Język azeński: Różnice pomiędzy wersjami
(Nie pokazano 17 wersji utworzonych przez jednego użytkownika) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
+ | {{AM}} | ||
{{ język | {{ język | ||
| kolor = #7851A9 | nazwa = azeński | nazwa własna = ᚽᚪᛏᛁᚾᛁ ''azīnī'' | | kolor = #7851A9 | nazwa = azeński | nazwa własna = ᚽᚪᛏᛁᚾᛁ ''azīnī'' | ||
Linia 33: | Linia 34: | ||
== Fonologia == | == Fonologia == | ||
+ | : '''''Uwaga:''''' ''Zapis runiczny służy wyłącznie przybliżeniu i może nie oddawać faktycznych wartości fonetycznych, jakie symbole te kiedykolwiek posiadały w rzeczywistości.'' | ||
+ | |||
=== Spółgłoski === | === Spółgłoski === | ||
Język azeński posiada dwadzieścia sześć fonemów spółgłoskowych. Tabela poniżej przedstawia ich wartości fonetyczne oraz zapis w runach i transkrypcji. | Język azeński posiada dwadzieścia sześć fonemów spółgłoskowych. Tabela poniżej przedstawia ich wartości fonetyczne oraz zapis w runach i transkrypcji. | ||
Linia 61: | Linia 64: | ||
| | | | ||
| | | | ||
− | | align=center | {{IPA|/t/}} • {{IPA|/d/}}<br />ᛉ ''t'' • | + | | align=center | {{IPA|/t/}} • {{IPA|/d/}}<br />ᛉ ''t'' • ᛞ ''d'' |
| | | | ||
| | | | ||
Linia 97: | Linia 100: | ||
| | | | ||
|} | |} | ||
+ | |||
+ | === Samogłoski === | ||
+ | Azeński dysponuje dwunastoma fonemicznymi monoftongami i czterema dyftongami. Zapis runiczny nie rozróżnia samogłosek krótkich i długich. | ||
+ | |||
+ | {| width="50%" | ||
+ | | | ||
+ | {| class="wikitable" width="60%" min-width="300px" | ||
+ | |- | ||
+ | ! | ||
+ | ! Przednie | ||
+ | ! Tylne | ||
+ | |- | ||
+ | ! Przymknięte | ||
+ | | align=center | {{IPA|/i/}} • {{IPA|/iː/}}<br />ᛁ ''i ī''<br />{{IPA|/y/}} • {{IPA|/yː/}}<br />ᚣ ''y ȳ'' | ||
+ | | align=center | {{IPA|/ɯ/}} • {{IPA|/uː/}}<br />ᚢ ''u ū'' | ||
+ | |- | ||
+ | ! Półprzymknięte | ||
+ | | align=center | {{IPA|/e/}}<br />ᛖ ''e'' | ||
+ | | align=center | {{IPA|/o/}}<br />ᛟ ''o'' | ||
+ | |- | ||
+ | ! Półotwarte | ||
+ | | align=center | {{IPA|/ɛː/}}<br />ᛖ ''ē'' | ||
+ | | align=center | {{IPA|/ɔː/}}<br />ᛟ ''ō'' | ||
+ | |- | ||
+ | ! Otwarte | ||
+ | | align=center | {{IPA|/a/}}<br />ᚪ ''a'' | ||
+ | | align=center | {{IPA|/ɑː/}}<br />ᚪ ''ā'' | ||
+ | |} | ||
+ | | | ||
+ | {| class="wikitable" | ||
+ | |- | ||
+ | ! Dyftongi | ||
+ | |- | ||
+ | | align=center | {{IPA|/ai̯/}} • {{IPA|/au̯/}}<br />ᚪᛖ ᚪᛁ ''ae ai'' • ᚪᛟ ᚪᚢ ''ao au'' | ||
+ | |- | ||
+ | | align=center | {{IPA|/i̯a/}} • {{IPA|/u̯a/}}<br />ᛁᚪ ''ia'' • ᚢᚪ ''ua'' | ||
+ | |} | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | === Struktura sylaby i zjawiska fonetyczne === | ||
+ | ; Struktura sylaby | ||
+ | Struktura sylaby w języku azeńskim przedstawia się następująco (nawias oznacza element opcjonalny): | ||
+ | : (C<sub>1</sub>) (C<sub>2</sub>) (S<sub>1</sub>) V (S<sub>2</sub>) (C<sub>3</sub>) (C<sub>4</sub>) (C<sub>5</sub>) | ||
+ | Azeńska sylaba składa się z opcjonalnego nagłosu, składającego się z maksymalnie dwóch spółgłosek, obowiązkowego jądra sylaby, które może być monoftongiem lub dyftongiem – na schemacie powyżej przedstawionym w postaci dwóch półsamogłosek (S), i opcjonalnego wygłosu, mogącego składać się z maksymalnie trzech spółgłosek. Obowiązują następujące ograniczenia: | ||
+ | * nagłos | ||
+ | ** pierwsza spółgłoska (C<sub>1</sub>): dowolna spółgłoska; | ||
+ | ** druga spółgłoska (C<sub>2</sub>): dowolna spółgłoska zwarta niekrtaniowa, dowolna afrykata, dowolna spółgłoska szczelinowa inna niż {{IPA|/x/}}. C<sub>2</sub> nie może się pojawić, jeśli sylabę otwiera aproksymant. | ||
+ | * jądro | ||
+ | ** dowolna samogłoska lub dyftong; | ||
+ | * wygłos | ||
+ | ** pierwsza spółgłoska (C<sub>3</sub>): dowolny aproksymant lub spółgłoska nosowa; | ||
+ | ** druga spółgłoska (C<sub>4</sub>): dowolna spółgłoska; | ||
+ | ** trzecia spółgłoska (C<sub>5</sub>): dowolna spółgłoska. | ||
+ | |||
+ | ; Zjawiska fonetyczne | ||
+ | Dosyć skomplikowana struktura azeńskiej sylaby, pozwalająca na zróżnicowanie nawet sześciu odrębnych fonemów, sprzyja występowaniu wielu różnych zjawisk fonetycznych. Najpopularniejsze z nich to: | ||
+ | * '''aspiracja''' – nagłosowa spółgłoska zwarta wymawiana jest z większą siłą artykulacyjną, niż w innych pozycjach. | ||
+ | * '''koalescencja''' – stojące obok siebie dźwięki ulegają koalescencji, tworząc nowy dźwięk o zbliżonych cechach. Często koalescencji ulegają następujące pary dźwięków: {{IPA|/n/}} i {{IPA|/g/}} (rezultat: {{IPA|[ŋ]}}), {{IPA|/t/}} i {{IPA|/s/}} (rezultat: {{IPA|[t͡s]}}) oraz {{IPA|/d/}} i {{IPA|/z/}} (rezultat: {{IPA|[d͡z]}}). | ||
+ | * '''lenicja''' – bezdźwięczne spółgłoski w pozycji interwokalicznej ulegają częściowemu udźwięcznieniu. | ||
+ | * '''palatalizacja''' – zredukowane krótkie {{IPA|/i/}} lekko zmiękcza poprzedzającą je spółgłoskę (''Azīni'' {{IPA|[ʔaˈziːnʲ]}}). | ||
