rdzeń Miech- ma jakiś związek z pierwotną n. bałtycką?
Miłusze Prostki 1~4 Mylussen polskie (Milusze?)
  • W latach 1935-45 pisownia: Milussen.
  • Przed wojną: Milusze, Milusy.
  • Zapisy gwarowe oraz dane przedwojenne wskazują na postać Milusze, Milusy (to drugie bardziej ludowe, zapewne zmazurzone). Formę "Miłusze" z osnową Mił- wprowadzono po wojnie. Chociaż takie wahania L~Ł nie są rzadkością, to wobec zgodności danych przedwojennych i gwarowych co do osnowy, może warto by poprawić tę nazwę na Milusze. Można by nawet rozważyć wprowadzenie ludowej formy Milusy - ponieważ polska onomastyka zna n.os. Milus (a nie *Milusz), nie wykluczałbym możliwości, że -sz- jest w tej nazwie wynikiem hiperpoprawności (a -s- pierwotne, nie zmazurzone).
  • Gwarowo: Ńilusï.
Niedźwiedzkie Prostki 1 Niedzwetzken polskie --
  • Nazwa w latach 1936-45: Wiesengrund.
  • 1509 Metzewischken. Forma z bałtycką końcówką, może jest to pierwotna nazwa pol. przetworzona przez fonetykę jaćwieską?
Nowaki Prostki 1 Nowacken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Brüderfelde.
Olszewo Prostki 1 Olschewen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kronfelde.
  • Dawniej też (w XVI w.): Olszewskie (1506 Olscheffsken).
Ostrykół Prostki 1 Ostrokollen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Scharfenrade.
  • Dawniej też: Ostrokół.
  • W XVI w. obok nazwy polskiej funkcjonuje jej dosłowne niemieckie tłumaczenie jako Scharfenrade. Formę tę przywrócono urzędowo w okresie hitlerowskim.
Popowo Prostki 1 Popowen polskie (tłum. z niem.) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Wittingen.
  • Oboczna n. niem. (w XVIII-XIX w.): Pfaffendorf.
  • Pierwotnie: Wityńskie (1484 Wittenske, 1509 Wittentzke - Białuński odnosi tutaj, zaś Kętrzyński nie wiąże z żadną współczesną wsią), następnie Rosentzky (1510-11, odczytywane jako *Różeńskie przez autorów NMP, zapewne związane z nazwą Rożyńska) oraz Pfaffendorf (1519). Ostatnia nazwa stanowi podstawę nazwy współczesnej Popowo, która jest jej kalką. W XVIII-XIX w. formy Pfaffendorf i Popowen współistniały, ostatecznie jednak zwyciężyła ta druga. W okresie hitlerowskim wprowadzono urzędowo nową formę, która być może stanowi nawiązanie do nazwy najpierwotniejszej.
Prostki Prostki 1 Prostken pruskie lub słowiańskie -- Nazwa o niepewnym pochodzeniu. Białuński dopuszcza możliwość bałtyckiego pochodzenia (od prus. brastan "bród").
Rożyńsk Wielki Prostki 1 Klein Rosinsko jaćwieskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Großrosen.
  • Do 2005 oficjalnie: Różyńsk Wielki. Wariant z "ó" spotykany do dziś.
  • Dawniej też: Różyńsk, Różyńsko. Wariant z "ó" być może poprawniejszy, bardziej ludowy - wskazuje nań zapis gwarowy i być może także zapis Ruzinsk z Teki Toruńskiej.
  • Toponim jaćwieski, często powtarzający się w okolicy (po wyjaśnienia etym., zob. wyżej Rożyńsk w gm. Ełk). Nazwa notowana od XV w. - 1471 Roschinsken. W II połowie XVI w. pojawia się oboczna n. Szczawino (dok. Scziawino, Scawino), którą Białuński odnosi do tej wsi.
  • Sąsiednia miejscowość Różyńsk Mały (niem. Klein Rosinsko, 1938-45: Kleinrosen) dziś nie istnieje. Drugi człon nazwy jest więc swego rodzaju reliktem, ale wciąż pozwala rozróżniać tę miejscowość od Rożyńska w gm. Ełk.
  • W gwarze: Duzi Rȯzėnsk.
Sokółki Prostki 1 Sokolken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Stahnken. Ta sztuczna nazwa upamiętnia jednego z odbiorców nadania, Stanka.
  • Pierwotnie: Sokoły (1509 Socollen).
Sołtmany Prostki 1 Soltmahnen pruskie? -- Potrzebna dokumentacja i informacje etym.
Taczki Prostki 1 Tatzken jaćwieskie -- 1507 Taytzken. Bałtycka nazwa odosobowa, od nazwiska pierwszych posiadaczy wsi.
Wiśniowo Ełckie Prostki 1*~4? Wischniewen polskie (Wiśniewo)
  • Nazwa w latach 1938-45: Kölmersdorf.
  • Forma niem. oraz opracowania przedwojenne wskazują dość jednoznacznie na postać Wiśniewo. Po wojnie jednak ustalono postać "Wiśniowo" (dość nietypową jak na ten region - lokalne toponimy raczej zachowują kontrast -owo/-ewo) z członem dookreślającym "Ełckie". Być może warte naprostowania, chociaż przydałyby się też dane gwarowe, które mogłyby wskazać, jaki jest uzus wśród ludności mazurskiej (w Tece Toruńskiej niestety brak tej wsi).
Wojtele Prostki 1 Woytellen jaćwieskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Woiten.
  • Potrzebna dokumentacja i informacje etym.
Zawady-Tworki Prostki 4 Sawadden (bei Wischniewen) polskie Zawady (Zawady-Strażnica?)
  • Nazwa w latach 1938-45: Grenzwacht.
  • Przed wojną: Zawady, w Tece Toruńskiej także: Strażnica. Ta druga nazwa nawiązuje do istnienia tutaj niegdyś strażnicy przygranicznej, która również znalazła odzwierciedlenia w sztucznym chrzcie nadanym za Hitlera.
  • Po wojnie ustalono tę nazwę jako Zawady-Tworki, zapewne w celu odróżnienia od innych licznych miejscowości o nazwie "Zawady". Człon "Tworki" ponowiony od pobliskiej miejscowości Tworki (w woj. podlaskim, gm. Rajgród). Przed wojną miejscowości te sąsiadowały zza miedzy - Zawady po stronie pruskiej, a Tworki po polskiej. Niemniej, nie ma żadnego historycznego uzasadnienia dla formy "Zawady-Tworki" - taka forma nigdy nie funkcjonowała i wprowadziła ją sztucznie KUNM. Uważam, że w razie konieczności dookreślenia, należałoby ustalić tę nazwę jako Zawady Wiśniowskie (według dookreślenia niemieckiego) lub (może jeszcze lepiej) jako Zawady-Strażnica, wykorzystując wariantywną nazwę z Teki Toruńskiej.
Żelazki Prostki 1 Zielasken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Schelasken.
  • Gwarowo: Źelåsk'i.
Bałamutowo Stare Juchy 1 Ballamutowen polskie --
  • Nazwa w latach 1934-45: Giersfelde.
  • Dawniej też: Maługowo (niem. Mallugowen).
  • Gwarowo: Mou̯ugovo.
Czerwonka Stare Juchy 1 Czerwonken polskie (tłum. z niem.) --
  • Nazwa w latach 1932-45: Rotbach.
  • Pierwotnie niem. Rotenfließ (1548), przetłumaczona przez Mazurów jako Czerwonka (notowane od 1600 r.). W latach 30. XX w. wprowadzono sztucznie nową formę o pokrewnym znaczeniu.
Dobra Wola Stare Juchy 1 Dobrowolla polskie --
  • Nazwa w latach 1935-45: Willenheim.
  • Dawniej też: Dobrowola.
Gorło Stare Juchy 1 Gorlen pruskie? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Aulacken. Ta sztuczna nazwa nawiązuje do nazwiska szesnastowiecznego starosty straduńskiego, Kacpra von Aulacka (nazw. chyba staropruskie).
  • Dawniej też: Gorle (Gen. Gorla) - tak w Tece Toruńskiej i współcześnie w gwarze.
  • Nazwa od nazwiska pierwszego właściciela wsi (Jakuba Gorło), raczej bałtyckiego pochodzenia (chociaż autorzy NMP dopuszczają też etymologię słowiańską).
  • Gwarowo: Gorle.
Gorłówko Stare Juchy 1 Gorlowken prusko-polskie (Gorłówka?)
  • Nazwa w latach 1938-45: Gorlau.
  • Dawniej też: Gorłówka (na postać żeńską wskazują dane ludowe - Teka Toruńska i zapis gwarowy, a także słownik Leydinga).
  • Nazwa utworzona od tego samego nazwiska, co pobliskie Gorło (p. wyżej), tu przez słowiański sufiks -ówko/-ówka.
  • Gwarowo: Gorlufká.
Grabnik Stare Juchy 1 Grabnick polskie --
  • Również niem. Grabnicken.
  • Gwarowo: Grabńik (do Grabńiku).
Grabnik-Osada Stare Juchy 6 Karlewen polskie Karlewo
  • Nazwa w latach 1938-45: Karlshöfen.
  • Według ustaleń KUNM i przed wojną: Karlewo. Po założeniu tutaj gospodarstwa PGR, osada ta przyjęła nazwę od sąsiedniego Grabnika (jako Grabnik-Osada, Grabnik-Kolonia lub PGR Grabnik). Należałoby jej przywrócić jej tradycyjną nazwę.
Jeziorowskie Stare Juchy 1 Jesziorowsken polskie --
  • Nazwa w latach 1926-45: Seedorf.
  • Gwarowo: Jeźorofsk'e, Źeźorofsk'e.
Kałtki Stare Juchy 1 Kaltken pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kalthagen.
  • Gwarowo: Kau̯tk'i. Nazwa pruskiego pochodzenia.
Królowa Wola Stare Juchy 1 Krolowolla polskie --
  • Nazwa w latach 1926-45: Königswalde.
  • Dawniej też: Zalesie (XVI w.), Królowola.
  • Pierwotnie: Soliesche (1579), odczytywane jako Zalesie. Od XVIII w. notowana nazwa obecna. Forma niem. pochodzi od skróconej formy Królowola - tak też w gwarze i Tece Toruńskiej.
  • Gwarowo: Krulovola.
Nowe Krzywe Stare Juchy 4 Klein Krzywen polskie? Wólka (Krzywska)
  • Nazwa w latach 1929-45: Grünsee.
  • Oboczna nazwa niem. (przed 1929): (Krzywen) Wolka.
  • Przed wojną pol. Krzywe Małe, Wólka. Ta druga nazwa była zapewne nazwą używaną przez lud - poświadcza ją Teka Toruńska, a także wiele innych źródeł (również niemieckich). Wydaje mi się, że warto ją wprowadzić, być może z dookreśleniem "Krzywska" (tak u Leydinga, w SGKP "Krzywa", co chyba jest błędem), w miejsce obecnej nazwy, w której człon "Małe"/Klein ahistorycznie zastąpiono członem Nowe (z niewiadomych przyczyn, może chciano, aby nazwa tworzyła dublet z sąsiednim Starem Krzywem). Miejscowość o nazwie Nowe Krzywe (niem. Neu Krzywen) rzeczywiście kiedyś istniała (notuje ją Kętrzyński), ale zanikła jeszcze przed II Wojną Światową.
  • W XVI w. wieś nosiła pierwotną nazwę pruską, zapisaną jako Sattus, Satty, Sattuk (ok. 1566).
  • Po więcej wyjaśnień co do nazwy Krzywe, zob. niżej Stare Krzywe.
Stare Krzywe Stare Juchy 1 Alt Krzywen polskie? --
  • Nazwa w latach 1936-45: Alt Kriewen.
  • Pierwotnie: Krummensee (1472, 1475). Nazwa ta współistniała z odpowiednikiem polskim od początku (trudno stwierdzić, co jest kalką czego). Nazwa ponowiona od jeziora, zwanego Krzywe lub Krzywił (niem. Krzywill-See, 1475 Krummensehe, 1595 Krzibelle). Przyrostek -ił w formie Krzywił jakby niesłowiański, więc może jest to przekształcenie jakiejś pierwotnej nazwy pruskiej?
Liski Stare Juchy 1 Lysken polskie --
  • W latach 1938-45 pisane: Lisken.
  • Dawniej też: Łyski (w gwarowych zapisach Nitscha). Wahanie Lis-/Łys- jest bardzo częste. W Tece Toruńskiej dwuznaczne "Lyski".
  • Gwarowo: U̯isk'i, L'isk'i.
Łaśmiady Stare Juchy 1 Laszmiaden pruskie (spoloniowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Laschmieden.
  • Dawniej też: Laśmiady. Na postać z nagłosowym L- wskazuje większość danych przedwojennych (wraz z Teką Toruńskiej). Z drugiej strony, forma gwarowa ma nagłosowe Ł-. Jest to niezwykle częste wahanie.
  • Nazwa pruska, ponowiona od dużego jeziora o tej samej nazwie (niem. Laszmiaden-See - 1474 Lassemundt, 1541 Lasameth, 1595 Lazomet).
  • Gwarowo: U̯ažńadï.
Olszewo Stare Juchy 1 Olschöwen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Frauenfließ.
Orzechowo Stare Juchy 1 Orzechowen polskie -- Nazwa w latach 1924-45: Nußberg.
Ostrów Stare Juchy 1 Werder polskie -- Dawniej też: Sobrost (tylko u Kętrzyńskiego), nazwa zapewne pruskiego pochodzenia. Potrzebna dokumentacja i więcej informacji.
Panistruga Stare Juchy 1 Panistrugga polskie --
  • Nazwa w latach 1927-45: Herrnbach.
  • Dawniej też: Panstruga, Panistrugi. Nazwa wsi od nazwiska pierwszych właścicieli.
  • Gwarowo: Panstruga.
Płowce Stare Juchy 1 Plowczen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Plötzendorf.
Rogale Stare Juchy 1 (Groß) Rogallen polskie -- Dawniej dwie wsi - Rogale Wielkie i Małe (także jako: Rogale i Rogalki). Już przed wojną miejscowości były połączone.
Rogalik Stare Juchy 1 Rogallicken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Kleinrosenheide.
Sikory Juskie Stare Juchy 1* Schikorren (bei Jucha) polskie (Sikory)
  • Nazwa w latach 1927-45: Wellheim.
  • Dawniej też: Sikora (1556 Schikorra). Przejściowo (u Leydinga) jako Sikory Jeziorne. Obecnie z członem dookreślającym od n. wsi (Stare) Juchy, dla odróżnienia od wsi Sikory Ostrokolskie.
  • Gwarowo: Šikorï.
Skomack Wielki Stare Juchy 1 (Groß) Skomatzko jaćwieskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Dippelsee.
  • Dawniej też: Skomacko. Często bez członu Groß/Wielki(e).
  • Nazwa wsi jaćwieska, być może powiązana z jaćwieskim imieniem Skomand (por. też Skomętno), opatrzona słowiańskim przyrostkiem -sk(o). W okresie hitlerowskim nadano Skomackowi Małemu nazwę bezpośrednio nawiązującą do imienia Skomanda, podczas gdy Skomack Wielki przechrzczono kompletnie.
  • Gwarowo: Skȯmack, Skȯmacko.
  • Zob. też Skomack Mały (pow. lecki, gm. Wydminy). Wsie nie znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie, ale noszą to samo miano.
Skomack Wielki-Osada Stare Juchy 5 Thalau pruskie? Tulewo
  • Według niemieckich źródeł internetowych, pierwotnie Abbau Mrongovius (przed 1895). Założycielem majątku był Hugo Mrongovius.
  • Według ustaleń KUNM: Mrągowizna.
  • Brak polskiej tradycji. Powojenna urzędowa forma Mrągowizna (uzasadniona ze względu na powyższe, jednak sztuczna) prawdopodobnie nigdy się nie przyjęła, a miejscowość przejęła nazwę od pobliskiego Skomacka Wielkiego, jako jego popegeerowska osada. Co zaś do samej nazwy niem. Thalau, zdaje się ona nawiązywać do obiektu wodnego Thalau Bruch (pol. Tulewo, 1595 Tileven). Prawdopodobnie jest to nazwa pruskiego pochodzenia - wydaje mi się więc, że należałoby ustalić nazwę tej osady konsekwentnie z nazwą tego bagna.
Stare Juchy Stare Juchy 1 (Alt) Jucha polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Fließdorf.
  • Dawniej też: Jucha.
  • Dawniej trzy wsie: Stare Juchy (niem. Alt Jucha), Nowe Juchy (niem. Neu Jucha) i Juchy Szlacheckie (niem. Adlig Jucha), które w 1929 roku połączono w jedną gminę o nazwie Jucha, którą w 1938 przemianowano na Fließdorf. Po wojnie połączonej wsi nadano nazwę Stare Juchy, według największej wsi z tej trójki. Można było ją nazwać po prostu "Juchy", ale nie widzę też podstaw, aby w obecnym stanie mieszać.
  • Gwarowo: Juxa, Joxa, Juši.
Szczecinowo Stare Juchy 1 Szczeczinowen polskie -- Nazwa w latach 1925-45: Steinberg.
Tamkowo Stare Juchy 3 (2?) Hohenau polskie --
  • Pierwotnie (wg źródeł internetowych): Abbau Tamm (przed 1861). Założyciel miejscowości nazywał się Teodor Tamm. To daje pewne uzasadnienie nazwie powojennej, chociaż polskiej tradycji brak.
  • Dzisiaj część Skomacka Wielkiego, bez wydzielonej nazwy. Nie wiem, czy nazwa "Tamkowo" wciąż funkcjonuje w obiegu (prawdopodobnie nie).
Zawady Ełckie Stare Juchy 1* Sawadden (bei Jucha) polskie (Zawady) Nazwa w latach 1938-45: Auglitten. Ta sztuczna forma nawiązuje do nazwiska odbiorcy nadania w Zawadach, Jakuba Auglittau (nazwisko pochodzenia bałtyckiego).

