Kyon Wschodni — jeden z 10 głównych makroregionów Kyonu, w całości położony na południe od równika, na półkuli wschodniej. Zajmuje więc całość południowo-wschodnich wybrzeży Pangei, jest też jej najdalej na wschód wysuniętą częścią. Granice Kyonu Wschodniego wytycza z jednej strony Wszechocean, z drugiej zaś Góry Żelazne, Płaskowyż Szomemski oraz leżąca pomiędzy nimi Brama Słońca. Zarówno Góry Żelazne jak i Szomem stanowią część wielkiego pasma supergór, okalającego brzegi Pangei i odgradzającego jej wybrzeża od interioru. Od zachodu Kyon Wschodni graniczy z Wielką Pustynią Południową i Środkowym Kyonem, od południa natomiast z Owitią.
Jest to trzeci największy makroregion Kyonu. Zajmuje ~14 466 718 km², a więc 2,8% całości powierzchni planety. Ze wszystkich makroregionów to właśnie Kyon Wschodni charakteryzuje się największą rozpiętością na linii północ-południe. Z tego powodu jest to również najbardziej różnorodna klimatycznie część planety. Kyon Wschodni posiada zarówno klimaty oceaniczne, jak i kontynentalne. Występują tropikalne lasy deszczowe, obszary wysokogórskie, suche stepy i półpustynie, strefy klimatu śródziemnomorskiego oraz umiarkowanego a także tajga i lodowce. Bogactwo klimatów jest powodem bogactwa zamieszkujących makroregion form flory i fauny.
W skład Kyonu Wschodniego wchodzi relatywnie niewielka liczba wysp. Pośród tych nielicznych występujących wymienić należy jednak Rubanię oraz Felżę, a więc jedne z największych wysp planety. Stanowią one naturalne przedłużenie Kyonu Wschodniego, odegrały także istotną rolę w historii i rozwoju cywilizacyjnym tego makroregionu. Istotne są także Wyspy Kunne, położone na terenie Dorzecza.
Kyon Wschodni jest jednym z najważniejszych ośrodków cywilizacyjnych planety, a zarazem miejscem, w którym najprawdopodobniej po raz pierwszy doszło do wynalezienia rolnictwa. Makroregion ten posiada bogatą prehistorię oraz starożytność. Z Kyonu Wschodniego i Środkowego pochodzą także najstarsze znane teksty pisane, Wschód Starożytny był więc jedną z kolebek globalnej cywilizacji. Przez stulecia powstało i upadło tu wiele kultur i imperiów. W roku wspólnym do najważniejszych należą Monarchia Olsów, Monarchia Arlejska, Kaganat Kauradzki oraz Tarum.
Podział
Regiony Kyonu Wschodniego.
Kyon Wschodni składa się z dziesięciu regionów. W niniejszym artykule wymienione i pokrótce scharakteryzowane zostaną one w kolejności, mniej więcej, od tych położonych najbardziej na północ, do tych na samym południu makroregionu. Wyjątkiem są dwie wielkie wyspy wymienione na samym końcu.
Ilaruzja to obszar porośnięty jednym z największych tropikalnych lasów deszczowych planety, pełen łagodnych wzgórz i średniej wielkości rzek. Na tropikalny charakter regionu wskazuje sama nazwa, etymologicznie pochodzi ona bowiem od tarejskiego ⲓⲗ⳿ⲗⲁⲣⲱⲥ il-larûs, oznaczającego "las" lub "dżunglę". Ilaruzja jest jedną z najbardziej bioróżnorodnych, a zarazem niezbadanych części Kyonu.
Góry Żelazne to jedno z najwyższych pasm górskich planety, wschodzące w skład supergór okalających Pangeę. W górach tych bierze swoje źródło wiele spośród największych i najważniejszych rzek Wschodu, takich jak rzeka Iqə, rzeki Dorzecza oraz część dopływów Korany. Wewnątrz Gór Żelaznych znajduje się płaskowyż, będący sercem Surandralu. To właśnie przez Góry Żelazne wiedzie Szlak Gór, zaliczany w poczet najważniejszych kyońskich szlaków handlowych.
