Język wendarski

język wendarski wȁndarev zòner
Typologia:	fleksyjny, SVO
Utworzenie:	Emil (w 2022)
Cel utworzenia:	Na potrzeby prywatnego konwerldu
Klasyfikacja:	Lagijskie pralagijski (†) języki centrolagijskie wendarski
Kody
Conlanger–1	wnr.
Lista conlangów

         Język wendarski (wen. wȁndarev zòner /wæ̀ndarəw zònər/) jest najpopularniejszym językiem lagijskim. Używany na granicy Hoczebozu i Ejmpegu, głównie w tym drugim państwie.

Język ten obecnie nie ma żadnego statusu urzędowego. Mimo to, jest obecnie jedynym językiem lagijskim, któremu w ogóle nie zagraża wymarcie, a język jest szanowany po obu stronach granicy ze względu na długą historie, tradycje literacką i znaczenie regionu.

Historia

Język wendarski należy do grupy języków lagijskich, a w szerszym zakresie do dromsolskich (co sprawia między innymi, że jest spokrewniony z chociażby hoczebozkim), Ze względu na pewne znaczenie tego regionu i tutejszego ludu, język jako jedyny lagijski ma obecnie dużą, niezagrożoną upadkiem społeczność. Jednak obce wpływy tu się mocno odbiły na samej formie języka - z pralagijskiego znikło wiele cech dla niego charakterystycznych, m.in. ton na każdej sylabie (redukcja do akcentu tonicznego), przypadek miejscownika czy pojawiła się duża redukcja fonetyczna, która połączyła sześć zredukowanych form samogłosek w szwę (e) oraz skróciła nieakcentowane długie samogłoski.

Fonologia

Samogłoski

W języku występuje 9 samogłosek, z czego jedna, szwa, występuje tylko w pozycji nieakcentowanej:

	Przednie		Centralne	Tylne
	Płaskie	Zaokrąglone
Przymknięte	i <i>	y <ü, y>		u <u>
Średnie	e <e, é>	ø <ö>	ə <e>	o <o>
Otwarte	æ <ä>		ɑ <a>

Samogłoski te obecnie nie są poddawane większej redukcji, z wyjątkiem ä oraz a. Pierwsza głoska w nieakcentowanych sylabach otwartych podnosi się do [ɛ], zaś w nieakcentowanych zamkniętych dochodzi do jeszcze większej redukcji, do [e], łącząc się w tej pozycji z /e/. Natomiast a nieakcentowane po prostu przybiera barwę [ɐ].

Litera é pojawia się tylko w sylabach nieakcentowanych, by zaznaczyć fonem /e/ (podczas gdy w tej pozycji e oznacza /ə/).

Dyftongi

W języku wendarskim istnieją dyftongi zakończone na i oraz u:

Samogłoska początkowa	Zakończenie na i	Zakończenie na u
/ɑ/	/ɑi̯/	/ɑu̯/
/æ/	/æi̯/	/æʉ̯/
/e/	/ei̯/
/ə/	/əi̯/	/əu̯/
/o/	/oi̯/	/ou̯/
/ø/	/øi̯/	/øʉ̯/
/u/	/ui̯/
/y/		/yʉ̯/

Dawniej istniał też dyftong /eʉ̯/, ale ten połączył się z /øʉ̯/. Dyftongi z szwą występują tylko w pozycji nieakcentowanej.

Akcent toniczny

Wendarski posiada akcent toniczny, który jest odziedziczony częściowo po pralagijskim. Występuje on na pierwszej sylabie może być rosnący (oznaczony daszkiem - â) lub opadający (oznaczony grawisem - à). Wszystkie sylaby akcentowane się oznacza, w przypadku dyftongów drugi element (aî).

