Język laurejski (laur. Lauresc rec) – język słowiański należący do grupy języków barckich, będący językiem oficjalnym Laurei, fikcyjnego państwa wyspiarskiego położonego na zachód od Madery.
Historia języka
Język wywodzi się z języka barckiego, używanego przez Barków (laur. Barcae) – fikcyjnego plemienia słowiańskiego, które odłączyło się od wspólnoty słowiańskiej w I tysiącleciu p.n.e. i udało się najpierw w okolice Śląska, skąd wraz z innymi plemionami dokonało najazdu na półwysep iberyjski w V w. n.e. Dwa wieki później, po odkryciu Laurei przez Dumeira Odkrywcę, większość Barków osiedliła się na nowej wyspie, na której stworzyła własne państwo i nowy naród - Laurów. Mniejsza część Barków pozostała w iberyjskiej Galicji, gdzie ulegli asymilacji z innymi ludami.
Wyróżnia się następujące etapy rozwoju laurejskiego:
Język barcki (Barc rec) – używany przez Barków od oddzielenia się od reszty Słowian do wymarcia Barków na półwyspie Iberyjskim (ok. IX w. n.e.). Barcki wywodzi się z języka wczesnosłowiańskiego (Early Slavic w klasyfikacji Kortlandta), choć nie posiadał takich cech tego języka jak przejście wygłosowego -s w -h czy powstanie samogłosek nosowych. Barcki jest obecnie językiem wymarłym, natomiast dał początek grupie języków używanych w Laurei, nazywanymi językami barckimi.
Język starolaurejski (Stur lauresc) – od VII w. do ok. XII w. n.e.
Język średniolaurejski (Serdin lauresc) – od ok. XII w. do ok. XVI w. n.e.
Wczesny współczesny laurejski (Urn modern lauresc) – od ok. XVI w. do ok. XVIII w. n.e.
Współczesny laurejski (Modern lauresc) – od przełomu XVIII i XIX w. do dziś
Procesy fonetyczne
Samogłoski
Okres barcki
Barcki odziedziczył z wczesnosłowiańskiego 8 samogłosek oraz 3 dyftongi: a, ā, e, ē, i, ī, u, ū, ai, au, ei.
Zmiana iloczasu w zaimkach osobowych - samogłoski w zaimkach liczby pojedynczej uległy skróceniu, zaś te liczby mnogiej - wydłużeniu.
Monoftongizacja dyftongów
ai > [ɶː]
ei > [eː]
au > [oː]
Okres starolaurejski
W okresie starolaurejskim, język został po raz pierwszy spisany w alfabet, jednak nastąpiło to po większości procesów, które zaszły w tym czasie.
Zanik iloczasu i wielka zmiana barw samogłosek
a > a [a]
ā > u [ʊ]
e pozostało bez zmian [ɛ]
ē > ie (dyftong)
i > i [ɪ]
ī > ai [aɪ̯]
[oː] > o [ɔ]
u > y [y]
ū > ou [ɔʊ̯]
[œː] > ae [æ]
[eː] > ei [eɪ̯] (ponowna dyftongizacja, jednak z innym brzmieniem e)
aw > au [aʊ̯]
āw > au [aʊ̯]
ew > eu [ɛʊ̯]
ēw > eu [ɛʊ̯]
Pojawienie się protetycznego e w miejsce zbitek spółgłoskowych po zaniku końcówek rodzajowych w rzeczownikach i przymiotnikach
Okres średniolaurejski
ie > ie [i]
ou > ou [u]
u [ʊ] > u [ʌ]
uw > au [aʊ̯]
Okres wczesny współczesny
Vj > Vɪ, VjC > VɪC
Dyftongizacja r (Vr, VrC)
ar > [aː]
aer > [æɐ̯]
