Język rodzki

język rodzki rodzku jezuk
Utworzenie:	Vilén w 2008
Najnowsza wersja:	1.76
Sposoby zapisu:	alfabet łaciński
Klasyfikacja:	języki indoeuropejskie języki słowiańskie języki północnosłowiańskie (fikcyjne) język rodzki
Przykład
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka Veche lydi sot serödzeni svobödeni i örveni ve dostöjenösti i pravåm. Öni — jesdäreni s’ orzumu i sevisti i delšeni otnösit se drugåm ve duchu bratrestva.
Lista conlangów

Język rodzki (rodzku jezuk) to fikcyjny północnosłowiański język sztuczny. Charakteryzuje się on silnymi wpływami języka szwedzkiego na fonologię, słownictwo i gramatykę; a także w małym stopniu języka szlawskiego (słownictwo, końcówka dop. l.m. -u) oraz fryzyjskiego i średniowysokoniemieckiego.

Pewne aspekty rodzkiego inspirowane są językiem sweńskim (główna inspiracja do powstania języka), rańskim, wozgijskim, zimnym oraz gardneńskim.

---

Nom dans les autres langues:

Langue	Nom
Deutsch	rotzische Sprache
Ελληνικά	Ροδρική γλóσσα
English	rothish language
Español	idioma rodraco
Fielniska	Rodziska tunga
Français	langue rodraise
Latina	lingua Rodrica
Olgittine	rodtine, rece rodtic
Ral-ęmyt	Rotrajzęmut sur'atkan
Svenska	rodska språk

Alfabet i fonologia

a

ä

å

b

c

ch

d

e

g

i

j

k

l

m

[a]

[æ]

[ɒ]

[b]

[ɕ]

[x]

[d]

[ɛ]

[ɡ]

[i]

[j]

[k]

[l]

[m]

n

o

ö

p

r

s

š

t

u

v

y

z

(ts)

(dz)

[n]

[ɔ]

[œ]

[p]

[r]

[s]

[ʃ]

[t]

[u]

[v]

[y]

[z]

[θ]

[ð]

• g jest wymawiane jako [j] w końcówkach -åg i -eg oraz w niektórych wyrazach.
• ts dz w niektórych wyrazach mogą być wymawiane jako [ts dz].
• zbitka ksk występująca przed końcówką niektórych przymiotników wymawiana jest [sk].
• końcówka -adzet w liczebnikach od 11 do 19 wymawiana jest [azɛt].

Akcent

Wyrazy w języku rodzkim akcentowane są zazwyczaj na pierwszą sylabę, z wyjątkiem słów zawierających przedrostki (akcentowanych na drugą, np. påcistit), oraz niektórych zapożyczeń z języków obcych.

Mutacje

Przed niektórymi końcówkami mogą zachodzić następujące mutacje samo- i spółgłoskowe:

Przegłos (umlaut)

Polega na zmianie najbliższej samogłoski poprzedzającej końcówkę w następujący sposób:

• a → ä
• o, å → ö
• u → y

Przy końcówkach oznaczany jest za pomocą gwiazdki *.

Palatalizacja

Polega na zmianie spółgłoski występującej tuż przed końcówką w następujący sposób:

• k → c
• g, ch → š
• sk → šk
• sg → šg

Przy końcówkach oznaczana jest za pomocą krzyża †.

Jotacja

Polega na zmianie spółgłoski występującej tuż przed końcówką w następujący sposób:

• t → ts
• d → dz
• k → c
• s, z, g, ch → š
• sk → šk
• sg → šg
• st, sd → ss

Przy końcówkach oznaczana jest za pomocą podwójnego krzyża ‡.

Udźwięcznienie

Technicznie, nie jest to mutacja, a jedynie osobliwość ortograficzna w pisowni języka rodzkiego. Polega ona na zmianie znaku spółgłoskowego na jego odpowiednik dźwięczny, jeżeli znajdzie się on w pozycji pomiędzy samogłoskami.

Na występowanie tej „mutacji” nie ma żadnej reguły, jako że występuje ona jedynie w niektórych słowach zależnie od ich etymologii. Słowa w których zachodzi, powinny być odpowiednio oznaczone w słowniku.

