Język wendarski: Różnice pomiędzy wersjami
Linia 183: | Linia 183: | ||
Wielkiej allofoni ulega też /{{IPA|h}}/, stające się [{{IPA|ɦ}}] po samogłoskach. | Wielkiej allofoni ulega też /{{IPA|h}}/, stające się [{{IPA|ɦ}}] po samogłoskach. | ||
+ | |||
+ | Zatem, przez wielką allofonię, na końcu wyrazu nie mogą być spółgloski [{{IPA|b}}] [{{IPA|d}}] [{{IPA|g}}] [{{IPA|v}}] [{{IPA|z}}]. | ||
==Gramatyka== | ==Gramatyka== |
Wersja z 22:47, 7 sty 2023
język wendarski wȁndarev zòner | |
---|---|
Typologia: | fleksyjny, SVO |
Utworzenie: | Emil (w 2022) |
Cel utworzenia: | Na potrzeby prywatnego konwerldu |
Klasyfikacja: | Lagijskie
|
Kody | |
Conlanger–1 | wnr. |
Przykład | |
Ojcze nasz (początek) Njòl Kaîgéna, ȕr ȁillun haìnill o... | |
Lista conlangów |
Język wendarski (wen. wȁndarev zòner /wæ̀ndarəw zònər/) jest najpopularniejszym językiem lagijskim. Używany na granicy Hoczebozu i Ejmpegu, głównie w tym drugim państwie.
Język ten obecnie nie ma żadnego statusu urzędowego. Mimo to, jest obecnie jedynym językiem lagijskim, któremu w ogóle nie zagraża wymarcie, a język jest szanowany po obu stronach granicy ze względu na długą historie, tradycje literacką i znaczenie regionu.
Historia
Język wendarski należy do grupy języków lagijskich, a w szerszym zakresie do dromsolskich (co sprawia między innymi, że jest spokrewniony z chociażby hoczebozkim), Ze względu na pewne znaczenie tego regionu i tutejszego ludu, język jako jedyny lagijski ma obecnie dużą, niezagrożoną upadkiem społeczność. Jednak obce wpływy tu się mocno odbiły na samej formie języka - z pralagijskiego znikło wiele cech dla niego charakterystycznych, m.in. ton na każdej sylabie (redukcja do akcentu tonicznego), przypadek miejscownika czy pojawiła się duża redukcja fonetyczna, która połączyła sześć zredukowanych form samogłosek w szwę (e) oraz skróciła nieakcentowane długie samogłoski.
Fonologia
Samogłoski
W języku występuje 9 samogłosek, z czego jedna, szwa, występuje tylko w pozycji nieakcentowanej:
Przednie | Centralne | Tylne | ||
---|---|---|---|---|
Płaskie | Zaokrąglone | |||
Przymknięte | i <i> | y <ü, y> | u <u> | |
Średnie | e <e, é> | ø <ö> | ə <e> | o <o> |
Otwarte | æ <ä> | ɑ <a> |
Samogłoski te obecnie nie są poddawane większej redukcji, z wyjątkiem ä oraz a. Pierwsza głoska w nieakcentowanych sylabach otwartych podnosi się do [ɛ], zaś w nieakcentowanych zamkniętych dochodzi do jeszcze większej redukcji, do [e], łącząc się w tej pozycji z /e/. Natomiast a nieakcentowane po prostu przybiera barwę [ɐ].
Litera é pojawia się tylko w sylabach nieakcentowanych, by zaznaczyć fonem /e/ (podczas gdy w tej pozycji e oznacza /ə/).
Dyftongi
W języku wendarskim istnieją dyftongi zakończone na i oraz u:
Samogłoska początkowa | Zakończenie na i | Zakończenie na u |
---|---|---|
/ɑ/ | /ɑi̯/ | /ɑu̯/ |
/æ/ | /æi̯/ | /æʉ̯/ |
/e/ | /ei̯/ | |
/ə/ | /əi̯/ | /əu̯/ |
/o/ | /oi̯/ | /ou̯/ |
/ø/ | /øi̯/ | /øʉ̯/ |
/u/ | /ui̯/ | |
/y/ | /yʉ̯/ |
Dawniej istniał też dyftong /eʉ̯/, ale ten połączył się z /øʉ̯/. Dyftongi z szwą występują tylko w pozycji nieakcentowanej.
Akcent toniczny
Wendarski posiada akcent toniczny, który jest odziedziczony częściowo po pralagijskim. Występuje on na pierwszej sylabie może być rosnący (oznaczony daszkiem - â) lub opadający (oznaczony grawisem - à). Wszystkie sylaby akcentowane się oznacza, w przypadku dyftongów drugi element (aî).
