Język hatyjski

Język hatyjski Tuḥə Ḥattuys
Utworzenie:	Raceg w 2024
Używany w (Kyon):	Bism
Liczba użytkowników (Kyon)	brak (język wymarły)
Typologia:	fleksyjny szyk zdania SVO/OSV
Klasyfikacja:	Języki seframańskie (proponowane) Język starohatyjski Język hatyjski
Lista conlangów

Zobacz też słownik tego języka.

Język hatyjski to język należący do hipotetycznej rodziny języków seframańskich, używany w Bismie, na Wschodzie Starożytnym Kyonu, w pobliżu miasta Ḥati. Jest on w dalekim pokrewieństwie z językiem ajniadzkim.

Fonetyka, fonologia i zapis

Spółgłoski

Język hatyjski posiada bogaty inwentarz 39 fonemów spółgłoskowych, a w tym:

• spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne
• spółgłoski przydechowe
• spółgłoski ejektywne
• trzy rzędy sybilantów
• spółgłoski nagłośniowe i krtaniowe
• afrykaty

Poniższa tabela przedstawia zestaw spółgłosek:

Spółgłoski		Wargowe	Zębowe	Dziąsłowe	Dziąsłowo-podniebienne	Podniebienne	Języczkowe	Krtaniowe-nagłośniowe
Nosowe		m	n		ɲ
Zwarte	bezdźwięczne	p	t			k	q	ʔ
	dźwięczne	b	d			g
	ejektywne	pʼ	tʼ			kʼ	qʼ
	przydechowe	pʰ	tʰ			kʰ	qʀ̥
Afrykaty	bezdźwięczne		t͡s		t͡ɕ
	dźwięczne				d͡ʑ
	ejektywne		t͡sʼ		t͡ɕʼ
	przydechowe		t͡sʰ		t͡ɕʰ
Szczelinowe	bezdźwięczne		s	ʃ̠	ɕ
	dźwięczne		z	ʒ̠	ʑ
Drżące	bezdźwięczne					x~χ		ħ
	dźwięczne			r		(ɣ~ʁ)		ʕ
Aproksymanty		ʋ		ɫ		j

Samogłoski

W języku hatyjskim wyróżnia się 5 samogłosek podstawowych oraz trzy typy iloczasu: samogłoski krótkie, długie i przedłużone:

• Samogłoska otwarta zależna jest od długości: im dłuższa, tym bardziej wysunięta do przodu, a im krótsza, tym bardziej wysunęta do tyłu.
• Istnieje również kategoria samogłosek „twardych”, czyli występujących po spółgoskach uznanych za twarde, czyli: [x~χ], [ħ], [ʕ], [ɫ], [ʒ̠], [ʃ̠], [q], [qʼ], [qʀ̥]. Oznacza to, że samogłoski przednie ulegają wycofaniu, jeśli wysepują po tych spółgłoskach twardych lub jeśli występowały tam, zanim te spółgłoski zanikły, w czasie rozwoju języka, co skutkuje dodatkowymi fonemami w postaci samogłosek środkowych.

Połączenie obu powyższych zasad skutkuje liczbą fonemów samogłoskowych wynoszącą 22, co przedstawia poniższa tabela:

Samogłoski	Przednie	Środkowe	Tylne
Przymknięte	i iː iːː	ɨ ɨː ɨːː	u uː uːː
Centralne	e̞ e̞ː e̞ːː	ə əː əːː	o̞ o̞ː o̞ːː
Otwarte	aːː	äː äːː	ɑ

Fonotaktyka

Występują zasady co do relacji między poszczególnymi głoskami w poniższej kolejności:

• spółgłoska zwarta bezdźwięczna nieejektywna lub afrykata bezdźwięczna nieejektywna + [ħ] lub [ʕ] > spółgłoska przydechowa
• spółgłoska + [ʕ] >>>> udźwięcznienie i geminacja spółgłoski
• spółgłoska + [ħ] >>>> geminacja spółgłoski
• samogłoska + [l] w sylabie środkowej >>>> [l] = ø, wydłużenie samogłoski
• ej + spółgłoska twarda >>>> é

Symbolami *ʕ i *ħ oznacza się w gramatyce miejsca, w którym odpowiednie głoski zanikły, jednak pozostały po nich przemiany fonetyczne.

Transkrypcja łacińska

a

á

â

å

b

c

c'

ch

d

đ

e

é

ê

ə

ə́

[ɑ]

[äː]

[aːː]

[äːː]

[b]

[t͡s]

[t͡sʼ]

[t͡sʰ]

[d]

[d͡ʑ]

[e̞]

[e̞ː]

[e̞ːː]

[ə]

[əː]

ə̂

g

h

ḥ

i

í

î

j

k

k'

kh

l

m

n

ń

[əːː]

[g]

[x~χ]

[ħ]

[i]

[iː]

[iːː]

[j]

[k]

[kʼ]

[kʰ]

[ɫ]

[m]

[n]

[ɲ]

o

ó

ô

p

p'

ph

q

q'

qh

r

s

ṡ

ś

t

t'

[o̞]

[o̞ː]

[o̞ːː]

[p]

[pʼ]

[pʰ]

[q]

[qʼ]

[qʀ̥]

[r]

[s]

[ʃ̠]

[ɕ]

[t]

[tʼ]

th

ć

ć'

ćh

u

ú

û

v

y

ý

ŷ

z

ż

ź

'

[tʰ]

[t͡ɕ]

[t͡ɕʼ]

[t͡ɕʰ]

[u]

[uː]

[uːː]

[ʋ]

[ɨ]

[ɨː]

[ɨːː]

[z]

[ʒ̠]

[ʑ]

[ʔ]

Głoska [ʕ] występuje pomiędzy samogłoskami oraz w nagłosie, jeśli nie ma w nim żadnej innej spółgłoski. W transkrypcji łacińskiej jest niezapisywana.

