Język zhok-ha

zhok-ha hum thôm chanh [hʉm tʰɔːm caɲ]
Utworzenie:	Widsið w 2017
Cel utworzenia:	użytkowanie w conworldzie
Najnowsza wersja:	1.0
Używany w (Kyon):	język wymarły
Regiony (Kyon):	Harensuran
Sposoby zapisu:	nieopracowany conscript (in loco: alfabet łaciński)
Typologia:	analityczny SVO
Klasyfikacja:	języki poicko-qińskie (dyskusyjna) języki qińskie zhok-ha
Lista conlangów

Język zhok-ha (tomkański; hum thôm chanh, qin 高棉語 zhók hā jiùt) – naturalistyczny język sztuczny typu a priori, opracowywany przez Widsiða na potrzeby conworldu Kyon od 2017 roku. Język jest tworzony już jako martwy, tzn. nie zakłada się, że w conworldzie istnieją jacykolwiek jego użytkownicy, i z tego powodu celowo jest niekompletny.

Zhok-ha, podobnie jak qin, jest inspirowany językami dalekiego wschodu, jednak w odwrotnej proporcji: o ile w przypadku qin pierwsze skrzypce grają języki chińskie, o tyle tutaj kluczowe są inspiracje khmerskim i wietnamskim. Dodatkowym założeniem jest sprowadzalność tych dwóch języków do wspólnego przodka, czyli coś, co między chińskim a austroazjatyckimi narzeczami Indochin nie istnieje. Zhok-ha jest językiem analitycznym, czasowanym sylabowo, z dystynktywnym iloczasem i płaską intonacją. Poszczególne morfemy zmieniają znaczenie i kategorię gramatyczną w zależności od ich położenia w zdaniu. W Kyonie jest językiem zaginionej cywilizacji Zhok-Ha, a także prawdopodobnym źródłem zapożyczeń substratowych w języku sabelańskim.

Klasyfikacja i spokrewnione języki

Z powodu niewielkiego korpusu, a więc tym samym niewielkich możliwości poznania tego języka, klasyfikacja zhok-ha pozostawała przez wieki pod znakiem zapytania. Dopiero odkrycie serii tabliczek wotywnych i złorzeczących w ruinach Anh Na oraz tzw. Czerwonego Kodeksu przyczyniło się do poszerzenia wiedzy i pozwoliło na dopasowanie go do grupy języków qińskich. Wcześniejsze teorie łączyły zhok-ha z neszyjskim, głównie przez podobny styl pisma, a także z językami inawuryjskimi, głównie przez wzgląd na kryteria geograficzne. W ramach rodziny qińskiej, wbrew geografii, zhok-ha zajmuje pozycję pośrednią między qin a xin. Z pierwszym łączy go stosowanie znacznej ilości partykuł i w zasadzie identyczny szyk zdania, a także proporcjonalnie więcej wspólnego słownictwa. Z drugim – przede wszystkim cechy fonetyczne, takie jak zachowanie nagłosowych zbitek spółgłoskowych czy brak tonów.

Zhok-ha jest nominatywno-akuzatywnym językiem izolującym, w którym nie występuje fleksja. Relacje zdaniowe wyraża się przy pomocy mobilnych partykuł, a przynależność danego leksemu do części mowy uzależniona jest od pozycji w zdaniu. Jądro syntaktyczne znajduje się w odkrytym materiale zawsze na końcu frazy, a szyk zdania to SVO – w korpusie znajdują się wyłącznie dwa od niego odstępstwa.

Z powodu niewielkiej ilości źródeł i ich pochodzenia z obszaru geograficznie mocno zawężonego, jak również niekompletnej deszyfracji pisma, nie prowadzi się badań dialektologicznych dla języka zhok-ha.

Historia

Periodyzacja

Pierwsze próby periodyzacji historii języka zhok-ha zostały poczynione dopiero niedawno, na fali panującej obecnie w Siedmiomieściu naukowej mody na poznawanie bliskich Qin kultur. Na przeszkodzie stoi oczywiście niewielka ilość bezpośrednich źródeł, które mogłyby ukazać główne tendencje rozwojowe w języku. Aktualny konsens naukowy przyjmuje następujące doby w historii zhok-ha:

• doba prymitywna – obejmuje kilka najstarszych inskrypcji, które musiały powstać przed rokiem 450. Ich tomkańskie pochodzenie jest dyskusyjne; sugeruje się, że mogą to być teksty w którymś z bardziej postępowych dialektów xin,
• doba wysoka – obejmuje inskrypcje z Ery Dynastii Long i Ośmiu Królów. Tych poświadczeń jest najwięcej, ale duża część z nich ciągle czeka na odcyfrowanie,
• doba schyłkowa – obejmuje wszystkie późniejsze teksty.

Fonologia

Zhok-ha, jak wszystkie trzy języki qińskie ma budowę sylabiczną o bazowej strukturze nagłos-jądro-wygłos. Sylaba może składać się z samego jądra, ale jest to rzadkie – większość sylab rozpoczyna się od spółgłoski lub zbitki spółgłoskowej, częstsze i bardziej liczne niż w qin są także spółgłoski wygłosowe. Partykuła negacyjna nh nie jest traktowana jako odrębna sylaba i przybiera różne formy z epentetycznymi samogłoskami w zależności od jej otoczenia fonetycznego.

Jako że zhok-ha jest językiem martwym, trudne do ustalenia są kwestie prozodyczne. Jako że nic nie wskazuje na obecność podobnych procesów synkopatycznych jak w qin, wyklucza się jednak istnienie w tym języku opozycji tonalnej i zakłada się występowanie tzw. „tonacji płaskiej”, w której akcent pełni jedynie marginalne znaczenie.

Ortografia

Pismo zhok-ha

Zhok-ha zapisywany był formą abugidy z elementami ideograficznymi. Podobnie jak w przypadku innych języków autora, także ten system pisma nie doczeka się realizacji. Inaczej niż w przypadku intensywnie wykorzystywanego w Kyonie qin, nie będzie także stosowane jego żadne przybliżenie, a jedynie łacińska transkrypcja.

Nieznana jest własna nazwa pisma zhok-ha, nie udało się go też w pełni odcyfrować, ale przypuszcza się, że jego geneza jest zbliżona do pochodzenia qińskiej ideografii i neszszyjskiego sylabariusza. Informacje o tym, jak należy je odczytywać, pochodzą głównie ze źródeł qińskich: z nich wiemy, że domyślną samogłoską jest /a/. Rozszyfrowano 35 symboli dla spółgłosek inicjalnych, 10 dla wygłosowych i symbole diaktrytyczne oznaczające samogłoski, a także około 260 ideogramów, w tym część o wspólnej qińsko-tomkańskiej, być może przedpiśmiennej genezie.