Użytkownik:Emil/Brudnopis: Różnice pomiędzy wersjami

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Linia 86: Linia 86:
 
|}
 
|}
 
System spółgłoskowy jest nieco rozbieżny pomiędzy językami, ale nie ma większych różnic.
 
System spółgłoskowy jest nieco rozbieżny pomiędzy językami, ale nie ma większych różnic.
−
 
  
 
==== Grupa zachodnia ====
 
==== Grupa zachodnia ====
Linia 185: Linia 184:
 
|
 
|
 
|}
 
|}
 +
 +
==porównanie==
 +
====Rodzina====
 +
{| class="wikitable" style="font-size:95%;"
 +
! style="font-weight:normal;" width="10%" | '''[[Język protogamajski|Protogamajski]]'''
 +
! width="8%"| [[Język zongepajcki|zongepajcki klasyczny]]
 +
! width="8%"| wschodnie
 +
! width="8%"| ołłuch
 +
! width="8%"| zachodnie
 +
! width="8%"| północne
 +
! width="7%"| południowe
 +
! width="8%"| język 7
 +
! width="8%"| język 8
 +
! width="7%"| język 9
 +
! width="7%"| język 10
 +
! width="7%"| język 11
 +
! width="7%"| język 12
 +
! width="7%"| język 13
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''taghii'''
 +
/{{IPA|'taɣi:}}/ <br>
 +
"ojciec"
 +
| '''sagai''' <br>
 +
/{{IPA|'sɐɣaj}}/ <br>
 +
"ojciec"
 +
| '''sagè''' <br>
 +
/{{IPA|'sɐɣɛ}}/ <br>
 +
| '''sagè''' <br>
 +
/{{IPA|'sɐɣɛ}}/ <br>
 +
| '''sagè''' <br>
 +
/{{IPA|'sɐɣɛ}}/ <br>
 +
| '''saǧè''' <br>
 +
/{{IPA|'sɐʑɛ}}/ <br>
 +
| '''saže''' <br>
 +
/{{IPA|'sɐʒɛ}}/ <br>
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''dharaħ'''
 +
/{{IPA|'ðaraħ}}/ <br>
 +
"matka"
 +
|'''djaslax''' <br>
 +
/{{IPA|'ðɐslɐkx}}/ <br>
 +
"matka"
 +
| '''djaslax''' <br>
 +
/{{IPA|'ðɐslɐkx}}/ <br>
 +
|'''djałłach''' <br>
 +
/{{IPA|'ðɐɮɐx}}/ <br>
 +
| '''djaslax''' <br>
 +
/{{IPA|'ðɐslɐkx}}/ <br>
 +
| '''vaslax''' <br>
 +
/{{IPA|'vɐslɐkx}}/ <br>
 +
| '''vaslax''' <br>
 +
/{{IPA|'vɐslɐkx}}/ <br>
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''tiiqar'''
 +
/{{IPA|'ti:qar}}/ <br>
 +
"brat"
 +
|'''saikhaslo''' <br>
 +
/{{IPA|'sajχɐslo}}/ <br>
 +
"brat"
 +
| '''sèkhaslă''' <br>
 +
/{{IPA|'sɛχɐslə}}/ <br>
 +
| '''sèchałł''' <br>
 +
/{{IPA|'sɛxɐɮ}}/ <br>
 +
| '''sèkhāsl''' <br>
 +
/{{IPA|'sɛχɐːsl}}/ <br>
 +
| '''sèchāsl''' <br>
 +
/{{IPA|'sɛxɐːsl}}/ <br>
 +
| '''šechusl''' <br>
 +
/{{IPA|'ʃɛχusl}}/ <br>
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''kaylaħ'''
 +
/{{IPA|'kajlaħ}}/ <br>
 +
"siostra"
 +
|'''chełax''' <br>
 +
/{{IPA|'xeɫɐkx}}/ <br>
 +
"siostra"
 +
|'''chełax''' <br>
 +
/{{IPA|'xeɫɐkx}}/ <br>
 +
|'''chełach''' <br>
 +
/{{IPA|'xeɫɐx}}/ <br>
 +
|'''chełax''' <br>
 +
/{{IPA|'xeɫɐkx}}/ <br>
 +
|'''ǩelax''' <br>
 +
/{{IPA|'çelɐkx}}/ <br>
 +
|'''šiłax''' <br>
 +
/{{IPA|'ʃiɫɐkx}}/ <br>
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''ghahan'''
 +
/{{IPA|'ɣahan}}/ <br>
 +
"syn"
 +
|'''gahan''' <br>
 +
/{{IPA|'ɣɐhɐn}}/ <br>
 +
"syn"
 +
|'''gahan''' <br>
 +
/{{IPA|'ɣɐhɐn}}/ <br>
 +
|'''gahan''' <br>
 +
/{{IPA|'ɣɐhɐn}}/ <br>
 +
|'''gą̄''' <br>
 +
/{{IPA|'ɣɐ̃ː}}/ <br>
 +
|'''gān''' <br>
 +
/{{IPA|'ɣɐːn}}/ <br>
 +
|'''gun''' <br>
 +
/{{IPA|'ɣun}}/ <br>
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''iiyuzu'''
 +
/{{IPA|'i:juzu}}/ <br>
 +
"córka"
 +
|'''aijużu''' <br>
 +
/{{IPA|'ajjuzu}}/ <br>
 +
"córka"
 +
|'''èjużu''' <br>
 +
/{{IPA|'ɛjuzu}}/ <br>
 +
|'''èjużu''' <br>
 +
/{{IPA|'ɛjuzu}}/ <br>
 +
|'''ūżu''' <br>
 +
/{{IPA|'uːzu}}/ <br>
 +
|'''ï̄żï''' <br>
 +
/{{IPA|'ɯːzɯ}}/ <br>
 +
|'''öża''' <br>
 +
/{{IPA|'ø̞zɐ}}/ <br>
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''nipuur'''
 +
/{{IPA|'nipu:r}}/ <br>
 +
"wnuk, wnuczka"
 +
|'''ňifauslo''' <br>
 +
/{{IPA|'ɲifawslo}}/ <br>
 +
"wnuk"
 +
| '''ňifòslă''' <br>
 +
/{{IPA|'ɲifɔslə}}/ <br>
 +
| '''ňifòłł''' <br>
 +
/{{IPA|'ɲifɔɮ}}/ <br>
 +
| '''ňifò̄sl''' <br>
 +
/{{IPA|'ɲifɔːsl}}/ <br>
 +
| '''ňifã̄sl''' <br>
 +
/{{IPA|'ɲifʌ̞ːsl}}/ <br>
 +
| '''ňafôsl''' <br>
 +
/{{IPA|'ɲɐfosl}}/ <br>
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''ħahtataghii'''<ref>dosłownie ''wielki ojciec''</ref>
 +
/{{IPA|ħahta'taɣi:}}/ <br>
