<center>''Uproszczona grafika przedstawiająca chronologię prehistorycznego i wczesnego starożytnego Wschodu, wraz z najważniejszymi kulturami archeologicznymi i cywilizacjami. Lata podane są w tysiącleciach przed [[Nazewnictwo chronologiczne Kyonu#Rok wspólny|rokiem wspólnym]] (PRW).''</center>
<center>''Uproszczona grafika przedstawiająca chronologię prehistorycznego i wczesnego starożytnego Wschodu, wraz z najważniejszymi kulturami archeologicznymi i cywilizacjami. Lata podane są w tysiącleciach przed [[Nazewnictwo chronologiczne Kyonu#Rok wspólny|rokiem wspólnym]] (PRW).''</center>
Unikalną cechą historii Kyonu Wschodniego jest to, że mezolit, zwany także środkową epoką kamienia lub epipaleolitem<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Mesolithic.</ref>, zakończył się w tej części planety znacznie wcześniej niż w pozostałych regionach. Już około 60 tysięcy lat kyońskich przed rokiem wspólnym<ref>Około 22,4 tysięcy lat ziemskich przed rokiem wspólnym, a więc o niemal 10 tysięcy lat wcześniej niż analogiczny okres na Ziemi. Pokrywa się to z ogólną tendencją Kyonu Wschodniego, a częściowo także Środkowego, do wcześniejszego w porównaniu do Ziemi startu neolitu, a także wyraźnie dłuższego trwania epoki miedzi i brązu.</ref> doszło do przejścia od mezolitu do neolitu, czyli do młodszej epoki kamienia. Za moment przełomowy uznaje się zazwyczaj początek tak zwanej [[Kultura lanatyjska|kultury lanatyjskiej]], będącej pierwszą znaną "protocywilizacją" Kyonu. O ile powiem era mezolitu była na Wschodzie czasem stopniowego przechodzenia społeczności ludzkich od gospodarki łowiecko-zbierackiej do gospodarki wytwarzającej, a także pierwszych eksperymentów z udomawianiem zwierząt i sianiem roślin uprawnych, to prawdziwy rozkwit pierwotnego rolnictwa miał miejsce dopiero w neolicie.
Unikalną cechą historii Kyonu Wschodniego jest to, że mezolit, zwany także środkową epoką kamienia lub epipaleolitem<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Mesolithic.</ref>, zakończył się w tej części planety znacznie wcześniej niż w pozostałych regionach. Już około 60 tysięcy lat kyońskich przed rokiem wspólnym<ref>Około 22,4 tysięcy lat ziemskich przed rokiem wspólnym, a więc o niemal 10 tysięcy lat wcześniej niż analogiczny okres na Ziemi. Pokrywa się to z ogólną tendencją Kyonu Wschodniego, a częściowo także Środkowego, do wcześniejszego w porównaniu do Ziemi startu neolitu, a także wyraźnie dłuższego trwania epoki miedzi i brązu.</ref> doszło do przejścia od mezolitu do neolitu, czyli do młodszej epoki kamienia. Za moment przełomowy uznaje się zazwyczaj początek tak zwanej [[Kultura lanatyjska|kultury lanatyjskiej]], będącej pierwszą znaną "protocywilizacją" Kyonu. O ile bowiem era mezolitu była na Wschodzie, szczególnie w okolicach północno-wschodnich stoków Gór Pochodzenia, czasem stopniowego przechodzenia społeczności ludzkich od gospodarki łowiecko-zbierackiej do gospodarki wytwarzającej, a także pierwszych eksperymentów z udomawianiem zwierząt i sianiem roślin uprawnych, to prawdziwy rozkwit pierwotnego rolnictwa miał miejsce dopiero w neolicie.
[o neolicie - preceramiczny vs ceramiczny]]
[o neolicie - preceramiczny vs ceramiczny]]
Wersja z 23:54, 19 paź 2024
⚒️
Ten artykuł jest aktywnie rozwijany i autor prosi o cierpliwość. Jest to część projektu Kyon.
Kyon Wschodni — jeden z 10 głównych makroregionów Kyonu, w całości położony na południe od równika, na półkuli wschodniej. Zajmuje więc całość południowo-wschodnich wybrzeży Pangei, jest też jej najdalej na wschód wysuniętą częścią. Granice Kyonu Wschodniego wytycza z jednej strony Wszechocean, z drugiej zaś Góry Żelazne, Płaskowyż Szomemski oraz leżąca pomiędzy nimi Brama Słońca. Zarówno Góry Żelazne jak i Szomem stanowią część wielkiego pasma supergór, okalającego brzegi Pangei i odgradzającego jej wybrzeża od interioru. Od zachodu Kyon Wschodni graniczy z Wielką Pustynią Południową i Środkowym Kyonem, od południa natomiast z Owitią.
