Język karpacki

Język karpacki esouc slaiesk
Utworzenie:	CivilixXXX w 2023
Cel utworzenia:	Na potrzeby projektu osobistego;
Sposoby zapisu:	Łaciński
Typologia:	Analityczny, z elementami fleksji Mianownikowo - biernikowy SVO
Klasyfikacja:	w świecie: Języki indo-europejskie Języki makro-bałtyjskie Języki ibero-karpackie Język karpacki de facto: Języki indo-europejskie Języki bałto-słowiańskie Języki słowiańskie Język karpacki
Lista conlangów

Zobacz też słownik tego języka.

Język karpacki, także język slajski (kar. esouk slaiesk) to język sztuczny utworzony przez Cywila w 2023, opublikowany w 2024. Jest on bardzo nietypowym językiem słowiańskim, którego historia i gramatyka są silnie inspirowane językiem rumuńskim. Z racji tego, że w uniwersum nie istnieją języki słowiańskie w znanej z rzeczywistości formie, język karpacki jest zaliczany do rodziny języków iberyjsko-karpackich. Jest on używany przez około 5-6 milionów osób, przede wszystkim w Karpatach Zachodnich oraz wschodnim Siedmiogrodzie. Jest także językiem urzędowym Republiki Karpackiej.

Język karpacki przez znaczną część jego historii znajdował się pod wpływem języków ościennych, m.in. greckiego, niemieckiego i turkijskich (które w uniwersum są dość powszechnie używane na Bałkanach). Widoczne to jest zwłaszcza w słownictwie, którego znaczna część (według niektórych nawet około połowy) pochodzi z tych języków. Mniejszy, aczkolwiek także znaczący wpływ miały łacina, albański (w uniwersum określany jako iliryjski), oraz angielski.

Fonologia

Samogłoski

	Przednie	Centralne	Tylne
Wysokie	i	ə ~ ɨ	u
Średnie	e		o
Niskie		a

Wymowa fonemu /ə ~ ɨ/ jest dość swobodna, jednak najczęściej jest to [ɨ], gdy znajduje się pod akcentem (w tym pobocznym), a [ə] w pozycji nieakcentowanej. Ponadto, /a/ i /e/ są zwykle redukowane do [ə], jeżeli znajdują się w sylabie po akcentowanej, a nie pada na nie akcent poboczny. Redukcja nieakcentowanego /o/ do [ə] jest cechą języka potocznego, w dialektach zdarza się także redukcja /o/ do [u].

Spółgłoski

		Wargowe	Zębowe	Twardopodniebienne	Miękkopodniebienne	Krtaniowe
Nosowe		m	n
Zwarte	bezdźwięczne	p	t		k
	dźwięczne	b	d		g
Afrykaty			ts	tʃ
Szczelinowe	bezdźwięczne	f	s	ʃ	x	h
	dźwięczne	v	z	ʒ
Półotwarte		w	l	j
Drżące			r

Zarówno /x/, jak i /h/ są ograniczone do zapożyczeń, z tym, że /x/ występuje często w starych, zasymilowanych zapożyczeniach, a także onomatopejach, podczas gdy /h/ występuje tylko w najnowszej warstwie zapożyczeń, a w potocznej lub gwarowej wymowie często zlewa się z /x/.

Akcent

Akcent w języku karpackim jest ruchomy, wariacje w akcencie mogą zarówno zmieniać znaczenie słów, jak i wpływać na ich formę gramatyczną. Położenie akcentu nie jest oznaczane ortograficznie i musi być zapamiętywane. Zazwyczaj akcent pada na jedną z trzech ostatnich sylab.

Gramatyka

Rzeczownik

Karpackie rzeczowniki, podobnie jak w językach iberyjskich, mogą występować w dwóch rodzajach: męskim i żeńskim. Rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone są spółgłoską, rzadko samogłoską -ou, są to zwykle zapożyczenia. Słowa rodzaju żeńskiego mają zaś końcówkę -a, rzadziej -ou lub spółgłoskę.