er > [ɛɐ̯]
eir > [eɐ̯]
ir > [ɪɐ̯]
ier > [iɐ̯]
or > [ɔɐ̯]
our > [uɐ̯]
ur > [ʌː]
yr > [yɐ̯]
Wygłosowe en > [ən]
Spółgłoski
Barcki
sj > ʃ
zj > ʒ
nj > ɲ
x > h (pod wpływem języków germańskich)
Selektywne w > v (zaszło w wybranych wyrazach, bez wyraźnego schematu)
Ubezdźwięcznienie wygłosowego -z > -s
Starolaurejski
Palatalizajca c [k] i g [g] przed e oraz i
[k] > [ʦ]
[g] > [ʤ]
Dyspalatalizacja wszystkich pozostałych spółgłosek
tj > t (poza tymi dialektami, gdzie > ʧ)
dj > d (poza tymi dialektami, gdzie > ʤ)
stj > st
zdj > zd
lj > l
rj > r
skj > sc [sk]
zgj > zg
kv > v
gv > v
Średniolaurejski
ʦ > s
ʤ > ʒ
Wczesny współczesny
Zanik wygłosowego -s (w zaimkach osobowych została przechodniość – jeśli w zdaniu po -s następuje wyraz rozpoczynający się samogłoską, -s jest wymawiane)
ng > [ŋ]
Fonetyka
Samogłoski
Przednie
Środkowe
Tylne
Przymknięte
i, y, ɪ
u, (ʊ)
Średnie
ɛ, (e)
ə
ʌ, ʌː, ɔ
Otwarte
a, aː, æ
(ɐ)
W nawiasach podano samogłoski występujące jedynie jako część dyftongu.
A a – [a]
B b – [b]
C c – zazwyczaj [k], przed e, i: [s]
D d – [d]
E e – [ɛ]
F f – [f]
G g – zazwyczaj [g], przed e, i: [ʒ]
H h – [h]
I i – [ɪ], [j]
J j – w wyrazach rodzimych nie występuje, w dialektach może pełnić funkcję znaku zmiękczającego
K k – [k] (wyrazy obce)
L l – [l ~ ɫ]
M m – [m]
N n – [n]
O o – [ɔ]
P p – [p]
R r – [r]
S s – [s]
T t – [t]
U u – [ʌ]
V v – [v]
W W – [w]
X x – [ks]
Y y – [y]
Z z – [z]
Ponadto, wykorzystuje się następujące dwuznaki:
Ae ae – [æ]
Cj cj – [tʃ] (wyrazy obce)
Dj dj – [dʒ] (wyrazy obce)
Ie ie – [i]
Ou ou – [u]
Sj sj – [ʃ]
Tj tj – [tʃ] (w dialektach)
Zj zj – [ʒ]
W zapisie nie zaznacza się akcentu, który jest swobodny, zazwyczaj paroksytoniczny bądź, rzadziej, oksytoniczny.
Gramatyka
Rzeczownik
Występują dwie liczby – pojedyncza i mnoga
Jest tylko jeden przypadek – mianownik
Nie wyróżnia się rodzajów – zanikły na etapie starolaurejskim. Wszystkie rzeczowniki mają jednolitą końcówkę w liczbie mnogiej: -ae (wcześniej była to końcówka rodzaju męskiego, pochodząca z -ai).
Przymiotnik
Przymiotniki, podobnie jak rzeczowniki, nie mają rodzajów. Nastąpił zanik końcówek rodzajowych, także dla liczby mnogiej. W powstałych w ten sposób zbitkach spółgłoskowych pojawiło się protetyczne e, np. cranglas (okrągły) > crangel (okrągły/okrągła/okrągłe/okrągli).
Zaimek
Wymowa wygłosowego -s w zaimkach jest przechodnia gdy w zdaniu następne słowo zaczyna się od samogłoski, np. es laute (łowię) wymawia się [ɛ 'laʊ̯tɛ], ale es e (jestem) – [ɛs ɛ].
Zaimek neutralny w 3 osobie obu liczb jest normalnie używany w odniesieniu do ludzi jako forma neutralna płciowo. Jego wcześniejsza forma w dopełnieniu i zaimku dzierżawczym została zastąpiona nową konstrukcją, będącą połączeniem form męskiej i żeńskiej.