+ | * '''retrakcja''' – wygłosowe samogłoski ulegają redukcji: długie stają się krótkie, a krótkie redukują się do {{IPA|[ə]}}. Wyjątkiem jest {{IPA|/i/}}, które ulega całkowitej redukcji, ale wywołuje zjawisko palatalizacji. | ||
+ | * '''upodobnienie pod względem dźwięczności''' – w wygłosie sylaby, spółgłoski upodabniają się pod względem dźwięczności, np. -''nkdh'' {{IPA|/nkð/}} ale {{IPA|[nk̬ð]}}. | ||
+ | |||
+ | === Prozodia === | ||
+ | Akcent azeński pada zwykle na przedostatnią sylabę wyrazu. Akcent bardzo rzadko spełnia funkcje fonemiczne, dotyczy to zazwyczaj zapożyczeń, które często zachowują akcent języka, z którego pochodzą, odstając tym samym od słownictwa rodzimego. Akcent na ostatniej sylabie powstrzymuje zjawisko retrakcji. Azeński jest czasowany sylabowo – nie obserwuje się związanej z akcentem redukcji długości sylab ani redukcji samogłosek uzależnionej wyłącznie od braku akcentu. | ||
+ | |||
+ | == Morfologia == | ||
+ | === Fleksja === | ||
+ | ==== Czasownik ==== | ||
+ | Na czasowniku w języku azeńskim oznaczane są następujące kategorie gramatyczne: | ||
+ | * trzy czasy: teraźniejszy, przeszły, przyszły; | ||
+ | * cztery aspekty: perfektywny, nieprefektywny, progresywny, iteratywny; | ||
+ | * dwie liczby: pojedyncza, mnoga; | ||
+ | * trzy osoby; | ||
+ | * dwa rodzaje: żywotny i nieżywotny (tylko w 3. osobie); | ||
+ | * trzy strony: czynna, bierna i zwrotna, wyrażane peryfrastycznie. | ||
+ | Ponadto, funkcjonują następujące formy bezosobowe: bezokolicznik, rzeczownik stanu, imiesłów współczesny, imiesłów uprzedni i gerundium. Azeński zachowuje więc wszystkie elementy pranuweńskiej koniugacji, chociaż liczba klas koniugacyjnych uległa redukcji i regularyzacji. Tym sposobem, z dziewięciu klas pranuweńskiej odmiany regularnej ostały się trzy: | ||
+ | * klasa A, obejmująca wszystkie rdzenie dwuspółgłoskowe oraz rdzenie trójspółgłoskowe ze spółgłoską nosową na drugiej pozycji (budowa: C<sup>1</sup>—C<sup>2</sup> i C<sup>1</sup>—NC<sup>2</sup>); | ||
+ | * klasa B, obejmująca pozostałe rdzenie trójspółgłoskowe oraz rdzenie czwórspółgłoskowe ze spółgłoską nosową na drugiej lub trzeciej pozycji (budowa: C<sup>1</sup>—C<sup>2</sup>—C<sup>3</sup>, C<sup>1</sup>—NC<sup>2</sup>—C<sup>3</sup> i C<sup>1</sup>—C<sup>2</sup>—NC<sup>3</sup>); | ||
+ | * klasa C, obejmująca pozostałe rdzenie czwórspółgłoskowe (budowa: C<sup>1</sup>—C<sup>2</sup>—C<sup>3</sup>—C<sup>4</sup>). | ||
+ | W odmianach wewnętrzne samogłoski nosowe stanowią zawsze nierozdzielne zestawienie z kolejną spółgłoską – inaczej, niż jest to w innych językach nuweńskich. Dodatkowo, do redukcji w ilości klas koniugacyjnych przyczyniły się restrykcje pozycyjne dla półsamogłoskowych aproksymantów {{IPA|/w/}} i {{IPA|/j/}}, które są dźwiękami stosunkowo rzadkimi w azeńskim systemie fonetycznym. | ||
+ | Ponadto, występuje szereg czasowników nieregularnych i defektywnych, które nie należą do żadnej z klas. Również czasowniki klasy C często nazywa się nieregularnymi, z powodu ich niewielkiej ilości i tendencji do kontrakcji sylab tam, gdzie to tylko możliwe. | ||
+ | |||
+ | ===== Czasowniki regularne ===== | ||
+ | {| class="wikitable" width="800px" | ||
+ | |- | ||
+ | ! rowspan="3" | Osoba | ||
+ | ! colspan="2" | Klasa A | ||
+ | ! colspan="2" | Klasa B | ||
+ | ! colspan="3" | Klasa C | ||
+ | |- | ||
+ | | colspan="2" align=center | '''b-r''' „kochać”<br />'''d-nz''' „umierać” | ||
+ | | colspan="2" align=center | '''th-d-r''' „biec”<br />'''f-t-nd''' „gonić” | ||
+ | | colspan="2" align=center | '''b-th-l-f''' „zapomnieć”<br />'''k-g-r-mz''' „wiedzieć” | ||
+ | |- | ||
+ | ! l.poj. | ||
+ | ! l.mn. | ||
+ | ! l.poj. | ||
+ | ! l.mn. | ||
+ | ! l.poj. | ||
+ | ! l.mn. | ||
+ | |- | ||
+ | ! colspan=7 | <big>Czas teraźniejszy trybu oznajmującego</big> | ||
+ | |- | ||
+ | ! colspan=7 | ''Imperfectum'' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 1. | ||
+ | | b'''o'''r'''ā'''<br />d'''o'''nz'''ā''' | ||
+ | | b'''ē'''r<br />d'''ē'''nz | ||
+ | | th'''u'''d'''o'''r'''ā'''<br />f'''u'''t'''o'''nd'''ā''' | ||
+ | | th'''u'''d'''ē'''r<br />f'''u'''t'''ē'''nd | ||
+ | | bth'''u'''lf'''ā'''<br />k'''a'''gr'''u'''mz'''ā''' | ||
+ | | bth'''u'''l'''ē'''f<br />k'''a'''gr'''u'''m'''ē'''z | ||
+ | |- | ||
+ | ! 2. | ||
+ | | b'''o'''r'''īn'''<br />d'''o'''nz'''īn''' | ||
+ | | b'''o'''r'''a'''<br />d'''o'''nz'''a''' | ||
+ | | th'''u'''d'''o'''r'''īn'''<br />f'''u'''t'''o'''nd'''īn''' | ||
+ | | th'''u'''d'''o'''r'''a'''<br />f'''u'''t'''o'''nd'''a''' | ||
+ | | bth'''u'''lf'''īn'''<br />k'''a'''gr'''u'''mz'''īn''' | ||
+ | | bth'''u'''lf'''a'''<br />k'''a'''gr'''u'''mz'''a''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 3. ożyw. | ||
+ | | b'''ō'''r<br />d'''ō'''mz | ||