Jest to trzeci największy makroregion Kyonu. Zajmuje ~14 466 718 km², a więc 2,8% całości powierzchni planety. Ze wszystkich makroregionów to właśnie Kyon Wschodni charakteryzuje się największą rozpiętością na linii północ-południe. Z tego powodu jest to również najbardziej różnorodna klimatycznie część planety. Kyon Wschodni posiada zarówno klimaty oceaniczne, jak i kontynentalne. Występują tropikalne lasy deszczowe, obszary wysokogórskie, suche stepy i półpustynie, strefy klimatu śródziemnomorskiego oraz umiarkowanego a także tajga i lodowce. Bogactwo klimatów jest powodem bogactwa zamieszkujących makroregion form flory i fauny.
W skład Kyonu Wschodniego wchodzi relatywnie niewielka liczba wysp. Pośród tych nielicznych występujących wymienić należy jednak Rubanię oraz Felżę, a więc jedne z największych wysp planety. Stanowią one naturalne przedłużenie Kyonu Wschodniego, odegrały także istotną rolę w historii i rozwoju cywilizacyjnym tego makroregionu. Istotne są także Wyspy Kunne, położone na terenie Dorzecza.
Kyon Wschodni jest jednym z najważniejszych ośrodków cywilizacyjnych planety, a zarazem miejscem, w którym najprawdopodobniej po raz pierwszy doszło do wynalezienia rolnictwa. Makroregion ten posiada bogatą prehistorię oraz starożytność. Z Kyonu Wschodniego i Środkowego pochodzą także najstarsze znane teksty pisane, Wschód Starożytny był więc jedną z kolebek globalnej cywilizacji. Przez stulecia powstało i upadło tu wiele kultur i imperiów. W roku wspólnym do najważniejszych należą Monarchia Olsów, Monarchia Arlejska, Kaganat Kauradzki oraz Tarum.
Podział
Regiony Kyonu Wschodniego.
Kyon Wschodni składa się z dziesięciu regionów. W niniejszym artykule wymienione i pokrótce scharakteryzowane zostaną one w kolejności, mniej więcej, od tych położonych najbardziej na północ, do tych na samym południu makroregionu. Wyjątkiem są dwie wielkie wyspy wymienione na samym końcu.
Ilaruzja to obszar porośnięty jednym z największych tropikalnych lasów deszczowych planety, pełen łagodnych wzgórz i średniej wielkości rzek. Na tropikalny charakter regionu wskazuje sama nazwa, etymologicznie pochodzi ona bowiem od tarejskiego ⲓⲗ⳿ⲗⲁⲣⲱⲥ il-larûs, oznaczającego "las" lub "dżunglę". Ilaruzja jest jedną z najbardziej bioróżnorodnych, a zarazem niezbadanych części Kyonu.
Góry Żelazne to jedno z najwyższych pasm górskich planety, wschodzące w skład supergór okalających Pangeę. W górach tych bierze swoje źródło wiele spośród największych i najważniejszych rzek Wschodu, takich jak rzeka Iqə, rzeki Dorzecza oraz część dopływów Korany. Wewnątrz Gór Żelaznych znajduje się płaskowyż, będący sercem Surandralu. To właśnie przez Góry Żelazne wiedzie Szlak Gór, zaliczany w poczet najważniejszych kyońskich szlaków handlowych.
Dorzecze to część wybrzeża Kyonu Wschodniego, skupiona wokół wielkiej Zatoki Kunieckiej, wcinającej się głęboko w interior Wschodu. Jak sama nazwa wskazuje, jest to miejsce w którym do Wszechoceanu spływa znaczna liczba rzek makroregionu. Podobnie jak Ilaruzja, Dorzecze porośnięte jest gęstymi lasami deszczowymi. Po środku Zatoki Kunieckiej znajduje się także archipelag Wysp Kunne, złożony z większej i położonej na południu wyspy Téru oraz mniejszej i położonej na północy wyspy Máata. Wyspy Kunne są miejscem o wielkim znaczeniu dla handlowej mapy Kyonu Wschodniego.
Arewia to największy z makroregionów Wschodu. Swoją nazwę zawdzięcza wielkiemu kejreńskiemu królowi-wojownikowi, który obszar ten uczynił polem swoich największych i najbardziej chwalebnych bitew. Większość powierzchni Arewi pokrywa Step Bizonów, a więc ogromna równina rozciąga się od Wszechoceanu na wschodzie aż na terytorium Ajdyniriany na zachodzie. Po Stepie Bizonów płynie zaś Korana, jedna z największych rzek całej planety. Tereny Arewii były najprawdopodobniej miejscem, w którym po raz pierwszy w historii Kyonu wynaleziono rolnictwo, to właśnie tutaj zanjodwało się również centrum Wschodu Starożytnego. Z historycznego punktu widzenia Arewia jest więc jednym z najważniejszych regionów Kyonu.