Mianownik
Dopełnienie
Zaimek dzierżawczy
1 os. l. poj
es
me
mai
2 os. l. poj
ty
te
twai
3 os. l. poj
an, ana, ane
nag, nai, naig
1 os. l. mn.
mies
nus
nusj
2 os. l. mn.
ious
vus
vusj
3 os. l. mn.
unae
nies
Zaimek zwrotny
se
swai
Czasownik
Bezokolicznik
Bezokoliczniki składają się z partykuły tei oraz czasownika właściwego. Forma ta wykształciła się w okresie starolaurejskim, kiedy doszło do rewolucji czasownikowej. Dotychczasowe bezokoliczniki (np. bartei - walczyć) zostały rozbite: tei przeszło na początek i stało się partykułą podobną do angielskiego to, temat stał się czasownikiem właściwym, a pozostałe części bezokolicznika zanikły. Ponadto, w czasownikach, których temat zakończony był samogłoską, pojawiła się spółgłoska -t, będąca reliktem końcówki -tei. W efekcie, wszystkie bezokoliczniki zakończone są spółgłoskami. Przykłady przemian:
Oryginalny podział czasowników na dokonane i niedokonane, zakładający osobną formę czasownika dla obu aspektów, zanikł w okresie starolaurejskim. Formy dokonane i niedokonane połączyły się w jedną (zazwyczaj na bazie formy dokonanej), natomiast wykształcił się nowy podział czasów na prosty i postępujący. Postępujący tworzy się z czasownika "być" (tei bout) pozbawionego partykuły tei oraz imiesłowu czasownikowego czynnego.
Koniugacja
Koniugacja laurejskiego jest bardzo regularna (z wyjątkiem dwóch nieregularnych czasowników: tei bout (być) oraz tei ies (jeść)). We wszystkich czasach i trybach, poza rozkazującym, doszło do zaniku osobnych form dla 1 i 2 osób obu liczb, zaś forma dla 3 osoby stała się jedyną formą koniugacyjną.
Odmiana w czasie teraźniejszym polega na dodaniu do tematu -e (l. poj.) / -en (l. mn.). Powstała ona na bazie odziedziczonej odmiany z wczesnosłowiańskiego, którą dziś znamy jako 1 klasa koniugacji w prasłowiańskim.
Czasy przeszłe z barckiego (odziedziczone z wczesnosłowiańskiego) zostały zastąpione nowym czasem przeszłym prostym, będącym kalką czasu teraźniejszego z przegłosem e:a; czasowniki otrzymują zatem końcówki -a/-an. Czas przyszły powstaje za pomocą czasownika bande / banden (forma przyszła czasownika tei bout) z dodatkiem tematu. Bardzo częstą praktyką jest skracanie bande do 'nde/'nden, np. ty'nde preid zamiast ty bande preid (pol. przyjdziesz). Taka forma jest obecnie na tyle powszechna, że jest uznana jako jedna z dwóch dopuszczalnych oficjalnych form i nie ogranicza się tylko do mowy potocznej.
Tryb przypuszczający tworzy się za pomocą partykuły bou + temat. Tryb rozkazujący jako jedyny zachował bardziej skomplikowaną odmianę. Dla 1 i 3 osoby, tworzy się go za pomocą partykuły nec + zaimek osobowy + forma czasu teraźniejszego. Dla 2 osoby, do tematu dodaje się końcówkę -ai (l. poj.) / -aite (l. mn.)
Przykłady koniugacji:
tei nes - nieść
Liczba pojedyncza
Liczba mnoga
Bezokolicznik
tei nes
Czas teraźniejszy (prosty)
nese
nesen
Czas teraźniejszy (postępujący)
e nesent
sen nesent
Czas przeszły (prosty)
nesa
nesan
Czas przeszły (postępujący)
ba nesent
ban nesent
Czas przyszły (prosty)
bande nes 'nde nes
banden nes 'nden nes
Czas przyszły (postępujący)
bande nesent 'nde nesent
banden nesent 'nden nesent
Tryb przypuszczający
bou nes
Tryb rozkazujący
nec (zaimek) nese (1 i 3 os.) nesai (2 os.)
nec (zaimek) nesen (1 i 3 os.) nesaite (2 os.)