+ | | b'''ē'''r'''and'''<br />d'''ē'''mz'''and''' | ||
+ | | th'''u'''d'''ō'''r<br />f'''u'''t'''ō'''nd | ||
+ | | th'''u'''d'''ē'''r'''and'''<br />f'''u'''t'''ē'''nd'''and''' | ||
+ | | bth'''ū'''lf<br />k'''a'''gr'''ū'''mz | ||
+ | | bth'''ē'''lf'''and'''<br />k'''a'''gr'''ē'''mz'''and''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 3. nieożyw. | ||
+ | | b'''ō'''r'''u'''<br />d'''ō'''mz'''u''' | ||
+ | | b'''ē'''r'''u'''<br />d'''ē'''mz'''u''' | ||
+ | | th'''u'''d'''ō'''r'''u'''<br />f'''u'''t'''ō'''nd'''u''' | ||
+ | | th'''u'''d'''ē'''r'''u'''<br />f'''u'''t'''ē'''nd'''u''' | ||
+ | | bth'''ū'''lf'''u'''<br />k'''a'''gr'''ū'''mz'''u''' | ||
+ | | bth'''ē'''lf'''u'''<br />k'''a'''gr'''ē'''mz'''u''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! colspan="7" | ''Perfectum'' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 1. | ||
+ | | '''n'''b'''a'''r<br />'''n'''d'''a'''mz | ||
+ | | '''n'''b'''o'''r<br />'''n'''d'''o'''mz | ||
+ | | '''n'''th'''u'''d'''a'''r<br />'''n'''f'''u'''t'''a'''nd | ||
+ | | '''n'''th'''ē'''d'''o'''r<br />'''n'''f'''ē'''t'''o'''nd | ||
+ | | '''n'''b'''u'''th'''a'''lf<br />'''n'''k'''u'''gr'''a'''mz | ||
+ | | '''n'''b'''u'''th'''o'''lf<br />'''n'''k'''u'''gr'''o'''mz | ||
+ | |- | ||
+ | ! 2. | ||
+ | | '''n'''b'''a'''r'''a'''<br />'''n'''d'''a'''mz'''a''' | ||
+ | | '''n'''b'''o'''r'''a'''<br />'''n'''d'''o'''mz'''a''' | ||
+ | | '''n'''th'''u'''d'''a'''r'''a'''<br />'''n'''f'''u'''t'''a'''nd'''a''' | ||
+ | | '''n'''th'''ē'''d'''o'''r'''a'''<br />'''n'''f'''ē'''t'''o'''nd'''a''' | ||
+ | | '''n'''b'''u'''th'''a'''lf'''a'''<br />'''n'''k'''u'''gr'''a'''mz'''a''' | ||
+ | | '''n'''b'''u'''th'''o'''lf'''a'''<br />'''n'''k'''u'''gr'''o'''mz'''a''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 3. ożyw. | ||
+ | | '''n'''b'''a'''r'''u'''<br />'''n'''d'''a'''mz'''u''' | ||
+ | | '''n'''b'''a'''r'''ul'''<br />'''n'''d'''a''''mz'''ul''' | ||
+ | | '''n'''th'''u'''d'''a'''r'''u'''<br />'''n'''f'''u'''t'''a'''nd'''u''' | ||
+ | | '''n'''th'''u'''d'''a'''r'''ul'''<br />'''n'''f'''u'''t'''a'''nd'''ul''' | ||
+ | | '''n'''b'''u'''th'''a'''lf'''u'''<br />'''n'''k'''u'''gr'''a'''mz'''u''' | ||
+ | | '''n'''b'''u'''th'''a'''lf'''ul'''<br />'''n'''k'''u'''gr'''a'''mz'''ul''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 3. nieożyw. | ||
+ | | '''n'''b'''a'''r'''u'''<br />'''n'''d'''a'''mz'''u''' | ||
+ | | '''n'''b'''a'''r'''ur'''<br />'''n'''d'''a''''mz'''ur''' | ||
+ | | '''n'''th'''u'''d'''a'''r'''u'''<br />'''n'''f'''u'''t'''a'''nd'''u''' | ||
+ | | '''n'''th'''u'''d'''a'''r'''ur'''<br />'''n'''f'''u'''t'''a'''nd'''ur''' | ||
+ | | '''n'''b'''u'''th'''a'''lf'''u'''<br />'''n'''k'''u'''gr'''a'''mz'''u''' | ||
+ | | '''n'''b'''u'''th'''a'''lf'''ur'''<br />'''n'''k'''u'''gr'''a'''mz'''ur''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! colspan="7" | ''Progressivum'' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 1. | ||
+ | | '''zi'''b'''a'''r<br />'''zi'''d'''a'''mz | ||
+ | | '''zi'''b'''o'''r<br />'''zi'''d'''o'''mz | ||
+ | | '''zi'''th'''u'''d'''a'''r<br />'''zi'''f'''u'''t'''a'''nd | ||
+ | | '''zi'''th'''ē'''d'''o'''r<br />'''zi'''f'''ē'''t'''o'''nd | ||
+ | | '''zi'''b'''u'''th'''a'''lf<br />'''zi'''k'''u'''gr'''a'''mz | ||
+ | | '''zi'''b'''u'''th'''o'''lf<br />'''zi'''k'''u'''gr'''o'''mz | ||
+ | |- | ||
+ | ! 2. | ||
+ | | '''zi'''b'''a'''r'''a'''<br />'''zi'''d'''a'''mz'''a''' | ||
+ | | '''zi'''b'''o'''r'''a'''<br />'''zi'''d'''o'''mz'''a''' | ||
+ | | '''zi'''th'''u'''d'''a'''r'''a'''<br />'''zi'''f'''u'''t'''a'''nd'''a''' | ||
+ | | '''zi'''th'''ē'''d'''o'''r'''a'''<br />'''zi'''f'''ē'''t'''o'''nd'''a''' | ||
+ | | '''zi'''b'''u'''th'''a'''lf'''a'''<br />'''zi'''k'''u'''gr'''a'''mz'''a''' | ||
+ | | '''zi'''b'''u'''th'''o'''lf'''a'''<br />'''zi'''k'''u'''gr'''o'''mz'''a''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 3. ożyw. | ||
+ | | '''zi'''b'''a'''r'''u'''<br />'''zi'''d'''a'''mz'''u''' | ||
+ | | '''zi'''b'''a'''r'''ul'''<br />'''zi'''d'''a'''mz'''ul''' | ||
+ | | '''zi'''th'''u'''d'''a'''r'''u'''<br />'''zi'''f'''u'''t'''a'''nd'''u''' | ||
+ | | '''zi'''th'''u'''d'''a'''r'''ul'''<br />'''zi'''f'''u'''t'''a'''nd'''ul''' | ||
+ | | '''zi'''b'''u'''th'''a'''lf'''u'''<br />'''zi'''k'''u'''gr'''a'''mz'''u''' | ||
+ | | '''zi'''b'''u'''th'''a'''lf'''ul'''<br />'''zi'''k'''u'''gr'''a'''mz'''ul''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 3. nieożyw. | ||
+ | | '''zi'''b'''a'''r'''u'''<br />'''zi'''d'''a'''mz'''u''' | ||
+ | | '''zi'''b'''a'''r'''ur'''<br />'''zi'''d'''a'''mz'''ur''' | ||
+ | | '''zi'''th'''u'''d'''a'''r'''u'''<br />'''zi'''f'''u'''t'''a'''nd'''u''' | ||
+ | | '''zi'''th'''u'''d'''a'''r'''ur'''<br />'''zi'''f'''u'''t'''a'''nd'''ur''' | ||