 +
"dziadek"
 +
|'''xahsasagai''' <br>
 +
/{{IPA|'kxɐhsɐsɐɣai}}/ <br>
 +
"dziadek"
 +
|'''xāsasagè''' <br>
 +
/{{IPA|'kxɐːsɐsɐɣɛ}}/ <br>
 +
|'''chasasagè''' <br>
 +
/{{IPA|'xɐsɐsɐɣɛ}}/ <br>
 +
|'''xāsasagè''' <br>
 +
/{{IPA|'kxɐːsɐsɐɣɛ}}/ <br>
 +
|'''xāsasaǧè''' <br>
 +
/{{IPA|'kxɐːsɐsɐʑɛ}}/ <br>
 +
|'''xusasaže''' <br>
 +
/{{IPA|'kxusɐsɐʒɛ}}/ <br>
 +
|
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''ħahtadharaħ'''<ref>dosłownie ''wielka matka''</ref>
 +
/{{IPA|ħahta'ðaraħ}}/ <br>
 +
"babcia"
 +
|'''xahsadjaslax''' <br>
 +
/{{IPA|'kxɐhsɐðɐslɐkx}}/ <br>
 +
"babcia"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''yuziif'''
 +
/{{IPA|'juzi:f}}/ <br>
 +
"stryj"
 +
|'''jużaipf''' <br>
 +
/{{IPA|'juzajpf}}/ <br>
 +
"stryj, wuj"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''sitaallin'''
 +
/{{IPA|'sita:l:in}}/ <br>
 +
"wuj"
 +
|'''cisěľin''' <br>
 +
/{{IPA|'tʃisɛʎin}}/ <br>
 +
''wulgarne określenie mężczyzny''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''wiina'''
 +
/{{IPA|'wi:na}}/ <br>
 +
"ciotka (siostra ojca)"
 +
|'''waina''' <br>
 +
/{{IPA|'wajnɐ}}/ <br>
 +
"ciocia"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''kahya'''
 +
/{{IPA|'kahja}}/ <br>
 +
"ciotka (siostra matki)"
 +
| —
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
|}
 +
 +
====Ludzie i zawody====
 +
{| class="wikitable" style="font-size:95%;"
 +
! style="font-weight:normal;" width="10%" | '''[[Język protogamajski|Protogamajski]]'''
 +
! width="8%"| [[Język zongepajcki|zongepajcki klasyczny]]
 +
! width="8%"| wschodnie
 +
! width="8%"| ołłuch
 +
! width="8%"| zachodnie
 +
! width="8%"| północne
 +
! width="7%"| południowe
 +
! width="8%"| język 7
 +
! width="8%"| język 8
 +
! width="7%"| język 9
 +
! width="7%"| język 10
 +
! width="7%"| język 11
 +
! width="7%"| język 12
 +
! width="7%"| język 13
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''ghamma'''
 +
/{{IPA|'ɣam:a}}/ <br>
 +
"człowiek"
 +
| '''gaba''' <br>
 +
/{{IPA|'ɣɐbɐ}}/ <br>
 +
"człowiek (starszy)"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''laughal'''
 +
/{{IPA|'lawɣal}}/ <br>
 +
"mężczyzna, mąż"
 +
| '''łogał''' <br>
 +
/{{IPA|'ɫoɣɐɫ}}/ <br>
 +
"mąż"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''limmi'''
 +
/{{IPA|'lim:i}}/ <br>
 +
"kobieta, żona"
 +
| '''ľibǩi''' <br>
 +
/{{IPA|'ʎibçi}}/ <br>
 +
"żona"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''hitlaa'''
 +
/{{IPA|'hitla:}}/ <br>
 +
"kapłan, szaman"
 +
| '''jisłě''' <br>
 +
/{{IPA|'jisɫɛ}}/ <br>
 +
"kapłan, szaman, magik, guślarz"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''wayla'''
 +
/{{IPA|'wajla}}/ <br>
 +
"kobieta, kapłanka, szmanka"
 +
| '''owǩeła''' <br>
 +
/{{IPA|'owçeɫɐ}}/ <br>
 +
"kapłanka, szamanka, czarownica"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''qabrii'''
 +
/{{IPA|'qabri:}}/ <br>
 +
"król, wódz, bohater"
 +
| '''khapsolai''' <br>
 +
/{{IPA|'χɐpsolaj}}/ <br>
 +
"wódz, król"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''waliig'''
 +
/{{IPA|'wali:g}}/ <br>
 +
"osoba"
 +
| '''wałaik''' <br>
 +
/{{IPA|'wɐɫajk}}/ <br>
 +
"osoba"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''suwaridu'''
 +
/{{IPA|'suwaridu}}/ <br>
 +
"myśliwy"
 +
| '''zuwasľitu''' <br>
 +
/{{IPA|'tsuwɐsʎitu}}/ <br>
 +
"myśliwy"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''auf'''
 +
/{{IPA|'awf}}/ <br>
 +
"pasterz" (dialektalnie również "przewodnik")
 +
| '''opf''' <br>
 +
/{{IPA|'opf}}/ <br>
 +
"pasterz"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''kiigiiru'''
 +
/{{IPA|'ki:gi:ru}}/ <br>
 +
"rolnik, osoba robiąca w polu"
 +
| '''chaikaislu''' <br>
 +
/{{IPA|'xajkajslu}}/ <br>
 +
"rolnik"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''qadunu'''
 +
/{{IPA|'qadunu}}/ <br>
 +
"jeździec, osoba doglądająca koni"
 +
| '''khatunu''' <br>
 +
/{{IPA|'χɐtunu}}/ <br>
 +
"hodowca"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
|}
 +
  