Powiat olecki

Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnej gminy Filipów (pow. suwalski, woj. podlaskie), które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Olecko Olecko (miasto) 1 Marggrabowa polskie --
  • Nazwa w latach 1928-45: Treuburg.
  • Oboczna n. niem. (przed 1928): Oletzko.
  • Dawniej też: Oleck, Margrabowa, Balgrabowo.
  • Miasto o dwóch obocznych nazwach. Nazwa Margrabowa (z rzadka także w r. nijakim, Margrabowo, jedynie u Kolberga znajdujemy też zniekształcone postaci Balgrabowa, -owo) pochodzi od tytułu margrabiego brandenburskiego Albrechta Hohenzollerna, który nadał miastu przywilej. Wśród ludności mazurskiej funkcjonowała obocznie nazwa Olecko (ludowe też Oleck, z regularną zmianą rodzaju na męski - por. Rożyńsk, Skomack), co z kolei jest ponowione od jeziora o tej samej nazwie, która jest tworem polskim, utworzonym od staropruskiej n. rzeki Lega (*O-leg-ьsko), nad którą leży miasto. Po wojnie to nazwa Olecko znalazła aprobatę KUNM. Według ustaleń, przymiotnik od Olecka brzmi "olecki", ale w miejscowej gwarze brzmiał on "oleckowski" (tak np. w Tece Toruńskiej, mówiąca o jeziorze "Oleckowskim").
  • W niemieckim urzędowym użyciu, miasto (do 1928 roku) nosiło nazwę Marggrabowa, zaś powiat, którego był siedzibą, nosił nazwę Kreis Oletzko. W ludowym użyciu (zwłaszcza polskim), te nazwy funkcjonowały całkowicie wymiennie. W 1928 nadano miastu nową urzędową nazwę Treuburg (dosł. "wierny gród"), która od 1933 roku stała się też nazwą powiatu. Ta sztuczna forma miała upamiętniać "lojalną" postawę olecczan w plebiscycie terytorialnym w 1920, gdzie zdecydowana większość mieszkańców miasta zagłosowało za pozostaniem w składzie Rzeszy Niemieckiej.
Dworek Mazurski Olecko (miasto) 6 Klein Lassek polskie Lasek Mały
  • Nazwa w latach 1938-45: Liebchensruh.
  • Według ustaleń KUNM: Lasek Mały.
  • Urzędowa nazwa tej dawnej osady (dziś w granicach Olecka) została w praktyce wyparta przez nazwę ośrodka wypoczynkowego, Mazurski Dworek. Warto by jednak przywrócić temu miejscu jego prawowitą nazwę.
  • Miejscowość Lasek Wielki dziś zatarta, jako część Sedranek.
Lesk Olecko (miasto) 2? Legahof hybryda (prus. + niem.) -- Brak tradycji. Nazwa utworzona od n. rzeki Legi, pruskiego pochodzenia. Powojenna urzędowa n. pol. nawiązuje do tego źródłosłowu, jednak w nieewidentny sposób (Lesk niby Leg- + -ьsk, jest to jednak rozwój zaaranżowany sztucznie - taka nazwa raczej nie powstałaby naturalnie w czasach współczesnych). W Leydingowej formie Legowo widać ten pruski rdzeń o wiele wyraźniej. Z drugiej strony, wobec braku polskiej tradycji, może lepiej nic nie zmieniać.
Siejnik Olecko (miasto) 3 Elisenhöhe niemieckie --
Szczygły Olecko (miasto) 3 Hermannshof niemieckie -- Dziś osada stanowi część osiedla Lesk. Jej nazwa dziś raczej nie funkcjonuje. Brak przedwojennej tradycji.
Bialskie Pole Kowale Oleckie 3~2 (Adlig) Neufelde niemieckie --
  • Powojenna n. pol. relacyjna do pobliskiej wsi Biała Olecka (w gm. Olecko, p. niżej). Można by n. niemiecką prościej przełożyć jako Nowe Pole, ale brak takiej tradycji.
  • Na współczesnych mapach również pod oboczną nazwą: Jurgiele (n. powojenna, ahistoryczna).
Borkowiny Kowale Oleckie 1 Borkowinnen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Jarken (nawiązanie do przepływającej nieopodal wsi rzeki Jarki).
  • Dawniej też: Borkowina.
  • Gwarowo: Borkov́ina.
Budki Kowale Oleckie 1 Buttken pruskie --
  • Niem. obocznie Neu Bialla, Klein Bialla (p. niżej Biała Olecka).
  • Dziś dawna wieś stanowi część Gorczyc, być może jej nazwa już nie funkcjonuje.
Chełchy Kowale Oleckie 1 Chelchen (bei Kowahlen) polskie (osobowe) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Vorbergen.
  • Gwarowo: X́eu̯x́i, Xeu̯ści (?).
Cicha Wólka Kowale Oleckie 3 Grappendorf niemieckie --
  • W latach 1938-45 (obocznie?): Kleinbolken. Jest to nawiązanie do wprowadzonej w czasach hitlerowskich nazwy wsi Cichy (dziś w gm. Świętajno, p. niżej). Jeżeli była to zmiana urzędowa, to nie wiem, jaki mógł być jej powód.
  • Powojenna n. pol. zapewne nawiązuje do sąsiedniej wsi Cichy. Brak przedwojennej polskiej tradycji.
Czerwony Dwór Kowale Oleckie 1 Rothebude niemieckie --
  • U Leydinga i potocznie: Trzeciak. Może ludowe? W źródłach przedwojennych (także w Tece Toruńskiej) znajdujemy jednak wyłącznie nazwę Czerwony Dwór.
  • Gwarowo: Cervonï Dvur (również pot. Trzeciak).
Czukty Kowale Oleckie 1 Czukten polskie (osobowe) -- Nazwa w latach 1938-45: Schuchten.
Daniele Kowale Oleckie 1 Daniellen polskie (osobowe) -- Nazwa w latach 1938-45: Kleinreimannswalde.
Dorsze Kowale Oleckie 1 Dorschen polskie --
Drozdowo Kowale Oleckie 1 Drosdowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Drosten.
Drozdówko Kowale Oleckie 2 Salzwedel niemieckie --
  • Oboczna n. niem. Neu Drosdowen.
  • Wobec obocznej nazwy niem., może lepsza byłaby forma "Nowe Drozdrowo". Z drugiej strony, ze względu na brak tradycji, może niech zostanie jak jest. U Leydinga inaczej - Winkowo, co jest nawiązaniem do dawnego właściciela majątku, Reinholda von Winkowskiego. Miejscowość była wybudowaniem (Abbau) Drozdowa.
Golubie Wężewskie Kowale Oleckie 1* Gollubien (bei Czychen) prusko-jaćwieskie? (Golubie)
  • Nazwa w latach 1934-45: Friedberg.
  • Niem. zrzadka Groß Gollubien, zapewne dla odróżnienia od wsi Golubki (p. niżej).
Golubki Kowale Oleckie 1 Gollubien (bei Marggrabowa) prusko-jaćwieskie? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kalkhof.
  • Niem. czasami Klein Gollubien, zapewne dla odróżnienia od wsi Golubie Wężewskie (p. powyżej).
  • Dawniej też: Golubie Małe.
Gorczyce Kowale Oleckie 1 Gortzitzen polskie --
  • Nazwa w latach 1909-45: Gartenberg.
  • Gwarowo: Gorćice.
Gościrady Kowale Oleckie 5 Julienhof niemieckie Juliany
  • Spotykany również (nieurzędowy) wariant: Gościerady.
  • Brak jakiejkolwiek polskiej tradycji. Ponieważ jednak nazwa KUNM jest pseudosłowiańskim chrztem, nie wpisującym się w lokalne tradycje toponimiczne, postanawiam przychylić się do podawanej przez Leydinga formy Juliany, będącej spolszczeniem n. niem.
Guzy Kowale Oleckie 1 Guhsen słowiańskie? -- Według autorów NMP, nazwa przeniesiona przez osadników z Mazowsza. Por. jednak wieś Guzowy Piec, dawn. obocz. Guzy (pow. olsztyński, gm. Gietrzwałd), która ma pochodzenie pruskie.
Jabłonowo Kowale Oleckie 1 Neuendorf niemieckie --
  • Dawniej też: Nowa Wieś.
  • Nazwa pol. Jabłonowo pierwotna (1560 Jablonoffen, 1657 Geblonowen), w XVIII w. wyparta przez Neuendorf. Utrzymała się w tradycji.
Kilianki Kowale Oleckie 2 Friedensdorf niemieckie --
  • Oboczna n. niem. Neu Kiliannen.
  • Na podstawie obocznej n. niem. (ponowionej od sąsiedniej wsi Kiliany p. niżej - majątek powstał z podziału gruntów tej wsi), ustalono po wojnie nazwę obecną. Można było ustalić "Nowe Kiliany", ale wobec braku tradycji, niech tak zostanie.
Kiliany Kowale Oleckie 1 Kiliannen polskie (osobowe) -- W latach 1938-45 pisane: Kilianen.
Koniszki Kowale Oleckie 4 Theerofen niemieckie Kalniszki Małe
  • Oboczna n. niem. Klein Kallnischken.
  • Powojenna n. pol. jest wynikiem nieporozumienia. Leyding omyłkowo odczytał oboczną n. niem. jako (Klein) Kanischken, zamiast poprawnego Kallnischken i zaproponował na tej podstawie niepoprawne spolszczenie "Koniszki", które zatwierdziła KUNM. W rzeczywistości jest to nazwa ponowiona od pobliskiej wsi Kalniszki (w pow. gołdapskim, gm. Gołdap) i powinna brzmieć Kalniszki Małe (istnienie takiej formy w mowie Mazurów potwierdza Teka Toruńska).
  • W powojennym potocznym użyciu odnotowano formę Smolniki, która nawiązuje znaczeniowo do urzędowej n. niem.
Kowale Oleckie Kowale Oleckie 1* Kowahlen polskie (Kowale)
  • Nazwa w latach 1938-45: Reimannswalde.
  • Gwarowo: Kovåle (do Kovål/-ålȯf).
Kucze Kowale Oleckie 1 Kutzen polskie (osobowe) -- Gwarowo: Kuce.
Lakiele Kowale Oleckie 1 Lakellen litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Schönhofen.
  • Przed wojną zwykle: Łakiele. Taka forma również początkowo uchwalona przez KUNM, jednak ostatecznie ustaliła się w formie obecnej. Wahanie być może ludowe, formę z początkowym L- zna SGKP oraz pojawia się w zapisie gwarowym.
  • Pierwotnie niem. Schönhofstädt (XVII-XVIII w.), nazwa współistniała z nazwą bałtycką. W okresie hitlerowskim wprowadzono formę nawiązującą do pierwotnej n. niem.
  • Gwarowo: Jak'ele, Lak'ele.
Leśny Zakątek Kowale Oleckie 3 Waldkater niemieckie -- Brak u Leydinga i w ustaleniach KUNM. Być może ten dawny ośrodek wypoczynkowy (dziś osada leśna) nie był wówczas uważany za osobną miejscowość. Brak polskiej tradycji.
Monety Kowale Oleckie 1 Monethen osobowe (pruskie?) -- Gwarowo: Moneti.
Mściszewo Kowale Oleckie 5 Karlsfeld niemieckie Karolówka Brak tradycji. Nazwa uchwalona po wojnie jest pseudosłowiańskim chrztem nazewniczym, toteż przychylam się do notowanej przez Leydinga formy Karolówka. Powojenne mapy odnotowują również formę Karolin.
Piastowo Kowale Oleckie 6 Friedrichshof niemieckie Pieńkówka
  • Do 2009 oficjalnie: Stachowięta.
  • Teka Toruńska podaje dla tej niewielkiej osady (która już na niemieckich mapach z okresu okołowojennego widnieje tylko jako część Pogorzeli [zu Hegelingen], bez wydzielonej nazwy) nazwę pol. Pieńkówka. Nazwa ta nie pojawia się w żadnym innym źródle, toteż KUNM (nie znająca zapisków Teki Toruńskiej) nadała tej osadzie zupełnie nową, sztuczną n. Stachowięta (ahistoryczny chrzest "pseudosłowiański"). Ta nazwa chyba nie przyjęła się wśród nowych osadników, którzy używali nazwy Piastowo (również ahistorycznej) i która w 2009 roku została zatwierdzona jako "ta oficjalna". Postuluję powrót do nazwy zapisanej w Tece Toruńskiej.
  • Osada bywa w literaturze często mylona z inną miejscowością o nazwie Friedrichshof (oboczna n. niem. Schäferei, w Tece Toruńskiej pol. Sieperya), położonej również w dawnym powiecie gołdapskim, niedaleko wsi Rogajny (w obecnej gm. Dubieninki). Miejscowość ta zanikła chyba jeszcze przed II Wojną Światową (brak jej na mapach i w spisach z tego okresu). Prawdopodobnie tej pomyłce uległ sam Leyding, który proponuje dla obecnego Piastowa nazwę Owczarnia (co jest przekładem niem. Schäferei).
Rogojny Kowale Oleckie 4 Forsthaus Rogonnen pruskie Rogonie (Leśne?) Zob. też niżej Rogojny (gm. Świętajno). Nazwa leśniczówki ponowiona od tej wsi.
Rogówko Kowale Oleckie 1 Rogowken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Roggenfelde.
  • Pierwotnie: Rogowo (1574 Rogoffen, 1581 Rogowa).
Sokółki Kowale Oleckie 1 Sokolken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Halldorf.
Stacze Kowale Oleckie 1 Statzen pruskie lub jaćwieskie --
Stożne Kowale Oleckie 1 Stoosznen pruskie? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Stosnau.
  • 1560 Stussenaw. Nazwa przeniesiona ze wsi Stożne w pow. łeckim (p. tam), wg Szcześniak. Prawdopodobnie o pruskim pochodzeniu.
Szarejki Kowale Oleckie 1 Schareyken litewskie -- W latach 1938-45 pisane: Schareiken.
Szeszki Kowale Oleckie 1 Seesken litewskie --
  • Dawniej też: Seski (zapewne zmazurzone), Damowskie.
  • Funkcjonująca w XVI w. oboczna nazwa Damowskie pochodzi od nazwiska zasadźcy, Grzegorza Damowskiego. Nazwę Szeszki K. Szcześniak wywodzi od gwarowego szeszek, szaszek "tchórz", a to z lit. šeškas.
Szwałk Kowale Oleckie 1 (Klein) Schwalg pruskie -- Nazwa ponowiona od n. jeziór Szwałk Wielki i Mały, pruskiego pochodzenia. Dookreślenie Klein w nazwie niem. nie oznacza wielkości miejscowości, a nawiązuje do jeziora, nad którym wieś się znajduje. W polskiej tradycji jednak wieś ta nazywa się Szwałk bez żadnych dookreśleń.
Szwałk (leśniczówka) Kowale Oleckie 4 Fischerbude niemieckie Buda
  • Oboczna n. niem. Groß Schwalg. Człon Groß nie oznaczał tu wielkości osady (było wprost przeciwnie - to wieś Klein Schwalg, obecnie Szwałk była miejscowością większą), ale położenie miejscowości nad jeziorem Szwałk Wielki (niem. Groß Schwalg).
  • Według ustaleń KUNM i u Leydinga: Budy. Obecnie jednak leśniczówka funkcjonuje pod nazwą tożsamą z sąsiednią wsią (i jeziorem) Szwałk. Nie wiem, kiedy zaszła zmiana (być może nigdy jej oficjalnie nie zatwierdzono, co w przypadku osad leśnych jest częste).
  • Obowiązująca nazwa Szwałk jest co prawda częściowo zgodna z oboczną n. niem., ale przedwojenna polska tradycja wskazuje na pol. nazwę Buda (tak m.in. w SGKP, nie wiem dlaczego po wojnie używano formy pluralnej) i taką formę bym postulował. Taka nazwa pozwala też odróżnić tę leśniczówkę od wsi Szwałk.
Wężewo Kowale Oleckie 1 Wensöwen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Eibenau.
Wierzbianki Kowale Oleckie 1 Wiersbianken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Lichtenhain.
Zawady Małe Kowale Oleckie 1 Klein Sawadden polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Kleinschwalgenort.
Zawady Oleckie Kowale Oleckie 1* Klein Sawadden polskie (Zawady) Nazwa w latach 1938-45: Schwalgenort.
Żydy Kowale Oleckie 1 Sydden polskie -- W latach 1938-45 pisane: Sidden.
Babki Gąseckie Olecko 1* Babken (bei Gonsken) polskie (Babki)
  • Nazwa w latach 1938-45: Babeck.
  • Nazwa uchwalona po wojnie z dookreśleniem Gąseckie (od pobliskiej wsi Gąski), dla odróżnienia od Babek Oleckich (p. poniżej). Przed wojną często spotykana forma Stare Babki (również niem. Alt Babken, koniec XVIII w.).
  • Gwarowo: Bapk'i.
Babki Oleckie Olecko 1* Babken (bei Marggrabowa) polskie (Babki)
  • Nazwa w latach 1938-45: Legenquell.
  • Gwarowo: Bapk'i.
Biała Olecka Olecko 1* Bialla polskie (Biała)
  • Nazwa w latach 1903-45: Billstein.
  • W XVIII w. także niem. Alt Bialla.
  • Na współczesnych mapach obocznie: Kamienna. Unikać tej ahistorycznej nazwy.
Borawskie Olecko 1 Borawsken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Deutscheck.
  • Gwarowo: Borask'e (do Borask'ėx).
Borawskie Małe Olecko 1 Klein Borawsken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Kleindeutscheck.
Dąbrowskie Olecko 1 Dombrowsken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Königsruh.
  • Dawniej też: Milewskie (1562 Milewsken), od nazw. odbiorcy nadania.
  • Osada Kolonie Dąbrowskie już przed wojną stanowiła część Dąbrowskich, bez wydzielonej nazwy.
  • Gwarowo: Důmbrofsk'e.
Dobki Olecko 1 Dobken polskie lub pruskie (spolszczone) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Markgrafsfelde.
  • Dawniej też: Kibisze (1555 Kiebisch), od bałtyckiej n. osobowej.
Doliwy Olecko 1 Doliwen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Teichwalde.
  • Dawniej też: Doliwa.
Duły Olecko 1 Dullen pruskie (osobowe) --
Dzięgiele Oleckie Olecko 1* Dzingellen polskie (Dzięgiele) Nazwa w latach 1938-45: Dingeln.
Gąski Olecko 1 Gonsken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Herzogskirchen.
  • Gwarowo: Gonsk'i, Gusk'i.
Gordejki Olecko 1 Gordeyken jaćwiesko-pruskie --
  • W latach 1938-45 pisownia: Gordeiken.
  • Gwarowo: Gordei̯k'i.
Gordejki Małe Olecko 1 Klein Gordeyken jaćwiesko-pruskie -- W latach 1938-45 pisownia: Kleingordeiken.
Imionki Olecko 1 Prostkergut hybryda (pol. + niem.) --
  • Niem. obocznie Imnionken, pierw. Prostkergütchen (1564).
  • Nazwy niem. i pol. niezwiązane. Nazwa niem. pochodzi od nazwiska odbiorcy nadania (może związana z Prostkami w pow. łeckim). Nazwa pol. Imionek słowiańska, może przeniesiona skądś.
Jaśki Olecko 1 Jaschken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Jesken.
Judziki Olecko 1 Judzicken jaćwieskie (spolonizowane) -- Nazwa w latach 1929-45: Wiesenhöhe.
Kijewo Olecko 1 Kiöwen polskie --
  • Dawniej też: Kijowo, Jabłonowo (w XVI w. - 1547 Jeblonowa alias Kioffen).
  • Gwarowo: K'ijevo.
Kukowo Olecko 1 Kukowen pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Reinkental.
  • Spolonizowana n. pruska (lub twór polski o pruskiej osnowie). Pierwotnie: Kochinwein (1471), Białuński przytacza też zapisy źródłowe Kochwein, Kokowin (bez daty). Autorzy NMP próbują wyjaśniać te najstarsze zapisy z niem., moim zdaniem bardziej prawdopodobne jest zniekształcenie piewotnej n. pruskiej (por. też nazwę jeziora Kukowino, znajdującego się w pewnym oddaleniu od wsi, na terenie gm. Świętajno - 1595 Kucowin).
Lenarty Olecko 1 Lehnarten polskie (osobowe) -- Gwarowo: Lenartï.
Lipkowo Olecko 2 Lindenhof niemieckie --
Łęgowo Olecko 1 Lengowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Lengau.
  • 1561 Langowen. Nazwa raczej polska, chyba nie ma co się tu doszukiwać pruskiego początku.
Możne Olecko 1 Moosznen polskie --
  • W latach 1938-45 zapisywane: Moschnen.
  • Dawniej też: Możnie (Teka Toruńska).
Olszewo Olecko 1 Olschöwen polskie --
  • Nazwa w latach 1933-45: Erlental.
  • Dawniej też: Lipińskie (w XVI w., od nazw. odbiorcy nadania).
Pieńki Olecko 4 Stobbenort niemieckie Stobinort
  • Oboczna n. niem. Danielshof (tak u Leydinga).
  • Powojenną nazwę Pieńki można uznać za tłumaczenie I członu n. niem. Nie jest to jednak forma tradycyjna, chociaż Szcześniak przywołuje zapis Pientzken z 1719 (jednak wydaje mi się on dość podejrzany, być może został przez autorkę źle odniesiony? Potrzebny kontekst wzmianki. Poza tym, jak go odczytywać?). Leyding obok nazwy obecnej notuje też Danielewo (na podst. obocznej n. niem.), a współczesne mapy notują też potoczną nazwę Bocianowo (ta jednak jest zupełnie ahistoryczna). Niewątpliwe jednak jest to, że Teka Toruńska podaje dla tej osady spolszczoną nazwę Stobinort i taką formę, wobec wątpliwej historyczności wariantów notowanych po wojnie, postuluję przywrócić.
Plewki Olecko 1 Plöwken polskie -- Gwarowo: Plyfk'i.
Pomiany Olecko 1 Pomiannen słowiańskie -- Nazwa w latach 1938-45: Kelchdorf.
Przytuły Olecko 1 Przytullen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Siebenbergen.
  • Dawniej też: Giniowa Wola (w XVI-XVII w., 1564 Ginowiwolla), od nazwiska założyciela wsi, Piotra Ginio.
  • Gwarowo: Pŗ̌ïtuu̯ï.
Raczki Wielkie Olecko 1 Groß Retzken polskie --
  • Dawniej też: Reczki (postać gwarowa, odzwierciedlona w formie niem.)
  • Zob. też Nowe Raczki (gm. Wieliczki). Miejscowość Raczki Małe dziś nie istnieje.
  • Gwarowo: Duze Rečk'i.
Rosochackie Olecko 1 Rosochatzken polskie --
  • Nazwa w latach 1927-45: Albrechtsfelde.
  • 1475 Rosochatzky. Nazwa polska, nazwiskowego pochodzenia. Białuński odnosi do tej wsi szesnastowieczną oboczną n. Saplen (1574), która zdaje się mieć pochodzenie pruskie.
Sedranki Olecko 1 Seedranken pruskie --
  • Dawniej też: Zedranki, Szczedranki (u Chojnackiego, raczej forma błędna lub hiperpoprawna), Holeckie (?, patrz dalej).
  • 1586 Sadranken. Nazwa pruskiego pochodzenia, być może pierwotnie odnosiła się do pobliskiego jeziora (zwanego ludowo Sedranki lub Kruszka - brak zapisów starszych niż XIX w.). Oprócz tego, Białuński odnosi tu też zapis Holetzki (1560), który odczytuje się jako *Holeckie lub *Holecki (Folwark). Według autorów NMP, ta forma ma związek z nazwą Olecka (z gwarową protezą H-).
Skowronki Olecko 3 Birkenort niemieckie --
Szczecinki Olecko 1 Sczeczinken polskie -- Nazwa w latach 1916-45: Eichhorn.
Ślepie Olecko 1 Schlepien pruskie (spolonizowane)? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Schlöppen.
  • Nazwa związana z pobliskim jeziorkiem Ślepie al. Ślep. Pruskie?
Świdry Olecko 1 Schwiddern polskie --
Wólka Kijewska Olecko 2 Kiöwenhorst hybryda (pol. + niem.) -- Brak tradycji. Nazwa nawiązuje do pobliskiego Kijewa (p. wyżej), co powojenna nazwa, nadana przez KUNM, zachowuje.
Zabielne Olecko 1 Sabielnen słowiańskie -- Nazwa w latach 1938-45: Podersbach.
Zajdy Olecko 1 Sayden pruskie --
  • W latach 1938-45 pisane: Saiden.
  • Dawniej też: Sajdy, Sołtmany (XVI w.).
  • 1554 Zayde, Sayden, Soltmanen. Nazwa pruska, prawdopodobnie ponowiona od n. jeziora. Dawna oboczna n. Sołtmany zapewne od jakiejś pruskiej n. osobowej.
  • Gwarowo: Zai̯dï.
Zatyki Olecko 1 Sattycken pruskie? --
  • W latach 1938-45 pisane: Satticken.
  • Dawniej też: Krzymek (oboczna nazwa w XVI w.).
  • Według Szcześniak nazwa polska (niby wieś położona "za tykami"), jednak bardziej prawdopodobne wydaje się pochodzenie pruskie (por. wieś Zatyki w pow. iławskim, gm. Zalewo).
  • Gwarowo: Zatïk'i.
Zielonówek Olecko 2 Grüneberg niemieckie --
Barany Świętajno 1 Barannen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Barnen.
Borki Świętajno 1 Borken polskie --
Chełchy Świętajno 1 Chelchen (bei Duneyken) polskie (osobowe) -- Nazwa w latach 1938-45: Kelchen.
Cichy Świętajno 1 Czychen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Bolken.
  • Miejscowość Cichy Młyn wydzielona z Cich, nie ma odpowiednika przedwojennego.
Dudki Świętajno 1 Duttken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Sargensee.
Dunajek Świętajno 1 Duneyken słowiańskie -- W latach 1938-45 pisane: Duneiken.
Dworackie Świętajno 1 Dworatzken polskie --
  • Nazwa w latach 1934-45: Herrendorf. Nazwa ta zdaje się nawiązywać do jakiejś zaginionej miejscowości Herrndorf, położonej gdzieś w pobliżu Świętajna.
  • Dawniej też: Dworaczki, Świętajno (obocznie w XVI w., nazwa ponowiona od dzisiejszej wsi gminnej lub n. jeziora).
Dybowo Świętajno 1 Diebowen polskie (osobowe) -- Nazwa w latach 1938-45: Diebauen.
Giże Świętajno 1 Giesen słowiańskie -- Nazwa ponowiona od wsi Giże w pow. łeckim (gm. Ełk), p. wyżej.
Gryzy Świętajno 1 Griesen słowiańskie --
  • Dawniej też: Gryze (< *Gryże?), Gryzowa Wola (1566 Grieswola).
  • Gwarowo: Grize, Grizï.
Jelonek Świętajno 6 Grünheide niemieckie Zielonki
  • W tradycji przedwojennej i gwarze: Zielonki. Dlaczego więc po wojnie ustalono nazwę tej wsi jako "Jelonek" pozostaje zagadką. Może forma ta wynikła z jakiegoś zniekształcenia?
  • Gwarowo: Ž́elunk'i.
Jurki Świętajno 1 Jurken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Jürgen.
  • Dawniej też: Jorki, Miłuki (1560 Jurgcken al. Milucken). Założycielem wsi był Jurek (Jorek) Kowalewski, oboczna n. Miłuki jest przeniesieniem nazwy (prus. pochodzenia) wsi, z której pochodził.
Jurkowo Świętajno 3? Sedan (?) niejasne -- Obecna popegeerowska miejscowość Jurkowo zdaje się odpowiadać obiektowi, widniejącemu na przedwojennych mapach jako Sedan. Na próżno takiej nazwy szukać w przedwojennej polskiej literaturze, u Leydinga czy w ustaleniach KUNM. Nie mam również pojęcia, co ta nazwa mogłaby oznaczać i/lub od czego się wywodzić. W zasadzie jedyną informacją na temat tej osady przed wojną, do której udało mi się dotrzeć, jest hasło w pracy F. Gausego ("Neue Ortsnamen in Ostpreussen seit 1800"), według której powstała ona w 1874 jako Abbau Jenozewski (n. od nazwiska właściciela, nazwisko jest wyraźnie polskie, ale nie wiem do końca jak je rozszyfrować) i była wybudowaniem przynależącym do Sulejek. Dzisiejsza nazwa Jurkowo zdaje się być zupełnie przypadkowa. Potrzebne więcej informacji na temat historii miejscowości i jej nazwy.
Kije Świętajno 6? Röbel niemieckie? Rebel
  • Według Szcześniak (za nią także NMP) nazwa Kije istniała już w 1562 roku. Powołuje się w tym stwierdzeniu na mapkę umieszczoną we współczesnym opracowaniu historiograficznym J. Wiśniewskiego "Dzieje osadnictwa w powiecie suwalskim od XV do p. XVIII w.". Nie mam niestety dostępu do tego opracowania, więc nie mogę dojść kontekstu tej wzmianki. Jednak ze względu na brak jakichkolwiek innych dowodów na istnienie takiej nazwy przed wojną oraz fakt, że materiałem "źródłowym" dla tej rewelacji jest mapa (a te nierzadko używają nazw współczesnych w kontekście historycznym) muszę uznać tę informację za wątpliwą. Skoro nazwa Kije nie figuruje w żadnym przedwojennym opracowaniu (przede wszystkim brak u Kętrzyńskiego, który przecież takie zapomniane polskie nazwy, poukrywane w źródłach, wyłapywał z benedyktyńskim wręcz namaszczeniem), to oznaczałoby to, że działacze KUNM musieli natknąć się na dokument źródłowy, w którym jest ona zawarta, a to zdaje się mało prawdopodobne. Chyba bardziej prawdopodobne jest, że tę nazwę po prostu wymyślili (a potem została ona nieumyślnie lub celowo użyta w kontekście historycznym przez Wiśniewskiego, czego nie odczytała poprawnie K. Szcześniak). To oczywiście domniemanie, niewątpliwym zaś jest, że na długo przed wojną ludność mazurska spolszczyła niem. nazwę wsi (wg autorów NMP przeniesioną z Meklemburgii, prawdopodobnie [choć niekoniecznie] germańskiego pochodzenia) jako Rebel (do Rebla), na co wskazuje przedwojenna tradycja (wraz z Teką Toruńską). Dlatego wydaje mi się zasadne, by przywrócić tę niepodważalnie mazurską formę w miejsce nazwy obecnej, o wątpliwej autentyczności historycznej.
  • W powojennym potocznym użyciu odnotowana nazwa Krzywy Róg. Ahistoryczne.
Krzywe Świętajno 1 Krzywen polskie --
  • Nazwa w latach 1934-45: Bergenau.
  • Gwarowo: Křive.
Kukówko Świętajno 1 Kukowken pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Heinrichstal.
  • Wieś położona nad jeziorem Kukowino (niem. Kukowker See, 1595 Kucowin), o pruskiej nazwie. Nazwa wsi jest prawdopodobnie tworem polskim, utworzonym od nazwy jeziora. Por. także n. wsi Kukowo w gm. Olecko (która zdaje się być etymologicznie tożsama).
Leśniki Świętajno 1 Leschnicken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Kleinheinrichstal.
Mazury Świętajno 1 Masuhren polskie --
  • W latach 1938-45 pisane: Masuren.
  • Gwarowo: Mazurï.
Niemsty Świętajno 5 Könitzberg niemieckie (osobowe) Kończewko
  • Nazwa w latach 1929-45: Gertrudenhof. Nazwa nadana na cześć żony właściciela majątku, Gertrudy Middendorf. Ta konkretna zmiana raczej nie ma nic wspólnego z akcją germanizacji nazw w regionie.
  • Brak tradycji. Powojenna nazwa Niemsty jest typowym pseudosłowiańskim chrztem nazewniczym KUNM, bez żadnej motywacji. Leyding notuje nazwę Kończewko (która zdaje się luźno nawiązywać do członu Könitz, pochodzącym od nazwiska założyciela folwarku - nazwisko pochodzenia słowiańskiego?), a w powojennym potocznym użyciu zarejestrowano także formę Gertrudki (spolszczenie nazwy zastanej przez powojennych osadników). Ponieważ wolałbym się nie odwoływać do nazwy wprowadzonej dopiero w latach 20. XX wieku (niezależnie od jej motywacji), przychylam się do propozycji Leydinga.
Nowiny Świętajno 1 Neusaß niemieckie -- Dosłowne tłumaczenie, znane już przed wojną.
Orzechówko Świętajno 1 Orzechowken polskie --
  • Nazwa w latach 1925-45: Nußdorf.
  • W XVI-XVII w. obocznie niem. Klein Kranz (może bałtyckie od prus. krānts, lit. krantas "brzeg" - miejscowość znajdowała się dawniej nad jeziorem Orzechowskim [dziś spuszczonym] i wg Kętrzyńskiego w 1600 r. zamieszkiwała ją ludność polska i litewska).
Pietrasze Świętajno 1 Pietraschen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Petersgrund.
Połom Świętajno 1 Polommen słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Herzogsmühle.
  • Dawniej też: Połoń (postać gwarowa, częsta w przedwojennych opracowaniach).
  • Gwarowa postać Połoń (odmieniana do Połoni, co poświadcza Teka Toruńska) pokazuje jasno, że mamy do czynienia z nazwą rodzaju żeńskiego z historycznie miękkim wygłosowym -m (a więc poprawna odmiana to: Połom, do Połomi, w Połomi). Używana urzędowo odmiana "do Połomu" (jako rodzaj męski) jest więc niepoprawna i należy jej koniecznie unikać.
  • Wymowa gwarowa: Pou̯oń.
Rogojny Świętajno 4 Rogonnen osobowe (bałtyckie?) Rogonie
  • Przed wojną: Rogonie, Rogójnie. U Leydinga: Rogony.
  • 1564 Rogun; 1581 Roggun; 1601 Rogunnen, Rogen. Nazwa wsi pochodzi od nazwiska lokatorów wsi - braci Rogoniów lub Roguniów (nazwisko pochodzenia bałtyckiego lub słowiańskiego). W przedwojennej literaturze funkcjonowała ona w postaci Rogonie lub Rogójnie, po wojnie jednak ustalono postać Rogojny (również notowana jako Rogajny), która zdaje być "poprawiona" według nazw pruskich na -ajny. Ten wywód etymologiczny wydaje się jednak niepoprawny - przeczą mu zarówno stare zapisy nazwy, jak i fakty historyczne (bracia Rogonie). Należy więc poprawić tę błędną, sztuczną formę na poprawną Rogonie, która ma potwierdzenie w zapisie gwarowym.
  • Gwarowo: Rogůńe.
Rogowszczyzna Świętajno 1 Rogowszisna polskie --
  • Nazwa w latach 1911-45: Konradsfelde.
  • W powojennym potocznym użyciu odnotowana forma Kondratowo (na mapach Geoportalu jako Kondratowo-Rogowszczyzna). Jest to przesiedleńcze spolszczenie nazwy zastanej (sztucznie wprowadzonej na początku XX w.) i należy tej formy koniecznie unikać.
Smolnik Świętajno 4 Theerbude niemieckie Terbuda Przed wojną n. niem. spolszczano fonetycznie jako Terbuda. Nazwa obecna, choć nawiązuje luźno do oryginału, jest sztucznym tworem KUNM.
Sulejki Świętajno 1 Suleyken litewsko-jaćwieskie --
  • W latach 1938-45 pisownia: Suleiken.
  • Dawniej (w XVI w.) obocznie: Dąbrowskie (1550 Dammerowsken al. Sulleyken). Zasadźcą wsi był Jakub Dąbrowski.
Świętajno Świętajno 1 Schwentainen pruskie --
  • Dawniej też: Kowale (w XVI-XVII w. - 1554 Schwentainen od. Kowahlen).
  • Nazwa Świętajno pochodzi od pruskiej n. jeziora. Jest to często powtarzający się hydronim, pochodzący od bałtosłowiańskiego słowa święty (co wskazuje na sakralne znaczenie obszaru jeziora). Wieś gminna o takiej samej nazwie istnieje również w pow. szczycieńskim. Istnienie dwóch gmin o tej samej nazwie w jednym województwie jest źródłem okazjonalnych pomyłek. Mimo to, nigdy nie nadano tym wsiom żadnych członów dookreślających.
  • Gwarowo: Š́ventai̯no.
Wronki Świętajno 1 Wronken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Fronicken.
Zalesie Świętajno 1 Salleschen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Tannau.
  • W XVI w. obocznie niem. Kuntzbor (1567). Nie do końca wiem, jak interpretować tę nazwę - może zniekształcenie jakiejś nazwy słowiańskiej?
Bartkowski Dwór Wieliczki 2 Bartkenhof hybryda (pol. + niem.) -- N. majątku nawiązuje do pobliskiej wsi Bartki (niem. Bartken), która w okresie PRL przestała istnieć.
Cimochy Wieliczki 1 (Groß) Czymochen słowiańskie (osobowe) --
  • Nazwa w latach 1929-45: Reuß.
  • Dawniej też: Czymochy, Czarnowa (1600).
  • Gwarowo: Ćimoxi.
Cimoszki Wieliczki 1 Klein Czymochen słowiańskie (osobowe) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinreuß (w rzeczywistości jednak miejscowość uchodziła za część Cimoch - Reuß).
  • Dawniej też: Cimochy/Czymochy Małe.
  • Gwarowo: Ćimosk'i.
Gąsiorowo Wieliczki 1 Groß Gonschorowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Klinken.
Gąsiorówko Wieliczki 1 Klein Gonschorowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Kleinkiöwen.
Godziejewo Wieliczki 6 Refusowiszna polskie (osobowe) Refuzowizna
  • Nazwa w latach 1921-45: Rehfeld.
  • Oryginalna nazwa pochodzenia polskiego (od nazwiska Refus, Refuz z przyrostkiem -owizna). Ale nawet to nie przeszkadzało KUNMowi przechrzcić tej wsi na jakieś całkowite sztuczne "Godziejewo". Naprawdę haniebne posunięcie ze strony KUNM, w dodatku kompletnie niezrozumiałe.
Guty Wieliczki 1 Gutten pruskie -- Gwarowo: Gutï.
Jelitki Wieliczki 1 Jelittken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Gelitten.
  • Dawniej też: Siemiętki al. Siemionki (w XVI-XVIII w. - 1553 Schementken, 1717 Siemionken).
  • W powojennym potocznym użyciu odnotowano formę Jelity, która zdaje się być zasugerowana formą niemiecką, wprowadzoną sztucznie za Hitlera. Forma ta chyba miała udawać staropruską, jednak w tym wypadku jest to bzdura - mamy tu do czynienia z nazwą polską, pochodzącą od herbu Jelita.
  • Gwarowo: Jel'itk'i.
Kleszczewo Wieliczki 1 Kleschöwen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleschen.
  • Pierwotnie może *Kliszowa (1488 Chliszowa, Clissöwen).
  • Gwarowo: Klėscevo.
Krupin Wieliczki 1 Krupinnen pruskie? --
  • Dawniej też: Krupinie (Teka Toruńska), Markowice (XV w., 1561 Markoitz).
  • Gwarowo: Krup'ino, Krupxśino.
Krzyżewko Wieliczki 1 Krzysöwken polskie -- Nazwa w latach 1927-45: Kreuzdorf.
Małe Olecko Wieliczki 1 Klein Oletzko polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Herzogshöhe.
  • Według ustaleń KUNM: Olecko Małe. Obecnie z przestawionym szykiem.
  • Dawniej też: Mały Oleck, Pierdzielewo (niem. Pierdszilewen).
  • Po więcej wyjaśnień, zob. wyżej Olecko.
Markowskie Wieliczki 1 Markowsken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Markau.
  • Dawniej też: Markowiczowa Wola (XVI-XVII w., dok. 1561 Markoitzwolla).
  • Gwarowo: Markosk'e (do -sk'ėx).
Niedźwiedzkie Wieliczki 1 Niedzwetzken polskie --
  • Nazwa w latach 1926-45: Bärengrund.
  • Pierwotnie: Miedźwiedzkie (1507 Medwitzky, Medutzky, Medwytzke). Postać ze współczesnym N- notowana od 1561.
  • Gwarowo: Ńeʒ́vecke.
Norki Wieliczki 2 Nordenburg niemieckie -- Brak tradycji. Po wojnie nadano nazwę nawiązującą do pobliskich Nor (p. niżej). Już przed wojną w niem. te nazwy były powiązane.
Nory Wieliczki 1 Nordenthal niemieckie -- Nazwa pol. Nory, znana przed wojną, prawdopodobnie powstała ze spolszczenia fonetycznego I członu n. niemieckiej. Autorzy NMP przypisują jej autorstwo Kętrzyńskiemu.
Nowe Raczki Wieliczki 1 Neu Retzken polskie --
  • W Tece Toruńskiej jako Refuzowizna. Jest to nazwa ponowiona od sąsiedniej wsi Refuzowizna (dziś znaną pod sztuczną nazwą "Godziejewo", p. wyżej). Najwyraźniej w języku ludowym nazwy tych wsi się mieszały.
  • Po więcej wyjaśnień, zob. wyżej Raczki Wielkie (gm. Olecko).
  • Gwarowo: Nove Rečk'i.
Nowy Młyn Wieliczki 1 Neumühl niemieckie --
Puchowica Wieliczki 3 Friedrichsberg niemieckie --
  • Dawna wieś dziś stanowi północną część Puchówki. Jej nazwa została oficjalnie wykreślona z rejestru nazw miejscowości, jednak granica pomiędzy dwiema historycznymi wsiami jest wciąż zauważalna.
  • Brak polskiej tradycji. Powojenną nazwę polską utworzono od pobliskiej Puchówki (p. niżej).
Puchówka Wieliczki 1? Puchowken polskie (Puchówko?)
  • Nazwa w latach 1929-45: Wiesenfelde.
  • Dawniej też: Puchówko (postać być może bardziej ludowa i pierwotna - pojawia się w gwarze, a także na mapie z 1795), Rostkowa Wola (XVII-XVIII w. - 1601 Rosteckwolli).
  • W powojennym użyciu często w rodzaju męskim: Puchówek. Ta postać nie ma jednak uzasadnienia historycznego.
  • Gwarowo: Puxufko.
Rynie Wieliczki 1 Ringen pruskie --
  • Dawniej też Krzyżowo (1562 Krzysowa). Zapewne związane z n. wsi Krzyżewko (p. wyżej), położonej nieopodal.
  • Gwarowo: Rïńe.
Sobole Wieliczki 1 Sobollen litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Richtenberg.
  • Szcześniak wywodzi n. wsi z litewskiego (so- + bala "błoto").
Starosty Wieliczki 1 Starosten polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Müllersbrück.
  • Oboczna n. niem. (notowana tylko przez Leydinga): Kolleszisken. Nie wiem, jak ją interpretować, być może pol. *Kolesiska?
  • Pierwotnie: Kleszczewski Młyn (XVI w.). Odbiorcą nadania był Mikołaj Starosta z Kleszczewa.
Szeszki Wieliczki 1 Seesken (bei Czymochen) litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Draheim.
  • Po wyjaśnienia etymologiczne, p. Szeszki w gm. Kowale Oleckie.
Urbanki Wieliczki 1 Urbanken polskie --
Wieliczki Wieliczki 1 Wielitzken słowiańskie -- Nazwa w latach 1938-45: Wallenrode.
Wilkasy Wieliczki 1 Willkassen pruskie --
Wojnasy Wieliczki 1 Woynassen polskie (osobowe) -- W latach 1938-45 pisane: Woinassen.
Mieruniszki Filipów (woj. podlaskie) 1 Mierunsken jaćwieskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Merunen.
  • 1422 Merunsky, 1436 Merunischk. Nazwa jaćwieska, znana również z zapisków ruskich jako Мирунишки (1559 до Мирунишокъ).
  • Gwarowo: Mńeruńisk'i, Ńeruńisk'i (do -ńisk).
Garbas Drugi Filipów (woj. podlaskie) 1* Garbassen prusko-jaćwieskie (Garbas)
  • Współczesne dookreślenie Drugi (dodane później po wojnie) dla odróżnienia od wsi Garbas (Pierwszy), położonej nieopodal. Przed wojną, te miejscowości znajdowały się po dwóch różnych stronach granicy polsko-niemieckiej.
  • Gwarowo: Garbas (gen. -su).

