Użytkownik:Emil/Brudnopis

Języki zongepajckie lub zongapajckie – liczna grupa językowa, wywodząca się od języka protogamajskiego poprzez język zongepajcki, który jest w tej sytuacji prajęzykiem. Dzielą się na cztery grupy: wschodnią (najbardziej archaiczną), zachodnią, północną i południową (jedyna grupa, która nie wchodzi w skład zongepajckiego kontinuum dialektalnego). Są używane przede wszystkim w górskim basenie na południe od ojczyzny protogamajskiej, grupa południowa znajduje się zaś na południe od niego.

Wiele języków z tej rodziny charakteryzują archaiczne cechy języka protogamajskiego, takie jak zachowanie języczkowego [q] w postaci [χ], protogamajska harmonia samogłoskowa w sufiksach (w grupie wschodniej całkowita, całkowicie zanikła tylko w grupie południowej), zachowanie odrębności protogamajskiego *ā w postaci [æ] lub [ɛ]. Wykształciły także liczne innowacje, do których najbardziej charakterystycznych należą: przejście *r > sl (prócz języka ołłuch, gdzie jest [ɮ]), zongepajcka przesuwka spółgłoskowa, welaryzacja krótkiego *l do ł.

Języki południowozongepajckie ze względu na znaczne różnice czasami są klasyfikowane jako osobna rodzina językowa.

Klasyfikacja

• języki gamajskie
  • język starozongepajcki
    • język zongepajcki (klasyczny)
    • język zongepajcki ludowy
      • północnozongepajckie kontinuum dialektalne
        • języki wschodniozongepajckie
          • język nowozongepajcki
          • język ołłuch
          • język ?
        • języki zachodniozongepajckie
          • grupa starozachodnia
            • język ?
          • grupa górska (przesuwkowa/nowozachodnia)
            • język ?
        • języki północnozongepajckie
          • język ?
      • języki południowozongepajckie
        • język ?

Opis grup językowych

Północnozongepajckie kontinuum dialektalne

Często tworzona grupa, do której umieszcza się j. północno-, zachodnio- i wschodniozongepajckie w opozycji do j. południwozongepajckich. Jedną z najważniejszych cech odróżniających te dwie wielkie grupy to brak deformacji zongepajckiego systemu samogłoskowego (co się dokonało w południowozongepajckich – te zmiany uniemożliwiają wzajemne zrozumienie się). Języki te mają od 8 do 11 barw samogłosek w słowach rodzimych (porównaj 12-14 + 6 sonantów w południowozongepajckich, na dodatek bardzo często wiele samogłosek z kontinuum ma inną barwę w południowch). Jedynie w zachodniej grupie czasami występują samogłoski nosowe, co jednak rzadko podwaja liczbę samogłosek, gdyż zazwyczaj część nosówek się zlewa, a wiele języków potem je zamieniło z powrotem na ustne. Inną cechą jest przynajmniej częściowe zachowanie protogamajskiej harmonii samogłosek. Nie występują także i-mutacja oraz u-mutacja.

Grupa wschodnia

Ze wszystkich języków zongepajckich najbardziej archaiczne są te, które należą do grupy wschodniej (do niej należy także zongepajcki klasyczny).

Grupa ta całkowicie zachowuje protogamajską harmonie samogłoskową. Samogłoska ruchoma na końcu wyrazu zostaje w nich zachowana (kla. aigoslo, wsch. ègoslă vs zach. ègōsl, pół. ègë̄sl i poł. egusl – wszystkie utraciły z wydłużeniem zastępczym) prócz języka ołłuch, który nigdy jej nie posiadał (ègołł). Często nagłosowe o, u (ale nie ò < au) otrzymują prelabianizacje w postaci wo/wu. Nie zaszły także ściągnięcia samogłosek w grupach VhV, VjV, VwV, przez co często występują zbitki typu chaslăgawawa (piędziesiąt). Mają także 7 przypadków (8 w klasycznym) i jest to największa liczba w wszystkich j. zongepajckich.

Najwięcej języków zachowujących starozongepajcką afrykatę [tθ] (ƶ) należy właśnie do grupy wschodniej. Ponadto w grupie wschodniej znajduje się jedyny język zongepajcki zachowujący głoskę [ɮ], język ołłuch (gdzie jest zapisana dwuznakiem łł). Z tego powodu nie wykształcił on charakterystycznej dla j. zongepajckich ruchomej samogłoski.

