Język zongepajcki ludowy: Różnice pomiędzy wersjami
Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania
m |
m |
||
| Linia 2: | Linia 2: | ||
|kolor=#33CC33 | |kolor=#33CC33 | ||
|nazwa=zongepajcki ludowy | |nazwa=zongepajcki ludowy | ||
| − | |nazwa własna= | + | |nazwa własna=êsălajilžiz êgoslă |
żongäpêzêz êgoslă | żongäpêzêz êgoslă | ||
|klasyfikacja=Gamajskie | |klasyfikacja=Gamajskie | ||
| Linia 20: | Linia 20: | ||
| − | '''Zongepajcki ludowy''' ('''êsălajiłžiz êgoslă''' [ | + | '''Zongepajcki ludowy''' ('''êsălajiłžiz êgoslă''' [ɛsəlɐjilt͡ʃit͡s ɛɣoslə] "język ludowy", także '''żongäpêzêz êgoslă''' [zonɣæpɛt͡sɛt͡s ɛɣoslə] "język zongepajcki") był odmianą używaną na terenie wschodniej [[Kotlina Zongepajcka|Kotliny Zongepajckiej]] przez przeciętnego człowieka przed rozpadem wspólnoty. W odróżnieniu od [[język zongepajcki|literackiej]] odmiany charakteryzował się uproszczonymi spółgłoskami, nieco innym systemem samogłosek oraz wieloma różnicami w składni. Nie był to nigdy jednolity język, od początku było to konidium djalektów, aczkolwiek wtedy jeszcze wzajemnie zrozumiałych. |
Można go porównać do łaciny ludowej, podczas gdy zongepajcki klasyczny do łaciny literackiej. | Można go porównać do łaciny ludowej, podczas gdy zongepajcki klasyczny do łaciny literackiej. | ||
| Linia 28: | Linia 28: | ||
Zongepajcki ludowy nieco przereformował system samogłosek. Zlikwidował '''e''' w niektórych pozycjach, zmonoftongizował dychwtongi oraz obniżył [ɛ] do [æ]. Ponadto, została zachowana [ə] z średniozongepajckiego (podczas gdy w literackiém dała [o]). | Zongepajcki ludowy nieco przereformował system samogłosek. Zlikwidował '''e''' w niektórych pozycjach, zmonoftongizował dychwtongi oraz obniżył [ɛ] do [æ]. Ponadto, została zachowana [ə] z średniozongepajckiego (podczas gdy w literackiém dała [o]). | ||
| − | Rozwinął się nieallofoniczny iloczas. Rozwijał się z pozycji klasycznych, a także po wypadnięciu interwokalicznego '''h''' (np. '''aha > aa > ah''' [ɐː]) i czasami w wyniku zaniku [z] przed [s] (ale w tym przypadku na ogół wydłużenia nie było - ukrozmiana). | + | Rozwinął się nieallofoniczny iloczas. Rozwijał się z pozycji klasycznych, a także po wypadnięciu interwokalicznego '''h''' (np. '''aha > aa > ah''' [ɐː]), wygłosowych '''f pf''' i czasami w wyniku zaniku [z] przed [s] (ale w tym przypadku na ogół wydłużenia nie było - ukrozmiana). |
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| Linia 95: | Linia 95: | ||
!<small>bezdźwięczne</small> | !<small>bezdźwięczne</small> | ||
|{{IPA|pf}} | |{{IPA|pf}} | ||
| − | |{{IPA|tθ}}, {{IPA|ts}} | + | |{{IPA|tθ}} <sup>4</sup>, {{IPA|ts}} |
|{{IPA|tʃ}} | |{{IPA|tʃ}} | ||
| | | | ||
| Linia 114: | Linia 114: | ||
!<small>bezdźwięczne</small> | !<small>bezdźwięczne</small> | ||
|{{IPA|f}} | |{{IPA|f}} | ||
| − | |{{IPA|θ}} | + | |{{IPA|θ}}, {{IPA|s}} |