Spółgłoski

Wendarski posiada przeciętną ilość fonemów spółgłoskowych:

	Wargowe	Przedniojęzykowe	Podniebienne	Welarne	Krtaniowe
Nosowe	m <m>	n <n>	ɲ <ign/nj>
Zwarte	p b <p b>	t d <t d>	k g <k/c g>		ʔ <q>
Szczelinowe	f v <f v>	s z <s/c/ç z>	x <ch>		h <h>
Płynne Półsamogłoski	w <w>	r l <r l>	j ʎ <j ill>

Relacja miękkości welarnych z samogłoskami

Spółgłoski welarne mają dwa główne allofony. Są one twardymi [k g x] przed tylnimi oraz miękkimi [c ɟ ç] przed przednimi. Szwa uchodzi za samogłoskę neutralną, miękkość wtedy zależy od poprzedniej samogłoski. Podobnie, na końcu wyrazu, gdy następny zaczyna się spółgłoską biorą miękkość z poprzedniej samogłoski. Należy jednak też zwrócić uwagę na tzw. wielką allofonie obstruentów, o której niżej.

Spółgłoska /t/ posiada allofona [t͡s] przed /j/ i na końcu wyrazu. Spółgłoska /ʎ/ nigdy nie występuje w nagłosie absolutnym.

W dialektach mogą występować również inne dźwięki (najczęściej to są /ŋ/, /ɣ/ oraz /t͡s/).

Wielka allofonia obstruentów (lenicja)

Dźwięczne obstruenty mają szeroką allofonię, polegającą na lenicji tych głosek po samogłoskach. Jednak efekt lenicji jest zależny od tego, co następuje po takim dźwięku:

dźwięk	Nagłos	Śródgłos	Wygłos
/b/	b	v	w
/d/	d	ð	j
/g/ przed O	g	w
/g/ przed E	ɟ	j
/v/	v		w
/z/	z		j

Te zmiany nie są oddawane w zapisie ortograficznym, ale są już w transkrypcji fonemicznej z wyjątkiem interwokalicznego /d/, gdyż nadal pozostaje tym samym fonemem. Fonetyczna transkrypcja uwzględnia też zapis [ð]. Na piśmie często o wyborze zapisu głoski (np. końcowego /j/ jako d, z, g, j, i) decyduje etymologia.

Wielkiej allofoni ulega też /h/, stające się [ɦ] po samogłoskach.

Gramatyka

Zaimki osobowe

	l. pojedyncza					l. mnoga
	1. os.	2. os.	3. os.	4. os.	wskazujący	1. os.	2. os.	3. os.	4. os.	wskazujący
Ergatyw	keù	sâd	ùni, ùn	mîbz	kä̂n	ôd	dîn	kü̂s	dâq	òken
Biernik	èmbé	vȁlbé	ùldé	dìré	naî	njòlé	ùndé	ȍqé	lòmé	òigné
Intransytyw	râ	kêl	ôll	rèn	mòr	lö̂	jô	nêillb	tîg	òbmer
Dopełniacz	èmb	vȁlb	ùlid	dìr	nâ	njòl	ùnd	ȍq	lòm	òigne
Celownik	èmbe	vȁlbe	ùlde	dìre		njòle	ùnde	ȍqe	lòme

Imiona (rzeczowniki i przymiotniki)

Imiona odmienia się przez pięć przypadków (intransytyw, ergatyw, biernik, dopełniacz i celownik) oraz dwie liczby: pojedynczą i mnogą. Za słownikowy przypadek uznaje się ergatyw.

W języku można wyróżnić trzy deklinacje.

Deklinacja I

Deklinacja ta używa końcówki -er lub -a w ergatywie oraz -ill w bierniku. Używana do rzeczowników.

	l. pojedyncza	l. mnoga
Ergatyw	-er, -a	-amé
Biernik	-ill	-iumé
Intransytyw	-eg	-umé
Dopełniacz	-e	-emé
Celownik	-ez	-ezmé

Końcówka -er jest używana w przypadku jednosylabowych rdzeni (np. zòner "język"), a w innych przypadkach -a (np. kaîgéna "ojciec").