Dorzecze to część wybrzeża Kyonu Wschodniego, skupiona wokół wielkiej Zatoki Kunieckiej, wcinającej się głęboko w interior Wschodu. Jak sama nazwa wskazuje, jest to miejsce w którym do Wszechoceanu spływa znaczna liczba rzek makroregionu. Podobnie jak Ilaruzja, Dorzecze porośnięte jest gęstymi lasami deszczowymi. Po środku Zatoki Kunieckiej znajduje się także archipelag Wysp Kunne, złożony z większej i położonej na południu wyspy Téru oraz mniejszej i położonej na północy wyspy Máata. Wyspy Kunne są miejscem o wielkim znaczeniu dla handlowej mapy Kyonu Wschodniego.
Arewia to największy z makroregionów Wschodu. Swoją nazwę zawdzięcza wielkiemu kejreńskiemu królowi-wojownikowi, który obszar ten uczynił polem swoich największych i najbardziej chwalebnych bitew. Większość powierzchni Arewi pokrywa Step Bizonów, a więc ogromna równina rozciąga się od Wszechoceanu na wschodzie aż na terytorium Ajdyniriany na zachodzie. Po Stepie Bizonów płynie zaś Korana, jedna z największych rzek całej planety. Tereny Arewii były najprawdopodobniej miejscem, w którym po raz pierwszy w historii Kyonu wynaleziono rolnictwo, to właśnie tutaj zanjodwało się również centrum Wschodu Starożytnego. Z historycznego punktu widzenia Arewia jest więc jednym z najważniejszych regionów Kyonu.
Płaskowyż Szomemski to rozległa wyżyna, wyznaczająca południową połowę zachodniej granicy makroregionu. Podobnie jak Góry Żelazne, również ona jest częścią wielkiego pasma supergór. Jest to bardzo trudny i klimatycznie nieprzyjazny obszar. Wysokie góry pokryte są lodowcami, od zachodniej strony Wyżyna Szomemska otwarta jest jednak na palące wiatry znad Wielkiej Pustynii Południowej. Z tego powodu środkowa część płaskowyżu jest równie niezdatna do życia jak wysokogórskie szczyty ją otaczające. Bogata fauna, flora oraz ludzkie społeczności występują jedynie w relatywnie wąskim pasie pomiędzy górami a środkiem płaskowyżu.
Kiskaudia to część wybrzeża Kyonu Wschodniego położona pomiędzy Wszechoceanem a Płaskowyżem Szomemskim. Stamtąd biorą swe źródła wszystkie rzeki regionu, w tym największa z nich - Abĕjá. Region od zachodu graniczy z Kyonem Południowym, jest więc klimatycznie najzimniejszą częścią makroregionu. Znaczną część Kiskaudii pokrywa tajga. Nazwa regionu bierze się od pobliskiej Zatoki Kiskuad.
Olsenia Właściwa to obszar położony nad rzeką Trewé, pomiędzy Wszechoceanem, Płaskowyżem Szomemskim oraz Stepem Bizonów. Jest to bijące serce cywilizacji Olsów oraz ich państwa. W roku wspólnym jest to zdecydowanie najbogatsza oraz najbardziej rozwinięta technologicznie, ekonomicznie i cywilizacyjnie część Kyonu Wschodniego.
Saszkuigodia to położona na wybrzeżu część Kyonu Wschodniego, której najbardziej zauważalną częścią jest gigantyczna delta rzeki Korany. Tam właśnie znajduje się Szyszenia, jedno z najstarszych wciąż istniejących państw Kyonu, sięgające swymi korzeniami czasów Wschodu Starożytnego. Pod względem klimatycznym jest to dość suchy obszar. Na terenie Saszkuigodii znajduje się jedna z niewielu prawdziwych pustyń Wschodu.
Rubania to jedna z dwóch wielkich wysp znajdujących się u wschodnich wybrzeży makroregionu. Ze względu na swoje położenie nazywana jest także Wyspą Południową. Jednym z charakterystycznych widoków Rubanii są niemalże pionowe i wysokie miejscami prawie na 700 metrów klify, pokrywające znaczną część południowego wybrzeża Rubanii. Jest to region o bogatej historii, był bowiem miejscem narodzin cywilizacji tryckiej, stąd na resztę Wschodu rozpowszechniły się również języki oldyjskie.
