Język lugulmuski

Język lugulmuski ????? ????? [??????]
Sposoby zapisu:	lugulmuskie, łacińskie
Typologia:	aglutynacyjny, VSO
Faktycznie
Utworzenie:	Henryk Pruthenia w 2018, od 2022 Cywil
W projekcie Kyonu
Używany w :	Lugulmusz
Klasyfikacja:	Języki lugulmusko-atrypijskie Język starolugulmuski Klasyczny język lugulmuski Język Szarumaku Język emigilski
Lista conlangów

Zobacz też słownik tego języka.

Język lugulmuski, zwany też lugulmuskim klasycznym — język utworzony przez Henryka Pruthenię w 2018 roku, od sierpnia 2022 kontynuowany przez Cywila. Na Kyonie był on używany na terenie starożytnego Lugulmuszu, krainy historyczno-geograficznej znajdującej się w roku wspólnym w granicach Imperium Ajdyniriańskiego. Lugulmusz był jedną z wielkich cywilizacji Starożytnej Ajdyniriany, a co za tym idzie, mową jednej z najstarszych cywilizacji planety. Był to język trójdzielny dla podmiotów ożywionych, charakteryzował się szykiem VSO, oraz przeciwstawieniem inkluzywnego i ekskluzywnego "my". Należał on do rodziny języków lugulmusko-atrypijskich, ponadto niektórzy sugerują dalekie pokrewieństwo z językami anakijskimi.

Fonologia

Samogłoski

W lugulmuskim występowało 5 samogłosek, w dość nietypowym układzie niezawierającym samogłoski /o/. Nie rozróżniano pomiędzy samogłoskami krótkimi i długimi.

	Przednie	Centralne	Tylne
Przymknięte	i	ʉ	u
Środkowe	e
Otwarte		a

W niektórych zapożyczeniach do i z języków ościennych istnieją argumenty za tym, aby analizować /ʉ/ jako głoskę niezaokrągloną, choć inne wskazują na jej zaokrąglenie. Powód tego zjawiska nie jest do końca znany - mogła to być różnica dialektalna, albo odzaokrąglenie tej samogłoski w późniejszych etapach lugulmuskiego.

Dyftongi

W języku lugulmuskim występowały jedynie 2 dyftongi:

• ai - [ai̯] jak w xxx [xxx] (xxx)
• au - [au̯] jak w xxx [xxx] (xxx)

Spółgłoski

W lugulmuskim występowało 16 spółgłosek.

		Wargowe	Zębowo-dziąsłowe	Podniebienne	Welarne	Języczkowo-krtaniowe
Nosowe		m	n
Zwarte	przydechowe	pʰ	tʰ		kʰ
	bezprzydechowe	p	t		k
Szczelinowe			s	ʃ	x	h
Drżące			r
Aproksymanty			l	j	w

Budowa sylaby

Sylaba mogła przybierać kształt (C)V(R), gdzie C oznacza dowolną spólgłoskę, V dowolną samogłoskę, zaś R to dowolna głoska nosowa, drżąca, aproksymant, [s] lub [ʃ].

Akcent

Akcent padał na pierwszą sylabę słowa i był pod tym względem stały.

Pismo

Zapis łaciński

Alfabet łaciński stosowany jest jako podstawowa forma zapisu na potrzeby tego artykułu. W zapisie łacińskim języka lugulmuskiego stosuje się 21 liter.

a	b	d	e	g	h	ḫ	i	î	k	l
[a]	[p]	[t]	[e]	[k]	[h]	[x]	[i]	[ʉ]	[kʰ]	[l]
m	n	p	r	s	š	t	u	w	y
[m]	[n]	[pʰ]	[r]	[s]	[ʃ]	[tʰ]	[u]	[w]	[j]

Gramatyka

Morfofonologia

Opisane zasady morfofonologiczne zachodzą zarówno w odmianie, jak i w słowotwórstwie.

Jeżeli rdzeń lub poprzednia końcówka są zakończone samogłoską, a dodawana kolejna końcówka zaczyna się samogłoską, to pierwsza samogłoska końcówki wypiera ostatnią końcówkę rdzenia.

Jeżeli dodanie końcówki skutkowałoby powstaniem zbitki -rl- lub -lr, to automatycznie te stają się odpowiednio -ll- oraz -rr-.

Samogłoski nosowe asymilowały się pod względem miejsca artykulacji do następującej bezpośrednio po niej spółgłoski zwartej.

Rzeczownik

Klasy rzeczownika

W języku lugulmuskim występowało pięć klas rzeczownika:

• I: ludzie
• II: zwierzęta
• III: rośliny, większość przedmiotów nieożywionych
• IV: przedmioty płaskie, obszary
• V: płyny, rzeczy sypkie
  

Klasy I, II i III tworzą szerszą grupę rzeczowników policzalnych, a klasy IV i V grupę rzeczowników niepoliczalnych. Ponadto, klasy I i II tworzą szerszą grupę rzeczowników ożywionych, a klasy III, IV i V grupę rzeczowników nieożywionych.