Płaskowyż Szomemski to rozległa wyżyna, wyznaczająca południową połowę zachodniej granicy makroregionu. Podobnie jak Góry Żelazne, również ona jest częścią wielkiego pasma supergór. Jest to bardzo trudny i klimatycznie nieprzyjazny obszar. Wysokie góry pokryte są lodowcami, od zachodniej strony Wyżyna Szomemska otwarta jest jednak na palące wiatry znad Wielkiej Pustynii Południowej. Z tego powodu środkowa część płaskowyżu jest równie niezdatna do życia jak wysokogórskie szczyty ją otaczające. Bogata fauna, flora oraz ludzkie społeczności występują jedynie w relatywnie wąskim pasie pomiędzy górami a środkiem płaskowyżu.
Kiskaudia to część wybrzeża Kyonu Wschodniego położona pomiędzy Wszechoceanem a Płaskowyżem Szomemskim. Stamtąd biorą swe źródła wszystkie rzeki regionu, w tym największa z nich - Abĕjá. Region od zachodu graniczy z Kyonem Południowym, jest więc klimatycznie najzimniejszą częścią makroregionu. Znaczną część Kiskaudii pokrywa tajga. Nazwa regionu bierze się od pobliskiej Zatoki Kiskuad.
Olsenia Właściwa to obszar położony nad rzeką Trewé, pomiędzy Wszechoceanem, Płaskowyżem Szomemskim oraz Stepem Bizonów. Jest to bijące serce cywilizacji Olsów oraz ich państwa. W roku wspólnym jest to zdecydowanie najbogatsza oraz najbardziej rozwinięta technologicznie, ekonomicznie i cywilizacyjnie część Kyonu Wschodniego.
Saszkuigodia to położona na wybrzeżu część Kyonu Wschodniego, której najbardziej zauważalną częścią jest gigantyczna delta rzeki Korany. Tam właśnie znajduje się Szyszenia, jedno z najstarszych wciąż istniejących państw Kyonu, sięgające swymi korzeniami czasów Wschodu Starożytnego. Pod względem klimatycznym jest to dość suchy obszar. Na terenie Saszkuigodii znajduje się jedna z niewielu prawdziwych pustyń Wschodu.
Rubania to jedna z dwóch wielkich wysp znajdujących się u wschodnich wybrzeży makroregionu. Ze względu na swoje położenie nazywana jest także Wyspą Południową. Jednym z charakterystycznych widoków Rubanii są niemalże pionowe i wysokie miejscami prawie na 700 metrów klify, pokrywające znaczną część południowego wybrzeża Rubanii. Jest to region o bogatej historii, był bowiem miejscem narodzin cywilizacji tryckiej, stąd na resztę Wschodu rozpowszechniły się również języki oldyjskie.
Felża to druga z wielkich wysp, zwana również Wyspą Północną. Ma charakterystyczny kształt, przypominający literę C. Posiada znacznie bardziej urozmaiconą linię brzegową od Rubanii, w jej pobliżu odnaleźć można więc znaczną liczbę mniejszych wysp i wysepek, a także 2 większe wyspy u jej północnych wybrzeży. Jest wysoce różnorodna klimatycznie. Jej północne części porastają lasy deszczowe, na południu klimat jest zaś śródziemnomorski.
Kynografia i klimat
Mapa powierzchni Wschodu, wraz z rzekami oraz jeziorami makroregionu.
Kynografia
Kyon Wschodni jest relatywnie nizinny i płaski, jego interior w środkowej części dominuje ogromny obszar płaskiego stepu, zwany Stepem Bizonów. Zachodnią granicę makroregionu wytyczają jednak gigantyczne łańcuchy górskie, których szczyty sięgają miejscami ponad 10 kilometrów wysokości. Są one świadectwem siły, z jaką wschodnia płyta tektoniczna zderzyła się z pozostałymi podczas tworzenia się Pangei. Występują także inne pasma wzgórz oraz gór, są one jednak znacznie niższe i łagodniejsze.
Jest to jedna z najbardziej wietrznych części świata, co na Stepie Bizonów jest efektem wiatrów wiejących przez Bramę Słońca znad Wielkiej Pustynii, na terenie południowej Rubanii, Olsenii Właściwej oraz Kiskaudii spowodowane jest natomiast wiejącymi z południa wiatrami arktycznymi. Podczas szczególnie mroźnych zimowych dni położona między Olsenią a Surdem Zatoka Kiskuad potrafi całkowicie zamarzać, południowe części makroregionu doświadczają także dni i nocy polarnych. Na północy, w tropikalnych lasach Ilaruzji i Dorzecza klimat jest niemalże niezmienny przez cały rok, bez względu na fazę.