Procesy fonetyczne zaszłe od języka prasłowiańskiego

Samogłoski

• y → u / i (na końcu wyrazu)
• a e ę ě [na początku wyrazu] → ja jö ję jě
• ę ǫ → e o
• a o u [przed C*(ь e ě i j)] → ä ö y
• ъ, ь → e / Ø (na końcu wyrazu)
• ě → i
• o [z wyjątkiem sylaby akcentowanej, pozycji na początku lub końcu wyrazu, oraz -o- łączącego w złożeniach] → å
• ije, eje [czasami] → e
• ij, iji [między spółgłoskami] → i
• ij [w innych przypadkach] → ej

• -uj -aja -oje -ije [w końcówkach przymiotników] → -u -a -e -i
• -i [w końcówce bezokolicznika] → -Ø

Spółgłoski

• tj dj sj zj stj sdj → ts dz š ž ss ss
• Cj → C
• č ž šč ždž → c š šk šg
• tl dl → kl gl
• chl chr chv [na początku wyrazu] → l r v

Istniejące nieregularności

• W wyrazie Rodzka i pokrewnych (rodzku itp.): brak wokalizacji jeru przed końcówką -ska, pozostałość po poprzedniej wersji języka.
• Wyraz šenskina zamiast šeneškina: brak wokalizacji jeru z powodu częstości użycia, oraz uproszczenie fonetyczne nieistniejącej nigdzie zbitki nšk (zewnętrznie, także pozostałość po poprzedniej wersji języka, gdzie uproszczenie było uzasadnione istnieniem w wielu wyrazach zbitki nsk, a nieistnienie nigdzie nšk; na gruncie obecnej wersji języka, tego nie da się w ten sposób wytłumaczyć).
• Uproszczenie końcówek typu -ågo, -ego do -åg, -eg z powodu częstości użycia.
• W zaimkach typu moja, tvoja, zrównanie analogiczne do möja, tvöja, itp., pod wpływem zaimków typu möj, möje, möji, itp.
• Czasownik posiłkowy mäm, mäš, itd.: skrócenie z powodu częstości użycia z czasownika jemät w przypadkach użycia posiłkowego, a także nieregularna odmiana na wzór odmiany czasównika dät.

Gramatyka

Rzeczownik

W języku rodzkim, rzeczowniki odmieniają się przez liczby oraz przypadki, i mają przyporządkowany jeden z trzech rodzajów (męski, żeński, nijaki), oraz jeden z sześciu wzorców deklinacji (I, II, III, IV, V, VI). Należy zwrócić uwagę, że te dwie rzeczy są od siebie niezależne, i odmiana według danego wzorca nie implikuje posiadania danego rodzaju – np. mimo że do wzorca III należą w większości rzeczowniki rodzaju żeńskiego, można trafić czasem tam na rzeczownik rodzaju męskiego, jak np. möškina (nom. m III).

Odmiana nieokreślona

	I		II		III		IV		V
	l. poj.	l. mn.	l. poj.	l. mn.	l. poj.	l. mn.	l. poj.	l. mn.	l. poj.	l. mn.
nom.	-Ø, -u	-i	-o/-e	-a	-a	-i	-Ø	-i	-Ø	-i, -a
gen.	-a	-u	-a	-u	-i	-u	-i	-ej	-i	-u
dat.	-u	-åm	-u	-åm	-i *	-am	-i	-em	-i	-em
acc.	-Ø, -u	-i	-o/-e	-a	-o	-i	-Ø	-i	-Ø	-i, -a

W mianowniku i bierniku liczby mnogiej rzeczowników V deklinacji, końcówka zależy od rodzaju – rzeczowniki rodzaju męskiego i żeńskiego przyjmują końcówkę -i, zaś rodzaju nijakiego, końcówkę -a. W kilku utartych wyrażeniach znajdują się pozostałości dawnych narzędnika i wołacza. Są to m.in.: Böše! „Boże!”, nötsim „nocą” czy sebogöm „żegnaj”.