Powiat gołdapski

Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Gołdap Gołdap (miasto) 1 Goldap pruskie --
  • Dawniej też: Gołdapia, Gołąb (mylne).
  • Nazwa miasta pruska, ponowiona od nazwy rzeki (dziś na rzekę częściej mówi się Gołdapa, ale lepiej mówić Gołdap). Jest to nazwa rodzaju żeńskiego, zakończona historycznie miękką samogłoską (w gwarach odzwierciedlanego jako -, -pch), co sprawia, że jest dość nietypowa. Rodzaj jest odziedziczony z pruskiego. W niektórych starych opracowaniach można spotkać wariant nazwy Gołąb, już od dawna tępiony jako błędny. Forma ta wynika z próby bałamutnego wywodu nazwy miasta z polskiego. Forma ta nigdy nie funkcjonowała u autochtonów. Jednakże, bywała używana w okresie powojennym - stacja PKP nosiła krótko po wojnie nazwę Gołąb Mazurski.
  • Ostatnimi czasy, w zwiazku z nadaniem miastu statusu uzdrowiska pojawił się pomysł przemianowania miasta na Gołdap-Zdrój. Trzeba ten durny pomysł władzom miasta jak najpilniej wybić z głowy.
  • Forma gwarowa: Gou̯dapx́.
  • Litewski: Geldapė, Guldapė.
Antomieszki Banie Mazurskie 1 Antmeschken litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Meßken.
  • Oboczna nazwa niem. (przed 1938): Kerstupönen, również litewska.
  • Osada Biały Dwór wydzielona z Antomieszek.
  • Formy litewskie: Antmeškiai, Kerstupėnai.
Audyniszki Banie Mazurskie 1 Audinischken litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Hilpertswerder.
  • Oboczna forma n. niem. (przed 1938): Audinnen.
  • Formy litewskie: Audiniškiai, Audiniai
Banie Mazurskie Banie Mazurskie 1* Benkheim pruskie (Banie)
  • Wieś miała pierwotnie dwie genetycznie pruskie nazwy - Bentkeim i Sauernick (obie 1566). Ostatecznie to ta pierwsza przetrwała w użyciu niemieckim (w bardziej zniemczonej formie Benkheim). Miejscowi mazurzy używali zaś własnej, genetycznie słowiańskiej nazwy Banie (prawdopodobnie ją też odzwierciedla zapis Bianitz również z 1566 roku). Nazwa po wojnie przyjęta z ahistorycznym dookreśleniem Mazurskie.
  • Po litewsku: Bentkaimis.
Borek Banie Mazurskie 1 Borreck polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Bergenwald.
Brożajcie Banie Mazurskie 1 Broszaitschen litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Brosen.
  • Litewski: Brožaičiai.
Budziska Banie Mazurskie 1 Budzisken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Herbsthausen C.
Czupowo Banie Mazurskie 1 Schupowen polskie (osobowe) -- Nazwa w latach 1938-45: Schuppau.
Dąbrówka Polska Banie Mazurskie 1 Polnisch Dombrowken polskie -- Nazwa w latach 1904-45: Talheim.
Gasewo Banie Mazurskie 1 Gassewen słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Heidenberg B.
  • Prawdopodobnie pierwotne Gaszewo, forma obecna spowodowana mazurzeniem.
  • Nazwa uporczywie cytowana w różnych źródłach jako "Gąsewo". Jest to forma błędna. Jeżeli faktycznie taka funkcjonuje, to należy ją bezzwłocznie wyrugować. Głoska -ą- w tej nazwie nie ma żadnego uzasadnienia - nie wskazują na nie żadne zapisy ani tradycja. Jest to po prostu stale przepisywany błąd.
Grodzisko Banie Mazurskie 1 Grodisko polskie --
  • Nazwa w latach 1925-38: Schloßberg.
  • W latach 1938-45 kolejna zmiana nazwy: Heidenberg. Jest to przywrócenie funkcjonującej w wieku XVI w. nazwy Heidenberg (1566), istniejącej obocznie do nazwy polskiej.
Grunajki Banie Mazurskie 1 Gruneyken pruskie --
  • W latach 1938-45 pisownia: Gruneiken.
  • Dawniej też: Grunajek.
  • Litewski: Gruneikiai.
Gryżewo Banie Mazurskie 5 Griesgirren litewskie Gryżgiry
  • Nazwa w latach 1938-45: Grieswalde.
  • Nazwa bałtyckiego pochodzenia, powojenna forma oddaje ją niedokładnie.
  • Leyding odnosi tu formę niem. Grasgirren i nazwę pol. Grażgiry. Prawdopodobnie jest to jednak pomyłka, wynikająca z pomyłką ze wsią Grasgirren (1938-45: Dingelau), czyli obecna wieś "Борок" po stronie rosyjskiej. Autorzy NMP powielają ten błąd.
  • Litewski: Grižgiriai.
Jagiele Banie Mazurskie 1 Jagellen bałtyckie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinzedmar.
  • 1584 Gagellen, Gagallen. Nazwa pochodzenia bałtyckiego - trudno jednoznacznie twierdzić, czy pierwotnie litewska, czy pruska.
  • Forma litewska: Jagėlai.
Jagoczany Banie Mazurskie 5 Gleisgarben pruskie Glazgarby
  • Oryginalna nazwa jest pruska. Przyjęta po wojnie nazwa Jagoczany została przejęta od sąsiedniej wsi Jagotschen (po wojnie Jagoczany Małe), dziś nie istniejącej. Co prawda, jest to również nazwa bałtyckiego pochodzenia (choć poprawniejszym spolszczeniem byłoby Jagocie, sufiks -any jest tu nieetymologiczny), to jednak nie jest to nazwa tej wsi. Uważam, że należy spolszczyć pruski oryginał.
  • Leyding podaje też niem. wariant Lyssgarben, co spolszcza jako Łysa Góra (najwyraźniej uważając tę formę za hybrydę pol. łysy + prus. garbs). Osobiście nie daję wiary takiej interpretacji - jeśli jest to forma autentyczna, to najpewniej stanowi zniekształcenie formy Gleisgarben.
Janki Banie Mazurskie 1 Klein Jahnen polskie --
  • Dawniej też: Małe Jany.
  • Zob. też Jany (gm. Gołdap).
Jeglewo Banie Mazurskie 2~3 Tannenberg niemieckie -- U Leydinga: Jeglijewo, co jest luźnym przekładem nazwy niemieckiej, opartym na gwarowym słowie jeglija "świerk" (zapożyczenie bałtyckie, por. lit. eglė). Ostatecznie nazwa przyjęta w postaci Jeglewo. Niewykluczone, że dodatkowym motywem przyjęcia takiej nazwy mogło być podobieństwo do pobliskiej wsi Jagiele (tak uważa Szcześniak).
Kierzki Banie Mazurskie 1 Kerschken polskie -- Dawniej też: Kierzek (Teka Toruńska).
Klewiny Banie Mazurskie 1 Klewienen litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Tannenwinkel.
  • Litewski: Klevynai.
Kruki Banie Mazurskie 1 Krugken polskie -- W latach 1938-45 pisane: Krucken.
Kulsze Banie Mazurskie 1 Kulsen litewskie --
  • Dawniej też: Kulsy (w Tece Toruńskiej, być może w wyniku mazurzenia).
  • Po litewsku: Kulšiai.
Liski Banie Mazurskie 1 Klein Lissen polskie -- Zob. niżej Lisy.
Lisy Banie Mazurskie 1 Lissen polskie -- W XVI w. obocznie niem. Springborn.
Maciejowa Wola Banie Mazurskie 1 Matzwolla polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Balschdorf.
Miczuły Banie Mazurskie 1 Mitschullen bałtyckie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Rochau.
  • Dawniej też: Miciule (Teka Toruńska).
  • Popegeerowska osada Mieczniki wydzielona z Miczuł.
Mieczkówka Banie Mazurskie 1 Mitschkowken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Herbsthausen B.
Mieduniszki Małe Banie Mazurskie 1 Klein Medunischken litewskie -- Nazwa w latach 1938-45: Medunen.
Mieduniszki Wielkie Banie Mazurskie 1 Groß Medunischken litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Großmedien.
  • Litewski: Medūniškiai.
Nowiny Banie Mazurskie 1 Naujehnen litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Neuengrund.
  • Oboczna forma niem. (przed 1938): Nowinnen. Formy pol. i lit. współistniały ze sobą, przy czym to forma polska jest prawdopodobnie kalką litewskiej.
  • Dawniej też: Nowina, Nowinka (Teka Toruńska), Naujeny (SGKP). Ostatnia postać przejęta fonetycznie z litewskiego.
  • Po litewsku: Naujienai.
Obszarniki Banie Mazurskie 2 Abschermeningken litewskie --
  • Nazwa w latach 1932-45: Almental.
  • Niem. obocznie: Obscherningken, Obscherninken (1877). Na tych formach opiera się postać spolszczona, wprowadzona po wojnie.
  • Por. również podobne nazwy wsi Abscherningken (1938-45: Dachshausen, pol. Obszarniki [Chojnacki]) w dawnym pow. darkiejmskim i Abscherningken (niem. obocz. Abschrinnen, 1938-45: Ebershagen, pol. Absiernyńki [Teka Tor.]) w dawnym pow. gołdapskim. Po wojnie obie te miejscowości znalazły się po stronie rosyjskiej - pierwsza nosi dziś nazwę "Krasnoarmiejskoje", a druga niestety już nie istnieje. Przytaczam je dlatego, że w różnych opracowaniach te trzy wsie bardzo często bywają ze sobą mylone.
  • Po litewsku: Opšrininkai, Apšermeninkai.
Owczary Banie Mazurskie 4 Schäferei niemieckie Owczarnia W źródłach przedwojennych: Owczarnia. Formę "Owczary" wprowadził po wojnie KUNM.
Radkiejmy Banie Mazurskie 2 Radtkehmen litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Wittrade.
  • Litewski: Ratkiemis.
Rapa Banie Mazurskie 1 Angerapp pruskie (hydronimiczne) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinangerapp. Zmiana powiązana ze zmianą n. miasta Darkiejmy (niem. Darkehmen) na Angerapp w 1938 roku.
  • Dawniej też: Węgorapa.
  • Nazwa wsi ponowiona od n. rzeki Węgorapy (niem. Angerapp). W tradycji polskiej nazwa skrócona do postaci Rapa w kontekście wsi (choć niektóre stare opracowania znają też formę Węgorapa w odniesieniu do tej miejscowości). Po wojnie nazwę tożsamą z n. rzeczną dostała pobliska osada leśna (p. niżej Węgorapa).
  • Litewski: Ungura (za Kalvaitisem, tak też rzekę Węgorapę nazywają stare litewskie mapy).
Rogale Banie Mazurskie 1 Rogahlen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Gahlen.
Różanka-Dwór Banie Mazurskie 2 Rosental niemieckie (Różanka) Nie łatwiej byłoby po prostu Różanka? Ten człon dookreślający niczemu tutaj nie służy.
Sapałówka Banie Mazurskie 1 Sapallen pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Ostau.
  • Białuński odnosi tu też następujące nazwy szesnastowieczne: Neugranden (z 1561; czyli Nowe Grądy, prawdopodobnie relacyjna do wsi Grądy Węgorzewskie [pow. węgoborski, gm. Budry]), Matzapalle (1572; od nazw. Macieja Sapały) oraz niem. Albrechten (1576; od osadnika Albrechta z Grądów).
  • Nazwa Sapałówka od nazwiska odbiorcy nadania Macieja Sapały (bałtyckiego, zapewne pruskiego pochodzenia), na gruncie polskim rozszerzona o formant -ówka.
  • Ze wsi wydzielono przysiółek Zapały, którego nazwa jest powojenną polonizacją niemieckiej formy nazwy tej wsi.
Skaliszkiejmy Banie Mazurskie 2 Skallischkehmen litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Großsteinau.
  • U Leydinga jako Skaliszki, co nawiązuje do nierzadkich skróceń bałt. -kaim/-kiem do -ki w ludowych spolszczeniach nazw bałtyckich. W tym przypadku jednak brak pol. tradycji przedwojennej, więc lepiej trzymać się formy obecnej (wiernej bałtyckiemu oryginałowi).
  • Po litewsku: Skališkiemis.
Stadnica Banie Mazurskie 3 Wilhelmshof niemieckie --
Stare Gajdzie Banie Mazurskie 2 Alt Ballupönen litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Schanzenhöh.
  • Oboczna n. niem. (przed 1938): Alt Gaidszen.
  • Z dwóch koegzystujących wariantów lit., po wojnie postanowiono spolszczyć ten drugi, oboczny wariant. Chyba postąpiono słusznie, gdyż w gm. Gołdap istnieje inna wieś o nazwie Bałupiany (niem. Ballupönen), dzięki czemu obraz toponimiczny regionu jest bardziej zróżnicowany. Przedwojennej tradycji brak - co prawda Chojnacki podaje polską nazwę wsi jako Bołupiany Stare, ale raczej nie jest to przekaz oparty na ludowym użyciu.
  • Miejscowość Nowe Gajdzie (niem. Neu Ballupönen) już w czasach hitlerowskich połączono ze Starymi Gajdziami pod wspólną, sztuczną nazwą Schanzenhöh. Dzisiaj większość historycznych Nowych Gajdź stanowi integralną część wsi Ściborki.
  • Litewski: Balupėnai, Gaidžiai.
Surminy Banie Mazurskie 1 Surminnen pruskie --
Szarek Banie Mazurskie 5 Zargen pruskie Sargi
  • Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją chyba oddać wierniej.
  • Z miejscowości wyodrębniła się po wojnie osada leśna Ustronie (dziś większa od samego Szarka). Chyba warto by zadać kres temu ahistorycznemu tworowi i złączyć te miejscowości pod wspólną nazwą Sargi, zwłaszcza że nie ma dziś pomiędzy nimi żadnego rozgraniczenia (niektóre mapy zresztą traktują te dwie nazwy synonimicznie).
Ściborki Banie Mazurskie 5 Stobrigkehlen litewskie Stobrykiele
  • Nazwa w latach 1938-45: Stillheide.
  • Powojenna forma Ściborki kompletnie zaciera bałtycki oryginał. Co prawda, można się w niej doszukać odwołania do oryginału - wynika ona bowiem z próby wywodu nazwy oryginalnej od słow. imienia Ścibor (na podstawie zapisów typu Stibirkehlen, który przytacza Leyding). Nie daję jednak temu wywodowi wiary, nie ma też absolutnie żadnej tradycji, która wskazywałaby na taką formę. Postuluję więc ponowne spolszczenie oryginalnej, litewskiej nazwy miejscowości, w pełni zachowujące jej bałtycki oryginał.
  • Krótko po wojnie wśród ludności napływowej funkcjonowała forma Sztylchajdy. Generalnie pomijam tego typu "przejściowe" nazwy, ale tutaj przytaczam jako ciekawostkę, by pokazać, że powojenni osadnicy potrafi spolszczać fonetycznie nawet nazwy "hitlerowskie".
  • Litewski: *Stebrikeliai.
Śluza Banie Mazurskie 1 Schleuse niemieckie --
Węgorapa Banie Mazurskie 1~2 Försterei Angerapp pruskie (hydronimiczne) --
  • Nazwa ponowiona od n. rz. Węgorapy (Angerapp), a także od pobliskiej wsi Rapa (p. wyżej).
Widgiry Banie Mazurskie 1 Wittgirren litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Wittbach.
  • U Chojnackiego w grafii: Witgiry, niepotrzebnie zniemczonej.
  • Litewski: Vidgiriai.
Wierzby Banie Mazurskie 6 Heinrichswalde niemieckie Henrychswałd W Tece Toruńskiej spolszczenie: Henrychswałd. Może dość "ciężkostrawne", ale zdecydowanie lepsze od obowiązującego chrztu KUNM, który jest kompletnie ahistoryczny.
Wólka Banie Mazurskie 1 Wolken polskie -- Dawniej też: Wesołówko (w XVII w. - 1605 Wessolowken).
Wróbel Banie Mazurskie 1 Sperling niemieckie -- Nazwa od nazwiska założyciela, Marcina Sperlinga. Przez Mazurów potraktowana dosłownie.
Zakałcze Wielkie Banie Mazurskie 1 Groß Sakautschen litewskie (?) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Großsackau.
  • Dawniej też: Sokolcie (Teka Toruńska). Formy zgodnej z obecną używa SGKP.
  • Dawna miejscowość Zakałcze Małe dziś nie istnieje lub w granicach Miczuł.
  • Litewski: Sakaučiai.
Zawady Banie Mazurskie 1 Sawadden polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Herbsthausen A.
  • Dawniej dwie wsie - Zawady Wielkie i Małe (te drugie nosiły też oboczną, przezwiskową nazwę Wysranki). Miejscowości były złączone już przed wojną.
Zielony Lasek Banie Mazurskie 1 Grünwalde niemieckie --
Ziemianki Banie Mazurskie 3 Schönbund niemieckie -- Brak polskiej tradycji. Powojenna nazwa Ziemianki relacyjna, ponowiona od sąsiednich Ziemian (p. niżej). Jest to jednak "chrzest", bez uzasadnienia historycznego.
Ziemiany Banie Mazurskie 1 Ziemianen polskie -- W latach 1938-45 miejscowość włączona do Kulsz.
Żabin Banie Mazurskie 1 Groß Szabienen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Großlautersee.
  • Dawniej też: Żabiny.
  • Dzisiejsza miejscowość jest tak naprawdę połączeniem wsi Żabin i Żabinek (niem. Klein Szabienen, hitl. Kleinlautersee). Historyczne miejscowości wciąż są wyraźnie wyraźnie od siebie oddzielone, mimo że funkcjonują dziś jako jedna całość. Wbrew nazwie, to historyczny Żabinek stanowi dziś większą część wsi.
  • SGKP przytacza też dla Żabina wariant Stiebirken, z pewnością litewski - być może powiązany z nazwą Stobrigkehlen, Stibirkehlen - ob. Ściborki (p. wyżej).
  • Litewski: Žabynai (za Kalvaitisem).
Stary Żabin Banie Mazurskie 1* Königlich Szabienen polskie (Żabin Królewski)
  • Nazwa w latach 1931-38: Alt Schabienen.
  • Nazwa w latach 1938-45: Altlautersee.
  • Po wojnie przyjęto nazwę opartą na wariancie z 1931 roku (podobnie jak używany przez Chojnackiego wariant Stare Żabiny), jednak może lepiej historycznie byłoby użyć dookreślenia Żabin Królewski. Taka nazwa może być co prawda dziś nieczytelna, ale chyba lepiej opierać się na wariantach tradycyjnych, a nie dwudziestowiecznych.
  • Osady Żabin Graniczny i Żabin Rybacki wyodrębniły się z tej miejscowości po wojnie. Nie mają przedwojennego odpowiednika.
  • Patrz też wyżej: Żabin.
Barcie Dubeninki 4 Thewelkehmen litewskie Bardzie
  • Nazwa w latach 1938-45: Tulkeim.
  • Oboczna n. niem. (przed 1938): Bardszen.
  • Miejscowość o dwóch nazwach bałtyckich - tego typu dublety są częste w tej okolicy. Jako podstawę powojennej nazwy polskiej wybrano wariant oboczny, nieurzędowy. I o ile sam ten fakt jest zgodny z danymi przedwojennymi, sama forma nazwy już nie. Teka Toruńska podaję polską formę tej nazwy w formie: Bordzie (do Bordziów). O ile -or- to prawdopodobnie wpływ gwarowy (samogłoska pochylona), to końcowe -dzie (podobnie jak zapisy zniemczone typu Bardszen) dowodzą, że litewski pierwowzór nazwy musiał brzmieć *Bardžiai (a nie **Barčiai, jak najwyraźniej uznał Leyding i KUNM), a więc forma przyjęta przez KUNM jest niepoprawna etymologicznie. Uważam więc, że warto ją naprostować do formy Bardzie, zgodnej z przekazem Teki Toruńskiej, nawet jeśli to pozornie niewielka zmiana.
  • Litewski: Tėvelkiemis, Bardžiai (Kalvaitisowe "Barzdai" raczej błędne).
Będziszewo Dubeninki 6 Padingkehmen litewskie Padyniszki
  • Nazwa w latach 1938-45: Padingen.
  • Spotykany też wariant: Będzieszewo (tak wg ustaleń KUNM).
  • Nazwa pierwotna litewska, obok formy z sufiksem -kiemis (zniem. -kehmen), typowego dla nazewnictwa jaćwieskiego, istniał też oboczny wariant z suf. -išk- (bardziej typowym dla nazewnictwa litewskiego), na którym opiera się przedwojenna spolszczona forma Padyniszki, zaświadczona w Tece Toruńskiej (u Leydinga podobnie - Badyniszki, ze zniekształconym nagłosem). Po wojnie niestety zdecydowano się zniweczyć tę bałtycką nazwę i zastąpić ją całkowicie sztucznym nowotworem "Będzieszewo".
  • Formy litewskie: Padingkiemis, *Padingiškiai (?).
Bludzie Małe Dubeninki 1 Klein Bludszen bałtyckie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Klein Forsthausen.
  • Patrz też: niżej.
Bludzie Wielkie Dubeninki 1 Groß Bludszen bałtyckie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Groß Forsthausen.
  • Według ustaleń KUNM, nazwa w rodzaju nijakim (do Bludzia, w Bludziu). Teka Toruńska przekazuje jednak jako liczbę mnogą (do Bludziów). Miejscowości leżą nad rzeką Bludzią, jednak jej niem. nazwa (niem. Bludszer Fluß - brak zapisów wcześniejszych niż XIX w.) sugerują raczej wtórność nazwy wodnej wobec n. miejscowej.
  • Litewski: Bludžiai.
Błąkały Dubeninki 4 Blindgallen pruskie/jaćwieskie Troknie
  • Nazwa w latach 1938-45: Schneegrund.
  • Oboczna nazwa niem. (przed 1938): Trocknen.
  • Według początkowych ustaleń KUNM: Błędzianka (nazwa tożsama z n. rzeki Błędzianki - niem. Blinde, nad którą wieś leży i od której pochodzi pierwszy człon n. Blind-gallen). Nazwę tę jednak szybko zmieniono na Błąkały.
  • Miejscowość posiadała dwie nazwy bałtyckie - Blindgallen i Trocknen, przy czym forma używana przez Mazurów, zaświadczona w Tece Toruńskiej pochodziła od tej drugiej i brzmiała Troknie (taką nazwę notuje też Leyding). Przyjęta oficjalnie forma Błąkały zdaje się zbytnio odbiegać od brzmienia oryginału, by uznać ją za poprawne spolszczenie n. bałtyckiej. Ponadto, jest ona niezgodna z przekazem Teki Toruńskiej. Postuluję więc powrót do formy o udowodnionym ludowym pochodzeniu.
  • Formy litewskie: Blindgaliai, Trakniai.
Błędziszki Dubeninki 1 Blindischken litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Wildwinkel.
  • W Tece Toruńskiej zapisane jako Blindiszki i do Blendischk. Ta druga forma chyba odzwierciedla formę zgodną z obecną (pierwszą można by odczytać Blindyszki). Wskazuję też na to forma nazwy rzeki Błędzianki (znana w takiej formie już od przed wojny). Formę tożsamą z obecną notuje też Kohutek (rzadkie opracowanie sporządzone przed końcem IIWŚ).
  • Litewski: Blindiškiai.
Boczki Dubeninki 6~5 Försterei Budweitschen litewskie Budwiecie Leśne
  • Nazwa w latach 1938-45: Försterei Elsgrund.
  • Osada leśna, o nazwie ponowionej od pobliskiej wsi Budwiecie (p. niżej). Zamiast "chrzcić", należało nadać jej nazwę konsekwentną z bałtycką nazwą wsi.
Budwiecie Dubeninki 1 Budweitschen litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Elsgrund.
  • Po litewsku: Būdviečiai, u Kalvaitisa też Markavai (zapewne ponowione od pobliskiej miejs. Markowo, p. niżej).
Czarne Dubeninki 1 Czarnen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Scharnen.
  • Nazwa ponowiona od n. jeziora Czarnego, nad którym wieś leży.
Degucie Dubeninki 4 Dagutschen litewskie Dagucie
  • Nazwa w latach 1938-45: Zapfengrund.
  • W Tece Toruńskiej (a także u Leydinga): Dagucie. Chociaż forma przyjęta przez KUNM jest teoretycznie zgodna z etymologią (lit. Degučiai), to jednak jest niezgodna z danymi ludowymi. Mała zmiana, ale chyba warta naprawienia.
  • Litewski: Degučiai.
Dubeninki Dubeninki 1 Dubeningken litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Dubeningen.
  • Oboczna n. niem. (przed 1938): Gordeyken. Również bałtycka (por. Gordejki w powiecie oleckim).
  • Dawniej też: Dubniki, Dubnik (Teka Toruńska). Postać Dubnik(i) być może bardziej ludowa, podczas gdy Dubeninki częstsza w literaturze, bardziej "książkowa".
  • Litewski: Dūbininkai.
Kiekskiejmy Dubeninki 1 Kögskehmen litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Keckskeim.
  • Oboczna n. niem. (przed 1938): Kägsten. Związana z urzędową, bez drugiego członu. Leyding na tej podstawie spolszcza n. wsi jako Kiejsty, brak jednak takiej tradycji przedwojennej (forma pol. z Teki Toruńskiej jest zgodna z obecną).
  • Formy litewskie: Kekštkiemis, Kekštai.
Kiepojcie Dubeninki 4 Eszergallen litewskie Kiepejcie
  • Nazwa w latach 1938-45: Äschenbruch.
  • Oboczna n. niem. (przed 1938): Kepeitschen. Również litewska.
  • Przed wojną: Eżergale, Kiepejcie. Funkcjonowały spolszczenia obu nazw litewskich, jednak to ta druga (zaświadczona w Tece Toruńskiej - u Leyd. podobnie: Kipejcie) była prawdopodobnie bardziej ludowa. KUNM przyjęła tę nazwę w formie Kiepojcie, jednak chyba warto naprostować ją do formy przedwojennej, ludowej.
  • Formy litewskie: Ežergaliai, Kepeišiai.
Kociołki Dubeninki 1? Kotziolken polskie (Kociołek?)
  • Nazwa w latach 1909-45: Langensee.
  • Źródła przedwojenne poświadczają raczej formę syngularną: Kociołek. Możliwe jednak, że zmiana zaszła w tym wypadku naturalnie (chociaż nazwa jeziora Kociołek również wskazuje na formę sing.).
  • Pobliskie jezioro Kociołek (niem. Kotziolker See, w czasach hitlerowskich Kleiner See) nosiło jeszcze w XIX w. oboczną, pochodzącą z litewskiego nazwę Katalischken. Nazwa ta być może zachowuje jakąś starszą, litewską postać nazwy tej wsi (zapewne *Katiliškiai, od katilas = kocioł).
Lenkupie Dubeninki 1 Lengkupchen litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Lengenfließ.
  • 1589 Lanckupenen, Lankuppen.
  • Litewski: Lenkupiai.
Linowo Dubeninki 1 Linnawen pruskie? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Linnau.
  • Dawniej też: Lenówek (Linówek?), w Tece Toruńskiej.
  • Litewski: Linaviškiai (tak u Kalvaitisa, brak podobnych form w innych źródłach).
Łoje Dubeninki 1 Loyen słowiańskie? --
  • W latach 1938-45 pisownia: Loien.
  • W XVI w. istniała oboczna nazwa Uscheschere, Ussescherey (spolszcz. Uszeżereje?) - litewska (dosł. "Zajezierze").
  • Po litewsku: Lojauckai? (tak u Kalvaitisa), Užežeriai (XVI w.).
Łysogóra Dubeninki 6 Keppurdeggen litewskie Kiepurdegi
  • Nazwa w latach 1938-45: Kühlberg.
  • Według początkowych ustaleń KUNM: Kiepurdeje, jednak szybko zmieniono tę nazwę na obecną Łysogóra. Oznacza to, że zniweczono nazwę bałtycką, zastępując ją nazwą zapewne utworzoną przez przesiedleńców, opartą na nazwie z okresu hitlerowskiego (którą najwyraźniej błędnie zinterpretowano jako Kahlberg). Tymczasem, w Tece Toruńskiej pojawia się ludowe spolszczenie n. bałtyckiej jako: Kiepurdegi (co zdaje się zgadzać z litewską etymologią) i taką formę należałoby przywrócić.
  • Litewski: Kepurdegiai.
Maciejowięta Dubeninki 6 Matznorkehmen litewskie Macnaryszki
  • Nazwa w latach 1938-45: Matztal.
  • Przed wojną: Macnaryszki, Mocnarki (Teka Toruńska).
  • Nazwa litewska, o dwóch obocznych wariantach - obok formy z członem -kiemis (-kehmen) i -išk- (1597 Matznarischken). Co do podobnego dubletu, p. wyżej Będzieszewo. Używany w literaturze przedwojennej polski wariant Macnaryszki opierał się na tej drugiej formie. Teka Toruńska ma trochę inną formę - Mocnarki (zapewne z lit. Macnorkiemis - z nierzadkim skróceniem -kiemis > -ki). Po wojnie postanowiono zniszczyć bałtycki charakter nazwy tej wsi i zastąpiono ją sztucznym tworem Maciejowięta (w której można by się doszukiwać nawiązania znaczeniowego do n. pierwotnej, jednak nie wiadomo, czy ma ona jakiś związek z "Maciejem"). Postuluję powrót do najczęstszej w przedwojennej literaturze formy Macnaryszki.
  • Litewski: Macnorkiemis, Macnoriškiai.
Markowo Dubeninki 1 Markawen litewskie (spolszczone?) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Markauen.
  • Dawniej też: Markowiszki (Teka Tor.).
  • Istniały dwa warianty nazwy - Markawen i Markawischken. Autorzy NMP uważają obie formy za litewskie - odpowiednio *Markaviškiai i *Markavė, chociaż nie wykluczałbym, że sufiks w drugiej nazwie jest spolszczony.
Marlinowo Dubeninki 1 Marlinowen polskie (osobowe) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Mörleinstal.
  • Oboczna n. niem. (przed 1938): Duttken.
  • Dawniej też: Dutki (Dudki?).
  • Kolejny w tej okolicy dublet nazewniczy - tym razem polski. Nazwa Marlinowo (pochodząca od nazwiska właściciela - Piotra Marlina) współistniała z nazwą Dudki. Po wojnie zatwierdzono wariant pierwszy.
Meszno Dubeninki 4 Meschkrupchen litewskie Mieszkrupie
  • Nazwa w latach 1938-45: Meschen.
  • Ustalona po wojnie nazwa Meszno jest nie do zaakceptowania. Brzmi, jakby opierała się na formie, wprowadzonej w czasach hitlerowskich. Tymczasem, w Tece Toruńskiej pojawia się autentyczne ludowe spolszczenie nazwy jako Nieśkrupie. Usuwając cechy typowo gwarowe, można naprostować tę formę do postaci Mieszkrupie.
  • Po litewsku: *Meškerupė (rekonstrukcja za Przybytek i NMP)
Orliniec Dubeninki 4 Adlersfelde niemieckie Adlerfelt W Tece Toruńskiej: Adlerfelt. Takie spolszczenie może się wydawać trochę "ciężkostrawne" i nieakceptowalne. Jednak ze względu na pominięcie -s-, stałe ubezdźwięcznione -t i odmienność nazwy (zaświadczone: do Adlerfeltu), mamy do czynienia z faktycznie zasymilowaną, spolszczoną formą i jest ona z pewnością lepsza od sztucznego, KUNMowskiego "Orlińca".
Ostrowo Dubeninki 1 Ostrowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Mühlhof.
  • Pierwotnie zapewne Ostrów lub Ostrowy.
Pluszkiejmy Dubeninki 4 Plautzkehmen polskie Płockieny
  • Nazwa w latach 1938-45: Engern.
  • Przed wojną: Płockieny, Plutkiejmy. I nie byłoby nic w obecnej formie złego, gdyby nie fakt, że jest ona niezgodna z tradycją przedwojenną. Postać Płockieny, zaświadczona w Tece Toruńskiej jest zapewne bliższa językowi ludowemu.
  • Po litewsku: Pliuškiemis.
