Użytkownik:Hapana Mtu/Pratyckie
Języki pratyckie (od wspólnego im słowa prat 'świat'[1]) - grupa języków przewijająca się przez różne światy. De facto rdzeniem i standardowym punktem odniesienia dla grupy jest język tarakański.
Język dżerelecki
Nooblang. Powstały w dawnych dobach, gdy legendy były jeszcze młode, a HM w gimnazjum. Nie należy i nie należał do języków pratyckich, de facto jest jednak bezpośrednim ich przodkiem. Jako język dawno zapomniany, choć bardzo dużo jego rdzeni do dziś tworzy leksykę tarakańską, np. późnodżereleckie lizir 'iść' -> tarakańskie ыліза 'iść', dżereleckie vij 'ulica' -> tarakańskie Бжіј 'ulica'.
Język tarakański
Właściwy język taraksński zaczyna się od lektury słownika języka suahili i fascynacji ichnimi prefiksami. Z nich narodził się pomysł połączenia suahilijskich prefiksów osób i esperanckich sufiksów czasu oraz ujednolicenia części mowy na wzór esperancki. W takiej wersji znajdujemy go na starym forum conlanger. Z czasem język przeszedł sporo zmian, których ogólnym kierunkiem była deesperantyzacja, jednak do dziś można w nim spotkać elementy esperanckie, np. prefiks odwrócenia ыћ- odpowiadający z grubsza znaczeniowo esperanckiemu mal-.
Język włączany był do kilku światów, co pozostawiło ślady głównie w jego leksyce. Do najstarszych należą słowa zapożyczone z języków świata Harvaru, stąd wziął się np. pozbawiony typowo tarakańskiego rozróżnienia pierwszej osoby inkluzywnej i ekskluzywnej ciąg кўенні, кўенбжі, кўенун 'my razem, wy razem, oni razem'. Z obecnego w Harvarze i Odprysku języka krakirskiego pochodzi z kolei większość współczesnych nazw kolorów i kilka innych słów, np. ыгамбе 'błękitny' od agambenë i Зат 'stan' od zata. Ze świata Aeru tarakański przejął m. in. słowo Ыпшу 'meduza' pochodzące od onckiego apfu.
Można wyróżnić przynajmniej trzy w miarę współczesne warianty języka tarakańskiego.
Tarakański-A
Tarakański z pierwotnego Aeru (Βαχασ ταραϙανε ωερε) - zapisywany greką. Docelowo w jego leksyce miał przejawiać się wpływ sąsiednich języków. Tego wariantu nie objęły reformy z czerwca 2012 roku i grudnia 2013 roku.
Zapis tarakańskiego-A:
Αα [a] Εε [ə] Ιι [i] Υυ [u] Ωω [æ] Ϙϙ [k] Γγ [g] Κκ [c] Ηη [ɟ] Ττ [t] Δδ [d] Ππ [p] Ββ [b] Ϸϸ [tʃ] Ϫϫ [dʒ] Ϡϡ [ts] Ζζ [dz] Χχ [x] Ϣϣ [ʃ] Ϩϩ [ʒ] Σσ [s] Νν [n] Μμ [m] Ρρ [r] Λλ [l] Ϯϯ [j] Ϝϝ [w] Ξξ [xs] Ψψ [ps] Ϛϛ [st] Φφ [pʃ, ʃ:] Ϭϭ [bʒ, ʒ:]
Wariant ten oficjalnie umarł wraz ze starym Aerem.
Tarakański-N
Nowotarakański (Бахас тарыкане), zwany też szintarskim lub tarykańskim - główny nurt języka tarakańskiego, objęty reformami czerwca 2012 i grudnia 2013. Zapisywany cyrylicą. Używany przede wszystkim przez Tarakańczyków ze świata Odprysku, pojedynczy jego użytkownicy trafiają się w świecie Gruszek Na Wierzbie, gdzie czasem znajduje się ich w kapuście, Tarakańczycy byli też obecni w pierwotnej wersji Remy, gdzie stanowili oni nieznaczną mniejszość narodową w Mataczni.