|{{IPA|ʃ}} | |{{IPA|ʃ}} | ||
|{{IPA|ç~ɕ}}<sup>5</sup> | |{{IPA|ç~ɕ}}<sup>5</sup> | ||
| Linia 150: | Linia 150: | ||
* <sup>2</sup> – [kʰ] na północy, [kx] w innych regionach. Dźwięk nie występował w ołłuchu, gdzie było [x] | * <sup>2</sup> – [kʰ] na północy, [kx] w innych regionach. Dźwięk nie występował w ołłuchu, gdzie było [x] | ||
* <sup>3</sup> – [d͡z] i [d͡ʒ] zostały oddzielnymi fonemami w zongepajckim ludowym | * <sup>3</sup> – [d͡z] i [d͡ʒ] zostały oddzielnymi fonemami w zongepajckim ludowym | ||
| − | * <sup>4</sup> – | + | * <sup>4</sup> – w niektórych djalektach, gdzie indziej zastąpione przez [t͡s] |
* <sup>5</sup> – wymowa jako [ɕ] występowała w djalektach łączących [t͡ɕ] i [ç] | * <sup>5</sup> – wymowa jako [ɕ] występowała w djalektach łączących [t͡ɕ] i [ç] | ||
* <sup>6</sup> – wymowa jako [q] występowała w ołłuchu wschodnim (później przeszło w [ʔ] i końcowo w [t]) | * <sup>6</sup> – wymowa jako [q] występowała w ołłuchu wschodnim (później przeszło w [ʔ] i końcowo w [t]) | ||
| Linia 158: | Linia 158: | ||
== Procesy == | == Procesy == | ||
Główne procesy to: | Główne procesy to: | ||
| − | *Utrata interwokalicznego [h] np. | + | *Utrata interwokalicznego [h] np. ''gahan > gaan > gahn'', ''fahak > faak > fahk'' (z wyjątkem ołłucha) |
| − | *Utrata [n] przed [s], [ʃ], [m] np. | + | *Utrata [n] przed [s], [ʃ], [m] np. ''gonsaslo > gosaslo, agonši > agoši, jinmað > ihmað'' |
*Monoftongizacja: [aɪ] > [ɛ], [aʊ] > [ɔ], dodatkowo [ɛ] > [æ] (w nowych djalektach północnych bez [ɛ] > [æ], przez co klasyczne ai oraz ě się łączą) | *Monoftongizacja: [aɪ] > [ɛ], [aʊ] > [ɔ], dodatkowo [ɛ] > [æ] (w nowych djalektach północnych bez [ɛ] > [æ], przez co klasyczne ai oraz ě się łączą) | ||
*Ścieśnienie [ɐ̱] > [ʌ] lub centralizacja do prostego [ɐ], w ołłuchu obniżenie do [ä] (nieakceptowane przez Radę Szmamaniw) | *Ścieśnienie [ɐ̱] > [ʌ] lub centralizacja do prostego [ɐ], w ołłuchu obniżenie do [ä] (nieakceptowane przez Radę Szmamaniw) | ||
| − | *W wielu djalektach prelabjalizacja: | + | *W wielu djalektach prelabjalizacja: ''o- > wo-, u > wu-'' |
*Większa redukcja nieakcentowanego [e]: zanik na końcu wyrazu i przed długą samogłoską. Inne nieakcentowane [e] > [i]. | *Większa redukcja nieakcentowanego [e]: zanik na końcu wyrazu i przed długą samogłoską. Inne nieakcentowane [e] > [i]. | ||
| − | *Zanik [z] przed [s] np. | + | *Zanik [z] przed [s] np. ''haszsălu > hasălu''. Czasami to wydłużyło poprzednią samogłoskę, ale dosyć rzadko. |
| − | *Przejście [p͡fj] w [ɧ] lub [ʍ] np. | + | *Przejście [p͡fj] w [ɧ] lub [ʍ] np. ''zěpfjaslă > zäwhaslă'' [t͡sæɧɐslə] (później rozwijane na wiele sposobiw) |
| − | *Nieregularnie wypadnięcie nagłosowego a- np. | + | *Nieregularnie wypadnięcie nagłosowego a- np. ''aðmat > ðmat, ala > la'' |
| − | *Asymilacja [n] przed welarnymi i języczkową: | + | *Asymilacja [n] przed welarnymi i języczkową: ''nk nch ng nkh'' > [ŋk ŋx ŋɣ ɴχ] |