Kyon Wschodni jest obszarem bardzo bioróżnorodnym, fauna i flora opisywana będzie więc z większymi szczegółami w artykułach dotyczących poszczególnych regionów. Makroregion znany jest jednak z licznych gatunków megafauny. Część z nich jest całkowicie endemiczna, część występuje także na sąsiednim Kyonie Środkowym, zwłaszcza w Ajdynirianie, a niekiedy nawet innych częściach planety (zwykle jednak w znacznie mniejszym zakresie). Do najważniejszych gatunków megafauny zaliczyć należy między innymi bizony, fororaki[1], bobry olbrzymie[2], siwaterium[3], jelenie olbrzymie[4], glyptodony[5], diprotodony[6] oraz doedicurusy[7]. Flora Kyonu Wschodniego jest równie różnorodna i różni się znacznie w zależności od regionu. Do najbardziej rozpoznawalnych roślin należą jednak herbata południa oraz niebieska malina.
Kyon Wschodni składa się z dwóch różnych płyt tektonicznych. Pierwszą jest główna płyta kontynentalna, większa i stanowiącą trzon makroregionu. Obejmuje ona Ilaruzję, Dorzecze, Arewię, Saszkuigodię, Olsenię Właściwą i Kiskaudię, a także wielkie wyspy u wybrzeży Wschodu (Rubanię i Felżę). Góry Żelazne uformowane zostały w wyniku silnego zderzenia płyty wschodniej z obszarem Środkowego Kyonu, które około 175 milionów lat kyońskich przed rokiem wspólnym[8] doprowadziło do powstania głównego kyońskiego superkontynentu. Druga płyta, znacznie mniejsza i lżejsza od płyty wschodniej, obejmuje Płaskowyż Szomemski. Podczas formowania się Pangei, w wyniku ogromnych sił tektonicznych towarzyszących jej powstawaniu, płyta szomemska została ściśnięta i wyniesiona do góry. W ten sposób powstał charakterystyczny wysoko położony płaskowyż, otoczony z 3 stron górskimi szczytami, miejscami potrafiącymi przekraczać nawet 10 kilometrów wysokości. Płaskowyż Szomemski stał się w ten sposób częścią wielkiego pasma supergór otaczających Pangeę.
Uproszczona grafika przedstawiająca chronologię prehistorycznego i wczesnego starożytnego Wschodu, wraz z najważniejszymi kulturami archeologicznymi i cywilizacjami. Lata podane są w tysiącleciach przed rokiem wspólnym (PRW).
Unikalną cechą historii Kyonu Wschodniego jest to, że mezolit, zwany także środkową epoką kamienia lub epipaleolitem[9], zakończył się w tej części planety znacznie wcześniej niż w pozostałych regionach. Już około 60 tysięcy lat kyońskich przed rokiem wspólnym[10] doszło do przejścia od mezolitu do neolitu, czyli do młodszej epoki kamienia. Za moment przełomowy uznaje się zazwyczaj początek tak zwanej kultury lanatyjskiej, będącej pierwszą znaną "protocywilizacją" Kyonu. O ile bowiem era mezolitu była na Wschodzie, szczególnie w okolicach północno-wschodnich stoków Gór Pochodzenia, czasem stopniowego przechodzenia społeczności ludzkich od gospodarki łowiecko-zbierackiej do gospodarki wytwarzającej, a także pierwszych eksperymentów z udomawianiem zwierząt i sianiem roślin uprawnych, to prawdziwy rozkwit pierwotnego rolnictwa miał miejsce dopiero w neolicie.
[o neolicie - preceramiczny vs ceramiczny]]
[o chalkolicie]
[Brąz jako wyznacznik prehistorii/starożytności]
[o podziale epoki brązu]
[dolna vs wysoka epoka brązu]
- o neolicie, preceramiczny i ceramiaczny
- o kulturze lanatyjskiej, początek rolnictwa i udomowienia, architektura monumentalna, 2 fazy, homo altus
- 10k lat, 2 fazy. Potem ekspansja rolników na Wschodzie i Ajdynirianie
-o chalkolicie (kopanie w Kawelii)
-różne seframańskie i nieseframańskie kultury archeologiczne. Kultura szolyńska i proste megality
↑Około 22,4 tysięcy lat ziemskich przed rokiem wspólnym, a więc o niemal 10 tysięcy lat wcześniej niż analogiczny okres na Ziemi. Pokrywa się to z ogólną tendencją Kyonu Wschodniego, a częściowo także Środkowego, do wcześniejszego w porównaniu do Ziemi startu neolitu, a także wyraźnie dłuższego trwania epoki miedzi i brązu.
XXX
Lykaon przemierzający nieboskłon ponad XXX
Wschód słońca nad Stepem Biznów w regionie Arewii.