Felża to druga z wielkich wysp, zwana również Wyspą Północną. Ma charakterystyczny kształt, przypominający literę C. Posiada znacznie bardziej urozmaiconą linię brzegową od Rubanii, w jej pobliżu odnaleźć można więc znaczną liczbę mniejszych wysp i wysepek, a także 2 większe wyspy u jej północnych wybrzeży. Jest wysoce różnorodna klimatycznie. Jej północne części porastają lasy deszczowe, na południu klimat jest zaś śródziemnomorski.
Kynografia i klimat
Mapa powierzchni Wschodu, wraz z rzekami oraz jeziorami makroregionu.
Kynografia
Kyon Wschodni jest relatywnie nizinny i płaski, jego interior w środkowej części dominuje ogromny obszar płaskiego stepu, zwany Stepem Bizonów. Zachodnią granicę makroregionu wytyczają jednak gigantyczne łańcuchy górskie, których szczyty sięgają miejscami ponad 10 kilometrów wysokości. Są one świadectwem siły, z jaką wschodnia płyta tektoniczna zderzyła się z pozostałymi podczas tworzenia się Pangei. Występują także inne pasma wzgórz oraz gór, są one jednak znacznie niższe i łagodniejsze.
Jest to jedna z najbardziej wietrznych części świata, co na Stepie Bizonów jest efektem wiatrów wiejących przez Bramę Słońca znad Wielkiej Pustynii, na terenie południowej Rubanii, Olsenii Właściwej oraz Kiskaudii spowodowane jest natomiast wiejącymi z południa wiatrami arktycznymi. Podczas szczególnie mroźnych zimowych dni położona między Olsenią a Surdem Zatoka Kiskuad potrafi całkowicie zamarzać, południowe części makroregionu doświadczają także dni i nocy polarnych. Na północy, w tropikalnych lasach Ilaruzji i Dorzecza klimat jest niemalże niezmienny przez cały rok, bez względu na fazę.
Kyon Wschodni jest obszarem bardzo bioróżnorodnym, fauna i flora opisywana będzie więc z większymi szczegółami w artykułach dotyczących poszczególnych regionów. Makroregion znany jest jednak z licznych gatunków megafauny. Część z nich jest całkowicie endemiczna, część występuje także na sąsiednim Kyonie Środkowym, zwłaszcza w Ajdynirianie, a niekiedy nawet innych częściach planety (zwykle jednak w znacznie mniejszym zakresie). Do najważniejszych gatunków megafauny zaliczyć należy między innymi bizony, fororaki[1], bobry olbrzymie[2], siwaterium[3], jelenie olbrzymie[4], glyptodony[5], diprotodony[6] oraz doedicurusy[7]. Flora Kyonu Wschodniego jest równie różnorodna i różni się znacznie w zależności od regionu. Do najbardziej rozpoznawalnych roślin należą jednak herbata południa oraz niebieska malina.
Kyon Wschodni składa się z dwóch różnych płyt tektonicznych. Pierwszą jest główna płyta kontynentalna, większa i stanowiącą trzon makroregionu. Obejmuje ona Ilaruzję, Dorzecze, Arewię, Saszkuigodię, Olsenię Właściwą i Kiskaudię, a także wielkie wyspy u wybrzeży Wschodu (Rubanię i Felżę). Góry Żelazne uformowane zostały w wyniku silnego zderzenia płyty wschodniej z obszarem Środkowego Kyonu, które około 175 milionów lat kyońskich przed rokiem wspólnym[8] doprowadziło do powstania głównego kyońskiego superkontynentu. Druga płyta, znacznie mniejsza i lżejsza od płyty wschodniej, obejmuje Płaskowyż Szomemski. Podczas formowania się Pangei, w wyniku ogromnych sił tektonicznych towarzyszących jej powstawaniu, płyta szomemska została ściśnięta i wyniesiona do góry. W ten sposób powstał charakterystyczny wysoko położony płaskowyż, otoczony z 3 stron górskimi szczytami, miejscami potrafiącymi przekraczać nawet 10 kilometrów wysokości. Płaskowyż Szomemski stał się w ten sposób częścią wielkiego pasma supergór otaczających Pangeę.
Uproszczona grafika przedstawiająca chronologię prehistorycznego i wczesnego starożytnego Wschodu, wraz z najważniejszymi kulturami archeologicznymi i cywilizacjami. Lata podane są w tysiącleciach przed rokiem wspólnym (p.r.w.).