 
==język x==
 
==język x==

Wersja z 15:51, 23 lut 2020

To są moje wypiski

  • Język protogamajski
    • Język (pra)zongepajski
      • Język zongepajski klasyczny (religijny)
        • Język zongepajski nowoklasyczny
      • Język zongepajski ludowy
        • Grupa wschodnia
          • Język nowozongepajski
          • Język oljuch
          • Język ?
        • Grupa północna
          • Język zongepajski północny
          • Język ?
        • Grupa zachodnia
          • Nowozachodnia/przesuwkowa
            • Język ?
            • Język ?
          • Starozachodnia
            • Język ?
            • Język ?
        • Grupa południowa
  • Grupa wschodnia – bardzo zbliżona do zongepajskiego klasycznego, liczne archaizmy, redukcja samogłosek wygłosowych, monoftongizacja.
  • Grupa północna – lenicja, fonetyka udźwięczniająca, redukcja samogłosek wygłosowych, ściągnięcia samogłosek, zanik deklinacji.
  • Grupa zachodnia – fonetyka ubezdźwięczniająco-udźwięczniająca, redukcja samogłosek wygłosowych, ściągnięcia samogłosek, monoftongizacja, wykształcenie rodzaju gramatycznego.
    • Nowozachodnia – bardzo różna od prajęzyka, nowozongepajska przesuwka spółgłoskowa, powszechna elizja.


Języki zongepajckie lub zongapajckie – liczna grupa językowa, wywodząca się od języka protogamajskiego poprzez język zongepajcki, który jest w tej sytuacji prajęzykiem. [1] Dzielą się na cztery grupy: wschodnią (najbardziej archaiczną), zachodnią, północną i południową (jedyna grupa, która nie wchodzi w skład zongepajckiego kontinuum dialektalnego). Są używane przede wszystkim w górskim basenie na południe od ojczyzny protogamajskiej, grupa południowa znajduje się zaś na południe od niego.