| − | *Asymilacja niektórych zbitek, np: ''łr'' > ''rr'', ''mn > nn, ph th k'h > | + | *Asymilacja niektórych zbitek, np: ''łr'' > ''rr'', ''mn > nn'' |
| + | *Rotacyzm VnV > VrV np. ''pěnajan > pärajan, żona > żora'' | ||
| + | *Utrata wygłosowych [f], [pf] (te drugie nieregularnie) z wydłużeniem zastępczym, np. ''sijaf > sijah, juszaipf > juszêh, zadzipf > zadzih'', ale ''opf > opf'' | ||
| + | *Rozwój [ɫ] do [l] przed [ʃ] [tʃ] [ʒ] [dʒ], a także [ɫj] > [ʎj]. | ||
| + | *Asymilacja szczelinowych welarnych przed zadziąsłowymi: [x] [ɣ] > [ʃ] [ʒ] np. ''khachši > khašši''. Języczkowe [χ] też się w tej pozycji asymiluje do [ʃ] | ||
| + | *Asymilacja bezdźwięcznych z [h]: ph th k'h > pʰ tʰ kʰ > [f þ x] | ||
| + | *Asymilacja [xh χh ɣh] > [xː χː ɣː] | ||
=== Archaizmy === | === Archaizmy === | ||
| Linia 196: | Linia 202: | ||
Litera '''ė''' oznacza [i] pochodzące od [e], jak np. w słowie '''ðäkė''' [ðæki] "ofiara" (dopełniacz: '''ðäkėwo''', teoretyczne '''**ðäki''' miałoby chwormę '''**ðäkiwi''') | Litera '''ė''' oznacza [i] pochodzące od [e], jak np. w słowie '''ðäkė''' [ðæki] "ofiara" (dopełniacz: '''ðäkėwo''', teoretyczne '''**ðäki''' miałoby chwormę '''**ðäkiwi''') | ||
| + | Gieminaty są zapisywane podwójnie. W przypadku dwuznaków '''ch kh sz šz''' podwaja się drugi element (lub alternatywnie [zː] jako '''żż''') | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
[[Kategoria:Języki sztuczne a priori]] | [[Kategoria:Języki sztuczne a priori]] | ||
Wersja z 20:41, 3 sie 2020
| zongepajcki ludowy êsălajilžiz êgoslă żongäpêzêz êgoslă | |
|---|---|
| Typologia: | analityczno-aglutynacyjny z elementami fleksji, z szykiem SOV |
| Utworzenie: | Emil (w 2020) |
| Cel utworzenia: | Na potrzeby projektu/konwerldu |
| Sposoby zapisu: | atšzif, także łacińska transkrypcja |
| Klasyfikacja: | Gamajskie
|
| Kody | |
| Conlanger–1 | zon. |
| Lista conlangów | |
Zongepajcki ludowy (êsălajiłžiz êgoslă [ɛsəlɐjilt͡ʃit͡s ɛɣoslə] "język ludowy", także żongäpêzêz êgoslă [zonɣæpɛt͡sɛt͡s ɛɣoslə] "język zongepajcki") był odmianą używaną na terenie wschodniej Kotliny Zongepajckiej przez przeciętnego człowieka przed rozpadem wspólnoty. W odróżnieniu od literackiej odmiany charakteryzował się uproszczonymi spółgłoskami, nieco innym systemem samogłosek oraz wieloma różnicami w składni. Nie był to nigdy jednolity język, od początku było to konidium djalektów, aczkolwiek wtedy jeszcze wzajemnie zrozumiałych.
Można go porównać do łaciny ludowej, podczas gdy zongepajcki klasyczny do łaciny literackiej.
Fonologja
Samogłoski
Zongepajcki ludowy nieco przereformował system samogłosek. Zlikwidował e w niektórych pozycjach, zmonoftongizował dychwtongi oraz obniżył [ɛ] do [æ]. Ponadto, została zachowana [ə] z średniozongepajckiego (podczas gdy w literackiém dała [o]).