Osobny artykuł: język tarykański.
Tarakański-U
Tarakański uproszczony (語トゥラカネ), zwany też tyrakańskim - troll-przeróbka tarakańskiego-N w wersji sprzed grudnia 2013. W stosunku do wersji N-12 wyróżnia się uproszczoną gramatyką i pisownią oraz bardziej międzynarodowym słownictwem.
Osobny artykuł: język tyrakański.
Prapratycki
Jest to rekonstruowany prajęzyk, z którego miały się rozwinąć języki pratyckie. Docelowo istniał we wszystkich światach, gdzie pojawiły się ludy pratyckie (za wyjątkiem GNW). Najnowsza jego "rekonstrukcja" powstała na potrzeby Aeru. Zgodnie z nią był to język analityczny i miał następujący zestaw głosek (w nawiasach alofony):
ʔ k (c) g (ʝ) t d p b h x ɣ ɕ ʑ s z θ ð f v r l ʎ ɲ n m j w a ə i (e) u (o)
Nieco inaczej wyglądała wersja prapratyckiego stworzona na potrzeby świata Odprysku.
p, t, c, k, ʔ, b, d, ɟ, g ts, dz, pʃ, bʒ, tʃ, dʒ s, z, ʃ, ʒ, x, ɣ r, l, ʎ m, n, ɲ, (ŋ) j, w a, æ, ε, i, ɔ, u, œ
[Dla ułatwienia w dalszej części artykułu zamiast <ɔ> i <ε> będą używane <o> i <e>]
W tej wersji czasownik posiadał dwa czasy: teraźniejszo-przyszły i przeszły. Aby utworzyć formę przeszłą należało dopisać na końcu formy teraźniejszo-przyszłej samogłoskę identyczną, jak ostatnie samogłoska tematu i w przypadku rozziewu rozdzielić samogłoski protezą /w/.
xej bʒeda 'wiem', xej bʒedawa 'wiedziałem' xej dansu 'tańczę', xej dansuwu 'tańczyłem' ʔanda ʒeɣuj 'żyjesz', ʔanda ʒeɣuju 'żyłeś'
Nie było odmiany czasownika przez osoby. Nie istniał też bezokolicznik, a jedynie forma bezosobowa z prepozycją ʔo.
Rzeczowniki nie posiadały rodzaju i nie odmieniały się przez przypadki. Liczba mnoga była opcjonalna i tworzyła się przez podwojenie ostatniej sylaby lub gdy sylaba ta kończyła się spółgłoską – dopisanie na końcu samogłoski identycznej z ostatnią samogłoską rdzenia.
pratu 'świat', pratutu 'światy' buwana 'pan, pani', buwanana 'panowie, panie, państwo' plasa 'dźwięk', plasasa 'dźwięki' tulaw 'głowa', tulawa 'głowy' kazuʔ 'dom', kazuʔu 'domy'
Szyk zdania był SVO, a element określający w związku zgody stał po elemencie określanym.
Pratyckie z Aeru
W świecie Aeru języki pratyckie dzielą się na trzy grupy: zachodnią, środkową i wschodnią. Do gałęzi zachodniej należą język tarakański-A, język trypi oraz przynajmniej dwa inne języki bez nazwy. Do grupy środkowej należy język lureński i kilka innych języków. Z języków grupy wschodniej nie został opracowany jeszcze żaden.
Język trypi
Nazwa własna: Βαχασ τροπε. Jest to język stosunkowo bliski tarakańskiemu-A, gdyż wywodzący się od niego. Przez Tarakańczyków uznawany za wyjątkowo śmieszny z powodu swojej wymowy. Warto zauważyć, iż jedna z jego cech - wymowa [z] tam, gdzie tarakański-A ma [dz] - została później przyjęta w tarakańskim-N.
