Język azeński

azeński ᚽᚪᛏᛁᚾᛁ azīnī
Utworzenie:	Widsið w 2017
Cel utworzenia:	użytkowanie w conworldzie
Najnowsza wersja:	0.5
Używany w (Kyon):	Azenia
Regiony (Kyon):	północno-wschodni Kyon
Liczba użytkowników (Kyon)	bd.
Sposoby zapisu:	nieopracowany conscript (in loco: mieszanina germańskich alfabetów runicznych)
Typologia:	fleksyjny niekonkatenatywny VSO/SVO
Klasyfikacja:	języki nuweńskie języki surańskie azeński
Lista conlangów

Język azeński (ᚽᚪᛏᛁᚾᛁ azīnī [ʔaˈziːni]) – język z grupy surańskiej języków nuweńskich. Rozwinął się na terenach tzw. Azenii Właściwej, skąd rozprzestrzenił się wgłąb lądu, obejmując swój współczesny zasięg około roku 7000 i stabilizując się w charakterze głównego języka urzędowego Azenii. Etymologia nazwy nie jest znana, wiąże się ją z pranuweńskim rdzeniem *h-t-n, oznaczającym „zgadzać się, porozumieć się”. Język azeński nie jest językiem ojczystym wszystkich Azeńczyków.

Współczesny azeński ma swoje źródła w dialektach używanych pierwotnie na wybrzeżach Azenii Właściwej. Rozwój języka został zahamowany przez podbój Azenii i Harensuranu przez Cesarstwo Qin i ponownie przyspieszył w czasach zwiększonej autonomii Ery Siedmiu Masek. Azeński uchodzi za najbardziej postępowy z języków nuweńskich i najbardziej odstaje od pozostałych członków grupy. Występuje w nim wiele rdzeni, które nie mają swoich odpowiedników w językach sąsiadów, a część zmian fonetycznych wydaje się nieregularna bądź przypadkowa, co sugeruje intensywny kontakt językowy w relacji substrat-adstrat we wczesnych dobach rozwoju azeńskich dialektów. Co ciekawe, bardzo wyraźna odmienność leksykalna nie odbija się na kwestiach gramatycznych, bardzo regularnie oddających stan pranuweński.

Bliskość geograficzna i kontakt językowy sprawiły, że wpływy qin i murskie są wyraźnie widoczne w języku azeńskim. Szacuje się, że około 35% azeńskiego słownictwa ma pochodzenie obce, które łatwiej wyjaśnić wpływem zewnętrznym, niż interakcją z substratem. Są to wyrażenia dotyczące przede wszystkim sfery duchowej, handlu, administracji i obronności, wprowadzone do języka w czasach, gdy Azenia była prowincją w granicach Cesarstwa Qin. Wpływy azeńskie z kolei pojawiają się w językach sąsiadów – szczególnie w nie do końca jeszcze ustandardyzowanym sabelańskim, powoli stającym się dominującym dialektem Stojezior. Obserwuje się także pośrednictwo azeńskie w nowszych zapożyczeniach qińskich i dalszych do pozostałych języków nuweńskich.

Obecnie azeński jest językiem dworu Królestwa Azenii, oraz pierwszym językiem około 50% populacji tego kraju. Wzrastająca siła monarchii w połączeniu z okresem względnej gospodarczej stabilności sprzyjają rozprzestrzenianiu się języka w kraju. Niemniej, językiem elit pozostaje qin – do tej pory stanowiący podstawowy środek komunikacji w lokalnej ekonomii niemal każdego szczebla.

Klasyfikacja

Klasyfikacja azeńszczyzny przysparzała sporo kłopotów. Chociaż konsensus naukowy nie pozostawia wątpliwości co do bliskich relacji tego języka z językami nuweńskimi, nietypowy rozwój fonetyczny, w którym niektóre łatwe do przyrównania dźwięki w innych językach nuweńskich mają po kilka odpowiedników azeńskich – w niekoniecznie kontekstowo odmiennym położeniu, powodował wiele dysput na temat faktycznej relacji między tymi mowami. Obecnie azeński traktuje się jako jeden z języków nuweńskich, w rozwoju którego istotną rolę odegrało działanie substratu i adstratu, powodujące nietypowy rozwój fonetyczny. Specyficzne cechy azeńskie, odróżniające go od pozostałych języków rodziny:

1. Możliwość wystąpienia zbitek spółgłoskowych złożonych z aż pięciu dźwięków.
2. Obecność zapożyczonego prefiksu negacyjnego nh-.
3. Zachowanie pełnego rozróżnienia form progresywnych i iteratywnych.
4. Funkcjonowanie rzeczownika procesu w charakterze bezokolicznika.
5. Zapożyczanie słów qińskich i murskich jako ram rdzeniowych a nie całych słów, i wtórne derywacje.