Gramatyka

Rzeczownik

W języku hatyjskim rzeczownik odmienia się przez 8 przypadków oraz występuje w związkach morfosyntaktycznych ergatywno-absolutywnych. Występują:

• Absolutyw
• Ergatyw
• Dopełniacz
• Celownik
• Inessyw
• Allatyw
• Ablatyw
• Wołacz

Występują dwa rodzaje rzeczownika:

• ożywiony (zwykle zakończony na -ah) — opisuje wszystko, żyje i porusza się szybko lub posiada osobowość (ludzie, zwierzęta, duchy, bogowie, Absolut).
• nieozywiony (zwykle zakończony na -e) — opisuje wszystko inne, czyli to, co nie żyje lub widocznie nie porusza się w szybkim tempie (np. kamienie, rośliny, woda).

Z powodów religinych również niektóre części przyrody nieożywionej uważane są czasem za żywe.

Występują dwie deklinacje w zależności od rodzaju, różniące się przyrostkami nadającymi przypadek, zwykle przez allternację samogłoski.
Rzeczownik odmienia sie przez cztery liczby:

• Pojedyńczą — dla opisania elementów pojedyńczych
• Podwójną — dla opisania elementów w liczbie dwóch
• Mnogą — dla opisania elementów, których jest więcej niż dwa
• Zbiorową — dla opisania elementów, których jest wiele, ale które zwykle łączy jakaś wspólna charakterystyka (liczba większa paukalna). Używane do opisu narodów, grup ludzi, zwierząt, roślin itd.

Tabele odmiany rzeczowników:

Rodzaj ożywiony	L.poj.	L.mn.	L.pd.	L.zb.
Absolutyw	–ah	–og	–ul	–ókṡ
Ergatyw	–at	–ogat	–əlat	–ogátṡ
Dopełniacz	–oc	–ogoc	–əloc	–ogótṡ
Celownik	–bold	–əbbold	–ə́bold	–əbbólṡ
Inessyw	–ís	–ogís	–əlýs	–ogîṡ
Allatyw	–ter	–ətter	–ə́ter	–ətérṡ
Ablatyw	–(*ʕ)as	–oas	–əllas	–oáṡ
Wołacz	–áh	–óg	–úl	–ogáṡ

Rodzaj nieożywiony	L.poj.	L.mn.	L.pd.	L.zb.
Absolutyw	–e	–ég	–él	–êkṡ
Ergatyw	–it	–ogit	–əlyt	–ogítṡ
Dopełniacz	–ec	–ogec	–əlec	–ogétṡ
Celownik	–beld	–əbbeld	–ə́beld	–əbbélṡ
Inessyw	–ús	–ogús	–əlús	–ogûṡ
Allatyw	–ćir	–əććir	–ə́ćir	–əććírṡ
Ablatyw	–(*ʕ)ys	–oys	–əllys	–oýṡ
Wołacz	–é	–ég	–él	–êkṡ

Tabele odmiany po spółgłoskach twardych wyglądają w ten sposób:

Rodzaj ożywiony	L.poj.	L.mn.	L.pd.	L.zb.
Absolutyw	–ah	–og	–ul	–ókṡ
Ergatyw	–at	–ogat	–əlat	–ogátṡ
Dopełniacz	–oc	–ogoc	–əloc	–ogótṡ
Celownik	–bold	–əbbold	–ə́bold	–əbbólṡ
Inessyw	–ýs	–ogís	–əlýs	–ogîṡ
Allatyw	–ter	–ətter	–ə́ter	–ətérṡ
Ablatyw	–(*ʕ)as	–oas	–əllas	–oáṡ
Wołacz	–áh	–óg	–úl	–ogáṡ

Rodzaj nieożywiony	L.poj.	L.mn.	L.pd.	L.zb.
Absolutyw	–ə	–ə́g	–ə́l	–ə̂kṡ
Ergatyw	–yt	–ogit	–əlyt	–ogítṡ
Dopełniacz	–əc	–ogec	–əlec	–ogétṡ
Celownik	–beld	–əbbeld	–ə́beld	–əbbélṡ
Inessyw	–ús	–ogús	–əlús	–ogûṡ
Allatyw	–ćir	–əććir	–ə́ćir	–əććírṡ
Ablatyw	–(*ʕ)ys	–oys	–əllys	–oýṡ
Wołacz	–ə́	–ə́g	–ə́l	–ə̂kṡ