Deklinacja II

Deklinacja ta używa końcówki -h w ergatywie oraz -ill w bierniku. Wszystkie rdzenie w niej kończą się samogłoską i tak jak I używa się jej do rzeczowników.

	l. pojedyncza	l. mnoga
Ergatyw	-h	-chmé
Biernik	-ill	-iumé, -umé
Intransytyw	Ø	-mé
Dopełniacz	-l	-lmé
Celownik	-z	-zmé

Biernik l. poj. -ill ma formę /iʎ/ gdy występuje po szwie (przez co wypada) oraz /ʎ/ po innych samogłoskach (które w ten sposób są zachowane).

Deklinacja III

Deklinacja ta używa końcówki -ev w ergatywie oraz -uill w bierniku. Jest używana do przymiotników oraz imiesłowów.

	l. pojedyncza	l. mnoga
Ergatyw	-ev	-euma
Biernik	-uill	-uma
Intransytyw	-é	-éma
Dopełniacz	-öl	-öuma
Celownik	-enj	-enjma

Stopniowanie przymiotników

Przymiotniki posiadają pięć stopni: najwyższy, wyższy, zwykły, niższy i najniższy. Są one tworzone nieakcentowanymi przedrostkami:

	Prefiks
Najyższy	hu-, heu-
Wyższy	o-, oj-
Zwykły	Ø
Niższy	é-, éj-
Niższy	hi-, hei-

Liczebniki

Wendarski używa szóstkowego systemu liczbowego.

liczba	liczebnik zwykły	liczebnik porządkowy
0	koùle	koùleu
1	hä̂g	hä̂geu
2	bȕrez	bȕrezeu
3	wêr	wêreu
4	zòh	zòheu
5	pêz	pêzeu
6	vàg	vàgeu

Alfabet

Łacinka wendarska składa się z 32 liter, uwzględniając dwa dwuznaki. Wymowa jest dosyć skomplikowana:

Litera	Wariant	Dźwięk	Pozycja
a	a	[ɐ]	Nieakcentowane
	â	[ɑ́]	Akcent rosnący
	à	[ɑ̀]	Akcent opadajcy
ä	ä	[ɛ]	Nieakcentowane w sylabie otwartej
		[e]	Nieakcentowane w sylabie zamkniętej
	ä̂	[ǽ]	Akcent rosnący
	ȁ	[æ̀]	Akcent opadajcy
b	b	[b]	Na początku słowa, po nosowych i obstruentach
		[v]	Interwokalicznie i po płynnych
		[w]	Wygłosowo
c	c	[s]	Przed ä é i ö ü i akcentowanym e
		[k]	Gdziekolwiek indziej. Występuje głównie w zapożyczeniach
	ç	[s]	Zawsze. Nie występuje przed ä é i ö ü i a. e
d	d	[d]	Na początku słowa, po nosowych i obstruentach
		[ð]	Interwokalicznie i po płynnych
		[j]	Wygłosowo
e	e	[ə]	Nieakcentowane
	ê	[é]	Akcent rosnący
	è	[è]	Akcent opadajcy
é	é	[e]	Występuje tylko w sylabach nieakcentowanych
f	f	[f]
g	g	[ɟ]	Na początku słowa, po nosowych i obstruentach przed ä é i ö ü i a. e
		[g]	Na początku słowa, po nosowych i obstruentach gdzie indziej
		[j]	Interwokalicznie i po płynnych przed ä é i ö ü
		[w]	Interwokalicznie i po płynnych gdzie indziej
		[w~j]	Wygłosowo (miękkość zależna od kolejnego wyrazu)
		Ø	Nieme po niezgłoskotwórczych i u (np. kaîgéna)
h	h	[h]	Na początku słowa
		[ɦ]	Gdzie indziej (niekiedy zawsze)
i	i	[i]	Nieakcentowane
	î	[í]	Akcent rosnący
	ì	[ì]	Akcent opadajcy
	i, î, ì	[j]	Zawsze po samogłoskach
j	j	[j]
k	k	[c]	Przed ä é i ö ü i akcentowanym e
		[k]	Gdziekolwiek indziej.
ch	ch	[ç]	Przed ä é i ö ü i akcentowanym e
		[x]	Gdziekolwiek indziej.
l	l	[l]
	ll	[ʎ]	Po i lub j, dokładniejszy opis w sekcji "Wieloznaki"
		[l]	Gdzie indziej
m	m	[m]
n	n	[n]
nj	nj	[ɲ]	Z dawnego /ŋ/
o	o	[o]	Nieakcentowane
	ô	[ó]	Akcent rosnący
	ò	[ò]	Akcent opadajcy
ö	ö	[ø]	Nieakcentowane
	ö̂	[ǿ]	Akcent rosnący
	ȍ	[ø̀]	Akcent opadajcy
p	p	[p]
q	q	[ʔ]
r	r	[r]
s	s	[s]
t	t	[t]	Zazwyczaj
		[t͡s]	Na końcu wyrazu i przed [j]
u	u	[u]	Nieakcentowane
	û	[ú]	Akcent rosnący
	ù	[ù]	Akcent opadajcy
	u, û, ù	[w]	Zawsze po samogłoskach
ü	ü	[y]	Nieakcentowane
	ü̂	[ý]	Akcent rosnący
	ȕ	[ỳ]	Akcent opadajcy
v	v	[v]	Zazwyczaj
		[w]	W wygłosie absolutnym
w	w	[w]
x	x	[ks], [gz]	Używana głównie w zapożyczeniach
y	y	[y]	Nieakcentowane. Występuje głównie w zapożyczeniach
	ý	[ý]	Akcent rosnący. Występuje głównie w zapożyczeniach
	ỳ	[ỳ]	Akcent opadajcy. Występuje głównie w zapożyczeniach
z	z	[z]	Zazwyczaj
		[j]	W wygłosie absolutnym