Pobłędzie Dubeninki 1? Pablindschen jaćwieskie? (Poblindzie?)
  • Nazwa w latach 1938-45: Zollteich.
  • W źródłach przedwojennych: Pobłyndzie, Poblindzie (w Tece Toruńskiej: Pablindzie). Postać obecna jednak też wydaje się mieć uzasadnienie, biorąc pod uwagę nazwę rzeki Błędzianki (znanej także jako Blinda - stąd wahanie) i formę Pobłyndzie, która prawdopodobnie przedstawia po prostu gwarową wymowę nosówki. Sama nazwa jest bałtycka (zapewne jaćwieska), ponowiona od n. jeziora, nad którym miejscowość leży.
  • Miejscowość miała też oboczną nazwę Drusken, którą Leyding odczytuje jako Dróżki, ale prawdopodobnie jest to również nazwa bałtycka (por. lit. druska - sól).
  • Litewski: Pablindžiai, może też *Drūskiai (?)
Przerośl Gołdapska Dubeninki 1* Präroszlehnen polskie (zlitewszczone) (Przerośl)
  • Nazwa w latach 1938-45: Jägersee.
  • Dawniej też: Przerośle, Przeroślanka.
  • 1539 Przirosle, 1542 Prirosle. Nazwa polska, ponowiona zapewne od n. pobliskiej wsi Przerośl (położonej już "polskiej" stronie - w obecnym woj. podlaskim), pierwotnie Przerośle. Postać niemiecka wtórnie opatrzona sufiksem -ehnen (tak od początku XVII w.), zapewne litewskim (choć niewykluczone, że istniała też postać pol. *Przeroślany). W Tece Toruńskiej pojawia się też postać z suf. -anka (Przeroślanka). Po wojnie uchwalono postać Przerośl - z sufiksem "Gołdapska", celem odróżnienia od wsi po (dawnej) polskiej strony.
  • Litewski: *Prieraslėliai? (wg źródeł internetowych, niepewne). Taka rekonstrukcja sugerowałaby, że w formie niem. zaszła dysymilacja (*-lehlen > -lehnen).
Przesławki Dubeninki 1? Präslauken litewskie (Przesławka?)
  • Nazwa w latach 1937-45: Praßlau.
  • W XVI w. obocznie Barszkeppen, Parschkeppen (1584). Nazwę te zna również Kalvaitis (przełom XIX i XX w.) i właściwie nie podaje dla języka litewskiego innej formy.
  • W Tece Toruńskiej: Przesławka. Brak w innych źródłach przedwoj., jednak dzisiejsza forma wydaje się być bardziej "regularna" (refleks bałt. -lauks, -laukas jako -ławki).
  • Litewski: Priešlaukis, Parškepiai (za Kalvaitisem).
Redyki Dubeninki 1~4? Reddicken pruskie (Radyki?)
  • W Tece Toruńskiej: Radyki. Taka postać wydaje się być zgodna z użyciem ludowym. Niemniej, K. Szcześniak uważa ją za hiperpoprawną - byłaby to próba ucieczki od gwarowej zmiany ra- -> re-.
  • 1584 Ridicklauken, Redickehn. Pierwotnie więc nazwa prus. z członem -lauks, który szybko zanikł.
  • Po litewsku: Ridikai (tak u Kalvaitisa).
Rogajny Dubeninki 4 Rogainen pruskie Rogonie
  • W Tece Toruńskiej: Rogonie. Chociaż powojenna forma polska jest utworzona w pełni poprawnie, to jednak jest niezgodna z przedwojennymi danymi ludowymi.
  • Forma litewska: Rogainiai.
Skajzgiry Dubeninki 1 Skaisgirren litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Hellerau.
  • Dawniej też: Skajsgierki (Teka Tor.).
  • Litewski: Skaisgiriai.
Stańczyki Dubeninki 4 Staatshausen bałtyckie (zniemczone) Staciówka
  • Przed wojną: Staciówka, Staciewo. U Leydinga: Stacucie.
  • Mocno zniemczona forma Staatshausen musi ukrywać jakąś starszą formę lit. lub prus. (por. pruskie imiona typu Stanike, Stancko itp.). Potwierdzają to formy źródłowe: Stadtsautzsche (1597), Stantzzausen (1592) oraz Stantzauschen (podwana przez Leydinga, bez daty). Wyraźnie litewskiego pochodzenia jest też używana przez Leydinga forma pol. Stacucie (aczkolwiek można mieć wątpliwości, czy to naturalne spolszczenie - brak go w innych źródłach). W źródłach przedwojennych spotykamy formy: Staciówka, Staciewo - przy czym ta pierwsza poświadczona jest w Tece Toruńskiej, a więc z pewnością jest ludowa. Należałoby ją przywrócić w miejsce obowiązującej nazwy Stańczyki, która mimo pewnego luźnego podobieństwa do oryginału, jest nazwą całkowicie sztuczną.
  • Litewski: Statausiai, Stačiausiai (obie formy za Kalvaitisem).
Sumowo Dubeninki 1 Summowen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Summau.
  • Forma litewska: Sumoviai (Kalvaitis).
Tuniszki Dubeninki 1 Upidamischken litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Altenzoll.
  • Oboczna n. niem. (przed 1938): Thunischken.
  • Dawniej też: Upiedamiszki, Tunie (Teka Tor.).
  • Kolejny dublet nazewniczy, złożony z dwóch nazw litewskich. W polskiej literaturze przedwojennej istniały spolszczenia obu nazw (w Tece Toruńskiej ciekawa forma skrócona - Tunie).
  • Formy litewskie: Upidamiškiai, Tuniškiai, *Tuniai.
Wobały Dubeninki 4 Pabbeln litewskie Pable
  • Powojenna nazwa polska musi wynikać z jakiejś nadinterpretacji oryginalnej n. bałtyckiej - chyba stanowi próbę wywodu jej od prus. woable (wūbli), lit. obuolys "jabłko". Żaden zapis historyczny nie daje jednak podstaw do takiej interpretacji. Ponadto, w Tece Toruńskiej zaświadczone jest spolszczenie nazwy jako Pable (l. mn.) i taką formę należałoby wprowadzić.
  • Litewski: Pabaliai.
Wysoki Garb Dubeninki 4 Auxkallen litewskie Uszkalnie
  • Nazwa w latach 1938-45: Bergerode.
  • Nazwa litewska (dosł. "wysoka góra"), spolszczona w Tece Toruńskiej jako: Uszkalnie (pierwotnie zapisano Auszkalnie, jednak wariant ten przekreślono). Po wojnie niestety zniweczono bałtyckość nazwy, oddając ją na polski jako Wysoki Garb (dlaczego nie po prostu "Wysoka Góra"? Czyżby inspiracja pruskim gārbs?), co przeczy zasadzie, aby nazw bałtyckich nie tłumaczyć, a także polskiej tradycji.
  • Litewski: Aukštkalniai.
Zawiszyn Dubeninki 6 Katharinenhof niemieckie Katrynka W Tece Toruńskiej spolszczenie Katrynka. Forma obecna jest chrztem nazewniczym, nacechowanym ideologicznie.
Żabojady Dubeninki 1 Szabojeden polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Sprindberg.
  • Teka Toruńska podaje dla tej wsi jeszcze oboczną formę niemiecką - Pacziri. Zapewne bałtycka, ale nie mam pojęcia jak ją odczytywać - zapis jest mocno zniekształcony, a K. Szcześniak nie podejmuje próby objaśnienia tej nazwy.
  • Po litewsku: Zabojėdai (tak u Kalvaitisa).
Żerdziny Dubeninki 6 Serteggen pruskie lub litewskie Sertagi
  • Nazwa w latach 1938-45: Serteck.
  • Nazwa bałtycka, zniweczona po wojnie. W Tece Toruńskiej spolszczona jako Sertagi.
  • Kalvaitis podaje oboczną formę niemiecką Startegel, która jednak nie pojawia się nigdzie indziej i jest niejasnego pochodzenia i autentyczności. Formę litewską podaje jako Siertekiai (aczkolwiek również mam wątpliwości, co do poprawności tej nazwy).
Żytkiejmy Dubeninki 1 Szittkehmen litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Wehrkirchen.
  • Dawniej też: Żydkiejmy, Szytkiejmy, Zitkiemy.
  • Teoretycznie poprawniejsza byłaby pisownia Żydkiejmy (I człon nazwy pochodzi od lit. Žydas - Żyd), jednak takie "ufonetycznienia" zapisu w nazwach bałtyckich (nie zawsze zrozumiałych) nie są rzadkością. Często w przedwojennych źródłach napotykamy też formę Zitkiemy (również w Tece Toruńskiej), która zapewne jest najbliższa wymowie gwarowej - mocno naznaczona cechami gwarowymi (sziakanie, uproszczenie zbitki).
  • Według niektórych źródeł, wieś miała przez pewien czas znajdować się po rosyjskiej stronie nowo wytyczonej granicy, gdzie miała już gotowy rosyjski "chrzest nazewniczy" Заслоново (Zasłonowo). Wieś ostatecznie znalazła się jednak po stronie polskiej, co uchroniło ją od otrzymania sztucznej nazwy. Byłaby to chyba jedyna korekta tej granicy polsko-radzieckiej, którą rozstrzygnięto na korzyść Polski (zazwyczaj rozstrzygano je na korzyść ZSRR - co dotknęło m.in. miasta Iławka, Gierdawy i Świętomiejsc).
  • Po litewsku: Žydkiemis.
Babki Gołdap 1 Babken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Steinbrück.
Bałupiany Gołdap 1 Ballupönen litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Ballenau.
  • Oboczne warianty niem. (przed 1938): Ubaggen, Prachersdorf. Ta pierwsza forma być może kryje polską formę Ubogie (chociaż Przybytek objaśnia z pruskiego!), wówczas wariant drugi, niemiecki (dosł. "żebracza wieś") byłby jej ekwiwalentem znaczeniowym.
  • Litewski: Balupėnai
Barkowo Gołdap 4 Barkehmen jaćwieskie Barkiejmy
  • Nazwa w latach 1938-45: Barkau.
  • Pierwotnie: Barken, Bercken (1543). Nazwa prusko-jaćwieska, wtórnie z członem -kehmen (lit. kaimas).
  • W przedwojennej tradycji (u Chojnackiego): Barkiejmy. Polska nazwa przyjęta po wojnie brzmi, jakby opierała się na wprowadzonej przez władze hitlerowskie sztucznej postaci Barkau. Należy wrócić do starszej formy Barkiejmy, w pełni oddającej bałtyckość tej nazwy.
  • Litewski: Barkiemis, Barbiai? (to drugie tylko u Kalvaitisa, niejasne, może pomyłka zamiast *Barkiai).
Bitkowo Gołdap 1 Bittkowen pruskie (spolszczone)? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Bittkau.
  • Nazwa wsi pochodzi od n. jeziora, dziś znanego jako jez. Bitkowskie (chociaż lepiej byłoby mówić jez. Bitkowo - taka forma też pokutowała wśród ludu). Nazwa ta jest najprawdopodobniej bałtycka (pruska lub jaćwieska), przejęta do niem. w spolszczonej formie.
  • Gwarowo: Bźitkovo.
Boćwinka Gołdap 1 Bodschwingken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Herandstal.
  • Dawniej też: Stara Boćwinka (niem. Alt Bodschwingken) - p. niżej Nowa Boćwinka.
Nowa Boćwinka Gołdap 1 Neu Bodschwingken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Herandstal (miejscowość połączono z Boćwinką pod jedną, sztuczną nazwą).
  • Patrz też wyżej.
Boćwiński Młyn Gołdap 1 Bodschwingken Mühle polskie -- Nazwa w latach 1938–1945: Herandstaler Mühle.
Botkuny Gołdap 1 Buttkuhnen litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Bodenhausen.
  • Po litewsku: Butkūnai.
Bronisze Gołdap 1 Bronischken polskie --
  • Nazwa w latach 1818-1945: Wittichsfelde.
  • Dawniej też: Broniszki (postać zdrobniała lub zlitewszczona), por. niemiecki wariant nazwy (urzędowy do 1818 r.). Sam rdzeń nazwy jest słowiański, pochodzi od n. os. Bronisz = Bronisław.
Czarnowo Wielkie Gołdap 4 Groß Jodupp litewskie Czarnówko
  • Nazwa w latach 1938-45: Holzeck.
  • Oboczna nazwa niem. (przed 1938): Czarnowken.
  • Nazwa pochodzenia litewskiego (dosł. czarna rzeka), przez ludność polską przekalkowana jako Czarnówko. Nie znajduję uzasadnienia dla przyjętej przez KUNM formy Czarnowo - w źródłach przedwojennych pojawia się jedynie Czarnówko (również w formie zniemczonej jako Czarnowken). Prawdopodobnie chodziło o usystematyzowanie polskich nazw miejscowości Klein-, Mittel- i Groß Jodupp (te dwie pierwsze dziś nie istnieją), gdyż w literaturze panuje pewien chaos - miejscowości często są mylone. Niemniej, nie ma przedwojennego precedensu dla formy Czarnowo - jest jedynie Czarnówko.
  • Obocznie istniała również forma Jodupie - spolszczenie fonetyczne oryginalnej nazwy bałtyckiej. Ta po wojnie się nie przyjęła, zapewne ze względu na brzmienie, przywołujące na myśl pewną ukrytą część ciała.
  • Dawniej istniały też sąsiednie miejscowości Mittel Jodupp (1938-45: Mittelholzeck, pol. Jodupie lub Czarnówko Średnie - po 1945 Czarnowo Średnie) oraz Klein Jodupp (1938-45: Kleinholzeck, pol. Jodupie lub Czarnówko Małe - po 1945 Czarnówko). Obie z nich dziś już nie posiadają zabudowań.
  • Litewski: Juodupiai.
Dąbie Gołdap 4 Eichenort niemieckie (tłum. z pol.?) Dębowo Teka Toruńska podaje Dębowo jako starszy wariant nazwy Eichenort (możliwe nawet, że forma polska była pierwsza). Obecna nazwa Dąbie jest więc już wtórnym, powojennym spolszczeniem n. niem., ustalonym przez KUNM.
Dunajek Gołdap 1 (Groß) Duneyken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Duneiken.
  • Dawniej też: ''Dunajek Wielki. Możliwe też: Przecinek - taki wariant (jako oboczny) pojawia się w Tece Toruńskiej, jest jednak przekreślony.
Dunajek Mały Gołdap 1 Klein Duneyken polskie --
  • Pisownia w latach 1938-45: Klein Duneiken.
  • Teka Toruńska podaje również (jako dawne) warianty Nikodemswalde, Nikodemswolla - a więc Nikodemowa Wola.
Dzięgiele Gołdap 1 Dzingellen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Widmannsdorf.
Galwiecie Gołdap 2 Gehlweiden litewskie --
  • XIV w.: Geilweiden, Geilwetten; 1578 Galgenwet; 1597 Galgiwetten.
  • Nazwa pochodzenia litewskiego. Znamienny jest brak przedwojennego spolszczenia dla tej miejscowości - choć jej nazwa wspomniana jest w Tece Toruńskiej kilka razy (wymienione są miejscowości przynależące do Galwieć), to jednak nie posiada ona tam własnego "hasła" ani żadnej polskiej nazwy. Przyjęta przez KUNM spolszczona forma Galwiecie opiera się chyba bezpośrednio na zarejestrowanej przez Leydinga nieurzędowej formie niem. Gailwetschen, która jest bardzo bliska domniemanej oryginalnej formie litewskiej.
  • Litewski: *Galvydžiai lub *Galvyčiai (rekonst. za Przybytek i NMP).
Gieraliszki Gołdap 1 Gerehlischken litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Gerwalde.
  • Niem. także (przed 1938): Jeralischken (tak np. w Tece Toruńskiej).
  • Według ustaleń KUNM: Giereliszki, jednak nazwa przyjęła z czasem formę obecną (różną o jedną samogłoskę), która jest zgodna z danymi Teki Toruńskiej.
  • Litewski: Gereliškiai.
Główka Gołdap 1 Glowken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Thomasfelde.
  • Dawniej też (w XVI w.): Prośnica (1579 Prosznitza). Nazwa obecna upowszechniła się po śmierci większości mieszkańców wsi wskutek zarazy (wg Szcześniak).
Górne Gołdap 1 Gurnen polskie --
  • Dawniej też: Górny Dwór (u Kętrzyńskiego).
  • Nazwa pierwotna: Schönjarken, Schönjariken (XVI w.). Nazwa hybrydalna - drugi człon od bałtyckiego hydronimu Jarka (1384 Arke, 1576 Jarcke) - n. rz., nad którą leży wieś.
Grabowo Gołdap 1 Grabowen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Arnswald.
Grygieliszki Gołdap 1 Grilskehmen litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Grilsen.
  • Oboczna n. niem. (przed 1938): Grigelischken. Jeden z wielu przykładów nazw litewskich o wahaniu między suf. -išk- i -kiem-. Polska nazwa (jak zwykle w takich przypadkach) opiera się na formie z sufiksem -išk-.
  • Litewski: Grigeliškės, *Grigelkiemis (za Przybytek).
Jabłońskie Gołdap 1 Jeblonsken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Urbansdorf.
  • Forma zniemczona opiera się na gwarowej, mazurskiej postaci nazwy z początkowym ja- > je-. Zmiana jest typowa dla tej gwary.
  • Być może do tej wsi odnosi się zapis Skerstuppchen (1600), odzwierciedlający z pewnością nazwę litewską. Ponadto, zapis Geblongken z 1664 roku może też sugerować, że funkcjonowała również postać Jabłonki.
Jabramowo Gołdap 2 Abrahamsruh niemieckie -- Przyjęta po wojnie postać Jabramowo zdaje się pochodzić od gwarowego Jabram, Jebram (=Abraham). Nie znajduję jednak potwierdzenia przedwojennego dla takiej formy.
Janowo Gołdap 2 Johannisberg niemieckie --
Jany Gołdap 1 Groß Jahnen polskie -- Zob. też Janki (gm. Banie Mazurskie).
Jeziorki Małe Gołdap 1 Klein Jesziorken polskie -- Nazwa w latach 1930-45: Kleinschöntal.
Jeziorki Wielkie Gołdap 1 (Groß) Jesziorken polskie --
  • Nazwa w latach 1930-45: Schöntal.
  • W XVI w. funkcjonowała nazwa Szalmowa lub Szelmowa (1561 Schalmowa, 1570 Schelmoua). Rdzeń tej nazwy być może bałtycki - por. miejscowość Szalmia koło Braniewa.
Juchnajcie Gołdap 4 Juckneitschen litewskie Juknajcie
  • Nazwa w latach 1933-45: Steinhagen.
  • Teka Toruńska poświadcza spolszczoną wersję: Juknajcie. Forma przyjęta przez KUNM nie ma potwierdzenia przedwojennego. Chociaż to niewielka zmiana, to jednak uważam, że warto zamienić tę nazwę na Juknajcie. Ponadto, forma przyjęta przez KUNM jest nieetymologiczna - dźwięk ch jest zasadniczo obcy językom bałtyckim i nie widzę powodu, dla którego miałby się tu pojawić.
  • Litewski: Juknaičiai.
Jurkiszki Gołdap 2 Jörkischken bałtyckie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Jarkenthal.
  • 1539-42 Gerkyscken, Gerkischken; 1763 Jerkischken. Niewykluczone, że ta bałtycka nazwa nawiązywała pierwotnie od n. rzeki Jarki, która przepływa przez miejscowość. Wówczas można by nazwę polską ustalić jako Jarkiszki, ale wobec braku tradycji niech zostanie jak jest.
  • Po litewsku: Gerkiškiai (wg Kalvaitisa).
Kalniszki Gołdap 1 Kallnischken litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kunzmannsrode.
  • 1694 Kallnieken, 1698 Kallningken. Początkowo istniało więc wahanie pomiędzy lit. sufiksami -ninkai i -iškiai. Ostatecznie ustaliła się forma z tym drugim sufiksem.
  • Litewski: Kalniškiai.
Kamionki Gołdap 1 Kamionken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Eichicht.
  • Dawniej też: Kamionka (Teka Tor.).
  • Według danych Teki Toruńskiej, przed 1609 miejscowość nosiła nazwę Piontkenwolla (pol. Piątkowa Wola?).
Kolniszki Gołdap 1 Collnischken litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Burgfelde.
  • Pierwotnie obocznie do nazwy bałt. istniała też nazwa niem. Schloßberg - por. ok. 1540 Schlossberg, 1564 Kolnisken.
  • Litewski: Kalniškiai (tak samo jak Kalniszki?).
Kołkowo Gołdap 4 Kalkowen pruskie (spolszczone)? Kalkowo
  • Nazwa w latach 1938-45: Kallkau.
  • Według ustaleń KUNM: Kałkowo.
  • Forma Kołkowo jest wynikiem jakiegoś powojennego przeinaczenia. W większości przedwojennych źródeł (również w Tece Toruńskiej) pojawia się forma Kalkowo i taka chyba wydaje się być najbardziej poprawna z punktu widzenia historycznego. Bez dwóch zdań, błędną formę obowiązującą obecnie należy zmienić.
  • Również położone obok wsi jezioro zwane dziś Kołki (niem. Kalkower See), powinno nosić nazwę Jezioro Kalkowskie.
Konikowo Gołdap 3 Kleeberg niemieckie --
Kośmidry Gołdap 5 Kosmeden pruskie Kosmedy Nie wierzę w możliwość pochodzenia tej nazwy od nazw. Kośmider (jak uważa K. Szcześniak). Z całą pewnością mamy tutaj do czynienia z nazwą pruską z członem -meddjan (las), por. (dość jednoznaczny) zapis Kosmedien z 1564. Dlatego też forma ustalona przez KUNM jest nieakceptowalna. W powojennym użyciu (przedwojennej tradycji brak) jest za to zaświadczona forma Kosmedy i to ona moim zdaniem najlepiej oddaje pruski oryginał.
Kowalki Gołdap 1 Kowalken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Beierswalde.
  • W XVI-XVII w. obocznie Konopki (niem. Konopken).
Kozaki Gołdap 1 Kosacken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Rappenhöh.
  • Dawniej też: Kosaki. Trudno stwierdzić, która forma pierwotna.
Łobody Gołdap 5 Liegetrocken litewskie Ligwarki
  • Oboczna n. niem. (u Leydinga, nie notowana nigdzie indziej): Ligworken. Również bałtycka, autorzy NMP próbują ją powiązać z pruskim toponimem Lingwars - por. Andrzejewo (woj. pomorskie, gm. Dzierzgoń) i Łęgwarowo (gm. Węgorzewo).
  • Przyjęta przez KUNM nazwa Łobody to chrzest nazewniczy, zacierający bałtycki oryginał. Brak przedwojennego spolszczenia, jednak u Leydinga pojawia się forma Ligwarki, która opiera się na notowanym tylko przez niego wariancie niemieckim. Żeby nie tworzyć dziwnie brzmiących nowotworów, wybieram ten wariant, jako faktycznie zaistniały. Ponadto, w pełni przekazuje on bałtyckie pochodzenie oryginału.
  • W potocznym użyciu też forma Suche, która jest tworem ludności przesiedlonej - zasugerowanym znaczeniem niem. trocken = suchy.
  • Litewski: *Lieg(e)trakai. Rekonstrukcja za NMP.
Marcinowo Gołdap 1 Marczinowen polskie -- Nazwa w latach 1934-45: Martinsdorf.
Mażucie Gołdap 2 Masutschen litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Oberhofen.
  • Litewski: Mažučiai.
Nasuty Gołdap 4 Nossuten pruskie Nosuty W źródłach przedwojennych: Nosuta lub Nosuty (postać pluralna w Tece Toruńskiej). Forma dzisiejsza jest już nieludowa, ustalona po wojnie.
Niedrzwica Gołdap 2 Niederwitz bałtyckie? --
  • Nazwa niejasna. Objaśnienie Szcześniak (niby z niemieckiego) nie przekonuje ani trochę. Sufiks -witz sugeruje słowiańskość (co mało prawdopodobne na tych terenach, chyba że jako nazwa przeniesiona skądś). Może to jakaś mocno przekształcona nazwa bałt. (zapisy historyczne nie pomagają, zaczynają się od XVIII w.)? Postać ustalona po wojnie przez KUNM w miarę dobrze spolszcza formę niem.
  • W potocznym użyciu po wojnie (a także na niektórych mapach): Pawłówka. Unikać tej ahistorycznej formy.
Okrasin Gołdap 3 Kettenberg niemieckie --
Osieki Gołdap 5 Ostkehmen litewskie Ostkiejmy
  • Nazwa litewska, zniweczona przez KUNM. Niektórzy doszukują się tu nazwy hybrydalnej (niem. Ost "wschód" + lit. -kiemis), jednak trudno mi przyjąć taką interpretację (bardziej prawdopodobne, że rdzeń Ost- ma jakieś pochodzenie bałt.). Nazwa obecna jest sztuczna. Wobec braku tradycji, oryginał należało regularnie oddać jako Ostkiejmy.
  • Oboczna n. niem. Dzidzwillen (not. u Goldbecka, 1785). Również litewska. Oprócz tego, Leyding notuje jeszcze jedną formę Oszaksninay (bez daty), z pewnością litewską, ale trudną do odczytania (autorzy NMP zestawiają z lit. toponimem Ašakieniai.
  • Litewski: Uoskiemis (tak u Kalvaitisa), *Didviliai.
Osowo Gołdap 1 Ossöwen bałtyckie (spolszczone?) -- Nazwa w latach 1938-45: Ossau.
Ostrówko Gołdap 1 Ostrowken słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Waldbude.
  • Miejscowość dziś oficjalnie stanowi integralną część wsi Galwiecie.
Pietrasze Gołdap 1 Pietraschen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Rauental.
Pietraszki Gołdap 1 Petrelskehmen litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Peterkeim.
  • Nazwa pochodzenia litewskiego, jednak ludność mazurska używała formy Pietrasze lub Pietraszki. Ta pierwsza pojawia się w źródłach przedwojennych dużo częściej, jednak SGKP zna też formę zdrobniałą (również w formie zniemczonej Petraschken). Po wojnie przyjęto formę zdrobniałą jako oficjalną, zapewne od odróżnienia od wsi Pietrasze (niem. Pietraschen), p. wyżej.
  • Litewski: Petrelkiemis.
Piękne Łąki Gołdap 2 Schönwiese niemieckie -- Brak znanej mi przedwojennej tradycji. Mimo to, KUNM zdecydowała się na dość nietypowy (jak na nich) krok - uchwaliła dosłowny przekład nazwy (mimo, że generalnie unikano dosłownego spolszczania nazw o niemieckim pochodzeniu). Co było powodem takiego posunięcia, trudno mi powiedzieć - nie znalazłem potwierdzenia istnienia takiego spolszczenia przed wojną (brak w Tece Toruńskiej i innych opracowaniach). Może więc po prostu zatwierdzono formę używaną przez nowych osadników?
Pogorzel Gołdap 1 Pogorzellen polskie --
  • Nazwa w latach 1906-45: Hegelingen.
  • Dawniej też: Pogorzele (r. nijaki - dop. do Pogorzela).
  • Pierwotnie: Cachansky (1564-65). Być może należy tę formę odczytywać *Czechańskie - od istniejącego na Mazurach nazwiska Czechański.
Regiele Gołdap 1 Regellen pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Glaubitz. Jest to nawiązanie do nazwy funkcjonującej w XVI w. (p. poniżej).
  • Oboczna n. niem. (przed 1938): Regellcken. Zgodna z ludową n. pol. Regielek.
  • 1565 Regeln, 1581 Regal. Nazwa uważana za staropruską. Obocznie: Glaubitzen (1565), od nazwiska odbiorcy pierwszego nadania, Glaubitza.
  • Dawniej też: Regielek. Tak w Tece Toruńskiej i gwarze, toteż forma ta wydaje się być bardziej ludowa.
  • Gwarowo: Rėgelek.
Rostek Gołdap 1 Rosteck polskie -- Nazwa w latach 1826-1945: Schöneberg.
Rożyńsk Mały Gołdap 1 Klein Rosinsko jaćwieskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Bergershof.
  • Zob. też niżej Rożyńsk Wielki.
Rożyńsk Wielki Gołdap 1 Groß Rosinsko jaćwieskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Großfreiendorf.
  • Spotykane też: Różyńsk (Mały i Wielki). Nazwa jest toponimem typowo jaćwieskim, często pojawiającym się (por. wsie o tej samej nazwie w pow. ełckim, gm. Ełk i Prostki), spolonizowanym jako Rożyńsko (stąd forma niem.), wtórnie Rożyńsk.
  • Białuński odnosi tu nazwę Laschaschen, Lescheschen (1585). Odzwierciedla ona lit. *Lasašiai (dosł. "Łososie").
Rudzie Gołdap 1 Rudzien bałtyckie (spolszczone) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Rodenstein.
  • Litewski: Rūdžiai.
Samoniny Gołdap 2 Samonienen litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Klarfließ.
  • Oboczna n. niem. (przed 1938): Lenkutschen. Również litewskiego pochodzenia.
  • Spotykane różne warianty: Somaniny, Somoniny. Chociaż nie ma przedwojennej tradycji, na której można się opierać, to najbardziej poprawna etymologicznie zdaje się być postać Samoniny i taka też widnieje w oficjalnych ustaleniach KUNM. Tej formy należałoby się więc trzymać.
  • Litewski: Samanynai, Lenkučiai.
Siedlisko Gołdap 6 Altenbude niemieckie Stara Buda Przed wojną: Stara Buda (zaświadczone już od XVIII w.), dosłowne tłumaczenie n. niemieckiej. Obecna nazwa to sztuczny chrzest KUNM.
Skocze Gołdap 1 Skötschen litewskie? --
  • Nazwa w latach 1938-45: Grönfleet.
  • Litewski: Skiečiai.
Skup Gołdap 1 Hohenbrück niemieckie -- Polska nazwa Skup istniała już przed wojną, obocznie do niemieckiej - potwierdza to Teka Toruńska, a Leyding notuje nawet zniemczony wariant Skuppe.
Sokoły Gołdap 1 Sokollen polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Hainholz.
Suczki Gołdap 1 Sutzken polskie -- Nazwa w latach 1933-45: Hitlershöhe. (sic)
Szyliny Gołdap 2 Schillinnen litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Heidensee.
  • W powojennym użyciu także Żyliny. Forma ta zdaje się być jednak nieetymologiczna.
  • Litewski: Šilynai.
Tatary Gołdap 1 Tartarren polskie lub litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Noldental.
  • Litewski: Tartarai.
Użbale Gołdap 1? Uszballen litewskie (Użbole?)
  • Nazwa w latach 1938-45: Langenrück.
  • Także jako: Użbole. Taka forma u Chojnackiego i w ustaleniach KUNM. Z drugiej strony, postać obecna też wydaje się być poprawna.
  • Litewski: Užbaliai.
Wilkasy Gołdap 1 Wilkassen pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleineichicht.
  • Gwarowo: V́ilkasï.
  • Po litewsku: Vilkasiai.
Wiłkajcie Gołdap 2 Wilkatschen litewskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Birkendorf.
  • Litewski: Vilkaičiai.
Włosty Gołdap 1 Flösten słowiańskie? -- Nazwa w latach 1938-45: Bornberg.
Wronki Wielkie Gołdap 1 Groß Wronken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Winterberg.
  • Wieś Wronki Małe (niem. Klein Wronken, 1938-45: Oberhof) dziś nie istnieje lub nie stanowi samodzielnego bytu.
Wrotkowo Gołdap 6 Friedrichowen polskie (osobowe) Frydrychowo
  • Nazwa w latach 1938-45: Friedrichau.
  • Niemiecka postać nazwy wskazuje, że mamy tu do czynienia z tworem polskim, utworzonym od obcej n. os. Frydrych. Pomimo to, KUNM "przechrzciła" tę wieś na kompletnie sztuczne "Wrotkowo".
Zatyki Gołdap 1 Satticken pruskie -- Szcześniak objaśnia z pol. (niby "wieś za tykami"). Powątpiewam w tę intepretację - por. Zatyki koło Zalewa.
Żelazki Gołdap 1 Szielasken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Hallenfelde.
  • Gwarowo: Źelåsk'i.