Zapis trypiego:
Αα [ɑ] Εε [ɛ] Ιι [i] Οο [ɪ] Υυ [ʊ] Ωω [a] - istnieją też długie warianty wszystkich samogłosek, notowane w różny sposób: V, VV, Vχ, VχV Ϙϙ [t] Γγ [d] Ττ [t] Δδ [d] Ππ [p] Ββ [b] Ϸϸ [tʃ] Ϫϫ [dʒ] Ϡϡ [ts] Κκ [ɕ] Ηη [ʑ] Ϣϣ [ʃ] Ϩϩ [ʒ] Σσ [s ] Ζζ [z] Νν [n] Μμ [m] Ρρ [l] Λλ [l] Ϯϯ [j] Ϝϝ [w] Ξξ [s:, s] Ψψ [ps] Ϛϛ [st] Φφ [ʃ:, ʃ] Ϭϭ [ʒ:, ʒ] Χχ []
Język lureński
Czyli język z nad rzeki Lu'u (luɂu rena). Dość konserwatywny względem prapratyckiego, o w przeważającej mierze analitycznym charakterze. Nie zostało jeszcze postanowione, jakim alfabetem będzie zapisywany.
Zestaw głosek:
a e i u b p d t g ky [c] gy [ʝ] k g ɂ [ʔ] f s ś [ɕ] x h ts tś [tɕ] m n ny [ɲ] l r y [j] w
Pratyckie z Odprysku 1.0
Dzieliły się na podgrupę południową (obejmującą język tarakański wraz z dialektem nowej Tarakanii oraz język jasyrski (jażmieński)) oraz północą, która z kolei dzieliła się na dwie podgrupy wschodnią (języki niwiński, wrastowy i maciejeski) i zachodnią (orgiański, tetoński, haremski i pericki). Wszystkie te języki zapisywane były cyrylicą.
Podgrupa północno-zachodnia
Wspólne zmiany
Fonetyczne
1.Zamiana afrykat na wargowe: ts, dz, pʃ, bʒ, tʃ, dʒ, => p̵, b̵, ɸ, β, f, v,
- *ʔo ʧinta 'kochać' => tetoń. ћо финут [ʔɔ finut], peri. хо фінта [ʔɔvinta]
- *ʔo kampʃa 'dostawać' => tetoń. ћо камуөу [ʔɔ tʷamuɸə], peri. хо камфа [ʔɔɣamɸa]
2. Przejście c, ɟ do tʃ, dʒ, lub ts, dz,
- *ɣoɟinu 'czas' => tetoń. gодчин [ɣɔdʒin], peri. хоціну [ɣɔdzinu]
- *trocinu 'trup' => orgiń. трочин [ʈɔtʃin], harem. трочін [ʈɔtʃɨn]
Gramatyczne
1. Zanik partykuły ʔo przed bezokolicznikiem w orgińskim i haremskim
- ʔo kampʃa 'dostawać' => *[kamaɸa] => камаф [kamaf]
2. Pojawienie się tendencji do wyrażania jednej czynności dwoma czasownikami, np.
- org. буглу [bʷuglu] (<=*ʔo bœglœmba „kręcić” ) + org. сунуслот [sunuslɔt] (<= *ʔo sunslotaj „stać”) = сунуслот-буглу „kręcić się w miejscu”
3. Zanik liczby mnogiej w tetońskim oraz wyrażanie jej samodzielną partykułą w haremskim i orgińskim (w tym ostatnim partykuły są dwie – ну dla ludzi i niektórych zwierząt oraz ћа dla pozostałych rzeczowników).