W przeciwieństwie do nieodmiennych rzeczowników iberyjskich, rzeczowiki w języku karpackim są odmienne przez przypadki, liczby i określoność. Obecne są dwa przypadki - absolutyw i zależny; dwie liczby - pojedyńcza i mnoga; oraz dwa stany określoności - nieokreślony i określony, co daje łącznie 8 form każdego rzeczownika, które mogą być synkretyczne, to jest dwie różne formy mają identyczne brzmienie i zapis.

Odmiana rzeczownika

Rodzaj męski

Temat twardy	nieokreślony		określony
	l. poj	l. mn.	l. poj	l. mn.
Absolutyw	-∅/-ou	-i	-oui	-oui
P. zależny	-ou	-i	-ouia	-ouiou

Temat miękki	nieokreślony		określony
	l. poj	l. mn.	l. poj	l. mn.
Absolutyw	-∅	-e*	-i*	-i*
P. zależny	-i	-ai*	-ïa	-ïou

Temat rozszerzony	nieokreślony		określony
	l. poj	l. mn.	l. poj	l. mn.
Absolutyw	-∅	-ai	-oui	-oui
P. zależny	-ou	-au	-ouia	-ouiou

Gwiazdka oznacza, że ostatnia spółgłoska ulega przemianom: t > ts; k > tsh; P > iP (gdzie P to spółgłoska wargowa); n l > i (w tym -un > -ai). Nie dotyczy to sytuacji, gdy ostatnia samogłoska to "a" ruchome.

Jeżeli rzeczownik rodzaju męskiego kończy się na -ou, to w formach innych niż nieokreślony absolutyw l. poj. zachowuje się on tak, jakby -ou było nieobecne.

Może występować tzw. "a" ruchome, które pochodzi z rozbicia niewygodnej w wymowie wygłosowej zbitki. Po dodaniu końcówki pojawia się samogłoska, która rozdziela zbitkę pomiędzy dwie sylaby, przez co epentyczna samogłoska staje się niepotrzebna i zanika.

Niektóre formy, mimo identycznego zapisu ortograficznego, różnią się położeniem akcentu. Dotyczy to nieokreślonej liczby mnogiej w temacie twardym (akcent pada na przedostatnią sylabę w absolutywie, ale na ostatnią w przypadku zależnym) oraz określonych form absolutywu zarówno w twardym, jak i miękkim temacie (akcent pada na przedostatnią sylabę w liczbie pojedyńczej, ale na ostatnią w mnogiej).

Rodzaj żeński

Temat twardy	nieokreślony		określony
	l. poj	l. mn.	l. poj	l. mn.
Absolutyw	-a	-ou	-aia	-oui
P. zależny	-ou	-ou	-oui	-oui

Temat miękki	nieokreślony		określony
	l. poj	l. mn.	l. poj	l. mn.
Absolutyw	-a	-e	-aia	-ei
P. zależny	-e	-e	-ei	-ei

Temat spółgłoskowy	nieokreślony		określony
	l. poj	l. mn.	l. poj	l. mn.
Absolutyw	-∅	-i	-a*	-e*
P. zależny	-i	-i	-e*	-e*

Ou-temat	nieokreślony		określony
	l. poj	l. mn.	l. poj	l. mn.
Absolutyw	-ou	-oui	-ouia	-ouie
P. zależny	-oui	-i	-e	-e

Gwiazdka oznacza, że ostatnia spółgłoska ulega przemianom: t > ts; k > tsh; P > iP (gdzie P to spółgłoska wargowa); n l > i (w tym -un > -ai)

Przymiotnik

Przymiotnik w języku karpackim odmienia się przez rodzaje i liczby. Jego forma nie ulega zmianie w zależności od syntaktycznej funkcji opisywanego rzeczownika, a także jego określoności. Końcówki wszystkich przymiotników są takie same, jak nieokreślonego absolutywu w twardotematowej odmianie dla obojga rodzajów, jak przedstawia tabela:

	l. poj	l.mn
r. m	-∅	-i
r. ż	-a	-ou

Stopniowanie

W języku karpackim przymiotniki stopniuje się opisowo, dodając słowa określające przed przymiotnikiem. Stopień wyższy tworzy słowo bai, a najwyższy tatum bai. Ponadto, stopień niższy (tj. "mniej X") można utworzyć poprzez słowo bai pazat.