Mezolit
Unikalną cechą historii Kyonu Wschodniego jest to, że mezolit, zwany także środkową epoką kamienia lub epipaleolitem[9], zakończył się w tej części planety znacznie wcześniej niż w pozostałych regionach. Już około 60 tysięcy lat kyońskich p.r.w.[10] doszło do przejścia od mezolitu do neolitu, czyli do młodszej epoki kamienia. Za moment przełomowy uznaje się zazwyczaj początek tak zwanej kultury lanatyjskiej, będącej pierwszą znaną "protocywilizacją" Kyonu. O ile bowiem era mezolitu była na Wschodzie, szczególnie w okolicach północnych i wschodnich stoków Gór Pochodzenia, czasem stopniowego przechodzenia społeczności ludzkich od gospodarki łowiecko-zbierackiej do gospodarki wytwarzającej, a także pierwszych eksperymentów z udomawianiem zwierząt i sianiem roślin uprawnych, to prawdziwy rozkwit pierwotnego rolnictwa miał miejsce dopiero w neolicie.
Neolit
Neolit na Wschodzie trwał od około 60 tysięcy lat przed rokiem wspólnym do 38 tysięcy lat p.r.w.[11]. Dzieli się zaś na dwie fazy, neolit preceramiczny oraz neolit ceramiczny. Podczas neolitu preceramicznego naczynia wykonywane były z kamienia, drewna, wikliny lub innych roślin. Okres ten wiąże się z udomowieniem i uprawą prosa oraz kukurydzy, a także z udomowieniem zwierząt takich jak koty, bydło[12], woły i kury. Z tego okresu pochodzą także najwcześniejsze przykłady monumentalnej architektury megalitycznej. Podczas neolitu preceramicznego doszło również najprawdopodobniej do ostatecznego wyginięcia megantropa. Neolit ceramiczny, który rozpoczął się około 48 tysięcy lat p.r.w. i trwał do końca neolitu, wiąże się natomiast z pojawieniem się ceramiki glinianej i rozprzestrzenieniem rolnictwa na pozostałe obszary Kyonu Wschodniego (na nawet niektóre części Ajdyniriany).
Chalkolit
Chalkolit, zwany także eneolitem lub epoką miedzi, trwał na Kyonie Wschodnim od 38 do 17,5 tysiąca lat p.r.w.[13]. W okresie tym pośród ludów Wschodu zaczęły pojawiać się pierwsze wyroby wykonane z metalu, przede wszystkim tytułowej miedzi. Były one zarówno użytkowe (narzędzia, broń) jak i ozdobne (ozdoby, figurki, biżuteria). Miedź nie zdołała jednak wyprzeć wciąż powszechnie używanych narzędzi wykonanych z kamieni i krzemieni. Na niektórych obszarach, takich jak położona na styku Kyonu Środkowego i Wschodniego Kawelia lub ziemie pomiędzy środkowym biegiem Korany a Ŝvaeryazhi, występowały pierwsze warsztaty odlewnicze i hutnicze, wraz z kuźniami i systemami rur doprowadzających powietrze do miechów. W epoce chalkolitu rolnictwo rozprzestrzeniło się na większość Kyonu Wschodniego oraz sąsiedniej Ajdyniriany, zaczęto uprawiać sorgo i maniok. Po raz pierwszy skolonizowano również dwie wielkie wyspy leżące u wschodnich wybrzeży superkontynentu, Felżę i Rubanię. Na obszarze Saszkuigodii wzniesiono ogromną liczbę monolitów (menhirów), łączonych z tak zwaną kulturą szolyńską. Pod koniec epoki miedzi w Arewii rozpoczęła się budowa o wiele bardziej zaawansowanych i ogromnych w swej skali konstrukcji megalitycznych, zwanych darminami. Wiązane są one z narodzinami nazwanej od ich imienia cywilizacji darmijskiej.