- tet. дог [dɔtʷ] 'kura, kury'
- har. док [dɔk] 'kura' док јо ['dɔkwɔ, 'dɔkʷɔ] 'kury'
- org. дак [dak] 'kura' дак ћа ['dakʔa, 'dakxa] 'kury'
4. Zanik czasownika być we wszystkich zachodnich (także w niwińskim)
- *jana ʔejta karile 'on jest mały' => peri. јана каріле
W konsekwencji przymiotnik w funkcji przydawki zaczął występować przed rzeczownikiem
- *doko karile 'mała kura' => peri. каріле доко
Rejon wyżyny orgii
Zmiany dotyczące tylko Wyżyny Orgii (orgiński, tetoński, haremski).
1. Przejście zbitek Cr w spółgłoski celebralne:
- *pratu 'świat' => tetoń. прат [ʂat], harem. прат [pʂɑt]
- *ʔo trenaʔ 'potrzebować' => tetoń. ћо тренаћ [ʔɔ ʈɛnaʔ], orgiń. тренаћ [ʈɛnaʔ]
- *ʔo ʃribe „pisać” => harem. шріб [ʂɨp], orgiń. шриба [ʂiba]
2. Utwardzenie miękkich λ i ɲ
- *ʔo λeλa 'spać' => tetoń. ћо лел [ʔɔ lel], harem. лел [lɜɫ]
- *uɲej 'tyczka' => tetoń. унеј [unoj], orgiń. ћунеј [ʔunaj] 'pal'
3. Rozbicie zbitek typu nC mC:
- *ʔo ndota 'spać, śnić' => tetoń. ћо нодот [ʔɔ nɔdɔt], harem. нодо [nɔdɔ]
- *mbu 'komar' => tetoń. муп [mup] 'zabójca', orgiń. муб [mupʷ] 'owad'
4. przejście œ do u
- *remœne 'zmęczony' => tetoń. ремун [lɛmun], harem. ремун [rɜmun]
- *ʔo bœglœmba 'kręcić' => tetoń. ћо бугулу [ʔɔ budʷulə], orgiń. буглу [bʷuglu]
Tetoński
1. Zamiana k na tʷ, g na dʷ i r na l (podobna zmiana użyta została później w trypim)
- *doko 'kura' => дог [dɔtʷ]
- *remœne 'zmęczony' => ремун [lɛmun]
- *zarej 'smród' => салун [salun]
2. Ubezdźwięcznienie z
- *zarej 'smród' => салун [salun]
- *kazuʔ 'dom' => касућ [tʷasəʔ]
Zapis:
Аа [a, æ] Ее [ε, æ, e] Ии [i] Оо [ɔ, o] Уу [u, ə] Пп [p, p̵] Тт [t] Кк [tʷ] Бб [b, b̵] Дд [d] Гг [dʷ] Сс [s] Шш [ʃ] Жж [ʒ] Хх [x] Gg [ɣ] Фф [f] Вв [f, β] Өө [ɸ] Чч [tʃ] Рр [l] Лл [l] Мм [m] Нн [n] Јј [j, w] Ћћ [ʔ] Дч дч [dʒ]
Transkrypcja łacińska:
Аа/Aa Ее/Ee, Ии/Ii, Оо/Oo, Уу/Uu Пп/Pp, Тт/Tt, Кк/Kk, Бб/Bb, Дд/Dd, Гг/Gg, Сс/Ss, Шш/Yy, Жж/Ww, Хх/Xx, Gg/Qq, Фф/Ff, Вв/Vv, Өө/Zz, Чч/Cc, Рр/Rr, Лл/Ll, Мм/Mm, Нн/Nn, Јј/Jj, Ћћ/Hh, Дч дч / Dc dc
Haremski
1. Cofnięcie samogłosek
- *remœne 'zmęczony' => ремун [rɜmun]
- *ʔo ʃribe 'pisać' => шріб [ʂɨp]
- *pratu 'świat' => прат [pʂɑt]
2. Wykształcenie się dwóch alofonów l i ɫ
- *ʔo λeλa 'spać' => лел [lɜɫ]
- *ʔo bœglœmba 'kręcić' => буглуб [bugɫup]
3. Zmieszanie p̵, b̵ z p, b i ɸ, β z f, v,