Liczba

System liczb gramatycznych zależał od policzalności danego rzeczownika. W rzeczownikach policzalnych występowały 3 liczby: pojedyncza, podwójna i mnoga.
W rzeczownikach niepoliczalnych występowały dwie liczby: pojedyncza i zbiorowa. Liczby pojedynczej używano do mówienia o pojedynczym arkuszu, połaci, lub zawartości jednego naczynia, zbiorowej zaś do mówienia o większej ilości danej rzeczy.

Przypadki

Język lugulmuski posiadał 3 przypadki:

• Intranzytyw - oznaczał podmiot orzeczenia nieprzechodniego
• Biernik - oznaczał dopełnienie orzeczenia przechodniego
• Ergatyw - oznaczał podmiot orzeczenia przechodniego

Biernik występował tylko dla rzeczowników ożywionych. W przypadku rzeczowników nieożywionych, jego forma była zbieżna z intranzytywem.

Poniższe tabele przedstawiają odmianę rzeczownika lugulmuskiego przez przypadki.

Klasa I
	kaš kobieta				Końcówki
	l. poj	l. podw	l. mn.		l. poj	l. podw	l. mn.
Intranzytyw	kaš	kašgîr	kašir		-∅	-gîr	-ir
Biernik	kaše	kašgîre	kašire		-e	-gîre	-ire
Ergatyw	kaša	kašgîra	kašira		-a	-gîra	-ira

Klasa II
	kawanga bizon				Końcówki
	l. poj	l. podw	l. mn.		l. poj	l. podw	l. mn.
Intranzytyw	kawanga	kawangaka	kawangašir		-∅	-gîr	-šir
Biernik	kawange	kawangake	kawangašire		-e	-gîre	-šire
Ergatyw	kawanga	kawangaka	kawangašira		-a	-gîra	-šira

Klasa III
	ḫalpu kamień				Końcówki
	l. poj	l. podw	l. mn.		l. poj	l. podw	l. mn.
Intranzytyw-Biernik	ḫalpî	ḫalpumînî	ḫalpugau		-î	-mînî	-gau
Ergatyw	ḫalpa	ḫalpumîna	ḫalpugaya		-a	-mîna	-gaya

Klasa IV
	muš kraj			Końcówki
	l. poj	l. zbiorcza		l. poj	l. zbiorcza
Intranzytyw-Biernik	muš	mušḫî		-∅	-ḫî
Ergatyw	mušna	mušḫîna		-na	-ḫîna

Klasa V
	xxx xxx			Końcówki
	l. poj	l. zbiorcza		l. poj	l. zbiorcza
Intranzytyw-Biernik	xxxî	xxxdešî		-î	-dešî
Ergatyw	xxxka	xxxdeša		-ka	-deša

Przymiotnik i przysłówek

Przymiotniki oraz przysłówki nie występowały jako samodzielne słowa. Zamiast tego były one inkorporowane do rdzenia poprzedzającego rzeczownika lub czasownika. Z tego powodu nie odmieniały się, a ich forma fleksyjna była zgodna z formą opisywanego rzeczownika lub czasownika.

Stopniowanie przymiotników i przysłówków

Występowały 2 stopnie przymiotnika oraz przysłówka: równy i wyższy. Pierwszy stanowił domyślną formę, a drugi był tworzony przez pełną reduplikację. Jeżeli występował bez drugiego rzeczownika do porównania, przyjmował funkcję stopnia najwyższego.

Zaimek

Zaimek osobowy

Osoba	Sg	Pl
1.	ḫî	de¹
		pî¹
2.	ge	me
3.	i	i-²

• ¹ W języku lugulmuskim istnieje opozycja między de "my (z tobą)", a pî "my (bez Ciebie)".
• ² Sufiks liczby mnogiej zależny jest od rzeczownika, który opisywany jest za pomocą tego zaimka.

Zaimki osobowe były stosowane tylko w przypadku równoważników zdania, jęzeli opisywały ożywiony podmiot zdania z orzeczeniem nieprzechodnim lub jeżeli opisywały dopełnienie dalsze. W celu oznaczenia nieożywionego podmiotu, ożywionego podmiotu zdania przechodniego lub dopełnienia bliższego stosowane były zamiast nich odpowiednie afiksy osoby.

Czasownik

Czasownik odmieniał się przez osoby, liczby, czasy, strony, tryby i deixis (oznaczanie ruchu podczas wykonywania czynności). Występowały 4 czasy, 6 trybów, 4 stany deixis i 3 strony. Odmiana polegała na dodaniu do rdzenia odpowiednich przyrostków. Brak był bezokolicznika, zamiast którego rdzeń czasownika jest doklejany jako sufiks do rdzenia czasownika modalnego.
Kolejność morfemów w lugulmuskich czasownikach można przedstawić w następujący sposób:

• [Rdzeń] + [tryb] + [strona] + [deixis] + [czas] + [osoba + liczba podmiotu] + [osoba + liczba dopełnienia bliższego]

Odmiana czasownika przez tryby

Odmiana czasownika przez osoby odbywała się poprzez dodawanie następujacych wrostków:

• -∅- dla trybu oznajmującego
• -u- dla trybu rozkazującego
• -îš- dla trybu przypuszczającego
• -le- dla trybu zaprzeczającego
• -hum- dla trybu życzącego
• -gu- dla trybu przyzwalającego

Odmiana czasownika przez strony

Odmiana czasownika przez osoby odbywała się poprzez dodawanie następujących wrostków:

• -∅- dla strony czynnej
• -uš- lub -us- (w trybie przypuszczającym) dla stony biernej
• -in- dla strony przeciwbiernej

Przy przekształceniu zdania ze strony czynnej na stronę bierną podmiot w ergatywie zostawał usunięty lub zamieniony na wyrażenie przyimkowe. Jego miejsce zajmowała zaś dopełnienie, którego przypadek zmienia się z biernika na intranzytyw. Stronę bierną da się utworzyć tylko od czasowników, których dopełnienie bliższe jest ożywione.
W stronie przeciwbiernej podmiot w ergatywie zostawał zamieniony na intranzytyw, dopełnienie zaś zostawało usunięte lub zamienione na wyrażenie przyimkowe.

Odmiana czasowników przez deixis

Odmiana czasownika przez deixis odbywała się poprzez dodawanie następujących wrostków:

• -∅- dla czasowników wykonywanych w bezruchu
• -(w)ai- dla czasowników wykonywanych poruszając się w stronę dopełnienia
• -meš- dla czasowników wykonywanych oddalając się od dopełnienia
• -pîl- dla czasowników wykonywanych poruszając się obok lub wokół dopełnienia

Odmiana czasowników przez czasy

Odmiana czasownika przez deixis odbywała się poprzez dodawanie następujących wrostków:

• -ta- dla czasowników w czasie zaprzeszłym
• -kaš- dla czasowników w czasie przeszłym prostym
• -∅- dla czasowników w czasie teraźniejszym
• -il- dla czasowników w czasie przyszłym

Odmiana czasowników przez osoby i liczby

Odmiana czasownika przez osoby podmiotu odbywała się poprzez dodawanie następujących sufiksów:

• -î dla pierwszej osoby liczby pojedynczej
• -mu dla drugiej osoby liczby pojedynczej
• -∅ dla trzeciej osoby liczby pojedynczej
• -un dla pierwszej osoby liczby mnogiej (inkluzywnej)
• -na dla pierwszej osoby liczby mnogiej (ekskluzywnej)
• -ume dla drugiej osoby liczby mnogiej
• -di dla ożywionej trzeciej osoby liczby mnogiej

Język lugulmuski cechował się tzw. zgodnością wieloosobową - czasowniki odmieniane były nie tylko przez osobę podmiotu, ale także dopełnienia bliższego. Końcówki osoby dopełnienia były następujące:

• -he dla pierwszej osoby liczby pojedynczej
• -ne dla drugiej osoby liczby pojedynczej
• -∅ dla trzeciej osoby liczby pojedynczej
• -îru dla pierwszej osoby liczby mnogiej (inkluzywnej)
• -la dla pierwszej osoby liczby mnogiej (ekskluzywnej)
• -mira dla drugiej osoby liczby mnogiej
• -ri dla ożywionej trzeciej osoby liczby mnogiej

Partykuły

Negację w języku lugulmuskim tworzono poprzez dodanie po słowie zaprzeczanym partykuły il. Stanowiła ona osobne słowo, o czym świadczył brak asymilacji samogłoski w słowie poprzedzającym.

Poimki

W języku lugulmuskim rolę przyimków pełniła odmiana czasownika przez deixis lub poimki. Te drugie miały formę końcówek doklejanych do formy podstawowej rzeczownika. Nigdy nie występowały one razem z rzeczownikami odmienionymi, przez co niektórzy językoznawcy klasyfikują je jako dodatkowe przypadki.

Szyk zdania

Dominującym szykiem zdania był VSO. Słowo opisujące (np. przymiotnik) było umieszczane po słowie opisywanym, z wyjątkiem liczebników, które były umieszczane przed zliczanym rzeczownikiem. Szyk zdania nie był absolutny i często zdarzały się odstępstwa, między innymi zamiana podmiotu i orzeczenia miejscami.

Słowotwórstwo

Nowe rzeczowniki w języku lugulmuskim często tworzono poprzez zestawienie dwóch prostych rzeczowników, bez wrostka. Bardzo rzadkie były zestawienia trzech lub więcej rzeczowników, tak samo jak zestawienia z wykorzystaniem rzeczowników już złożonych.
Ponadto, niekiedy zachodziło skostnienie wyrażenia poimkowego, którego znaczenie stawało się zawężone. Tego typu konstrukcję słowotwórczą można także przeanalizować jako pochodzącą od rzeczownika złożonego i poimka.

Istniały także sufiksy tworzące słowa pochodne, m.in:
-atar: tworzy nazwy zawodów, urzędów, funkcji itp. Etymologicznie powiązane ze słowem hatar - "człowiek".