Odmiana określona

Rzeczowniki określone tworzone są przez dodanie odpowiedniej końcówki odmiany określonej do odmienionego przez liczbę rzeczownika w mianowniku. Dodatkowo, jeżeli rzeczownik kończy się na spółgłoskę, przed końcówkę wstawia się -e- (w rodzaju męskim) bądź -a- (w rodzaju żeńskim), zaś jeżeli kończy się na -o, zamieniane jest ono na -å-.

	r. męski		r. żeński		r. nijaki
	l. poj.	l. mn.	l. poj.	l. mn.	l. poj.	l. mn.
nom.	-t	-ti	-ta	-ti	-to	-ta
gen.	-tåg	-tich	-ti	-tich	-tåg	-tich *
dat.	-tåm	-tim	-tö	-tim	-tåm	-tim *
acc.	-t	-ti	-te *	-ti	-to	-ta

Formy określonej używamy, gdy:

• Wspomniano przedmiot po raz kolejny w tekście lub rozmowie.
• Z sytuacji lub kontekstu wiadomo o jaki przedmiot chodzi.
• Przedmiot jest jedyny w swoim rodzaju.
• Przedmiot wysuwa się na plan pierwszy jako przedstawiciel grupy pokrewnych przedmiotów, jest uważany za przedstawiciela rodzaju.
• Mówiący sygnalizuje, że chodzi mu o wszystkie elementy pewnego zbioru skończonego i wymiernego.

Użycie przypadków

Mianownik używany jest:

• Jako podmiot zarówno zdań przechodnich, jak i nieprzechodnich.
• Jako forma słownikowa.

Dopełniacz używany jest:

• W funkcji posesywnej w relacjach przynależności.
• W funkcji partytywnej.
• Jako dopełnienie bliższe, gdy mowa jest o części.
• Przy uczestnictwie w czynności, zarówno jako agens, jak i pacjens.
• W funkcji opisowej, np. den pöbidi „dzień zwycięstwa”.

Celownik używany jest:

• Jako dopełnienie dalsze.
• Po przyimkach oznaczających znajdowanie się w danym miejscu, np. ve domu „w domu”.

Biernik używany jest:

• Jako dopełnienie bliższe zdań przechodnich.
• Po przyimkach oznaczających ruch do danego miejsca, np. ve dom „do domu”.

Przymiotnik

Przymiotniki odmieniają się przez liczbę i rodzaj, nie odmieniają się za to przez przypadki. Przyjmują one końcówki:

	l. poj.	l. mn.
r. męski	-u	-i
r. żeński	-a
r. nijaki	-e

Przymiotniki stopniowane są przez wstawienie -iš- *‡ dla stopnia wyższego, bądź -ast *‡ dla stopnia najwyższego przed końcówką przymiotnika, np. vusu „wysoki” → vyšišu „wyższy”, vyšastu „najwyższy”.

Niektóre przymiotniki posiadają nieregularną formę stopnia wyższego i najwyższego:

Przymiotnik	Stopień wyższy	Stopień najwyższy
dobru (dobry)	bölišu	bölastu
malu (mały)	menišu	menastu
velku (duży)	vecišu	vecastu
zelu (zły)	görišu	görastu

Czasownik

Odmiana regularna

	I		II		III		IV		V		Va		VI
inf.	-t *		-t *		-it		-t *		-t *		-t *		-åvät
sup.	-t		-t		-it		-t		-t		-t		-åvat
imiesłowy
czynny	--ötsu *		-jötsu		-ötsu		-ötsu		-jötsu		-ötsu		-ujötsu
bierny	-nu		-nu		-enu ‡		-enu *†		-tu		-tu		-åvanu
czas teraźniejszy
osoba	l.p.	l.m.	l.p.	l.m.	l.p.	l.m.	l.p.	l.m.	l.p.	l.m.	l.p.	l.m.	l.p.	l.m.
1.	--o *‡	--em *‡	-jo	-jem *	-o ‡	-im	-o	-em *†	-jo	-jem *	-o	-em *	-ujo	-yjem
2.	--eš *‡	--ete *‡	-ješ *	-jete *	-iš	-ite	-eš *†	-ete *†	-ješ *	-jete *	-eš *	-ete *	-yješ	-yjete
3.	--et *‡	--åt *‡	-jet *	-jåt	-it	-et	-et *†	-åt	-jet *	-jåt	-et *	-åt	-yjet	-ujåt
czas przeszły I
1.	-ch	-chåm	-ch	-chåm	-ach ‡	-achåm ‡	-ich *†	-ichåm *†	-jech *	-jechåm *	-ech *	-echåm *	-yjech	-yjechåm
2.	-še *	-šete *	-še *	-šete *	-äše ‡	-äšete ‡	-iše *†	-išete *†	-ješe *	-ješete *	-eše *	-ešete *	-yješe	-yješete
3.	-šet *	-cho	-šet *	-cho	-äšet ‡	-acho ‡	-išet *†	-icho *†	-ješet *	-jecho *	-ešet *	-echo *	-yješet	-yjecho
tryb rozkazujący
	--i *‡	--ite *‡	-j *	-jte *	-i	-ite	-i *†	-ite *†	-j *	-jte *	-i *	-ite *	-yj	-yjte

• W przypadku czasowników zakończonych w bezokoliczniku na -ät -öt, forma podstawowa zakończona jest na -a -o.
• W I konjugacji, jeżeli przed końcówką występują dwa myślniki, dodawana jest ona do formy powstałej przez usunięcie końcówki bezokolicznika wraz z samogłoską ją poprzedzającą.