Wszystkie języki mają te same samogłoski prócz języka ołłuch i ?, w których nie ma szwy. Niektóre zawierają szczątkowy iloczas, który jednak nie powoduje zmiany barwy samogłoski.

	Przednie	Środkowe	Tylne
Przymknięte	i (i)		u (u)
Półprzymknięte	e (e)	ə (ă)	o (o)
Półotwarte	ɛ (è)		ɔ (ò)
Prawie otwarte	æ (ä)	ɐ (a)

System spółgłoskowy jest nieco rozbieżny pomiędzy językami, ale nie ma większych różnic.

Grupa zachodnia

Drugą grupą j. zongepajckich jest grupa zachodnia, która przeprowadziła kilka unowocześnień. Przede wszystkim, harmonia jest ograniczona do centralności, a samogłoską sufiksów jest a/ä. Wygłosowa samogłoska ruchoma zanikła, zostawiając ślad w postaci ostatniej długiej samogłoski (np. ègōsl). Przed spółgłoskami i w wygłosie przeprowadzono przejście l, ł > w, ale bez późniejszej monoftongizacji nowych dyftongów kończących się na u niezgłoskotwórcze (w opozycji do g. północnej i g. południowej). Zaszły również ściągnięcia samogłosek w grupach VhV, VjV, VwV, przez co np. pięćdziesiąt brzmi chaslăgawā. Języki te mają zazwyczaj 5 przypadków: mianownik, dopełniacz, biernik, ablatyw i allatyw.

Bardzo charakterystyczną cechą g. zachodniej jest to, że często posiada samogłoski nosowe powstałe z grup -VnT- oraz -Vn#. Zazwyczaj jest ich kilka (zlewają się), ale są też języki z nosówkami o każdej barwie. Znaczna część także posiadała nosówki, ale potem je utraciła, zostawiając jednak ślady.

Zachodnia część g. zachodniej przeprowadziła także trzecią przesuwkę zongepajcką, która zniwelowała afrykatowy charakter języka.

Grupa północna

W przeciwieństwie do g. wschodniej i g. zachodniej, g. północna powstała na substracie języka x. Pod wpływem jego harmonii pod względem zaokrąglenia zdelabianizował zongepajckie głoski u, o, ò do ï, ë, ã, powstały jednak nowe u, o z dyftongów. Zanikły niemalże całkowicie przypadki, zostawiając tylko mianownik i dopełniacz, ale co ciekawe końcówki przypadków uzyskały charakter fleksyjny, przez co jest inna końcówka dla każdej liczby dopełniacza. Tak samo jak w g. zachodniej, zaszły ściągnięcia samogłosek w grupach VhV, VjV, VwV i przejście l, ł > w, ale nowe dyftongi uległy monoftongizacji. Spalatalizowano na nowo spółgłoski welarne (to samo się stało w części g. zachodniej i niezależnie w g. południowej). W prawie wszystkich językach tej grupy ð przeszło w v. Wszystkie języki tej grupy bylaczą tzw. zamiast głoski ł występuje l.

Grupa południowa

Poza północnozongepajckim kontinuum dialektalnym znajduje się grupa południowa. W wyniku różnych wędrówek ludów ludność używająca tej odmiany utraciła kontakt z światem zongepajckim, przez co zaszły w nim innowacyjne, drastyczne zmiany. Najbardziej widoczną różnicą jest zdeformowany system samogłosek, co powoduje czasami kompletne różnice uniemożliwiające porozumienie się np. południowe piežicisan vs kla. paiżicesin, wsch. pèżicesin, pół. pèżicesan, zach. pèżicesą (powiedział). Harmonia całkowicie zanikła, a samogłoską sufiksów jest a. Są 4 przypadki - mianownik, dopełniacz, biernik i allatyw. Przeprowadzono na nowo palatalizacje wszystkich spółgłosek. Tak samo jak w g. północnej, ð przeszło w v. Jak w g. zachodniej i północnej, obecne są procesy ściągięcia grup VhV, VjV, VwV, l, ł > w, a także uproszczenie dž > ž. Wiele języków z tej grupy ma sonanty, a reszta przeprowadziła zmiany ich na sekwencje samogłoski i spółgłoski. Występuje i-mutacja oraz u-mutacja.