+ | | '''zi'''b'''u'''th'''a'''lf'''u'''<br />'''zi'''k'''u'''gr'''a'''mz'''u''' | ||
+ | | '''zi'''b'''u'''th'''a'''lf'''ur'''<br />'''zi'''k'''u'''gr'''a'''mz'''ur''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! colspan="7" | ''Iterativum'' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 1. | ||
+ | | b'''a'''r'''ā'''<br />d'''a'''mz'''ā''' | ||
+ | | b'''ē'''r'''ā'''<br />d'''ē'''mz'''ā''' | ||
+ | | th'''u'''dr'''ā'''<br />ft'''a'''nd'''ā''' | ||
+ | | th'''ē'''dr'''ā'''<br />ft'''ē'''nd'''ā''' | ||
+ | | bth'''ū'''lf'''ā'''<br />k'''a'''gr'''a'''mz'''ā''' | ||
+ | | bth'''ē'''lf'''ā'''<br />k'''a'''gr'''ē'''mz'''ā''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 2. | ||
+ | | b'''a'''r'''ā'''<br />d'''a'''mz'''ā''' | ||
+ | | b'''ē'''r'''ā'''<br />d'''ē'''mz'''ā''' | ||
+ | | th'''u'''dr'''ā'''<br />ft'''a'''nd'''ā''' | ||
+ | | th'''ē'''dr'''ā'''<br />ft'''ē'''nd'''ā''' | ||
+ | | bth'''ū'''lf'''ā'''<br />k'''a'''gr'''a'''mz'''ā''' | ||
+ | | bth'''ē'''lf'''ā'''<br />k'''a'''gr'''ē'''mz'''ā''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 3. ożyw. | ||
+ | | b'''a'''r'''āl'''<br />d'''a'''mz'''āl''' | ||
+ | | b'''ē'''r'''āl'''<br />d'''ē'''mz'''āl''' | ||
+ | | th'''u'''dr'''āl'''<br />ft'''a'''nd'''āl''' | ||
+ | | th'''ē'''dr'''āl'''<br />ft'''ē'''nd'''āl''' | ||
+ | | bth'''ū'''lf'''āl'''<br />k'''a'''gr'''a'''mz'''āl''' | ||
+ | | bth'''ē'''lf'''āl'''<br />k'''a'''gr'''ē'''mz'''āl''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 3. nieożyw. | ||
+ | | b'''a'''r'''ār'''<br />d'''a'''mz'''ār''' | ||
+ | | b'''ē'''r'''ār'''<br />d'''ē'''mz'''ār''' | ||
+ | | th'''u'''dr'''ār'''<br />ft'''a'''nd'''ār''' | ||
+ | | th'''ē'''dr'''ār'''<br />ft'''ē'''nd'''ār''' | ||
+ | | bth'''ū'''lf'''ār'''<br />k'''a'''gr'''a'''mz'''ār''' | ||
+ | | bth'''ē'''lf'''ār'''<br />k'''a'''gr'''ē'''mz'''ār''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! colspan=7 | <big>Czas przeszły trybu oznajmującego</big> | ||
+ | |- | ||
+ | ! colspan=7 | ''Imperfectum'' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 1. | ||
+ | | ''''a'''b'''o'''r'''ā'''<br />''''a'''d'''o'''nz'''ā''' | ||
+ | | ''''a'''b'''ē'''r<br />''''a'''d'''ē'''nz | ||
+ | | ''''a'''th'''u'''d'''o'''r'''ā'''<br />''''a'''f'''u'''t'''o'''nd'''ā''' | ||
+ | | ''''a'''th'''u'''d'''ē'''r<br />''''a'''f'''u'''t'''ē'''nd | ||
+ | | ''''a'''bth'''u'''lf'''ā'''<br />''''a'''k'''a'''gr'''u'''mz'''ā''' | ||
+ | |''''a''' bth'''u'''l'''ē'''f<br />''''a'''k'''a'''gr'''u'''m'''ē'''z | ||
+ | |- | ||
+ | ! 2. | ||
+ | | ''''a'''b'''o'''r'''īn'''<br />''''a'''d'''o'''nz'''īn''' | ||
+ | | ''''a'''b'''o'''r'''a'''<br />''''a'''d'''o'''nz'''a''' | ||
+ | | ''''a'''th'''u'''d'''o'''r'''īn'''<br />''''a'''f'''u'''t'''o'''nd'''īn''' | ||
+ | | ''''a'''th'''u'''d'''o'''r'''a'''<br />''''a'''f'''u'''t'''o'''nd'''a''' | ||
+ | | ''''a'''bth'''u'''lf'''īn'''<br />''''a'''k'''a'''gr'''u'''mz'''īn''' | ||
+ | | ''''a'''bth'''u'''lf'''a'''<br />''''a'''k'''a'''gr'''u'''mz'''a''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 3. ożyw. | ||
+ | | ''''a'''b'''ō'''r<br />''''a'''d'''ō'''mz | ||
+ | | ''''a'''b'''ē'''r'''and'''<br />''''a'''d'''ē'''mz'''and''' | ||
+ | | ''''a'''th'''u'''d'''ō'''r<br />''''a'''f'''u'''t'''ō'''nd | ||
+ | | ''''a'''th'''u'''d'''ē'''r'''and'''<br />''''a'''f'''u'''t'''ē'''nd'''and''' | ||
+ | | ''''a'''bth'''ū'''lf<br />''''a'''k'''a'''gr'''ū'''mz | ||
+ | | ''''a'''bth'''ē'''lf'''and'''<br />''''a'''k'''a'''gr'''ē'''mz'''and''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 3. nieożyw. | ||
+ | | ''''a'''b'''ō'''r'''u'''<br />''''a'''d'''ō'''mz'''u''' | ||
+ | | ''''a'''b'''ē'''r'''u'''<br />''''a'''d'''ē'''mz'''u''' | ||
+ | | ''''a'''th'''u'''d'''ō'''r'''u'''<br />''''a'''f'''u'''t'''ō'''nd'''u''' | ||
+ | | ''''a'''th'''u'''d'''ē'''r'''u'''<br />''''a'''f'''u'''t'''ē'''nd'''u''' | ||
+ | | ''''a'''bth'''ū'''lf'''u'''<br />''''a'''k'''a'''gr'''ū'''mz'''u''' | ||
+ | | ''''a'''bth'''ē'''lf'''u'''<br />''''a'''k'''a'''gr'''ē'''mz'''u''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! colspan="7" | ''Perfectum'' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 1. | ||
+ | | b'''ū'''r'''r'''<br />d'''ū'''mz'''ur''' | ||
+ | | b'''ua'''r'''r'''<br />d'''ua'''mz'''ur''' | ||
+ | | th'''e'''d'''ū'''r'''r'''<br />ft'''ū'''nd'''ur''' | ||
+ | | th'''e'''d'''ua'''r'''r'''<br />ft'''ua'''nd'''ur''' | ||
+ | | bth'''ū'''lf'''ur'''<br />k'''a'''gr'''ū'''mz'''ur''' | ||
+ | | bth'''ua'''lf'''ur'''<br />k'''a'''gr'''ua'''mz'''ur''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 2. | ||
+ | | b'''ū'''r'''ra'''<br />d'''ū'''mz'''ra''' | ||
+ | | b'''ua'''r'''ri'''<br />d'''ua'''mz'''ri''' | ||
+ | | th'''e'''d'''ū'''r'''ra'''<br />ft'''ū'''nd'''ra''' | ||
+ | | th'''e'''d'''ua'''r'''ri'''<br />ft'''ua'''nd'''ri''' | ||