Podział na dolną i wysoką epokę brązu
Inną cechą wyróżniającą Kyon Wschodzi od pozostałych części planety jest to, że epoka brązu zaczęła się na Wschodzie wcześniej niż gdziekolwiek indziej. Tylko na Kyonie Wschodnim dzieli się ją też na dolną epokę brązu i wysoką epokę brązu. Dolna epoka brązu rozpoczęła się 17,5 tysięcy lat p.r.w., zakończyła się natomiast 12,7 tysięcy lat p.r.w.[14]. Podział ten wynika z faktu, że w okresie dolnej epoki brązu wyroby wykonane z tego metalu, zarówno ozdobne jak i użytkowe (szczególnie broń), były bardzo rzadkie i zdają się być wyłącznym przywilejem wąskiej acz potężnej warstwy elit, która z metalu tego uczyniła symbol i wyznacznik swojego statusu. Zdołała ona całkowicie zmonopolizować proces wytwarzania i rozprowadzania brązu. Nad brzegami rzek Korany i Ŝvaeryazhi wytworzyły się niezwykle zaawansowane technologicznie organizmy protopaństwowe, będące jednocześnie jednymi z najbardziej hierarchicznych i stratyfikowanych społeczeństw w historii planety. Zdecydowana większość odkrywanych artefaktów z tego okresu wykonana jest więc z kamienia lub miedzi, współistnieje jednak z wąskim gronem bardzo wyrafinowanych brązów. Na okres dolnej epoki brązu przypada zenit cywilizacji darmijskiej oraz mnajdryjskiej, szczyt tradycji architektury cyklopowej[15] i gigantycznych projektów megalitycznych. Ogromny obszar, rozciągający się od brzegów Felży i wybrzeży Wszechoceanu aż do położonej w Ajdynirianie rzeki Eqarosi, połączony był aktywną siecią połączeń handlowych oraz zaskakująco jednolitą kulturą materialną. Na całym obszarze Arewii i Saszkuigodii oraz w północnej części Olsenii Właściwej pojawiły się ponadto duże ufortyfikowane grodziska, identyfikowane jako centra władzy zamieszkane przez społeczną elitę.
Z uwagi na zaawansowanie kultury materialnej, technologii oraz instytucji społeczeństw dolnej epoki brązu niektóry badacze zaliczają je w poczet starożytności, nie zaś prehistorii. Brakowało im jednak pisma, które pojawia się na Wschodzie dopiero wraz z początkiem cywilizacji ajniadzkiej i wysokiej epoki brązu. Moment przejścia z dolnej do wysokiej epoki brązu około 12,7 tysięcy lat p.r.w. uznaje się więc za koniec prehistorii Kyonu Wschodniego i początek Wschodu Starożytnego.
Odkopane w Tarkii ruiny osady, wraz z budynkami monumentalnymi, pochodzącej z czasów kultury lanatyjskiej. Widoczne są liczne kolumny, którym ta protocywilizacja zawdzięcza swoją nazwę.
Odłamek dekorowanej ceramiki seframańskich rolników z późnego neolitu[16].
Wykonane z miedzi oraz złota przedmioty znalezione w grobie datowanym na koniec chalkolitu.
Model silnie ufortyfikowanego i otoczonego cyklopowymi murami grodziska, pochodzącego z dolnej epoki brązu. W samej architekturze widoczna silna stratyfikacja społeczna.
Charakterystyczny dla kompleksu sakarckiego grot krzemienny.
Prehistoria Kyonu Wschodniego ukształtowana została przez serię wielkich migracji, które miały miejsce w okresie od paleolitu do środkowego chalkolitu. W czasach przed Katastrofą Środkowopaleolityczną ogromne połacie Kyonu Wschodniego zamieszkałe były przez wymarły gatunek człowieka, znany jako homo altus (megantrop). Tropikalne lasy deszczowe Ilaruzji, wielkie wyspy u wybrzeży Wschodu oraz południowe peryferie regionu pozostawały najprawdopodobniej niezamieszkałe. Po Katastrofie Środkowopaleolitycznej megantrop zastąpiony został przez człowieka współczesnego na większości Kyonu Wschodniego, trwając dalej jedynie w tak zwanym Refugium Szomemskim, obejmującym swym zakresem Płaskowyż Szomemski. Od tego czasu, a więc w okresie pomiędzy 160 tysiącami lat kyońskich p.r.w.[17] a końcem mezolitu, Kyon Wschodni zasiedliła seria migracji z Kyonu Środkowego. Składała się ona z wielu różnych grup łowiecko-zbierackich o bardzo odmiennym od siebie profilu genetycznym. Były one rozproszone i wysoce mobilne. Nie liczyły przeważnie wielu członków. Prawdopodobnie niechętnie mieszały się też ze sobą, co utworzyło z Kyonu Wschodniego obszar o bardzo wysokiej różnorodności genetycznej. Te paleolityczne i mezolityczne populacje określa się zbiorczo terminem pradawni wschodni łowcy-zbieracze.