Wiele języków z tej rodziny charakteryzują archaiczne cechy języka protogamajskiego, takie jak zachowanie języczkowego [q] w postaci [χ], protogamajska harmonia samogłoskowa w sufiksach (w grupie wschodniej całkowita, całkowicie zanikła tylko w grupie południowej), zachowanie odrębności protogamajskiego *ā w postaci [æ] lub [ɛ]. Wykształciły także liczne innowacje, do których najbardziej charakterystycznych należą: przejście *r > sl (prócz języka ołłuch, gdzie jest [ɮ]), zongepajcka przesuwka spółgłoskowa, welaryzacja krótkiego *l do ł.

Języki południowozongepajckie ze względu na znaczne różnice czasami są klasyfikowane jako osobna rodzina językowa.

Klasyfikacja

  • języki gamajskie
    • język starozongepajcki
      • język zongepajcki (klasyczny)
      • język zongepajcki ludowy
        • północnozongepajckie kontinuum dialektalne
          • języki wschodniozongepajckie
            • język nowozongepajcki
            • język ołłuch
            • język ?
          • języki zachodniozongepajckie
            • grupa starozachodnia
              • język ?
            • grupa górska (przesuwkowa/nowozachodnia)
              • język ?
          • języki północnozongepajckie
            • język ?
        • języki południowozongepajckie
          • język ?

Opis grup językowych

Północnozongepajckie kontinuum dialektalne

Często tworzona grupa, do której umieszcza się j. północno-, zachodnio- i wschodniozongepajckie w opozycji do j. południwozongepajckich. Jedną z najważniejszych cech odróżniających te dwie wielkie grupy to brak deformacji zongepajckiego systemu samogłoskowego (co się dokonało w południowozongepajckich – te zmiany uniemożliwiają wzajemne zrozumienie się). Języki te mają od 8 do 11 barw samogłosek w słowach rodzimych (porównaj 12-14 + 6 sonantów w południowozongepajckich, na dodatek bardzo często wiele samogłosek z kontinuum ma inną barwę w południowch). Jedynie w zachodniej grupie czasami występują samogłoski nosowe, co jednak rzadko podwaja liczbę samogłosek, gdyż zazwyczaj część nosówek się zlewa, a wiele języków potem je zamieniło z powrotem na ustne. Inną cechą jest przynajmniej częściowe zachowanie protogamajskiej harmonii samogłosek. Nie występują także i-mutacja oraz u-mutacja.

Grupa wschodnia

Ze wszystkich języków zongepajckich najbardziej archaiczne są te, które należą do grupy wschodniej (do niej należy także zongepajcki klasyczny).

Grupa ta całkowicie zachowuje protogamajską harmonie samogłoskową. Samogłoska ruchoma na końcu wyrazu zostaje w nich zachowana (kla. aigoslo, wsch. ègoslă vs zach. ègōsl, pół. ègë̄sl i poł. egusl – wszystkie utraciły z wydłużeniem zastępczym) prócz języka ołłuch, który nigdy jej nie posiadał (ègołł). Często nagłosowe o, u (ale nie ò < au) otrzymują prelabianizacje w postaci wo/wu. Nie zaszły także ściągnięcia samogłosek w grupach VhV, VjV, VwV, przez co często występują zbitki typu chaslăgawawa (piędziesiąt). Mają także 7 przypadków (8 w klasycznym) i jest to największa liczba w wszystkich j. zongepajckich.

Najwięcej języków zachowujących starozongepajcką afrykatę [tθ] (ƶ) należy właśnie do grupy wschodniej. Ponadto w grupie wschodniej znajduje się jedyny język zongepajcki zachowujący głoskę [ɮ], język ołłuch (gdzie jest zapisana dwuznakiem łł). Z tego powodu nie wykształcił on charakterystycznej dla j. zongepajckich ruchomej samogłoski.

Wszystkie języki mają te same samogłoski prócz języka ołłuch i ?, w których nie ma szwy. Niektóre zawierają szczątkowy iloczas, który jednak nie powoduje zmiany barwy samogłoski.

Przednie Środkowe Tylne
Przymknięte i (i) u[2] (u)
Półprzymknięte e (e) ə (ă)[3] o (o)
Półotwarte ɛ (è) ɔ (ò)
Prawie otwarte æ (ä)[4] ɐ (a)[5]

System spółgłoskowy jest nieco rozbieżny pomiędzy językami, ale nie ma większych różnic.