- *ʔo tsuʔno „pachnieć” => *[p̵uʔnɔ] => пућун [puʔun] 'skisłe mleko'
- *mpopo 'dżdżownica' => мупопу [mupop̵]
- *ʔo ʧinta „kochać” => фінут [ɸinut]
Zapis:
Аа [a, æ] Ее [ɜ] Іі [ɨ] Оо [ɔ, o] Уу [u] Пп [p, p̵] Тт [t] Кк [k] Бб [b, b̵] Дд [d] Гг [g] Сс [s] Зз [z] Шш [ʃ] Жж [ʒ] Ћћ [ʔ] Хх [x] Џџ [ɣ] Фф [f, ɸ] Вв [v, β] Чч [tʃ] Рр [r] Лл [l, ɫ] Мм [m] Нн [n] Јј [j, w] Дч дч [dʒ]
Transkrypcja łacińska:
Аа/Aa Ее/Ee Іі/Ii Оо/Oo Уу/Uu Пп/Pp, Тт/Tt, Кк/Kk, Бб/Bb, Дд/Dd, Гг/Gg Сс/Ss, Зз/Zz, Шш/Yy Жж/Ww Ћћ/Hh, Хх/Xx, Џџ/Qq, Фф/Ff, Вв/Vv, Чч/Cc Рр/Rr, Лл/Ll, Мм/Mm, Нн/Nn, Јј/Jj, Дч дч/Dc dc
Orgiński
1.Nieregularna labializacja p i b
- *mbu 'komar' => муб [mupʷ] 'owad'
- *ʔo bœglœmba 'kręcić' => буглу [bʷuglu]
2. Zlanie p̵, b̵ z p,b oraz ɸ, β z f, v,
- *ʔo ʧinta 'kochać' => финет [finɛt]
- *ʔo kampʃa 'dostawać' => *[kamaɸa] => камаф [kamaf]
- *ʔo tsuʔno 'pachnieć' => *[p̵uʔnɔ] => пућу [puʔu]
- *mpopo 'dżdżownica' => мупоп [mupʷɔp]
Zapis:
Аа [a, æ] Ее [ɛ, e, a] Ии [i] Оо [ɔ, u] Уу [u] Пп [p, pʷ] Тт [t] Кк [k] Бб [b, bʷ] Дд [d] Гг [g] Сс [s] Зз [z] Шш [ʃ] Жж [ʒ] Ћћ [ʔ] Хх [x] Џџ [ɣ] Фф [f] Вв [v] Чч [tʃ] Рр [r] Лл [l] Мм [m] Нн [n] Јј [j, w] Дч дч [dʒ]
Transkrypcja łacińska:
Аа/Aa Ее/Ee Ии /Ii Оо/Oo Уу/Uu Пп/Pp, Тт/Tt, Кк/Kk, Бб/Bb, Дд/Dd, Гг/Gg, Сс/Ss, Зз/Zz, Шш/Yy Жж/Ww Ћћ/Hh, Хх/Xx, Џџ/Qq, Фф/Ff, Вв/Vv, Чч/Cc, Рр/Rr, Лл/Ll, Мм/Mm, Нн/Nn, Јј/Jj, Дч дч/Dc dc
Pericki
1. Udźwięcznienie spółgłoski w śródgłosie
- *ʔo ʧinta 'kochać' => *[ʔɔfinta] => хо фінта [ʔɔvinta]
- *ʔo kampʃa 'dostawać' => *[ʔɔkamɸa] =>хо камфа [ʔɔɣamɸa]
- *pratu 'świat' => прату [pradu]
Zapis:
Аа [a] Ээ [æ] Ее [ɛ] Іі [i] Оо [ɔ] Уу [u] Пп [p, p̵, b, b̵] Тт [t, d] Кк [k, g, ɣ] Бб [b, b̵] Дд [d] Гг [g] Цц [ts, dz] Ѕѕ [dz] Сс [s, z] Шш [ʃ, ʒ] Жж [ʒ] Чч [tʃ, dʒ] Џџ [dʒ] Фф [f, v, ɸ, β] Вв[v, β] Хх [x, ɣ, ʔ] Рр [r] Лл [l] Мм [m] Нн [n] Јј [j] Ўў [w]
Transkrypcja łacińska:
Аа/Aa Ээ/Ää Ее/Ee Іі/Ii Оо/Oo Уу/Uu Пп/Pp Тт/Tt Кк/Kk Бб/Bb Дд/Dd Гг/Gg Цц/Zz Ѕѕ/Hh Сс/Ss Шш/Yy Жж/Ww Чч/Cc Џџ/Qq Фф/Ff Вв/Vv Хх/Xx Рр/Rr Лл/Ll Мм/Mm Нн/Nn Јј/Jj Ўў/Ŭŭ
Podgrupa północno-wschodnia i grupa południowa
Wiadomo, że obie te grupy charakteryzowała wspólna innowacja: włączenie niektórych przedimków do czasownika na zasadzie prefiksu przypadka. Dalsze szczegóły rozwoju nie zostały opracowane.