+ | | bth'''ū'''lf'''ra'''<br />k'''a'''gr'''ū'''mz'''ra''' | ||
+ | | bth'''ua'''lf'''ri'''<br />k'''a'''gr'''ua'''mz'''ri''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 3. ożyw. | ||
+ | | b'''ō'''r'''rad'''<br />d'''ō'''mz'''rad''' | ||
+ | | b'''ua'''r'''rud'''<br />d'''ua'''mz'''rud''' | ||
+ | | th'''e'''d'''ō'''r'''rad'''<br />ft'''ō'''nd'''rad''' | ||
+ | | th'''e'''d'''ua'''r'''rud'''<br />ft'''ua'''nd'''rud''' | ||
+ | | bth'''ō'''lf'''rad'''<br />k'''a'''gr'''ō'''mz'''rad''' | ||
+ | | bth'''ua'''lf'''rud'''<br />k'''a'''gr'''ua'''mz'''rud''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 3. nieożyw. | ||
+ | | b'''ō'''r'''ra'''<br />d'''ō'''mz'''ra''' | ||
+ | | b'''ua'''r'''ru'''<br />d'''ua'''mz'''ru''' | ||
+ | | th'''e'''d'''ō'''r'''ra'''<br />ft'''ō'''nd'''ra''' | ||
+ | | th'''e'''d'''ua'''r'''ru'''<br />ft'''ua'''nd'''ru''' | ||
+ | | bth'''ō'''lf'''ra'''<br />k'''a'''gr'''ō'''mz'''ra''' | ||
+ | | bth'''ua'''lf'''ru'''<br />k'''a'''gr'''ua'''mz'''ru''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! colspan="7" | ''Progressivum'' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 1. | ||
+ | | '''m'''b'''ē'''r<br />'''m'''d'''ē'''mz | ||
+ | | '''m'''b'''ī'''r'''u'''<br />'''m'''d'''ī'''mz'''u''' | ||
+ | | '''m'''th'''a'''d'''ē'''r<br />'''m'''f'''a'''t'''ē'''nd | ||
+ | | '''m'''th'''a'''dr'''u'''<br />'''m'''f'''a'''t'''a'''nd'''u''' | ||
+ | | '''m'''b'''u'''th'''ē'''lf<br />'''m'''k'''u'''gr'''ē'''mz | ||
+ | | '''m'''b'''ī'''th'''ī'''lf'''u'''<br />'''m'''k'''ī'''gr'''ī'''mz'''u''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 2. | ||
+ | | '''m'''b'''ē'''r'''in'''<br />'''m'''d'''ē'''mz'''in''' | ||
+ | | '''m'''b'''ī'''r'''ā'''<br />'''m'''d'''ē'''mz'''a''' | ||
+ | | '''m'''th'''a'''d'''ē'''r'''in'''<br />'''m'''f'''a'''t'''ē'''nd'''in''' | ||
+ | | '''m'''th'''a'''d'''ī'''r'''ā'''<br />'''m'''f'''a'''t'''ī'''nd'''ā''' | ||
+ | | '''m'''b'''u'''th'''ē'''lf'''in'''<br />'''m'''k'''u'''gr'''ē'''mz'''in''' | ||
+ | | '''m'''b'''ī'''th'''ī'''lf'''ā'''<br />'''m'''k'''ī'''gr'''ī'''mz'''ā''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 3. ożyw. | ||
+ | | '''m'''b'''ē'''r'''u'''<br />'''m'''d'''ē'''mz'''u''' | ||
+ | | '''m'''b'''ī'''r<br />'''m'''d'''ī'''mz | ||
+ | | '''m'''th'''a'''d'''ē'''r'''u'''<br />'''m'''f'''a'''t'''ē'''nd'''u''' | ||
+ | | '''m'''th'''a'''d'''ī'''r<br />'''m'''f'''a'''t'''ī'''nd | ||
+ | | '''m'''b'''u'''th'''ē'''lf'''u'''<br />'''m'''k'''u'''gr'''ē'''mz'''u''' | ||
+ | | '''m'''b'''u'''th'''ī'''lf<br />'''m'''k'''u'''gr'''ī'''mz | ||
+ | |- | ||
+ | ! 3. nieożyw. | ||
+ | | '''m'''b'''ē'''r'''u'''<br />'''m'''d'''ē'''mz'''u''' | ||
+ | | '''m'''b'''ī'''r<br />'''m'''d'''ī'''mz | ||
+ | | '''m'''th'''a'''d'''ē'''r'''u'''<br />'''m'''f'''a'''t'''ē'''nd'''u''' | ||
+ | | '''m'''th'''a'''d'''ī'''r<br />'''m'''f'''a'''t'''ī'''nd | ||
+ | | '''m'''b'''u'''th'''ē'''lf'''u'''<br />'''m'''k'''u'''gr'''ē'''mz'''u''' | ||
+ | | '''m'''b'''u'''th'''ī'''lf<br />'''m'''k'''u'''gr'''ī'''mz | ||
+ | |- | ||
+ | ! colspan="7" | ''Iterativum'' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 1. | ||
+ | | b'''ō'''r'''anch'''<br />d'''ō'''mz'''anch''' | ||
+ | | b'''ū'''r'''anch'''<br />d'''ū'''mz'''anch''' | ||
+ | | th'''ō'''dr'''anch'''<br />ft'''ō'''nd'''anch''' | ||
+ | | th'''ū'''dr'''anch'''<br />ft'''ū'''nd'''anch''' | ||
+ | | bth'''ō'''lf'''anch'''<br />k'''a'''gr'''ō'''mz'''anch''' | ||
+ | | bth'''ū'''lf'''anch'''<br />k'''a'''gr'''ō'''mz'''anch''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 2. | ||
+ | | b'''ō'''r'''anch'''<br />d'''ō'''mz'''anch''' | ||
+ | | b'''ū'''r'''anch'''<br />d'''ū'''mz'''anch''' | ||
+ | | th'''ō'''dr'''anch'''<br />ft'''ō'''nd'''anch''' | ||
+ | | th'''ū'''dr'''anch'''<br />ft'''ū'''nd'''anch''' | ||
+ | | bth'''ō'''lf'''anch'''<br />k'''a'''gr'''ō'''mz'''anch''' | ||
+ | | bth'''ū'''lf'''anch'''<br />k'''a'''gr'''ō'''mz'''anch''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 3. ożyw. | ||
+ | | b'''ō'''r'''anch'''<br />d'''ō'''mz'''anch''' | ||
+ | | b'''ū'''r'''anch'''<br />d'''ū'''mz'''anch''' | ||
+ | | th'''ō'''dr'''anch'''<br />ft'''ō'''nd'''anch''' | ||
+ | | th'''ū'''dr'''anch'''<br />ft'''ū'''nd'''anch''' | ||
+ | | bth'''ō'''lf'''anch'''<br />k'''a'''gr'''ō'''mz'''anch''' | ||
+ | | bth'''ū'''lf'''anch'''<br />k'''a'''gr'''ō'''mz'''anch''' | ||
+ | |- | ||
+ | ! 3. nieożyw. | ||
+ | | b'''ō'''r'''anch'''<br />d'''ō'''mz'''anch''' | ||
+ | | b'''ū'''r'''anch'''<br />d'''ū'''mz'''anch''' | ||
+ | | th'''ō'''dr'''anch'''<br />ft'''ō'''nd'''anch''' | ||
+ | | th'''ū'''dr'''anch'''<br />ft'''ū'''nd'''anch''' | ||
+ | | bth'''ō'''lf'''anch'''<br />k'''a'''gr'''ō'''mz'''anch''' | ||
+ | | bth'''ū'''lf'''anch'''<br />k'''a'''gr'''ō'''mz'''anch''' | ||
+ | |- | ||
+ | |} | ||