Rozwinął się nieallofoniczny iloczas. Rozwijał się z pozycji klasycznych, a także po wypadnięciu interwokalicznego h (np. aha > aa > ah [ɐː]), wygłosowych f pf i czasami w wyniku zaniku [z] przed [s] (ale w tym przypadku na ogół wydłużenia nie było - ukrozmiana).
| Przednie | Środkowe | Tylne | |
|---|---|---|---|
| Przymknięte | i iː | u uː | |
| Półprzymknięte | e eː | ə | o oː |
| Półotwarte | ɛ ɛː | ɔ ɔː | |
| Prawie otwarte | æ æː | ɐ~ʌ ɐː~ʌː[1] | |
Spółgłoski
Co ciekawe, spółgłoski przetrwały właściwie bez większych zmian jako dźwięki (jedyną większą różnicą jest zlikwidowanie [t͡ɕ] i powstanie allofonicznej spółgłoski zapisanej jako [ɧ] lub [ʍ]. Istniały jednak spore różnice djalektalne, na ogół jednak nie take, które utrudniałyby komunikacje.
| Wargowe | Zębowe | Dziąsłowe | Podniebienne | Welarne | Języczkowe | Krtaniowe | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nosowe | m | n | ɲ | |||||
| Zwarte | bezdźwięczne | p | t | k | ||||
| dźwięczne | b | d | g1 | |||||
| Afrykaty | bezdźwięczne | pf | tθ 4, ts | tʃ | kx~kʰ2 | |||
| dźwięczne | dz3 | dʒ3 | ||||||
| Szczelinowe | bezdźwięczne | f | θ, s | ʃ | ç~ɕ5 | x | χ~q6 | h |
| dźwięczne | ð, z | ʒ | ɣ | |||||
| Drżące | r | |||||||
| Boczne, Półsamogłoski | ɫ̪ | l, (ɬ~ɮ)7 | ʎ, j | w, (ɧ~ʍ)8 | ||||
- 1 – dźwięk jako fonem występował w ołłuchu wschodnim. Gdzie indziej był allofonem /k/
- 2 – [kʰ] na północy, [kx] w innych regionach. Dźwięk nie występował w ołłuchu, gdzie było [x]
- 3 – [d͡z] i [d͡ʒ] zostały oddzielnymi fonemami w zongepajckim ludowym
- 4 – w niektórych djalektach, gdzie indziej zastąpione przez [t͡s]
- 5 – wymowa jako [ɕ] występowała w djalektach łączących [t͡ɕ] i [ç]
- 6 – wymowa jako [q] występowała w ołłuchu wschodnim (później przeszło w [ʔ] i końcowo w [t])
- 7 – boczna szczelinówka występowała tylko w djalekcie ołłuchu i (prawdopodobnie) nuhapcajskim
- 8 – jest to realizacja zbitki /p͡fj/, zazwyczaj palatalizowana
Procesy
Główne procesy to:
- Utrata interwokalicznego [h] np. gahan > gaan > gahn, fahak > faak > fahk (z wyjątkem ołłucha)
- Utrata [n] przed [s], [ʃ], [m] np. gonsaslo > gosaslo, agonši > agoši, jinmað > ihmað
- Monoftongizacja: [aɪ] > [ɛ], [aʊ] > [ɔ], dodatkowo [ɛ] > [æ] (w nowych djalektach północnych bez [ɛ] > [æ], przez co klasyczne ai oraz ě się łączą)
- Ścieśnienie [ɐ̱] > [ʌ] lub centralizacja do prostego [ɐ], w ołłuchu obniżenie do [ä] (nieakceptowane przez Radę Szmamaniw)
- W wielu djalektach prelabjalizacja: o- > wo-, u > wu-
- Większa redukcja nieakcentowanego [e]: zanik na końcu wyrazu i przed długą samogłoską. Inne nieakcentowane [e] > [i].
- Zanik [z] przed [s] np. haszsălu > hasălu. Czasami to wydłużyło poprzednią samogłoskę, ale dosyć rzadko.