Litery G, K, CH mają wymowy twarde i miękkie. Miękkie występują przed samogłoskami ä é i ö ü, które są zawsze przednie, oraz przed akcentowanym e, zaś twarde przed a o u oraz spółgłoskami. Przed nieakcentowanym e i wygłosie występują obie wymowy, w zależności od poprzedniej samogłoski i/lub następnego słowa.

Litera C także ma wymowę twardą i miękką, ale nie w sensie fonetyki wendarskiej. Przed spółgłoskami i przed a o u występuje twarda wymowa [k], ale przed ä é i ö ü oraz akcentowanym e miękką wymową nie jest [c], ale [s] (dźwięk identyczny z s). Jest to konwencja przeniesiona z języków romańskich i jako taka nie odzwierciedla prawdziwej natury zmiękczeń w tym języku. Jednak relacja między wyborem wymowy [k] a [s] jest identyczna co w g, k, ch. Ponadto, można wymusić miękką wymowę w innych miejscach, dodając cedylle - Ç (np. çùrez [ˈsùrəj] "brać"). Nie istnieje natomiast sposób na wywołanie wymowy [k] przed przednimi, gdyż i tak zawsze jest zastępowane przez [c] w tej pozycji.

Wieloznaki

Wieloznak	Wariant	Dźwięk	Pozycja
ign	ign	[ɲ]	Na ogół po samogłoskach
	ign, îgn, ìgn	[iɲ]	Po spółgłoskach
		[jɲ]	Po samogłoskach, gdy nad i jest znak akcentu zawsze, ign często zastępowane przez jgn lub nj.
ill	ill	[ʎ]	Na ogół po samogłoskach
	ill, îll, ìll	[iʎ]	Po spółgłoskach
		[jʎ]	Po samogłoskach, gdy nad i jest znak akcentu zawsze, ill często zastępowane przez jll.
jgn	jgn	[jɲ]
jll	jll	[jʎ]

Zapożyczenia

W języku wendarskim dominują zapożyczenia z latyskich, w tym hoczebozkiego. Przykłady to châcüra /xásyra/ "twierdza" z omnijskiego chatsyr czy mlolâça /mlolása/ "ideał" z hoczebozkiego mlålatsę. Słowo nàzer /nàzər/ "mysz" pochodzi z maszyjskiego náz. Wiele zapożyczeń można rozpoznać po licznych bezdźwięcznych spółgłoskach w środku wyrazu.