Język ys
Język ys - język używany na Małym Irianie, pochodzący od południowych dialektów języka prairiańskiego. Zapisywany jest zmodyfikowanym pismem miteńskim.
Zmiany Dźwiękowe
- u, i _{V} > w, j
- u, i {V}_ > w, j
- o e > u i
- u > o / _{r, x, n̄, t̄, s̄, r̄}
- i > e / _{r, x, w, n̄, t̄, s̄, r̄}
- ǽ > é
- ew > ó
- Nieakcentowane samogłoski w wygłosie skracają się.
- ij > í
- f s s̄ x _V_ > β z ʐ ɣ (v z z̄ ɣ)
- f s s̄ x (w nagłosie) > β z ʐ ɣ (v z z̄ ɣ)
- Nieakcentowane é, ó > u, i
- tj > tsj
- skj > s̄
- tsj > c
- β z ʐ ɣ (w nagłosie i po spółgłoskach) > b, r, r̄, g
- ý > í
- æ > e
- s̄ > š
- z̄ > ž
- r > l
- r̄ > r
- n̄ > n
- t̄ > č
Dźwięki
Samogłoski
- i iː u uː (i í u ú)
- ɛ eː ɔ oː (e é o ó)
- a aː (a á)
Spółgłoski
- m n ɳ ŋ (m n ŋ)
- p b t d k g (p b t d k g)
- ts (c)
- ɸ β s z ʃ ʒ x ɣ (f v s z š ž x ɣ)
- l r k (l r j)
Akcent
W większości słów akcent pada na ostatnią sylabę, za wyjątkiem sytuacji, gdy ostatnia samogłoska wyrazu była długa, wtedy akcent pada na sylabę wygłosową.
Zapis
Jako zapisu używa się zmodyfikowanego pisma miteńskiego.
Gramatyka
Zaimek
| Zaimki osobowe | ||
|---|---|---|
| Osoba | Sg | Pl |
| 1. | mi | šta |
| 2. | jín | tus |
| 3. | aza | azán |
Rzeczownik
Deklinacja I
| Deklinacja I (Samogłoskowa)
ná "matka, mama" | ||
|---|---|---|
| Osoba | Sg | Pl |
| Nom. | ná | nán |
| Gen. | nát | nánat |
| Dat. | nám | nánam |
| Acc. | nás | nánel |
| Abess. | náp | nánap |
| Loc. | náni | nánan |
| Abl. | nák | nának |
| All. | náš | nánaš |
Deklinacja II
| Deklinacja II (Spółgłoskowa)
púsm "dzień" | ||
|---|---|---|
| Osoba | Sg | Pl |
| Nom. | púsm | púsma |
| Gen. | púsmu | púsmá |
| Dat. | púsmum | púsmam |
| Acc. | púsmi | púsmel |
| Abess. | púsmep | púsmap |
| Loc. | púsmen | púsman |
| Abl. | púsmek | púsmnak |
| All. | púsmeš | púsmaš |
Deklinacja III
| Deklinacja III (Spółgłoskowa)
gjéšf "ząb" | ||
|---|---|---|
| Osoba | Sg | Pl |
| Nom. | gjéšf | gjéšfa |
| Gen. | gjéšfut | gjéšfat |
| Dat. | gjéšfum | gjéšfam |
| Acc. | gjéšfus | gjéšfas |
| Abess. | gjéšfup | gjéšfap |
| Loc. | gjéšfun | gjéšfan |
| Abl. | gjéšfe | gjéšfak |
| All. | gjéšfuš | gjéšfaš |
Czasownik
W języku ys występują trzy koniugacje:
- I - należą do niej czasowniki zakończone na nieakcentowane -i, -u.
- II - należą do niej czasowniki zakończone akcentowaną samogłoską -a.
Koniugacja I
| Koniugacja I
alfmíli "robić" | ||
|---|---|---|
| Czas teraźniejszy | ||
| Osoba | Sg | Pl |
| 1. | alfmíla | alfmílist |
| 2. | alfmíli | alfmílifti |
| 3. | alfmíli | alfmílin |
| Czas przeszły | ||
| Osoba | Sg | Pl |
| 1. | alfmílax | alfmílaxt |
| 2. | alfmílaxi | alfmílaxti |
| 3. | alfmílax | alfmílana |
| Bezokolicznik | ||
| alfmíli | ||
| Imiesłów Czynny | ||
| alfmílis | ||
| Imiesłów Bierny | ||
| alfmílix | ||
Koniugacja II
| Koniugacja II
čáka "pić" | ||
|---|---|---|
| Czas teraźniejszy | ||
| Osoba | Sg | Pl |
| 1. | čáka | čákast |
| 2. | čákaj | čákaft |
| 3. | čáka | čákan |
| Czas przeszły | ||
| Osoba | Sg | Pl |
| 1. | čákáx | čákáxt |
| 2. | čákáxi | čákáxti |
| 3. | čákáx | čákána |
| Bezokolicznik | ||
| čáka | ||
| Imiesłów Czynny | ||
| čákas | ||
| Imiesłów Bierny | ||
| čákax | ||
Przymiotnik
| Odmiana Przymiotnikowa | ||
|---|---|---|
| Osoba | Sg | Pl |
| Nom. | góngi | góngin |
| Gen. | góngat | góngit |
| Dat. | góngam | góngim |
| Acc. | góngas | góngis |
| Abess. | góngap | góngip |
| Loc. | góngan | góngin |
| Abl. | góngak | góngik |
| All. | góngaš | góngiš |
Przysłówek
| Tworzenie przysłówków | ||
|---|---|---|
| Przymiotnik | góngi | blíji |
| Przysłówek | góngil | blíl |
Przyimek
Przyimki łączą się z miejscownikiem (położenie stateczne, miejsce w czasie, oraz inne, nie lokatywno-temporalne przyimki), z ablatywem (ruch od miejsca) oraz z allatywem (ruch w kierunku czegoś, w jakąś stronę).
Z Miejscownikiem
- ji - z
- ga - przy, u, na
Z Ablatywem
- ga - przy, u, na
Z Allatywem
- ga - przy, u, na
- ni - w, do
Spójnik
Główne spójniki to:
- ma - i
- á - lub
- jí - aby, w celu
Składnia
Szyk zdania to SVO, przydawki poprzedzają określane słowo, a okoliczniki potrafią zajmować dowolne miejsce w zdaniu.
Słownik
- mi - ja
- jín - ty, pan/pani
- aza - on
- lí - to
- nó - kto
- lá - co
- pit - nie
- ben - jeden
- ráf - dwa
- ting - mężczyzna
- ná - matka
- pá - ojciec
- almóf - drzewo
- búx - krew
- náf - jajko, jajo
- jéx - głowa
- gít - ucho
- nó - oko
- arní - nos
- gjéšf - ząb
- gist - język
- gaf - noga
- let - ręka
- pnósel - serce
- ja - być
- alfmíli - robić
- čáka - pić
- ljía - jeść
- jini - widzieć
- ljoni - słyszeć
- rízu - wiedzieć, znać
- bjípa - umierać, umrzeć
- gude - zabijać, zabić
- alku - iść, chodzić
- látu - leżeć
- niku - siedzieć
- bi - stać
- táni - dawać, dać
- rate - mówić
- jun - Słońce
- bláfx - księżyc
- blóš - woda
- lifl - deszcz
- gna - noc
- púsm - dzień
- góngi - nowy
- ga - przy, u, na
- ni - w (tu: tylko jako kierunek)
- ji - z
- ma - i
- alnjuf - imię
- blíji - stary
- á - lub
- jí - aby, w celu