Województwo pomorskie

Powiat nowodworski

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Nowy Dwór Gdański Nowy Dwór Gdański 1 Tiegenhof hybryda (prus. hydronim + niem.) (Nowy Dwór) Nazwa niemiecka Tiegenhof odnosi się do przepływającej przez miasto rzeki Tui, której nazwa ma staropruskie pochodzenie. Ludność polska używała jednak własnej nazwy - Nowy Dwór albo Nowodwór, istniejącej obocznie do niemieckiej. Po wojnie dodano dookreślenie Gdański (trochę niefortunne, nie lepiej byłoby "Żuławski"?), dla odróżnienia od licznych innych miejscowości o takiej nazwie (a zwłaszcza Nowego Dworu Mazowieckiego).
Krynica Morska Krynica Morska (miasto) 6 Kahlberg niemieckie Łysa Góra
  • W latach 1946-58 Łysica.
  • Przed wojną używano spolszczenia nazwy jako Łysa Góra. Przyjęta przez KUNM forma Łysica jest już nowsza, zuniwerbalizowana.
  • Obowiązująca, sztuczna nazwa Krynica Morska, nadana dopiero w 1958 r. jest zbrodnią przeciwko miejscowemu nazewnictwu, gdyż odnosi się do gwarowego, południowopolskiego wyrazu krynica (źródło), całkowicie obcemu dialektom północnopolskim. Taka nazwa miejscowa nie mogłaby wystąpić na tym terenie naturalnie. Zmianę nazwy z Łysica na Krynica Morska tłumaczy się z ambicjami rozbudowy tej miejscowości (wcześniej małej rybackiej wioski) pod miejscowość turystyczną. Nazwa Krynica miała kojarzyć się ze znanym kurortem w Beskidach. Niemniej, z punktu widzenia językowego jest ona ponurym żartem. W celu usunięcia tej abominacji z mapy kraju, autor proponuje powrót do formy Łysa Góra jako tej najpierwotniejszej, znanej już przed wojną.
Borowo Krynica Morska (miasto) 6 Schottland niemieckie Szkocja
Lipa Krynica Morska (miasto) 1 Liep słowiańskie -- Osada połączona z Łysą Górą (Kahlbergiem) jeszcze przed wojną (potrzebna data), dlatego też połączoną wieś często nazywano Kahlberg-Liep (pol. Łysa Góra-Lipa). Dziś nazwa "Lipa" już nie funkcjonuje, niemniej jest warta odnotowania z przyczyn historycznych. Nazwa ta jest pochodzenia słowiańskiego. Istnieje teoria, że pierwotnie brzmiała Łeb.
Młyniska Krynica Morska (miasto) 2 Schellmühl niemieckie -- Potoczna, nieurzędowa nazwa: Siekierki. Obie nazwy są powojenne, ale wariant Młyniska oddaje przynajmniej częściowo znaczenie n. niem.
Nowa Karczma Krynica Morska (miasto) 1 Neukrug niemieckie -- Nieurzędowa, acz popularnie używana nazwa - Piaski. Należy tę nazwę jednak tępić jako niepoprawną. Jedynie Nowa Karczma ma uzasadnienie historyczne i jest autentyczną polską nazwą tej dzielnicy (dawniej wsi), znaną już przed wojną.
Przebrno Krynica Morska (miasto) 1 Pröbbernau słowiańskie --
  • 1456 Pribernow
  • Nazwa pochodzenia niewątpliwie słowiańskiego - pierwotnie mogła brzmieć *Przybrnowo. Prawdopodobnie tożsama z nazwami miejscowości Przybiernów, Przybiernowo (tak zrekonstruowane przez KUNM, raczej błędnie) na Pomorzu Zachodnim, być może nawet przeniesiona stamtąd. Forma używana obecnie, będąca najprawdopodobniej wtórną repolonizacją formy niemieckiej, znana jest już od przedwojnia i utrwalona w polskiej tradycji.
Cyganek Nowy Dwór Gdański 5 Tiegenhagen hydronimiczne Tujce Nazwa ustalona przez KUNM w formie Tujce, później zmieniona na Cyganek. Nazwa Tujce jest jednak lepsza, gdyż nawiązuje do prus. hydronimu Tuja, zawartego w nazwie oryginalnej. Forma Cyganek zdaje się być oparta na podobieństwie fonetycznym Tiegen- i "cygan". To skojarzenie jest jednak bardzo naiwne i zaciera pruski źródłosłów nazwy.
Cyganka Nowy Dwór Gdański 3 Platenhof niemieckie --
Gozdawa Nowy Dwór Gdański 6 Neustädterwald niemieckie Nowomiejski Las
  • Pierwotnie niem. Neustädter Ellerwald.
  • Pierwszy człon nazwy przedwojennej odnosi się do elbląskiego Nowego Miasta, którego własnością niegdyś była ta miejscowość.
Jazowa Nowy Dwór Gdański 3 Einlage niemieckie --
Kępiny Małe Nowy Dwór Gdański 5 Zeyersvorderkampen hybryda (prus. + niem.) Surokępy Górne Patrz: Kępiny Wielkie (pow. elbląski, gm. Elbląg).
Kępki Nowy Dwór Gdański 5 Zeyer pruskie Sura 1295 Sura. Nazwa przeniesiona z nazwy rzeki, pruskiego pochodzenia, z czasem zepsuta do postaci Zeyer. Po wojnie zignorowano ten fakt, nadając wsi nową nazwę "Kępki".
Kmiecin Nowy Dwór Gdański 6 Fürstenau niemieckie Fersztnowo
Lubieszewo Nowy Dwór Gdański 6 Ladekopp niemieckie Ladekop
  • Nazwa obecna, nadana przez KUNM, nawiązuje do słowiańskiej nazwy zaginionej osady położonej na tym terenie, zapisanej jako Libissow (1590). Przeniesienie tej nazwy na tę wieś jest całkowicie arbitralne. Przed wojną spolszczano nazwę tej wsi graficznie jako Ladekop. Oprócz tego, u Ceynowy pojawia się forma Ładékòpé (jakby "Ładykopy") - raczej jego twór własny, chociaż do uwzględnienia.
  • Ze wsi wydzielono osady Lubiszynek Drugi i Stawiec (ta druga powiela nazwę miejscowości Stawiec w gm. Nowy Staw - p. niżej).
Marynowy Nowy Dwór Gdański 1 Marienau niemieckie -- Dawniej też: Marynowo.
Marzęcino Nowy Dwór Gdański 6 Jungfer niemieckie Panna Przepływający przez wieś kanał wciąż nosi nazwę Kanał Panieński, nawiązującą do używanego przed wojną dosłownego spolszczenia nazwy Jungfer. Powojenna nazwa "Marzęcino", nadana przez KUNM, jest całkowicie sztuczna.
Myszewko Nowy Dwór Gdański 1? Klein Mausdorf niemieckie -- Patrz też: Myszewo (pow. malborski, gm. Nowy Staw).
Nowinki Nowy Dwór Gdański 4 Neudorf niemieckie Nowa Wieś Przed wojną dosłowne spolszczenie Nowa Wieś.
Orliniec Nowy Dwór Gdański 3 Neulanghorst niemieckie --
Orłowo Nowy Dwór Gdański 1 Orloff polskie --
Orłowskie Pole Nowy Dwór Gdański 1 Orlofferfelde hybryda (pol. + niem.) --
Osłonka Nowy Dwór Gdański 6 Grenzdorf A niemieckie Graniczna Wieś I Patrz też: Płonina (gm. Sztutowo). Przed wojną jedno sołectwo o wspólnej nazwie (spolszczonej jako Graniczna Wieś).
Piecewo Nowy Dwór Gdański 1 Pietzkendorf hybryda (pol. + niem.) -- Dawniej też: Piecki.
Piotrowo Nowy Dwór Gdański 2~5 Niederpetershagen niemieckie Piotrowo Dolne
  • Według ustaleń KUNM, miejscowość miała nazywać się Żelichówko. Zmiana nazwy na obecną może świadczyć o zwycięstwie nazwy używanej przez ludność napływową nad urzędowym nowotworem.
  • Po dalsze wyjaśnienia, patrz niżej: Żelichowo.
Powalina Nowy Dwór Gdański 3 Walldorf niemieckie --
Rakowiska Nowy Dwór Gdański 2 Krebsfelde niemieckie --
  • Pierwotnie niem. Kreftsfelde (1395). Późniejsza forma jest wynikiem adideacji do ap. Krebs "rak" i na niej się opiera nadana po wojnie n. polska.
  • W latach 70. z terenu wsi wydzielono PGR Rakowo.
Rychnowo Żuławskie Nowy Dwór Gdański 1 Rückenau niemieckie (Rychnowo) Z tej wsi wydzielono sztucznie osadę Ryki.
Różewo Nowy Dwór Gdański 2 Rosenort niemieckie --
  • Według ustaleń KUNM: Suchowo.
  • Z terenu wsi wydzielono sztucznie osadę Rakowe Pole (której nazwa wyraźnie nawiązuje do pobliskich Rakowisk - p. wyżej), czasami stosuje się także na jej określenie KUNMowską nazwę Suchowo.
Solnica Nowy Dwór Gdański 3 Lakendorf niemieckie --
Starocin Nowy Dwór Gdański 3 Reinland niemieckie --
Stobna Nowy Dwór Gdański 2 Stuba pruskie? -- Potrzebne informacje, co do pochodzenia tej nazwy. Powojenne spolszczenie Stobna wydaje się nieźle oddawać fonetykę oryginału.
Tuja Nowy Dwór Gdański 1 Tiege pruskie (hydronimiczne) -- Dawniej też: Tuga.
Wężowiec Nowy Dwór Gdański 2 Schlangenhaken niemieckie -- Według ustaleń KUNM: Wężewiec.
Wierciny Nowy Dwór Gdański 6 Wolfsdorf niemieckie Wilkowo Spolszczoną (a właściwie skaszubizowaną) formę Wilkowo podaje Ceynowa (w jego ortografii Vjlkowo), pisze on wyraźnie o dwóch miejscowościach o tej nazwie - "na górach" (ob. Wilkowo, położone na Wysoczyźnie Elbląskiego) i "w Żuławach" (czyli obecne Wierciny). Z powodu istnienia takiej formy u Ceynowy, braku uzasadnienia nazwy Wierciny, a także wiernego oddania nazwy bliźniaczo nazwanej wsi na Wysoczyźnie, uważam za uzasadnione, aby przywrócić nazwę tej wsi w formie Wilkowo. Nazwę można by dookreślić (opierając się na używanym w niem. dookreśleniu Wolfsdorf in der Niederung) jako Wilkowo Dolne (por. Gronowo Górne) lub Wilkowo Żuławskie.
Żelichowo Nowy Dwór Gdański 5 Petershagen niemieckie Piotrowo Chociaż przedwojennej tradycji brak, w związku z faktem, że powiązana historycznie miejscowość Niederpetershagen nosi polską nazwę Piotrowo (p.), zachowującą oryginalny źródłosłów, można by przywrócić związek nazewniczy między tymi miejscowościami. Dzięki temu można by również pozbyć się sztucznej, nazwanej przez KUNM nazwy "Żelichowo" (pseudosłowiański chrzest nazewniczy od imienia Żelisław). Biorąc pod uwagę względy historyczne, obecnie Żelichowo (Petershagen) powinno nosić nazwę Piotrowo, a obecne Piotrowo (Niederpetershagen) nazwę Piotrowo Dolne.
Gniazdowo Ostaszewo 4 Schönhorst niemieckie Szonorst
Groblica Ostaszewo 2 Niederdamm niemieckie -- Na mapach też: Podwale, o ile to nie błąd.
Jeziernik Ostaszewo 4 Schönsee niemieckie Szensa Osada Lubiszynek Pierwszy chyba wydzielona z tej wsi, chociaż być może odpowiada jej niem. nazwa Schönseer Niederfeld.
Komarówka Ostaszewo 3 Oberfeld niemieckie -- Według ustaleń KUNM: Sokolec (o ile to na pewno ta miejscowość). Obie nazwy bez uzasadnienia.
Nowa Cerkiew Ostaszewo 1 Neukirch niemieckie --
Nowa Kościelnica Ostaszewo 6 Neumünsterberg niemieckie Nowy Mistembark Zob. też Stara Kościelnica (pow. malborski, gm. Miłoradz).
Ostaszewo Ostaszewo 6 Schöneberg niemieckie Szymbark
  • Nazwa Ostaszewo sztuczna, pseudosłowiańska, narzucona przez KUNM. Oryginalne spolszczenie, używane przez miejscową ludność polską to Szymbark lub Szembark.
  • U Ceynowy Gardzin (o ile to ta sama wieś) - skąd mu się to wzięło?
Palczewo Ostaszewo 1 Palschau słowiańskie --
Piaskowiec Ostaszewo 2 Sand niemieckie -- Na mapach także: Piaski.
Pułkownikówka Ostaszewo 3 Mittelfeld niemieckie --
Bronowo Stegna 4~1 Brunau polskie Brunowo (?)
  • Pierwotnie Brunowo (od im. Bruno, z pol. przyrostkiem -owo). Forma Bronowo jest wynikiem (sztucznej?) modyfikacji (chociaż pojawia się już w SGKP jako wariantywna). Rozpatrzyłbym poprawkę.
  • PGR Broniewo jest nową osadą, wydzieloną z Bronowa. Jego nazwa powstała poprzez modyfikację nazwy Bronowa. Może lepiej byłoby nazywać go Bronówkiem lub Brunówkiem?
Chełmek Stegna 2 Holm niemieckie (Chełm?) Czy Chołm Ceynowy to ta miejscowość?
Chorążówka Stegna 3 Junkertroyl niemieckie --
Drewnica Stegna 3 Schönbaum niemieckie --
Dworek Stegna 3 Baarenhof niemieckie --
Głobica Stegna 1? Glabitsch słowiańskie -- Nazwa niewątpliwie słowiańska, chociaż trudno ustalić jej pierwotną postać. Chojnacki propaguje ją w formie Głobice (postać końcówki czysto arbitralna), chociaż niewykluczona też postać *Głowica (por. Głowa Gdańska - dawna miejscowość i fortyfikacja, obecnie nazwa śluzy na Szkarpawie).
Izbiska Stegna 5 Freienhuben niemieckie Wolne Włóki Na mapie powiatu elbląskiego z 1947 r. miejscowość ta nosi nazwę Wolne Włóki (co jest dosłownym, naturalnym przetłumaczeniem nazwy niemieckiej). Chyba warte przywrócenia w miejsce niehistorycznej nazwy "Izbiska".
Jantar Stegna 6 Pasewark niemieckie Pazwark Nazwę tej znanej nadmorskiej miejscowości przed wojną spolszczano w formie Pazwark. Jako, że nazwa została uznana za "zbyt niemiecką", wprowadzono po wojnie nową n. Jantar, nawiązującą do zbieranego na tym terenie bursztynu (jantaru), jednak niefortunną pod względem językowym, gdyż określenie jantar, zapożyczone z ruszczyzny (ściślej mówiąc, jest to lituanizm, który dostał się do języka polskiego za pośrednictwem ruskim) jest obce dialektom północnopolskim (por. nazwę Krynica Morska, przedstawiającą podobny problem).
Junoszyno Stegna 2 Junkeracker niemieckie -- Nazwę polską (stworzoną przez KUNM, brak w tradycji) można uznać za archaizującą kalkę n. niem., nawiązującą do ap. junosza - młodzieniec.
Mikoszewo Stegna 2 Nickelswalde niemieckie -- Nazwę polską (stworzoną przez KUNM, brak w tradycji) można uznać za archaizującą kalkę n. niem., nawiązującą do n. os. Mikosz - zdrobnienie od Mikołaj.
Niedźwiedzica Stegna 4 Bärwalde niemieckie Berwałd
  • Chociaż ustalona po wojnie forma Niedźwiedzica jest niezłą kalką n. niem., to jednak w dokumentach z XVI w. pojawia się autentyczne spolszczenie w formie Berwałd, Barwałd.
  • Ze wsi sztucznie wydzielono PGR Niedźwiedziówka.
Nowotna Stegna - (brak) (brak) Tygnort-Kolonia Miejscowość sztucznie wydzielona ze wsi Tujsk (zob. niżej), a od 2011 osobne sołectwo. Może najlepiej byłoby znów połączyć te miejscowości?
Popowo Stegna 1 Poppau polskie --
Przemysław Stegna 1 Prinzlaff słowiańskie -- 1242 Primezlaua, 1285 Primislava.
Rybina Stegna 5 Fischerbabke hybryda (niem. + słow.) Babki Rybackie Drugi człon nazwy Fischerbabke jest zdecydowanie słowiański, zapewne stoi w związku z nazwą (dziś już nieistniejącej) wsi Altebabke (pol. Babki, zob. też niżej Stare Babki). Po wojnie zlekceważono ten fakt zupełnie, tworząc ahistoryczną formę Rybina, kalkującą jedynie pierwszy człon n. niem.
Stegienka Stegna 2 Steegnerwerder hybryda (słow. + niem.) --
Stegienka-Osada Stegna 5 Ziesewald niemieckie Cysewo Według ustaleń KUNM: Cysewo. Nazwa ta jest fonetycznym spolszczeniem n. niem., a więc powinna zostać przywrócona. Nazwa obecna, nawiązująca do sąsiedniej Stegienki rozpowszechniła się później i jest ahistoryczna.
Stegna Stegna 1 Steegen słowiańskie -- Nazwa słowiańska, łączona ze słowem stegna (ścieżka), znanym u Kaszubów. Możliwa też interpretacja jako Ściegna (tak zaraz po wojnie).
Stare Babki Stegna 3 Vierzehnhuben niemieckie --
  • Według ustaleń KUNM: Zadwórze.
  • Nazwa Stare Babki nawiązuje do nieistniejącej już sąsiedniej miejscowości Babki (niem. Altebabke - pol. także Stare Babki). Prawdopodobnie po zniknięciu z mapy tej osady, nazwa została przeniesiona na osadę sąsiednią, wypierając przy tym urzędową nazwę Zadwórze.
  • Miejscowość niemal całkowicie zburzona w 2015, pod budowę drogi ekspresowej S7. Pozostało tylko kilka domków, znajdujących się opodal drogi.
Stobiec Stegna 4? Stobbendorf hybryda (słow. + niem.)? Stobno? Pierwszy człon chyba należy rekonstruować jako Stobno, niemniej potrzebne jest dokładniejsze badanie.
Szkarpawa Stegna 1 Scharpau niemieckie -- Nazwę tę nosi również jedno z ramion ujściowych Wisły (zwane też Szkarpówką lub Wisłą Elbląską - niem. Elbinger Weichsel).
Świerznica Stegna 3 Kalteherberge niemieckie --
Tujsk Stegna 4 Tiegenort hybryda (prus. hydronim + niem.) Tygnort Chociaż powojenną nazwę Tujsk można uznać za dobrą kalkę n. niem., pochodzącej od pruskiej nazwy rzeki Tuja, to jednak w dokumentach z XVI w. spotykamy ludowe spolszczenie nazwy w formie Tygnort.
Wiśniówka Stegna 3 Küchwerder niemieckie -- Według ustaleń KUNM: Wiśniewka Gdańska.
Wybicko Stegna 3 Beiershorst niemieckie --
Żuławki Stegna 2 Fürstenwerder niemieckie --
  • Nazwę Żuławki można uznać za kalkę drugiego członu n. niem. Obszar Żuław Wiślanych nazywano po niemiecku Groß Werder (dosł. "Wielki Ostrów"). Ponadto, samo słowo Żuława (pochodzące z prus. Sallawa, od salla - wyspa, ostrów), bywało także używane jako apellativum, oznaczające małą, błotnistą wysepkę.
  • Ze wsi wydzielono przysiółek Książęce Żuławy. Jego nazwa jest dokładną kalką n. niemieckiej.
Dublewo Sztutowo 5 Dubashaken hybryda (słow. + niem.) Dubaski
  • Według ustaleń KUNM: Doły (nazwa bez uzasadnienia - bywa używana do dziś).
  • Nazwa niemiecka pochodzi od słowa dubas - statek flisacki, które jest zapożyczeniem wschodniosłowiańskim. Warto by ten źródłosłów, jako słowiański, w tej nazwie uszanować.
Grochowo Pierwsze Sztutowo 3 Schneiderkampe niemieckie --
  • Według ustaleń KUNM: Kępa Rybińska.
  • Nazwa Grochowo (Pierwsze, Drugie, Trzecie) rozpowszechniła się później, wbrew ustaleniom urzędowym. Z powodu jednak braku polskiej tradycji, zostawiam tę i poniższą miejscowość "w spokoju".
Grochowo Drugie Sztutowo 3 Störbuderkampe niemieckie -- Według ustaleń KUNM: Przeszkoda.
Grochowo Trzecie Sztutowo 6 Schweinekampe niemieckie Świnia Kępa
  • W rzeczywistości miejscowość powstała z połączenia przedwojennych miejscowości Schweinekampe i Neukrügerskampe.
  • Według ustaleń KUNM: Świnia Kępa (Schweinekampe) i Nowice (Neukrügerskampe)
  • Ze względu, że nazwa Świnia Kępa jest dokładnym przekładem n. niem., w dodatku znanym przed wojną, należałoby tę formę przywrócić w miejsce ahistorycznej nazwy obecnej. Człon Świnia jest tu przymiotnikiem - do Świniej Kępy, w Świniej Kępie.
Groszkowo Sztutowo 4~5 Groschkenkampe polskie Groszkowa Kępa Nazwa wyraźnie polskiego pochodzenia. Nie widzę powodu, aby pomijać w niej człon kępa, jak zrobiono to po wojnie. Sugeruję powrót do pełnej nazwy.
Kąty Rybackie Sztutowo 2 Bodenwinkel niemieckie (Kąty) Nazwa uchwalona przez KUNM w formie Kąty (kalka drugiego członu n. niem.). Człon Rybackie dodano później. Należy więc traktować go jako dookreślenie, a nie integralną część nazwy.
Kobyla Kępa Sztutowo 1 Kobbelkampe niemieckie (zapoż. z pol.) -- W potocznym użyciu także: Kubły. Unikać tej ahistorycznej formy.
Łaszka Sztutowo 1 Laschke polskie --
Płonina Sztutowo 6 Grenzdorf B niemieckie Graniczna Wieś II
  • Stosowana także nazwa: Graniczna (nawiązująca do nazwy przedwojennej) - według niektórych danych jest to nazwa jakiejś wydzielonej części tej wsi. Niemniej, nazwą ustaloną przez KUNM i obowiązującą oficjalnie jest Płonina - ahistoryczny neologizm.
  • Patrz też: Osłonka (gm. Nowy Dwór Gdański). Przed wojną jedno sołectwo o wspólnej nazwie (spolszczonej jako Graniczna Wieś).
Przyłap Sztutowo 3 Kirrhaken niemieckie --
Skowronki Sztutowo 3 Vogelsang niemieckie --
Sztutowo Sztutowo 1 Stutthof niemieckie -- Mówi się, że istnienie na terenie wsi niemieckiego obozu koncentracyjnego "uchroniło ją" przed chrztem nazewniczym - nie chciano zmieniać nazwy miejsca pamięci.
Sztutowska Kępa Sztutowo 1 Stutthöferkampe niemieckie --
Wydmina Sztutowo 3 Norderhaken niemieckie --