Inne cechy współdzielne z językami surańskimi:

1. Rozwój kategorii rodzaju gramatycznego w obrębie rzeczowników żywotnych.
2. Rozwój kategorii określoności i postpozycjonowanych form rodzajnikowych.
3. Nowa aspiracja spółgłosek zwartych, szczególnie silnie zaznaczana w pozycji wygłosowej.
4. Przemieszanie sprzężonych i niesprzężonych form czasownika „być”; znaczenie uzależnione od pozycji w zdaniu a nie od formy.

Fonologia

Uwaga: Zapis runiczny służy wyłącznie przybliżeniu i może nie oddawać faktycznych wartości fonetycznych, jakie symbole te kiedykolwiek posiadały w rzeczywistości.

Spółgłoski

Język azeński posiada dwadzieścia sześć fonemów spółgłoskowych. Tabela poniżej przedstawia ich wartości fonetyczne oraz zapis w runach i transkrypcji.

	Wargowe	Wargowo- zębowe	Zębowe	Dziąsłowe	Retrofl.	Miękkopod.	Twardopod.	Krtaniowe
Nosowe	/m/ ᛗ m		/n/ ᚾ n		/ɳ/ ᚿ nh
Zwarte	/p/ • /b/ ᛈ p • ᛒ b			/t/ • /d/ ᛉ t • ᛞ d			/k/ • /g/ ᚳ k • ᚶ g	/ʔ/ ᚽ '
Afrykaty					/t͡ʂ/ • /d͡ʐ/ ᛢ ch • ᛣ zh
Szczelinowe		/f/ • /v/ ᚠ f • ᚤ v	/θ/ • /ð/ ᚦ th • ᚧ dh	/s/ • /z/ ᛋ s • ᛏ z	/ʂ/ • /ʐ/ ᛊ sh • ᛕ zh		/x/ • /ɣ/ ᚼ h • ᚺ gh
Aproksymanty		/w/ ᚹ w		/r/ • /l/ ᚱ r • ᛚ l		/j/ ᛄ j

Samogłoski

Azeński dysponuje dziesięcioma fonemicznymi monoftongami i czterema dyftongami. Zapis runiczny nie rozróżnia samogłosek krótkich i długich.

Przednie Tylne Przymknięte /i/ • /iː/ ᛁ i ī /ɯ/ • /uː/ ᚢ u ū Półprzymknięte /e/ ᛖ e /o/ ᛟ o Półotwarte /ɛː/ ᛖ ē /ɔː/ ᛟ ō Otwarte /a/ ᚪ a /ɑː/ ᚪ ā

Dyftongi /ai̯/ • /au̯/ ᚪᛖ ᚪᛁ ae ai • ᚪᛟ ᚪᚢ ao au /i̯a/ • /u̯a/ ᛁᚪ ia • ᚢᚪ ua

Struktura sylaby i zjawiska fonetyczne

Struktura sylaby

Struktura sylaby w języku azeńskim przedstawia się następująco (nawias oznacza element opcjonalny):

(C₁) (C₂) (S₁) V (S₂) (C₃) (C₄) (C₅)

Azeńska sylaba składa się z opcjonalnego nagłosu, składającego się z maksymalnie dwóch spółgłosek, obowiązkowego jądra sylaby, które może być monoftongiem lub dyftongiem – na schemacie powyżej przedstawionym w postaci dwóch półsamogłosek (S), i opcjonalnego wygłosu, mogącego składać się z maksymalnie trzech spółgłosek. Obowiązują następujące ograniczenia:

• nagłos
  • pierwsza spółgłoska (C₁): dowolna spółgłoska;
  • druga spółgłoska (C₂): dowolna spółgłoska zwarta niekrtaniowa, dowolna afrykata, dowolna spółgłoska szczelinowa inna niż /x/. C₂ nie może się pojawić, jeśli sylabę otwiera aproksymant.
• jądro
  • dowolna samogłoska lub dyftong;
• wygłos
  • pierwsza spółgłoska (C₃): dowolny aproksymant lub spółgłoska nosowa;
  • druga spółgłoska (C₄): dowolna spółgłoska;
  • trzecia spółgłoska (C₅): dowolna spółgłoska.