Niektóre czasowniki posiadają odmienny rdzeń w formach bezokolicznika, supinum i imiesłowu biernego, a odmienny w pozostałych formach, np.:

• brät (bera-) vb. I — np. branu, bero, bereš, berachåm, beri.
• pit (pe-) vb. V — np. pitu, pejo, peješ, pejech, pej.
• pereti (perem-) vb. Va — np. peretu, peremo, peremeš, peremech, peremi.

Czasowniki nieregularne

	być		dawać		jeść
inf.	byt		dät		jitt
sup.	but		dat		jitt
imiesłowy
czynny	bötsu		dajötsu		jidötsu
bierny	—		danu		jidzenu
czas teraźniejszy
osoba	l.p.	l.m.	l.p.	l.m.	l.p.	l.m.
1.	jest	sot	däm	dam	jim	jime
2.			däs	däte	jis	jite
3.			dast	dadet	jist	jidet
czas przeszły I
1.	bech	bichåm	dädich	dädichåm	jidich	jidichåm
2.	beše	biste	dädiše	dädišete	jidiše	jidišete
3.	bešet	biše	dädišet	dädicho	jidišet	jidicho
tryb rozkazujący
	böd	bödite	dädz	dädite	jidz	jidite

Czasowniki posiłkowe

	mäm		mach		tso		bim
osoba	l.p.	l.m.	l.p.	l.m.	l.p.	l.m.	l.p.	l.m.
1.	mäm	mam	mach	machåm	tso	tsem	bim	bim
2.	mäš	mäte	mäše	mäšete	tseš	tsete	bi	bite
3.	mät	majåt	mäšet	macho	tset	tsot	bi	bo

Czasy

Czas teraźniejszy

Może służyć także do wyrażania przyszłości w przypadku czynności dokładnie umiejscowionych w czasie, np. Sutra, jedzem ve dom. „Jutro, idziemy do domu”.

Czas przeszły I (imperfectum)

Używamy go gdy coś stało się w przeszłości w określonym czasie. Jeśli czas czynności jest znany, nie ma potrzeby jego podawania.

Czas przeszły II (perfectum)

Tworzony jest za pomocą czasownika posiłkowego mäm + imiesłowu biernego w rodzaju nijakim (w przypadku czasowników nieprzechodnich – supinum + końcówki -e), np. jas mäm kypene. Używamy go w następujących sytuacjach:

• Gdy czynność nie jest określona w czasie, jej czas jest nieznany bądź nieistotny dla przekazu, np. Ona mät bute ve Botštadu. „Ona była w Botsztadzie”.
• Gdy czynność, która odbyła się i zakończyła w przeszłości ma następstwa w chwili obecnej, np. Ludomila mät sepite vela menåg. „Ludmiła wypiła za dużo” – wskutek czego np. nie może teraz prowadzić auta.
• Gdy odcinek czasu zdefiniowany w zdaniu jeszcze się nie skończył, co wcale nie oznacza, że czynność musi trwać właśnie w tej chwili.

Czas zaprzeszły

Tworzony jest za pomocą czasownika posiłkowego mach + imiesłowu biernego w rodzaju nijakim (w przypadku czasowników nieprzechodnich – supinum + końcówki -e). Używamy go, gdy mówimy o dwóch zdarzeniach, które miały miejsce w przeszłości, przy czym jedno zdarzyło się wcześniej od drugiego.

Np. Kega Jöleg mäšet jesvörtsene jes gorda, sezvönäšet sestri. „Gdy Oleg wrócił z miasta, zadzwonił do siostry”.

Czas przyszły

Tworzony jest za pomocą czasownika posiłkowego tso + bezokolicznika, np. jas tso kupåvät.

Tryby

Tryb rozkazujący

Służy do wyrażania rozkazów, życzeń lub próśb.