Grupa zachodnia

Drugą grupą j. zongepajckich jest grupa zachodnia, która przeprowadziła kilka unowocześnień. Przede wszystkim, harmonia jest ograniczona do centralności, a samogłoską sufiksów jest a/ä. Wygłosowa samogłoska ruchoma zanikła, zostawiając ślad w postaci ostatniej długiej samogłoski (np. ègōsl). Przed spółgłoskami i w wygłosie przeprowadzono przejście l, ł > w, ale bez późniejszej monoftongizacji nowych dyftongów kończących się na u niezgłoskotwórcze (w opozycji do g. północnej i g. południowej). Zaszły również ściągnięcia samogłosek w grupach VhV, VjV, VwV, przez co np. pięćdziesiąt brzmi chaslăgawā. Języki te mają zazwyczaj 5 przypadków: mianownik, dopełniacz, biernik, ablatyw i allatyw.

Bardzo charakterystyczną cechą g. zachodniej jest to, że często posiada samogłoski nosowe powstałe z grup -VnT- oraz -Vn#. Zazwyczaj jest ich kilka (zlewają się), ale są też języki z nosówkami o każdej barwie. Znaczna część także posiadała nosówki, ale potem je utraciła, zostawiając jednak ślady.

Zachodnia część g. zachodniej przeprowadziła także trzecią przesuwkę zongepajcką, która zniwelowała afrykatowy charakter języka.

Grupa północna

W przeciwieństwie do g. wschodniej i g. zachodniej, g. północna powstała na substracie języka x. Pod wpływem jego harmonii pod względem zaokrąglenia zdelabianizował zongepajckie głoski u, o, ò do ï, ë, ã, powstały jednak nowe u, o z dyftongów. Zanikły niemalże całkowicie przypadki, zostawiając tylko mianownik i dopełniacz, ale co ciekawe końcówki przypadków uzyskały charakter fleksyjny, przez co jest inna końcówka dla każdej liczby dopełniacza. Tak samo jak w g. zachodniej, zaszły ściągnięcia samogłosek w grupach VhV, VjV, VwV i przejście l, ł > w, ale nowe dyftongi uległy monoftongizacji. Spalatalizowano na nowo spółgłoski welarne (to samo się stało w części g. zachodniej i niezależnie w g. południowej). W prawie wszystkich językach tej grupy ð przeszło w v. Wszystkie języki tej grupy bylaczą tzw. zamiast głoski ł występuje l.

Grupa południowa

Poza północnozongepajckim kontinuum dialektalnym znajduje się grupa południowa. W wyniku różnych wędrówek ludów ludność używająca tej odmiany utraciła kontakt z światem zongepajckim, przez co zaszły w nim innowacyjne, drastyczne zmiany. Najbardziej widoczną różnicą jest zdeformowany system samogłosek, co powoduje czasami kompletne różnice uniemożliwiające porozumienie się np. południowe piežicisan vs kla. paiżicesin, wsch. pèżicesin, pół. pèżicesan, zach. pèżicesą (powiedział). Harmonia całkowicie zanikła, a samogłoską sufiksów jest a. Są 4 przypadki - mianownik, dopełniacz, biernik i allatyw. Przeprowadzono na nowo palatalizacje wszystkich spółgłosek. Tak samo jak w g. północnej, ð przeszło w v. Jak w g. zachodniej i północnej, obecne są procesy ściągięcia grup VhV, VjV, VwV, l, ł > w, a także uproszczenie dž > ž. Wiele języków z tej grupy ma sonanty, a reszta przeprowadziła zmiany ich na sekwencje samogłoski i spółgłoski. Występuje i-mutacja oraz u-mutacja.

Wargowe Zębowe Dziąsłowe Podniebienne Welarne Gardłowe
Nosowe m n ɲ
Zwarte bezdźwięczne p, pˊ t k, kˊ[6]
dźwięczne b, bˊ d
Afrykaty bezdźwięczne pf, pfˊ ts tʃ kx
dźwięczne dz
Szczelinowe bezdźwięczne f, fˊ s ʃ ç x h
dźwięczne v, vˊ z ʒ ɣ
Drżące r
Boczne, Półsamogłoski ɫ l ʎ, j w

porównanie

Rodzina

Protogamajski zongepajcki klasyczny wschodnie ołłuch zachodnie północne południowe język 7 język 8 język 9 język 10 język 11 język 12 język 13
taghii