		Wargowe	Zębowe	Dziąsłowe	Podniebienne	Welarne	Gardłowe
Nosowe		m	n		ɲ
Zwarte	bezdźwięczne	p, pˊ	t			k, kˊ
	dźwięczne	b, bˊ	d
Afrykaty	bezdźwięczne	pf, pfˊ	ts	tʃ		kx
	dźwięczne		dz
Szczelinowe	bezdźwięczne	f, fˊ	s	ʃ	ç	x	h
	dźwięczne	v, vˊ	z	ʒ		ɣ
Drżące			r
Boczne, Półsamogłoski			ɫ	l	ʎ, j	w

porównanie

Rodzina

Protogamajski	zongepajcki klasyczny	wschodnie	ołłuch	zachodnie	północne	południowe	język 7	język 8	język 9	język 10	język 11	język 12	język 13
taghii /'taɣi:/ "ojciec"	sagai /'sɐɣaj/ "ojciec"	sagè /'sɐɣɛ/	sagè /'sɐɣɛ/	sagè /'sɐɣɛ/	saǧè /'sɐʑɛ/	saže /'sɐʒɛ/
dharaħ /'ðaraħ/ "matka"	djaslax /'ðɐslɐkx/ "matka"	djaslax /'ðɐslɐkx/	djałłach /'ðɐɮɐx/	djaslax /'ðɐslɐkx/	vaslax /'vɐslɐkx/	vaslax /'vɐslɐkx/
tiiqar /'ti:qar/ "brat"	saikhaslo /'sajχɐslo/ "brat"	sèkhaslă /'sɛχɐslə/	sèchałł /'sɛxɐɮ/	sèkhāsl /'sɛχɐːsl/	sèchāsl /'sɛxɐːsl/	šechusl /'ʃɛχusl/
kaylaħ /'kajlaħ/ "siostra"	chełax /'xeɫɐkx/ "siostra"	chełax /'xeɫɐkx/	chełach /'xeɫɐx/	chełax /'xeɫɐkx/	ǩelax /'çelɐkx/	šiłax /'ʃiɫɐkx/
ghahan /'ɣahan/ "syn"	gahan /'ɣɐhɐn/ "syn"	gahan /'ɣɐhɐn/	gahan /'ɣɐhɐn/	gą̄ /'ɣɐ̃ː/	gān /'ɣɐːn/	gun /'ɣun/
iiyuzu /'i:juzu/ "córka"	aijużu /'ajjuzu/ "córka"	èjużu /'ɛjuzu/	èjużu /'ɛjuzu/	ūżu /'uːzu/	ï̄żï /'ɯːzɯ/	öża /'ø̞zɐ/
nipuur /'nipu:r/ "wnuk, wnuczka"	ňifauslo /'ɲifawslo/ "wnuk"	ňifòslă /'ɲifɔslə/	ňifòłł /'ɲifɔɮ/	ňifò̄sl /'ɲifɔːsl/	ňifã̄sl /'ɲifʌ̞ːsl/	ňafôsl /'ɲɐfosl/
ħahtataghii /ħahta'taɣi:/ "dziadek"	xahsasagai /'kxɐhsɐsɐɣai/ "dziadek"	xāsasagè /'kxɐːsɐsɐɣɛ/	chasasagè /'xɐsɐsɐɣɛ/	xāsasagè /'kxɐːsɐsɐɣɛ/	xāsasaǧè /'kxɐːsɐsɐʑɛ/	xusasaže /'kxusɐsɐʒɛ/
ħahtadharaħ /ħahta'ðaraħ/ "babcia"	xahsadjaslax /'kxɐhsɐðɐslɐkx/ "babcia"	xāsadjaslax /'kxɐːsɐðɐslɐkx/	chasadjałłach /'xɐsɐðɐɮɐx/	xāsadjaslax /'kxɐːsɐðɐslɐkx/	xāsavaslax /'kxɐːsɐvɐslɐkx/	xusavaslax /'kxusɐvɐslɐkx/
yuziif /'juzi:f/ "stryj"	jużaipf /'juzajpf/ "stryj, wuj"	jużèpf /'juzɛpf/	jużèpf /'jyzɛpf/	jużèpf /'juzɛpf/	jïżèpf /'jɯzɛpf/	jažepf /'jɐʒɛpf/
sitaallin /'sita:l:in/ "wuj"	cisěľin /'tʃisɛʎin/ wulgarne określenie mężczyzny	cisäľin /'tʃisæʎin/	cisäľin /'tʃisæjin/	cisäľį /'tʃisæʎĩ/	cisäľin /'tʃisæʎin/	cašäľan /'tʃɐʃæʎɐn/
wiina /'wi:na/ "ciotka (siostra ojca)"	waina /'wajnɐ/ "ciocia"	wèna /'wɛnɐ/	wèna /'wɛnɐ/	wèna /'wɛnɐ/	wèna /'wɛnɐ/	viena /'vʲɛnɐ/
kahya /'kahja/ "ciotka (siostra matki)"	—	—	chaja/kaja /'xɐjɐ/ lub /'kɐjɐ/ "dziewczyna"	—	—	—