Ostatnią wielką migracją doby mezolitu było przybycie na Kyon Wschodni członków kultury sakarckiej[18]. Była to duża i zaawansowana technicznie kultura mezolityczna, interpretowana często jako zbiór wielu kultur archeologicznych. Z tego powodu nazywana jest niekiedy kompleksem sakarckim. Co ciekawe, badania DNA wskazują, że członkowie kultury sakarckiej byli blisko spokrewnieni z przodkami współczesnych mieszkańców Todsmerszczyzny. To właśnie stamtąd, poprzez Ajdynirianę, rozpoczęli swoją wędrówkę. Główną oś ekspansji sakarckiej stanowił bieg rzeka Korany, od Bramy Słońca aż po jej deltę. Do około 60 tysięcy lat p.r.w. niektóre kultury kompleksu sakarckiego zdołały dokonać też ekspansji wzdłuż Wszechoceanu, na południu docierając do Kiskaudii, na północy zaś do Dorzecza oraz Ilaruzji. Co ciekawe, nic nie wskazuje na jakiekolwiek mieszanie się członków kultury sakarckiej z pradawnymi wschodnimi łowcami-zbieraczami w okresie głównej ekspansji wzdłuż Korany. W krótkim czasie dochodzi do całkowitego wyparcia i zastąpienia lokalnych nadkorańskich pradawnych wschodnich łowców-zbieraczy. Niektórzy badacze interpretują ten fakt jako pierwszy przykład ludobójstwa. Teza taka wzbudza jednak znaczne kontrowersje.
Neolit preceramiczny definiują trzy najważniejsze migracje. Pierwsza z nich rozpoczęła się w Dorzeczu, gdzie doszło do zmieszania się członków kultury sakarckiej z lokalnymi pradawnymi wschodnimi łowcami-zbieraczami. W ten sposób powstała rasa zyneacka[19], która w kolejnych tysiącleciach stała się jedną z najważniejszych i najliczniejszych grup ludności Kyonu. Przedstawiciele rasy zyneackiej zasiedlili całe Dorzecze, Ilaruzję, dotarli do podnóży Gór Żelaznych, maszerując na południe wybrzeżem Wszechoceanu dotarli zaś na sam skraj Olsenii Właściwej. Do końca neolitu ludność zyneacka stała się dominującą populacją na całej północnej części Kyonu Wschodniego.
Pomiędzy 60 a 55 tysiącami lat p.r.w. doszło do pierwszej istotnej migracji megantropa poza Refugium Szomemskie od czasu Katastrofy Środkowopaleolitycznej. Przedstawiciele H. altus zeszli z Gór Pochodzenia, kierując się w stronę wschodnich dolin. Szkielety H. altus datowane na ten okres odnajdowywano w tak odległych miejscach jak brzegi Korany na obszarze Bramy Słońca. Jednocześnie w największej z tamtejszych dolin, a więc w Tarkii oraz jej okolicach, doszło do spotkania trzech różnych i bardzo odmiennych od siebie genetycznie populacji. DNA pochodzące z przebadanych szkieletów należących do członków kultury lanatyjskiej świadczą o współistnieniu ze sobą i wzajemnym mieszaniu się megantropów i lokalnych łowców-zbieraczy, pochodzących zarówno od pradawnych wschodnich łowców-zbieraczy jak i przedstawicieli kompleksu sakarckiego. Dokładne szczegóły tego wydarzenia są tematem wielu gorących dysput i kontrowersji społeczności naukowej. Pewne jest jednak, że Lanatyjczycy jako osobna grupa etniczno-kulturowa powstali w wyniku tego właśnie spotkania.