W przypadku pierwszej i trzeciej osoby, wyrażany jest on analitycznie, poprzez wstawienie słowa da lub pysti na początku zdania, i użycie czasownika w trybie oznajmującym.

Tryb przypuszczający

Wyraża niepewność, warunkowość lub wyrażone pośrednio życzenie. Tworzony jest za pomocą czasownika posiłkowego bim + czasownika w czasie przeszłym I, np. jas bim kypach.

Zaimki

Osobowe i dzierżawcze

		osobowe						dzierżawcze
		nom.		dat.		acc.		l. poj.			l. mn.
			+C	dł.	kr.	dł.	kr.	r.m.	r.ż.	r.n.
liczba pojedyncza
1.		jas	jam	meni	mi	mene	me	möj	möja	möje	möji
2.		ti	tis	töbi	ti	tebe	te	tvöj	tvöja	tvöje	tvöji
3.	r.m.	on		nomu	mu	nogo	go	onåg
	r.ż.	ona		nöj	ji	nöje	je	onöj
	r.n.	ono		nomu	mu	nogo	go	onåg
liczba mnoga
1.		mi	mise	nam		nas	ni	näš	näša	näše	näši
2.		vi	vise	vam		vas	vi	väš	väša	väše	väši
3.		öni		nim	im	nich	ich	önich
zaimki zwrotne
		—		söbi	si	sebe	se	svöj	svöja	svöje	svöji

• Forma oznaczona +C używana jest w zastępstwie wyrażeń z czasownikiem „być”.
• Forma krótka zaimków nie może być używana po przyimkach.
• Zaimki zwrotne używane są jedynie w trzeciej osobie. W pozostałych przypadkach, używa się zaimków odpowiednich dla danej osoby, np. mujo me, myješ te, myje se „myję się, myjesz się, myje się”. Uwaga: w bierniku 2. osoby używa się jedynie formy długiej, np. mujete vas, nigdy **mujete vi.

Pozostałe zaimki

	pytające	wskazujące	nieokreślone	upowszechniające	przeczące
który?	kotru	tut / tamat	nekotru	kešgu	šadenu
kto?	keto		neko	veku	niko
co?	co		neco	vecho	nic
ile?	kölik	tölik	nekölik
czyj?	cej	—	necej	—	nicej
jaki?	kaku	taku	nekaku	—	—
jak?	kak	tak	nekak	—	—
kiedy?	kega	sega / tega	nekega	vega	niga
gdzie?	kede	tude / tam	nekede	vede	nide
dokąd?	koda	soda	nekoda	vekoda	nikoda
dlaczego?	påcem	påtom	—	—	—

Zaimki pochylone odmieniają się przez liczbę i rodzaj, zaś pogrubione odmieniają się dodatkowo przez przypadki. Jeżeli podano dwie formy oddzielone ukośnikiem, pierwsza to forma bliższa, zaś druga to forma dalsza.

Zaimki odmieniające się jedynie przez liczbę i rodzaj odmieniają się tak samo jak przymiotniki, oprócz zaimka cej i pokrewnych, które w rodzaju męskim liczby pojedynczej nie posiadają końcówki -u.

Odmieniające się przez przypadki

	keto	co	neko	neco	vecho	niko	nic
nom.	keto	co	neko	neco	vecho	niko	nic
gen.	kogo	cego	nekåg	neceg	vechåg	nikåg	niceg
dat.	komu	cemu	nekåm	necem	vechåm	nikåm	nicem
acc.	kogo	co	nekåg	neco	vecho	nikåg	nic

Odmieniające się przez liczbę, rodzaj i przypadki

	tut				tamat				veku
	l. pojedyncza			l. mn.	l. pojedyncza			l. mn.	l. pojedyncza			l. mn.
	r.m.	r.ż.	r.n.		r.m.	r.ż.	r.n.		r.m.	r.ż.	r.n.
nom.	tut	tuta	tuto	tuti	tamat	tamta	tamto	tamti	veku	veka	veke	veki
gen.	tutåg	tutöj	tutåg	tutich	tamtåg	tamtöj	tamtåg	tamtich	vekåg	veköj	vekåg	vekich
dat.	tutåm		tutåm	tutim	tamtåm		tamtåm	tamtim	vekåm		vekåm	vekim
acc.	tut	tuto	tuto	tuti	tamat	tamto	tamto	tamti	veku	veko	veke	vekich

Zobacz też

• Słownik języka rodzkiego
• Przykładowe teksty