/'taɣi:/
"ojciec"

sagai

/'sɐɣaj/
"ojciec"

sagè

/'sɐɣɛ/

sagè

/'sɐɣɛ/

sagè

/'sɐɣɛ/

saǧè

/'sɐʑɛ/

saže

/'sɐʒɛ/

dharaħ

/'ðaraħ/
"matka"

djaslax

/'ðɐslɐkx/
"matka"

djaslax

/'ðɐslɐkx/

djałłach

/'ðɐɮɐx/

djaslax

/'ðɐslɐkx/

vaslax

/'vɐslɐkx/

vaslax

/'vɐslɐkx/

tiiqar

/'ti:qar/
"brat"

saikhaslo

/'sajχɐslo/
"brat"

sèkhaslă

/'sɛχɐslə/

sèchałł

/'sɛxɐɮ/

sèkhāsl

/'sɛχɐːsl/

sèchāsl

/'sɛxɐːsl/

šechusl

/'ʃɛχusl/

kaylaħ

/'kajlaħ/
"siostra"

chełax

/'xeɫɐkx/
"siostra"

chełax

/'xeɫɐkx/

chełach

/'xeɫɐx/

chełax

/'xeɫɐkx/

ǩelax

/'çelɐkx/

šiłax

/'ʃiɫɐkx/

ghahan

/'ɣahan/
"syn"

gahan

/'ɣɐhɐn/
"syn"

gahan

/'ɣɐhɐn/

gahan

/'ɣɐhɐn/

gą̄

/'ɣɐ̃ː/

gān

/'ɣɐːn/

gun

/'ɣun/

iiyuzu

/'i:juzu/
"córka"

aijużu

/'ajjuzu/
"córka"

èjużu

/'ɛjuzu/

èjużu

/'ɛjuzu/

ūżu

/'uːzu/

ï̄żï

/'ɯːzɯ/

öża

/'ø̞zɐ/

nipuur

/'nipu:r/
"wnuk, wnuczka"

ňifauslo

/'ɲifawslo/
"wnuk"

ňifòslă

/'ɲifɔslə/

ňifòłł

/'ɲifɔɮ/

ňifò̄sl

/'ɲifɔːsl/

ňifã̄sl

/'ɲifʌ̞ːsl/

ňafôsl

/'ɲɐfosl/

ħahtataghii[7]

/ħahta'taɣi:/
"dziadek"

xahsasagai

/'kxɐhsɐsɐɣai/
"dziadek"

xāsasagè

/'kxɐːsɐsɐɣɛ/

chasasagè

/'xɐsɐsɐɣɛ/

xāsasagè

/'kxɐːsɐsɐɣɛ/

xāsasaǧè

/'kxɐːsɐsɐʑɛ/

xusasaže

/'kxusɐsɐʒɛ/

ħahtadharaħ[8]

/ħahta'ðaraħ/
"babcia"

xahsadjaslax

/'kxɐhsɐðɐslɐkx/
"babcia"

yuziif

/'juzi:f/
"stryj"

jużaipf

/'juzajpf/
"stryj, wuj"

sitaallin

/'sita:l:in/
"wuj"

cisěľin

/'tʃisɛʎin/
wulgarne określenie mężczyzny

wiina

/'wi:na/
"ciotka (siostra ojca)"

waina

/'wajnɐ/
"ciocia"

kahya

/'kahja/
"ciotka (siostra matki)"

—

Ludzie i zawody

Protogamajski zongepajcki klasyczny wschodnie ołłuch zachodnie północne południowe język 7 język 8 język 9 język 10 język 11 język 12 język 13
ghamma

/'ɣam:a/
"człowiek"

gaba

/'ɣɐbɐ/
"człowiek (starszy)"

laughal

/'lawɣal/
"mężczyzna, mąż"

łogał

/'ɫoɣɐɫ/
"mąż"

limmi

/'lim:i/
"kobieta, żona"

ľibǩi

/'ʎibçi/
"żona"

hitlaa

/'hitla:/
"kapłan, szaman"

jisłě

/'jisɫɛ/
"kapłan, szaman, magik, guślarz"

wayla

/'wajla/
"kobieta, kapłanka, szmanka"

owǩeła

/'owçeɫɐ/
"kapłanka, szamanka, czarownica"

qabrii

/'qabri:/
"król, wódz, bohater"

khapsolai

/'χɐpsolaj/
"wódz, król"

waliig

/'wali:g/
"osoba"

wałaik

/'wɐɫajk/
"osoba"

suwaridu

/'suwaridu/
"myśliwy"

zuwasľitu

/'tsuwɐsʎitu/
"myśliwy"

auf

/'awf/
"pasterz" (dialektalnie również "przewodnik")

opf

/'opf/
"pasterz"

kiigiiru

/'ki:gi:ru/
"rolnik, osoba robiąca w polu"

chaikaislu

/'xajkajslu/
"rolnik"

qadunu

/'qadunu/
"jeździec, osoba doglądająca koni"

khatunu

/'χɐtunu/
"hodowca"


język x

Język X posiadał ogromną liczbę samogłosek, ilość tą rekompresował jednak brak dyftongów i brak iloczasu.

Przednie Środkowe Tylne
Przymknięte i, y (i, ü) ɨ, ʉ (î, û) ɯ, u (ï, u)
Średnie e̞, ø̞ (e, ö) ə (ă) ɤ̞, o̞ (ë, o)
Otwarte a (a) ä (å) ɑ, ɒ (â, ay)

Należy zaznaczyć, że [ä] jest traktowany jako zaokrąglony odpowiednik głoski [a]. Widać to w harmonii.