Imiesłów przymiotnikowy czynny
nesent
Imiesłów przymiotnikowy bierny
nesen
Rzeczownik odczasownikowy
nesene
tei pait - pić
Liczba pojedyncza
Liczba mnoga
Bezokolicznik
tei pait
Czas teraźniejszy (prosty)
paite
paiten
Czas teraźniejszy (postępujący)
e paitent
sen paitent
Czas przeszły (prosty)
paita
paitan
Czas przeszły (postępujący)
ba paitent
ban paitent
Czas przyszły (prosty)
bande pait 'nde pait
banden pait 'nden pait
Czas przyszły (postępujący)
bande paitent 'nde paitent
banden paitent 'nden paitent
Tryb przypuszczający
bou pait
Tryb rozkazujący
nec (zaimek) paite (1 i 3 os.) paitai (2 os.)
nec (zaimek) paiten (1 i 3 os.) paitaite (2 os.)
Imiesłów przymiotnikowy czynny
paitent
Imiesłów przymiotnikowy bierny
pait
Rzeczownik odczasownikowy
paite
Koniugacja czasownika być (nieregularny):
Liczba pojedyncza
Liczba mnoga
Bezokolicznik
tei bout
Czas teraźniejszy (prosty)
e
sen
Czas teraźniejszy (postępujący)
-
Czas przeszły (prosty)
ba
ban
Czas przeszły (postępujący)
-
Czas przyszły (prosty)
bande
banden
Czas przyszły (postępujący)
-
Tryb przypuszczający
bou
Tryb rozkazujący
nec (zaimek) bande (1 i 3 os.) bandai (2 os.)
nec (zaimek) banden (1 i 3 os.) bandaite (2 os.)
Imiesłów przymiotnikowy czynny
bandent
Imiesłów przymiotnikowy bierny
bout
Rzeczownik odczasownikowy
boute
Koniugacja czasownika jeść (nieregularny):
Liczba pojedyncza
Liczba mnoga
Bezokolicznik
tei ies
Czas teraźniejszy (prosty)
ie
ieden
Czas teraźniejszy (postępujący)
e iedent
sen iedent
Czas przeszły (prosty)
ieda
iedan
Czas przeszły (postępujący)
ba iedent
ban iedent
Czas przyszły (prosty)
bande ie 'nde ie
banden ie 'nden ie
Czas przyszły (postępujący)
bande iedent 'nde iedent
banden iedent 'nden iedent
Tryb przypuszczający
bou ie
Tryb rozkazujący
nec (zaimek) ie (1 i 3 os.) ied (2 os.)
nec (zaimek) ieden (1 i 3 os.) iedaite (2 os.)
Imiesłów przymiotnikowy czynny
iedent
Imiesłów przymiotnikowy bierny
ieden
Rzeczownik odczasownikowy
iedene
Historia zmian koniugacji
Starolaurejski
Średniolaurejski
Wczesny współczesny / współczesny
Liczba pojedyncza
Liczba mnoga
Liczba pojedyncza
Liczba mnoga
Liczba pojedyncza
Liczba mnoga
es
nesam > nesem
mies
neseme
es
dum nese
mies
dume nesen
es
nese
mies
nesen
ty
nesesj
ious
nesete
ty
dusj nese
ious
dute nesen
ty
ious
an, ana, ane
neseti
unae
nesanti > nesenti
an, ana, ane
nese
unae
nesen
an, ana, ane
unae
Powyższa tabela prezentuje, jak zmieniała się koniugacja czasu teraźniejszego na przełomie wieków na przykładzie czasownika tei nes. W okresie starolaurejskim doszło do ujednolicenia samogłosek w koniugacji (na tym przykładzie a > e). W okresie średniolaurejskim doszło do zasadniczej zmiany - w odmianie pojawiła się partykuła du (pl. że), która przejęła końcówki fleksyjne od czasownika, który od teraz miał formę trzeciej osoby (która również uległa zmianie - doszło do zaniku końcówki -ti). Przypomina to zjawisko obecne w polskich gwarach żem przyniósł, z tą różnicą, że miało charakter całościowy i nie ograniczało się do wybranych czasów i osób. We wczesnym współczesnym laurejskim, doszło do zaniku tej partykuły, zostawiając jedynie czasownik w ówczesnej formie. Zdarza się, że forma średniolaurejska z partykułą du występuje w literaturze jako archaizm.