Teksty
Protopratycki
Truʔ, kruʔ utselala rodze drozawna Truʔ, kruʔ komroro riza naj rizene Lipisajuju, ndrasu-deʔajuju karile Gonta ʔisitanunu nondre Intra ʔiʔ dari-nde ndrew bodone nku ɣoru Intra slima bro pʃes, ku blitso intra dawunu Lipisajuju, ndrasu-deʔajuju karile Sunslotajaj naj ʔo bʒolutsa kandʒrew
Tetoński:
Трућ, Крућ упел робе дросан Трућ, Крућ комул лиса нај рисену Липесај, пеку-дећај карле Дронет ћистан нонадру Нитр ћић нодре бодун ес gорун Нитр слим бро өес, кон билпу нитр дајун Липесај, пеку.декај каеле Сунслот седно наћо волеп кеву
Wymowa tekstu tetońskiego
[ʈuʔ, ʈʷuʔ up̵ɛl lɔb̵ɛ ɖosan ʈuʔ, ʈʷuʔ tʷoməl lisa naj lisɛnə lipesaj, pɛtʷu-deʔaj kællɛ dʷonɛt ʔistan nɔnaɖə niʈ ʔiʔ linad nɔɖə bɔdən es ɣɔlun niʈ slim ʐɔ ɸɛs, tʷon blip̵ə niʈ dawun lipesaj, pɛtʷu-deʔaj kællɛ sunslɔt sednɔ naʔɔ βɔləp̵ tʷɛvə]
Oryginalny tekst w języku polskim:
Tam, gdzie rosną różowe stokrotki Tam, gdzie żuki wychodzą na spacer Czarodzieje, mali bajkodzieje Mają srebrzyste pałace W brzuchu drzewa grubego jak góra W kropli rosy błyszczącej na listku Czarodzieje, mali bajkodzieje Przycupnęli, aby widzieć wszystko
Pratyckie z Odprysku 2.0
W odnowionym świecie odprysku języki pratyckie zostały w znacznej mierze przemianowane, co miało na celu podkreślenie zerwania z ustaleniami dotyczącymi wcześniejszej wersji Odprysku. Aktualny spis ludów Pokosty obejmujący ludy i języki pratyckie znajduje się tu.
Kıl
Kıl, czyli dosłownie "język" (od udmurckiego słowa кыл o tym samym znaczeniu) to auxlangoidalny język oficjalnie nienależący do języków pratyckich. Jego słownictwo stanowi luźną mieszankę słów pochodzących z różnych języków (głównie z grupy uralo-ałtajskiej), w warstwie gramatycznej zachowuje się on jednak zupełnie jak tarakański.
- ↑ Prawdziwa etymologia: polskie świat -> chałupnicze, dżereleckie i wczesnotarakańskie fiat -> tarakańskie prat