System spółgłoskowy również był rozbudowany. Głoski dzieliły się na zwykłe, labializowane i przydechowe. Nie było spółgłosek dźwięcznych, bocznych i półsamogłosek (chociaż [j] mogło się pojawić w zapożyczeniach).

Wargowe Zębowe Dziąsłowe Z retrofleksją Podniebienne Welarne Języczkowe Gardłowe
Nosowe m (m) n (n) ɳ (ṅ) ɲ (ň) ŋ (n̦)
Zwarte bezdźwięczne p (p) t (t) ʈ (ṫ) c (ť) k (k) q (q)
przydechowe pʰ (b) tʰ (d) ʈʰ (ḋ) cʰ (ď) kʰ (g) qʰ (г)
labializowane pʷ (py) tʷ (ty) ʈʷ (ṫy) cʷ (ťy) kʷ (ky) qʷ (qy)
Afrykaty bezdźwięczne pf (w) ts (z) tʃ (ž) tʂ (ż) kx (x)
przydechowe pfʰ (v) tsʰ (c) tʃʰ (č) tʂʰ (ċ)
labializowane pfʷ (wy) tsʷ (zy) tʃʷ (žy) tʂʷ (ży) kxʷ (xy)
Szczelinowe f (f) s (s) ʃ (š) ʂ (ṡ) ç (j) x (ch) χ (kh) h (h)
Płynne r (r) j (y, ÿ) [9] ʀ (rh)

Nie wszystkie spółgłoski pojawiają się równie często.

W nawiasach jest podana transkrypcja, która jest dalej używana.

W języku występuje lenicja spółgłosek zwartych i drżących pomiędzy dwiema samogłoskami (prócz ă). Spółgłoski r, rh po lenicji ulegają ubezdźwięcznieniu (są wymawiane jako [r̥] i [ʀ̥]). Spółgłoski zwarte ulegają lenicji według tego schematu:

  • p > w
  • b > v
  • py > wy
  • t > z
  • d > c
  • ty > zy
  • ṫ > ż
  • ḋ > ċ
  • ṫy > ży
  • ť > ž
  • ď > č
  • ťy > žy
  • k > x
  • g > x
  • ky > xy
  • q > kh
  • г > kh
  • qy > xy

Lenicja występuje w przymiotnikach (w mowie jest to jedyna cecha odróżniająca od przysłówków, w zapisie dodatkowo przed przymiotnikami piszemy l'), rzeczownikach rodzaju żeńskiego i liczebnikach porządkowych. Nie jest oddawana na piśmie, ale można ją przewidzieć wyżej podanym l' (przymiotniki), przedimkami (rzeczowniki) i sufiksem (liczebniki).

Język X posiadał stałe afiksy:

  • -îch, -ûch – rzeczownik
  • -žy – l. mnoga
  • -rh, -rhă – przymiotnik, przysłówek
  • -aj, -åj, -âj, -ayj – bezokolicznik


  • l'kyowayrhă dăťësîch /kʷop͡fɒʀə tʰəcɤ̞'sɨx/ – dzień dobry (przeszło w Kopfardăǩăsich i dalej bez zmiany znaczenia)
  • l'kyowayrhă hüzkûch /kʷop͡fɒʀə hyt͡s'kʉx/ – dobranoc (przeszło w Kopfarjizkuch i dalej bez zmiany znaczenia)
  • asn̦ /'asŋ/– prawie (przeszło w an i dalej, o znaczeniu "tak jakby")
  • l'ḋăťësrh/ʈʰə't͡ʃɤ̞sʀ/ – dzienny (przeszło w deǩăszadj i dalej, o znaczeniu "przeciętny")
  • гkhåjcönûch /qʰχäçt͡sʰø̞'nʉx/ – szczyt góry (conûch – góra) (przeszło w khaizonuch i dalej bez zmiany znaczenia)

Harmonia jest przeprowadzana pod dwoma względami: pod względem centralności i zaokrąglenia: Zaokrąglenie

  • i - ü
  • î - û
  • ï - u
  • e - ö
  • ë - o
  • a - å
  • â - ay

Centralność

  • i - ï
  • ü - u
  • e - ë
  • ö - o
  • a - â
  • å - ay

Samogłoska ă nie podlega harmonii, î, û podlegają harmonii tylko pod względem zaokrąglenia.

System spółgłoskowy również był rozbudowany. Głoski dzieliły się na zwykłe, labializowane i przydechowe. Nie było spółgłosek dźwięcznych, bocznych i półsamogłosek (chociaż [j] mogło się pojawić w zapożyczeniach).