Powiat malborski

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Malbork Malbork (miasto) 1 Marienburg niemieckie --
  • Dawniej: Malborg (m.in. w "Krzyżakach" Sienkiewicza). W gwarach także inne formy, przekształcone.
  • 1276 Sanctemarienburch, 1285 Castrum Sancte Marie. Nazwa niemiecka, o charakterze religijnym, typowa dla krzyżackich grodów.
  • W pobliżu dzisiejszego Malborka znajdowały się dwa pruskie grodziska - Zantyr/Zanther (prawdopodobnie prus. *Santīrs. Niektórzy postulują polską formę Sątor - por. prus. sen-tirtwei = pol. ze-trzeć) oraz Algemin. Żadne z tych grodzisk nie zostało dokładnie zlokalizowane. We współczesnym ożywionym języku pruskim nazwa Algemin funkcjonuje jako nazwa Malborka.
  • Postacie gwarowe: Malbůrk / Nalbůrk / Nalibůrk (do Naliborka). Pierwsza postać znana tylko w Malborku, najczęstsza w gwarach forma ostatnia, która (według informatorów Górnowicza) przenikła nawet do niemieckiej gwary okolic Sztumu w postaci Naliborch.
Bronisławie Malbork (miasto) 6 Vogelsang niemieckie Kałdówka
  • KUNM, nadając tej miejscowości sztuczną nazwę Bronisławie, przeoczyła fakt, że w czasach Rzeczpospolitej szlacheckiej miejscowość tę nazywano po polsku Kałdówką lub Kałdowską Karczmą, z powodu istniejącej tam karczmy.
  • Nazwa Bronisławie nie jest dziś używana, gdyż miejscowość w granicach Malborka straciła swą jednostkowość (uchodzi za południową część dzielnicy Kałdowo). Niemniej, warto by przywrócić tę dzielnicę na mapę Malborka pod jej prawowitą nazwą. Paradoksalnie, fakt że sztuczna nazwa Bronisławie nie jest dziś używana czyni to zadanie prostszym.
Kałdowo Malbork (miasto) 1 Kaldowo niemieckie (spolonizowane) --
  • Nazwa wprowadzona w XIX lub na początku XX wieku (potrzebna data, obowiązywała do 1945): Kalthof.
  • Pierwotnie niem. Kaltenhof (1378 Kaldenhove, 1449 Kaldenhouff), wcześnie spolonizowana jako Kałdowo (tak od początku XVI w. - 1517 Caldow). Forma spolonizowana z czasem zwyciężyła (również w niem.). Wtórnie zgermanizowaną postać Kalthof wprowadzono późno, prawdopodobnie przed I Wojną Światową.
  • Nazwa odnosi się zarówno do dzielnicy Malborka (wcześniej wsi), jak i do nie przyłączonej do miasta osady - "resztówki".
Nowa Wieś Malborska Malbork (miasto) 1* Tessendorf hybryda (słow. + niem.) (Nowa Wieś)
  • Nazwa odnosi się zarówno do dzielnicy Malborka (wcześniej wsi), jak i do nie przyłączonej do miasta osady - "resztówki".
  • Zapisy pierwotne: 1303 Thessim, 1308 campus Tessim, 1399 Czesmekaym, Czessmisdorff.
  • Pierwotna nazwa wsi była pruska, z pruskim członem -kaims (wieś) do imienia Cieszym. Z dokumentów wiadomo, że założyciel wsi był Prusem o słowiańskim imieniu Cieszym. Obocznie do formy pruskiej, istniała niemiecka kalka tej nazwy z członem -dorf. Niewykluczone też, że zapisy typu Tessim przedstawiają słowiańską formę tej nazwy z sufiksem - (*Cieszym, do *Cieszymia).
  • Od XVI w. w języku polskim funkcjonuje genetycznie młodsza nazwa Nowa Wieś. Po wojnie z dookreśleniem Malborska, dla odróżnienia od licznych podobnie nazwanych miejscowości.
Piaski Malbork (miasto) 1 Sandhof niemieckie (tłum. z pol.) -- Pierwotnie niem. Neuenhof (czyli Nowy Dwór, 1394 Neuwenhofe). Od XVI w. obowiązuje nazwa pol. Piaski, którą w czasach porozbiorowych przełożono na niem. Sandhof.
Sztumskie Przedmieście Malbork (miasto) 6 Hoppenbruch niemieckie Chmieliniec Ceynowa podaje nazwę tej dzielnicy (dawnej wsi) jako Chmjelinc (Chmieliniec). Powojenna nazwa "Sztumskie Przedmieście" jest chrztem KUNM, bez uzasadnienia historycznego.
Wielbark Malbork (miasto) 1 Willenberg niemieckie --
  • Pierwotnie niem. Wildenberg (XIII-XIV w.)
  • Nazwa odnosi się zarówno do dzielnicy Malborka (wcześniej wsi), jak i do nie przyłączonej do miasta osady - "resztówki".
  • Od tej dzielnicy (dawnej wsi) nazwę wzięła Kultura wielbarska.
  • Gwarowo: Vi̯ilbark.
Nowy Staw Nowy Staw 4 Neuteich niemieckie Nytych
  • Przed wojną: Nytych, Nitych, (sporadycznie) Nowy Staw.
  • Dosłowne tłumaczenie nazwy niemieckiej jako Nowy Staw, chociaż spotykane już przed wojną (co prawda bardzo rzadko i nigdy w kontekście ludowym), jest formą wtórną i sztucznawą, w przeciwieństwie do formy Nytych, będącej oryginalnym, ludowym spolszczeniem, notowanym już od XV w. Dlatego uważam, że należy przywrócić tę historyczną formę, zwłaszcza że dała ona początek innym historycznym spolszczeniem - Nytyska Wieś i Nytyski Kąt. Dzisiaj obie te miejscowości są "przechrzczone" (p. Stawiec i Kącik).
  • Gwarowo: Nitix.
Boręty Lichnowy 1 Barendt słowiańskie --
  • 1321 Borenthe, 1344 Borenten. Nazwa o słowiańskiej proweniencji.
  • Gwarowo: Boryͤnti (do Boryͤnt).
Dąbrowa Lichnowy 1 Damerau słowiańskie (Dąbrówka)
  • Postać Dąbrówka spotykana już od XVI w. i współcześnie w gwarze. Chyba jest to postać bardziej ludowa.
  • Gwarowo: Důmbrůfka.
Lichnowy Lichnowy 1 Groß Lichtenau niemieckie -- Dawniej też: Lichnowy Wielkie
Lichnówki Lichnowy 1 Klein Lichtenau niemieckie --
  • W XIII w. niem. Neu Lichtenau (1321 Nuwe Lichtnow), człon Neu szybko zastąpiony przez Klein(e).
  • Dawniej też: Lichnowy Małe
Lisewo Malborskie Lichnowy 1* Ließau słowiańskie (Lisewo)
  • Pierwotnie: Lisowo (1316 Lyszowe, 1321 Lyssow). Przekształcenie do postaci Lisewo zaszło w XVII w. Po wojnie przyjęto nazwę z dookreśleniem.
  • Gwarowo: L'isevo.
Parszewo Lichnowy 1 Parschau słowiańskie -- 1321 Parssow. Nazwa o słowiańskim pochodzeniu (n. os. Parsz). W literaturze przedwojennej pokutuje zwykle w formie Parchowo lub Parzchowo (niepoprawna rekonstrukcja Kętrzyńskiego), jednak dokumenty XVI-wieczne dowodzą poprawności formy Parszewo (1565 Parschewo; 1570 Parsewo, wsi Parszeva).
Pordenowo Lichnowy 1 Pordenau pruskie --
  • Dawniej też: Pordenowy, Por(d)nowo, Por(d)nowy (tak w XVII-XVIII w.)
  • 1399 Pordenaw, 1510-29 Purdenau. Nazwa pruska.
Starynia Lichnowy 4 Altenau niemieckie Altnowo
  • Pierwotnie (XIV-XV w.): Alzenau (1399 Alczenaw, Alczenaw).
  • Przed wojną: Altnowo, Altenowo. Obecna forma, chociaż znaczeniowo nawiązuje do n. niem., jest sztuczna, stworzona przez KUNM.
  • Gwarowo: Altnovo.
Stożki Lichnowy 4 Klein Heubuden niemieckie Hejbudy Małe Patrz też: Stogi (gm. Malbork).
Szymankowo Lichnowy 1 Simonsdorf niemieckie --
  • Dawniej też: Szymon. Wg informatorów Górnowicza, postać obecna ukształtowała się w użyciu ludowym w międzywojniu.
  • Gwarowo: Š́imankovo.
Tropiszewo Lichnowy 4 Trappenfelde hybryda (prus. + niem.) Trępofałd Według Górnowicza, nazwa o pruskim rdzeniu. Historycznym spolszczeniem (od XVII w.) jest Trępofałd. Obecna forma sztuczna.
Cisy Malbork 5~6 Stadtfelde niemieckie Siedlisko Gdzieś w okolicy znajdowała się niegdyś polska osada o nazwie Siedlisko (1310 Sedlisko). Osadę tę Górnowicz utożsamia z obecnymi Cisami i uważa, że ustalenie przez KUNM nazwy "Cisy" było błędem i należało wieś tę nazwać "Siedlisko". Jako, że nazwa ta jest zupełnie ahistoryczna, a w dodatku nie ma uzasadnienia topograficznego (w okolicy cis nie rośnie, jak zaznacza sam Górnowicz), przychylam się do jego postulatu.
Czerwone Stogi Malbork 5 Rodlofferhuben hybryda (słow. + niem.)? Rodłowo (?) Nie jestem pewien, co do pochodzenia pierwszego członu n. niem., ale wydaje się być słowiański. Nazwę tę da się spolszczyć jako Rodłowo, ale przydałyby się dokładniejsze badania, co do jej pochodzenia. Powojenna nazwa Czerwone Stogi jest nieakceptowalna - jest nie tylko semantycznym nonsensem (jakby Rod- zinterpretowano jako Rot "czerwony"?), w dodatku nawiązuje do wsi Stogi (p.), której nazwa powinna być zmieniona na Hejbudy (przy czym forma "Czerwone Hejbudy" byłaby jeszcze większym absurdem).
Grobelno Malbork 4? Dammfelde niemieckie Tama (?) Nazwa niemiecka pierwotnie brzmiała Damm (ok. 1399 Tam, 1412 Tamme, 1415 Tham). Wydaje mi się, że w języku polskim nazwa ta mogła brzmieć Tama (choć brak na to bezpośrednich dowodów). Dzisiejsza forma, wprowadzona po wojnie, nawiązuje do n. niem. znaczeniowo.
Kamienica Malbork 6 Blumstein niemieckie Blumsztyn
  • Do 1996 oficjalnie Kamienice.
  • Obydwie formy (Kamienica i Kamienice) są równie nowe, sztuczne. Przed wojną używane spolszczenie Blumsztyn (znane już w XVI wieku).
Kamionka Malbork 4 Kaminke polskie Kominki
  • Pierwotną, poprawną formą nazwy tej wsi są Kominki (1565 Kominki, 1590 od Kominkow, 1711 przy Kominkach). Forma Kamionka, znana od XIX w. jest wynikiem fałszywej rekonstrukcji (chyba autorstwa W. Kętrzyńskiego) i taka została bezmyślnie zatwierdzona przez KUNM. Może warto by to poprawić?
  • Gwarowo: Kami̯ůnka - pod wpływem nazewnictwa urzędowego?
Kapustowo Malbork 2 Treugenkohl niemieckie -- Oficjalna nazwa nadana przez KUNM: Motyliniec (nieuzasadniony chrzest). Obecna nazwa nawiązuje do drugiego członu n. niem., ale również nie ma tradycji.
Kościeleczki Malbork 1 Koszelitzke polskie --
  • Nazwa w latach 1887-1945 Warnau.
  • Dawniej też: Kościelec, Koźliczki.
  • Wieś założona na miejscu dawniejszej wsi o nazwie: 1371 Warnow, 1388 Warnaw, 1399 Warnow. Jest to nazwa o niejednoznacznym pochodzeniu - może być zarówno słowiańska (pomorska), jak i pruska. Pod koniec XIX w. wprowadzono urzędowo formę niem. Warnau, nawiązującą do tej starej nazwy.
  • Od XV w. miejscowość funkcjonuje pod nazwą zbliżoną do obecnej. Początkowo jako Kościelec (1471 Cosczelecz), następnie Kościeleczki. Istniał również oboczny (zniekształcony) wariant Koźliczki.
  • Gwarowo: Koš́č́eleč́ki (do -č́kuf).
Kraśniewo Malbork 4 Schönau pruskie? Szonowo
  • 1298 Schonaw, 1308 Sunowo, 1310 Sonowo. Według Górnowicza nazwa pruska (od prus. sunnis - pies), spolonizowana pierwotnie (w XIV w.) jako Sunowo
  • Od XVI w. panuje w języku polskim forma Szonowo. KUNM przechrzcił wieś na Kraśniewo, nawiązując do niem. Schön, zupełnie niesłusznie.
  • Gwarowo: Š́yͤnovo
Lasowice Małe Malbork 1 Klein Lesewitz słowiańskie -- Dawniej też: Leźwice Małe (postać wtórna).
Lasowice Wielkie Malbork 1 Groß Lesewitz słowiańskie --
  • Dawniej też: Leźwice Wielkie.
  • 1321 Lesewicz, 1343 Lesewitcz. Według Górnowicza postać Lasowice pierwotna. Od XVI w. pojawia się ludowy wariant Leźwice, który Górnowicz uważa za wtórny - resubstytucja formy zniemczonej.
Lipowiec Malbork 1 Lindenwald niemieckie (tłum. z pol.) --
  • Według ustaleń KUNM: Lipki.
  • Urzędowa forma Lipki jest niepotrzebnym chrztem KUNM, wynikającym z przeoczenia. Poprawna polska nazwa tego przysiółka to Lipowiec, o czym świadczy dokumentacja (nazwa znana od XVII w.) i zapisy gwarowe. Z dokumentów wynika jasno, że jest to również nazwa pierwotna, to forma niem. jest kalką nazwy polskiej. Obecnie formy Lipowiec i Lipki funkcjonują obocznie i tą drugą należałoby ostatecznie wyrugować.
  • Gwarowo: Lipůvi̯ec.
Pielica Malbork 6 Herrenhagen niemieckie Herenhag Forma Herenhag ledwie spolszczona, ale chyba lepsze to od ahistorycznego chrztu Pielica.
Stogi Malbork 4 Heubuden niemieckie Hejbudy
  • Przed wojną spolszczenie fonetyczne jako Hejbudy, Hajbudy. Dzisiejsza nazwa, nawiązująca do n. niem. znaczeniowo jest sztuczna, wprowadzona przez KUNM.
  • Gwarowo: Xoi̯budi (do Xoi̯but).
  • Zob. też Stożki (gm. Lichnowy).
Szawałd Malbork 1 Schadwalde niemieckie --
  • Dawniej też: Szadwałd.
  • W potocznym użyciu obocznie funkcjonuje ahistoryczna nazwa Sadowo. Należy ją piętnować jako niepoprawną.
  • Gwarowo: Šavau̯t.
Tragamin Malbork 1 Tragheim niemieckie -- Gwarowo: Tragami̯in.
Bystrze Miłoradz 1 Biesterfelde niemieckie --
  • Dawniej też: Bystrzec, Bistrofałd (Ceynowa).
  • Gwarowo: Bi̯iš́č́e (do Bi̯iš́č́a).
Cygany Miłoradz 1 Zigahnen polskie -- Gwarowo: Cigani.
Gnojewo Miłoradz 1 Gnojau polskie --
Kłosowo Miłoradz 1 Klossowo polskie --
Kończewice Miłoradz 1 Kunzendorf niemieckie -- Gwarowo: Kůi̯ńcevi̯iče.
Mątowy Małe Miłoradz 1 Klein Montau pruskie --
  • Patrz niżej: Mątowy Wielkie.
  • Gwarowo: Mau̯e Můińtov'i.
Mątowy Wielkie Miłoradz 1 Groß Montau pruskie --
  • Przed wojną zwykle pisane Montowy (obocznie też formy Mątwy, Muntowy, Montowo). Grafię z "ą" przyjął dopiero KUNM po wojnie, ale zasadniczo trudno uznać taką formę za jednoznacznie niepoprawną (w gwarze ludu występuje tu dwuznaczny dyftong ón). Istnieje zresztą pewna regularność w takim ustalaniu pisowni (por. Stębark, Brudzędy itp.)
  • Gwarowo: Duže Můińtov'i.
Miłoradz Miłoradz 4 Mielenz słowiańskie (zepsute) Milęc
  • 1282 Miloradesdorf. Nazwa ta bezsprzecznie pochodzi od słowiańskiego imienia Miłorad, z niem. członem -dorf. Niewykluczone, że jest to germanizacja pierwotnej n. *Miłoradz (Miłorad + suf. -jь), którą wprowadzono oficjalnie po wojnie. Nie ma jednak bezpośredniego dowodu istnienia takiej formy (wszystkie zapisy nazwy mają formant -dorf), więc nazwę tę należy uznać za teoretyczną.
  • Co do genezy formy Mielenz, występującej od XIV w. (1321 Melencz, 1323 Milencz), zdania są podzielone. Górnowicz uważają za zgermanizowaną, zdegenerowaną postać pierwotnej formy *Miłoradz, co jednak nastręcza problemów fonetycznych. Moim zdaniem bardziej prawdopodobne jest, że postać ta odzwierciedla jakąś inną postać słowiańską z rdzeniem *Mil- (nazwy niem. z członem -enz są z zasady słowiańskie, trudno więc uznać mi tę końcówkę za przejaw germanizacji nazwy). Przychylam się więc do wywodu twórców NMP, że jest to pol. Milęc - od n. osobowej Milęta z suf. -jь. Hipoteza ta jest na tyle atrakcyjna, że n. os. Milęta, o zdrobniałym charakterze mogła z powodzeniem odnosić się do tegoż samego Miłorada lub jego potomka. Ponadto, pewnym jest, że w XVI-XVIII w. postać Milęc funkcjonowała jako nazwa polska, co wynika z dokumentów (1565 Milencz, z Milenczem; 1647 Milenc; Milęc). Skoro polska ludność faktycznie nazywała tę wieś Milęcem i forma ta ma najprawdopodobniej czysto polskie pochodzenie, to powojenny "powrót" do (nie zaświadczonej bezpośrednio) formy Miłoradz zdaje się być najzupełniej zbyteczny. Postuluję więc powrót do ludowej, autentycznej formy Milęc.
  • W opracowaniach przedwojennych funkcjonowały formy Milęc i Mielęc (to drugie pod wpływem grafii niem. i/lub skojarzenia ze słowem mielić). W gwarze zaś spotykamy (z pewnością wtórną) formę Milewo. Formy Miłoradz przed KUNMem tak naprawdę nikt nie używał.
  • Gwarowo (współcześnie): Mi̯ilevo.
Pogorzała Wieś Miłoradz 1 Wernersdorf niemieckie --
  • Dawniej też: Pogorzała.
  • Polska nazwa Pogorzała Wieś (dawniej i gwarowo również bez drugiego członu), niepowiązana znaczeniowo z genetycznie starszą nazwą niemiecką, znana już od XIV w. (wariant polski pojawia się dwa wieki później).
  • Gwarowo: Pogoʳžau̯avieš́ , Pogoʳžau̯ifš́a, Pogoʳžau̯a.
Rękowo Miłoradz 1 Adlig Renkau słowiańskie --
  • 1299 Rennikow, nazwa słowiańska. Od XIX w. z członem niem. Adlig "szlacheckie", który nie funkcjonował w tradycji pol.
  • Gwarowo: Reʸŋkovo.
Stara Kościelnica Miłoradz 6 Alt Münsterberg niemieckie Stary Mistembark
  • Patrz też: Nowa Kościelnica (pow. nowodworski, gm. Ostaszewo).
  • Historycznie (XVII-XVIII w.) używane spolszczenie Mistembark. Nazwa obecna jest chrztem KUNM. W użyciu gwarowym zanotowana postać Stara Góra o niepewnej genezie.
  • W pobliżu tej wsi znajdowała się polska osada o nazwie Ośno (1321 Ossyn). Być może Stara Kościelnica powstała na jej miejscu.
  • Gwarowo: Stara Gůra.
Stara Wisła Miłoradz 1 Alt Weichsel hydronimiczne --
  • 1338 Alden Wysiln, 1548 in Vistula Veteri. Nazwa pochodząca rzecz jasna od rzeki Wisły, której nazwa jest prastarym hydronimem o ciemnym początku.
  • Gwarowo: Stara Vi̯isu̯a.
Brzózki Nowy Staw 1 Bröske polskie --
  • Dawniej też: Brzeski, Brzeskie (przejściowo w XVI w., formy wtórne).
  • Gwarowo: Břůski.
Chlebówka Nowy Staw 4 Brodsack niemieckie Brodzak
Dębina Nowy Staw 1 Eichwalde niemieckie --
  • Dawniej też: Ichwałd, Echwałd (XVI-XVII w.)
  • Gwarowo: Dyͤmb'i̯ina.
Dybowo Nowy Staw 1 Diebau polskie --
Kącik Nowy Staw 6 Neuteicher Hinterfeld niemieckie Nytyski Kąt Po dalsze wyjaśnienia patrz: Nowy Staw.
Laski Nowy Staw 1 Leske słowiańskie --
Lipinka Nowy Staw 4 Lindenau niemieckie Lignowy Przed wojną: Lindenowo, Lindnowo, Lignowy. Obecna forma wprowadzona sztucznie.
Lubstowo Nowy Staw 4 Lupushorst niemieckie (osobowe) Lipisz Spolszczenie Lipisz (Libisz) pojawia się w XVI w. Nie do końca przejrzyste. Obecna forma (również nieprzejrzysta semantycznie - nie ma n. os. *Lubst) wprowadzona przez KUNM.
Martąg Nowy Staw 1 Irrgang niemieckie -- Związek nazwy polskiej Martąg z niemiecką Irrgang (pochodzącej od nazwiska pierwszego sołtysa wsi) nie do końca jasny. Nie można wykluczyć pruskiego pochodzenia nazwy Martąg, chociaż pojawia się dopiero od XVII w. Wcześniej zjawia się spolszczenie n. niem. jako Hergank.
Mirowo Nowy Staw 1 Mierau słowiańskie -- 1318 Myrowe.
Myszewo Nowy Staw 1? Groß Mausdorf niemieckie --
  • Forma Mészewo u Ceynowy chyba odnosi się do tej wsi (co prawda, Ceynowa umieszcza ją w powiecie elbląskim). Polska forma Myszewo pojawia się też na mapach sporządzonych przed końcem wojny lub zaraz po, jeszcze przed rozpoczęciem działalności KUNM. Dlatego traktuję nazwę Myszewo (i analogicznie Myszewko, p. wyżej) jak przedwojenną. Oprócz tego, w XVI w. zanotowano (ledwie) spolszczoną formę Mustorf (1565 w Mustorphie, z Mustorphem).
  • Z miejscowości sztucznie wydzielono osadę Myszkowo.
Nidowo Nowy Staw 1 Niedau pruskie? -- 1356 Nydow. Nazwa prawdopodobnie pruska, Górnowicz zakłada hydronimiczne pochodzenie (od bazy hydronimicznej *Nid-, *Neid, por. Nida), brak jednak takiej rzeki w okolicy.
Półmieście Nowy Staw 1 Halbstadt niemieckie -- Dawniej też: Albsztat, Półmiasta (XVI w.).
Pręgowo Żuławskie Nowy Staw 1* Prangenau słowiańskie (Pręgowo)
  • 1349, 1351, 1400 Prangow.
  • Dawniej też: Pręgnowo (-n- wtórne, wstawione pod wpływem niemieckim). Dzisiaj z niehistorycznym dookreśleniem.
Stawiec Nowy Staw 6 Neuteichsdorf niemieckie Nytyska Wieś Po dalsze wyjaśnienia patrz: Nowy Staw.
Świerki Nowy Staw 6 Tannsee słowiańskie (zepsute) Tamża
  • Przed wojną: Tanza, Tamza, Tamża.
  • Nazwa niemiecka Tannsee jest adideowaną nazwą słowiańską (1318 Czans, 1356 Czanse, ok. 1399 Czans), co H. Górnowicz odczytuje jako Sącz (od n. os. Sądek + suf. -jь). Po wojnie zlekceważono ten fakt i sugerując się niem. Tann- nadano wsi nową nazwę Świerki. Chociaż ja osobiście podchodziłbym do rekonstrukcji Górnowicza z pewną ostrożnością (brak zapisów źródłowych wskazujących na pierwotne nagłosowe S-) i raczej postulowałbym powrót do autentycznie zaświadczonej formy Tamża, będącej spotykanym już w XVI w. spolszczeniem nazwy niemieckiej, to jednak znamienne jest, że nawet Górnowicz jako naukowiec (a ci są przecież z natury powściągliwi od takich sądów), uważa nazwę Świerki dla tej wsi za wielki błąd i postuluje w swojej pracy powrót do zrekonstruowanej nazwy pierwotnej.
Tralewo Nowy Staw 1 Tralau słowiańskie -- Ok. 1399 Tralow.
Trępnowy Nowy Staw 1 Trampenau pruskie? --
  • Dawniej też: Trępnowo.
  • Ok. 1399 Tramppenaw, 1415 Trampenaw. Górnowicz objaśnia jako starą nazwę słowiańską (niby *Trębno), ale nie wykluczałbym w pełni pruskiego pochodzenia.
Janówka Stare Pole 4 Jonasdorf niemieckie Jonaszewo U Ceynowy Jonaszewo.
Kaczynos Stare Pole 1 Katzenase niemieckie? --
Kikojty Stare Pole 1 Kykoit pruskie -- Dawniej też: Kikuty.
Klecie Stare Pole 4? Klettendorf hybryda (pol. + niem.)? Kletno (?) Górnowicz uważa nazwę za pierwotne Kletno z niem. dostawką -dorf, chociaż istnieją też próby objaśnienia z niem. Tak czy inaczej, forma Kletno zdaje się być bardziej prawdopodobna i poprawniejsza niż przyjęte przez KUNM Klecie.
Kławki Stare Pole 2 Klakendorf niemieckie (osobowe) --
Krasnołęka Stare Pole 4 Schönwiese niemieckie Krasna Łąka al. Szenwiza
  • Dawniej też: Szenweza, Szenwiza, Szonowiec.
  • Chociaż forma Krasnołęka odpowiada znaczeniowo n. niem., to z zapisu z 1526 (Schonowysen alias Crassnaląka) wynika raczej postać Krasna Łąka (forma obecna to chyba wynik przeinaczenia). Chyba warto by to naprostować, ewentualnie wprowadzić spolszczoną fonetycznie formę Szenwiza lub Szenweza, która dominuje w zapiskach historycznych oraz literaturze dziewiętnastowiecznej (może więc była bardziej ludowa, chociaż danych gwarowych stąd brak).
Kraszewo Stare Pole 5 Pruppendorf niemieckie Kruszławki
  • Pierwotna nazwa pruska: 1321 Krauslauken, 1349 Crauslaken.
  • Powojennej formy Kraszewo nie można uznać za spolszczenie n. prus. Jest to co najwyżej odległe nawiązanie fonetyczne, nie oddające pruskiego pochodzenia nazwy. Uważam, że warto spolszczyć nazwę pierwotną z typowym dla spolszczonych pruskich nazw członem -ławki.
Królewo Stare Pole 4 Königsdorf niemieckie Królewska Wieś
  • Nazwa spotykana również z dookreśleniem jako Królewo Malborskie (m.in. w nazwie stacji PKP).
  • Historycznie w języku polskim funkcjonowała forma Królewska Wieś (już od XVI w.). Powojenna nazwa Królewo, chociaż zupełnie poprawna jako spolszczenie, jest niezgodna z tradycją.
  • Od tej nazwy wzięła też nazwę Pruska Królewska Wieś, obecnie Oleśno (p.) w pow. elbląskim, gm. Gronowo Elbląskie.
Krzyżanowo Stare Pole 5 Notzendorf niemieckie Setkajmy Pierwotna nazwa pruska - Seytkaym (XIV w.). Po wojnie, zamiast ją spolszczyć, wprowadzono całkowicie nieuzasadnioną n. m. Krzyżanowo.
Leklowy Stare Pole 1 Lecklau pruskie -- 1385-92 Leclun, 1399 Leclon
Letniki Stare Pole 5 Sommerort hybryda (słow. + niem.) Ząbrówko
  • Nazwa oficjalna przyjęta przez KUNM: Ząbrówko
  • Nazwa niemiecka nawiązuje do pobliskiej miejscowości Ząbrowo (p.), niem. Sommerau, której nazwa uchodzi za pierwotnie polską. Dlatego też chyba warto by powrócić do ustalonej przez KUNM nazwy Ząbrówko, zachowującej ten źródłosłów. Funkcjonująca obecnie nazwa Letniki wynika ze złej interpretacji niem. Sommer-.
Parwark Stare Pole 1 Parwark pruskie -- Pierwotnie inna nazwa pruska: 1385-1392 Makutkaym, następnie ok. 1400 Perwalk, Perwalken.
Stare Pole Stare Pole 1 Altfelde niemieckie --
Szaleniec Stare Pole 1 Thörichthof niemieckie --
  • Dawniej też: Szalony Dwór.
  • Obie formy polskie (znane od XV-XVI w.) wynikają z adideacji na gruncie niemieckim - pierwotna nazwa dworu Torechtenhof, pochodząca od starego niem. imienia Torecht, zaczęła być postrzegana jako pochodząca od przym. töricht "szalony".
Szlagnowo Stare Pole 1 Schlablau pruskie -- Nazwa pruskiego pochodzenia - 1398 Slaulon. Formy niemiecka (Schlablau < Schlanglau) jest zepsuciem formy pruskiej, a polska Szlagnowo przejęta z niemieckiego.
Zarzecze Stare Pole 6 Galgenberg niemieckie Szubienica Gwarowo: Š́ubi̯yͤńica. Oznacza to, że miejscowa ludność polska przejęła n. niemiecką znaczeniowo jako Szubienica. Mimo oczywistych negatywnych skojarzeń z tą nazwą, uważam ją za bardziej wartościową niż nadany komisyjnie nowotwór "Zarzecze".
Ząbrowo Stare Pole 1 Sommerau słowiańskie -- Dawniej też: Zomerowo (wtórne).
Złotowo Stare Pole 3 Reichfelde niemieckie -- Może Rèvałd (=Rywałd) Ceynowy to ta wieś?