Zjawiska fonetyczne

Dosyć skomplikowana struktura azeńskiej sylaby, pozwalająca na zróżnicowanie nawet sześciu odrębnych fonemów, sprzyja występowaniu wielu różnych zjawisk fonetycznych. Najpopularniejsze z nich to:

• aspiracja – nagłosowa spółgłoska zwarta wymawiana jest z większą siłą artykulacyjną, niż w innych pozycjach.
• koalescencja – stojące obok siebie dźwięki ulegają koalescencji, tworząc nowy dźwięk o zbliżonych cechach. Często koalescencji ulegają następujące pary dźwięków: /n/ i /g/ (rezultat: [ŋ]), /t/ i /s/ (rezultat: [t͡s]) oraz /d/ i /z/ (rezultat: [d͡z]).
• lenicja – bezdźwięczne spółgłoski w pozycji interwokalicznej ulegają częściowemu udźwięcznieniu.
• palatalizacja – zredukowane krótkie /i/ lekko zmiękcza poprzedzającą je spółgłoskę (Azīni [ʔaˈziːnʲ]).
• retrakcja – wygłosowe samogłoski ulegają redukcji: długie stają się krótkie, a krótkie redukują się do [ə]. Wyjątkiem jest /i/, które ulega całkowitej redukcji, ale wywołuje zjawisko palatalizacji.
• upodobnienie pod względem dźwięczności – w wygłosie sylaby, spółgłoski upodabniają się pod względem dźwięczności, np. -nkdh /nkð/ ale [nk̬ð].

Prozodia

Akcent azeński pada zwykle na przedostatnią sylabę wyrazu. Akcent bardzo rzadko spełnia funkcje fonemiczne, dotyczy to zazwyczaj zapożyczeń, które często zachowują akcent języka, z którego pochodzą, odstając tym samym od słownictwa rodzimego. Akcent na ostatniej sylabie powstrzymuje zjawisko retrakcji. Azeński jest czasowany sylabowo – nie obserwuje się związanej z akcentem redukcji długości sylab ani redukcji samogłosek uzależnionej wyłącznie od braku akcentu.

Morfologia

Fleksja

Czasownik

Na czasowniku w języku azeńskim oznaczane są następujące kategorie gramatyczne:

• trzy czasy: teraźniejszy, przeszły, przyszły;
• cztery aspekty: perfektywny, nieprefektywny, progresywny, iteratywny;
• dwie liczby: pojedyncza, mnoga;
• trzy osoby;
• dwa rodzaje: żywotny i nieżywotny (tylko w 3. osobie);
• trzy strony: czynna, bierna i zwrotna.

Ponadto, funkcjonują następujące formy bezosobowe: bezokolicznik, rzeczownik stanu, imiesłów współczesny, imiesłów uprzedni i gerundium. Azeński zachowuje więc wszystkie elementy pranuweńskiej koniugacji, chociaż liczba klas koniugacyjnych uległa redukcji i regularyzacji. Tym sposobem, z dziewięciu klas pranuweńskiej odmiany regularnej ostały się trzy:

• klasa A, obejmująca wszystkie rdzenie dwuspółgłoskowe oraz rdzenie trójspółgłoskowe ze spółgłoską nosową na drugiej pozycji (budowa: C¹—C² i C¹—NC²;
• klasa B, obejmująca pozostałe rdzenie trójspółgłoskowe oraz rdzenie czwórspółgłoskowe ze spółgłoską nosową na drugiej lub trzeciej pozycji (budowa: C¹—C²—C³, C¹—NC²—C³ i C¹—C²—NC³;
• klasa C, obejmująca pozostałe rdzenie czwórspółgłoskowe (budowa: C¹—C²—C³—C⁴).

W odmianach wewnętrzne samogłoski nosowe stanowią zawsze nierozdzielne zestawienie z kolejną spółgłoską – inaczej, niż jest to w innych językach nuweńskich. Dodatkowo, do redukcji w ilości klas koniugacyjnych przyczyniły się restrykcje pozycyjne dla półsamogłoskowych aproksymantów /w/ i /j/, które są dźwiękami stosunkowo rzadkimi w azeńskim systemie fonetycznym.