Ludzie i zawody

Protogamajski	zongepajcki klasyczny	wschodnie	ołłuch	zachodnie	północne	południowe	język 7	język 8	język 9	język 10	język 11	język 12	język 13
ghamma /'ɣam:a/ "człowiek"	gaba /'ɣɐbɐ/ "człowiek (starszy)"
laughal /'lawɣal/ "mężczyzna, mąż"	łogał /'ɫoɣɐɫ/ "mąż"
limmi /'lim:i/ "kobieta, żona"	ľibǩi /'ʎibçi/ "żona"
hitlaa /'hitla:/ "kapłan, szaman"	jisłě /'jisɫɛ/ "kapłan, szaman, magik, guślarz"
wayla /'wajla/ "kobieta, kapłanka, szmanka"	owǩeła /'owçeɫɐ/ "kapłanka, szamanka, czarownica"
qabrii /'qabri:/ "król, wódz, bohater"	khapsolai /'χɐpsolaj/ "wódz, król"
waliig /'wali:g/ "osoba"	wałaik /'wɐɫajk/ "osoba"
suwaridu /'suwaridu/ "myśliwy"	zuwasľitu /'tsuwɐsʎitu/ "myśliwy"
auf /'awf/ "pasterz" (dialektalnie również "przewodnik")	opf /'opf/ "pasterz"
kiigiiru /'ki:gi:ru/ "rolnik, osoba robiąca w polu"	chaikaislu /'xajkajslu/ "rolnik"
qadunu /'qadunu/ "jeździec, osoba doglądająca koni"	khatunu /'χɐtunu/ "hodowca"

Atžif	Alfabet husycki	Znaczenie ideograficzne	Tłumaczenie	Pochodzenie
	b	budu	rycina, obraz
	p	pauslosaiz	pole
	pf	pfěslě	ogień
	f	fahak	ziarno
	g	gaba	człowiek
	ch	chajin	ręka
	d	dach	zakręt
	t	takaum	ucho
	z	zuwaslo	myśliwy
	z/ƶ	zoslu/ƶoslu	owca
	s	soko	jabłko
	ż	żaumach	oko
	dj	džidu	trzy
	k	kaľipfa	mózg, wiedza
	x	xarsěkh	krew
	kh	khuran	wiatr
	h	jisłě	szaman, kapłan
	j	jot	patyk
	w	wadǩe	urządzenie do mielenia
	m	mu	gęś
	n	ňija	woda
	r	ruňeja	podgórze
	l	ľit	zboże
	ł	łaislo	ładunek
Znaki diakrytyczne
	(ˇ)	zmiękczenie	-
	a	samogłoska krótka a	-
	ai	samogłoska długa ai	-
	au	samogłoska długa au	-
	ě	samogłoska długa ě	-
	e	samogłoska długa e	-
	o	samogłoska krótka o	-
	i	samogłoska krótka i	-
	u	samogłoska krótka u	-
Liczby
	1	-		Wszystkie te cyfry mają kształt pochodzący z ligatur pojedynczych kresek
	2
	3
	4
	5
	6
	7
	8
	9
	10
	100			Stworzone poprzez "uzupełnienie" liczby 10
	1000			Modyfikacja liczby 100