Au cater nei ima vilnu, veida cabae, ein is nies tingent teng vas, ein nesent gal cargo ei ein vezent cel boustera. Au reca cyn cabae: “Sier bale me, veident cel iezdent nu cab”. Cabae atrecan: “Closai, au, nusj sierae balen nus, cadu mies veiden sei uc cel, domin, arbe tep adiene for se is vilnu ti au. Ei au nei ime vilnu”. Iment sei closen, au biega per arvinu.
Nortin Vietru ei Syl (Północny Wiatr i Słońce)
Nortin Vietru ei Syl discutan a cater is nies e paseilin, cadu vag preida, bandent crout syn tep tounica. Unae establan du sei cas pir successena bande convenc vag tei isim ti adiene, bande oznun aca paseilin. Tadu Nortin Vietru vieta taca seilina aca an maga, u aca pamagtina an ba vieten, taca pagala vag ba vait swai tounica in acal se. Tadu Syl swaeta tepa ei vag statima isima swai adiene. Eu, Nortin Vietru deba preiznut, du Syl e paseilin is nies abu.
Vilc ei sun (Wilk i pies)
Galdin vilc preida cyn stur sun ei reca: – Sy amic, es e taca galdin, du es nei mage syp. Cadu ty e gal ei tylset. Is cy ty bire swai iedene? Cy ty gaite? Cy ty ie?
– Es e servant ti mai domin – sun atreca. – “Es serve mai domin, harne nag dam. Forsei mai domin dute me taca gala iedene uca es vale”. Vilc atreca: “Es gaite vela baedina. Dein ei nat, es hade per liesae ei palae ei nei niede neici for iedene for mai genu ei cendae. Es nei mage gait taca padilga. Mai genu ei cendae meren is gald. Forsei es aista bande stut servant ti celae ei custod ti nies damae”.
Sun ei vilc biegan zein per liesae cyn sunin dam. Nula, vilc veida cyrc ti sun. Codin, an poute:
– Es veide twai noud cyrc. Imen visin sunae cyrcae bes valsae?
– Nei – sun atreca. – Nei visin sunae. Per dein es nese catena. Per dein es lege perd dam ti mai domin syn catena. Catena e ferin ei fere e twird. Forsei es nei ime valsae nu cyrc. U es e liber per nat. Per nat es hade cy es vale.
– Darg brut – vilc reca cyn sun. – Gald e struxin, u catena e pastruxin. Es nei nese catena ei nei bande nes. Es bande parda mer is gald syn mai genu ei cendae. Biegai sum cyn swai domin. Sei e pasa tei bout galdin at tylset, pasa tei bout liber at nes catena. Adio.
Francisc caem (Francuska wioska)
Einin ces, in meirin caem in Francia, der gaita celc melainur. Sei melainur ima tri sounae ei dyw dytae. Nuistur soun sypena a stutene mil ein dein, u nag ata nei ima paningae tei cop nag cab. Serdin soun vala tei stut monac, u nuibleizuc monasterioum nei ima maesta for nag. Nuion soun nei znuta ci an bou vale tei diel. Mies nei znuten ci dytae valen, taci historiae is tae cesae nei recen a tuc wectae.