Spółgłoski
Wendarski posiada przeciętną ilość fonemów spółgłoskowych:
Wargowe | Przedniojęzykowe | Podniebienne | Welarne | Krtaniowe | |
---|---|---|---|---|---|
Nosowe | m <m> | n <n> | ɲ <ign/nj> | ||
Zwarte | p b <p b> | t d <t d> | k g <k/c g> | ʔ <q> | |
Szczelinowe | f v <f v> | s z <s/c/ç z> | x <ch> | h <h> | |
Płynne Półsamogłoski |
w <w> | r l <r l> | j ʎ <j ill> |
Spółgłoski welarne mają dwa główne allofony. Są one twardymi [k g x] przed tylnimi oraz miękkimi [c ɟ ç] przed przednimi. Szwa uchodzi za samogłoskę neutralną, miękkość wtedy zależy od poprzedniej samogłoski. Podobnie, na końcu wyrazu, gdy następny zaczyna się spółgłoską biorą miękkość z poprzedniej samogłoski. Należy jednak też zwrócić uwagę na tzw. wielką allofonie obstruentów, o której niżej.
Spółgłoska /t/ posiada allofona [t͡s] przed /j/ i na końcu wyrazu. Spółgłoska /ʎ/ nigdy nie występuje w nagłosie absolutnym.
W dialektach mogą występować również inne dźwięki (najczęściej to są /ŋ/, /ɣ/ oraz /t͡s/).
Wielka allofonia obstruentów (lenicja)
Dźwięczne obstruenty mają szeroką allofonię, polegającą na lenicji tych głosek po samogłoskach. Jednak efekt lenicji jest zależny od tego, co następuje po takim dźwięku:
dźwięk | Nagłos | Śródgłos | Wygłos |
---|---|---|---|
/b/ | b | v | w |
/d/ | d | ð | j |
/g/ przed O | g | w | |
/g/ przed E | ɟ | j | |
/v/ | v | w | |
/z/ | z | j |
Te zmiany nie są oddawane w zapisie ortograficznym, ale są już w transkrypcji fonemicznej z wyjątkiem interwokalicznego /d/, gdyż nadal pozostaje tym samym fonemem. Fonetyczna transkrypcja uwzględnia też zapis [ð]. Na piśmie często o wyborze zapisu głoski (np. końcowego /j/ jako d, z, g, j, i) decyduje etymologia.
Wielkiej allofoni ulega też /h/, stające się [ɦ] po samogłoskach.
Zatem, przez wielką allofonię, na końcu wyrazu nie mogą być spółgloski [b] [d] [g] [v] [z].
Gramatyka
Zaimki osobowe
l. pojedyncza | l. mnoga | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1. os. | 2. os. | 3. os. | 4. os. | wskazujący | 1. os. | 2. os. | 3. os. | 4. os. | wskazujący | |
Ergatyw | keù | sâd | ùni, ùn | mîbz | kä̂n | hôd | dîn | kü̂s | dâq | òken |
Intransytyw | râ | kêl | ôll | rèn | mòr | lö̂ | jô | nêillb | tîg | òbmer |
Biernik | èmbé | vȁlbé | ùldé | dìré | naî | njòlé | ùndé | ȍqé | lòmé | òigné |
Dopełniacz | èmb | vȁlb | ùlid | dìr | nâ | njòl | ùnd | ȍq | lòm | òigne |
Celownik | èmbe | vȁlbe | ùlde | dìre | njòle | ùnde | ȍqe | lòme |
Imiona (rzeczowniki i przymiotniki)
Imiona odmienia się przez pięć przypadków (intransytyw, ergatyw, biernik, dopełniacz i celownik) oraz dwie liczby: pojedynczą i mnogą. Za słownikowy przypadek uznaje się ergatyw.
W języku można wyróżnić trzy deklinacje.
Deklinacja I
Deklinacja ta używa końcówki -er lub -a w ergatywie oraz -ill w bierniku. Używana do rzeczowników.
l. pojedyncza | l. mnoga | |
---|---|---|
Ergatyw | -er, -a | -amé |
Intransytyw | -eg | -umé |
Biernik | -ill | -iumé |
Dopełniacz | -e | -emé |
Celownik | -ez | -ezmé |
Końcówka -er jest używana w przypadku jednosylabowych rdzeni (np. zòner "język"), a w innych przypadkach -a (np. kaîgéna "ojciec").
Deklinacja II
Deklinacja ta używa końcówki -h w ergatywie oraz -ill w bierniku. Wszystkie rdzenie w niej kończą się samogłoską i tak jak I używa się jej do rzeczowników.
l. pojedyncza | l. mnoga | |
---|---|---|
Ergatyw | -h | -chmé |
Intransytyw | Ø | -mé |
Biernik | -ill | -iumé[1], -umé[2] |
Dopełniacz | -l | -lmé |
Celownik | -z | -zmé |
Biernik l. poj. -ill ma formę /iʎ/ gdy występuje po szwie (przez co wypada) oraz /ʎ/ po innych samogłoskach (które w ten sposób są zachowane).