Język starozongepajcki

Język starozongepajcki żongábeiseis eigołł gammasas eigołł
Utworzenie:	Emilando (w 2020), także Borlach poprzez protogamajski (2018)
Sposoby zapisu:	pismo ideograficzne
Klasyfikacja:	Gamajskie Protogamajski Grupa Centralna Grupa Preferyjna Starozongepajcki
Lista conlangów

         Język starozongepajcki (starozongepajcki żongábeiseis eigołł /'zo̞nɣɞ̜be̞ɪ̯se̞ɪ̯s 'e̞ɪ̯ɣo̞ɮ/ "język zachodzącego słońca", także gammasas eigołł /'ɣɑ̈mːɑ̈sɑ̈s 'e̞ɪ̯ɣo̞ɮ/ "język (proto)gamajski") był wczesną wersją języka zongepajckiego, choć zaświadczoną pismem ideograficznym, to z powodu nieodszyfrowania znaków ręcznie rekonstruowana na podstawie procesów, które zaszły do języka klasycznego od rekonstrukcji j. protogamajskiego i metodą porównawczą. Wywodzi się od protogamajskiego i jest bardzo do niego zbliżony.

Nazwa

Nazwa *żongábeiseis eigołł wywodzi się od protogamajskiego słowa *zaunghaabii oznaczającego "zachód słońca". Nazwa oznacza dosłownie "język zachodzącego słońca". Z czasem dawne słowo *żona (od pɣ. *zauna) "zachód" zaczęłno nabierać znaczenia "dom, siedziba, ojczyzna", zaś *żongábei (pɣ. *zaunghaabii) zaczęło oznaczać "zachód", przez co doszło do zmiany znaczenia nazwy do "język zachodni" i takie znaczenie funkcjonuje do dziś.

Druga nazwa *gammasas eigołł wywodzi się bezpośrednio od protogamajskiego *ghammasas iighaur, oznaczająca tyle co "język ludzki". To określenie później zanikło wraz z dalszym rozwojem zongepajszczyzny.

Stan języka

Fonologia

Na etapie starozongepajckiego nie ma jeszcze drastycznych różnic od protogamajskiego. Odróżnienie iloczasu przy pomocy ilości trwania głoski zanikło, ale *á *ei *ou były swojego rodzaju długimi odpowiednikami *a *i *u. Samogłoski średnie *e *o były wówczas poza tym systemem, dopiero później *e zaczęto traktować jako długi odpowiednik *o (być może pod wpływem coraz bardziej przedniej wymowy *á).

Protogamajska spółgłoska *ħ zaczyna być wymawiana jako *ch [x] i ukończył się slotacyzm (przejście krótkiego *r > *łł [ɮ]). Pierwsza przesuwka jeszcze się nie odbyła. Możliwe jest również, że już wtedy utracił geminaty *jː i *wː, ale raczej zanikły one dopiero po pierwszej przesuwce.

	Przednie	Środkowe	Tylne
Przymknięte	*i		*u
Średnie	*e		*o
Półotwarte		*ɞ̜
Otwarte		*ɑ̈

Dyftongi: *ei, *ou

		Wargowe	Zębowe	Dziąsłowe	Podniebienne	Welarne	Języczkowe	Gardłowe
Nosowe		*m, *mː	*n, *nː
Zwarte	bezdźwięczne	*p	*t			*k	*q
	dźwięczne	*b	*d			*g
Szczelinowe	bezdźwięczne	*f	*θ, *s			*x		*h
	dźwięczne		*ð, *z			*ɣ
Drżące			*rː
Boczne, Półsamogłoski			*ɫ, *ɫː	*ɮ	*j, (*jː)	*w, (*wː)

Transkrypcja

Transkrypcja jest oparta na transkrypcji zongepajckiego klasycznego z dodatkiem kilku znaków użytych w potomkach i wyjątkowego znaku á.

a

á

b

d

dj

e

f

g

h

ch

i

ei

j

k

ķ

[ɑ̈]

[ɞ̜]

[b]

[d]

[ð]

[e̞]

[f]

[ɣ]

[h]

[x]

[i]

[e̞ɪ̯]

[j]

[k]

[g]

l

ł

łł

m

n

o

p

r

s

t

tj

u

ou

w

ż

[ɫː]

[ɫ]

[ɮ]

[m]

[n]

[o̞]

[p]

[rː]

[s]

[t]

[θ]

[u]

[o̞ʊ̯]

[w]

[z]

Gramatyka

Harmonia samogłosek w afiksach

Odziedziczona od protogamajskiego, pierwsza samogłoska afiksu musi się zgadzać z ostatnią samogłoską rdzenia.