Ostatnią istotną migracją neolitu preceramicznego było zasiedlenie Płaskowyżu Szomemskiego przez tak zwanych szomemskich łowców-zbieraczy. Do około 55 lub 54 tysięcy lat p.r.w. zdołali oni całkowicie wyprzeć i zastąpić przedstawicieli gatunku H. altus. Na teren Płaskowyżu przedostali się najprawdopodobniej drogą południową, od strony Kiskaudii. Co ciekawe, dotychczasowe badania sugerują, że szomemscy łowcy-zbieracze nie byli ani przedstawicielami rasy zyneackiej, ani kolejną grupą pradawnych wschodnich łowców-zbieraczy. Zamiast tego byli najprawdopodobniej potomkami pierwszej fali ekspansji kompleksu sakarckiego, którzy po dotarciu do Saszkuigodii ruszyli na południe brzegiem oceanu, nie wchodząc jednocześnie w widoczne interakcje z rdzenną ludnością. Udowadnia to jedynie ogromny sukces ludności sakarckiej oraz to, jak wielki wpływ miała ona na historię Kyonu Wschodniego. Szomemscy łowcy-zbieracze stanowili dominującą ludność Płaskowyżu aż do końca Wschodu Starożytnego i zasiedlenia tego regionu przez Szomemów.
Jeden z monolitów kultury szolyńskiej.
Całą historię neolitu ceramicznego oraz chalkolitu na Wschodzie definiują dwa wydarzenia. Pierwszym jest powstanie rasy seframańskiej w wyniku zmieszania się Lanatyjczyków, żyjących w Międzyrzeczu łowców-zbieraczy oraz przedstawicieli rasy zyneackiej. Rolnicy seframańscy byli pierwszą grupą, która wyniosła rolnictwo poza Tarkię oraz jej bezpośrednią okolicę. W ciągu następnych 12 tysięcy lat kyońskich[20] doszło do gigantycznej ekspansji rolników seframańskich wzdłuż wielkich rzek Wschodu, Ajdyniriany oraz zachodnich stoków Gór Żelaznych. Wraz z ekspansją wspólnota seframańska podzieliła się na liczne odrębne kultury archeologiczne. Pewne znaleziska sugerują, że do około 38 tysięcy lat p.r.w. ludność seframańska przebyła Wszechocean na wysokości Szyszenii i po raz pierwszy w historii skolonizowała północną część Felży. Wraz z migracją i ekspansją doszło też do rozpowszechnienia idei rolnictwa również poprzez dyfuzję. Całkowicie odmieniło to dotychczasowe oblicze Kyonu Wschodniego, częściowo też Środkowego.
Na przełomie neolitu ceramicznego i chalkolitu rozpoczęła się natomiast druga równoległa wielka migracja. Była nią ekspansja rasy tacyńskiej[21], powstałej ze zmieszania się lokalnych pradawnych wschodnich łowców-zbieraczy, południowych łowców kompleksu sakarckiego oraz członków migrującej z północy rasy zyneackiej. Do czasu środkowego chalkolitu ekspansja rasy tacyńskiej przebiegła przede wszystkim wzdłuż Wszechoceanu, zarówno w kierunku wschodnim jak i zachodnim. Na zachodzie członkowie rasy tacyńskiej dotarli do granic Kiskaudii, kontynuując migracje na tereny Kyonu Południowego. Na wschodzie przekroczyli zaś Wszechocean, po raz pierwszy w historii kolonizując Rubanię i południową część Felży.
Bardzo interesujący jest przypadek tak zwanej kultury szolyńskiej[22], istniejącej we wczesnym i środkowym chalkolicie. Członkowie kultury szolyńskiej byli najprawdopodobniej ostatnimi przedstawicielami pradawnych wschodnich łowców-zbieraczy. Zachowali oni w większości swój łowiecki tryb życia (chociaż prymitywne rolnictwo nie było im całkowicie obce) przez cały okres ich historii. Ziemie kultury szolyńskiej znajdowały się dokładnie pomiędzy głównymi trasami ekspansji ludności seframańskiej na północy oraz tacyńskiej na południu, co sugeruje, że istniała ona w stanie ciągłej zewnętrznej presji. Charakterystycznym dla ludności szolyńskiej fenomenem było wznoszenie monolitów i menhirów z wielkich głazów, które aż po dziś dzień stanowią jeden z najbardziej rozpoznawalnych elementów krajobrazu Saszkuigodii. Spekuluje się, że pierwotnie wznoszenie tych konstrukcji megalitycznych odzwierciedlało terytorialny rozdział szolyńskich łowców-zbieraczy od seframańskich rolników i tacyńskich rybaków - stanowiło sposób na wyrażenie i zaznaczenie własnych roszczeń terytorialnych, a także fizyczne odróżnienie własnego ludu i kultury od innych. Praktyka ta została jednak później przejęta przez seframańską cywilizację darmijską, kultura szolyńska zanika zaś wkrótce potem, około 19,5 tysiąca lat p.r.w.[23]. Od tego momentu znikają wszelkie ślady po pradawnych wschodnich łowcach-zbieraczach. Kyon Wschodni przybiera zaś obraz z grubsza podobny do jego stanu obecnego, z jego północną częścią zdominowaną przez ludność zyneacką, południową przez ludność tacyńską, środkową zaś przez ludność seframańską.