Powiat sztumski

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Sztum Sztum 1 Stuhm pruskie --
  • 1234 Stumo, 1250 Stumis. Nazwa miasta staropruska, w drugim zapisie zachowana prus. końcówka -is.
  • Gwarowo: Š́tum.
Przedzamcze Sztum 1 Vorschloß Stuhm niemieckie --
  • Dawniej też: Podzamcze (Sztumskie), Przedzamek. Takie formy funkcjonują w źródłach (od XVIII w.) i opracowaniach przedwojennych. Język gwarowy zna jednak też formę współczesną, więc wydaje się ona również poprawna (choć najprawdopodobniej wtórna).
  • Trudno mi powiedzieć, na ile ta nazwa funkcjonuje w dzisiejszych czasach. Niemniej, warto by pamiętać o tej historycznej części Sztumu.
  • Gwarowo: Pš́edzůmč́e, Pš́edzůmek.
Dzierzgoń Dzierzgoń 1 Christburg niemieckie --
  • Dawniej też: Kiszpork.
  • Polska nazwa Dzierzgoń (pierwotnie rodzaju żeńskiego - dop. do Dzierzgoni, do dziś tak w nazwie rzeki) jest pochodzenia pruskiego (z prus. Zirgūni - 1290 Sirgun). Nie jest to jednak pierwotna nazwa grodu, ale nazwa wodna (pobliskiej rzeki i jeziora) przeniesiona na gród. Przeniesienie prawdopodobnie nastąpiło już na gruncie polskim. Nazwa Dzierzgoń w odniesieniu do miasta pojawia się już na początku XV w. (1410 Dirzgon, 1454 Dzyrgon). Obocznie funkcjonowała też forma Kiszpork, będąca polonizacją nazwy Christburg (wymawianej w miejscowym dialekcie niemieckiego jako Kirsburg). Po wojnie przyjęto wariant Dzierzgoń jako nazwę urzędową.
  • Gwarowo: Kiš́půrk.
Andrzejewo Dzierzgoń 4 Reichandres niemieckie Rychendrysy
  • Pierwotnie nazwa pruska: 1250 Lingues, Lynguwar; 1343 Lingwar alias Andresdorf. Przejściowo (w XIV w.) również inna nazwa pruska: Tumeryn (1343, 1391).
  • Przyjęta po wojnie forma Andrzejewo, nawiązująca do XIV-wiecznej formy Andresdorf, nie jest nazwą ludową, ale chrztem KUNM. Ludność polska nazywała tę wieś Rychendrysy (spolszczenie fonetyczne n. Reichandres). Obecnie miejscowość straciła jednostkowość, uchodzi za część wsi Morany, jednak jej zabudowania wciąż istnieją i są zamieszkane, toteż warto by przypomnieć historyczną nazwę Rychendrysy (zwłaszcza że miejscowość jest bardzo stara, o staropruskiej proweniencji).
  • W gwarze: Jixyͤndrisi (Gen. do Jixyͤndris).
Ankamaty Dzierzgoń 1 Ankemitt pruskie (osobowe) --
  • Dawniej też: Enkmyty (XVII w.), gw. Ankemity.
  • 1526 Hankenmeten. Nazwa pruska, wg Górnowicza najmłodsza ze wszystkich pruskich nazw w okolicy. Oznaczałoby to, że jeszcze w XVI w. zamieszkiwali tu jeszcze nieliczni Prusowie.
  • Gwarowo: Ankyͤmiti (do Ankyͤmit).
Bągart Dzierzgoń 1 Baumgarth niemieckie --
  • Nazwa niem. znana od początku XIV w. Zapiski znają również zlatynizowaną formę Pomerium (1307 de Pomerio), co jest łacińskim tłumaczeniem nazwy.
  • Gwarowo: Bůŋgart.
Blunaki Dzierzgoń 1 Blonaken pruskie --
  • 1318 Blundelanken, ok. 1400 Blundelawken. Nazwa więc pierwotnie miała prus. sufiks -lauks (pole). Forma niemiecka być może przejęta z polskiego.
  • Gwarowo: Blůnak'i.
Bruk Dzierzgoń 1 Bruch niemieckie --
Budzisz Dzierzgoń 1 Budisch słowiańskie --
  • Pierwotna nazwa była pruska: 1280 Pirdami, Pirdeine. Nazwa obecna pochodzenia słowiańskiego.
  • Gwarowo: Buǯ́iš́.
Chartowo Dzierzgoń 3~2 Hartwigsfelde niemieckie --
Chojty Dzierzgoń 1 Choyten pruskie --
  • Nazwa w latach 1924-45: Koiten.
  • 1302-06 Koite. W XII-XIV w. wieś nosiła oboczną nazwę, zapisaną jako 1280 Luppin, 1312 Lopino. Jest to nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia (chociaż Górnowicz odczytuje je jako słow. Łopienno, moim zdaniem życzeniowo).
  • Gwarowo: Xůi̯ti (do Xůi̯t, przym. xůi̯ecki - a więc chojecki, nie "chojcki" jak w oficjalnych dokumentach).
Jasna Dzierzgoń 4 Lichtfelde niemieckie Lichtofałd W gwarze: Lixtofau̯t, -du. Oznacza to, że miejscowa ludność spolszczyła tę nazwę fonetycznie jako Lichtofałd. Nazwa obecna, chociaż nawiązuje znaczeniowo do niemieckiej, jest sztucznym tworem KUNM.
Jeziorno Dzierzgoń 6 Lautensee pruskie Lajtęzy
  • Ludowe spolszczenie: Lajtęzy (tak chyba należy odczytywać formę gwarową oraz źródłową Leitensy z 1647, por. też Tywęzy). W przedwojennej literaturze zwykle Litewki (n. ponowiona od folwarku, należącego do tej wsi - p. niżej Litewki).
  • Nazwa Lautensee pochodzenia pruskiego (rekonst. Lutens) - 1308 Luthense. Po wojnie kompletnie zlekceważono ten fakt, nadając wsi nową, ahistoryczną nazwę Jeziorno.
  • Gwarowo: Lai̯tyͤi̯zi.
Judyty Dzierzgoń 2 Judittenhof niemieckie --
Kamienna Góra Dzierzgoń 1 Steinberg niemieckie -- Gwarowo: Kami̯yͤnna Gůra. Spolszczenie dosłowne, używane przez autochtonów, prawdopodobnie przedwojenne (choć niezaświadczone wcześniej).
Kuksy Dzierzgoń 1 Kuxen pruskie --
  • 1376 Gausigeyn, Gawsyen; ok. 1400 Gausieyn. Nazwa pruska.
  • Gwarowo: Kuksi.
Lisi Las Dzierzgoń 3 Friedrichsfelde niemieckie --
Litewki Dzierzgoń 1 Litefken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinankemitt.
  • 1604 Littauisches Feld. Nazwa ta jednak szybko zanikła na rzecz formy pol. Litewki.
  • Nazwę Litewki dawniej odnoszono też do wsi Lautensee (ob. Jeziorno, p. wyżej), do której należał folwark Litewki.
  • Gwarowo: Litefki (do Litefk).
Minięta Dzierzgoń 1 Menthen pruskie --
  • Pierwotne zapisy: Meynotin (1312), Myniten (1400). Nazwa pruskiego pochodzenia. Nieopodal Miniąt znajdowała się pruska osada Poganste (1267), będąca miejscem bitwy pomiędzy Prusami a Krzyżakami.
  • Poprawna odmiana nazwy: Minięta, do Miniąt, w Miniętach. W internecie często można napotkać niepoprawne formy.
  • Gwarowo: Mńińyͤnta (do Mńińůnt).
  • Zobacz też: Nowe Minięta (gm. Mikołajki Pomorskie).
Morany Dzierzgoń 1 Morainen pruskie --
  • Dawniej też: Morajny, Mirosławice, Mirosławki. Dwie ostatnie formy (formę na -ice najprawdopodobniej powołał do życia Kętrzyński), używane w przedwojennej literaturze, nawiązują do nazwy dawnej wsi (1343 Miroslauwendorf), która została dość szybko wchłonięta przez Morany. Rzeczywista polska nazwa owej wsi brzmiała jednak Mirosławy, o czym świadczy zapis z 1303 Miroslay. Mimo, że przedwojenni autorzy używali tej nazwy w odniesieniu do współczesnej wsi Morany (nierzadko zupełnie wymiennie z nazwą "Morany"), utożsamienie to nie jest w pełni słuszne - nazwa Mirosławy nie odnosi się przecież do obecnych Moran, a jedynie pewnej ich historycznej części. Ponadto, formy pochodzące od "Mirosława" funkcjonowały jedynie w literaturze, były całkowicie obce autochtonicznej ludności polskiej, która używała jedynie nazwy Mora(j)ny. Słusznie więc, mimo zakusów, to właśnie forma Morany została po wojnie uznana za oficjalną.
  • 1274 Moreyn, 1303 Moreyne. Nazwa pochodzenia pruskiego.
  • Gwarowo: Murai̯ni.
Nowa Karczma Dzierzgoń 1 Neukrug niemieckie --
Nowiec Dzierzgoń 4 Neuhöferfelde niemieckie Nowodworskie Pole Dzisiejsza nazwa jest sztucznym tworem KUNM. Chojnacki zna dosłowną polską kalkę.
Nowiny Dzierzgoń 4 Neuhof niemieckie Nowy Dwór
  • Przed wojną i w gwarze: Nowy Dwór. Takie spolszczenie znane już od XVII w. Nazwa obecna jest sztuczna, wprowadzona przez KUNM. Zob. też powiązaną n. Nowiec (daw. Nowodworskie Pole), wyżej.
  • Gwarowo: Novidvůr.
Pachoły Dzierzgoń 1 Pachollen słowiańskie --
Pawłowo Dzierzgoń 3 Petershof niemieckie -- Czy to mądre zmieniać Piotra w Pawła? Może warto by rozważyć zmianę tej nazwy?
Piaski Sztumskie Dzierzgoń 4 Sandhuben niemieckie Zantuga
  • Przed wojną: Zantuga, Zantuby (gw.). Obecna forma, chociaż nawiązuje znaczeniowo do n. niem., jest sztuczna.
  • Gwarowo: Zantubi (do Zantubůf).
Poliksy Dzierzgoń 1 Polixen pruskie --
  • Wieś miała w historii trzy różne nazwy pochodzenia pruskiego: Polex, Woyseten, Koytelauken (ok. 1400). Ostatecznie (w XV w.) ustaliła się ta pierwsza.
  • Gwarowo: Poliksi.
Prakwice Dzierzgoń 1 Prökelwitz pruskie -- 1312 Preyterwicz. Nazwa najprawdopodobniej pruskiego pochodzenia, w nowożytnej formie niem. duże przekształcenia fonetyczne.
Spalonki Dzierzgoń 3 Bärenwinkel niemieckie --
Stanowo Dzierzgoń 1 Groß Stanau słowiańskie --
  • Dawniej też: Stanowo Wielkie.
  • Pierwotnie: 1360, 1366 Woysewite. Nazwa pochodzenia pruskiego (choć Górnowicz interpretuje jako sprutenizowaną n. słowiańską. Od XV w. notowana słowiańska nazwa Stanowo (1437 Wosgewiten al. Stanaw).
  • Gwarowo: Š́tanovo. Nagłosowe Sz- pod wpływem niemieckim.
Stanówko Dzierzgoń 1 Klein Stanau słowiańskie --
  • Dawniej też: Stanowo Małe.
  • W gwarze: Š́tanůfko.
Stara Wieś Dzierzgoń 1 Altendorf niemieckie -- Gwarowo: Starifš́a.
Tywęzy Dzierzgoń 1 Tiefensee niemieckie (tłum. ze słow.?) --
  • Dawniej też: Głębin.
  • Wieś położona nad jeziorem Tywęzkim, o pierwotnej nazwie słow. Globin (1354). Istnieje teoria, że formę tę należy odczytywać jako *Głębin, a nazwa niem. Tiefensee jest jej niemiecką kalką. Stąd w literaturze przedwojennej funkcjonuje czasem oboczna n. pol. Głębin dla tej wsi (całkowicie obca językowi ludowemu). Górnowicz interpretuje jednak nazwę jezioro inaczej (jako pol. *Głowno). Po wojnie słusznie zatwierdzono nazwę ludową, bez bawienia się w jakieś mocno niepewne rekonstrukcje.
  • Gwarowo: Tivyͤi̯zi (do Tivůi̯s - poprawna odmiana to więc Tywęzy - do Tywąz).
Żuławka Sztumska Dzierzgoń 1* Posilge pruskie (Żuławka)
  • Dawniej też: Pozylia, Pozolia (gw.)
  • Nazwa Posilge (1249 Pozolove, Posolva) pochodzenia pruskiego (rekonst. Pasūlawa), spolonizowana jako Pozylia, Pozolia. Oboczna n. pol. Żuławka zjawia się dużo później (w kontekście tej wsi dopiero w XIX w.) i jest przejęta z nazwy pobliskiego pola (1664 Zulawka), przynależącego do wsi. Nazwa ta stanowi częściowe tłumaczenie pierwotnej n. prus. (prus. Sūlawa, Salawa = Żuławy). Po wojnie nazwę tę przyjęto jako oficjalną (z dodanym dookreśleniem "Sztumska"). Pierwotną pruską nazwę wsi uwiecznia przysiółek Pozolia w obecnej gm. Stary Targ (p. niżej), wydzielony z Żuławki.
  • W XII w. pojawia się też oboczna nazwa Rutiz (1249). Prawdopodobnie również pruska.
  • Gwarowo: Pozolija
Balewko Mikołajki Pomorskie 1 Klein Baalau pruskie -- Gwarowo: Balyͤfko.
Balewo Mikołajki Pomorskie 1 Groß Baalau pruskie --
  • 1285, 1326, 1371 Balow. Nazwa staropruska.
  • Gwarowo: Balevo.
Cierpięta Mikołajki Pomorskie 1 Czerpienten polskie --
  • Nazwa w latach 1908-45: Karpangen (pisane też Carpangen).
  • Obocznie też: Cierzpięta (gw. Cyͤʳš́pi̯yͤnta).
  • Pierwotna nazwa wsi była pruska: ok. 1399 Katpanye, 1403 Catpanyan. Nazwa wprowadzona w 1908 bardzo luźno do niej nawiązuje.
  • W w XVIII w. pojawia się oboczna n. niem. Leidenthal (od leiden - cierpieć, kalka nazwy polskiej).
Cieszymowo Mikołajki Pomorskie 2 Groß Teschendorf hybryda (słow. + niem.) --
  • Wcześniej: Cieszymowo Wielkie. Wieś Cieszymowo Małe obecnie nie istnieje, stąd prawdopodobnie zanik członu "Wielkie" w tym toponimie.
  • Pierwotna pruska nazwa pola, na którym zbudowano wieś: 1323 Wermeno.
  • Późniejsza nazwa Teschendorf (1399 Thesimsdorf, Tesmisdorf) pochodzi od imienia pierwszego właściciela wsi - pół-Słowianina, pół-Prusa Cieszyma. Słowiańska postać tej nazwy się nie zachowała, być może brzmiała Cieszymowo (jak przyjął KUNM) lub Cieszym (dop. do Cieszymia).
  • W gwarze zanotowana forma Taš́endorf. Forma ledwie spolszczona (ale ze zasymilowaną, paroksytoniczną akcentuacją), za to wyraźnie konsekwentna z zanotowaną przez Ceynowę formą Taszendorp. Można by teoretycznie rozważyć jej wprowadzenie, jednak ze względu na słowiańskie pochodzenie tego toponimu, chyba najlepiej zostawić go w formie obecnej.
Dąbrówka Pruska Mikołajki Pomorskie 1 Preußisch Damerau polskie --
  • Dawniej też Dąbrowa Pruska.
  • Pierwotnie nazwa pruska: ok. 1399 Wanzenyke, 1409 Wansenik.
  • Gwarowo: Důmbrůfka.
  • Nazwa tej wsi jest jedną z naprawdę nielicznych przykładów pozostawienia przez KUNM dookreślenia "Pruski".
Dworek Mikołajki Pomorskie 1 Höfchen niemieckie (tłum z pol.?) --
  • Pierwotna nazwa: 1288 Stangenaw, 1387 Stangenow. Pochodzenia imiennego, pruskiego lub niemieckiego.
  • Oprócz tego, w XV-XVI w. pojawia się oboczna nazwa polska Szymki (1418 Symken alias Stangenow). Obecna nazwa polska i jej niemiecki wariant pojawiają się równolegle od XVIII w. - trudno powiedzieć, który wariant (niemiecki czy polski) jest pierwotniejszy.
  • W gwarze: Dvůrek.
Kołoząb Mikołajki Pomorskie 1 Kollosomb słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kalsen
  • 1399 Calsam; 1437 Kalsen; 1526 Colsam, Colsamp. Nazwa najpewniej starosłowiańska. W czasach hitlerowskich wprowadzone formę nawiązującą do najstarszych zapisów nazwy.
  • Gwarowo: Kou̯ozůmp (do Kou̯ozyͤmbi̯a). Poprawna odmiana to więc: do Kołozębia (nie: "Kołozębu"), w Kołozębiu.
  • Do wsi należy osada Kołoząb Mały (przed wojną bez wydzielonej nazwy).
Krasna Łąka Mikołajki Pomorskie 4 Schönwiese niemieckie Szenweza
  • Wieś założona na pruskich polach Cirunne i Wothiten (1294).
  • Nazwa niem. pierwtonie spolszczona jako Szenweza. Taką nazwę znajdujemy w dokumentach XVI-XVII w., w różnych formach (1565 z Sonwezami; 1570 z Szynvezem; 1641, 1682 Szenweza) oraz w danych gwarowych. Forma przetłumaczona Krasna Łąka pojawia się dopiero w literaturze dziewiętnastowiecznej i prawdopodobnie jest to użycie sztuczne (a może wynika z błędnego odniesienia zapisu z XVI w., dotyczącego obecnej wsi Krasnołęka w pow. malborskim). Chyba lepiej byłoby wrócić do nazwy używanej ludowo. Wieś stanowiła gniazdo rodzinne szlacheckiej rodziny Szenweskich lub Szynwieskich, co może być dodatkowym argumentem za przywróceniem historycznej formy spolszczonej.
  • Gwarowo: Š́yͤnvyͤza.
Krastudy Mikołajki Pomorskie 1 Krastuden pruskie? --
  • ok. 1399 Kraczitul, 1401 Cracztudo, Cratikul. Pierwotna forma nazwy trudna do rozstrzygnięcia (nie do końca też jasne jej pochodzenie i znaczenie).
  • Gwarowo: Krastudi.
Linki Mikołajki Pomorskie 1 Linken pruskie -- Wieś do XV w. posiadała dwie oboczne nazwy pruskie: 1258 Broidin, 1330 Broiden, 1408 Broydin adir Linken. Ostatecznie ustaliła się nazwa Linki, pochodząca od nazwiska prusa Hannosa Lynkyn, dawnego właściciela wsi.
Mikołajki Pomorskie Mikołajki Pomorskie 1* Nikolaiken polskie (kalka z niem.) (Mikołajki)
  • Nazwa w latach 1938-45: Niklaskirchen.
  • Pierwotna nazwa wsi była niemiecka - 1248 Niclausdorf. Nazwa została przejęta przez Polaków w formie Mikołajki (dziś z niehistorycznym dookreśleniem), a następnie wtórnie resubstytuowana w języku niemieckim. W czasach hitlerowskich wprowadzono sztucznie formę Niklaskirchen, całkowicie zapomniawszy o pierwotnej nazwie niemieckiej.
  • Wieś powstała na miejscu osady o słowiańskiej nazwie Barute (1242), Barutin (1294). Nazwę tę rekonstruuje się jako *Boruty lub *Borucin.
  • Gwarowo: Mńikou̯ai̯k'i.
Mirowice Mikołajki Pomorskie 4 Mirahnen słowiańskie (sprutenizowane) Mirany
  • Pierwotnie słowiańska nazwa Mirowice (1236 Myrowicz). Nazwa ta jednak już w XIV w. ustępuje formie Mirany (1334 Merane, 1400 Myran), o tym samym rdzeniu, gdzie słowiański przyrostek został prawdopodobnie zastąpiony pruskim. Jedynie nazwa Mirany była używana przez miejscową ludność polską. Pierwotną nazwę Mirowice przypominają już co prawda niektóre opracowania przedwojenne, jest to jednak użycie sztuczne. Przywrócenie tej formy przez KUNM było (moim zdaniem) błędem i zamachem na ludową tradycję nazewniczą (w imię pedantycznego "spolszczania") i proponowałbym powrót do polsko-pruskiej formy Mirany, ze względu na jej ciągłość użycia. Stanowi ona zresztą symboliczny przykład symbiozy żywiołu słowiańskiego i pruskiego.
  • Gwarowo: Mńirůni.
Namirowo Mikołajki Pomorskie 1 Klein Baumgarth niemieckie --
  • Dawniej też: Mały Bągart, Bągarcik.
  • Pierwotnie dwie oboczne nazwy: niemiecka Baumgart (1521 Bongartum) i druga Nameraw (1527), pruskiego lub słowiańskiego pochodzenia. Wtórnie w nazwie niem. pojawia się człon Klein, zapewne dla odróżnienia od Bągartu w obecnej gm. Dzierzgoń. Formę pol. Namirowo (opartej na nazwie źródłowej Nameraw), utrwaloną w przedwojennej tradycji, zawdzięczamy raczej dziewiętnastowiecznym badaczom.
  • Gwarowo: Bůŋgart, Bůŋgarćik.
Nowe Minięta Mikołajki Pomorskie 1* Mienthen pruskie (Minięta)
  • Pierwotne zapisy: 1385 Mynithen, 1399 Mynyten, 1418 Meynithen.
  • Według ustaleń KUNM: Minięta Szlacheckie. Forma ta bywa spotykana i dzisiaj.
  • Nazwa tożsama ze wsią Minięta w gm. Dzierzgoń (p. wyżej), pruskiego pochodzenia. Człon Nowe (lub Szlacheckie) dodano chyba dla odróżnienia od owej wsi. Ponadto, w zapisie z 1595 pojawia się forma Minięta Szenwieska (człon dookreślający pochodzi od historycznego wariantu nazwy sąsiedniej wsi Krasna Łąka [dawn. Szenweza] - p. wyżej). Można by na tej podstawie ustalić tę nazwę jako Minięta Szenweskie (z dostosowaniem rodzaju gramatycznego do normy współczesnej).
Perklice Mikołajki Pomorskie 1 Pirklitz słowiańskie --
  • Dawniej też: Perkliczki.
  • Zapisy pierwotne: 1294 Pirkelicz, 1302 Birkelicz. Nazwa słowiańska, według Górnowicza pierwotnie brzmiała *Pierzchlice. Forma Perklice, choć wtórna, jest postacią starą, ludową. Dawniej spotykana też forma zdrobniała.
  • Gwarowo: Pyͤrklice.
Pierzchowice Mikołajki Pomorskie 1 Portschweiten pruskie --
  • Pierwotnie: Parsowite, Parsswiten (ok. 1399), Pirswiten (1411). Postać polska Pierzchowice, spotykana od XVI wieku, wynika ze spolszczenia (z adideacją) nazwy pruskiej.
  • Gwarowo: Pi̯yͤʳšxovi̯ice.
Sadłuki Mikołajki Pomorskie 1 Sadluken pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Sadlacken.
  • 1242 Sodlok, 1295 Sadeluken, 1472 Szedlawken. Bär podaje też (bez daty) formy Sodelawken, Zedlaucken, Czedelawken. Nazwa pruska, zapisy Bära wskazują na pierwotną nazwę z suf. -lauks.
  • Gwarowo: Sadu̯uki.
Stążki Mikołajki Pomorskie 6 Stangenberg niemieckie (osobowe) Sztembark
  • Przed wojną: Sztembark, Sztambark (zapis gwarowy wskazuje też na formę Stębark). Postać dzisiejsza jest nowotworem KUNM.
  • Gwarowo: Styͤmbark.
Wilczewo Mikołajki Pomorskie 1 Wilczewo polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Wilzen.
  • Początkowo: Wilczyn - 1401 Wilczin, 1407 Wilczhin. Postać z sufiksem -ewo również bardzo stara. Miejscowość jest gniazdem rodowym szlacheckiej rodziny Wilczewskich (h. Trzy Badła).
  • Gwarowo: Vi̯ilč́evo
Adamowo Stary Dzierzgoń 2 Adamshof niemieckie --
Bartne Łąki Stary Dzierzgoń 1 Bienertwiese niemieckie --
  • Dawniej też: Bartlówki, Bartłówka. Postać zgodna z obecną pojawia się w spisie z 1820 r.
  • Pierwotnie nazwa pruska: 1294 Notike.
Bądze Stary Dzierzgoń 2 Bensee pruskie -- U Leydinga jako Banzy, tradycyjnego spolszczenia brak. Nazwa wsi od nazwy pobliskiego jeziora (1294 Banse), pruskiego pochodzenia.
Białe Błoto Stary Dzierzgoń 2 Kalkbruch niemieckie --
Bucznik Stary Dzierzgoń 2 Buchwalde niemieckie --
Danielówka Stary Dzierzgoń 2 Danielsruhe niemieckie --
Folwark Stary Dzierzgoń 1 Vorwerk niemieckie -- Według Leydinga oboczna n. niem. Neuendorf (spolsz. Nowa Wieś).
Nowy Folwark Stary Dzierzgoń 1 Neu Vorwerk niemieckie --
Gisiel Stary Dzierzgoń 2~5 Geißeln pruskie (Jestlin?)
  • 1329 Gestalieye, ok. 1400 Estelen.
  • KUNM przyjął formę Gisiel, opartą na ostatecznej formie niemieckiej. Z kolei Leyding notuje spolszczenie Jestlin, bliższe pierwotnym zapisom. Dodatkową przewagą nazw używanych przez Leydinga jest fakt, że są one konsekwentne (Jestlin i Jestlinek), podczas gdy KUNMowskie Giślinek brzmi, jakby zostało utworzone od formy *Giślin, a nie "Gisiel", co trochę razi. Ponadto, nazwa Jestlinek w odniesieniu do sąsiedniej wsi Giślinek wciąż bywa używana.
  • W XIV w. przejściowo pojawia się nazwa Tessim (1347), pochodząca od słowiańskiego imienia Cieszym (istniejącego w prus. jako Thessim), por. Cieszymowo (gm. Mikołajki Pomorskie).
Giślinek Stary Dzierzgoń 2~5 Charlottenhof pruskie (Jestlinek?)
  • Oboczna n. niemiecka: Klein Geißeln (notowana przez Leydinga).
  • U Leydinga Jestlinek - nazwa ta wciąż bywa używana i można ją zobaczyć na niektórych mapach. Po więcej wyjaśnień, patrz wyżej Gisiel.
Górki Stary Dzierzgoń 1 Görken pruskie -- Pierwotnie: 1294 Grabisto, 1321 Grabist - nazwa pruska. Późniejsza nazwa Görken (spolonizowana jako Górki) również pruska, pochodzi od imienia pierwszego właściciela (1321 Gerkoni).
Kielmy Stary Dzierzgoń 2 Köllmen pruskie --
Kołtyniany Stary Dzierzgoń 1 Kolteney pruskie -- 1306 Coltenyn, Koltenynen.
Kornele Stary Dzierzgoń 2 Kornellen niemieckie (imienne) --
Królikowo Stary Dzierzgoń 2 Königssee niemieckie --
Latkowo Stary Dzierzgoń 5 Löthen pruskie Letno 1285 Lethen. Nazwa pochodzenia pruskiego, której obecna forma Latkowo nie oddaje. Należałoby wrócić do proponowanej przez Leydinga formy Letno, dość bliskiej oryginałowi.
Lipiec Stary Dzierzgoń 1 Lippitz pruskie -- 1250 Loypicz, 1285 Lepicz, 1298 Leupite, Laupithen. Bardzo stara osada pruska.
Lubochowo Stary Dzierzgoń 2 Liebwalde niemieckie --
Matule Stary Dzierzgoń 2 Mothalen pruskie -- 1321 Mathulen, 1323 Matulen.
Milikowo Stary Dzierzgoń 6 Heinrichsdorf niemieckie Henrykowo Spolszczenie Henrykowo znane Chojnackiemu (z kolei późniejszy Leyding podaje Jędrychowo). Dzisiejsza nazwa Milikowo jest obrzydliwym, ahistorycznym chrztem KUNM.
Monasterzysko Małe Stary Dzierzgoń 4? Klein Münsterberg niemieckie Mistembark Mały Patrz niżej.
Monasterzysko Wielkie Stary Dzierzgoń 4? Groß Münsterberg niemieckie Mistembark Wielki
  • NMP odnosi tu zapis gwarowy: Ńïstembark. Zapis ten jest o tyle podejrzany, że zdaje się być naznaczony warmińskimi cechami gwarowymi (chociaż wystąpienie tej zmiany na tym terenie również nie jest wykluczone). Istnieje więc możliwość, że zapis ten odnosi się do warmińskiej wsi Cerkiewnik w gm. Dobre Miasto (p. tam), pol. hist. Nisztembark. Takie niewłaściwe przyporządkowania zapisów gwarowych w NMP się zdarzają. Niemniej, chociaż ryzyko pomyłki istnieje, to nie można też wykluczyć, że zapis jest przyporządkowany poprawnie (jest zresztą nawet objaśniony w haśle, co jest względną rzadkością i sugeruje, że autorzy poświęcili temu zapisowi trochę uwagi), więc upatruję w tym możliwość przywrócenia (lub wprowadzenia) bardziej systematycznego spolszczenia n. niem. Dla "bezpieczeństwa", cechę warmińską usuwam i postuluję tę nazwę w formie Mistembark (tak samo brzmiała historyczna pol. nazwa Starej i Nowej Kościelnicy na Żuławach).
  • Leyding przytacza tu nazwę pol. Domaszkowo, która (według autorów NMP) wywodzi się od nazwiska polskiego mieszkańca wsi, Bernarda Domaszka, wymienianego w księgach czynszowych z 1601 r. Przypuszczam, że Leyding sam utworzył tę nazwę, przeglądając księgi czynszowe.
  • Znajdująca się w pobliżu mała osada Nowe Monasterzysko jest chyba tworem powstałym po wojnie. Dla konsekwencji, należałoby by ją przechrzcić na Nowy Mistembark.
Mortąg Stary Dzierzgoń 1 Mortung pruskie -- 1332 Mortegen, Mortek; 1350 Morteke.
Myślice Stary Dzierzgoń 4 Miswalde hybryda (słow. + niem.) Mieszwałd 1316 Meysilzwalde. Niem. n. os. Meysil (Meissel) jest być może pochodzenia słowiańskiego - od słowiańskich imion z członem Mysł-. Powojenną nazwę polską Myślice można by więc uznać za nawiązanie do źródłosłowu nazwy oryginalnej. Forma ta jednak nie jest autentyczna, została stworzona przez KUNM. Za to w pełni autentyczna jest przedwojenna ludowa spolszczona forma Mieszwałd i do niej powrót postuluję.
Najatki Stary Dzierzgoń 1 Najettken pruskie (spolszczone)? --
  • Oboczna n. niem. Steinborn.
  • Nazwa Najatki niepewnego początku - pruska lub słowiańska.
Piaski Morąskie Stary Dzierzgoń 2 Sandhof niemieckie --
Podwiejki Stary Dzierzgoń 1 Podweiken pruskie -- Pierwotnie: Baudewitten (1354). Nazwa obecna zaświadczona od XVII w. (niewykluczone, że jest zepsutą formą nazwy pierwotnej).
Pogorzele Stary Dzierzgoń 3 Vaterssegen niemieckie --
Popity Stary Dzierzgoń 2 Popitten pruskie -- 1331 Poypiten
Porzecze Stary Dzierzgoń 5 Lodehnen pruskie Lodejny 1329 Ladeyn, 1339 Ladeyne, 1350 Laideyne. Nazwa pruska - należało ją spolszczyć, a nie wymazywać.
Pronie Stary Dzierzgoń 2 Prohnen pruskie -- 1376 Pyron, Piron, Piranen.
Protajny Stary Dzierzgoń 2 Prothainen pruskie -- 1296 Protheyne, 1306 Prowotheyn, Prowothine.
Przezmark Stary Dzierzgoń 1 Preußisch Mark niemieckie -- Dawniej też: Pruski Targ.
Pudłowiec Stary Dzierzgoń 1 Paudelwitz słowiańskie? -- Dawniej też: Pudłowice (SGKP). Potrzebne informacje etymologiczne.
Sarnowo Stary Dzierzgoń 1 Scharnau pruskie? -- Miejscowość dziś uchodzi za część Myślic, jej nazwa prawdopodobnie już nie funkcjonuje.
Skolwity Stary Dzierzgoń 2 Skolwitten pruskie -- ok. 1400 Scholewythen
Stare Miasto Stary Dzierzgoń 1 Altstadt niemieckie --
Stary Dzierzgoń Stary Dzierzgoń 1 Alt Christburg niemieckie --
  • Dawniej też Stary Kiszpork.
  • Po więcej wyjaśnień, patrz Dzierzgoń.
Tabory Stary Dzierzgoń 2 Taabern pruskie --
Wartule Stary Dzierzgoń 3? Fahrentholz niemieckie -- U Leydinga: Wartulec. Być może forma ta (przyjęta przez KUNM w formie Wartule) jest fonetycznym spolszczeniem n. niemieckiej, jednak ze względu na podobieństwo do nazwy sąsiedniej wsi Matule (p. wyżej), nie wykluczałbym możliwości staropruskiego pochodzenia. Potrzebne dalsze badania.
Wesoła Kępa Stary Dzierzgoń 3 Schönfelde niemieckie --
Zakręty Stary Dzierzgoń 1 Sakrinten polskie --
Zamek Stary Dzierzgoń 2 Schloßhof niemieckie --
Brzozówka Stary Targ 1 Brosowken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Birkendorf (wg Bära istniała już wcześniej).
  • Gwarowo: Bʳž́ozůfka.
Bukowo Stary Targ 4 Buchwalde niemieckie Buchwałd
  • Pierwotnie nazwa pruska: Ruditen (1263-69, 1303, 1391).
  • Obowiązująca forma Bukowo, wprowadzona przez KUNM, choć nawiązuje do n. niem. znaczeniowo, jest niezgodna z tradycją. Teoretycznie można by się pokusić o spolszczenie pierwotnej nazwy pruskiej jako Rudyty, to jednak w polskiej tradycji miejscowość jest znana pod przejętą z niemieckiego nazwą Buchwałd i to właśnie ją, jako jedyną ludową, należałoby przywrócić.
  • Gwarowo: Buxvau̯t.
Czerwony Dwór Stary Targ 1 Rothhof niemieckie -- Gwarowo: Č́ervůnidvůr.
Dąbrówka Malborska Stary Targ 1* Deutsch Damerau słowiańskie Dąbrówka Niemiecka
  • Dawniej też: Dąbrowa (Niemiecka)
  • Po wojnie człon odróżniający Niemiecka (notowany od XVI w.) zamieniono na Malborska z powodów, których objaśniać chyba nie muszę. Niemniej, wymazywanie Niemców z historii tego regionu nie ma sensu. Od II Wojny Światowej minęło już wystarczająco dużo czasu, aby wyzbyć się niepotrzebnego tabu. Dlatego też warto byłoby na nowo zamienić ahistoryczne dookreślenie na poprawne historycznie (które wiąże się przecież z historią tej wsi, którą założyli niemieccy koloniści, a nie z jakąś polityką). Teoretycznie możliwe byłoby też wprowadzenie nazwy Dąbrówka bez dookreślenia (tak jak w miejscowej gwarze oraz części przedwojennych opracowań). Niemniej, taka nazwa sprawiałaby problemy natury praktycznej (dużo miejscowości o nazwie "Dąbrówka"). Dlatego też postuluję przywrócenie właściwego tej nazwie członu Niemiecka.
  • Gwarowo: Důmbrůfka.
Dziewięć Włók Stary Targ 1 Neunhuben niemieckie --
  • Dawniej też: Dziewięćwłóki (tak obocznie w gwarze).
  • Pierwsze zapisy są zlatynizowane - 1343 Novem Mansis.
  • Gwarowo: Ǯ́evi̯yͤńǯ́vu̯ůk(i).
Gintro Stary Targ 1 Gintro niemieckie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Guntern - nawiązanie do pierwotnej niemieckiej formy tej nazwy (zaśw. jako: ok. 1399 Gunter, 1401 Guntther).
  • Gwarowo: Gintra (do Gintri - r. żeński).
Grzymała Stary Targ 1 Grzymalla polskie (nazwiskowe) --
  • Nazwa w latach 1875-1945: Birkenfelde.
  • Dawniej też: Grzymały (gwarowo: Gʳž́imau̯i).
  • Pierwotnie: 1400 Cleyne Damerow (=Klein Damerau, *Dąbrówka Mała). Nazwa pochodna od nazwy pobliskiej wsi Deutsch Damerau (p. wyżej Dąbrówka Malborska).
Igły Stary Targ 1 Iggeln pruskie (spolonizowane) --
  • Pierwotnie: 1280 Egil, Ygel, Ygil, 1302 Egeln. Nazwa pruska (prawdopodobnie związana z lit. eglė - świerk), znana już w XVI w. w spolonizowanej formie Igły.
  • Oboczna nazwa pruska (XIV w.) - 1316 Wissewil, 1354 Wyssewel, 1388 Egil Wissewilen.
  • Gwarowo: Jigu̯i.
Jodłówka Stary Targ 1 Tannfelde niemieckie -- Polska kalka Jodłówka zaświadczona w gwarze (wymawiana jako Jedu̯ůfka). Ukształtowała się w czasach plebiscytu terytorialnego.
Jordanki Stary Targ 1 Jordanken polskie (osobowe, kalka) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Jordansdorf. Jest to przywrócenie pierwotnej niemieckiej formy nazwy tej miejscowości (1437 Jordansdorf, 1507 Jorysdorf). Nazwa polska jest więc kalką, wtórnie przejętą przez Niemców.
  • Gwarowo: Jerdůnk'i.
Jurkowice Stary Targ 1 Georgensdorf niemieckie --
  • 1299 Villa Georgii, 1399 Jorgedorf. Pierwotna jest forma niemiecka, jednak jej polska kalka również jest stara, znana od XVI w.
  • Gwarowo: Jurkovi̯ice.
Kalwa Stary Targ 1 Kalwe pruskie -- Bardzo stara osada pruska: 1246 Calue, 1280 Kalba.
Kątki Stary Targ 1 Kontken pruskie (spol.) lub słowiańskie --
  • 1399 Kantken, 1400 Kantk, 1404 Canctiken.
  • Gwarowo: Kůntki.
Klecewo Stary Targ 1 Klecewo prusko-słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Klötzen.
  • 1402 Claecz, 1472 Clecz. Nazwa pochodzi od Prusa o imieniu Klec (Clecz). Imię to uważa się za słowiańskiego pochodzenia (z PS *Kъlьcь, por. nazwę Kielc).
  • Gwarowo: Klyͤcevo.
Kościelec Stary Targ 1? Altkirch niemieckie -- W gwarze zanotowane: Kośćelec. Możliwe więc, że nazwa ta istniała już przed wojną.
Krzyżówki Stary Targ 1 Kreutzkrug niemieckie --
  • Według ustaleń KUNM: Krzyżanki. Ta niehistoryczna postać została wprowadzona przez Komisję z niewiedzy - nie zauważono, że miejscowość ta miała już wcześniej spolszczoną nazwę Krzyżówki, zaświadczoną w gwarze oraz dokumencie Semraua z 1928 r. Dzisiaj obie nazwy bywają w użyciu, trzeba więc tępić niepoprawny wariant Krzyżanki.
  • Gwarowo: Kʳšiž́ůfki.
Lasy Stary Targ 4 Laase polskie Łazy
  • Pierwotnie: Łazy. Wtórnie spotykane formy Lasy, Lazy, Laza.
  • Najstarsze zapisy: 1392, 1394 Lasen; 1404 Lasin; 1411 Laze. Formy te są mocno niejednoznaczne, niemniej uważa się, że postać pierwotna to Łazy. W późniejszym użyciu różne formy, jednak dokumenty z czasów polski szlacheckiej pokazują, że jeszcze w XVII w. używano formy Łazy. Przeważająca w przedwojennej literaturze postać Lasy, po wojnie zatwierdzona jako oficjalna, jest raczej wynikiem złej rekonstrukcji XIX-wiecznych badaczy (zbyt dosłowne potraktowanie form źródłowych). Uważam więc, że warto tę nazwę naprostować na poprawne Łazy (chociaż nie można też "potepić" gwarowej postaci Laza).
  • Gwarowo: Laza (r. żeński, do Lazi)
Łabuń Stary Targ 1 Laabe pruskie --
  • ok. 1399 Labune, Labun.
  • Gwarowo: Laba (postać wtórnie przejęta z niemieckiego).
Łoza Stary Targ 1 Losendorf niemieckie (może hybryda?) -- Według Górnowicza nazwa Losendorf jest hybrydą i pierwotnie brzmiała *Łoźno (gdzie -dorf jest dostawką). Niemniej, brak takich dowodów w dokumentach. Nie jest też wykluczone, że nazwa ta jest w całości niemiecka (odosobowego pochodzenia). Chyba nie ma co postulować zmiany nazwy na coś tak hipotetycznego, zwłaszcza że nazwa Łoza ma pewną swoją tradycję - pojawia się już w SGKP jako "prawdopodobna" pierwotna polska nazwa tej wsi. Co prawda jest to również "strzał w ciemno", ale jednak zaistniał w historii i trudno się dziwić, że KUNM przyjął nazwę w takiej formie.
Malewo Stary Targ 1 Mahlau pruskie -- 1399 Malyn, 1476 Male. Postać z końcówką -au/-ewo od XVI w.
Mleczewo Stary Targ 1 Mlecewo prusko-słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Heinrode.
  • Dawniej też: Mlecewo (-cz- zapewne hiperpoprawne, okoliczne gwary nie mazurzyły).
  • Pierwotne zapisy: 1399 Melecz, 1401 Milecz, 1411 Mileczen. Nazwa wywodzi się od nazwiska pierwotnego właściciela wsi (dok. Myleecz), który był Prusem. Samo nazwisko jednak uważa się za słowiańskie (co nie jest rzadkością, por. Klecewo, Cieszymowo - również wsi założone przez Prusów o słowiańskich imionach), wg Górnowicza brzmiało ono Milec. Formę obecną, z suf. -ewo spotyka się od XVII w.
  • Gwarowo: Mlyͤcevo.
Nowy Targ Stary Targ 1 Neumark niemieckie -- Gwarowo: Novitark.
Olszówka Stary Targ 4 Ellerbruch niemieckie (kalka z pol.?) Olszak
  • Oficjalna forma Olszówka uchodzi za formę sztuczną, wymyśloną przez Kętrzyńskiego i stale powielaną przez nowszych autorów. Formę tę po wojnie bezmyślnie przyjęła KUNM, nie wiedząc o zaświadczonej w gwarze oraz źródłach (dokument z 1818 r.) ludowej formie Olszak. Jest to wpadka, którą należy naprawić. Co prawda, forma Olszak podobno funkcjonuje również dziś (jako n. oboczna), ale nazwą oficjalną pozostaje forma Olszówka (taka forma widnieje na tabliczce wjazdowej do wsi). Należy to zmienić.
  • Według Górnowicza to polska nazwa Olszak jest formą pierwotną, a forma niemiecka - jej kalką.
  • Gwarowo: Olš́ak (na Olš́aku).
Pozolia Stary Targ - (brak) -- -- Przysiółek, historycznie należący do Żuławki Sztumskiej (gm. Dzierzgoń, p.) i utrwalający jej historyczną pruską nazwę (patrz tam). Całkowicie ahistoryczne jest jednak jego oderwanie od Żuławki i umieszczenie w innej gminie, jako część sołectwa Bukowo.
Ramoty Stary Targ 1 Ramten pruskie --
  • Pierwotna nazwa pruska: 1280 Resiginin, 1321 Resiginen. Następnie nazwa zgodna z obecną (również pruskiego pochodzenia): 1404 Ramod al. Resegynen, 1414 Rammoth.
  • Dawniej też: Ramuty (tak w gwarze).
  • Gwarowo: Ramuti (do Ramut).
Stary Dwór Stary Targ 4 Vorwerk Altmark niemieckie Starotarski Folwark W gwarze znane tłumaczenie nazwy niemieckiej. Forma urzędowa jest sztucznym tworem KUNM. Miejscowość historycznie była folwarkiem należącym do Starego Targu.
Stary Targ Stary Targ 1 Altmark niemieckie -- Gwarowo: Staritark.
Szropy Stary Targ 1 Schroop pruskie --
  • 1280 Scrope. Nazwa pruska.
  • Dawniej (XVI-XVII w.) Sropy. Nagłosowe sz- chyba pod wpływem niemieckim.
  • Osada Szropy-Niziny wydzielona po wojnie.
  • Gwarowo: Šrůpi.
Śledziówka Mała Stary Targ 1 Klein Heringshöft niemieckie -- Patrz niżej.
Śledziówka Wielka Stary Targ 1 Groß Heringshöft niemieckie --
  • Spolszczenie Śledziówka bardzo stare, zaświadczone już w XVI w.
  • Gwarowo: Duž́a Š́leǯ́ůfka.
Telkwice Stary Targ 1 Telkwitz pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Telksdorf.
  • Dawniej też: Telkowice.
  • 1303 Tulekoite (z tą wsią identyfikuje się też zapis Azinithen z tego samego dok.), 1354 Tulkoyte. Nazwa pruska, przejęta przez Polaków z sufiksem -(o)wice i w formie spolonizowanej przejęta do j. niemieckiego.
  • Gwarowo: Telkvi̯ice.
Trankwice Stary Targ 1 Trankwitz pruskie (spolonizowane) --
  • 1303 Trankoiten, 1321 Trankoten, 1336 Trankotin. Nazwa pruska, podobnie jak Telkwice spolonizowana, a następnie przejęta do j. niemieckiego.
  • Oboczna nazwa pruska: 1280, 1312 Margis, 1411 Margusz.
  • Gwarowo: Tryͤnkvi̯ice.
Tropy Sztumskie Stary Targ 1* Troop pruskie (Tropy)
  • Dawniej też: Trupy (gw. Trópy).
  • 1280 Troipin, 1303 Tropeine. Bardzo stara pruska wieś.
  • Gwarowo: Trůpi.
Tulice Stary Targ 4 Tillendorf niemieckie Tylendorf
  • Gwarowo: Tilyͤndorf (do -dorfu). Na ogół nie postuluję wprowadzania takich ledwo spolszczonych nazw, zachowujących bez zmian takie elementy jak -en-dorf. Niemniej jednak, ze względu na dobre poświadczenie tej nazwy w gwarze i liczne derywaty od niej urobione (np. Mau̯i Tilyͤndorf, Tilyͤndorfske Jež́oro, tilyͤndorfske luǯ́e), należy uznać tę nazwę za faktycznie używaną i przyswojoną przez polską ludność. Taki stan zresztą panuje co najmniej od XVII w. (por. zapisy 1615 z Tylendorfu, 1711 Tylendorffski Młyn), więc wydaje mi się, że forma ta jest warta uszanowania. Teoretycznie można by człon -dorf zamienić na -dorp (tak, jak to czyni Ceynowa), jeśli miałoby to uczynić tę nazwę dla kogokolwiek "bardziej strawną". Co do nazwy Tulice, można ją na upartego uznać za polonizację nazwy pierwotnej, jednak wciąż jest to inwencja naukowców z KUNM.
  • Wieś wymieniana jest w 1302 r. jako dobro należące do Prusa o imieniu Būtis (dok. Bute). Musiała więc mieć jakąś pruską nazwę - ta jednak nie została zaświadczona w dokumentach.
Tulice Małe Stary Targ 4 Klein Tillendorf niemieckie Tylendorf Mały
  • Pierwotnie niem. Tillenmühle (1526 Tylenmel), również Tillendorfsche Mühle (1790) i pol. Tylendorfski Młyn (1711).
  • Gwarowo: Mau̯i Tilyͤndorf.
  • Po więcej wyjaśnień, patrz wyżej Tulice.
Waplewko Stary Targ 1 Klein Waplitz pruskie --
  • Gwarowo: Vaplyͤfko.
  • Patrz niżej Waplewo.
Waplewo Wielkie Stary Targ 1* Groß Waplitz pruskie (Waplewo)
  • Dookreślenie Wielkie wydaje się być zbędne, skoro nazwę sąsiedniej osady ustalono zgodnie z tradycją jako Waplewko (a nie Waplewo Małe). Ta niekonsekwencja jest niezwykle rażąca.
  • 1323 Wappele, 1336 Wapils, 1400 Waypils. Forma spolonizowana, z dodanym sufiksem -ewo znana od II poł. XV w. Początkowo obocznie istniała inna n. prus. - Rassynen (1323), Resdynen (1383-84).
  • Gwarowo: Vaplevo.
Zielonki Stary Targ 4 Grünfelde hybryda (prus. + niem.) Gromfałd
  • Pierwotna nazwa: Grenen (1316), pruskiego pochodzenia (wg Górnowicza). Oznaczałoby to, że forma niemiecka Grünfelde jest nazwą hybrydalną, adideowaną do ap. grün "zielony". KUNM niesłusznie więc przetłumaczył tę nazwę jako Zielonki, zacierając jej pruski źródłosłów. Oprócz tego, w gwarze funkcjonowała forma Gromfałd (biorąc pod uwagę formę gw., można by rozważyć pisownię Grąfałd) i taką formę, jako autentycznie ludową, należałoby przywrócić.
  • Gwarowo: Grůmfau̯t (-du).
Barlewice Sztum 1 Barlewitz pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Wargels (nawiązanie do pierwotnej formy pruskiej).
  • Pierwotnie: 1391 Warles, 1394 Wargles, 1416 Wargelis. Pierwotna nazwa pruska została przejęta do języka polskiego z sufiksem -ewice, a następnie w formie spolonizowanej dostała się do języka niemieckiego. W czasach hitlerowskich ponowne nawiązanie do formy pierwotnej.
  • Dawniej też: Warglewice, Barglewice (XVI w.).
  • Gwarowo: Barlevi̯ice.
Barlewiczki Sztum 4 Vorwerk Barlewitz pruskie (spolonizowane) Barlewicki Folwark Gwarowo: Mau̯e Barlevi̯ice. W dokumentach z XVII w. zaś pojawia się nazwa Barlewicki Folwark (1664). Obecna forma jest już tworem KUNM, nieznanym przed wojną.
Biała Góra Sztum 1 Weißenberg niemieckie (tłum z pol.?) -- Forma gwarowa: Bi̯au̯a Gůra.
Brzezi Ostrów Sztum 4 Ostrow-Brosze polskie (nazwiskowe) Ostrów Brosza
  • Nazwa w latach 1938-45: Brosenhof.
  • Postać Brzezi Ostrów (Ostrów Brzezi, Brzozi) niepoprawnie resubstytuowana (prawdopodobnie) przez W. Kętrzyńskiego i w takiej formie bezmyślnie przyjęta po wojnie. W rzeczywistości nazwa powinna brzmieć Ostrów Brosza (gdzie Brosz, Brosche to nazwisko), na taką formę wskazują też zapisy gwarowe.
  • Gwarowo: Ostrův Brůž́e.
Cygusy Sztum 1 Cyguß niemieckie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Ziegenfuß.
  • Pierwotna nazwa niemiecka Ziegenfuß (ok. 1399 Czegenfus), spolonizowana jako Cygusy, a następnie resubstytuowana w j. niemieckim jako Cyguß. W czasach hitlerowskich powrót do nazwy pierwotnej.
Czernin Sztum 1 Hohendorf niemieckie --
  • Polska nazwa Czernin jest wskrzeszoną pierwotną nazwą tej wsi (1925 Cerninen, 1310 Cernyn). Nazwa została przypomniana już przez XIX-wiecznych badaczy, a po wojnie przyjęta jako oficjalna.
  • W gwarze: Ogendorf (polonizacja późniejszej n. niemieckiej).
Goraj Sztum 1 Gorrey słowiańskie -- Gwarowo: Gůrai̯.
Gościszewo Sztum 6 Braunswalde niemieckie Bruszwałd
  • Dawniej (XVI w.) Bru(n)szwałd Niemiecki (niem. Deutsch Braunswalde), w opozycji do Polnisch Braunswalde (dziś Węgry, gm. Sztum, p. niżej). Dookreślenie następnie porzucono. Dzisiejsza n. Gościszewo jest całkowicie sztucznym chrztem KUNM.
  • Gwarowo: Bruš́vau̯t (do -vau̯du).
Górki Sztum 1 Gurken słowiańskie -- Nazwa w latach 1938-45: Berghausen.
Gronajny Sztum 1 Grünhagen niemieckie --
  • Dawniej też: Gronajno, Grunajno, Grunowo.
  • Gwarowo: Grunai̯no.
Grzępa Sztum 3 Neu Hakenberg niemieckie -- Nazwę Grzępa należy zaliczyć do najbardziej udanych chrztów KUNM - odwołuje się bowiem do rzeczywiście istniejącego w okolicznej polskiej gwarze słowa grzępa (=pagórek), co dodatkowo dobrze opisuje położenie osady. Z tego też powodu nazwa dość dobrze przyjęła się wśród miejscowej ludności.
Kępina Sztum 6 Antonienhof niemieckie Antoniewo W gwarze: Antůńevo. Oznacza to, że autochtoni substytuowali nazwę oryginalną. Forma dzisiejsza jest sztucznym chrztem KUNM.
Koniecwałd Sztum 1 Konradswalde niemieckie --
Koślinka Sztum 4 Kiesling słowiańskie (zepsute) Kiźlinek
  • Pierwotnie Kisielin (1319 Kisselin) - nazwa zgermanizowana jako Kiesling. Już od XVI w. pojawia się polska resubstytucja jako Kiźlinek, zachowana do czasów współczesnych w gwarze. Forma Koślinka jest niepoprawną rekonstrukcją XIX-wiecznych badaczy, bezmyślnie przyjętą przez KUNM. Chyba warto by wrócić do formy używanej przez lud.
  • Gwarowo: Kiž́linek.
Kuliki Sztum 6 Karlsthal niemieckie Karlewo W gwarze: Karlevo. Jest to ludowa polonizacja n. niemieckiej. Wprowadzona przez KUNM forma Kuliki bez uzasadnienia.
Lewark Sztum 4 Ostrow-Lewark polskie Ostrów Lewark
  • Nazwa Ostrów Lewark pierwotnie polska, pochodzi od nazwiska. KUNM przyjął tę nazwę bez członu Ostrów, co jest raczej sztucznawym rozwiązaniem - w gwarze i literaturze przedwojennej nazwa ta jest dwuczłonowa. Chyba więc warto powrócić do pełnej formy nazwy.
  • Gwarowo: Ostrůf Lyͤvark.
Lipka Sztum 1 Lindenkrug niemieckie (kalka z pol.?) -- Górnowicz uważa formę niemiecką za kalkę z polskiego.
Michorowo Sztum 1 Michorowo pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa obowiązująca od lat 20. XX w. do 1945: Micherau.
  • Pierwotna nazwa prus. Steonyten (ok. 1399). Następnie: 1405 Mikorsch, 1411 Micors, od imienia pierwszego właściciela (wolnego Prusa). Ludność polska przejęła tę nazwę z sufiksem -owo, w niem. forma polska (do czasów hitlerowskich).
  • Gwarowo: Mńixorovo.
Nowa Wieś Sztum 1 Neudorf niemieckie --
  • Niem. też Königlich Neudorf (pol. Nowa Wieś Królewska).
  • Do wsi należy też przysiółek Nowiny (przed wojną część Nowej Wsi bez wyróżnionej nazwy). Nazwa Nowiny zaświadczona w gwarze (wym. Novi̯ini).
  • Gwarowo: Novifš́a.
Parowy Sztum 6 Heinen niemieckie Hajny
  • Przed wojną i w gwarze: Hajny (wymowa gw. Xai̯ni). Obecna nazwa jest sztuczna.
  • U Kętrzyńskiego: Borowy Młyn, co jest (zapewne omyłkowym) przeniesieniem nazwy pobliskiej wsi Borowy Młyn (p.) w obecnej gm. Ryjewo.
Parpary Sztum 1 Parpahren pruskie? --
  • W potocznym użyciu także Uśnice Górne. Ahistoryczne.
  • Gwarowo: Parpari.
Piekło Sztum 1 Pieckel polskie --
  • 1570 Falkow alias Pieklo Pierwsza nazwa zdaje się być przejęta od n. wsi Walichnowy w obecnej gm. Pelplin.
  • Nazwa w latach 1942-45: Nogathaupt.
  • Gwarowo: Px́eku̯o.
Pietrzwałd Sztum 1 Peterswalde niemieckie -- Gwarowo: Pi̯yͤtš́vau̯t.
Polaszki Sztum 1 Paleschken pruskie --
  • Dawniej też: Polesko.
  • Wieś wchłonęła inną pruską osadę o nazwie Garbenick (1370). Sama nazwa Polaszki (1452 Poleschke) również uchodzi za pruską.
  • Gwarowo: Polašk'i.
Postolin Sztum 1 Pestlin słowiańskie lub pruskie --
  • 1234 Postolin, 1236 Posteline. Pochodzenie nazwy nie w pełni jasne (autorzy NMP uważają za n. słowiańską).
  • Gwarowo: Poš́tolin.
Ramzy Małe Sztum 1 Klein Ramsen pruskie --
  • Gwarowo: Mau̯e Ramzi
  • Patrz niżej: Ramzy Wielkie.
Ramzy Wielkie Sztum 1 Groß Ramsen pruskie --
  • 1295 Runsinen, ok. 1399 Rensen; 1401 Renszen. Nazwa pruska.
  • Gwarowo: Duž́e Ramzi
Szpitalna Wieś Sztum 1 Hospitalsdorf niemieckie (tłum. z pol.) --
  • Wcześniejsze n. niemieckie: Bartelsdorf, Rolandt (1302).
  • Gwarowo: Š́pi̯italni (do Š́pi̯italnyͤgo) - postać zuniwerbalizowana.
Sztumska Wieś Sztum 1 Stuhmsdorf hybryda (prus. + niem.) -- Gwarowo: Š́tumskifš́a.
Sztumskie Pole Sztum 1 Stuhmerfelde hybryda (prus. + niem.) --
  • Część wsi nosi ludową nazwę Kadyki (gw. Kadiki), co jest zapożyczeniem z prus. kaddegs - jałowiec.
  • Gwarowo: Š́tumske Pole
Uśnice Sztum 1? Usnitz pruskie (Uźnice?)
  • 1391 Wuschycz, 1399 Wossicz.
  • W gwarze: Už́ńice. Być może poprawniejsza byłaby więc postać Uźnice (tak w dokumentach z XVI-XVII w. - 1615 w Uznicach, 1624 Uznice, 1761 Uznice Wielkie).
Węgry Sztum 1 Wengern pruskie --
  • Dawniej (XV-XVI w.) Polski Bru(n)szwałd, Bru(n)szwałdek (niem. Polnisch Braunswalde), w opozycji do Deutsch Braunswalde (obecnie Gościszewo, gm. Sztum, p. wyżej). Starsza jest jednak nazwa Wenger (1551), Wengern (1554), uważana za pruską.
  • Gwarowo: Vyͤŋgri.
Wilki Sztum 2 Wolfsheide niemieckie -- Według ustaleń KUNM: Witki. Jest to wyraźna ucieczka od nazwy niemieckiej. W użyciu jednak jest nazwa Wilki - taka widnieje na znaku prowadzących do leśniczówki i wisi nad samą leśniczówką. Lepiej używać wariantu Wilki, gdyż opiera się on znaczeniowo na n. niemieckiej (a przynajmniej jej pierwszym członie).
Wydry Sztum 3 Werder niemieckie --
Wygoda Sztum 5 Ehrlichsruh niemieckie Jeziorka albo Leśnictwo Benowo Sztuczna nazwa Wygoda, ustalona przez KUNM, zdaje się być martwa. Potocznie używane nazwy tej leśniczówki to Jeziorka (gw. Jež́ůrka) oraz Leśnictwo Benowo. Ta pierwsza wykazuje wyraźne cechy gwarowe (może więc jest przedwojenna?), zaś druga widnieje na szyldzie przy leśniczówce. Co ciekawe, od Benowa oddziela tę leśniczówkę granica powiatów.
Zajezierze Sztum 1 Hintersee niemieckie (tłum. z pol.) --
  • Wieś w historii nosiła wiele nazw. Najstarsza jest n. pruska Wenelauken (ok. 1399). Następnie pojawia się nazwa niem. Schleusendorf, Schlöschendorf (XV-XVI w.). Od XVI w. nazwa obecna, pierwotnie polska, później zniemczona jako Hintersee. Oprócz tego, efemerycznie w XVI w. pojawia się nazwa *Radziwiłłowo (1693 Radzewils Hoff).
  • Gwarowo: Zajyͤž́eʳž́e.