Czasownik

Karpackie czasowniki odmieniają się przez czasy, osoby i liczby. Ponadto, istnieje forma trybu rozkazującego dla drugiej osoby. Istnieją 4 główne klasy czasownika: klasa I (końcowka bezokolicznika -a), klasa II (końcowka bezokolicznika -e), klasa III (końcowka bezokolicznika -i) i klasa IV (końcowka bezokolicznika -∅).

Odmiana czasownika

Klasa I

Cz. teraźniejszy			Cz. przeszły
	l. poj	l. mn		l. poj	l. mn
1. os	-a	-um	1. os	-au	-aum
2. os	-ash	-ate	2. os	-ai	-aite
3. os	-a	-ou	3. os	-ai	-au
T. rozkazujący			Bezokolicznik	Imiesłów	Rzeczownik
2. os	-i	-ite	da -a	-at	-ati

Klasa II

Wszyskie końcówki czasowników klasy II, nie wliczając 1.os l.poj. praes., bezokolicznika, imiesłowu i rzeczownika odczasownikowego wywołują następujące przemiany ostatniej spółgłoski: t > ts; k > tsh; P > iP (gdzie P to spółgłoska wargowa); n l > i (w tym -un > -ai)

Cz. teraźniejszy			Cz. przeszły
	l. poj	l. mn		l. poj	l. mn
1. os	-a	-im	1. os	-au	-aim
2. os	-esh	-ate	2. os	-ai	-aite
3. os	-e	-ou	3. os	-ai	-au
T. rozkazujący			Bezokolicznik	Imiesłów	Rzeczownik
2. os	-i	-ite	da -e	-et	-eti

Klasa III

Końcówki oznaczone gwiazdką wywołują następujące przemiany ostatniej spółgłoski: t > ts; k > tsh; P > iP (gdzie P to spółgłoska wargowa); n l > i (w tym -un > -ai)

Cz. teraźniejszy			Cz. przeszły
	l. poj	l. mn		l. poj	l. mn
1. os	-a*	-im	1. os	-au*	-aum*
2. os	-ish	-ite	2. os	-ai*	-aite*
3. os	-i	-ou*	3. os	-ai*	-au*
T. rozkazujący			Bezokolicznik	Imiesłów	Rzeczownik
2. os	-i	-ite	da -i	-it	-iti

Klasa IV

Końcówki oznaczone gwiazdką wywołują następujące przemiany ostatniej spółgłoski: t > ts; k > tsh; P > iP (gdzie P to spółgłoska wargowa); n l > i (w tym -un > -ai)
/a/ w imiesłowie występuje tylko wtedy, gdy bezokolicznik zakończony jest spółgłoską zwartą.

Cz. teraźniejszy			Cz. przeszły
	l. poj	l. mn		l. poj	l. mn
1. os	-a	-im	1. os	-au*	-aum*
2. os	-esh	-ete	2. os	-ai*	-aite*
3. os	-e	-ou*	3. os	-ai*	-au*
T. rozkazujący			Bezokolicznik	Imiesłów	Rzeczownik
2. os	-i	-ite	da -∅	-(a)t	-ti

Klasa IVb jest wąską klasą czasowników, których rdzeń jest zazwyczaj jedną sylabą otwartą, zazwyczaj zakończoną na -i, -ou lub -o. Odmiana tych czasowników przypomina klasę IV, lecz obecny jest wrostek -i-.

Cz. teraźniejszy			Cz. przeszły
	l. poj	l. mn		l. poj	l. mn
1. os	-ia	-ïme	1. os	-iau	-iaum
2. os	-iesh	-iete	2. os	-iai	-iaite
3. os	-ie	-iou	3. os	-iai	-iau
T. rozkazujący			Bezokolicznik	Imiesłów	Rzeczownik
2. os	-ï	-ïte	da -∅	-t	-ti

Czasowniki nieregularne i modalne

Czasownik id jest używany do tworzenia czasów przyszłych, łącząc się z bezokolicznikiem, zazwyczaj bez da. W formie teraźniejszej tworzy zwykły czas przyszły (np. iada urbi - będę robić), a w formie przeszłej, czas zaprzyszły (np. iazau urbi - zrobię). Odmianę czasownika id przedstawia tabela:

Cz. teraźniejszy			Cz. przeszły
	l. poj	l. mn		l. poj	l. mn
1. os	iada	iadim	1. os	iazau	iazaum
2. os	iadesh	iadete	2. os	iazai	iazaite
3. os	iade	iadou	3. os	iazai	iazau
T. rozkazujący			Bezokolicznik	Imiesłów	Rzeczownik
2. os	idi	idite	da id	it	iti

Czasownik bou pełni rolę czasnownika "być", zarówno w roli czasownika kopularnego jak i czasownika oznaczającego położenie. Jego odmianę przedstawia tabela:

Cz. teraźniejszy			Cz. przeszły
	l. poj	l. mn		l. poj	l. mn
1. os	iesham	iesam	1. os	bou	boum
2. os	iesh	ieshte	2. os	boust	boushte
3. os	ie	sou	3. os	boust	bouï
T. rozkazujący			Bezokolicznik	Imiesłów	Rzeczownik
2. os	boundi	boundite	da bou	bout	bouti

Zaimki

Zaimki osobowe

Zaimki osobowe są odmieniane przez 4 przypadki, mianownik, biernik, dopełniacz i celownik. Dopełniacz pełni także funkcję zaimków dzierżawczych. Brak jest zaś odmiany przez określoność. Odmianę zaimków prezentuje tabela poniżej. W formach trzeciej osoby, ukośnik rozdziela rodzaj męski i żeński.

Mianownik			Biernik
	l. poj	l. mn		l. poj	l. mn
1. os	az	mou	1. os	me	nou
2. os	tou	vou	2. os	te	vou
3. os	un/una	uni/unou	3. os	e/ia	i/ie
Dopełniacz			Celownik
1. os	imen	nas	1. os	iman	num
2. os	tse	vas	2. os	tsai	vum
3. os	ieg/iei	iu	3. os	ium/iei	im

Zaimki zwrotne

W roli zaimków zwrotnych można używać odpowiednich zaimków pierwszej i drugiej osoby, np.: "Atshi te!" - "Popatrz na siebie!", "Zna me daur." - "Znam siebie dobrze." Trzecia osoba ma zaś swoje zaimki zwrotne - se dla biernika, shai dla celownika i dopełniacza.

Zaimki honorykatywne

W celu wyrażenia szczególnej grzeczności, możliwe jest stosowanie tzw. zaimka honorykatywnego gaspad. Mimo bycia określanym jako zaimek, zachowuje się on tak samo jak rzeczowniki. Przy zwracaniu się do kogoś zaimkiem honorykatywnym, używa się trzeciej osoby.

Zaimki wskazujące

Zaimki wskazujące w języku karpackim mają różne formy w zależności od rodzaju i liczby, podobnie jak przymiotniki. Ponadto, wykazują dwustopniowy kontrast odległości.

	Położone blisko		Położone daleko
	l. poj	l. mn	l. poj	l. mn
r. m.	atat	atati	atasht	atashti
r. ż.	atata	atatou	atashta	atashtou

Liczebniki

	Liczebnik główny	Liczebnik porządkowy
1	ein	pirai
2	dua	duai
3	tre	trei
4	tshetour	tshetourei
5	ipint	ipintei
6	iesht	ieshtei
7	shedam	shedmei
8	asham	ashmei
9	zeiunt	zeiuntei
10	zeshunt	zeshuntei

Konstrukcje składniowe

Przyimek at często tworzy konstrukcje odpowiadające dopełniaczowi w wielu innych językach, tworząc tzw. dopełniacz składniowy. Przykładami tej konstrukcji są wyrażenia typu ial at vada - "butelka wody" lub stoudent at litseou - "uczeń liceum".

Z racji braku typowego biernika poza odmianą zaimków osobowych, jeżeli dopełnienie jest opisywane poprzez rzeczownik, oznacza się to poprzez przyimek na. Konstrukcję tą, charakterystyczną dla języków ibero-karpackich, określa się jako biernik składniowy. Przykład jej zastosowania przedstawia zdanie: Ioane dai iman na vada da piti. - "Jan dał mi wodę do picia."