Mapa migracji na Wschodzie w dobie mezolitu.
Mapa migracji na Wschodzie w dobie neolitu preceramicznego.
Mapa migracji na Wschodzie w dobie neolitu ceramicznego i chalkolitu.
Mapa rozprzestrzeniania się na Wschodzie rolnictwa.
↑Około 22,4 tysięcy lat ziemskich p.r.w., a więc o niemal 10 tysięcy lat wcześniej niż analogiczny okres na Ziemi. Pokrywa się to z ogólną tendencją Kyonu Wschodniego, a częściowo także Środkowego, do wcześniejszego w porównaniu do Ziemi startu neolitu, a także wyraźnie dłuższego trwania epoki miedzi i brązu.
↑A więc 22 tysiące lat kyońskich, około 8,2 tysiące lat ziemskich.
↑Jej nazwa wywodzi się od stanowiska archeologicznego w pobliżu miasta Saqart, nad Jeziorem Sakarckim (górny bieg rzeki Eqarosi na terenie Ajdyniriany.
↑Nazwa pochodzi od kunieckiego słowa zínèé [z͡ʒi˦.nḛ˨͡ẽ˦], oznaczającego "wschód". Odnosi się to zarówno do makroregionu Kyonu Wschodniego, jak położenia Dorzecza na wschodnim wybrzeżu superkontynentu.
↑Nazwa pochodzi od olseskiej nazwy Tąť anigs [tãɰ̃tʼ anigz], znaczącej tyle co "Ocean Południowy". Rasę tacyńską tłumaczyć więc można jako "rasa Oceanu Południowego" , co wynika z jej pochodzenia na południowych wybrzeżach superkontynentu oraz jej późniejszej historii oceanicznych migracji.
↑Jej nazwa pochodzi od olseskiego miasta Xólyno w południowej Saszkuigodii, w pobliżu którego znajduje się wyjątkowo duże stężenie monolitów i menhirów wzniesionych w epoce miedzi przez kulturę szolyńską.
Odkopane w Tarkii ruiny osady, wraz z budynkami monumentalnymi, pochodzącej z czasów kultury lanatyjskiej. Widoczne są liczne kolumny, którym ta protocywilizacja zawdzięcza swoją nazwę.![Odłamek dekorowanej ceramiki seframańskich rolników z późnego neolitu[16].](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Sherd_MET_DP109164_%28cropped%29.jpg/330px-Sherd_MET_DP109164_%28cropped%29.jpg)
Odłamek dekorowanej ceramiki seframańskich rolników z późnego neolitu[16].
Wykonane z miedzi oraz złota przedmioty znalezione w grobie datowanym na koniec chalkolitu.
Model silnie ufortyfikowanego i otoczonego cyklopowymi murami grodziska, pochodzącego z dolnej epoki brązu. W samej architekturze widoczna silna stratyfikacja społeczna.
![Odłamek dekorowanej ceramiki seframańskich rolników z późnego neolitu[16].](/wiki/Plik:Sherd_MET_DP109164_(cropped).jpg)
Mapa migracji na Wschodzie w dobie mezolitu.
Mapa migracji na Wschodzie w dobie neolitu preceramicznego.
Mapa migracji na Wschodzie w dobie neolitu ceramicznego i chalkolitu.
Mapa rozprzestrzeniania się na Wschodzie rolnictwa.
XXX
Lykaon przemierzający nieboskłon ponad XXX
Wschód słońca nad Stepem Bizonów w regionie Arewii.