Powiat kwidzyński

Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Kwidzyn Kwidzyn (miasto) 1 Marienwerder niemieckie --
  • 1233 Quedin, 1235 Quedina, 1236 Quedin (...) Insula Sancte Marie.
  • Nazwa Kwidzyn pochodzenia pruskiego (nowoprus. Kwīdina < *Kwēdina). Nowsza nazwa Marienwerder (w zapiskach zlatynizowanych tłumaczone jako Insula Sancte Mariæ), dosłownie "Ostrów Maryjny", jest nazwą sakralną, wprowadzoną przez Krzyżaków. W języku polskim jednak przechowała się starsza, pruska nazwa tego miasta, zachowując ciągłość użycia.
  • Potoczny wariant Kwidzyń, uważany za niepoprawny, pojawia się okazjonalnie w polskiej literaturze i kartografii od bardzo dawna. Niemniej, formą "godniejszą", poprawną etymologicznie i zgodną z użyciem gwarowym jest Kwidzyn.
  • Gwarowo: Kfi̯iʒin (do Kfi̯iʒina).
Karczewice Kwidzyn (miasto) 1 Karschwitz słowiańskie --
  • Przedmieście Kwidzyna, dzisiaj bez używanej nazwy. Warto by przypomnieć tę nazwę.
  • Gwarowo: Karč́evi̯ice.
Michałowo Kwidzyn (miasto) 6 Marienau niemieckie Marynowo Oficjalna nazwa tej północnej części Kwidzyna to Michałowo (chrzest KUNM). Nie wiem, czy ta nazwa dziś funkcjonuje. Przed wojną niemiecką nazwę tej dzielnicy spolszczano jako Marynowo, Marynowy i w takiej formie należałoby ją przywrócić.
Miłosna Kwidzyn (miasto) 6 Liebenthal niemieckie Nicponie
  • Nazwa Nicponie jest pierwotną polską nazwą tego terenu, istniejącą obocznie z nazwą niemiecką (od początku istnienia).
  • Obecnie używana nazwa Miłosna jest prawdopodobnie przesiedleńczym spolszczeniem nazwy niemieckiej. Formę te należy koniecznie wyrugować na rzecz jedynie poprawnej, pierwotnej polskiej nazwy Nicponie, która zresztą jest nazwą wprowadzoną oficjalnie przez KUNM.
  • Gwarowo: Mńyͤu̯osna. Forma ta wykazuje wyraźne cechy gwarowe, jednak najprawdopodobniej ukształtowała się po wojnie.
Owczarki Kwidzyn (miasto) 4 Schäferei niemieckie Owczarnia
  • Poprawne tłumaczenie n. niem. (zresztą znane w przedwojennej literaturze i gwarze) to Owczarnia i taka forma byłaby najodpowiedniejsza. Nie wiem, czy nazwa dzielnicy w ogóle funkcjonuje dziś wśród miejscowych.
  • Gwarowo: Ofč́arńa.
Wiesławów Kwidzyn (miasto) 5 Marienfelde niemieckie Pola Maryjne Nazwa Wiesławów sztuczna, narzucona po wojnie. Nazwa niemiecka bywa czasem tłumaczona jako Pola Maryjne przez historyków i taka forma chyba byłaby najlepsza. Tak czy inaczej, nazwa dzielnicy nie funkcjonuje w terenie (i prawdopodobnie w formie "Wiesławów" nie funkcjonowała nigdy).
Prabuty Prabuty 1 Riesenburg hybryda (prus. + niem.) --
  • 1286 Resya, 1323 Ryzenburg, 1330 Resinborg... 1466 Prabuth alias Resenburg.
  • Miasto posiadało dwie oboczne nazwy pruskie - *Rēzija i *Prabūtai (druga późniejsza, notowana od XV w.), które zachowały się w dwóch różnych tradycjach - pierwsza leży u podstaw niemieckiej nazwy Riesenburg (co nie ma nic wspólnego z niem. Riese - olbrzym, jak sugeruje niemiecka ludowa etymologia, utrwalona w herbie miasta), zaś druga utrwaliła się w języku polskim. Niezwykle ciekawy przypadek nazewniczy.
  • Gwarowo: Prabuti.
Liwiec Prabuty (cz. miasta) 4~5 Liebsee hybryda (prus. + niem.) Lubza
  • Dawna osada dzisiaj znajduje się w granicach Prabut i prawdopodobnie jej nazwa nie funkcjonuje, ale uważam, że warto ją pamiętać i przywrócić do łask. Oznacza z grubsza mały obszar miasta, położony na prawym brzegu rzeki Liwy (od której bierze swą nazwę).
  • Przyjęta przez KUNM forma Liwiec jest poprawnym nawiązaniem do nazwy rzeki, jednak Leyding podaje spolszczoną formę Lubza, która wydaje się być zupełnie naturalnym przejęciem fonetycznym n. niemieckiej.
Albertowo Gardeja 2 Albrechtshof niemieckie --
  • Do 2002 oficjalnie: Pogórze.
  • Brak polskiej tradycji. Ustalona po wojnie nazwa Pogórze (ahistoryczna) przegrała z używaną w terenie Albertowo (również powojenna), która nawiązuje do znaczenia n. niem.
Bądki Gardeja 1 Groß Bandtken słowiańskie (Bądki Wielkie)
  • Nazwa w latach 1938-45: Groß Pankendorf
  • 1293 Pantkendorf, 1293 Pantkendorf, 1302 Pantkow, 1323 Pantkowe. Pierwotnie nazwa hybrydalna z niem. członem -dorf. Obocznie n. polska *Bądkowo (w XIV-XVI w.), ostatecznie ustaliła się w formie Bądki. W czasach hitlerowskich wprowadzono nazwę nawiązującą do najstarszej.
  • Przed wojną zwykle z dookreśleniem Wielkie, dla odróżnienia od wsi Bądki Małe (obecnie Czachówek, p. niżej).
Cygany Gardeja 1 Zigahnen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Dietmarsdorf.
  • Pierwotnie n. niemiecka: 1336 Dittmarsdorf. Nazwa polska Cygany od XVI w. W czasach hitlerowskich urzędowo przywrócono nazwę pierwotną.
Czachówek Gardeja 6 Klein Bandtken słowiańskie Bądki Małe
  • Nazwa w latach 1938-45: Klein Pankendorf.
  • W tradycji oraz według ustaleń KUNM, miejscowość nosi nazwę Bądki Małe. Obecna nazwa "Czachówek" jest wynikiem jakichś powojennych przeinaczeń (nieznana data zmiany nazwy, być może nigdy jej urzędowo nie zatwierdzono?). Jej znaczenie i geneza nie są mi do końca znane (może n. przeniesiona z okolic Góry Kalwarii?). W każdym razie, należy zerwać z tym dziwnym nowotworem i wrócić do jedynie poprawnej historycznie nazwy Bądki Małe.
  • Po więcej wyjaśnień, patrz wyżej Bądki.
Czarne Dolne Gardeja 1 Niederzehren słowiańskie -- 1285 Scherne. Nazwa polska Czarne, opatrzona w niem. dookreśleniami Nieder-/Ober- (wtórnie Hoch-).
Czarne Górne Gardeja 1 Hochzehren słowiańskie -- W XVI-XVII w. niem. Oberzehren.
Czarne Małe Gardeja 1? Klein Niederzehren słowiańskie --
  • Pierwotnie niem. Klein Zehren (XVII-XVIII w.)
  • Historycznie część (wybudowanie) Czarnego Dolnego. Przedwojenne opracowania podają jako Czarne Dolne Małe, która jednak wydaje się być zbyt "pedantycznym" tłumaczeniem urzędowej n. niemieckiej. Ponieważ miejscowość była historycznie znana także jako Klein Zehren, współczesna forma Czarne Małe wydaje się być równie poprawna.
Dębno Gardeja 2 Eichbusch niemieckie --
  • Według ustaleń KUNM: Dębniak
  • Urzędowa nazwa Dębniak ostatecznie została zastąpiona przez formę Dębno (data zmiany nieznana - być może nigdy jej nie zatwierdzono). Obie formy nawiązują znaczeniowo do n. niemieckiej, ale żadna nie posiada korzeni przedwojennych (brak tradycji). Osada dziś stanowi część Gardei, nie wiem czy w ogóle jej nazwa dziś funkcjonuje.
Gardeja Gardeja 1 Garnsee hybryda (prus. + niem.) --
  • Do 1945 r. miasto.
  • Dawniej też: Gardej, Gardziej.
  • 1285 Garzanum, 1323 Gardzey. Nazwa staropruska (rekonst. *Gardjan, nowoprus. Gardin), wywody ze słow. nieprzekonujące. Forma niemiecka z niem. członem -see, w języku polskim zachowana forma bliższa pruskiemu oryginałowi.
Hermanowo Gardeja 2 Herminendorf niemieckie --
Jaromierz Gardeja 1 Germen pruskie --
  • 1343 Germo. Polska postać Jaromierz (zapewne adideowana z pruskiej), spotykana od XVI w.
  • Gwarowo: Jaromńyͤš́.
Jurki Gardeja 2 Georgenberg niemieckie --
Karolewo Gardeja 2 Karlshof niemieckie -- Według ustaleń KUNM: Ujazd. Ten chrzest jednak nie przyjął się i obecnie używana jest nazwa Karolewo (data zmiany nieznana), przetłumaczona z niem. Przedwojennej polskiej nazwy brak.
Klasztorek Gardeja 1 Klösterchen niemieckie --
  • Nazwa pierwotna pruska: 1285 Werene. Od XIV w. zjawia się n. niem. Klösterchen, również w formie zlatynizowanej Claustrellum (1329, 1342).
  • Gwarowo: Klaš́tůrek.
Klasztorne Gardeja 2 Klostersee niemieckie --
  • Brak przedwojennej polskiej nazwy dla wsi, jednak jej nazwa jest ponowiona od jeziora Klasztornego (niem. Kloster-See), co powojenna n. pol. dokładnie odzwierciedla.
  • Nazwa nie funkcjonuje już oficjalnie - wsie Klasztorek i Klasztorne są dziś połączone w jedną całość (oficjalnie zwaną Klasztorkiem). Trudno mi powiedzieć, czy nazwa Klasztorne funkcjonuje dziś w obiegu.
Klecewo Gardeja 1 Klötzen pruskie --
  • 1289 Clecz bona Dumele. Nazwa terenu Dumele, na którym zbudowano wieś, jest pruska. Podobnie jak nazwa obecna (rekonst. *Kletis), pochodząca od imienia pierwszego właściciela, Prusa.
  • Patrz też: Klecewko (gm. Ryjewo) i Klecewo (pow. sztumski, gm. Stary Targ). Toponim ten powielono też w nazwie Kleczewo (gm. Prabuty) sztucznie.
Krzykosy Gardeja 1 Kröxen pruskie -- 1289 Krikosyn, 1289 Cricussin. Nazwa pruska, słowiański wywód Górnowicza nieprzekonujący (również dla autorów NMP).
Międzylesie Gardeja 3 Friedrichshain niemieckie --
Morawy Gardeja 6 Mahren pruskie Mary
  • Do 1992 roku oficjalnie: Mary. Tak również w przedwojennej tradycji.
  • Pierwotnie niem. Reichenberg (XIV-XVI w.).
  • Tradycyjna nazwa Mary (niem. Mahren, notowane od XVII w.) genetycznie pruska, ponowiona od pobliskiego jeziora.
  • Obowiązująca obecnie nazwa Morawy jest wynikiem powojennych przeinaczeń nowych osadników (zapewne wynikająca z błędnym skojarzeniem formy niemieckiej z Mähren - niem. nazwą Moraw). Nowotwór ten nie tylko przeczy polskiej tradycji, ale także niweczy oryginalną nazwę o staropruskim pochodzeniu. Zmiana nazwy Mary na "Morawy" nigdy nie powinna była mieć miejsca i powinna być bezwzględnie cofnięta!
Nowa Wioska Gardeja 1 Neudörfchen niemieckie -- Pierwotnie niem. Neudorf (XVI w.).
Olszówka Gardeja 1 Olschowken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Althausen.
Otłowiec Gardeja 4 Groß Ottlau słowiańskie Otłowo
  • 1285 Otla - 1289 Otella, 1291 Otulla. Górnowicz interpretuje najstarsze zapisy jako słow. *Otla (tj. miejsce wypalone, otlone). Nazwa ta następnie wyewoluowała do postaci Otłów/Otłowo.
  • Przed wojną: Otłowo, Otłów. Dzisiejsza forma z przyrostkiem -owiec jest wynikiem powojennego przeinaczenia (ustalenia KUNM są w tym względzie niejasne - ustalają Ottlau [brak takiej miejscowości] jako Otłowo, a Groß Ottlau [dopiero w 1953 r., jedno z późniejszych ustaleń] jako Otłowiec - ten dualizm jest chyba wynikiem urzędniczego bałaganu). Warto by powrócić do postaci Otłowo, która nie tylko jest poprawniejsza (może nie pierwotna, ale stara i zgodna z przedwojenną tradycją), ale również konsekwentna z nazwą wsi Otłówko (p. niżej - nazwy Otłowiec i Otłówko tworząc pewien dysonans).
  • Przynależąca do wsi popegeerowska osada Osadniki powstała w czasach PRL.
Otłówko Gardeja 1 Klein Ottlau słowiańskie --
  • Dawniej też: Otłówek.
  • Po więcej informacji, patrz wyżej Otłowiec.
Otoczyn Gardeja 1 Ottotschen słowiańskie --
  • Dawniej też: Otęczyn.
  • 1325 Otetz, 1328 Otazch. Górnowicz interpretuje jako pierw. *Otecz lub *Otocze. Dzisiejsza forma jest wtórna, ale utrwalona w przedwojennej tradycji.
Pawłowo Gardeja 1 Paulsdorf niemieckie -- Dawniej też: Pawłowice (XVII-XVIII w.).
Podegrodzie Gardeja 5 Stadtvorwerk b. Garnsee niemieckie Gardejski Folwark Miejscowość przedwojną była kolonią Gardei, folwarkiem należącym do miasta. Uważam, że nazwa powinna odzwierciedlać ten fakt. Nazwa Podegrodzie jest sztuczna.
Przęsławek Gardeja 4 Prenzlau słowiańskie Przecław
  • 1249 Prozile, 1414 Preczlaw, 1539 Pretzlaw.
  • Sztucznawą formę Przęsławek (też: Pręsławek) wprowadził Kętrzyński. Forma ta, stale powielana w przedwojennych opracowaniach, została przyjęta po wojnie przez KUNM. Najstarsze zapisy z pewnością odzwierciedlają słowiańską nazwę Przecław (do Przecławia) i taką formę należałoby przywrócić. Teoretycznie do obronienia byłaby też forma *Przęsław (por. niem. Prenzlau), jednak nie ma uzasadnienia dla formantu zdrabniającego -ek w tej nazwie (Kętrzyński nałogowo zdrabniał takie nazwy - por. Wracławek niżej).
Rozajny Gardeja 1 (Groß) Rosainen niemieckie (sprutenizowane?) --
  • Do 2008 oficjalnie: Rozajny Wielkie. Człon Wielkie/Groß często pomijano w tej nazwie już przed wojną.
  • Pierwotnie Rosenhain (XIV-XVI w.). Nazwa genetycznie niemiecka, wyewoluowała do postaci Rosainen pod wpływem obcym - pruskim lub polskim.
Rozajny Małe Gardeja 1 Klein Rosainen niemieckie (sprutenizowane?) -- Patrz wyżej.
Szczepkowo Gardeja 3 Louisenhof niemieckie -- Według ustaleń KUNM: Lubań. Ostatecznie przyjęła się nazwa Szczepkowo, zapewne per analogiam do wsi Szczepkowo (niem. Louisenwalde) pod Iławą (być może przyjęcie takiej nazwy jest wynikiem nieporozumienia). Jako, że żaden z tych wariantów nie ma przedwojennej tradycji (brak takowej dla tej wsi), chyba nie ma sensu nic zmieniać.
Szlemno Gardeja - Garnseedorf hybryda (prus. + niem.) --
  • Dawniej też: Ślemno, Gardeja-Wieś.
  • Nazwa niem. Garnseedorf (relatywna do nazwy Gardei) współistniała z pol. Szlemno - notowaną później, ale prawdopodobnie genetycznie pruską, wg Górnowicza ponowioną od (nie zaświadczonej wprost) pierwotnej nazwy pobliskiego jeziora (dziś znanego jako Gardejskie Wielkie).
  • Miejscowość dzisiaj formalnie nie istnieje - stanowi część Gardei (odpowiada z grubsza sołectwu Gardeja II) i niestety jego nazwa dzisiaj nie funkcjonuje. Jednak uważam, że warto byłoby przywrócić tę nazwę do łask, ze względu na jej starość i historyczną ważność, zwłaszcza że wieś nigdy fizycznie nie przestała istnieć - została jedynie administracyjnie "uśmiercona". Nazwa Szlemno mogłaby z powodzeniem istnieć wewnątrz Gardei, która sama w sobie nie jest miejscowością jednolitą - dzieli się na kilka sołectw.
Trumieje Gardeja 1 Groß Tromnau pruskie --
  • 1285 Trumnya, 1289 Trumpnia. Nazwa pruska.
  • Dawniej też: Trąbki, Tromnowo.
  • Patrz też: Trumiejki (gm. Prabuty).
Wandowo Gardeja 1 Wandau pruskie -- 1396 Wandofen, Wandow. Nazwa uważana za pruską.
Wilkowo Gardeja 1 Wilkau słowiańskie -- 1289 Wilcow, 1388 Willekow. Stara nazwa słowiańska.
Wracławek Gardeja 4 Warzeln słowiańskie Warcław
  • W 2002 urzędowa zmiana na Wrocławek, jednak na tabliczce wjazdowej wciąż widnieje nazwa Wracławek (zgodna z ustaleniami KUNM). Widocznie w obiegu funkcjonują obie formy. Powojenne mapy notują jeszcze jeden wariant - "Wierzbiny", zupełnie ahistoryczny.
  • 1388 Wartzlaw, 1403 Warczlow. Pierwotnie nazwa ta brzmiała Warcław (do Warcławia), od słowiańskiego imienia Warcław (< Warcisław = Wrocisław). Przyjęta przez KUNM forma Wracławek, obocznie Wrocławek (z niemożliwą dla tego rejonu przestawką i nieetymologicznym zdrobnieniem) jest błędem rekonstrukcyjnym, wprowadzonym przez Kętrzyńskiego. Zalecany powrót do formy pierwotnej, zgodnej z miejscową toponimią.
Zebrdowo Gardeja 1 Seubersdorf niemieckie -- Potocznie: Zeberdowo. Forma oficjalna (będąca spolszczeniem n. niemieckiej) starsza i poprawniejsza.
Baldram Kwidzyn 1 Baldram pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Mergenthal.
  • Dawniej też: Bedrony (tak w gwarze). Taka postać znana przynajmniej od czasów międzywojennych, być może zgodniejsza z językiem ludowym. Literatura używa formy Baldram.
  • Historycznie trzy różne nazwy: 1250 Bona Hospitalis, 1313 Spital, 1333 Mergental, 1400 Baldrap. Najstarsza nawiązuje do znajdującego się tam szpitala zakonnego. Następnie funkcjonowały obocznie nazwy niem. Mergenthal (< Marienthal) oraz Baldram (pruskiego pochodzenia), w XV w. ostatecznie wygrywa ta ostatnia. W czasach hitlerowskich powrót do n. Mergenthal.
  • Gwarowo: Bedrůni.
Mały Baldram Kwidzyn 1? Baldramerfelde hybryda (prus. + niem.) (Baldram Mały)
  • Do 2008 roku oficjalnie: Polanka.
  • Ustalona przez KUNM ahistoryczna nazwa Polanka nie przyjęła się i została na wniosek mieszkańców zmieniona na n. Mały Baldram, nie zaświadczoną wprost, ale zgodną z używaną gwarowo formą Małe Bedrony (gdzie ludowe Bedrony odpowiada "literackiej" nazwie Baldram, p. wyżej). Systematyczniejsza byłaby jednak forma z odwrotnym szykiem (w nazwach oficjalnych człon Małe/Wielkie występuje zwykle po nazwie). Dosłowne tłumaczenie jako Baldramskie Pole zna jedynie Chojnacki.
  • Gwarowo: Mau̯e Bedrůni.
Brachlewo Kwidzyn 1 Rachelshof niemieckie --
  • Pierwotnie niem. Brachelshof (1515), stąd forma spolszczona.
  • Dawniej też: Racholec (forma gwarowa, odnotowywana już w okresie międzywojennym, np. w Gazecie Olsztyńskiej [wyd. z 26 lutego 1938]), Jerzewo (p. wyjaśnienia poniżej).
  • Współczesna miejscowość, określana jako Brachlewo jest w rzeczywistości połączeniem trzech historycznych miejscowości - Brachlewo al. Racholec (niem. Rachelshof), Jerzewo (niem. Jerzewo) i Zajezierze al. Ostrów (niem. Hintersee). Miejscowości złączono w 1928 r. pod wspólną nazwą Rachelshof (motywem takiego ruchu było prawdopodobnie usunięcie z mapy polskiej nazwy Jerzewo, w ramach zmasowanej akcji germanizacji nazw miejscowych, odbywającej się w tamtych czasach). Nowy twór administracyjny polska ludność miejscowa nazywała zbiorczo Jerzewem (z dwóch złączonych wsi, Jerzewo było tą większą), ale po wojnie polska administracja zastosowała nazwę Brachlewo, jako odpowiednik n. niemieckiej (ustalenia KUNM nie odnosiły się do takich spraw - ustalano nazwy nie tylko wsiom, ale także ich częściom, osadom, przysiółkom itp., przez co zarówno nazwy Jerzewo, jak i Brachlewo miały charakter oficjalny). Najsprawiedliwiej historycznie byłoby te miejscowości znów rozdzielić (granica między nimi wciąż jest widoczna - współczesne Brachlewo nie jest wsią jednolitą), o ile jest to w ogóle wykonalne. Ogólnie mówiąc, jest to jeden z wielu przypadków, kiedy międzywojenna niemiecka administracja wprowadziła zamęt w nazewnictwie.
  • Gwarowo: Raxolec (na Raxolcu), Jyͤrš́evo.
Brokowo Kwidzyn 1 Brakau słowiańskie --
  • 1294 Brokowe, 1303 Brocow. Wg Górnowicza nazwa starosłowiańska.
  • Gwarowo: Brukava (do Brukavi), wtórna polonizacja formy zniemczonej.
Bronno Kwidzyn 6 Brandau niemieckie Brandowo Przed wojną spolszczenie n. niem. Obecna nazwa jest chrztem KUNM.
Bystrzec Kwidzyn 1 Weißhof niemieckie --
  • Również: Biały Dwór (tak w gwarze).
  • Nazwy Bystrzec i niemiecka Weißhof (czasem tłumaczona dosłownie jako Biały Dwór) funkcjonowały obocznie. Współcześnie miejscowość została przyłączona do Brachlewa, więc trudno mi orzec, na ile nazwa Bystrzec funkcjonuje. Dodatkowo, znajdująca się tam restauracja nosi nazwę Biały Dwór, więc to pewnie ta nazwa jest lepiej znana. Niemniej, warto pamiętać o pierwotnej polskiej nazwie Bystrzec.
  • Gwarowo: Bi̯au̯idvůr.
Dankowo Kwidzyn 3 Semmler niemieckie --
Dubiel Kwidzyn 1 Dubiel pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45 Daubel. Oboczna n. niem. Neuwalde.
  • Pierwotnie: 1396 Dawbel, Daubel; 1397 Dubal. Nazwa pruska, w niem. przejęta z polskiego. W okresie hitlerowskim wprowadzono formę bezpośrednio nawiązującą do pruskiego oryginału. Obocznie w czasach międzywojennych notowana forma Neuwalde, zapewne sztuczna.
  • Gwarowo: Dubi̯yͤl.
Gilwa Mała Kwidzyn 1 Klein Gilwe pruskie -- Patrz też: Gilwa (gm. Prabuty).
Gniewskie Pole Kwidzyn 1 Mewischfelde hybryda (prus. + niem.) --
  • Pierwotnie Bürgersdorf (1339). Następnie: 1624 Pastwisko Groszkowskie, 1664 Pastwisko Groszkowskie alias Gniewskie Pole.
  • Nazwa wsi nawiązuje do miasta Gniew, położonego po drugiej stronie Wisły. To okazja, aby poruszyć ciekawą kwestię pochodzenia nazwy tego miasta (które nie jest ujęte w projekcie, jako że znajduje się poza granicami historycznych Prus i przed wojną należało do Polski). Nazwa Gniew, mimo pozornej przejrzystości znaczeniowej, jest najprawdopodobniej nazwą pochodzenia pruskiego, o czym świadczą pierwsze zapisy (1229 Gymeu; 1245 Gimen, Gymen; 1281 Gymev), które łączą się z prus. ap. *gimus "zgniły, mazisty, obślizgły" (por. lit. gimus, ts.). W ten sposób nazywano wody o nieprzyjemnym zapachu (por. też nazwę jeziora Gim = Zgniłocha, p. Zgniłocha w gm. Purda), do których najwyraźniej należała (należy?) przepływająca przez miasto Wierzyca. Wersję te potwierdza fakt, że początkowo (w XIII w.) gród nosił oboczną słowiańską nazwę *Wańska lub *Wońska (1229, 1235 Wansca; 1276 Wenzeke), pochodzącą od słowa woń, wonieć "śmierdzieć", a więc była odpowiednikiem znaczeniowym nazwy pruskiej. Wygląda więc na to, że Prusowie nazywali gród *Gimaws, a Słowianie - Wańska. Z końcem trzynastego wieku jednak słowiański wariant nazwy zanikł i upowszechniła się w języku polskim substytucja nazwy pruskiej - początkowo w formie Gmew, Gmiew, z czasem przekształcona w Gniew (drogą adideacji do ap. gniew lub n. os. Gniew). Nota bene, słowiański wyraz gniew jest również etymologicznie powiązany z "gniciem" (nie można jednak wywieść tej nazwy bezpośrednio od "gnicia", bez pośrednictwa pruskiego, ze względu na konsekwentne Gim-/Gm- w dawnych formach). W języku niemieckim nazwę *Gimaws, Gmiew przejęto fonetycznie jako Mewe (z pominięciem nagłosowego G-), co wtórnie skojarzono z dolnoniem. Mewe "mewa", stąd obecność tego ptaka w herbie miasta oraz funkcjonująca w XVI w. zrepolonizowana forma Mewa. Niezwykle ciekawy przypadek nazewniczy, pokazujący że w etymologii nie ma nic oczywistego.
  • Gwarowo: Gńyͤfske Pole, Gńyͤfske (druga forma zuniwerbalizowana, z pominięciem II członu).
Górki Kwidzyn 1 Gorken słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Waltershof.
  • W XIV w. oboczna nazwa Wojsławice (dok. 1373 Woyslawicz).
  • Gwarowo: Gůrki (do Gůrk).
Grabówko Kwidzyn 1 Klein Grabau słowiańskie -- Patrz też: Grabowo (gm. Sadlinki).
Gurcz Kwidzyn 1 Gutsch słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Zandersfelde.
  • Wg Górnowicza nazwa pierwotnie brzmiała Górzec. Forma obecna jest więc wynikiem przekształceń, zapewne nie pozbawiona wpływu niemieckiego.
  • Gwarowo: Guč́ (do Guč́a / na Guč́).
Kamionka Kwidzyn 1? Kamiontken polskie (Kamionki)
  • Nazwa w latach 1938-45: Lamprechtsdorf.
  • Pierwotna nazwa niemiecka Lamprechtsdorf (1299 Lamprechtsdorf; 1323 Lamperti villa), przywrócona w czasach hitlerowskich. Nazwa Kamionka lub Kamionki zaświadczona pierwszy raz w XV wieku. Postać nazwy problematyczna - literatura przedwojenna notuje postać sing. Kamionka, ale w gwarze (może poprawniejsze) Kamionki (w zapisach niemieckich konsekwentnie z -en, co może odzwierciedlać końcówkę pluralną).
  • Gwarowo: Kamńůnk'i (do Kamńůnk).
Korzeniewo Kwidzyn 6 Kurzebrack niemieckie Kurzybrak
  • Nazwa obecna (pierwotnie w formie Korzeniowo) funkcjonowała w urzędowych dokumentach już w międzywojniu. II Rzeczpospolita miała dostęp do przystani, znajdującej się we wsi. Według Górnowicza, obecna nazwa wsi przyjęła się w czasach plebiscytu i wtedy została również przejęta przez miejscową gwarę. Tak więc, chociaż nie sposób przypisywać autorstwa tej nazwy działaczom KUNM, to wciąż jest to sztuczny chrzest nazewniczy, tylko że międzywojenny. Uważam więc, że należy wrócić do tradycyjnego spolszczenia n. niem. jako Kurzybrak, znanego przed obiema wojnami.
  • Gwarowo: Koʳž́yͤńevo.
Licze Kwidzyn 1 Littschen słowiańskie --
  • 1293 Liczchin, 1323 Lyczin. Według Górnowicza najprawdopodobniej nazwa od słowiańskiej n. os. Licz.
  • Gwarowo: Lič́e (do Lič́).
Lipianki Kwidzyn 6 Ziegellack niemieckie Cygielak
  • Pierwotnie Ziegenlache. Nazwa spolonizowana przez ludność miejscową jako Cygielak. Nazwa obecna sztuczna.
  • Gwarowo: Cyͤgelak.
Mareza Kwidzyn 1 Mareese niemieckie --
  • Pierwotnie niem. Marienwiese (XVI w.).
  • Gwarowo: Maryͤza.
Nowa Wieś Kwidzyńska Kwidzyn 1* Neudorf niemieckie (Nowa Wieś) Gwarowo: Novifš́a.
Nowy Dwór Kwidzyn 1 Neuhöfen niemieckie --
Obory Kwidzyn 3 Oberfeld niemieckie --
Ośno Kwidzyn 1 Oschen słowiańskie -- 1328 Ossena, 1396 Muntmansdorf, 1548 Mundmannsdorf. Słowiańska nazwa Ośno (zniem. Oschen) istniała obocznie do niemieckiej Mundmannsdorf aż do XVIII w., ostatecznie ta druga zanikła.
Pastwa Kwidzyn 1 Groß Weide niemieckie (tłum. z pol.) --
  • Dawniej też: Pastwisko Wielkie (1624), Wielka Pastwa (1682). Nazwa niemiecka jest przekładem pol. Wielka Pastwa. Nazwa zgodna z obecną notowana od XVIII w.
  • Gwarowo: Pastfa, Duž́a Pastfa.
Pawlice Kwidzyn 3 Hanswalde niemieckie -- Cóż to za mądry człowiek wymyślił, żeby Jana zastąpić Pawłem...
Piekarniak Kwidzyn 4? Bäckermühle niemieckie Piekarski Młyn (?)
  • Według ustaleń KUNM: Piekarski Młyn.
  • Oficjalnie i w przedwojennej tradycji jako Piekarski Młyn. Dzisiaj nazwa osady pokutuje (bez urzędowo zatwierdzonej zmiany) jako Piekarniak, co zapewne jest wariantem potocznym, przezwiskowym. Wydaje mi się jednak, że taka postać ustaliła się po wojnie (nie jest też w pełni zgodna z zapisem gwarowym Górnowicza, który notuje Piekarnik, a nie "Piekarniak") i chyba najbezpieczniej byłoby wrócić do nazwy poprawnej historycznie.
  • Gwarowo: Pi̯ekarńik.
Podzamcze Kwidzyn 1 Unterberg niemieckie (kalka z pol.) --
  • Dawniej też: Podgóry (tak od XVIII w. i do dziś w gwarze).
  • Pierwotna jest n. pol. Podzamcze, zaświadczona już od końca XVII w. Obocznie istniał wariant Podgóry, który został skalkowany jako niem. Unterberg, kiedy obszar ten został przejęty przez zabór pruski.
  • W wydanym w międzywojniu dokumencie, dotyczącym umowy o udostępnieniu Polsce przystani w Korzeniewie, wieś jest wspomniana jako pol. Puszczykowskie, ale to chyba nazwa omyłkowa (może wynika z pomyłki z miastem Puszczykowo w Wielkopolsce, znanym jako Unterberg w czasach zaborów?).
  • Gwarowo: Podgůri.
Rakowice Kwidzyn 4 Klein Krebs niemieckie Rakowiec Mały Po więcej wyjaśnień, p. niżej Rakowiec.
Rakowiec Kwidzyn 1 Groß Krebs niemieckie --
  • Dawniej też: Rakowice.
  • Pierwotnie niem. Krebssee (1293 Crebissee). Od XIV w. notowana polska n. Rakowiec (1374 Rakewicz). Pierwotna n. niem. wskazuje wyraźnie na ponowienie od n. jeziora (dziś nie istniejącego, jego pozostałością są stawy Raczek Mały i Duży), które być może po polsku zwało się Rakowiec. Z tego powodu, Górnowicz uważa formę pol. za pierwotną, jednak brak na to dowodu w dokumentach.
  • Przed wojną nazwy Rakowice i Rakowiec (częściej to pierwsze) były używane wymiennie, z dookreśleniami "Małe" i "Wielkie" (w przypadku tego drugiego często z opuszczeniem drugiego członu). KUNM, decydując się na nazwanie jednej miejscowości Rakowiec, a drugiej Rakowice utworzył sztuczne rozróżnienie, nigdy wcześniej nie funkcjonujące. Moim zdaniem należy to poprawić.
Rakowieckie Pole Kwidzyn 1~4 Krebsfelde niemieckie (Rakowskie Pole) Przed wojną: Rakowskie Pole, ze starszą postacią przymiotnika (z typowym dla staropolskiego słowotwórstwa ominięciem formantu słowotwórczego w formie przymiotnikowej).
Rozpędziny Kwidzyn 4 Rospitz słowiańskie Raszewice 1540 Rosswitz. Górnowicz odczytuje jako Raszewice, do czego przychylają się również autorzy NMP (aczkolwiek brak zapisów z początkowym Ra-). Nazwę Rozpędziny wprowadził do literatury Kętrzyński, opierając się na nazwisku sołtysa Rozpędzińskiego, który otrzymał tutaj nadanie. Jest to jednak forma sztuczna, przecząca zapiskom. Górnowicz nazywa ją "potworkiem językowym", który bezmyślnie przyjęto po wojnie.
Stary Dwór Kwidzyn 4 Alt Rothhof niemieckie Stary Czerwony Dwór Nazwa tego przysiółka nawiązuje do nazwy miejscowości Czerwony Dwór (niem. Rothhof), obecnie zatartej w granicach Podzamcza. Po wojnie sztucznie opuszczono twór Czerwony. W potocznym użyciu zanotowana też forma Czerwony Dwór (bez członu "Stary", zapewne opuszczonego z powodu zaniku miejscowości Czerwony Dwór).
Szadowo Kwidzyn 1 Schadau słowiańskie --
  • Dawniej też: Trynowo
  • Pierwotnie Trynowe (1327), nazwa pruska. Do niej nawiązuje podawana przez Kętrzyńskiego nazwa wariantywna Trynowo. Nazwa obecna notowana od końca XIV w. (1396 Schadow), według Górnowicza o słowiańskim rdzeniu.
  • Gwarowo: Š́adovo.
Szadowski Młyn Kwidzyn 1 Schadauer Mühle słowiańskie --
  • Dawniej też: Szadowo-Młyn.
  • Gwarowo: Š́adofski Mu̯in.
Szałwinek Kwidzyn 1~4 Schadewinkel niemieckie (Szalwinek)
  • Według ustaleń KUNM: Szadówko.
  • Do 2006 oficjalnie: Szalwinek.
  • Urzędowy chrzest Szadówko (nazwa nawiązująca do pobliskiego Szadowa, jednak utworzona sztucznie) nie przyjął się wśród miejscowej ludności i już ok. lat 70 na mapach pojawia się znane już przed wojną spolszczenie n. niem. jako Szalwinek. W 2008 roku jednak na wniosek mieszkańców forma ta została ponownie zmieniona na Szałwinek (z "ł" zamiast "l"), z nie do końca jasnych przyczyn. Zarówno tradycja przedwojenna, jak i zapis gwarowy wskazują jednak jednoznacznie na formę z "l". Może więc warto cofnąć zmianę z 2008 r.?
  • Gwarowo: Š́alvi̯inek.
Tychnowy Kwidzyn 1 Tiefenau niemieckie -- Gwarowo: Tixnovi (do Tixnůf).
Wola-Sosenka Kwidzyn 4 Wolla polskie Wola
  • Do 1998 roku oficjalnie: Wola.
  • Człon "Sosenka" ahistoryczny, dodany w 1998 r. zapewne w celu odróżnienia od licznych innych miejscowości o takiej nazwie. Skoro istnieje potrzeba dookreślenia, może lepszy byłby jakiś człon przymiotnikowy (np. "Wola Szadowska" albo "Osieńska", od pobliskich wsi). Lepiej nie dodawać takich rzeczownikowych członów, kiedy nie ma uzasadnienia historycznego.
Antonin Prabuty 6 Sonnenwalde niemieckie Zonwałd Gwarowo: Zonvau̯t. Ludność autochtoniczna spolszczyła więc n. tej miejscowości jako Zonwałd (najprawdopodobniej jeszcze przed wojną). Obecna nazwa, nadana przez KUNM, nie ma uzasadnienia historycznego.
Bożewo Prabuty 2 Gottesgabe niemieckie --
  • Według ustaleń KUNM: Pilichowskie Łany.
  • Brak przedwojennej polskiej tradycji. Urzędowo nadana n. Pilichowskie Łany (nawiązująca do pobliskiego Pilichowa - p. niżej) ostatecznie (kiedy dokładnie?) została wyparta przez nazwę Bożewo. W potocznym użyciu powojennym odnotowano także formę Zbożne. Obie te nazwy są nawiązaniem do niem. Gottes-.
Bronowo Małe Prabuty 1~4 Klein Brunau polskie (Bronówko)
  • Patrz też: Bronowo (pow. iławski, gm. Susz)
  • Przed wojną raczej Bronówko. Zresztą, taka nazwa byłaby konsekwentna z nazwą Bronowa (dookreślenie "Małe" sugeruje, że istnieje druga wieś z dookreśleniem "Wielkie"). Nie jest to konieczna zmiana, ale może warta wprowadzenia.
Gąski Prabuty 1 Gonski polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Ganshof.
  • Gwarowo: Gůi̯sk'i.
Gdakowo Prabuty 1 Daakau pruskie? --
  • 1285 Dachowe, 1293 Dackow. Nazwa niejasna, pochodzenia pruskiego lub słowiańskiego. Postać Gdakowo znana od XVI w., w gwarze (i niem.) bez nagłosowego G-.
  • W gwarze: Dakovo.
Gilwa Prabuty 1 Gilwe pruskie --
  • Dawniej też: Gilwa Wielka (niem. Groß Gilwe) - zob. też Gilwa Mała (gm. Kwidzyn).
  • Pruska nazwa, pochodna od nazwy jeziora.
Gonty Prabuty 1 Gunthen pruskie --
  • 1300 Gunthen, 1326 Gunthin. Pruskie.
  • W gwarze: Gůntovo.
Górowychy Prabuty 1~4 (Groß) Sonnenberg niemieckie (Gorowychy)
  • Pierwotnie: Gorowyten (1300) - nazwa pochodzenia pruskiego (Górnowicz próbuje objaśnić jako sprutenizowaną n. słowiańską - niby *Gorowice, co nie do końca mnie przekonuje).
  • W polskiej przedwojennej tradycji: Gorowychy. Formę tę zawdzięczamy Kętrzyńskiego, który zrekonstruował ją na postacie zapisu Gorowychen z kopii dokumentu z 1300 roku. Forma ta utrwaliła się w tradycji przedwojennej, a po wojnie zatwierdziła ją KUNM, ale ostatecznie (kiedy?) przyjęła się w formie Górowychy (z adideacją do ap. góra). Można by wrócić do postaci Gorowychy, jako znanej przed wojną. Z drugiej strony, i tak nie jest to forma ludowa (w gwarze spolszczenie n. niem. jako Zombark), tylko uczona, więc może nie ma sensu tak naciskać na jej poprawność.
  • Gwarowo: Duž́i Zůmbark.
Górowychy Małe Prabuty 1~4 Klein Sonnenberg niemieckie (Gorowychy Małe)
  • U Kętrzyńskiego pojawia się inna polska nazwa tej wsi - Spikora. Podchodziłbym jednak do niej z pewną dozą ostrożności, gdyż możliwe, iż wynika ona z jakiejś pomyłki z nieistniejącym już dziś folwarkiem Spikora (niem. Spikorra), położonym niedaleko wsi Sobiewola (pow. iławski). Przed wojną miejscowości te należały do jednego powiatu (suskiego). Przydałoby się jednak więcej informacji na ten temat, jak i co do etymologii samej nazwy "Spikora".
  • Polska forma Górowychy Małe, spopularyzowana jeszcze przed wojną, powstała przez analogię do Groß Sonnenberg = Gorowychy (Wielkie). Nie ma jednak w dokumentach dowodów na to, że prus. nazwa Gorowyten odnosiła się również do tej wsi.
  • Gwarowo: Mau̯i Zůmbark.
Grazymowo Prabuty 1 Grasnitz pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Drulitten.
  • Pierwotna nazwa pruska: 1287 Drulit. Następnie, Grasnitz (1340), Grasemis (1414). Obie nazwy pochodzenia pruskiego. W czasach hitlerowskich wprowadzona nazwa nawiązująca do najpierwotniejszej.
  • W użyciu też wariant: Grażymowo, jednak forma urzędowa jest zgodna z przedwojennym nazewnictwem i etymologią. W polskiej wersji tego toponimu pruski sufiks -īts został zastąpiony przez słowiański -owo).
Grodziec Prabuty 6 Thiergarth niemieckie Styrgard
Halinowo Prabuty 3 Neuhausen niemieckie -- Po wojnie Nowotki (nazwa wprowadzona przez KUNM). Nazwa ta uchodziła za nadaną na cześć Marcelego Nowotki, polskiego komunisty. Nazwa Halinowo obowiązuje od niedawna (kiedy dokładnie?).
Jakubowo Prabuty 1 Jacobsdorf niemieckie -- Pierwotna pruska nazwa terenu, na którym powstała wieś: 1289 Mascharit, Mascharicz.
Julianowo Prabuty 1 Julienthal niemieckie -- Obocznie funkcjonuje też nazwa Wybudowanie - współczesna, przezwiskowa. Należy jej bezwzględnie unikać.
Kałdowo Prabuty 1 Kaltenhof niemieckie -- Gwarowo: Kau̯dovo.
Kamienna Prabuty 4 Steinberg niemieckie Sztymbark
  • Urzędowo po wojnie: Kamionek, wariant Kamienna wprowadzono później (kiedy dokładnie?). Obie te nazwy oddają n. niem. znaczeniowo, ale nie są formami przedwojennymi.
  • U Ceynowy Sztymbark (Sztémbark), podobnie w gwarze: Sztajnberk.
  • Należący do wsi przysiółek Rumunki chyba bez przedwojennej nazwy.
  • Gwarowo: Š́tai̯nberk.
Kleczewo Prabuty 5 Halbersdorf niemieckie Owczarnia
  • Oboczna n. niem. Schäferei.
  • Pierwszym właścicielem wsi miał być Prus o imieniu Klec (Clecz), prawdopodobnie ten sam, który posiadał wieś Klecewo (gm. Gardeja, p.). Do tego faktu nawiązuje nadana po wojnie nazwa Kleczewo (jednak poprawną formą byłoby Klecewo). Niemniej, jest to nazwa sztuczna, pseudodzierżawcza. Lepiej byłoby skorzystać z tłumaczenia obocznej nazwy niemieckiej - nawet jeżeli nie ma takiej tradycji, wydaje się to być sensownym rozwiązaniem.
Kołodzieje Prabuty 1 Wachsmuth niemieckie -- Pierwotnie: 1289 Colozoy, 1333 Colesee, 1340 Colozey. Zapisy te odzwierciedlają pol. Kołodzieje. Od 1371 pojawia się oboczna n. niem. Wachsmuth, która z czasem wygrywa. Pierwotną Kołodzieje przypomnieli dziewiętnastowieczni badacze i została ona zatwierdzona po wojnie.
Kowale Prabuty 1 Seeberg niemieckie --
  • Alternatywna n. niem. Vorwerk Wachsmuth.
  • Pierwotnie: 1287 Kobelow. Jest to nazwa polska, rekonstruowana jako Kowalów lub Kobyłów. Dzisiejsza forma Kowale (dawn. też Kowalki) jest z pewnością wtórna.
Laskowice Prabuty 1 Laskowitz słowiańskie --
  • 1327 Leskowicz.
  • Gwarowo: Laskovi̯ice.
Obrzynowo Prabuty 5 Riesenkirch hybryda (prus. + niem.) Rezja Miejscowość powstała na pruskim polu osadniczym Resia (1250), tak samo jak miasto Prabuty (p. wyżej) i również od niego wzięło swoją nazwę. KUNM po wojnie nadał tej wsi nazwę Obrzynowo, niesłusznie motywowaną przez stpol. obrzyn - olbrzym (tłumaczenie niem. Riese). W rzeczywistości nazwa Resia (prus. Rēzija) nie ma z olbrzymami nic wspólnego i jest nazwą pruską, którą powinno się oddać fonetycznie. Jako możliwe spolszczenie postuluję formę Rezja (dzięki czemu możemy zachować w nazewnictwie obie historyczne nazwy Prabut). Przedwojennego spolszczenia brak, chociaż Ceynowa w swoim spisie skaszubszczonych nazw podaje Riskjerch ("Ryskierch"?), chociaż jest to forma ledwie akceptowalna.
Orkusz Prabuty 1 Orkusch pruskie (spolonizowane) --
  • 1366 Wurkus. Nazwa pruska, pochodna od n. jeziora.
  • Gwarowo: Orkuš́.
Pachutki Prabuty 1 Pachuttken słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Tönigesdorf.
  • Pierwotnie nazwa pruska: 1376 Tolnix.
Pałatyki Prabuty 3 Waldhof niemieckie -- Ustalona urzędowo przez KUNM nazwa to Stadnina, nawiązująca do istniejącej tu przed wojną stadniny. Obecnie funkcjonująca nazwa Pałatyki (nigdy nie wprowadzona oficjalnie) jest dla mnie zupełnie niezrozumiała. Według Wikimapii, nazwę Pałatyki nosi również położone nieopodal jeziorko, to jednak na wszystkich mapach (zarówno niemieckich i polskich) jest bezimienne, nie wspomina o nim też ESHP.
Pilichowo Prabuty 1 Pillichowo polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Heinfriede.
Pólko Prabuty 1 Polken polskie --
Raniewo Prabuty 2 Rahnenberg niemieckie --
Rodowo Prabuty 1 Groß Rohdau pruskie -- 1285 Rodowe. Nazwa uważana za pruską.
Rodowo Małe Prabuty 1* Klein Rohdau pruskie (Rodówko) U przedwojennych raczej Rodówko.
Stary Kamień Prabuty 3 Doktorwald niemieckie -- Niemiecka nazwa miejscowości wywodzi się od nazwy lasu Doktor Wäldchen. Jego polska urzędowa nazwa nie jest mi znana (Leyding nie notuje).
Stary Młyn Prabuty 5 Alte Walkmühle niemieckie Stary Folusz U Leydinga Stary Folusz (Folusz = budynek, w którym obrabiano sukno), co jest dokładnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej. KUNM przyjęła formę błędną, być może wynikającą z niezrozumienia znaczenia n. niem. Chyba warto to zmienić.
Sypanica Prabuty 4 Scheipnitz słowiańskie Szypnice al. Sypnice
  • 1242 Sypenyn, 1303 Sypenitz.
  • Forma Sypanica uchodzi za błąd rekonstrukcyjny Kętrzyńskiego, powtarzany przez kolejnych autorów i w końcu przez KUNM. W mowie ludu nazwa nazwa ta brzmi Szypnice, co świadczy o pierwotnej nazwie rodowej. Nagłosowe Sz- uważane jest za wpływ niemiecki, toteż akceptowalna byłaby też forma Sypnice.
  • Gwarowo: Š́ipńice.
Szramowo Prabuty 1 Schrammen pruskie --
  • 1367 Strammen. Najprawdopodobniej nazwa pruska, słowiańska etymologia Górnowicza mnie nie przekonuje.
  • W gwarze: Š́rami (a więc: Szramy, bez suf. -owo).
Trumiejki Prabuty 1 Klein Tromnau pruskie --
  • Dawniej też: Trąbki Małe, Tromnowo Małe, Tromnówko.
  • Patrz też: Trumieje (gm. Gardeja).
Zagaje Prabuty 3 Kleinwalde niemieckie --
Barcice Ryjewo 6 Schweingrube/Tragheimerweide niemieckie Świnia Grupa
  • Miejscowość powstała z połączenia trzech wsi: Schweingrube (pol. Świnia Grupa [też "Świnia Gruba"], po wojnie "Szwedy"), Zwanzigerweide (pol. Cwancychowo, po wojnie "Przydatki") i Tragheimerweide (w pol. dokumentach Tragenheimianie [XVI w.], Tragheimskie Pastwiska [=Tragamińskie], po wojnie "Barcice"). W czasach PRL trzy wsie (już przed wojną stanowiące jedno sołectwo) połączono pod wspólną nazwą Barcice, jednak główny trzon współczesnej wsi tworzy dawna Świnia Grupa (odm. do Świniej Grupy) i wydaje się uzasadnione, aby wprowadzić tę nazwę jako nazwę całej wsi, w miejsce nieuzasadnionej nazwy "Barcice". Wszystkie trzy nazwy wprowadzone po wojnie (Barcice, Szwedy i Przydatki) są sztucznymi chrztami KUNM, bez uzasadnienia.
  • Nazwa Tragheimerweide pochodzi od nazwy wsi Tragheim (obecnie Tragamin w gm. Malbork - p. tam), skąd pochodzili założyciele miejscowości.
  • Nazwa wydzielonego z Barcic przysiółka Pańskie Łąki nawiązuje do położonej tam Pańskiej Łąki, która (jak sama nazwa wskazuje), była posiadłością szlachecką, w przeciwieństwie do sąsiednich łąk chłopskich. Przysiółek przed wojną nie miał oficjalnej nazwy, ale nazwa łąki pojawia się już w XVIII w.
  • Gwarowo: Š́vińa Grupa (do Š́vińi Grupi), Cvancixove (=przysiółek Przydatki).
Benowo Ryjewo 1 Bönhof niemieckie --
  • Dawniej też: Pszczoły-Dwór.
  • Obecny przysiółek Benowo-Wrzosy bez oficjalnej nazwy przed wojną.
  • Gwarowo: Byͤnovo.
Borowy Młyn Ryjewo 1 Heidemühl niemieckie -- W gwarze: Borůvi̯ec (postać zuniwerbalizowana).
Jałowiec Ryjewo 6 Unterwalde niemieckie (tłum. z pol.?) Podlesie
  • 1763 Podlasie, w gwarze Podlesie. Niewykluczone, że wariant polski (wcześniej zaświadczony) był pierwszy, a nazwa niemiecka jest jego tłumaczeniem. Mimo istnienia tej autentycznej polskiej nazwy (znanej w dokumentach, przedwojennej tradycji i gwarze) ucieknięto się do nieuzasadnionego chrztu "Jałowiec". Należałoby naprawić ten bardzo zły ruch.
  • Gwarowo: Podleš́e.
Jarzębina Ryjewo 6 Schulwiese niemieckie Szelwyza
  • Przed wojną: Szelwyza. Współcześnie w gwarze odnotowana też forma Szkolna Łąka (wynikająca z adideacji - pierwszy człon n. niem. nie pochodzi od Schule, ale od Schulz - sołtys). Nazwa "Jarzębina" jest chrztem KUNM.
  • Gwarowo: Š́kůlna U̯ůŋka.
Klecewko Ryjewo 1 Kletzewko pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1876-1945: Louisenwalde.
  • Pierwotnie: 1406 Glocz, 1504 Clöcze. Nazwa o pruskim pochodzeniu, na gruncie polskim zdrobniona (od XVII w.) dla odróżnienia od wsi Klecewo (gm. Gardeja, p.), której nazwa jest zresztą etymologicznie tożsama.
  • Gwarowo: Klyͤcyͤfko.
Mątki Ryjewo 1 Montken pruskie --
  • Dawniej też: Montki.
  • Pierwotnie dwie oboczne nazwy: 1399 Ruden, 1402 Ruden, 1407 Montiken, 1408 Montike. Nazwa Mątki pruska, w przypadku nazwy Ruden (znanej tylko w XIV-XV w.) możliwe też pochodzenie słowiańskie (jako *Ruda lub *Rudno).
  • Gwarowo: Můntk'i.
Mątowskie Pastwiska Ryjewo 1 Montauerweide hybryda (prus. + niem.) --
  • Przed wojną częściej przez -on-, również w l. poj. jako "M. Pastwisko".
  • Wieś założona przez gburów ze wsi Mątowy Wielkie (gm. Miłoradz, p.), stąd jej nazwa.
  • Gwarowo: Můntofske (na Můntofskyͤm) - postać z pominięciem II członu.
Pułkowice Ryjewo 1 Pulkowitz pruskie lub słowiańskie --
  • 1295 Polkuiten, ok. 1399 Polkewyt. Górnowicz uważa za sprutenizowaną nazwę słowiańską.
  • Gwarowo: Pukovi̯ice.
Rudniki Ryjewo 4 Rudnerweide hybryda (słow. + niem.) Rudzińska Wieś
  • Przed wojną wieś nazywano po polsku: Rudzińskie Pastwiska, Rudzińska Pastwa, Rudzińska Wieś. W gwarze zanotowana też forma Rudzińskie (z pominięciem II członu). Przychylam się do postaci Rudzińska Wieś, ze względu na jej użycie w oficjalnych dokumentach w międzywojniu. Przyjęta przez KUNM forma "Rudniki" jest formą nową, sztuczną, jedynie nawiązującą do prawidłowej polskiej nazwy.
  • Nazwa pochodzi od wsi Rudno pod Pelplinem (przed wojną po polskiej stronie Wisły).
  • Gwarowo: Ruǯ́yͤi̯ńske (na Ruǯ́yͤi̯ńskyͤx).
Ryjewo Ryjewo 1 Rehhof niemieckie --
  • Dawniej też: Rejewo, Rejowo, Ryjów (XVI-XVII w.). Nazwa uważana za pierwotnie niemiecką.
  • Gwarowo: Rijevo.
Sołtyski Ryjewo 4 Schulzenweide niemieckie Sołtyskie Pastwisko
  • W użyciu często jako Benowo-Sołtyski.
  • 1758 Sołtyskie Pastwisko. Forma wprowadzona przez KUNM nie jest formą historyczną, jedynie nawiązuje do niej znaczeniowo.
  • Gwarowo: Paš́iska - nazwa wtórna, od gw. pasisko "pastwisko".
Straszewo Ryjewo 1 Straszewo polskie --
  • Nazwa w latach 1932-45: Dietrichsdorf.
  • Pierwotnie: 1242 Stressewite (Górnowicz odczytuje jako *Strzeszewice, -ite sugeruje prutenizację), od XVI w. nazwa ta przyjmuje formę obecną. W XIV-XVI w. obocznie występuje niemiecka nazwa Dietrichsdorf, przywrócona oficjalnie w latach 30. XX wieku.
  • Gwarowo: Straš́evo.
Szkaradowo Szlacheckie Ryjewo 1 Adlig Schardau polskie -- Dawniej też: Szadrowo Szlacheckie.
Szkaradowo Wielkie Ryjewo 1 Groß Schardau polskie --
  • Dawniej też: Szadrowo Wielkie (wtórne spolszczenie formy niemieckiej). Zapisy z XVII w. dowodzą pierwotności formy obecnej (1615 z Szkaradowa).
  • Gwarowo: Š́karadovo.
Tralewo Ryjewo 1 Tralau słowiańskie --
  • ok. 1399 Tralow, 1437 Tralaw. Nazwa słowiańska, od n. os. Tral.
  • Gwarowo: Tralevo.
Trzciano Ryjewo 1 Honigfelde niemieckie (kalka ze słow.?) --
  • Dawniej też Miedzice, Trzciany, Trzciana.
  • Pierwotnie: 1242 Medicz, odczytywane jako słow. Miedzice. Możliwe, że związane ze słowem miód, wówczas nazwa niemiecka byłaby kalką pierwotnej nazwy słowiańskiej.
  • Nazwa Trzciano pojawia się od XVI w., w różnych formach rodzajowych (najwcześniej zaświadczona forma żeńska - 1565 Trcziana). Do dziś historycy używają nagminnie formy żeńskiej Trzciana (zwłaszcza w kontekście Bitwy pod Trzcianą w 1629), mimo że formą obowiązującą oficjalnie jest forma nijaka.
  • Okresowo w XVI w. pojawia się oboczna n niem. König(s)feld, zapewne stanowiąca zepsucie n. Honigfelde.
  • Do Trzciana należą przysiółki Chojno i Czarne Bagno (al. Czarne Błoto). Nazwa tego pierwszego (zaświadczona w gwarze jako Xoi̯no) pochodzi od osuszonego jeziora Chojno, druga odnosi się do położonego w okolicy Czarnego Bagna (niem. Schwarzes Bruch). Żaden z nich nie miał przed wojną oficjalnej nazwy.
  • Gwarowo: Tš́č́ano (do Tš́č́ana).
Watkowice Ryjewo 1 Groß Watkowitz prusko-słowiańskie (Watkowice Wielkie)
  • Nazwa w latach 1938-45: Wadkeim, Großwadkeim.
  • 1236 Wadekowicz, 1347 Wayadekayme, 1400 Wadekewicz, 1401 Wadekaym. Nazwa słowiańska współistniała z pruską, o tym samym rdzeniu. W czasach hitlerowskich wprowadzono urzędowo nazwę nawiązującej do starej formy pruskiej.
  • Dawniej zwykle z dookreśleniem Wielkie (w zestawieniu z Watkowicami Małymi).
  • Gwarowo: Duž́e Vatkovi̯ice.
Watkowice Małe Ryjewo 1 Klein Watkowitz prusko-słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinwadkeim.
  • Po więcej wyjaśnień, patrz wyżej.
Wiszary Ryjewo 1 Wiszary (nieofic.) polskie --
  • Przysiółek wsi Straszewo. Nazwa Wiszary zaświadczona już przed wojną, w 1928. Przysiółek prawdopodobnie nigdy nie posiadał oficjalnej niemieckiej nazwy, na mapach widnieje jako część Straszewa.
  • Na miejscu dzisiejszych Wiszar lub gdzieś w pobliżu najprawdopodobniej znajdowała się pruska osada o nazwie Nerdingis (1242).
  • Gwarowo: Vi̯iš́ari.
Białki Sadlinki 1 Bialken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Weißenkrug.
  • Gwarowo: Bi̯au̯k'i.
Bronisławowo Sadlinki 5 Schinkenberg niemieckie Szynkowo Brak polskiej tradycji dla tej wsi. Krótko po wojnie używana była nazwa Szynkowo, będąca prostym, naturalnym spolszczeniem n. niem. Forma ta wydaje się lepsza od sztucznego, pseudoimiennego chrztu "Bronisławowo".
Dziwno Sadlinki 3 Dianenberg niemieckie --
Glina Sadlinki 3 Stangendorf niemieckie (odosobowe) --
Grabowo Sadlinki 1 Groß Grabau słowiańskie --
Kaniczki Sadlinki 1 Kanitzken niemieckie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-41: Kunkenau.
  • Pierwotna n. niem. Kunzken (1387 Kunczken), spolonizowana jako Kaniczki (tak od XVI w.). Język niemiecki wtórnie przejął postać spolszczoną, a w czasach hitlerowskich wprowadzono nową, ahistoryczną formę, opartą o ten sam rdzeń.
Karpiny Sadlinki 6 Treugenkohl niemieckie Polska Wieś
  • Nie udało mi się dotrzeć do odpowiedniego ustalenia KUNM w sprawie tej wsi. Autorzy NMP niesłusznie odnoszą tu nazwę Motyliniec, która odnosi się do obecnej wsi Kapustowo w gm. Malbork (patrz wyżej). Powodem pomyłki jest identyczna n. niemiecka.
  • W XVI w. pojawia się oboczna nazwa Polnisches Dorf, a więc Polska Wieś. Po wojnie przeoczono ten fakt, a chyba warto byłoby tę nazwę przywrócić, w miejsce ahistorycznej nazwy "Karpiny".
  • Po wojnie miejscowość wchłonęła wieś Ruda (niem. Ruden) o polskiej nazwie. Dzisiaj jest to północna część tej miejscowości.
Nebrowo Małe Sadlinki 1 Klein Nebrau słowiańskie? --
Nebrowo Wielkie Sadlinki 1 Groß Nebrau słowiańskie? -- 1293 Neber, 1294 Ever, 1303 Ebere, 1375 Nebrov. Nazwa o nie do końca jasnym pochodzeniu, już pierwsze zapisy mocno zgermanizowane. Niewykluczone, że powstała ona ze zniekształconej słow. n. os. Niebor.
Okrągła Łąka Sadlinki 1 Rundewiese niemieckie (tłum z pol.?) --
  • Odpowiedniki pol. i niem. pojawiają się równocześnie (od XVI w.) - trudno z pewnością stwierdzić, który z nich jest pierwotny.
  • Przysiółek tej wsi nosi nieoficjalną nazwę Krążkowo, co jest przesiedleńczą, używaną krótko po wojnie nazwą Okrągłej Łąki.
Olszanica Sadlinki 4 Ellerwalde niemieckie Orlik Wieś nosiła pierwotnie polską nazwę Orlik (1575 Orglik, 1586 Orlik). Po wojnie przeoczono ten fakt i nadano nową nazwę Olszanica, opierając się na n. niem. Należałoby naprawić ten błąd.
Rusinowo Sadlinki 1 Russenau polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Reussenau.
  • 1365, 1375 Rusenow. Nazwa polska.
Sadlinki Sadlinki 1 Sedlinen pruskie (spolonizowane) -- 1346 Czedil, 1383 Czadil, 1393 Czadel. Nazwa pruska (rekonst. *Sādele), w języku niemieckim przejęta z pol. Podstawę nazwy niemieckiej stanowi prawdopodobnie forma typu *Siedlin (por. 1663 Sedlin) lub *Siedliny, ale ostatecznie (w XIX w.) upowszechniła się forma Sadlinki (może sztucznawa?).
Wiśliny Sadlinki 2 Weichselburg niemieckie (hydronimiczne) -- Mimo, że wieś wzięła nazwa od jakże swojskiej Wisły, brak dla niej przedwojennej polskiej tradycji. Formę Wiśliny ustalono po wojnie całkowicie arbitralnie (w potocznym użyciu zanotowano też wariant Wiślin).

Bibliografia

Już wkrótce.