+ | |||
[[Kategoria:Języki Kyonu|Azeński]] | [[Kategoria:Języki Kyonu|Azeński]] |
Aktualna wersja na dzień 01:45, 11 gru 2017
azeński ᚽᚪᛏᛁᚾᛁ azīnī | |
---|---|
Utworzenie: | Widsið w 2017 |
Cel utworzenia: | użytkowanie w conworldzie |
Najnowsza wersja: | 0.5 |
Używany w (Kyon): | Azenia |
Regiony (Kyon): | północno-wschodni Kyon |
Liczba użytkowników (Kyon) | bd. |
Sposoby zapisu: | nieopracowany conscript (in loco: mieszanina germańskich alfabetów runicznych) |
Typologia: | fleksyjny niekonkatenatywny VSO/SVO |
Klasyfikacja: | języki nuweńskie
|
Lista conlangów |
Język azeński (ᚽᚪᛏᛁᚾᛁ azīnī [ʔaˈziːni]) – język z grupy surańskiej języków nuweńskich. Rozwinął się na terenach tzw. Azenii Właściwej, skąd rozprzestrzenił się wgłąb lądu, obejmując swój współczesny zasięg około roku 7000 i stabilizując się w charakterze głównego języka urzędowego Azenii. Etymologia nazwy nie jest znana, wiąże się ją z pranuweńskim rdzeniem *h-t-n, oznaczającym „zgadzać się, porozumieć się”. Język azeński nie jest językiem ojczystym wszystkich Azeńczyków.
Współczesny azeński ma swoje źródła w dialektach używanych pierwotnie na wybrzeżach Azenii Właściwej. Rozwój języka został zahamowany przez podbój Azenii i Harensuranu przez Cesarstwo Qin i ponownie przyspieszył w czasach zwiększonej autonomii Ery Siedmiu Masek. Azeński uchodzi za najbardziej postępowy z języków nuweńskich i najbardziej odstaje od pozostałych członków grupy. Występuje w nim wiele rdzeni, które nie mają swoich odpowiedników w językach sąsiadów, a część zmian fonetycznych wydaje się nieregularna bądź przypadkowa, co sugeruje intensywny kontakt językowy w relacji substrat-adstrat we wczesnych dobach rozwoju azeńskich dialektów. Co ciekawe, bardzo wyraźna odmienność leksykalna nie odbija się na kwestiach gramatycznych, bardzo regularnie oddających stan pranuweński.
Bliskość geograficzna i kontakt językowy sprawiły, że wpływy qin i murskie są wyraźnie widoczne w języku azeńskim. Szacuje się, że około 35% azeńskiego słownictwa ma pochodzenie obce, które łatwiej wyjaśnić wpływem zewnętrznym, niż interakcją z substratem. Są to wyrażenia dotyczące przede wszystkim sfery duchowej, handlu, administracji i obronności, wprowadzone do języka w czasach, gdy Azenia była prowincją w granicach Cesarstwa Qin. Wpływy azeńskie z kolei pojawiają się w językach sąsiadów – szczególnie w nie do końca jeszcze ustandardyzowanym sabelańskim, powoli stającym się dominującym dialektem Stojezior. Obserwuje się także pośrednictwo azeńskie w nowszych zapożyczeniach qińskich i dalszych do pozostałych języków nuweńskich.
Obecnie azeński jest językiem dworu Królestwa Azenii, oraz pierwszym językiem około 50% populacji tego kraju. Wzrastająca siła monarchii w połączeniu z okresem względnej gospodarczej stabilności sprzyjają rozprzestrzenianiu się języka w kraju. Niemniej, językiem elit pozostaje qin – do tej pory stanowiący podstawowy środek komunikacji w lokalnej ekonomii niemal każdego szczebla.
Klasyfikacja
Klasyfikacja azeńszczyzny przysparzała sporo kłopotów. Chociaż konsensus naukowy nie pozostawia wątpliwości co do bliskich relacji tego języka z językami nuweńskimi, nietypowy rozwój fonetyczny, w którym niektóre łatwe do przyrównania dźwięki w innych językach nuweńskich mają po kilka odpowiedników azeńskich – w niekoniecznie kontekstowo odmiennym położeniu, powodował wiele dysput na temat faktycznej relacji między tymi mowami. Obecnie azeński traktuje się jako jeden z języków nuweńskich, w rozwoju którego istotną rolę odegrało działanie substratu i adstratu, powodujące nietypowy rozwój fonetyczny. Specyficzne cechy azeńskie, odróżniające go od pozostałych języków rodziny:
- Możliwość wystąpienia zbitek spółgłoskowych złożonych z aż pięciu dźwięków.
- Obecność zapożyczonego prefiksu negacyjnego nh-.
- Zachowanie pełnego rozróżnienia form progresywnych i iteratywnych.
- Funkcjonowanie rzeczownika procesu w charakterze bezokolicznika.
- Zapożyczanie słów qińskich i murskich jako ram rdzeniowych a nie całych słów, i wtórne derywacje.
Inne cechy współdzielne z językami surańskimi:
- Rozwój kategorii rodzaju gramatycznego w obrębie rzeczowników żywotnych.
- Rozwój kategorii określoności i postpozycjonowanych form rodzajnikowych.
- Nowa aspiracja spółgłosek zwartych, szczególnie silnie zaznaczana w pozycji wygłosowej.
- Przemieszanie sprzężonych i niesprzężonych form czasownika „być”; znaczenie uzależnione od pozycji w zdaniu a nie od formy.
Fonologia
- Uwaga: Zapis runiczny służy wyłącznie przybliżeniu i może nie oddawać faktycznych wartości fonetycznych, jakie symbole te kiedykolwiek posiadały w rzeczywistości.
Spółgłoski
Język azeński posiada dwadzieścia sześć fonemów spółgłoskowych. Tabela poniżej przedstawia ich wartości fonetyczne oraz zapis w runach i transkrypcji.