- Przejście [p͡fj] w [ɧ] lub [ʍ] np. zěpfjaslă > zäwhaslă [t͡sæɧɐslə] (później rozwijane na wiele sposobiw)
- Nieregularnie wypadnięcie nagłosowego a- np. aðmat > ðmat, ala > la
- Asymilacja [n] przed welarnymi i języczkową: nk nch ng nkh > [ŋk ŋx ŋɣ ɴχ]
- Asymilacja niektórych zbitek, np: łr > rr, mn > nn
- Rotacyzm VnV > VrV np. pěnajan > pärajan, żona > żora
- Utrata wygłosowych [f], [pf] (te drugie nieregularnie) z wydłużeniem zastępczym, np. sijaf > sijah, juszaipf > juszêh, zadzipf > zadzih, ale opf > opf
- Rozwój [ɫ] do [l] przed [ʃ] [tʃ] [ʒ] [dʒ], a także [ɫj] > [ʎj].
- Asymilacja szczelinowych welarnych przed zadziąsłowymi: [x] [ɣ] > [ʃ] [ʒ] np. khachši > khašši. Języczkowe [χ] też się w tej pozycji asymiluje do [ʃ]
- Asymilacja bezdźwięcznych z [h]: ph th k'h > pʰ tʰ kʰ > [f þ x]
- Asymilacja [xh χh ɣh] > [xː χː ɣː]
Archaizmy
Jednakże oprócz procesów występują także archaizmy:
- Utrzymanie szwy
- W kilku djalektach utrzymywanie [t͡θ]
- W ołłuchu utrzymanie [ɮ], przez długi czas utrzymywał je także nuhapcajski jako [ɬ], co nadal występuje w palatalizacji ([ʃ])
- W ołłuchu ponadto nie doszło do częściowej/całkowitej przesuwki spółgłosek welarnych (i języczkowej w ołłuchu wschodnim)
Transkrypcja
Oddaje się w niej większość allofonów. Z tego powodu nie wszystkie znaki są używane w djalektach:
| a | ä | b | d | ð | dz | dž | e | ê | ė | f | g | ǧ | h | ch | kh | i | j | k | ḱ | |
| [ɐ] | [æ] | [b] | [d] | [ð] | [d͡z] | [d͡ʒ] | [e] | [ɛ] | [i] | [f] | [ɣ] | [g] | [h][ː] | [x] | [χ~q] | [i] | [j] | [k] | [ç] | |
| l | ľ | ł | łł | m | n | ň | o | ô | p | pf | r | s | š | sz | šz | t | u | |||
| [l] | [ʎ] | [ɫ] | [ɮ~ɬ] | [m] | [n] | [ɲ] | [o] | [ɔ] | [p] | [p͡f] | [r] | [s] | [ʃ] | [z] | [ʒ] | [t] | [u] | |||
| w | wh | x | z | ƶ | ž | ż[2] | þ | |||||||||||||
| [w] | [ɧ~ʍ] | [k͡x~kʰ] | [t͡s] | [t͡θ] | [t͡ʃ] | [z] | [θ] |
Litera ė oznacza [i] pochodzące od [e], jak np. w słowie ðäkė [ðæki] "ofiara" (dopełniacz: ðäkėwo, teoretyczne **ðäki miałoby chwormę **ðäkiwi)
Gieminaty są zapisywane podwójnie. W przypadku dwuznaków ch kh sz šz podwaja się drugi element (lub alternatywnie [zː] jako żż)
Przypisy
- ↑ Barwa tej samogłoski i długego warjantu różniła się w zależności od regjonu (północ [ʌ], południe i większość wschodu [ɐ], reszta wschodu [ä]. Jednakże ponieważ [ä] jest dosyć marginalne, pomija się w tabelkach.
- ↑ Litera ż jest używana do zapisu niektórych rdzeni, które się upowszechniły w formie starej transkrypcji. Należą do niej chociażby rdzenie żona (dom), żongä (zongepajczyk) oraz żongäpê (zachód) – czyli te związanie z samym ludem. Ponadto wiele form zaczynających się na sz można skrócić do ż. W zapisie bez djakrytków ż jest zastępowane przy pomocy sz lub, w celu odróżnienia, sz' (z apostrofem)