Wargowe Zębowe Dziąsłowe Z retrofleksją Podniebienne Welarne Języczkowe Gardłowe
Nosowe m (m) n (n) ɳ (ṅ) ɲ (ň) ŋ (n̦)
Zwarte bezdźwięczne p (b) t (d) ʈ (ḋ) c (ď) k (g) q (г)
przydechowe pʰ (p) tʰ (t) ʈʰ (ṫ) cʰ (ť) kʰ (k) qʰ (q)
labializowane pʷ (py) tʷ (ty) ʈʷ (ṫy) cʷ (ťy) kʷ (ky) qʷ (qy)
Afrykaty bezdźwięczne pf (w) ts (z) tʃ (ž) tʂ (ż) kx (x)
przydechowe pfʰ (v) tsʰ (c) tʃʰ (č) tʂʰ (ċ)
labializowane pfʷ (wy) tsʷ (zy) tʃʷ (žy) tʂʷ (ży) kxʷ (xy)
Szczelinowe f (f) s (s) ʃ (š) ʂ (ṡ) ç (j) x (ch) χ (kh) h (h)
Płynne r (r) j (y, ÿ) [10] ʀ (rh)

Nie wszystkie spółgłoski pojawiają się równie często.

W nawiasach jest podana transkrypcja, która jest dalej używana.

W języku występuje lenicja spółgłosek zwartych i drżących pomiędzy dwiema samogłoskami (prócz ă). Spółgłoski r, rh po lenicji ulegają ubezdźwięcznieniu (są wymawiane jako [r̥] i [ʀ̥]). Spółgłoski zwarte ulegają lenicji według tego schematu:

  • b > w
  • p > v
  • py > wy
  • d > z
  • t > c
  • ty > zy
  • ḋ > ż
  • ṫ > ċ
  • ṫy > ży
  • ď > ž
  • ť > č
  • ťy > žy
  • g > x
  • k > x
  • ky > xy
  • г> kh
  • q > kh
  • qy > xy

Lenicja występuje w przymiotnikach (w mowie jest to jedyna cecha odróżniająca od przysłówków, w zapisie dodatkowo przed przymiotnikami piszemy l'), rzeczownikach rodzaju żeńskiego i liczebnikach porządkowych. Nie jest oddawana na piśmie, ale można ją przewidzieć wyżej podanym l' (przymiotniki), przedimkami (rzeczowniki) i sufiksem (liczebniki).

Język X posiadał stałe afiksy:

  • -îch, -ûch – rzeczownik
  • -žy – l. mnoga
  • -rh, -rhă – przymiotnik, przysłówek
  • -aj, -åj, -âj, -ayj – bezokolicznik


  • l'kyowayrhă tăďësîch /kʷop͡fɒʀə tʰəcɤ̞'sɨx/ – dzień dobry (przeszło w Kopfardăǩăsich i dalej bez zmiany znaczenia)
  • l'kyowayrhă hüzgûch /kʷop͡fɒʀə hyt͡s'kʉx/ – dobranoc (przeszło w Kopfarjizkuch i dalej bez zmiany znaczenia)
  • asn̦ /'asŋ/– prawie (przeszło w an i dalej, o znaczeniu "tak jakby")
  • l'ṫăďësrh/ʈʰə't͡ʃɤ̞sʀ/ – dzienny (przeszło w deǩăszadj i dalej, o znaczeniu "przeciętny")
  • qkhåjcönûch /qʰχäçt͡sʰø̞'nʉx/ – szczyt góry (conûch – góra) (przeszło w khaizonuch i dalej bez zmiany znaczenia)

Harmonia jest przeprowadzana pod dwoma względami: pod względem centralności i zaokrąglenia: Zaokrąglenie

  • i - ü
  • î - û
  • ï - u
  • e - ö
  • ë - o
  • a - å
  • â - ay

Centralność

  • i - ï
  • ü - u
  • e - ë
  • ö - o
  • a - â
  • å - ay

Samogłoska ă nie podlega harmonii, î, û podlegają harmonii tylko pod względem zaokrąglenia.

  1. ↑ w rzeczywistości prajęzykiem jest zongepajcki ludowy, używany na co dzień przez ludność
  2. ↑ w niektórych językach przednia zaokrąglona [y]
  3. ↑ prócz j. ołłuch i ?
  4. ↑ w niektórych językach jest to samogłoska całkowicie otwarta [a]
  5. ↑ w niektórych językach jest to samogłoska całkowicie otwarta [ä], czasami z cofnięciem do tyłu [ɑ]
  6. ↑ allofon przed samogłoską przednią i miękkim sonantem
  7. ↑ dosłownie wielki ojciec
  8. ↑ dosłownie wielka matka
  9. ↑ tylko w zapożyczeniach
  10. ↑ tylko w zapożyczeniach
Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Użytkownik:Emil/Brudnopis&oldid=29284”