Wargowe | Wargowo- zębowe |
Zębowe | Dziąsłowe | Retrofl. | Miękkopod. | Twardopod. | Krtaniowe | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Nosowe | /m/ ᛗ m |
/n/ ᚾ n |
/ɳ/ ᚿ nh |
|||||
Zwarte | /p/ • /b/ ᛈ p • ᛒ b |
/t/ • /d/ ᛉ t • ᛞ d |
/k/ • /g/ ᚳ k • ᚶ g |
/ʔ/ ᚽ ' | ||||
Afrykaty | /t͡ʂ/ • /d͡ʐ/ ᛢ ch • ᛣ zh |
|||||||
Szczelinowe | /f/ • /v/ ᚠ f • ᚤ v |
/θ/ • /ð/ ᚦ th • ᚧ dh |
/s/ • /z/ ᛋ s • ᛏ z |
/ʂ/ • /ʐ/ ᛊ sh • ᛕ zh |
/x/ • /ɣ/ ᚼ h • ᚺ gh |
|||
Aproksymanty | /w/ ᚹ w |
/r/ • /l/ ᚱ r • ᛚ l |
/j/ ᛄ j |
Samogłoski
Azeński dysponuje dwunastoma fonemicznymi monoftongami i czterema dyftongami. Zapis runiczny nie rozróżnia samogłosek krótkich i długich.
|
|
Struktura sylaby i zjawiska fonetyczne
- Struktura sylaby
Struktura sylaby w języku azeńskim przedstawia się następująco (nawias oznacza element opcjonalny):
- (C1) (C2) (S1) V (S2) (C3) (C4) (C5)
Azeńska sylaba składa się z opcjonalnego nagłosu, składającego się z maksymalnie dwóch spółgłosek, obowiązkowego jądra sylaby, które może być monoftongiem lub dyftongiem – na schemacie powyżej przedstawionym w postaci dwóch półsamogłosek (S), i opcjonalnego wygłosu, mogącego składać się z maksymalnie trzech spółgłosek. Obowiązują następujące ograniczenia:
- nagłos
- pierwsza spółgłoska (C1): dowolna spółgłoska;
- druga spółgłoska (C2): dowolna spółgłoska zwarta niekrtaniowa, dowolna afrykata, dowolna spółgłoska szczelinowa inna niż /x/. C2 nie może się pojawić, jeśli sylabę otwiera aproksymant.
- jądro
- dowolna samogłoska lub dyftong;
- wygłos
- pierwsza spółgłoska (C3): dowolny aproksymant lub spółgłoska nosowa;
- druga spółgłoska (C4): dowolna spółgłoska;
- trzecia spółgłoska (C5): dowolna spółgłoska.
- Zjawiska fonetyczne
Dosyć skomplikowana struktura azeńskiej sylaby, pozwalająca na zróżnicowanie nawet sześciu odrębnych fonemów, sprzyja występowaniu wielu różnych zjawisk fonetycznych. Najpopularniejsze z nich to:
- aspiracja – nagłosowa spółgłoska zwarta wymawiana jest z większą siłą artykulacyjną, niż w innych pozycjach.
- koalescencja – stojące obok siebie dźwięki ulegają koalescencji, tworząc nowy dźwięk o zbliżonych cechach. Często koalescencji ulegają następujące pary dźwięków: /n/ i /g/ (rezultat: [ŋ]), /t/ i /s/ (rezultat: [t͡s]) oraz /d/ i /z/ (rezultat: [d͡z]).
- lenicja – bezdźwięczne spółgłoski w pozycji interwokalicznej ulegają częściowemu udźwięcznieniu.
- palatalizacja – zredukowane krótkie /i/ lekko zmiękcza poprzedzającą je spółgłoskę (Azīni [ʔaˈziːnʲ]).
- retrakcja – wygłosowe samogłoski ulegają redukcji: długie stają się krótkie, a krótkie redukują się do [ə]. Wyjątkiem jest /i/, które ulega całkowitej redukcji, ale wywołuje zjawisko palatalizacji.
- upodobnienie pod względem dźwięczności – w wygłosie sylaby, spółgłoski upodabniają się pod względem dźwięczności, np. -nkdh /nkð/ ale [nk̬ð].
Prozodia
Akcent azeński pada zwykle na przedostatnią sylabę wyrazu. Akcent bardzo rzadko spełnia funkcje fonemiczne, dotyczy to zazwyczaj zapożyczeń, które często zachowują akcent języka, z którego pochodzą, odstając tym samym od słownictwa rodzimego. Akcent na ostatniej sylabie powstrzymuje zjawisko retrakcji. Azeński jest czasowany sylabowo – nie obserwuje się związanej z akcentem redukcji długości sylab ani redukcji samogłosek uzależnionej wyłącznie od braku akcentu.
Morfologia
Fleksja
Czasownik
Na czasowniku w języku azeńskim oznaczane są następujące kategorie gramatyczne:
- trzy czasy: teraźniejszy, przeszły, przyszły;
- cztery aspekty: perfektywny, nieprefektywny, progresywny, iteratywny;
- dwie liczby: pojedyncza, mnoga;
- trzy osoby;
- dwa rodzaje: żywotny i nieżywotny (tylko w 3. osobie);
- trzy strony: czynna, bierna i zwrotna, wyrażane peryfrastycznie.
Ponadto, funkcjonują następujące formy bezosobowe: bezokolicznik, rzeczownik stanu, imiesłów współczesny, imiesłów uprzedni i gerundium. Azeński zachowuje więc wszystkie elementy pranuweńskiej koniugacji, chociaż liczba klas koniugacyjnych uległa redukcji i regularyzacji. Tym sposobem, z dziewięciu klas pranuweńskiej odmiany regularnej ostały się trzy:
- klasa A, obejmująca wszystkie rdzenie dwuspółgłoskowe oraz rdzenie trójspółgłoskowe ze spółgłoską nosową na drugiej pozycji (budowa: C1—C2 i C1—NC2);
- klasa B, obejmująca pozostałe rdzenie trójspółgłoskowe oraz rdzenie czwórspółgłoskowe ze spółgłoską nosową na drugiej lub trzeciej pozycji (budowa: C1—C2—C3, C1—NC2—C3 i C1—C2—NC3);
- klasa C, obejmująca pozostałe rdzenie czwórspółgłoskowe (budowa: C1—C2—C3—C4).
W odmianach wewnętrzne samogłoski nosowe stanowią zawsze nierozdzielne zestawienie z kolejną spółgłoską – inaczej, niż jest to w innych językach nuweńskich. Dodatkowo, do redukcji w ilości klas koniugacyjnych przyczyniły się restrykcje pozycyjne dla półsamogłoskowych aproksymantów /w/ i /j/, które są dźwiękami stosunkowo rzadkimi w azeńskim systemie fonetycznym. Ponadto, występuje szereg czasowników nieregularnych i defektywnych, które nie należą do żadnej z klas. Również czasowniki klasy C często nazywa się nieregularnymi, z powodu ich niewielkiej ilości i tendencji do kontrakcji sylab tam, gdzie to tylko możliwe.