Deklinacja III
Deklinacja ta używa końcówki -ev w ergatywie oraz -uill w bierniku. Jest używana do przymiotników oraz imiesłowów.
l. pojedyncza | l. mnoga | |
---|---|---|
Ergatyw | -ev | -euma |
Intransytyw | -é | -éma |
Biernik | -uill | -uma |
Dopełniacz | -öl | -öuma |
Celownik | -enj | -enjma |
Stopniowanie przymiotników
Przymiotniki posiadają pięć stopni: najwyższy, wyższy, zwykły, niższy i najniższy. Są one tworzone nieakcentowanymi przedrostkami:
Prefiks | |
---|---|
Najyższy | hu-, heu- |
Wyższy | o-, oj- |
Zwykły | Ø |
Niższy | é-, éj- |
Niższy | hi-, hei- |
Liczebniki
Wendarski używa szóstkowego systemu liczbowego.
liczba | liczebnik zwykły | liczebnik porządkowy |
---|---|---|
0 | koùle | koùleu |
1 | hä̂g | hä̂geu |
2 | bȕrez | bȕrezeu |
3 | wêr | wêreu |
4 | zòh | zòheu |
5 | pêz | pêzeu |
6 | vàg | vàgeu |
Alfabet
Łacinka wendarska składa się z 32 liter, uwzględniając dwa dwuznaki. Wymowa jest dosyć skomplikowana:
Litera | Wariant | Dźwięk | Pozycja |
---|---|---|---|
a | a | [ɐ] | Nieakcentowane |
â | [ɑ́] | Akcent rosnący | |
à | [ɑ̀] | Akcent opadajcy | |
ä | ä | [ɛ] | Nieakcentowane w sylabie otwartej |
[e] | Nieakcentowane w sylabie zamkniętej | ||
ä̂ | [ǽ] | Akcent rosnący | |
ȁ | [æ̀] | Akcent opadajcy | |
b | b | [b] | Na początku słowa, po nosowych i obstruentach |
[v] | Interwokalicznie i po płynnych | ||
[w] | Wygłosowo | ||
c | c | [s] | Przed ä é i ö ü i akcentowanym e |
[k] | Gdziekolwiek indziej. Występuje głównie w zapożyczeniach | ||
ç | [s] | Zawsze. Nie występuje przed ä é i ö ü i a. e | |
d | d | [d] | Na początku słowa, po nosowych i obstruentach |
[ð] | Interwokalicznie i po płynnych | ||
[j] | Wygłosowo | ||
e | e | [ə] | Nieakcentowane |
ê | [é] | Akcent rosnący | |
è | [è] | Akcent opadajcy | |
é | é | [e] | Występuje tylko w sylabach nieakcentowanych |
f | f | [f] | |
g | g | [ɟ] | Na początku słowa, po nosowych i obstruentach przed ä é i ö ü i a. e |
[g] | Na początku słowa, po nosowych i obstruentach gdzie indziej | ||
[j] | Interwokalicznie i po płynnych przed ä é i ö ü | ||
[w] | Interwokalicznie i po płynnych gdzie indziej | ||
[w~j] | Wygłosowo (miękkość zależna od kolejnego wyrazu) | ||
Ø | Nieme po niezgłoskotwórczych i u (np. kaîgéna) | ||
h | h | [h] | Na początku słowa |
[ɦ] | Gdzie indziej (niekiedy zawsze) | ||
i | i | [i] | Nieakcentowane |
î | [í] | Akcent rosnący | |
ì | [ì] | Akcent opadajcy | |
i, î, ì | [j] | Zawsze po samogłoskach | |
j | j | [j] | |
k | k | [c] | Przed ä é i ö ü i akcentowanym e |
[k] | Gdziekolwiek indziej. | ||
ch | ch | [ç] | Przed ä é i ö ü i akcentowanym e |
[x] | Gdziekolwiek indziej. | ||
l | l | [l] | |
ll | [ʎ] | Po i lub j, dokładniejszy opis w sekcji "Wieloznaki" | |
[l] | Gdzie indziej | ||
m | m | [m] | |
n | n | [n] | |
nj | nj | [ɲ] | Z dawnego /ŋ/ |
o | o | [o] | Nieakcentowane |
ô | [ó] | Akcent rosnący | |
ò | [ò] | Akcent opadajcy | |
ö | ö | [ø] | Nieakcentowane |
ö̂ | [ǿ] | Akcent rosnący | |
ȍ | [ø̀] | Akcent opadajcy | |
p | p | [p] | |
q | q | [ʔ] | |
r | r | [r] | |
s | s | [s] | |
t | t | [t] | Zazwyczaj |
[t͡s] | Na końcu wyrazu i przed [j] | ||
u | u | [u] | Nieakcentowane |