• *i *ei ↔ *i *ei
• *u *ou ↔ *u *ou
• *a *á ↔ *a *á
• *e ↔ *e
• *o ↔ *o

W przypadku *a, *i, *u samogłoski może się zmienić w zależności od wymaganej długości. Samogłoski *e, *o nie miały długich odpowiedników, więc zawsze otrzymywały te same samogłoski. Dopiero później *e stanie się funkcjonalnie długim *o.

Możliwe alternacje

Mogły się pojawiać alternacje *a – *á, *i – *ei, *u – *ou, *łł – *r.

Przypadki

Język starozongepajcki odziedziczył 8 przypadków z protogamajskich 12: mianownik, dopełniacz, biernik, miejscownik, ablatyw, allatyw, innesyw, wołacz.

Przypadek	Sufiks	*gamma – człowiek	*hitłá – kapłan, guślarz	*waqadun – koń
1. m	-ø	*gamma	*hitłá	*waqadun
2. d	*-(w)_	*gammawa	*hitłáwa	*waqadunu
3. b	*-(j)_s	*gammajas	*hitłájis	*waqadunus
4. mj	*-há/*-h_	*gammahá	*hitłáhá	*waqadunhá
5. a	*-(_)ku	*gammaku	*hitłáku	*waqadunuku
6. al	*-(ķ)uk	*gammaķuk	*hitłáķuk	*waqadunuk
7. i	*-s_	*gammasa	*hitłása	*waqadunsu
8. w	*-(_)q_²	*gammaqá!	*hitłáqá!	*waqadunuqou!

Wyznaczenie granicy pomiędzy starozongepajckim i średniozongepajckim

Zazwyczaj za umowną granicę tych dwóch okresów uznaje się ukończenie drugiej fazy I przesuwki – powoduje ona mocne zmienienie fonetyki, co można uznać za koniec okresu starozongepajckiego, który był zbliżony do protogammajskiego. Wtedy zapewnie również w wielu djalektach á uległo delabializacji i zaczęło się przesuwać do przodu.

Zbieram dane gammajskich tu

Spółgłoski protogammajskie

		Wargowe	Zębowo-dziąsłowe	Podniebienne	Welarne	Języczkowe	Gardłowe
Nosowe	zwykłe	m	n
	geminaty	mː	nː
Zwarte	bezdźwięczne	p	t		k	q
	dźwięczne	b	d		g
Szczelinowe	bezdźwięczne	f	θ s				h ħ
	dźwięczne		ð z		ɣ
Drżące	zwykłe		r
	geminaty		rː
Aproksymanty	zwykłe		l	j	w
	geminaty		lː	jː	wː

Spółgłoski zongepajckie

		Wargowe	Zębowe	Dziąsłowe	Podniebienne	Welarne	Języczkowe	Gardłowe
Nosowe		m	n		ɲ
Zwarte	bezdźwięczne	p	t			k
	dźwięczne	b	d
Afrykaty	bezdźwięczne	pf	ts	tʃ	(tɕ)	kx
	dźwięczne		(dz)	(dʒ)
Szczelinowe	bezdźwięczne	f	s	ʃ	ç	x	χ	h
	dźwięczne		ð, z	ʒ		ɣ
Uderzeniowe			ɾ
Boczne, Półsamogłoski			ɫ	l	ʎ, j	w

Spółgłoski prachamskie

		Wargowe	Zębowe	Dziąsłowe	Podniebienne	Welarne
Nosowe		m	n
Zwarte	przydechowe	pʰ	tʰ			kʰ
	nieprzydechowe	p	t			k
Szczelinowe	przydechowe		sʰ	ɬʰ
	nieprzydechowe	f	s	ɬ		x
Drżące			r
Boczne, Półsamogłoski			l		j	w