Czasowniki regularne
Osoba | Klasa A | Klasa B | Klasa C | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
b-r „kochać” d-nz „umierać” |
th-d-r „biec” f-t-nd „gonić” |
b-th-l-f „zapomnieć” k-g-r-mz „wiedzieć” | |||||
l.poj. | l.mn. | l.poj. | l.mn. | l.poj. | l.mn. | ||
Czas teraźniejszy trybu oznajmującego | |||||||
Imperfectum | |||||||
1. | borā donzā |
bēr dēnz |
thudorā futondā |
thudēr futēnd |
bthulfā kagrumzā |
bthulēf kagrumēz | |
2. | borīn donzīn |
bora donza |
thudorīn futondīn |
thudora futonda |
bthulfīn kagrumzīn |
bthulfa kagrumza | |
3. ożyw. | bōr dōmz |
bērand dēmzand |
thudōr futōnd |
thudērand futēndand |
bthūlf kagrūmz |
bthēlfand kagrēmzand | |
3. nieożyw. | bōru dōmzu |
bēru dēmzu |
thudōru futōndu |
thudēru futēndu |
bthūlfu kagrūmzu |
bthēlfu kagrēmzu | |
Perfectum | |||||||
1. | nbar ndamz |
nbor ndomz |
nthudar nfutand |
nthēdor nfētond |
nbuthalf nkugramz |
nbutholf nkugromz | |
2. | nbara ndamza |
nbora ndomza |
nthudara nfutanda |
nthēdora nfētonda |
nbuthalfa nkugramza |
nbutholfa nkugromza | |
3. ożyw. | nbaru ndamzu |
nbarul nda'mzul |
nthudaru nfutandu |
nthudarul nfutandul |
nbuthalfu nkugramzu |
nbuthalful nkugramzul | |
3. nieożyw. | nbaru ndamzu |
nbarur nda'mzur |
nthudaru nfutandu |
nthudarur nfutandur |
nbuthalfu nkugramzu |
nbuthalfur nkugramzur | |
Progressivum | |||||||
1. | zibar zidamz |
zibor zidomz |
zithudar zifutand |
zithēdor zifētond |
zibuthalf zikugramz |
zibutholf zikugromz | |
2. | zibara zidamza |
zibora zidomza |
zithudara zifutanda |
zithēdora zifētonda |
zibuthalfa zikugramza |
zibutholfa zikugromza | |
3. ożyw. | zibaru zidamzu |
zibarul zidamzul |
zithudaru zifutandu |
zithudarul zifutandul |
zibuthalfu zikugramzu |
zibuthalful zikugramzul | |
3. nieożyw. | zibaru zidamzu |
zibarur zidamzur |
zithudaru zifutandu |
zithudarur zifutandur |
zibuthalfu zikugramzu |
zibuthalfur zikugramzur | |
Iterativum | |||||||
1. | barā damzā |
bērā dēmzā |
thudrā ftandā |
thēdrā ftēndā |
bthūlfā kagramzā |
bthēlfā kagrēmzā | |
2. | barā damzā |
bērā dēmzā |
thudrā ftandā |
thēdrā ftēndā |
bthūlfā kagramzā |
bthēlfā kagrēmzā | |
3. ożyw. | barāl damzāl |
bērāl dēmzāl |
thudrāl ftandāl |
thēdrāl ftēndāl |
bthūlfāl kagramzāl |
bthēlfāl kagrēmzāl | |
3. nieożyw. | barār damzār |
bērār dēmzār |
thudrār ftandār |
thēdrār ftēndār |
bthūlfār kagramzār |
bthēlfār kagrēmzār | |
Czas przeszły trybu oznajmującego | |||||||
Imperfectum | |||||||
1. | 'aborā 'adonzā |
'abēr 'adēnz |
'athudorā 'afutondā |
'athudēr 'afutēnd |
'abthulfā 'akagrumzā |
'a bthulēf 'akagrumēz | |
2. | 'aborīn 'adonzīn |
'abora 'adonza |
'athudorīn 'afutondīn |
'athudora 'afutonda |
'abthulfīn 'akagrumzīn |
'abthulfa 'akagrumza | |
3. ożyw. | 'abōr 'adōmz |
'abērand 'adēmzand |
'athudōr 'afutōnd |
'athudērand 'afutēndand |
'abthūlf 'akagrūmz |
'abthēlfand 'akagrēmzand | |
3. nieożyw. | 'abōru 'adōmzu |
'abēru 'adēmzu |
'athudōru 'afutōndu |
'athudēru 'afutēndu |
'abthūlfu 'akagrūmzu |
'abthēlfu 'akagrēmzu | |
Perfectum | |||||||
1. | būrr dūmzur |
buarr duamzur |
thedūrr ftūndur |
theduarr ftuandur |
bthūlfur kagrūmzur |
bthualfur kagruamzur | |
2. | būrra dūmzra |
buarri duamzri |
thedūrra ftūndra |
theduarri ftuandri |
bthūlfra kagrūmzra |
bthualfri kagruamzri | |
3. ożyw. | bōrrad dōmzrad |
buarrud duamzrud |
thedōrrad ftōndrad |
theduarrud ftuandrud |
bthōlfrad kagrōmzrad |
bthualfrud kagruamzrud | |
3. nieożyw. | bōrra dōmzra |
buarru duamzru |
thedōrra ftōndra |
theduarru ftuandru |
bthōlfra kagrōmzra |
bthualfru kagruamzru | |
Progressivum | |||||||
1. | mbēr mdēmz |
mbīru mdīmzu |
mthadēr mfatēnd |
mthadru mfatandu |
mbuthēlf mkugrēmz |
mbīthīlfu mkīgrīmzu | |
2. | mbērin mdēmzin |
mbīrā mdēmza |
mthadērin mfatēndin |
mthadīrā mfatīndā |
mbuthēlfin mkugrēmzin |
mbīthīlfā mkīgrīmzā | |
3. ożyw. | mbēru mdēmzu |
mbīr mdīmz |
mthadēru mfatēndu |
mthadīr mfatīnd |
mbuthēlfu mkugrēmzu |
mbuthīlf mkugrīmz | |
3. nieożyw. | mbēru mdēmzu |
mbīr mdīmz |
mthadēru mfatēndu |
mthadīr mfatīnd |
mbuthēlfu mkugrēmzu |
mbuthīlf mkugrīmz | |
Iterativum | |||||||
1. | bōranch dōmzanch |
būranch dūmzanch |
thōdranch ftōndanch |
thūdranch ftūndanch |
bthōlfanch kagrōmzanch |
bthūlfanch kagrōmzanch | |
2. | bōranch dōmzanch |
būranch dūmzanch |
thōdranch ftōndanch |
thūdranch ftūndanch |
bthōlfanch kagrōmzanch |
bthūlfanch kagrōmzanch | |
3. ożyw. | bōranch dōmzanch |
būranch dūmzanch |
thōdranch ftōndanch |
thūdranch ftūndanch |
bthōlfanch kagrōmzanch |
bthūlfanch kagrōmzanch | |
3. nieożyw. | bōranch dōmzanch |
būranch dūmzanch |
thōdranch ftōndanch |
thūdranch ftūndanch |
bthōlfanch kagrōmzanch |
bthūlfanch kagrōmzanch |