û | [ú] | Akcent rosnący | |
ù | [ù] | Akcent opadajcy | |
u, û, ù | [w] | Zawsze po samogłoskach | |
ü | ü | [y] | Nieakcentowane |
ü̂ | [ý] | Akcent rosnący | |
ȕ | [ỳ] | Akcent opadajcy | |
v | v | [v] | Zazwyczaj |
[w] | W wygłosie absolutnym | ||
w | w | [w] | |
x | x | [ks], [gz] | Używana głównie w zapożyczeniach |
y | y | [y] | Nieakcentowane. Występuje głównie w zapożyczeniach |
ý | [ý] | Akcent rosnący. Występuje głównie w zapożyczeniach | |
ỳ | [ỳ] | Akcent opadajcy. Występuje głównie w zapożyczeniach | |
z | z | [z] | Zazwyczaj |
[j] | W wygłosie absolutnym |
Litery G, K, CH mają wymowy twarde i miękkie. Miękkie występują przed samogłoskami ä é i ö ü, które są zawsze przednie, oraz przed akcentowanym e, zaś twarde przed a o u oraz spółgłoskami. Przed nieakcentowanym e i wygłosie występują obie wymowy, w zależności od poprzedniej samogłoski i/lub następnego słowa.
Litera C także ma wymowę twardą i miękką, ale nie w sensie fonetyki wendarskiej. Przed spółgłoskami i przed a o u występuje twarda wymowa [k], ale przed ä é i ö ü oraz akcentowanym e miękką wymową nie jest [c], ale [s] (dźwięk identyczny z s). Jest to konwencja przeniesiona z języków romańskich i jako taka nie odzwierciedla prawdziwej natury zmiękczeń w tym języku. Jednak relacja między wyborem wymowy [k] a [s] jest identyczna co w g, k, ch. Ponadto, można wymusić miękką wymowę w innych miejscach, dodając cedylle - Ç (np. çùrez [ˈsùrəj] "brać"). Nie istnieje natomiast sposób na wywołanie wymowy [k] przed przednimi, gdyż i tak zawsze jest zastępowane przez [c] w tej pozycji.[3]
Wieloznaki
Wieloznak | Wariant | Dźwięk | Pozycja |
---|---|---|---|
id | id, îd, ìd | [ej] | W wygłosie |
ig | ig, îg, ìg | [ej] | |
ign | ign | [ɲ] | Na ogół po samogłoskach |
ign, îgn, ìgn | [iɲ] | Po spółgłoskach | |
[jɲ] | Po samogłoskach, gdy nad i jest znak akcentu zawsze, ign często zastępowane przez jgn lub nj. | ||
ill | ill | [ʎ] | Na ogół po samogłoskach |
ill, îll, ìll | [iʎ] | Po spółgłoskach | |
[jʎ] | Po samogłoskach, gdy nad i jest znak akcentu zawsze, ill często zastępowane przez jll. | ||
iz | iz, îz, ìz | [ej] | W wygłosie |
jgn | jgn | [jɲ] | |
jll | jll | [jʎ] | |
ub | ub, ûb, ùb | [ow] | W wygłosie |
ug | ug, ûg, ùg | [ow] | |
uv | uv, ûv, ùv | [ow] | W wygłosie |
üb | üb, ü̂b, ȕb | [øw] | W wygłosie |
üg | üg, ü̂g, ȕg | [øw] | |
üv | üv, ü̂v, ȕv | [øw] | W wygłosie |
Zapożyczenia
W języku wendarskim dominują zapożyczenia z latyskich, w tym hoczebozkiego. Przykłady to châcüra /xásyra/ "twierdza" z omnijskiego chatsyr czy mlolâça /mlolása/ "ideał" z hoczebozkiego mlålatsę. Słowo nàzer /nàzər/ "mysz" pochodzi z maszyjskiego náz. Wiele zapożyczeń można rozpoznać po licznych bezdźwięcznych spółgłoskach w środku wyrazu.
Przypisy
- ↑ po szwie, która tu wypada
- ↑ po innych samogłoskach
- ↑ Chociaż obecnie miękkie C oraz Ç są identycznie wymawiane jak S i mogłyby się wydawać zbędne, istnieją z powodów historycznych. Historycznie te znaki oznaczały dźwięk [t͡s], który jeszcze przy ustabilizowaniu się podstaw ortografii istniał. Dlatego nawet po uproszczeniu się do [s] postanowiono te litery zachować.